Wacłôw Pòmòrsczi ("Wacław Pomorski", ùr. 16 séwnika 1939 rokù) - je kaszëbsczi lëterat. Òn ùsadzył wiele wiérzt. Òd 1980 rokù aktiwny w Solidarnosce. Òn przënôlégô do karna lëdzy wëprzédnionëch przez pòlsczégò prezydenta. Wacław Pomorski Na tim Bożim swiece
Cziwùtka - "Vanellus vanellus" L. (Karol Linneùsz, 1758) - ptôch, chtëren kòle strëmiannika przëlatuwô na Kaszëbë. Te ptôchë żëją w Słowińsczim Nôrodnym Parkù. Jak òne mają pisklãta tej jich starszi mògą ùdawac, że są kaléczné żebë òdcygnąc np. człowieka òd gniôzda.
Gro Dahle (ùr. 15 maja 1962 w Norwesce) – znônô w swiece dzysdniowi pisôrka. Biografiô. Ta białka w Norwesce mô chłopa i troje dzecy. W 1997 rokù Gro Dahle dobëła nôdgrodã "Obstfelderpreis" za pòezjã. Òna robi téż na ùniwersytetach. Ùsôdztwò. M. jin. (z Kaia Dahle Nyhus) "Wojna" (2016) MAMA I TATA NA FRONCIE (pl) Gro Dahle (en) VIAF Wojna
Czëczkòwë (téż Czëczkòwò, pò pòlskù "Czyczkowy") – kaszëbskô wies w gminie Brusë. Tu 1910 rokù urodzył sã błogòsławiony Józef Jankòwsczi, a w szkòle jegò miona dzece ùczą sã kaszëbsczégò jãzëka. Rodã z ti wsë je Wanda Kiżewskô, laùreatka Medalu Stolema, chtërna w latach 60. zaczãła starã ò bùdowã dodomù kùlturë w Czëczkòwach, ùroczësté òtemkniãcé chtërnégò stało sã 22 lëpińca 1970. To béł plac, dze wëstawiła wiele kaszëbsczich dokazów na binã. Òkróm òrganizacji téatralnëch przedstôwków, w WDK dzejało fòtograficzné kółkò, a téż kółkò kaszëbsczégò wësziwkù. W gòdnikù 1978 przë WSK pòwstało fòlkloristiczné karno „Zabòracë”. W 2011 wies òtrzimała òficjalną kaszëbską pòzwã „Czëczkòwë”.  Szkòła.
Sklący zelónk ("Hylocomium splendens" (Hedw.) Schimp. in Bruch, Schimp. & W.Gümbel) - to je ôrt mechù z rodzëznë zelónkòwatëch. M. jin. na Kaszëbach w bòrach na kwasnëch zemiach rosce gò wiele.
Kawalkada – to je karno lëdzy na kòniach. Òna mòże bëc np. paradą abò procesją. Jak pisze Eugeniusz Prëczkòwsczi przed biskùpã na Kaszëbach w 1926 rokù jacha kawalkada. Pryczkowski E.: "Królowa Kaszub", Sianowo - Banino 2002, s. 47
Kolumbiô (szp: "República de Colombia") je państwã w Pôłniowi Americe. Stolëca i nôwikszi gard to Bogotá. Tu sa wëszawë Andë i je stolemna rzeka Amazonka. Miono Bòliwii je od Simón Bolivar.
Anggun (Anggun Cipta Sasmi), (ùr. 29 łżëkwiata 1974 r.) - je spiéwôrką (pop) ùrodzoną w Jindonezji.
Anna Nicole Smith, (ùr. 28 lëstopadnika 1967, zm. 8 gromicznika 2007) bëła amerikańską teatrownicą.
Ęę Ę, ę – lëtra rozszerzonégò łacyńsczégò alfabétu, ùżiwónô w jãzëkach pòlsczim i lëtewsczim, a téż w czile autochtonicznëch jãzëkach Americzi (na przëmiôr jãzëk nawaho). Równo w pòlsczim, jak i lëtewsczim jãzëkù je ósmą lëtrą. W lëtewsczim pòzéwô sã „nosowé e” (lët. "e nosinė") i służi do zaznaczaniô nosowégò zwãkù tam, gdze wczasni historyczno miescył sã diftong "en". Dôwni lëtrã „ę” czãsto brëkòwóno téż i w rozmajitëch prawòpisach kaszëbsczégò jãzëka (na przëmiôr w alfabéce Cénôwë). Dzysdzéń nie je ju ùżiwónô w lëteracczi kaszëbiznë.
Elisha Cuthbert, (ùr. 30 lëstopadnika 1982), je teatrownicą z Kanadë.
Mad Sin to miemiecczé karno psychobilly / rockabilly, pòwstałe w 1987 rokù. "Chills and Thrills in a Drama of MAD SIN and Mystery" (1988) "Distorted Dimensions" (1990) "Amphigory" (1991) "Break the Rules" (1992) "A Ticket into Underworld" (1993) "God Save the Sin" (1996) "Sweet & Innocent? ... Loud & Dirty!"(1998) "Survival Of The Sickest" (2002) "Dead Moon's Calling" (2005) Òficjalnô starna Mad Sins
Jakùbòwò (we zdrojach: "Iacobshage", "Jacobshagen", "Iacopshagen" 1595 (Mercator), "Jakobshagen", "Jakubowo" (sztót pò II sw. w.); pòl. "Dobrzany", miem. "Jacobshagen", "Jakobshagen") - garc we stôrgardzczim krézu w Zôpadnopòmòrsczim wòjewództwie nad jezorã Szadzkò.    Lëdztwò gardu: 2.340 (2009) Wiéchrzëzna gardu: 5,34 km2
Bòżena Ùgòwskô (z domù Szimańskô; pòl. "Bożena Ugowska") – dzejôrka, pòétka, tłómaczka i lektorka kaszëbsczégò jãzëka. Pòchôdô z Òtalżëna w gminie Szemôłd. Òna chòdza do szkòłë w Łebińsczi Hëce, w jaczi pòłowa pedagògiczny kadrë rozmia gadac pò kaszëbskù. Direktór nié leno sóm kôrbił z dzecama w tim jãzëkù, le jesz ùcził je kaszëbsczich piesniów i òne jezdzëlë na kònkùrsë Rodny Mòwë do Chmielna. Òna skùńcza Gduńsczi Ùniwersytet. Zadebiutowa w gòdnikù 1994 rokù na łamach miesãcznika spòdleczno-kùlturalnégò „Pomerania”. Za lëteracczi debiut redakcëjô negò pismiona ùtcëła jã nôdgrodą miona Romana Wróblewsczégò. W 1998 nalôzła sã w karnie pierszich 12 szkólnëch z ùprawnieniama do ùczbë kaszëbsczégò w szkòle. Prowadzy ùczbë kaszëbsczégò jãzëka dlô klerików z dëchòwnégò seminarium w Pelplinie i sztudérów z Gduńsczégò Ùniwersytetu. W 1996 rokù béł wëdóny ji zbiérk pòézëji "Zdebło na swiat cësniãté". Je aùtorką przełożënkù z anielsczégò jãzëka ksążczi Miedzwiôdk Pùfôtk. Je laùreatką Òrmùzdowi Skrë za 2012 rok i Medalu Stolema za 2014 rok. VIAF
Papiéż Jón Paweł II - z pòczątkù pò pòlskù: Karol Józef Wojtyła - (ùr. 18 maja 1920 we Wadowicach kòl Krakòwa – ùm. 2 łżëkwiata 2005 w Watikanie) to je swiãti rzimskò-katolëcczégò Kòscoła. Papiéż (16 rujana 1978 – 2 łżekwiôta 2005). Ju za knôpiczëch lat ùmerlë Mù mëmka ë brat. Mieszkôł z òjcã, chtëren béł czedës òficérã. W 1938 rokù zdôł maturã. Zarô pò pòtemù przenieslë sã z òjcem do Krakòwa. Béł tu tedë sztudérą pòlonisticzi. W Krakòwie òni z òjcem bële jak wëbùchła II swiatowi wòjna. W 1941 rokù pò dłudżi chòrobie ùmarł jegò òjc - téż Karol. Dali w wòjnie Òn nié mógł sztudérowac. W 1941 rokù béł wespółzałóżcą Rapsodicznégò Téatru w Krakòwie. Òb czas òkùpacëji robił jakno robòtnik w firmie "Solvay". W 1942 rokù wstąpił do kònspiracëjny Dëchòwny Seminarëji. W 1946 rokù béł wëswiãcony na ksãdza. Pózni sztudérowôł w Rzimie. Tam rëchtowôł téż swój dokôz doktórsczi na temã: "Questio de fide apud sanctum Ioannem de Cruce". Jak Òn przëjachôł do Pòlsczi òd 1948 rokù béł wikarim we wsë Niegowic, a pòtemù w Krakòwie. W 1953 ròkù robił habilitacjã na Wëdzélu Teòlogicznym Ùniwersitetu Jagiellońsczégò. Czej miôł 38 lat dostôł biskùpié swiãcenia. Ju w 1963 rokù òstôł arcëbiskùpã krakòwsczim, a w 1967 kardinôlą. Brôł baro aktiwny ùdzél w Sobòrze Watikańsczim II. Òd samégò pòczątkù pòntifikatu (16. rujana 1978 rokù) òczarzëł swiat swòją prostotą, òtemkłoscą ë wiesołoscą. Jegò wielné pielgrzimczi wiedno zbiérałë razã rzmë lëdzy. Dnia 13 maja 1981 w Watikanie Jana Pawła II chcôł zabic skrëcé zôchwatnik. To sã równak nie ùdało Mehmetowi Ali Agcze, ale òn trafił Papieża w brzëch i rãkã. Jan Paweł II miôł swój stolemny ùdzél w przërëchlenim ùpôdkù kòmùniznë. W swòjim nôùczanim wcyg pòdczorchiwôł pòczestnotã człowieka. Baro wôżnô bëła dlô Niegò sprawa miru w swiece ë jednota midzë chrzescëjónama, a téż wszëtczima lëdzama na Zemi. Jón Paweł II gôdôł do Kaszëbów w Gdini w 1987 rokù: Drodżi Bratowie i Sostrë Kaszëbi! Strzeżëta tëch wôrtnotów i ti spôdkòwiznë, chtërné znaczą ò Waji juwernoce. ( „Drodzy Bracia i Siostry Kaszubi! Strzeżcie tych wartości i tego dziedzictwa, które stanowią o Waszej tożsamości.” ) Rzekł w tim kôzanim słowa, jaczé są dlô Kaszëbów wiôldżim òrądzã do bùchë: „Wiém, że Kaszëbi wiedno bëlë ë òstelë wiérny Kòscołowi”. Wnenczas òdbëłë sã zéńdzeniô Òjca Sw. z Kaszëbama w Gdini i Òlëwie. To gdińsczé przesłanié Jón Paweł II przëbôcził Kaszëbóm w 1999 rokù w Sopòce. Tam papiéż wezwôł jich wszëtczich do dozéraniégò łączbë w rodzëznach, pògłãbianiégò znajomòscë swòjégò jãzëka ë przekôzëwaniégò młodim lëdzóm bòkadny kaszëbsczi tradicëji. Jón Paweł II przëjmòwôł Kaszëbów ù se w Watikanie. Òjc Sw. Jón Paweł II w 1987 ròkù òddôł jich Matce Bòsczi: „Waju wszëtczich, wajé rodzëznë ë wszëtczé Wajé sprawë skłôdóm ù stopów Matczi Christusa, tczony w wiele sanktuariach na ti zemi, a òsoblewie w Swiónowie i w Swôrzewie, ...”. Wprowôdzanié w żëcé Jegò nôùczi, a òsoblëwie tëch słowów, chtërné czerowôł do Kaszëbów je pòtrzébné do rozwiju kaszëbiznë. Ò Papiéżu Janie Pawle II pisalë kaszëbsczi lëterace. Òd 2005 rokù dérowała za zgòdą Papiéża Benedikta XVI sprawa beatëfikacji Jana Pawła II. Wiele Kaszëbów mòdlało są ò Jegò jak nôchùtszé wëniesenié na wôłtôrze. Jak rzekł papież Benedikt XVI òd 1 maja 2011 ròkù to je błogòsławiony. Òd 27 łżëkwiata 2014 rokù to je swiãti. Wojtyła, Karol: Triptik rzimsczi : meditacëje / Jan Paweł II ; pòzwòlił sobie skaszëbic Zbigniew M. Jankòwsczi; Pelplin : Wydaw. Diecezji Pelplińskiej "Bernardinum", 2004, ISBN 83-7380-202-9 Kaszëbskô lëteratura : wëzdrzënë / Daniél Kalinowsczi, Adela Kùik-Kalinowskô ; tłómaczenié na kaszëbsczi jãzëk Dariusz Majkòwsczi, Gduńsk : Kaszëbskò-Pòmòrsczé Zrzeszenié : Instytut Kaszubski w Gdańsku, 2017, s. 23. Index Translationum Swiãti Janie Pawle Centrum jp2 Trzecia Pielgrzymka Papieża Jana Pawła II do Polski w dokumentach zasobu IPN Watikan - Bibloteka
Osasko ("Osasco"), gard w Brazylëji. Lëdztwò (2009): 718646 Gãscëzna lëdzy: 11 067,1 sztatur/km² Wiéchrzëzna: 64,935 km² Pòłożenié: 23° 31' 58" S 46° 47' 31" O Czasowô cona: -3 UTC Czerënkòwi numer: (+55) 11 Administracëjô/ Bùrméster: Emídio Pereira de Souza Domôcô starna gardu https://web.archive.org/web/20080530101138/http://www.osascobrazil.com/
Bójczi dlô dzecy - lëteratura tworzony z mëslą dlô dzôtk i młodzëznë. Taczi lëteratura je chrakteristiczny dlô dzëcy tj: krótczi pòwiastka napisóny wiérztã abò prozą, gdze bohaterã sã zwirzãta, lëdzë, czasã roslënë abò téż rzecze. Bôjka kuńczy sã pòùkã. Célem bôjczi je nôùka i ùkazanié zasad dobrigò postãpku. Bôjka ma charakter uniwersalny, nie òpowiedô ò konkretnych lëdzach czë zdarzeniach, le ò konkretnych zachowaniach i sytuacjach. Nôwikszi rozwój tegò gatunku bëł w czasë òswiecenié. w Pòlsce przédnika negò gatunku w szkòłach bëł Stanisłôw Konarsczi. Jinszym z wiôldzich bôjkopisarzy téj epoczi bëł Jignacy Krasicczi. To òn swòima dokôzoma wësmiëł sã z lëdzcigò zachowaniégò tj, głëpòtë ë cëgaństwa. W żëcym dzecka baro wiôlgô rola òdgrôwô edukacja literacczi a ji nôlepszô ôrt to bôjczi i pòwiôstczi. Bôjczi pòmagajã w wëpowiadanim pod wzgl. gramaticznym i fleksyjnym, pobudzajã zainteresowanié dzëcy ksążką.
Léón Nécel (pl. "Leon Necel") – béł ùr. 1904 rokù - ùm. 1968 rokù, a miôł kaszëbską grónkòwniã w Chmielnie. Jegò bëłë i są znóné keramikòwé wërobinë, bò grónkòwniô je tu òd lat. òdjimczi
Sniégòwi kòzeł ("Oreamnos americanus") - to je susk z rodzëznë wòłowatëch ("Bovidae"). Òn słëchô do dzegwnëch zwiérzãt, a żëje w górach w Nordowi Americe
Zwëczajny mëszélc abò mëszikról ("Regulus regulus") — to je môłi ptôch z rodzëznë mëszélcowatëch ("Regulidae"). Òn mô kòl 9 cm długòscë ë je òliwkòwò-zelony farwë, a na głowie mô żôłtawą prãgã czôrną na ùbrzegù. To je jeden z chrónionëch na Kaszëbach ptôchów. 
Bëdgòszcza (we zdrojach: "Budegac" 1238, "Budegosta" 1242, "Bidgoscha" 1279, "Bidgost" 1254, "Bydgost" 1281, "Bydgoscia" 1306, "Broberg" 1386, "Bidgosza" 1558, "Bydgość" 1774, "Bydgoszcz" 1880; "Bromberg" 1880, "Bydgoszcza", "Bittgoscz", "Brombergk", "Bydgoszcz", "Praburch", "Braberg", "Bramborg" ("Burg an der Brahe"), "Bromberg", "Bidgostia"; pòl. "Bydgoszcz", dólnomiem. "Brombarg", miem. "Bromberg") - sedłowié Wòjewódzczégò Ùrzãdu, a téż wòjewòdë kùjawskò-pòmòrsczégò wòjewództwa. Nen krézewi gard leżi nad Brdą ë Bëdgòsczim Kanałã, a w dzélu téż nad Wisłą . Lëdztwò gardu: 356.936 (2010) Wiéchrzëzna gardu: 175,98 km2
Zôłãżé (pòl. "Załęże") - je kaszëbską wsą w pòmòrsczim wòjewództwie, w kartësczim krézu, w gminie Przedkòwò. 
Syrenie Stawy (kaszëbsczi dolmaczënk: "Mòrzëcné Stawë", czedës: "Park Arendta") to pòlsczé miono dlô karna jezorów pòłożonych w Lasnim Arkòńsczim Parkù Szczecëna, kòl 3 km òd westrzódkù. Dodowô jim wòdë strëga Òsówka. Syrenie Stawy légają blëze òd kąpielëcë Arkònka. Badérowanié zarwinkòwi florë z jezora pòkôzëje jegò wiôlgą równiã nieczëstoscë sprawióną wlewaniém do jezora òdcéków. Geografnô karta jezor na starnie maps.google.pl
  20 stëcznika - Jerzi Łisk – pòéta i ùtwórca mùzyczi do tekstów kaszëbsczich pòétów.
Pôłplëno (we zdrojach "abbas Doberanensis" 1258, "de Doberanensi ecclesia" 1258, "Samburia" 1258, "quam Doberanensis ecclesia" 1260, "de Doberan" 1260, "ecclesie videlicet Doberanensis ecclesia" 1261, "Novum Doberan" 1274, "Polplin" 1274, "videlicet Montem Sanctae Marie" 1277, "Novo Doberan Cysterciensis" 1284, "Polpelin" 1290, "Pelplin" 1295, "Polplyn" 1298, "de Polplin" 1298, "de Polpelin" 1306, "de Polplyn" 1309, "de Peplin" 1310, "Peplin" 1312, "Polplin" 1312, "Polpelin" 1312, "Polplin" 1334 , "Polpelin" 1334, "Polpelin" 1342, 1349, 1402-1415, "von Polpelyn" 1412, "Pelplin" 1476, "Peplyn" 1476, "monasterium Polpelin" 1570, "Poblin" 1575 (1579), "Pelplin" 1583, "z Pelplinem" 1664, "Pelplin" 1682, kòl 1790, gwar. "Pelplin", "w Peplënie" (Ramułt)), pl: "Pelplin", de: "Pelplin") - garc w dërszewsczim krézu. Ninia w pòcysterzczi cerczwi je katédra. Òd 1821 rokù béła to chôłmińskô diecezëjô ze stolëcą w tim garcu. Sztôłconé tuwò astë w seminarëji dëchòwiéństwò, przëszëkòwóné do dëszpastérztwa w pòlsczim i górnomiemiecczim jãzëkù, skłôdało sã w zacht dzélu téż z przedstôwców Kaszëbów. Tuwò béł téż biskùpã Kònstantin Dominik. W seminarëji je ùczony téż kaszëbsczi jãzëk. Terô to je center pôłplëńsczi diecezëji.
Mak ("Papaver" L.) – to je szlach roscënow z rodzëznë makòwatëch ("Papaveraceae"). Kaszëbi mògą gadac mak na lékarsczi mak. Padëmak to je zelëskò w pòlu. Przerobioné zôrna lékarsczégò makù są w ùpiekłim makówcu - kùchù
Łebno ("Łebnié", pòl. "Łebno") – kaszëbskô wies w Pòlsce w òbéńdze Kaszëbsczégò Pòjezerzô, pòłożonô w pòmòrsczim wòjewództwie, w wejrowsczim krézu, w gminie Szemôłd. Tu je kòscół ë szkòła. W ni dzece ùczą sã kaszëbsczégò jãzëka. Łebno je kòl 21 km òd krézowégò gardu Wejrowò ë na szlachù wòjewódzczi dardżi . Òficjalnô kaszëbskô pòzwa wsë w pòstacje „Łebno” òsta wprowadzónô 30 łżëkwiata 2010. Pòzwa wsë brzëmi tak samò pò pòlskù.  Szkòła
Juliusz Pòbłocczi (ùr. 29 lëstopadnika 1835 - ùm. 9 gromicznika 1915 rokù) - béł ksãdzem. Ks. dr Pòbłocczi napisôł: "Na Kaszubach przed 100 laty", Gdańsk 1974. Jegò bratã béł ks. Gùstôw Pòbłocczi.
Persczi jãzëk – jãzëk persczégò nôrodu, przënôleżący do karna irańsczich jãzëków. To je rodnô mòwa dlô kòl 110 milionów lëdzy. Persczi jãzëk je rozkòscerzony i òficjalno brëkòwóny przede wszëtczim w Iranie, Afganistanie i Tadżikistanie w trzech wzôjno zrozëmiałich standarizowónëch wariantach: irańsczim persczim (w Iranie), "dari" (w Afganistanie) i "tadżicczim" (w Tadżikistanie). Perskòjãzëczné lëdztwò mieszkô téż w Ùzbekistanie (tadżicczi wariant jãzëka). Dlô zapisu persczégò jãzëka w Iranie i Afganistanie ùżiwô sã persczégò alfabétu, jaczi je skrewniony z arabsczim alfabétã. W Tadżikistanie ùżiwô sã cyrilicë.
Lubicz - jeden z 13 "Dëchów", jaczé stoją w gminie Lëniô na turistno-nôtërnym szlachù ò pòzwie "Pòczuj Kaszëbsczégò Dëcha". Òpisënk Aleksandra Labùdë. Lubiczk - je to strogòtlëwi duch lubòtnégò ùczëwù i seksu. Mùlcë so zadôwają Lubiczka nawzôsno, a tej ni mògą sã jedno bez drëdżigò òbeńc. Lubiczk dzejô w lëdzach. Lëdze gôdalë : "Òn cë mô wierã Lubiczka zadóné." "Lubiczk w nie wnëkôł" "Lubiczk gò narabcził. " Szlachòta. Lubiczk stoji w Kòbëlôszu kòl błotka we wsë.
Frizëjskô (friz. "Fryslân") - to je prowincëjô w nordowi Néderlandzczi - w Zôpadny Eùropie. W Frizje są szkòłë w jaczich szkólni ùczą frizyjsczégò jãzëka. Kaszëbi we Frizëjsce
Dëkôt – złotô mònéta ò zacht wôrtnoce. Òdléwk ti mònétë zaczął sã òd XIII stalata. Znòny je m. jin. Gduńsczi dëkôt z 1577 rokù. "Pieniądz magiczny w kaszubskich wierzeniach na temat zmarłych"
Zégarméster, ùrmôczer ("Horologiorum magister") – rzemiãsnik, chtëren zajimô sã nôbarżi ùprôwianim zédżierów i zégarków.
Tichë - gard na prawach krézu w szląsczim wòjewództwie. Mùzeùm Miniaturowégò Profesjonalnégò Kùńsztu Henrik Jan Dóminiôk w Tichach Dominiak Henryk Jan, Biografia Indeks według kodu Grup Zawodowych: Sztuka, kultura i muzea, [w:] "Britishpedia, Encyklopedia Osobistości Rzeczypospolitej Polskiej", BPH – British Publishing House Ltd, t. III., 2017, s. 245. ISBN 978-1-912100-36-1. – Biblioteka Szląsczka w Katowicach Dominiak Henryk Jan, Biografia Indeks według kodu Grup Zawodowych: Sztuka, kultura i muzea, [w:] "Britishpedia, Encyklopedia Osobistości Rzeczypospolitej Polskiej", BPH – British Publishing House Ltd, t. VII., 2021, s. 251. ISBN 978-1-912100-46-0. – Biblioteka Szląsczka w Katowicach Muzeum Miniaturowej Sztuki Profesjonalnej Henryk Jan Dominiak w Tychach
Nôrodnô Bibloteka (pòl "Biblioteka Narodowa")- to je wôżnô bibloteka w Pòlsce. Òna je we Warszawie òd 1928 (1732) rokù. Kaszëbi mają téż tu kaszëbskòjãzëkòwé ksążczi. Dzél z nich to je kaszëbskô lëteratura do kaszëbskòjãzëkòwégò czëtaniégò, a kąsk z nich je do kaszëbsczi edukacji na ùniwersytecczi rówiznie. Nôrodnô Bibloteka
SIL International je niezwëskòwną chrzescëjańską ùczałą òrganizacëją, chtërnej przédnym célã je sztudérowanié ë dokôzowanié mni znónëch jãzëków bë pòszérzac lingwistną wiédzã ò nich, pòdwëszëznowac pimieniznë ë pòmògac w rozwijaniu rzôdczich jãzëków. Pierwoszne miono òrganizacëji to "Summer Institute of Linguistics" (z an. Latny Lingwistowi Institut). Ji zôczątk je w môłich latnych kùrsach dlô misjónôrzi na témã spòdlów lingwisticzi, antropòlodżi ë dolmaczenia, w 1934 rokù w Arkansas. Ji załórzcą béł William Cameron Townsend (1896–1982), misjónôrz dzejący w Gwatemalji. SIL òznaczô jãzëczi trzëlëterowama kòdama (SIL code). Wëdôwk 14. z 200 rokù òbjëmał 7148 kòdów, chtërne zwëkòwo nie bëłë juwerne z kòdama ISO 639-2. Wëdôwk 15. z rokù 2005 òbjimô 7299 kòdów jãzëków, wikszim dzélã zgódnëch z ISO 639-2.
Lodofôłt abò lodówc - to je masa lodu, chtërna pòmału płënie, a je z przesztôłceniô pòsôdów wiecznégò sniegù. Z niegò mòże wëchôdac lodowcowi jãzór.
Suicidal Tendencies je pôłniowò kalifòrnijsczi hardcore punkrockwòwé karno. Jich mùzyka je, òkòma punka, pòd cëskã hardcoru, metalu ë funk. Karno òstało założoné w 1982 rokù w Venice Beach w mieszkaniowi zrzesznicë, grało wprzód blós na przëjącach ë w malińczich klubach ë halach. Debiutancczi albùm "Suicidal Tendencies" wëdôle w 1983, równak pòpùlôrnotã dôł jima dopiérze wëszły w 1987 "Join The Army", dzãka niemù nalôzle sã westrzód 100 nôlepszich karnów cządnika Billboard. W tim samym czasu miele zakôz wëstąpów w całi Kalifòrnijë ë bële przez swòje pòliticzne tekstë pòd òbzórką FBI. Na zôczątkù lat 90-tych jidą w trasã z taczima karnama jak Metallica czë Guns'n'Roses, co zwiksziło jich pòpùlôrnotã równak nie ùchroniło karno òd rowziązaniégò w 1994. Jedną z przëczën bëła chãc òderwaniégò sã òd wëdowizne Sony sparłączonô z chãcą wzica całi robòtë nad platama z swòje rãce. W 1997 rokù warcô sã Suicidal Tendencies do mùzyczni dzejnotë. Nie je ju mòżno jich dokôzów pòrówniwac do tich z zôczątkù karierë, òstôle równak westrzód lubòtników punka, harcore punka ë skate punka legendą. 1983: Suicidal Tendencies 1987: Join The Army 1988: How Will I Laugh Tomorrow When I Can't Even Smile Today 1989: Controlled By Hatred 1990: Lights - Camera - Revolution 1992: FNG (Best Of) 1992: The Art Of Rebellion 1993: Still Cyco After All These Years 1994: Suicidal For Life 1997: Prime Cuts (Best Of) 1998: Six The Hard Way (E.P.) 1998: Friends And Family (Sampler) 1999: Freedumb 2000: Free Your Soul...And Save My Mind 2001: Friends And Family 2 (Sampler) 2005: Welcome to Venice SuicidalTendencies.com Domôcô starna
Parafiô Nôswiãtszégò Serca Pana Jezësa w Lëni - je òd 1923 rokù. Ji parafialny kòscół je w Lëni. Tu mòże czëc kaszëbsczi jãzëk.
Amanda Peet, (ùr. 11 stëcznika 1972) je amerikańską teatrownicą.
Pòmòrsczé Ksãżstwò (miem. "Herzogtum Pommern", łac. "Ducatus Pomeraniae", pòl. "Księstwo Pomorskie") bëło państwã w Eùropie nad Bôłtã, chterné słëchało Swiãtémù Cesarstwù Rzimsczémù. Òno òbstoja przez czileset lat - do 1648 rokù, czej jegò òbéńdã rozdzelelë midzë sebie Brambòrskô ë Szwedzkô. Nim sprôwialë Grificë, chterni mielë czile stolëcznich gardów (m. jin. Szczecëno ë Wòlëgòszcza). Pòczątkòwo tu mieszkalë Pòmòrzónie. Pòzdze jeden dzel lëdztwa (wikszi) gôdôł pò miemieckù, a drëdżi (miészi) pò kaszëbskù. 1121 – Pòmòrzónóm pòradzëł Bolesłôw Krzëwogãbi i kôzôł jim sã ochrzcëc. 1124-1128 – Pòmòrzónów ochrzcëł Swiãti Òto. 1238 – Ksãżyca Bògùsłôwa nazwalë "dux Cassubie": "Ksyżã Kaszëbsczi" (pòzdze òn sam zaczął brëkòwac nen titel). To bëł pierszi rôz, czej bëła brëkòwanô pòzwa "Kaszëbskô". Barnim III (1320-1368) zjinaczëł titel na "dux Cassuborum": "Ksyżã Kaszëbów". 1534 – w Pòmòrsczi bëł przëjãti lëteranizm. 1637 – ùmôrł slédni ksyżã, Bògùsłôw XIV.
Papiéż Pius X (swiecczé miono Giuseppe Melchiorre Sarto; ùr. 2 czerwińca 1835, ùm. 20 zélnika 1914 w Rzimie) – swiãti rzimskòkatolëcczégò Kòscoła, papiéż (midzë 4 zélnika 1903 a 20 zélnika 1914). 18 séwnika 1858 rokù òn béł wëswiãcony na ksãdza. 16 lëstopadnika 1884 rokù òn dostôł biskùpié swiãcenia. Òd 12 czerwińca 1893 rokù to béł kardinôł. Ten Papiéż béł procemnikã mòderniznë. Òd 3 czerwińca 1951 ròkù to je błogòsławiony, a òd 29 maja 1954 rokù to je swiãti (równo beatifikacji, jak i kanonizacji dokònôł papież Pius XII). Pismiona (wëbiérk). Encyklika "Pascendi Dominici Gregis" (1907)
David Guetta (ùr. 7 lëstopadnika 1967 r.) je DJ (Mùzycë). 2002 - "Just a Little More Love" 2004 - "Guetta Blaster" 2007 - "Pop Life" 2009 - "One Love" 2011 - "Nothing But The Beat" 2014 - "Listen"
Mrzeża - ôrt secé do łowieniô rëbów np. sledzy. Mrzeżą rëbôcë łowią np. w Bôłce.
Biôłi bòcón ("Ciconia ciconia") – to je wiôldżi ptôch z rodzëznë bòcónowatëch ("Ciconiidae"). Biôłé bòcónë mają gniôzda i młodé na Kaszëbach, a w strumiannikù òne są znowù tu, ale òb zëmã jich tu ni ma. Rozmajitoscë. Bernard Zëchta napisôł, że Kaszëbi achtną bòcónë, a zabicé tegò ptôcha mòże sprowadzëc nieszczëscé na całą wies: abò wies sã spôli, abò grôd zniszczi séw na pòlach. W Pùzdrowie òni gôdałë, że bòcónë lecą do słuńca pò òdżin i rzucają gò na wies. W Americe Indianowie gôdalë, że stolemny ptôch "Thunderbird" mòże sprowadzëc gromówkã z piorënama. Ernst Seefried-Gulgowski, Von einem unbekannten Volke in Deutschland. Ein Beitrag zur Volks- und Landeskunde der Kaschubei /Izydor Gulgowski, O nieznanym ludzie w Niemczech. Przyczynek do ludoznawstwa i krajoznawstwa Kaszub, przekład M. Darska-Łogin, red. naukowa i wstęp J. Borzyszkowski, Berlin 1911 - Gdańsk 2012, s.180
Nôrodny park - to dôlëzna chróniony z pòzdrzatkù na swòje wôrtnotë, w pierszi rédze nôtërny. W Pòlsce w brzëmieniu ùstawë ò òchrónie nôtërë z 2004r. òbejmùje dôlëzna wëprzédniwający sã òsoblëwima wôrtnotóma nôtërnyma,ùczałima, wespołowima, kùlturowima i wëchòwnyma, ò wiéchrzëznie nie miészi jak 1000 ha, na chtërnym òchrónie pòdlégô całô nôtëra i wôrtnotë òbrôzka zemi. W Pòlsce mómë 23 parczi nôrodny http://www.parki.pl Nôstarszi park nôrodny na swiece. Nôstarszim parkiem nôrodnym na swiece je Park Nôrodny Yellowstone w, Zjednónéch Krajach ò wiéchrzëznie  8980km2. Park Nôrodny Grønlands − Grenlandia− 972000 km² Park Nôrodny Tasili Wan Ahdżar − Algieria − 72000 km² Park Nôrodny Wrangla-Swiãtégò Eliasza − USA − 53321 km² Park Nôrodny Namib-Naukluft − Namibia − 49768 km² Wiôldżi Rezerwat Gòbijsczi − Mòngòlia − 45000 km² Park Nôrodny Bizona Lesnégò − Kanada − 44807 km² Transgraniczny Park Nôrodny Kgalagadi − RPA/Bòtswana − 38000 km² Park Nôrodny Quttinirpaaq− Kanada− 37775 km² Park Nôrodny Salonga − Demokratnô Repùblika Konga − 36000 km²
Stowôra Lëdowëch Czëtniców ("Towarzystwo Czytelni Ludowych - TCL") - to je stowôra pòùczënë założonô w 1880 rokù w Pòznaniu. W ji biblotekach mògłë bëc pòżëczóné ksążczi pisóné pò pòlskù.
Kafarnaùm (hebr. "כְּפַר נַחוּם", Kefar Nachum) - gard nad Galilejsczim Jezorã z II-I wiekù przed Chr. w Jizraelu. Dzysô tam je dosc nowi kòscół. Tu bòdôj mieszkôł swiãti Pioter. Ewanielie na kaszëbsczi tołmaczoné. Z greczi przełożił na kaszëbsczi jãzëk ò. Adam Ryszard Sikora OFM. Gdańsk 2010, s. 21; ISBN 9788387258399
Słuńcownik ("Helianthus" L.) – to je szlach roscënów z rodzëznë astrowatëch ("Asteraceae"). Òne roscą m. jin. na Kaszëbach, ale są z amerikańsczich strón. Rozmajitoscë. Aleksander Majkòwsczi w swòi ksążce "Żëcé i przigodë Remusa. Zvjercadło kaszubskji" pisôł, że m. jin. zôrna słonecznjika bëłë dóné do pòswiãceniô w Matkã Bòską Zelną.
Kaszëbsczi jastrownik ("Ranunculus cassubicus" L.) - to je roscëna z rodzëznë jastrownikòwatëch ("Ranunculaceae"). Òn rosce m.jin. kòl Wejrowa, a wierã téż w rezerwace Wiłóz Reduni. Rośliny polskie : opisy i klucze do oznaczania wszystkich gatunków roślin naczyniowych rosnących w Polsce bądź dziko, bądź też zdziczałych lub częściej hodowanych / oprac. Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński, Bogumił Pawłowski, Warszawa : Państ. Wydaw. Naukowe, 1976, s. 181. IPNI Przyroda projektowanego rezerwatu „Dolina Mirachowskiej Strugi” na Pojezierzu Kaszubskim s. 35 "Ranunculus cassubicus" L. "Ranunculus cassubicus" (pò łacëznie)
Lãbòrsczi kréz (pòl. "Powiat lęborski") - to je krezã w pòmòrsczim wòjewództwie z sedzbą w Lãbòrgu. Norda. Wiéchrzëzna: 706,99 km² Lëdztwò: 63 606 (2004) Spòdlowé pòdôwczi. W maju 1958 rokù Służba Bezpiekù Pòwiatowi Kòmańdë Òbëwatelsczi Milicje w Lãbòrgù ùdbała so rozprôcowiwac kaszëbsczëch i ùkrajińsczëch dzejôrzów.
Gwineja - to je państwò w Africe. Òna mô sztëk grańcë m.jin. z Liberią.
Agùstin Wòrzałła - (ùr. 7 lëpinca 1837 w Łubianie - ùm. 21 maja 1905), ksądz. W młodich latach rósł na gbùrstwie. Pò egzaminie dozdrzelałotë mógł w 1862 rokù zacząc sztudérowanié w Dëchòwny Seminarëji w Pelplinie. Tùwò dożdôł sã ksãżëch swiãceniów, chtërne przëjimnął 15 łżëkwiôta 1864 rokù. Jakno ksądz béł w Bòrzëszkòwach. Òd 1882 rokù òn béł probòszczã. Za żëcégò òn nie zabôcził ò kaszëbiznie i przë rozmajitëch leżnoscach gôdôł pò kaszëbskù. Tak gôdôł òn np. do Stefana Ramułta, a jegò je "Słownik języka pomorskiego czyli kaszubskiego", w chtërnym mòże przeczëtac co pòwiôdôł „ksądz Agust Worzałła z Łągu(...)".
Czôłpino - to je kòlonia w pòmòrsczim wòjewództwie, w stołpsczim krézu, w gminie Smôłdzëno, w chtërny je bliza.
Karlino (we zdrojach: "*Chorzelin" (Rymut), "Corlin" 1299, Cornlin 1299; Korlin 1304, "Corlyn" 1342, "Cörlin" 1556, "Corlin" 1618, "Cörlin" 1789, "do Korlina" 1807, "Karlino, -na, karliński" 1946, "Karlino, -na" 1981, "Kòrlin" (Cenôwa), miem. "Körlin") – gard w biôłogardzczim krezu w zôpadnopòmòrsczim wòjewództwie we widłach Pôrsãtë i Radwi. Lëdztwò gardu: 5.832 (2009) Wiéchrzëzna gardu: 9,4 km2
Łebcz (pòl. "Łebcz") - kaszëbskô wies w Pòlsce pòłożonô w pòmòrsczim wòjewództwie, w pùcczim krézu, w gminie Pùck. Tu je kòscół ë szkòła, a w ni dzece ùczą sã m. jin. kaszëbsczégò jãzëka. 
Jednostronowi zwónk ("Campanula rapunculoides" L.) - to je roscëna z rodzëznë zwónkowatëch ("Campanulaceae" Juss.). Na Kaszëbach rosce dosc wiele jednostronowëch zwónków.
Piôskòwi zédżier ("Clepsydra") - to je tip zégra, chtëren mierzi czas przez przesëpòwanié píôskù z górë w dół. Òn béł ju baro dôwno temù na swiece.
Pòdjazë (pl. "Podjazy") – kaszëbskô wies w Pòlsce pòłożonô w pòmòrsczim wòjewództwie, w kartësczim krézu, w gminie Sëlëczëno nad Gòwidlińsczim Jezorem. Pòdjazë są turistnym òstrzódkã z wiele wczasowima chëczama ë agrokwatérama. Tu w szkòle dzece ùczą sã kaszëbsczégò jãzëka. W òbéńdze szôłtëstwa pòłożoné są mniészé kòlonie: Amalka, Widnô Gòra  Szkòła
Niżawny łukôcz ("Bombina bombina") - to je łaza z rodzëznë łukôczowatëch. Ten łukôcz żëje m. jin. w Kaszëbsczim Krôjòbraznym Parkù.
Pólny głowôcz ("Knautia arvensis" (L.) Coult.) - to je ôrt roscënë z rodzëznë szczecowatëch ("Caprifoliaceae"). Na Kaszëbach rosce ten ôrt. 
Złoto (łac. "aurum") – to je chemiczny pierwiôstk, metal. Symbòl: Au Lëczba atomòwô: 79 Temperatura topnieniô: 1064,18 °C Atomòwô masa 196,966569 Jerzi Nacel (pòl. Jerzy Nacel): Chemiô òglowô i òrganicznô, Gduńsk 2013
Londin abò London – stolëca Wiôldżi Britaniji. Leżi nad rzéką Temza. J. Trepczyk: "Słownik polsko-kaszubski", Gduńsk 1994, t. I, s. 289
Lepny flaster - to je flaster, chtëren sã lepi do skórë, ale mô téż sztëczk bandażë na renã. Na małé renë òn dosc skùtkòwno dzejô.
Tùńc – béł w dôwnych czasach na Kaszëbach bòkatnô rozwiniãti. Wiãkszosc piesni i jinstrumentalnéch układów w ritmie trzëmiarowim je richtich kaszëbskô. W wiãkszoscy są to ùtwòrë żewi. Tùńce na Kaszëbach są ùksztôłtowóny pòd wpłiwã mùzicznich prądów òbijmających Europã w drëdzi pòłowie XVIII wiekù. Kaszëbsczi Tùńce nôleżi pòdzelëc na grëpë: zabawë taneczni, tùńce òbrzãdowi, tùńce pòpisowi, tùńce warkù lub robòtë Tańce kaszubskie,pod red. Pawła Szefki,z.1, Gdańsk 1957
Uu U, u – dwadzestô pierszô lëtra pòdstawòwégò łacyńsczégò alfabétu. Lëtra ta pòchòdzy òd grecczi lëtrë "Ipsilon" (Y, υ) i òd fenicczi "waw", jakò téż lëtrë F, Y, V i W. Nôczãscy òznôczô samòzwãk [u]. We wespółczasnëch jãzëkach mòże oznôczac równak téż regã jinëch zwãków, na przëmiôr [w], [ʉ], [y], [ʏ], [h], [ʊ], [iː], [ɨː], [ʌ], [ɛ]. W kaszëbsczim alfabéce je dwadzestô dzewiątą lëtrą.
Stowôra "DISCANTUS" (pòl.:"Stowarzyszenie "DISCANTUS"") - to je chùr z Gòwidlëna. Òni spiéwelë nawetka w Pradze i zajimają są m.jin. kaszëbsczima piesniama. m.jin csb.
Gãs - to je wies w gminie Wickò, w lãbòrsczim krézu pòmòrsczégò wòjewództwa. Tu w gromicznikù 1945 rokù przëszlë lagrowi ze Stutthofù. Bëło to kòl 1600 lëdzy i wiele z nich ùmarło òd tifùsu.
Galileja (hebr. הגליל‎ "HaGalil") - to je krôjna w nordowim Jizraelu. Ewanielie na kaszëbsczi tołmaczoné. Z greczi przełożił na kaszëbsczi jãzëk ò. Adam Ryszard Sikora OFM. Gdańsk 2010, s. 159; ISBN 9788387258399
635 - Chan Bahlum II, król Majów (ùm. 702) 1707 - Karol Linneùsz, słôwny szwédzczi bòtanik (ùm. 1778) 1837 - Józef Wieniawsczi, polski pianista, kompozytor (zm. 1912) 1842 - Maria Konopnicka, pòlskô runitka, pòetka, dolmaczka, lëterackô kriticzka, eseistka (ùm. 1910) 1844 - Abdu'l-Bahá, założëcél sektë Bahá'í (ùm. 1921) 1846 - Antón Kalina, pòlsczi slawista i kaszeëbista, etnograf, etnolog, ledoznawca, dzejorz (ùm. 1906) 1883 - Douglas Fairbanks, amerikansczi aktora 1891 - Pär Lagerkvist, szwedzczi runita 1951 - Anatoli Karpow, rësczi szachista 1883 - Ciprian Kamil Norwid, pòlsczi romanticzni poeta (ùr. 1821) 1906 - Henrik Ibsen, norwesczi pisôrz 1933 - Bonie ë Clyde (to je Bonnie Parker ë Clyde Barrow) amerikansczi banditowié 1937 - John D. Rockefeller, Sr., amerikansczi milijoner 1945 - Heinrich Himmler, hitlerowsczi politikôrz, szef Gestapo 1989 - Karl Koch, miemiecczi anarchista ë komputrowi haker
Kòlãda - to je znanô kòlãda z Kaszëb, chterny słowa napisôł ks. Bernat Zëchta. Słowa.   Biżaha, Jezëskù, mòje dzeculkò, Mój kòchany ptôszkù, mòja rëbùlkò. Biża, biżaneczka, zamkniczkôj òczka, Biża, biżahaha, zamknij òbadwa! Jesz Të, mój syneczkù, dzys zmiarzniesz tu mie, Na lopùszkù sana w tim cwiardim kùmie. Biża, biżaneczka... Niech le do Swiónowa wrócã jô dodóm, Tam Tobie w kòrëtkù tak żużkac nie dóm. Biża, biżaneczka... Tatink pòbiegnie w lôsk, tam na nã ùrzmã, I prostą jak swieca chójeczkã ùrznie. Biża, biżaneczka... Z ti chójeczczi zrobi w kwiatë kolibkã Na złotëch biegùnach dlô Cebie, ribkò. Biża, biżaneczka... Nie dadzą Cë zrobic krziwdë Kaszëbi, Za to jich (twa) Nënka tak baro lubi. Biża, biżaneczka... Pùdą do Swôrzewa na òdpùst z Tobą, Gdze mie nazéwają Mòrza Królewą. Biża, biżaneczka... Dôj Kaszëbë w niebie za to Kaszëbóm, A na zemi òbdarz chlébkã i rëbą. Biża, biżaneczka...   E. Gòłąbk, E. Prëczkòwsczi:"Më trzimómë z Bògã" , Gduńsk 1998, s. 144
Zastãpòwnô stara – to je stara ò dzeckò, jak ni mògą mù òpieczi i wëchòwaniégò zagwësnic jegò starszi.
Zelonodzobòwi tukan ("Ramphastos dicolorus") - to je ptôch z rodzëznë tukanów. Te ptôchë żëją w Pôłniowi Americe.
Ambrose Pick (ùr. 7 czerwińca 1928 - ùm. 24 gromicznika 2017 rokù) to béł ksądz w Kanadze òd 1955 rokù. Wikari w katédrze w Pembroke. Probòszcz w Round Lake Centre (Ontario) (1973-78). Òn béł òd 1978 rokù probòszczem w Barry's Bay, Ontario. Pò tim jak w Pòlsce zaczãło sã stojenié w wòjnie - w 1981 rokù òn wiele zrobił, żebë przëszła żëwnota z Kanadë dlô Kaszëbów nad Bôłtã. Kòl niégò w Kanadze béł ksądz Francyszk Grucza. W kòscele w Barry's Bay 2008 rokù òn celebrowôł Mszã Sw., a gôdôł w ni wiele pò kaszëbskù, bò ò Kaszëbach w Kanadze òn wiele wiédzôł. The proud inheritance : Ontario's Kaszuby / [editor Anna Zurakowska]. Ottawa : The Polish Heritage Institute-Kaszuby, 1991, ss. 69,72 i 109. Szulist W.: Kaszubi w Ameryce; Szkice i materiały, MPiMK-P Wejherowo 2005, ss.184-186 (pò pòlskù) Ambrose-Pick s. 30 Monsignor Ambrose Robert Pick
Medal Stolema – kaszëbskô nôdgroda, przëznôwónô òd 1967 przez Sztudérsczé Karno „Pòmòrania”, dzejającé przë Kaszëbskò-Pòmòrsczim Zrzeszenim. To wëróżnienie nazywóné je czãsto "kaszëbsczim Noblã" i ùznôwóné za nôwôżniészą, kòl Òrmùzdowëch Skrów, nôdgrodã, jaką mòże dostac za robòtã przë kaszëbsczi kùlturze. Nôdgrodzony to wiedno apartny kaszëbskò-pòmòrsczi dzejarze i stowôrë, propagatorzë kùlturë Kaszëb, Kòcewiô, Krôjnë abò Pòmòrzô w całoscy, bënë i bùten Kaszëbów. Ùroczëzna wrãczeniégò medalów mô plac w Stôromiésczim Rôtëszu we Gduńskù. Pierszé „Stolemë” w 1967 przëznónô w szesc "dzedzënach": nôùkòwi (Jón Léón Łuka), lëterackò-artisticzny (Agùstin Necel), pùblicysticzi (Kónstanti Bączkòwsczi), pòpùlarizacje (Léòkadia Trepczik, Jón Trepczik), òrganizatorsczi (Aleksander Arendt) i za debiut (tzw. "nôdgroda młodëch", chtërną dostôł Edmùnd Pùzdrowsczi). W pózniészich latach Kaszëbskò-Pòmòrsczé Zrzeszenié òbniechało ti ùdbë.
Parafiô Swiãti Trójcë w Kòscérznie - je òd 1210 rokù. Ji parafialny rzimskòkatolëcczi kòscół je w Kòscérznie. Tu mòże czëc kaszëbsczi jãzëk.
Mòrawsczi jãzëk (po mòrawskù "moravščina", "moravský jazyk") je jãzëk z zôpôdnosłowiańsczégò karna słowiańsczich jãzëków, chtërnym gôdô wiãcy jak 100 000 Mòrawianów.
Amerikańsczi aligator ("Alligator mississippiensis") – to je ôrt gadzënë z rodzëznë aligatorowatëch. Òn żëje w Nordowi Americe.
  Warszawa (an. "Warsaw", miem. "Warschau", fran. "Varsovie", łac. "Varsovia") je miastã we westrzédni Pòlsce, òd 1596 rokù ji stolecznym miastã a téż wôżnym ùczebnym, pòliticznym ë gòspòdarzczim môlã. We Warszawie mô swój plac Sejm ë prezydenta Pòlsczi. Warszawa je nôwikszym miastã Pòlsczi Repùbliczi. Galerejo.    
Pòkwitowanié – to je pocwierdzenié przëjimniãcô pismiona przez subiekt, chtëren gò òdbiérô.
Ribno - to je kaszëbskô wies w gminie Gniewino. Tu w 1945 rokù bëlë lagrowi ze Stutthofù. Dzysdnia mòże tu òbezdrzec wiôldżi smãtôrz bò sta lagrowëch ùmarłë nôbarżi z głodu, zemna i òd tifùsu. 2.) 
Józef Brusczi (ùr. 11 gromicznika 1908 rokù w Przëtarni - ùm. 14 gòdnika 1974 rokù) - béł znónym gôdëszem, chtëren wiele lat robił jakno lékôrz w Lëpnicë. Òn skùńcził sztudérowanié medicynë w Italsce. Béł praktikòwny doktór i spòlëznowi dzejôrz, a téż laùreat Medalu Stolema. Ten kaszëbsczi gôdësz béł aktiwny w mùzycznym karnie "Chòjnë". Józef Bruski
Òpacczi Pałac w Òlëwie ((pòl. "Pałac Opatów w Oliwie") - béł przebùdowóny w latach 1754 - 1756, a je òdbùdowóny w 1965 rokù. Terô w nim je Nôrodné Mùzeum w Gduńskù (kùńszt artistów z XIX i XX stalata). VIAF
Jack Jezersczi (pòl. "Jacek Jezierski"  ùr. 23 gòdnika 1949 rokù w Òlsztinie) – to je biskùp katolëcczi, apòstolsczi administratora archidiecezji gduńsczi òd 13 zélnika 2020. W młodich latach òn ùcził sã m. jin. w Òlsztinie. Pò latach dożdôł sã swiãceniów, chtërne przëjimnął w 1974 rokù. Òd 1994 rokù òn béł biskùpã sufraganã diecezji warmińsczi. Jakno swòje zawòłanié òn przëjimnął słowa “Veritas Christi Liberat” (“Prôwda Christusa ùwòlniwô”). Òd 2014 rokù òn je biskùpem òrdinariuszem w Elbiągù. Rinunce e nomine, 13.08.2020 VIAF
Zwëczajnô miewa ("Larus canus") - to je wiôldżi wòdny ptôch z rodzëznë miewów. Òna zëmùje m. jin. kòl Bôłtu. 
Łebskò - to je wiôldżé jezoro w Słowińsczim Nôrodnym Parkù ò wiéchrzëznie 7142 ha. Tu żëją taczi ptôchë jak np. kôłp sniegùlc i jin.
Mechelińsczè Łączi to je rezerwat w Nadmòrsczim Parkù Krajòbraznym założony w 2000 rokù nad Bôłtem na Kaszëbach. W tim rezerwace żëje wiele ptôchów, a gniôzda miałë nawetka biegôcze. Rosce tu m.jin. kòlmòrsczi òstropùs.
Spłôw - to bëło pùszczanie np. drewna z wòdą. Brda
Wëszecëno - to je wies w lëzyńsczi gminie, w wejrowsczim krézu pòmòrsczégò wòjewództwa. W 1734 rokù kòl ti wsë bëła pòlskò-ruskô bitwa. Tu w szkòle dzece ùczą sã kaszëbsczégò jãzëka.  szkòła
Danuta Pioch (ùr. 30 stëcznika 1959) pòchòdzy z Niestãpòwa i skùncziła strzédną szkòłã w Żukòwie, a pòlską filologiã na Gduńsczim Ùniwersytece. Òna je szkòlną kaszëbsczégò jãzëka i napisa ùczbòwniczi do nôùczi tegò jãzëka zacwierdzoné do ùżëtkù w szkòłach przez minysterstwò sprawów, chtërne sã tikają nôrodny edukacji np. „Żëcé codniowé na Kaszëbach”, „Najô domôcëzna" czë "Òjczéstô mòwa" abò "Z kaszëbsczim w swiat" (2012). Lëteratura. Jerzi Tréder: Spòdlowô wiédzô ò kaszëbiznie - Gduńsk 2014, s. 16 Òjczéstô mòwa Worldcat "Danuta Pioch"
Rodzëzna ("familia") – to je w systematice òrganizmów taksonomicznô jednota niższô òd rzãdu ("ordo"). Òna òbjimô krótkò krewné szlachë ("genus") np. do rodzëznë bòbòwatëch ("Fabaceae") słëchają m.jin. szlachë: bónk ("Phaseolus"), kòniczëna ("Trifolium"), wika ("Vicia") ë jiné. Niejedne rodzëznë są pòdzeloné na pòdrodzëznë abò sparłãczone w nadrodzëznë.
Jezoro Wërówno (pòl. "Wyrówno") - to je jezoro ò wiéchrzëznie 0,5191 km² w kòscersczim krézu, w òbéńdze Kaszëbsczégò Pòjezerzô.
Trzej królowie - na Kaszëbach rôz czedës òni mielë bùrczibas, bò "Trzej królowie bez bùrczibasa, to nie są żódné królowie". Ti knôpi spiéwelë kòlãdë, a chòdzelë òd chëczi do chëczi òd Gód do Trzech Królów. Jeden z nich miôł gwiôzdã i ją òbrôcôł, drëdżi trzimôł skarbónkã na dëtczi, a trzecy mógł miec krëczew, a nią psë òdnëkôwac. Gòspòdórze pitelë jich przed òdińdzenim: "A skąd wa jesta królowie?", tej òni gôdelë: "Òd wschòdu słuńca i szukóma kùńca".
Lindsay Morgan Lohan (ùr. 2 lëpinca 1986) je amerikańską spiéwôrką ë teatrownicą.
Môlowô séc (LAN) - je to ôrt sécy, chtërnô parłączi personalné kòmpùtrë. Na séc òbjimô kòmpùtrë w òsoblëwim môlu, dze òne są blëskò se (stądka znankòwnik môlowô). W domëslenim bës pòzwã môlowô séc rozmiejemë kòmpùtrë sparłączony drutã. Chùtkòsc taczi sécy zanôlégò òd ùżiwóny technologii. Dzysô mómë mòżlëwòta przesélac pòdôwczi w chutkòscą 10 Mb/s, 100 Mb/s ë 1 Gb/s. Môlowëch séców ùżiwô sã nôwicy doma ë w môłich firmach. Do przesélaniô pòdôwków midzë kòmpùtrama je to dzysô nôlepszô technologiô. Gòni ją równak Bezdrutnô môlowô séc, chtërna mòże corôz wicy pòdôwków przesélac w krótczim czasu.
Krëjamnô Wòjskòwô Òrganizacëjô "Pòmòrsczi Grif" ("pòl. Tajna Organizacja Wojskowa Gryf Pomorski") - to bëła wòjskòwô òrganizacëjô òb czas II Swiatowi Wòjnë. W rësznoce zatôrczënkù òna bëła na Kaszëbach nômòcniészą òrganizacją i bëło w ni wiele Kaszëbów. Z pòczątkù òna zwała sã „Kaszëbsczi Grif”, a pòtemù „Pòmòrsczi Grif”. Ji ùtwórcą béł szkólny Józef Dambek, a prowôdnikã ks. płk Józef Wrëcza. Pò II swiatowi wòjnie z „Pòmòrsczégò Grifa” mógł jidz np. do Òbëwatelsczi Milicje. Ò ùcemiãgach żëcô i biôtczi Kaszëbów, wcygniątëch do Rzeszë, a chtërny miele - w krótczim czasu - bëc zgermanizowóny, w całoscë zeswiôdczô to, że wiele, żebë retac żëcé, ucékało do Generalnégò Gùbernatorztwa abo bënë Miemców. W òstatnym czãdze wòjnë Kaszëbów òbjimnãłë colemało tragedie sparłãczoné z wmaszérowanim Czerwiony Armie, w nym gwôłtë i wëwôżanié bënë Rusczi, czasã za Ùral, na Sybiriã, skądka wiele ju nie przëszło nazôt. Trôfiało sã to òsoblëwie młodim lëdzóm, w tim téż bëtnikóm rësznotë zatôrczënkù. W 1949 rokù Ùrząd do sprawów Pùblicznégò Bezpiekù w Gdinie jinteresowało co robią dôwny nôleżnicë „Pòmòrsczégò Grifa".
Pòwijôczowatô dërdestówka ("Fallopia convolvulus" (L.) Á. Löve) - to je jednorocznô roscëna z rodzëznë dërdestowatëch. Na Kaszëbach rosce m. jin. wiele téż tegò zelëska.
Jezórnô lobelia ("Lobelia dortmanna" L.) - to je roscëna z rodzëznë zwónkowatëch ("Campanulaceae" Juss.). M. jin. na Kaszëbach òna rosce w snôdczi wòdze, zwiksza le pôrã métrów òd brzegù, ji lëstë są we wòdze. Na zymkù òna pùszczô kwiatowi szliżk (do 70 cm), na jaczim w czerwińcu a lëpińcu je widzec môłé (1–2 cm) kwiatë. Lobelia je jednoroczną roscëną, a to òznôczô, że pò wëdanim semieniô dżinie. Tam gdze òna rosce, wòda je baro czëstô. Cezari Òbracht-Prondzyńsczi, Pioter Dzekanowsczi, Bëtowskô zemia – ùczbòwnik, Bëtowò 2013 "Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin", s.14 - "Lobelia dortmanna"
Adolf Hitler (ùr. 20 łżëkwiata 1889, zm. 30 łżëkwiata 1945) – miemiecczi pòlitikôrz pòchôdający z Aùstrie. Hitler béł diktatorã Miemiecczi òd 1933 do 1945. Òn téż je òdpòwiedzalny za przesprawë procëm lëdzkòscë, np. Holokaust. Żëcé. Narodzënë Hitlera nastąpiłë 20 łżëkwiata 1889 w Bramau Am Inn w Aùstrio-Madżarsczi (dzysô Aùstriackô). Chòdzył nôprzódka do szkòłë w Linz, a pózni – w Steyr. Òn béł żôłniérzã w miemiecczi armii òb czas I swiatowi wòjnë. W latach dwadzestëch, Hitler wstąpił do NSDAP (Nationalsozialistische Deutsche Arbeiterpartei). W 1923 Hitler brał ùdzél w mnichòwsczim pùczu i òstôł wësłóny do sôdzë. W 1928 Hitler pòwrócëł do NSDAP, a w 1934, pò dobëcym w wëbòrach, stał sã "Führerã". Pò Anschlussu i jinëch agresywnëch zrëchach Hitlera zaczãła sã II swiatowô wòjna. W 1945 Hitler zabił sã pò radzecczim przëjimniãcym Berlina.
Sztefan Wyszyńsczi Ùrodzył sã 3 zélnika 1901 w Zuzeli, pòlsczi dëchòwny, zwóny Prymasem Tësąclëca, primas Pòlsczi. Pòsmiertné òznaczóny Òrderã Òrla Biłégò. Ùmarł 28 môja 1981 w Warszawie. Żëcë. Dzëctwò i młodosc. Sztefan Wyszynsczi na swiat przëszedł 3 zélnika 1901 w Zuzeli nad Bùgiem jakò drëgie dzeckò Stanisława (òrganisty miejscowégò kòscoła) i Julianny Wyszyńsczich. W 1910 rodzëzna przeniosła sã do Andrzejewa, gdze ùmarła mëmka. W lëtach 1912–1915 był szkòłewnikã Gimnazjum im. Wòjcecha Górsczigù w Warszawie. Pierszô swiatowô wòjna 1915–1917 czas w chtërën òn ùcził sã w I Liceùm Ògólnokształcącém im. Tadeusza Kòsciuszki w Łomży. W latach 1917–1920 chòdzył do liceùm włocławsczégò im. Piusa X (Niższe Seminarium Duchowne). W latach 1920–1924 był klerykiem Wyższego Seminarium Dëchownégò we Włocławku. Prezbiter. Sakrameńt Swiãcéń przyjął 3 zélnika 1924 (w dzéń ùrodzén) we Włocławku (włocławskiej bazylice katedralnej) z rąk biskupa Wòjcecha Òwczarka. W latach 1925–1929 sztuderował Wydział Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji Katolickiego Ùniwersytetu Lubelsczégò Jana Pawła II oraz Wydział Prawa i Nauk Ekonomiczno-Społecznych, chtërën ùkończéł doktoratã na temat "Prawa rodzëzny, Kòsceła i państwa do szkòły". 1931 był wikariuszem w parafii Świętej Rodziny w Przedczu. Od 1932 pełnił òbòwązczi jakno redaktór naczelnégò cządznika włocławskiego „Ateneum Kapłańsczi”. Jednakô prowadzéł chrzescijańsczi ùniwersytet robòtniczy i dzałalnosc spòłeczno-òswiatową w chrzescijańsczich związkach zawodowych. Był pierwszém kapelanam i dzałaczam powołanego w 1937 Stronnictwa Pracy. Po wybuchu II swiatowô wòjny z polecenia biskupa Michała Kozala ùrywał sã przed Gestapo we wsë Stanisławka w wòjewòdztwie lùbelsczim. W òkrese pòwstania warszawsczégò pod pseudonimam „Radwan III” był kapelanëm Karno [AK Kampinos], dzałajãcej m.in. w Laskach, oraz bólecã powstańsczégò. Biskup lubelsczi. Pò zakòńczeni wòjny wrócéł do [Włocławka], gdze reòrganizowôł seminarium dëchòwne i pełnił òbòwiązczi rektóra. 4 strëmiannika 1946 òstôł mianowóny biskupã diecezjalnym, lubelsczi diecezji. Swiãcenié biskupie òtrzymoôł z rąk kardynała Augusta Hlonda, prymasa Pòlsczi. W swòim herbie biskùpim ùmiescył słowa „"Soli Deo"” ("Samemu Bògù"). Służba Bògù samemu przez Marijã z Nazaretu bëła widoczna w jégò całém żëcu. Wiãzenné zapisczi zawierają pewną syntezę jegò maryjnosce, chtërej pòczątk je w czasach dzectwa i młodzëznë: „Wcześnie – napisôł – stracełem rodzeną memkã, chtera miôła szczególne nabòżéństô do Obraza Matczi Bòskiej Òstrobramskiej, dokąd jezdzôła z pielgrzémkã, jeszczé z Zuzeli. Mój ojc natomiast cągnął zawsze na [Jasną Górã]. Czésc Matczi Bòżej w dodómòwim żëcu bëła baro rozwiniętô. Czãsto gôdele razã różanc w wieczôrnych gòdzënach”. Prymas Pòlsczi. Pò smierce prymasa Aùgusta Hlonda w 1948, gdy nôpòważniszé kandydat na jegò nastãpcã [biskup łomżyńsczi] zginął w wypadku samochodowym, Wyszyńsczi niespòdzajno òstôł mianowóny arcybiskupã metropolitã gnieźnieńsczim i biskupã warszawsczim oraz Prëmasã Polsczi. 12 stëcznika 1953 na konsystorzu w Rzymie òstôł nominowóny przez papieża Piusa XII kardinłem, członkiem kolegium kardynalsczégò] ] . Brał ùdzél w szterëch konklawe: 1958, 1963|1963 niespòdzajno w zélniku 1978. W 1958, czëde òddano na niegò czile felowanów, i w 1963 béł przedstôwcã Pòrenkòwi Europy. Béł inicjatorã zawarcia 14 gromicznika 1950 pòrozumienié z władzama komunistycznymi. Wyszyńsczi béł pierwszi w historëjò Kòscioła katolicczégò hierarchą, jaczi zdecydowôł sã na ùkłady z państwem rządzonym przez kòmunistów. Na wiesc ò jegò pòdpisaniu papież Pius XII, prowadzący pòlitykę antykòmunistycznã, miôł zagrozéc cofnięciem ùznania Wyszyńskiemu. W zamian za zagwarantowanié ùczenié religijò w szkòłach i funkcjonowanié Katolëcësczégò Ùniwersytetu Lubelsczégò pòlsczi Kòscół ùznôł miedzã Zem Dostaniéch Nazôd Pòlsczi Ludowej . Béł przetrzymywòny w katolicczich klasztôrach z sostrą zakònną [Marią Leonią Graczyk] i ksãdzem Stanisławem Skorodeckim. Związk z Jasnã Górã i Jasnogórsczé Sluby Narodu Pòlsczégò. Izolowòny w klasztorze Zgromadzenie Sostrów Najswiãtszej Rodzëzny z Nazaretu w [Komańczy] nie chcëł pisac tekstu żeńbów. Do ich pòwstanié przyczyniła sã Maria ÒkÒńska, dając za przykład sw. Pawła, piszącégò lëst do wiernych z więzienia. W kuńcu 16 môja 1956 napisôł tekst slubów nôrodnych, jaczi miałë bëc òdnowieniém królewsczich slubów lwowskich Jana Kazimierza w ich trzechsetną rocznicę. 26 zélnika 1956 pielgrzymom zebranym na [Jasny Górzë] òdczytôł je bp Michał Klepacz, pełniący òbòwiązczi przewodniczącégò Episkopatu Pòlsczi. Chòrosc i smierc. W połowie strëmiannika 1981 u Wyszyńsczéegò rozpoznano nowotworową chòrosc. Mimo starań lékôrzy nie dało sã zahamòwac jej rozòju. 16 môja 1981 prymas przyjôł sakrameńt namaszczenié chòrych. Pò przyjęciu sakrameńtu zwrócéł sã do zebranych przy wërë, pònawizc m.in.do zamachu na życie papieża Jana Pawła II, chtëren miéł môl 13 mója: „Òpasowóm, że powinienem dzelic dolę Òjca Swiãtégô, jaczi wprôwdze pòzdnô, ale włãcziéł sã w mòje cerpienié”. 22 mòja 1981 slédny rôz wystãpił publicznie, òdemkliwając òbrady Rady Głównej Episkopatu Polski. Ùmurł szesc dni pòzny, w czwiôstk 28 môja, w ùroczystosc Wniebowstąpienia Pańskiego. W òficjalnym kòmunikace Rady Głównej Episkopatu Polski pòdôno, że przyczynã smierce béł „rozsany proces nowòtworowi jamy brzusznej ò wybitnej złosliwosci i chùtkòm postãpie”. 28 môja wieczorã przeniesono cało zmarłégù z Domu Arcybiskupów Warszawskich do kościoła seminaryjnego Wniebowzięcia NMP i św. Józefa Oblubieńca, gdze nastãpnié òdprawióna òstała msza żałobna pòd przewodnictwem kard. Macharskiego. Ùroczystosce pògrzebòwe. Pògrzeb prymasa, zwóny także królewsczim, zgromadzéł w stolece tësące lëdze. Ùpamiãtnienié. 1 rujana 1999 przekształcóno warszawską Akademię Teologii Katolickiej w Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego. W 2000 na ekrany kin wszedł pòlsczi film "Prymas. Trzy lata z tysiąca", òpówiadający ò ùwiãzenié Wyszyńsczégò przez władze PRL. W Zuzeli funkcjonuje mùzeum pòswiãconé jegò pamiãcé. Proces beatyfikacyjny. 29 môja 1989 z inicjatywy papieża Jana Pawła II rozpòczãł sã jegò proces beatyfikacyjny. Òdtądka przysługiwał mu titél słùgi Bòżégò.
  Papiéż Grzegórz IX 19 strëmiannika napisôł "duce Cassubie" ("ksyżã Kaszëb") - pierwszi dokùmeńt z mionã Kaszëbë
Górczi - są wsą w gminie Kôrsëno, w kòscérsczim krézu, w pòmòrsczim wòjewództwie.
Eùropejskô Kôrta Regionalnëch abò Miészëznowëch Jãzëków - dlô kaszëbsczégò jãzëka w Pòlsce òna je wôżnô òd 1 czerwińca 2009 rokù. Artikel 8, ùst. 1e (ii) ti kôrtë tikô sã m. jin. kaszëbsczégò jãzëka, a jidze w nim ò zagwesnieniô mòżlëwòtë sztudérowaniô nëch jãzëków jakno ùniwersytecczich przedmiotów abò jinëch na wëższi rówiznie. Państwa, chtërne ratifikòwałë tã Kôrtã co trzë lata zdôwają sprawã z tegò co mają wprowôdzoné w żëcé z zôpisów, do jaczich sã òbrzeszëłë. Ta Kôrta to je midzënôrodnô kònwencjô i temù òna je zarô za Kònstitucją, a nad zwëczajnyma ùstawama. Kashubian Lësta Poland, Kashub (Dz.U. 2009 nr 137 poz. 1121)
Marión Majkòwsczi (1926- ùm. 6 gromicznika 2012) doktor jinżëniéra, kaszëbsczi i pòlsczi pisôrz. Przëszedł na swiat 5 rujana 1926 r. w Skrzeszewie, jakno gbùrsczi syn. Jegò starszi gôdelë do niégò pò kaszëbskù i wszëtcë kòl nie doma tak gôdelë. W jãzëkù kaszëbsczim òpùblikòwôł: "Jesénnô droga" (1996) ë "Na robòtach" (1996). Przed wòjną skùńczëł spòdlecznô szkòłã, a pò wòjnie Òglowòsztołcący Liceùm w Lãbòrgù ë architekturã na Pòlitechnice w Gduńskù (1955). W 1961 rokù, ùkùńczëł Pòdiplomòwi Studium Planowoniô i Architekturë Wsë. W 1975 rokù òbronił doktorat na Pòlitechnice w Warszawie. Robił w Bëdgòszczë (nôkôz robòtë), Grëdządzu i Pòznaniu, gdze téż prowadzył wëkładë na w Pòlitechnice w Pòznaniu. W 1981 zamieszkôł w Ustce i tam béł na penzji. Pisôł òpòwiôdania. Pierszi tekst "W lagrze" ùkôzôł sã w Pòmeranii, nr 12 z 1979 i 1 z 1980 rokù. Ten sóm tekst, napisóny lëterackò leno ò jinszim titlu "Na robòtach" a téż "Jesénnô droga" òstałë ògłoszony w antologii dzysdniowi prozë kaszëbsczi "Dërchôj królewiónkò" (1996). To pòdskacało Majkòwsczégò do napisaniô wspòminków. Pierszi tom "Na kaszëbsczich pùstkach" ùkôzôł sã w 2000 rokù. W rokù 2002 ùkôzôł sã drëdżi tom " Z pùstków w swiat". Trzecy "Na skraju Pòmòrza" béł wëdóny w 2006 rokù. Europeana SARP (pl) VIAF Worldcat
Zemia Rodnô – pòpùlarnô kaszëbskô piesń ò patrioticzny wëmòwie, jaczi aùtorã je Jón Trepczik. Dzél Kaszëbów mô ją za swój nôrodny himn. Charakteristika. „Zemia Rodnô” òsta napisónô w 1954 rokù. Pierszi rôz òsta zamieszczónô w 1959, w arkùszu wëdónym przez Karno Sztudérów Kaszëbów „Ormuzd”. Béł to òdbijóny przez kalkã zbiérk, jaczi skłôdôł sã z nótów do czile piesni Trepczika. Pierszô propòzycjô, bë ùznac dokôz „Zemia Rodnô” za kaszëbsczi himn, pòjawiła sã w 1992, w pismionie Tatczëzna.   Piesniô Trepczika je dokazã, w jaczim nalezc mòże wëòbrażenié tatczëznë jakò òpiarti na ùszłoscë deji, chtërna pòwinna wpłënąc na dëchòwą òdrodã kaszëbsczégò nôrodu. Pòdmiot liriczny dokazu je zaùroczony snôżotą kaszëbsczi zemi, deklarëje miłotã do tatczëznë i zobòwiązëje sã ji strzéc a téż dzejac dlô ji dobra, abë dała òna „brzôd swój”. Himn pòkazywô teritorialną wiôlgòsc kaszëbsczégò "dominium" – òd Gduńska do Roztoczi. Tak wëznaczóné grańce Kaszub są ùgòdné, jistnieją leno w emòcjonalno-miticznym planie. Zaòdrzańskô obéńda stała sã w piesnie Trepczika jednym òd elemeńtów mitotwórczégò procesu. Trepczik przëjimô, że w ùszłoscë jistniała teritorialnô jednota, jaką mòżna nazwac „Wiôldżim Pòmòrzim”, i jednoznacznô pòliticznô doktrina, chtërna prowadzëła do stwòrzeniégò kaszëbsczégò państwa w XIII st. Drëgô sztrófa przedstôwiô swòjistą pòliticzną jednotã strzédnowiecznëch ksążãt Gduńsczégò Pòmòrzégò – Sambòra i Swiãtopôłka. Równoczasno Trepczik przëjimô, że rozbùdzenié kaszëbsczi juwernotë, jaczé stało sã w XX st., na gwës zabrzadëje przënômni kùlturową wòlnotą Kaszëbów. „Zemia Rodnô” òsta òpracowónô na chór przez Zbigniewa Szablewsczégò, na symfòniczną òrkestrã przez Karola Nepelsczégò, a na òrkestrã dãtą – przez Ireneùsza Stromsczégò. Ùżëcé. „Zemia rodnô” je przédną spiéwą Karna Sztudérów „Pòmòrania” i Radë Kaszëbsczich Chórów. Mòże jã ùczëc m.jin. w Radio Kaszëbë w pôłnié jakno „nôrodny kaszëbsczi himn”. Za nôrodny kaszëbsczi himn – i jeden òd głównëch nôrodnëch symbòlów – mô tã piesń téż stowôra Kaszëbskô Jednota. Jan Trepczik napisôł téż piesniô ò titule „Rodnô zemia”, òd jaczi pòzwã wzął kaszëbsczi program gduńsczi telewizje. Biwô, że karna milą te dwie piesni. Takô sytuacjô przëtrafiła sã w 2004 rokù, òbczas nadaniô miona ks. infùłata Antoniégò Lidczi rondowi w Chwaszczënie. "Zemia Rodnô, pëszny kaszëbsczi kraju," "Òd Gduńska tu, jaż do Roztoczi bróm!" "Të jes snôżô, jak kwiat rozkwitłi w maju." "Ce, Tatczëznã, jô lubòtną tu móm." "Sambòrów miecz i Swiãtopôłka biôtczi" "W spòsobie Ce dlô nas ùchòwałë." "Twòje jô w przódk bëlné pòcyskóm kwiôtczi." "Òdrodë cél Kaszëbóm znôw brënie." "Tu jô dali mdã starżã zemi trzimôł," "Skądka zôczątk rodnô naj rózga mô." "Tu mdã dali domôcëznë sã jimôł" "Jaż zajasni i nama brzôd swój dô." Tam, gdze Wisła òd Krakòwa
Stolemnô pùrchawica ("Calvatia gigantea" (Batsch) Lloyd) - je wiôldżim grzëbã z rodzëznë pólnicowatëch ("Agaricaceae"). Òna rosce m. jin. na Kaszëbach np. w zélnikù i séwnikù. Stolemnô pùrchawica bëła òbjimniãtô ùrzãdową òchrónią do 2014 rokù. Langermannia gigantea
Chartë - to są rasë domôcégò psa.
Lasowô mësz ("Apodemus flavicollis") - to je grëzôk z rodzëznë mëszowatëch. M. jin. na Kaszëbach òna biwô w lasach, a mòże téż bëc w chëczach òb zëmã. "Apodemus flavicollis" s. 111
Tëchóm (pòl. Tuchom) – to je kaszëbskô wies w gminie Żukòwò, w kartësczim krézu pòmòrsczégò wòjewództwa. Pisôł ò nim ju w 1283 rokù ksyżã Mscëwòj II. Tu w szkòle dzece ùczą sã kaszëbsczégò jãzëka. 
Gąsczi (pòl. "Gąski") – to je wies w zôpadnopòmòrsczim wòjewództwie, w gminie Mielno. Tu mieszkô kòl 400 lëdzy. PGE bédowała tu lokalizacjã atomòwi elektrownie. Mieszkańcë gminë Mielno òdrzucëlë równak tã lokalizacjã w môlowim referendum w 2012 rokù.
Parchòwsczi Bór - to są pùstczi kòl Parchòwa w gminie Parchòwò, w bëtowsczim krézu pòmòrsczégò wòjewództwa.
Pòdkòmòrzëjce (pòl. "Podkomorzyce") - to je kaszëbskô kòlonia w pòmòrsczim wòjewództwie, w bëtowsczim krézu, w gminie Czôrnô Dãbrówka.
Błotny krokòdil ("Crocodylus palustris") – to je ôrt gadzënë z rodzëznë krokòdilowatëch. Òn żëje w Azje i może bëc do 5 m dłudżi.
Wieléń (we zdrojach: "Welen" 1244, 1257, "Velen" 1235, "Welun" pòcz. XII w., "Welem" 1213, "Welim" 1216, "Filähn Pol."1649, "Welinia" 1649, "Wielyn" 1789, "Filehn", "Filehne"; pòl. "Wieleń"; miem. "Filehne") - garc w pielsczim krézu we Wiôlgòpòlsczim wòjewództwie.    Lëdztwò gardu: 5.899 (2009) Wiéchrzëzna gardu: 4,32 km2
Wartësłôw III (ùr. kòl 1210 rokù - ùm. 17 maja 1264 rokù) – to béł ksyżã z dinastëji Grifitów.
Tërecczi jãzëk ("türkçe", "türk dili") je jãzëkã ùżiwónym jakno rodnô mòwa przez wicy jak 83 miliónë lëdzy na swiece, a to pòkaziwô, że je to nôbarżi znóny jãzëk z karna tërecczich jãzëków. Jegò brëkòwnicë żëją pierszim dzélã w Tërecce ë na Cyprze, a môłima karnama w Irakù, Grecce, Bùlgarsce, Macedońsce, Albańsce, w Kòsowie i jinëch dzélach Pòrénkòwi Eùropë. Pò tëreckù gôdają téż miliónë wnożników w Zôpadny Eùropie, nôbarżi w Miemiecce.
Ùniwersytet Recôncavo da Bahia (Universidade Federal do Recôncavo da Bahia) założonô w 2006 rokù, z sedzbą rektora w Cruz das Almas, Brazylskô.
Kòmóda - to je skrzëniowi mébel, w chtërnym są szëflôdë, a òne przëdają sã do trzimaniô w schòwie piérzë.
Sybiriô (rus. Сибирь) - to je geògrafnô krôjna w nordowi Azje, w Rusczi. Gardã je tu m.jin. Tomsk. Kaszëbi mùszowò biwele w sybirsczich stronach. Lëdztwò tam je rozmajité.
Szëmòn Krofej (ùr. kòl 1550 w Dąbiu, ùm. wierã przed 1590) – ewanielicczi pastor, ùtwórca pierszégò pòmòrsczégò lëteracczégò jãzëka. Béł rodã z Dąbia. Nôpierwi, jak domerkiwô Zygmùnt Szultka, młodi Krofej mógł ùczëc sã w łacyńsczi szkòle w Słëpskù. W 1567 wëjachôł na sztudia do Wittemberdżi. Wspiarcé na to dostôł wierã òd bëtowsczégò starostë Bartłomienia Swawe. Na niemiecczi ùczelnie lepi pòznôwôł lëterską doktrinã a przë lëżnoscë jinëch Słowianów, jaczi wprowôdzelë swòje jãzëczi do protestancczégò kòscoła (Czechów, Słowaków, Chòrwatów, Serbòłùżëczanów i Pòlôchów). Pò wrócenim w rodné stronë, wierã w 1569, Krofeja zgòdzëlë w Bëtowie na miesczégò pisôrza i rektora miesczi szkòłë. Robił téż za drëdżégò kaznodzejã (diakòna) w lëtersczi gminie. Je mòżlëwé, że òstôł téż zómkòwim kapelanã ksãca Barnima II, chtëren dosc czãsto zazérôł do Bëtowa, a tedë mieszkôł na zómkù. W 1574 na pôrã miesąców Krofej pòjachôł na ùniwersytet do Królewca, jaczi w tim czasu béł centrum drëkòwaniô religijny pismieniznë, w tim pòlsczi. Zetkanié z nią mògło bëc dlô Krofeja pòdskacenim, żebë dlô słowiańsczich protestancczich wiérnëch na Pòmòrsce przërëchtowac ksążczi w zrozmiałi dlô nich mòwie. W 1586 Krofej wëdôł we Gduńskù w drëkarnie Jakùba Rhodégò "Duchowne piesnie Doktora Martina Luthera y ynszich naboznich męzów. Z niemieckiego w slawięsky jęzik wilozone". Dzysô to nôstarszi zabëtk pierszi pisóny pòmòrsczi lëteracczi mòwë, w jaczi ùsadzenim swój dzél miała XVI-wiekòwô kaszëbizna. Nie je gwës, czë Krofej przetłómacził na swój pòmòrsczi jãzëk téż "Môłi Katechizm" Môrcëna Lëtra. Wedle prof. Szultczi wëdôł gò razã ze spiéwôrzã w 1586 we Gduńskù. Ùpamiãtnienié. W czerwińcu 1992 bëtowsczi part Kaszëbskò-Pòmòrsczégò Zrzeszeniô òdsłonił tôflã na wdôr Krofeja. Na plac dlô tôflë wëbrelë cerczew sw. Jerzégò (w ti stôri lëtersczi swiãtnicë wnet trzë wieczi òdprôwielë kaszëbskò-pòlsczé nôbòżeństwa dlô miestnëch Kaszëbów i nazéwelë ją „kòscół na górce” abò „kaszëbsczi kòscół”). Miono Krofeja mają téż darżëce w Gdinie i Wejrowie. "Duchowne piesnie D. Marcina Luthera y ynßich naboznich męzow. Zniemieckiego w Slawięsky ięzik wilozone Przes Szymana Krofea, sluge slova Bozego w Bytowie". Drukowano w Gdainsku przez Jacuba Rhode, Roku Pańskiego 1586. "Ò pastorze z Bëtowa trzë dekadë pózni", „Pomerania” 2022 nr 6, s. 31-33.
Mała Encyklopedia Powszechna PWN – to je môłô pòlskô pòwszechnô encyklopediô wëdónô w rokù 1970 we Warszawie. W ni m.jin. napisôle, że są "Kaszubi" (Kaszëbi) - 200000 lëdzy.
Kukówczé rãkawice ("Primula veris" L.) - wieleletnô roscëna z rodzëznë pierwùlcowatëch. Òne roscą m. jin. na Kaszëbach, np. w rezerwace Wiłóz Reduni, a kwitnie òd łżëkwiata. Kukówczé rãkawice bëłë òbjimniãté ùrzãdową òchrónią do 2014 rokù. 
Brzezyńc (pòl. "Brzeziniec") - to je wnożëna w pòmòrsczim wòjewództwie, w stołpsczim krézu, w gminie Dãbnica.
Òglowô ùbezpieka – to są ùbezpieczi, chtërnëch pierszim célem je zagwësnienié socjalnégò bezpiekù, w tim ledzóm w latach (emeritura), niezdatnym do robòtë (rińta), òfiaróm nieszczeslëwich wëpôdków i chòrobów. Lëteratura. ùstôw
Pielgrzimka – wanoga z religijnégò pòdskacënkù żebë òdwiedzëc swiãti môle. Taczim môlem je np. na Kaszëbach sanktuarium w Sjónowie. Pielgrzimczi są sparłãczoné z wanożną rësznotą. Òd lat rok kòle rokù jidą kómpanije pielgrzimów na Wejrowską Kalwarëjã, a pisôł ò tim Aleksander Majkòwsczi. Ledzë pielgrzimùją, żebë przëprosec Bòga za grzéchë abò z prosbą np. ò zdrowie, ò ùdałosc, dzãkùją. Pielgrzimùją téż, żebë wësłôwiac wdzãczlëwòta np. za ùrodzenié dzecka, dostanié nazôt zdrowia abò ùrëtanié z wëpôdku. Pielgrzimczi mògą bëc zbiorowi abò apartny. Pielgrzimòwanié je sparłãczony ze skłôdaniém wotów w sanktuariach, do chtërnych wanożi sã. Ledzë pielgrzimòwelë ju w stôrëch czasach (Egipt, Grecja, Rzim).Téż w kùlturach Blisczégò Wschòdu bëłë taczi dnie, w chtërnych pielgrzimòwelë. Chrzescëjónie pielgrzimòwelë ju w stôrëch czasach do Zemi Swiãti. W niechtërnych religiach pielgrzimczi są òbòwiązkòwi, np. pielgrzymka do Mekki w islamie. Wôżni môle pielgrzymkòwi chrzescëjónów: Bardo Czerna Gietrzwałd Góra Sw. Anne Jasnô Góra Kalwarëja Zebrzëdowskô Kalwarëja Wejrowskô Licheń Stôri Łagiewniki Międzygórze Piekarë Sląsczi Swiãtô Góra Grabarka Swiónowò Swiãti Lipka Wambierzyce Asyż Fatima La Salette Loreto Lourdes Medugorje Meksyk-Guadelupe Rzim Santiago de Compostela Zemia Swiãti Montserrat
Iran (Persczi: ایران) je państwã w Azëji. Stolecznym gardã je Teheran Państwòwą religią je islam. Sprôwné pòdzelenié. Iran dzeli sã na 31 prowincjów ("ostán"), jaczimi rządzą gùbernatorzë (استاندار, "ostándár"). Prowincje dzelą sã na pòdprowincje ("šahrestán"), te zôs na gminë miesczé ("bachš") i wiesczé ("dehestán").
Goleniów (w zdrojach: "Golinog" 1220, "Golenoge" 1248, "Gollenog" 1268, "Gollenog" 1286, "Golnow" 1255, "Gollnow", miem. "Gollnow"; mòżebné òdtwòrzóné kaszëbsczé pòzwë: "Gòlnowò", "Gòłonóg") – gard w zôpadnopòmòrsczim wòjewództwie, w goleniowsczim krézu, nad rzéką Jiną. Lëdztwò gardu: 22.500 (2003)  Wiéchrzëzna gardu: 12 km2 
Gòdowé drzéwkò abò danka - to je przëstrojoné drzéwkò danë pòstawioné we Wilëjã Gòdów. Czedës òbstrojënczi na dance bëłë do jedzeniô np: òrzechë, jabka i kùszczi, ale bëłë téż swiéczczi.
Tuszkòwë - to je kaszëbskô wies w gminie Lëpùsz, w kòscérsczim krézu pòmòrsczégò wòjewództwa. Rozmajitoscë. Z tą wsą parłãczi sã gôdka ò Tuszkòwsczi Matce: "Tuszkòwsczim Mëckóm ùmarła matka i òni ją wiozlë do Lëpùsza, żebë ją tam pòchòwac. Gdze béł piôsk, to òni jachalë pòmału, a pò kòrzéniach i kamiéniach òni jachalë chiżi, żebë jich matka chòc w trëmie na wiorach kąsk sã pòhockała, bò w żëcu nigdë sã dosc nie wëhockała. Jak òni bëlë bliskò Lëpùsza, tej trëma z matką spadła z wòza òd tegò trzãseniô. - Tu nasza matka chce bëc pòchòwónô - rzeklë Mëcce i wëkòpalë kùlã. W nią òni wsadzëlë trëma, zakòpalë ją, a na to miejsce zasadzëlë chójkã. Ta wërosła baro wësok i je grëbô tak, że trzej chłopi ni mògą ji òbłapic. Dzys lëdze mówią na tã chójkã Tuszkòwskô Matka".  "Przyrodnicze i kulturowe skarby w krajobrazie mojej okolicy " Lëteratura. Róża Ostrowska, Izabella Trojanowska: "Bedeker kaszubski", Wydawnictwo Morskie, Gdańsk 1974, s. 438.
Midzëgòrzé (pl "Międzygórze") - to są pùstczi kòl Môłégò Pòmëska w pòmòrsczim wòjewództwie, w bëtowsczim krézu, w gminie Bëtowò.
Tãpcz - to je kaszëbskô wies w gminie Lëzëno, w wejrowsczim krézu pòmòrsczégò wòjewództwa. Stądka je nôzwëskò Tãpsczi ("Tempski").  Lëteratura. Édwôrd Bréza: Pochodzenie przydomków szlachty pomorskiej, Gdańsk 1986, s.233.
Tôrg – to je fòrma przedôwkù i kùpiszu wôrów, chtërna òdbiwô sã na wëdzelony rëmie, w wëznaczonym czasu.
Òwczôrz abò széper - zajimô sã òwcama. Rozmajitoscë. Czedës m. jin. na Kaszëbach òni bëłë w majątkù achtniony, bò òkróm paseniô mòglë léczëc lëdzy. Dzysô òwczôrz je tu dosc zabôczonym warkã. Chrabkowski A.: Jak jô béł bògati. Banino 2007, s. 121.
Strzoda – to je dzéń tidzénia midzë wtórkã a czwiôrtkã.
Rumùńsczi jãzëk (rum. "limba română," ['limba ro’mɨnə]) - romańsczi jãzëk ùżiwôny przez 24 mln lëdzë 17,25 mln w Rumùńskô, kòl 2,7 mln w Mòłdawskô, Szpańskô (kòl 2 mln), Jitalskô (kòl 800 tys.), kòl 200 tës. w Izraelu, kòl 100 tës. w Serbjô ë kòl 400 tës. w Ùkrajinié. Do zôpisu tégò jãzëka ùżiwôna bëła cërëlicô do 1860, a dzys je łacëzniany alfabét (w Mòłdawskô cërëlicô bëła do 1989, a w Pòdniéstrzu (de iure Mòłdawskô) do dzys. W rumùńsczim je wiele słów słowiańsczich, np.: "da" (jo), "ceas" (gòdzina, òd słowa "czas"), "război" (wòjna, òd prasł. słowa "*orzbojь"), "nevastă" (białka, prasł. *nevěsta), "duh" (dëch, prasł. *duxъ). Dzys slawizmë to 14% słów rumùńsczégò, le w XIX w. bëło jich pònôd 50%. Òd XIX w. rumùńsczi bëł reromanizowny, czëli rëmôjownié niromańsczich słów i zastãpòwanié jich romańsczimi słowami. W Kaszëbskô nie mòżnô studiowac rumùńsczéj filologji, le mòżnô w Pòlsce w Poznaniù i Krakòwié. Geograficznô pòzycjonowanié. Rumùńskô. Wedle konstytucji Rumùsczi z 1991, rumùńsczi je ùrzãdnym jãzëkã w krôju. Mòłdawskô. Òd 2013 ùrzãdnym jãzëka je rumùńsczi w latach 1992-2013 bëł to rumùńsczi mionowany mòłdawsczi, a do 1989 mòłdawsczi bëł zôpisëwôny cërëlicą ë tak je do dzys w niéùznôwónym Pòdniéstrzu. Wojwodina. Artikel 6 sztatutu Aùtonomicznégò Regionu Wojwodini mówi, że ùrzãdnymi jãzëkama regionu są serbsczi, madżarsczi, słowacczi, rumùńsczi ë rusynsczi. W spisënku z 2002 1,5% lëdzë w Wojwodinié wëbralo rumùńsczi za rôdną mòwã.
Władysław I Łokietek (1260 – 1333) – ksãca brzeskò – kùjawsczi, król Pòlsczi w latach 1320 – 33. Béł sénã kaca kùjawsczégò Kadzmiérza i jegò trzecy białczi Eùfrozynë, córci kaca òpòlskò – racybòrsczégò. Pò tim, jad stôł sã dozdrzelałi Łoczetk razã z bratã Kadzmiérzã òbjął rządë na Kùjawach i zemi łãczicczi, a pò smiercy Leszka Czôrnégò (jegò brata) przejął téż zemiã sieradzką (1288r.). Nabitczi teritorialné. W gromicznikù 1289 r razã z Bòlesławã II płocczim i bratã Kadzmiérzã dobéł na Henrikù IV Probùsã (ksiqca wrocławsczim) pòd Sewirzém i na pół rokù zajął Karków. Òstôł stąd jednak wëgnóny przez Henrika IV, chërnëmùmieszkańcowie miasta sprzijalë barżi. Łoczek ùtrzimôł jednak zemiã sandomierskã i pòzëskôł sobie pòpiarcé tamtészégò możnowładztwa i mieszczaństwa. Zawôrł téż pòrozumienié z królã Wągrów Andrzejã III, chtërny òżenił sã z bratanicą Łoczetka. Sojusz ten ókôzôł sã dlô Łoczetka barô wôżny, bò w 1291 r. do Môłopòlsczi wkroczëłë wòjska czesczé Wacława II (Andrzéj III przësłôł tedë wòjska). Czedë Wacłôw II ùmòcnił sã w Krakòwie i zëskôł pòpiarcé môłopòlsczégò ,możnowładztwa i duchowieństwa, wëpôrł Łoczetka z Sandomierza, a dali zmusił gò do zrzeczeniô sã roszczeniów dlô Môłopòlsczi i złożenia hołdu lennégò. W 1293 r. w Kaliszu Przemisł II (kaca wiôlgòpòlsczi), Władisłôw Łoczetk i jegò brat Kadzmiérz zawarlë razã z arcybiskùpã gnieznieńsczim Jakùbã Swinką tajny układ procem Wacławòwi II. Òstôł òn przëpieczãtowóny zdënkã Łoczetka z Jadwigą (córką Bòlesława Pòbòżnégò kalësczégò, półostrą Przemisła II. Nie wiadomò, jaczé pòstanowienia zawierôł ten ùkłôd, ale prôwdobòdobnie dzãka niemù doszło do kòronacjë Przemisła II (1295r.), chtërna nie widzała sã branderbùrczikóm – z jich inspiracjë w gromniczniku 1296 r. Przemisł II òstôł zamordowany. Tedë Łoczetk wëstąpił ò spôdk pò Przemislu II, ale to samò uczynił téż Henrik Głogòwsczi. W kùńcu òbaji zdecydowelë sã pòdzelëc spôdkã. Łoczietkòwi przëpadło ksãstwò kalisczé i strzódkòwô czãsc Wiôlgòpòlsczi z Gnieznã i Pòznaniã. W tim samim rokù zajął téż Pòmòrzé Pòrénkòwé, co znacząco wzmocniło jegò pòzycjã. Jegò nieùdolnô pòlitika bënowô w Wiôlgòpòlsce sprawiła, że tamtészé mòżnowładztwò zôs poparło Henrika głogòwsczégò, chtërny cesził sã sympatią dëchùwieństwa. Bezmòcny Łoczetk, na chtërnégò biskùp pòznańsczi Andrzéj Zaremba rzucył w 1298r. klątwã, chcôł Retowa swòją pòzycjã i zawôrł układ z Wacławã II. Òdstąpił mù swòje prawa do Môłopòlsczi i zemi sandomiersczi, co doprowadzëło do bùntu rycerstwa procem Łoczetkòwi. Kòrzistającë z òkazjë Wacłôw II zajął Wiôlgòòlskã i w 1300 r. kòronowół sã na króla Pòlsczi. Łoczetk wëjachôł z kraju, ale òstawił na Kùjawach białkã, córkã i dwóch sënów, chtërnëma opiekował sã mieszczanin Gerka. Timczasã Łoczetk ùdôł sã do Rzimù, gdze zabiegôł ò protekcjã papieża Bònifacégò VIII niechętno nastawionégò do cesarza i pòpierającégò gò Wacłôwa II. Pózni Łoczetk wëjachôł na Wãgrë, gdze związôł sã z Andegawenama walczącyma procem Wacławòwi II ò kòrónã. Czej Andegawenowie (Karól Robert) dobéł w ti rozgrywce, udzielił Łoczetkòwi pòmòcë i w 1305 r. kaca wrócył do kraju. Òpanowôł zemiã sandomierską, a pò śmierć Wacława III zniechãconé do czeszczich rządów mòżnowładztwò môłopòlsczé poparło Łoczetka, chtërny ju rëchli zdobił Wawel. Pòdobno zachowek sã mieszkeńce Kùjawów, zemi łãczicczi i seradzczi a téż Pòmòrzégò Gdùńsczégò. Skòmplikòwała sã sytuacja w Wiôlgòpòlsce, gdze Łoczetk mus ził rëwalizowac ò wpłiwë z Henrikã głogòwsczim. Czedë Łoczetk walcził na Pòmòrzu procëm Swiãcom (mòżnowładcóm związanym z Branderbùrczikama), niemieccy mieszczaństwò Krakòwa pòd wòdzą wójta Alberta i biskùpa Jana Mùskatë rozpòczãło bùnt (1311-12 r.). Arcybiskùp gnieznieńsczi Jakùb Swinka (pòpierający Łoczetka)) wëtocził tedë Mùskace proces kanoniczny i zwiesył gò w czinoscach. Czedë Łoczetkwalcził w Môłopòlsce, Branderbùrczicë zaatakòwelë Pòmòrzé Gdùńsczé. Łoczetk, nie mògącë sóm interweniowac, zwrócił sã ò pòmòc do Krziżôków. Òni pòpiarlë Branderbùrczików , ale sami zagarnął te zemie. Łoczetk próbował pertraktowac, ale bezskùteczno. Pòza władanim Łoczetka òstôwała dali Wiôlgòpòlska, gdze nieùdolné rządë sprawòwało piãc sënów Henrika głogòwsczégò. Doszło tam do bùntu ricerstwa, chtërny wëbrało władcą Łoczetka, a Jakùb Swinka zagrozył młodim Głogòwczikóm. W 1314r. Łoczetk przëjachôł do Wiôlgòpòlsczi, pòkònôł bùnt mieszczanów pòznańsczich (na czele z wójtã Przemkã) i òbjął rządë nad tą dzelnicą. Kòrónacja na króla Pòlsczi. 20 I 1320 r. Arcybiskùp gnieznieńsczi Janisłôw kòrónowôł Łoczetka na króla Pòlsczi (nowima insigniama, bò stôré wëwiózł Wacłôw III) – bëło to ùwieńczenié dzeła zjednoczenia państwa pòlsczégò. Pòza państwã òstalë jednak Szląsk i Mazowszé a téż Pòmòrzé. W latach 1329 – 1331 Łoczetk tracy na rzecz Krziżôków zemiã dibrzińską i Kùjawë. Łoczetk ùmarł 2 strëmiannika 1333 rokù na Wawelu, gdze òstôwô ôòchòwóny. H. Samsonowicz, Historia Polski do 1795 roku Baszkiewicz J., Polska czasów Łokietka, Warszawa 1968. Długopolski E., Władysław Łokietek na tle swoich czasów, Wrocław 1951.
Pómpelk — to je òbstrój zrobiony colemało z wełnë.
Scarlett Marie Johansson, (ùr. 22 lëstopadnika 1984) je amerikańską teatrownicą.
Archeòlogijô je ùczbą jakô zajimô sã badérowanim rozwiju lëdzczich kùlturów ë cywilizacëjów. Archeòlogijô òdkriwô, dokùmentëje ë analizëje artefaktë, biofaktë, lëdzczé zbiédżi ë przez człowieka zmienioné krôjòbrazë.
- Nellie Melba, aùstralëjskô òperowô śpiewôrka (zm. 1931) 1890 - Hồ Chí Minh, wietnamsczi pòlitikôrz, antikolonialni dzejôrz procëm Francëji, prezydent Nordowégo Wietnamu (ùm. 1969) 1925 - Malcolm X, afroamerikańsczi dzejôrz spòlëznowi (ùm. 1965) 1925 - Pol Pot, kambodżańsczi diktatòr, lëdzëbójca, prowôdnik Czerwionech Khmerów (ùm. 1998) 1927 - Jusuf Idris, egipsczi runita (ùm. 1991) 1928 - Juliusz Kulesza, pòlsczi grafik, runita, uczestnik warszawscziego pòwstaniégò 1941 - Ritt Bjerregaard, dëńskô pòlitikorka, burmestrzeni Kopenhagi 1952 - Grace Jones jamajskô spiewôrka, kompozitorka, teatrownica 1480 - Jón Długosz, pòlsczi historek, kronikôrz, lwowsczi biskup, krakowsczi kanonik (ùr. 1415) 1536 - Anna Boleyn, anielskô królewa (ùr. 1501) - scieto przez ji chlopa, Henrika VIII 1912 - Bolesław Prus, pòlsczi runita w sztelu pozitiwisticznem (ùr. 1847) 1965 - Maria Dąbrowska, pòlskô runitka (ùr. 1889) 1994 - Jacqueline Kennedy Onassis, amerikańskô gazetniczka, pirszô dama USA jakò bialka prezydenta Johna F. Kennedy (ùr. 1929) 2014 - Zbigniew Pietrzykowsczi, polsczi bokser, olimpijsczi medalista, politikorz (b. 1934)
Dd D, d – piãtô lëtra pòdstawòwégò łacyńsczégò alfabétu, brëkòwónô prakticzno w kòżdim alfabéce na łacyńsczim spòdlim. Lëtra ta pòchòdzy òd grecczi lëtrë "Delta" (Δ, δ) i fenicczi "daleth". Nôczãscy òznôczô spółzwãk [d]. We wespółczasnëch jãzëkach mòże oznôczac równak téż regã jinëch zwãków, na przëmiôr [t], [dz], [z], [ð], [j], [nd]. W kaszëbsczim alfabéce je szóstą lëtrą.
Ecser je wies w Madżarsczi Repùblice, pòłożóné w òbéńdze Bùdapesztu, blëżnô pòrtu lotniczégò Ferihegy ë aùtodardżi M0 ë namòlnégò bana 120a (Budapest-Újszász-Szolnok). Bliscze jemù wsë są to Mglód, Vecsés, Gyömrő a Üllő. Lëdztwò gardu to 3272 mieszkańców. Wies mô baro dłëgô historëjô. Z 1315 rokù pòchôdô pierszô zmiónka ò wsë, leno Ecser bëł tam ju òd 896, czedë najachôł jen nôrod madżarsczi.
Irlandiô – państwò w zôpadny Eùropie, nôleżącé do Eùropejsczi Ùnie. Zajimô piãc szóstich òstrowù ò ti sami pòzwie. Grańczi leno z Nordowô Irlandiô, chtërna je dzélã Zjednónégò Królestwa. Stolëcą i nôwikszim gardã je Dublin. Geògrafiô. Pòłożenié. Leżi w zôpadny Eùropie, na òstrowie Irlandiô. Òtôczô ją Atlanticczi Òcean (Celticczé Mòrze na pôłnim, Irlandzczé Mòrze na pòrénkù). całownô: 70,273 km² wiéchrzëzna lądu: 68,883 km² wiéchrzëzna wòdów: 1,390 km² môl na swiece wedle wiéchrzëznë: 121. òglowô długòsc wszëtczich grańców: 443 km państwa, z jaczima mô grańce : Wiôlgô Britaniô (Repùblika Irlandie grańczi leno z Nordową Irlandią, chtërna je dzélã Zjednónégò Królestwa). Brzegòwô liniô. 1,448 km Klimat. Klimat ùmiarkòwóny nadmòrsczi, pòd wpłiwã Nordowòatlanticczégò Prądu. Łagódné zëmë, dosc chłodno òb lato. Czãsté ùblónowienié, znacznô serosc lëftu. Ùsztôłcenié terenu. Centralnô równizna òbrëmiónô dosc niewësoczima górama; przez òstrów bieżi czile spłôwnëch rzék. Mòrsczé klifë na zôpadnym ùbrzégù.   strzédnô wësokòsc: 118 m. n.r.m. nôniższô wësokòsc: 0 m. n.r.m. (Atlanticczi Òcean) nôwëższi czëp: 1,041 m. n.r.m. (Carrauntoohil / Corrán Tuathail) rolné gruńtë 66,1 % (w tim 15,4 % òrnëch gruńtów) lasë 10,9% (wôrtoscë szacowóné na 2011) wielëna lëdztwa: 5,011,102 (wôrtosc szacowónô na lëpińc 2017) môl na swiece wedle wielënë lëdztwa: 121. Lëdze i spòlëzna. Etniczné karna. Irlandczicë 82,2% (w 2016) Jãzëczi. Òglowò ùżiwónym jãzëkã je anielsczi, 94% pòpulacje òkresliwô gò jakò swój rodny jãzëk. 11% lëdzy pòdôwô, że jich rodnym jãzëkã je irlandzczi. Irlandzczi dominëje w dzélu państwa pòzéwónym "Gaeltacht", w jaczim mieszkô 96,628 lëdzy. Religijné karna. katolëcë 78. 3%, Kóscół Irlandie (anglikańsczi) 2.7%, prawòsławié 1.3%, mùzułmanie 1.3%, mieskô pòpùlacjô: 63.8% wikszé miesczé westrzódczi: Dublin (stolëca) – 1,173,179 mieszkańców; Cork – 125,622 mieszkańców. òficjalnô pòzwa: Irlandiô (irl. Éire) pòliticzny ùstôw: parlamentarnô repùblika stolëca: Dublin czasowô cona: UTC 0 państwowé swiãto: 17 strëmiannika – Dzéń sw. Patrika nôrodny himn: „Amhrán na bhFiann” ("Żôłnérskô spiéwa") pezydent Michael D. Higgins (òd 11 lëstopadnika 2011) premier Leo Varadkar (òd 14 czerwińca 2017) Pòliticzny system. Ùstawòdôwczô władza. Dwùjizbowi parlament, w skłôd jaczégò wchôdô niższô jizba Dáil Éireann ("Zéńdzenié Irlandie", 158 nôleżników na piãcolatną kadencjã) i wëższô jizba Seanad Éireann ("Senat Irlandie", 60 nôleżników). Historiô. Pierszé znôné szlachë wnożënë na môlach Irlandii szacowané są na 8000 p.n.e. i bëłë to przecążczi jachtôrzów z eùropejsczégò kòntinentu. Zaostałoscą pò tëch ludach są serie grobniców (np. Newgrange). Òd V wiekù òstrów béł chrystianizowóni przez swiãtégò Patrika. W VIII wiekù zaczął sã nôbiég wikingów, jaczi w 1014 w kùńcu òstôł òdparti przez armiã króla Briana Zuchternégò. Òd 1169 zaczãłë sã anielsczé wëkùstrzënczi, zaczinającë wielelatné òbsadzenié òstrowa. W tim cządzé òdbëłë sã zwielono różné pòwstania i wòjnë procëm Anielczików. Kùńc anielsczégò panowaniô miôł plac dopiérze na pòczątkù XX stalatégò. W tim cządze pòwstôł pierszi irlandzczi rząd z Éamonã de Valerą w przódkù, co sprawiło początk irlandzczi domôcy wòjnë. W 1955 rokù Irlandiô stała sã nôleżnikã ONZ, w 1973 wstąpiła do Eùropejsczi Wspólnotë. Irlandiô w „The World Factbook”
Lëcyper - to je ùpadłi aniół.
Minysterstwò Cyfrizacji (pòl.:Ministerstwo Cyfryzacji) - je jednym z minysterstwów we Warszawie. Òno je òd 2015 rokù, a zajimô sã cyfrizacją. (pl)
Bad Religion je punk rockòwé karno z Los Angeles, chtërne charakterizëją socjalno kriticzné jakno ë baro reflesyjné tekstë. Òkóm Ramones, Misfits, Sex Pistols, The Stooges, The Clash, Dead Kennedys ë Social Distortion je Bad Religion jednym z nôwôżniszich punkòwich karnów w historëji rocka. Pòwstało òno w 1979 rokù w Los Angeles z jinicjatiwë Grega Graffina (spiôw) , Bretta Gurewitza (gitara), Jaya Bentleya (basowô gitara) ë Jaya Ziskrouta (perkùsëjô). Historëjô. W 1981 rokù wëdało karno Bad Religion, w nowò założoni przez Bretta Gurewitza (gitarownika) platowi wëdowiznie Epitaph Records, pierszi EP ë w 1982 pierszi albùm "How Could Hell Be Any Worse?", jaczé do dzysô trzëmô sã za jednen z nôwôżniszëch albùmów wczasnégò punk-rocka z Zôpôdnégò Ùbrzégù USA.   W 1983 rokù z platą "Into The Unknown", (Epitaph Records, 1983) doszło do òstri zmianë mùzëcznégò sztélu karna, co doprowadzëło do òdejsca wikszoscë mùzyków, jakno ë do òddôwani przez òbrëszonëch lubòtników kùpionëch platów nazôd do krómów. Dzysô je to jednen z nôbarżi szëkónëch albùmów Bad Religion (òficjalno platã copniãto z lëstë abùmów jaczi jidze kùpic). Rok pózdni, wespół z "Back To The Known", warcëło sã karno do szétlu swòjegò mùzycznegò darżenia. Òd 1987 rokù karno nalazło sã wnët w pierwòsznym skłôdzé, Greg Graffin, "Mr. Brett" Gurewitz, Jay Bentley ë Pete Finestone, bë nagrac nowi albùm. Efektã tegò bëł "Suffer" (Epitaph Records, 1988), plata z baro chùtczimi równak téż melodicznima sztëczkama. Tipiczné spiôwe w cziles głosów w spódkù, z klarownim głosã Graffins'a w sparłączeniém z zamkłosacą òpiartą ò dzysdniową filozofijã ë lëteraturã, co baro òdbiégało òd tipicznégò òglowégò wëzdrzatkù na punk-rocka, dałë gwës jeden z nôlepszich pùnkòwich albùmów. Titlë jakno "Give You Nothing", "Best For You" czë "Suffer" òczarziłë nié le blós lùbòtników Bad Religion Nôslédné plate "No Control" (Epitaph Records, 1989) ë "Against The Grain" (Epitaph Records, 1990) bëłë logicznym rozwinãcém sztélu z "Suffer". W 1991 rokù odchôdô z karna Pete Finestone (perkùsëjô) ë jegò plac zajimô Bobby Schayer. Pierszim albùmã w tim skłôdzé je "Generator" (Epitaph Records, 1992) a pò nim "Recipe For Hate" (Epitaph Records, 1993) w jaczim je kąsk czëc cësk gòscnych mùzyków jakno Eddie Vedder z Pearl Jam ë Johnette Napolitano z Concrete Blonde. W 1994 rokù pòkôza sã plata "Stranger Than Fiction", na równak ju nagrônô w wëdowiznie Sony/Atlantic Records, co bëło sparłączoné z rozdzéleniém karna ë wëdowizne Epitaph, do jaczégò miało dońc, jakno ë ze stolemną robòtą jaką mielë przë Epitaph Brett Gurewitz ë Jay Bentley a chtërnô sã jesz barżi zwiksziła pò pòpùlarnocë albùma karna Offspring "Smash". Pierszi albùm w nowi wëdowiznie trzëmôł sã sztélu z "Recipe For Hate", tuwò pòkôzale sã téż gòscni mùzyce jak Jim Lindberg z Pennywise, Tim Armstrong z Rancid ë Wayne Kramer z MC5. "Stranger Than Fiction" je do dzysô albùma jaczé cëszi sã nôwikszim kòmercijnym ùznaniém. Pò sztridach z Jayã Bentleyã ë swòjich jiwrach z narkòtikama òdchôdô z karna, pò wëdaniém "Stranger Than Fiction", Brett Gurewitz - nôwôżniszi aùtora tekstów. Nimò tegò grô Bad Religion dali. Do skłôdu dochôdô jeden z nôlepszich punk-rockòwich ë punk-hardcòrowich gitarowników Brian Baker. Wëdiwają albùm "The Gray Race" (Sony/Atlantic Records, 1996) jaczé kwalitetno nié òdbiégô òd rëchliszich platów, równak pózdniszé jakno: "No Substance" (Sony/Atlantic Records, 1998) ë "The New America" (Sony/Atlantic Records, 2000) pòtkałë sã ju z felëjącą akceptacëją ë kritiką. Nôdzéja na zmianë w sztélu grë dôło równak wespółaùtorstwò Bretta Gurewitza w tekscé "Believe It" na placé "The New America". W 2001 rokù warcô sã do karna Brett Gurewitz a karno, pò zakòńczéniém kòntraktu z Atlantic Records, warcô sã do Epitaph Records, jaczé ùrosło w midzëczasu do nôwòkszi punk-rockòwi wëdowizne. W skłôdzé pòkôza sã téż jesz jednô zmiana, Bobby Schayer przez swòjã chòrobã krziża nié mòże ju wicy grac na perkùsëji ë jegò plac zajimô Brooks Wackerman, chtëren je trzëmôny za jednegò z nôlepszich pùnkòwich pekùsjowników - grôł ju w Suicidal Tendencies ë The Vandals ë pòchôdô z falimilëji mùzyków, jegò bracëna Chad grôł ju na pekùsëji z Frankã Zappą. Takno wëchôdô w 2002 rokù albùm "The Process Of Belief" (Epitaph Records, 2002) z melodicznym ë chùtczim punk-rockã - w sztélu nawiąziwô do rëchliszégò "Stranger Than Fiction". Nôslédnô plata, "The Empire Strikes First" (Epitaph Records, 2004), je kòntinuacëją tipicznégò sztélu grë Bad Religion z nôlepszich czasów, tekstama pòrósziwô pòliticzne témë sparłączoné z wòjną w Irakù. 1982: "How Could Hell Be Any Worse?" (Epitaph Records) 1983: "Into The Unknown" (Epitaph Records) 1988: "Suffer" (Epitaph Records) 1989: "No Control" (Epitaph Records) 1990: "Against The Grain" (Epitaph Records) 1992: "Generator" (Epitaph Records) 1993: "Recipe For Hate" (Epitaph Records) 1994: "Stranger Than Fiction" (Sony/Atlantic Records) 1996: "The Gray Race" (Sony/Atlantic Records) 1998: "No Substance" (Sony/Atlantic Records) 2000: "The New America" (Sony/Atlantic Records) 2002: "The Process Of Belief" (Epitaph Records) 2004: "The Empire Strikes First" (Epitaph Records) 2007: "New Maps of Hell" (Epitaph Records) 2010: "The Dissent of Man" (Epitaph Records) 1981: "Bad Religion" (Epitaph Records) 1984: "Back To The Known" (Epitaph Records) 1992: "80-85" (Epitaph Records) 1995: "All Ages" (Epitaph Records) 1997: "Tested" (Live) (Sony/Atlantic Records) 2002: "Punk Rock Songs" (The Epic Years) (Sony/Atlantic Records) 2004: "How Could Hell Be Any Worse?" (Remastered "80-85" z 1992) (Epitaph Records) 2004: "Suffer" ( Remastered) (Epitaph Records) 2004: "No Control" (Remastered) (Epitaph Records) 2004: "Against The Grain" (Remastered) (Epitaph Records) 2004: "Generator" (Remastered) (Epitaph Records) 1990/2004: "Along The Way" (Live) (Epitaph Records/Tribal Video) 1992: "Big Bang" (Live) (Epitaph Records/Tribal Video) 1996/2001: "The Riot" (Live) (L.A. Access Video) 2004: "Punk Rock Songs" (Sony/Atlantic Records) Bad Religion - domôcô starna Bad Religion w wëdowiznie Epitaph Records
Neptun (symbòl: ) - je planetą w Słuńcowim Ùstawie.
Bùczënka ("Veronica dillenii") - to je roscëna z rodzëznë przëdróżnikòwatëch ("Plantaginaceae").
Biertka - to je délëk brëkòwóné do rãcznégò zesziwaniô sudłów w sécach do łowieniô rëbów np. w mòrzu. Ernst Seefried-Gulgowski, Von einem unbekannten Volke in Deutschland. Ein Beitrag zur Volks- und Landeskunde der Kaschubei /Izydor Gulgowski, O nieznanym ludzie w Niemczech. Przyczynek do ludoznawstwa i krajoznawstwa Kaszub, przekład M. Darska-Łogin, red. naukowa i wstęp J. Borzyszkowski, Berlin 1911 - Gdańsk 2012, s. 95.
Cassie abò Cassie Ventura, (ùr. 26 zélnika 1986) je amerikańską spiéwôrką ë teatrownicą. 2008 - "Official Girl" 2009 - "Must Be Love" 2009 - "Let's Get Crazy" 2012 - "The Boys"
Sykórkòwaté ("Paridae") – to je rodzëzna ptôchów z rzãdu wróblowëch ("Passeriformes"). W ni są lądowé ptôchë, chtërne żëją na nordowi półkùglë i w Africe. Òne są dosc môłé – 12 do 13 cm długotë i mają krótczi skrzidła a dłudżi ògón. Jich dzóbk je môłi i krótczi. Òne jedzã òwadë, a òb zëmã lëdze mògą jim dawac szpiek. Specjalną jôdã dlô ptôchów mògą jim dawac lesny. Je charakterizëje kòntrastowi baro czãsto biôłoczôrnô farwa głòwë. Òne mają 10 lecków i 12 piórów w ògónie. Òn sykórczi mô charakteristiczny szlips na brzëchù. Wikszim dzélã to są trójné ôrtë i jima nie zagrôżô wëmrzenié. Trzë ôrtë ze szlachu sykórka z ti rodzëżnë są równak w niebezpiekù wëmrzeniô w przińdnym czasu. W Pòlsce je sédmé ôrtów z ti rodzëznë i wszëtczi są òbjimniãté ùrzãdową akùrôtną òchrónią. Niejedne jich ôrtë żëją m. jin. na Kaszëbëach np.: Błotnô sykórka Czôrnô sykórka Mòdrô sykórka
Smólno - to je kaszëbskô wies w gminie Pùck, w pùcczim krézu pòmòrsczégò wòjewództwa. Béł taczi czas w XIII wiekù, czedë ta wies słëchała białce ksyżëca Swiãtopôłka II. Tu je stôri młin nad Jizdebką.
‎' Mòdlëtwa – czinnosc kùltowô, wystãpującô w wielu religijach. Pòlegô na sczerowaniu swòjich mësli do istotë abò istot, mògącëch bëc abò bãdącëch przedmiotem kùltu (bògòwie, swiãté, janiołë). Charakteristika mòdlëtwë. Mòdlëtwa je czinnoscią kùltową, charakteristiczną dlô wiele religijów, pòlegającą na wëznôwanié do bóstwa. Pòchòdzącô z praktik magicznëch i pòczątkòwò miała fòrmã zôklãcia, chtërne wedle wiérzeń pòsiadało mòc òddziałiwaniégò na rzeczëwistosc za pòmòcą słów. Za skùteczny dzél zaklãcia-mòdlëtwë ùchòdzëłò wëmawianié miona wzëwanégò bóstwa. Pòtemù pòwstałë jinszi ôrtë mòdlëtwë (np. dziãkczënné). Dzysô nôczãsczi mòdlëtwa łączy w sobie wszelejaczi cechë wezwanégò: prosbã, podziãkòwanié, hołd itd. Mòdlëtwa w pòszczególnych religijach. Aktë mòdlëtewne są pòwszechné we wszëtczich religijach. Chòc mòdlëtwa mòże przëjmòwac fòrmã personowé gôdczi z istotą bòską, to w wiele religjiach ùształtowôł sã pewien kanón mòdlëtw, chtërnëch spisënk je dokładné òpisónô i przekazywónô w taczé fòrmie wëznôwcóm. W chrzescëjaństwie mòdlëtwa je kôrbiónką z Bògiem personowim, przez zwróceni sã do niégò w prosbie, dzãkòwnoce czë adoracëje. Chrzescëjónie ùczą sã mòdlëtwë ód proroków, swiãtëch, a przede wszëtczim òd Jezusa, chtërne wg Ewanielie za żëcé wiele razy zwrôcôł sã do Bòga i przekazywôł słowa mòdlëtwë swòjim ùcznióm. Mòdlëtwa je rozmòwą duchòwą, w chtërné chrzescëjónie mòdlą sã téż ( w kòscele rzymskòkatolëcczim) do swiãtëch ò wstawiennictwò ù Bòga. Swiãtô Teresa z Lisieux: Mòdlëtwa je dlô mnie wznieseniém serca, prostim spòjrzenim kù Niebù, òkrzëkiem wdziãcznoscë i miłotë zarówno w cierpieni, jak i rôdoscë. Swiãti Jan Damasceńsczi: "Mòdlëtwa je wzniesieniém dëszë do Bòga abò prosbą sczerowóną do Niegò ò stosowné dobra. Chto sã nie mòdli, òtrzimuje mało łask. Mòdlëtwa uspòsabia rozum i wòlã, abë żëc bliskò Bòga. W Pismie Swiãtim. W Pismie Swiãtim je wpisónëch baro wiele wëjimków, gdze lëdze zwrôcalë sã na mòdlëtwie do Bòga. Nôwôżnieszy dlô chrześcëjón je przikład Jezësa, chtëren sã nie mòdlił blós mòdlrtwama liturgicznyma Sënagòdzi; Ewanielie ùkazują nôm, jak wëpòwiadôł głośno swòją mòdlëtwã òsobistą, òd wzniosłégò błogòsławieństwa Òjca (Por. Mt 11, 25-26) aż do trwodzi w Getsemani (Por. Mk 14, 36). Ôrtë mòdlëtwë. Mòdlëtwa wespólnô Mòdlëtwa personowô Mòdlëtwa, w chtërné dzãkùjemë Mòdlëtwa, w chtërné przeprôszómë Mòdlëtwa, w chtërné proszimë ò wëbaczenié Mòdlëtwa, w chtërné tcëmë Bòga Rozważanie Meditacjô, zwónô téż rozważiwaniém czë rozmëslaniém, to ôrt mòdlëtwë pòlegający na czerowaniu do Bòga swòich mësli, zwrôcani sã do Niegò w cëszi, bez użëwóni wëùczonëch fòrmùł. Różańc cëkl mòdlëtw òdmôwianëch w òkresloné kòlejnoscë, nabòżeństwò, òdprawioné nôczãsci w rujanie, òbczas chtërnégò òdmôwiô sã wspólnie różańc. Je to sznur z pôcórkama, do rechòwaniô òdmawiónëch mòdlëtw. Mòdlëtwë gãbnë Nôbarzi znóné to: "Òjcze nasz", "Zdrowas Mario", "Chwała Òjcu", "Pòd Twòjã òbronã", "Wierzã w Bòga Òjca]]", "Loretańskô lëtaniô", "Liturgiô gòdzënów", "Akt wiarë", "Janiół Pańsczi", "Kòrunka do Bòżégò Miłoserdza", "Mòdlëtwë do swiãtëch np. do swiãté Katarzënë", "Różańc". Cechë dobré mòdlëtwë. Abë mòdlëtwa bëła skùtecznô i miłô Bògù, pòwinna zdaniem wielu swiãtëch spełniać pewné spodleczné cechë: Pòwinna bëc czerowonô "w miono Jezësa". Pòwinna bëc pełnô skrëchë. Pòwinna bëc pełnô pòkòrë. Pòwinna bëc pełnô szacënkù do Bòga. Pòwinna bëc pełnô ufnoscë. Pòwinna bëc nôbòżnô. Zarys dziejów religii, red. J. Keller, Warszawa 1986. ISBN 83-207-0849-4. Św. Teresa od Dzieciątka Jezus, Rękopisy autobiograficzne, C 25 r. cyt. za: KKK, 2558 Św. Jan Damasceński, De fide orthodoxa, 3, 24: PG 94, 1089 D. cyt. za: KKK, 2559 KKK, 2701 Józef Sebastian Pelczar, Życie duchowe czyli doskonałość chrześcijańska, tom 1. Wydawnictwo św. Stanisława BM, Kraków 2003. s. 82-98 Jacques Philippe, Czas dla Boga. Wydawnictwo M, 1993. http://adonai.pl/modlitwy/?id=209 https://web.archive.org/web/20130819210041/http://bosi.org.pl/Modlitwa,13,0.html http://adonai.pl/modlitwy/?id=208 Jacques Gauthier https://web.archive.org/web/20130511203819/http://dominikanie.pl/polecamy_x/polecamy/news_id,2734,gdzie_sie_modlic.html Jacques Philippe, Czas dla Boga. Wydawnictwo M, 1993. s. 58
Ii R, r – òsmënôstô lëtra pòdstawòwégò łacyńsczégò alfabétu. W kaszëbsczim alfabéce je 26-ą lëtrą.
  Biskùp sufragan chełmińsczi diecezëji Kònstantin Dominik béł w Swiónowie
Przyborze (pòlskô wëmòwa: [pʂɨˈbɔʐɛ], miem. ""Piepenhagen", "Piepenberg"; drëdżé miono: "Pipihoga") je wies w Pòlsce, w zôpadnopòmòrsczim wòjewództwie, w łobesczim krézu, w gminie Łobez. Przyborze je pòłożoné kòl 7 km òd Łobza, pòrenkòwò òd rzéczi Redżi.
Rasŏn (przóde Rajin-Sŏnbong) to Direktno Administrowóny Gard w Nordowi Kòreji. Greńcze z prowincëją Jilin w Chinach ë Nadmòrsczim Krajã w Rusczi. Region òstôł wëapartniony z prowincëji Nordowé Hamgyŏng w 1993 rokù pòd mionã "Rajin-Sŏnbong". Miono to òsta skróconé do "Rasŏn" w 2000 rokù. W Pôłniowi Kòreji zaczątkòwé "R" w mionie je wëmówióné jakno "N", téj w niechternëch zdrojach mòże czasã pòtkac zapis miona gardu jakno "Najin". Ùrzãdny pòdzélk. Rasŏn pòdzélony je na jedną dzelnicã ("Kuyŏk") ë jeden kréz ("Kun"). Rajin-guyŏk (라진구역; 羅津區域) Sŏnbong-gun (선봉군; 先鋒郡)
Henrik Dawidowsczi (1929-) kaszëbsczi pisôrz. Przëszedł na swiat 21 gòdnika 1929 r. w Baninie, jakno gbùrsczi syn. W kaszëbsczim jãzëkù òpùblikòwôł: "Magda" (2004) ë "Rozalka" (2004). Jegò òpòwiôdania "Z Kaszëbama ò Kaszëbach" są z 2007 rokù. VIAF
Parchatnica abò zwëczajny kąter ("Bufo bufo") - to je łaza z rodzëznë kąterowatëch ("Bufonidae"). Ten kąter żëje m. jin. w Kaszëbsczim Krôjòbraznym Parkù. Parchatnica mòże zjadac pszczołë. Òb zëmã òna je w sklepie abò zagrzebónô w zemi.
Łątczińskô Wigòda to je kaszëbskô wies w kartësczim krézu, w Pòmòrsczim wòjewództwie, w gminie Stãżëca. Òna je w Kaszëbsczim Krôjòbraznym Parkù. Tu je kòscół z lat 1913-1914. W Łątczińsczi Wigòdze ks. Francyszk Grucza 20 rujana 1984 rokù zaczął w kaszëbsczim jãzëkù òdprawiac Msze sw. w kòscele katolëcczim.
Ida Czajinô (pòl. Ida Czaja; ùr. 1968 w Kamiéńcë Szlachecczi) – kaszëbskô pòétka i szkólnô. Biografiô. Ùrodza sã w Szlachecczi Kamiéńcë w kartësczim krézu, w gminie Stãżëca. Henë téż chòdzëła do spòdleczny szkòłë. Pòtemù ucziła sã w Òglowòsztôłcącym Liceùm miona H. Derdowsczégò w Kartuzach. W 1998 skùńcziła pòlską filologiã na Gduńsczim Ùniwersytece. Robiła jakò szkólnô pòlsczégò i kaszëbsczégò jãzeka. Mô diplóm ùkùńczeniô pòdiplomòwégò studium na UG (2001), jaczé dało ji fòrmalno prawò do ùczeniô kaszëbsczégò jãzëka w szkòłach.   Ji debiut ukôzôł sã w „Tatczëznie” w 1990. Ji dokôzama zaczekawiła sã gazétniczka Izabella Trojanowskô i ùdba so wëdac w 1994 pierszi tómiczk pòezji Idë Czajinë "Mòjim mùlkã je kam...". W 1999 rokù béł pòstãpny tómiczk, „Przechlastłô idila". Dolmaczonô na fińsczi jãzëk przez Kirsti Siraste-Suda. Recytacjô i pòezjô. Òna dobiwa pierszé môle na recytatorsczim kònkùrsu Rodnô Mòwa w Chmielnie, m.jin. na 13. kònkùrsu w 1984. Próbë ji òsoblëwi na nen czas kaszëbsczi deklamacji mòże pòsłëchac i jã samą ùzdrzëc tańcëjącą w filmie-dokùmence pt. „Kaszubi” (reż. L. Niedbalskô, 1991),czej wëgłôszô wiérztã Jana Karnowszczégò "Jadamòwi rôj". Niewiele pózni w antologii "Domôcé słowo zwãczné" (1994), adresowóny do recytatorów, nalazłë są ji dwie wiérztë "Jak kam z bùrsztinu" i "Marija Magdaléna". Jakno pòétka debiutowa w pismionie „Tatczëzna” (1990), a samòstójnym tomikã z jaż 36 miłostnyma wiérztama pt. "Mòjim mùlkã je kam" (1994), gdze czëtómë m.jin. : „Nalazła jô kam ò lëdzczich sztôłtach / przëcësnã do piersë:/ naucza gò miłoë bò to je ksążã zarzekłi/ Kuszkama krësza dotkniącym ògrzéwa/Gdze je no serce kamianégò mùlka?” (1989). Tak ò miłoce – Bòsczi i lëdzczi, nôwicy ze sobą sparłãcznëch – dotądka mało chto pisôł pò kaszëbskù, a gwësno pierszi rôz pisa tak białka, Kaszëbka. Ne wiérztë na fińsczi jãzëk mô tołmaczoné Kirsti Siraste. Téż w wiérztach ji drëdżégò tomikù pt. "Przechlastłô idila" (1999) przewôżają ne miłotné czëca i colemało nen kam, czej zôs w trzecym pt. "Kropla krëwi. Dërgnienié" (2007) dochôdają dosc wòbòdné tolmaczenia blësczé ji pòétny wizje i formë wiérzté Bòlesława Lesmióna, na przëmiôr pt. "Òblek", "Alcabón", "Smiercë". W wiérzce "Dërgnienié" z delikatnyma aluzjama òpisywô czëcową miłotã : „…blôskã są twoje lëpë/ w ùsmiéchach/spiéwą wëtesknioną / czej wszepcą / kòchôj/ w mòje lëpë/lëtëpelką [=piesnią] mòją są /twòje pôlce /czej malëją / w mòje cało/szcescé”. Mòtiwë i dolmaczenczi. Ida Czajinô w swòji pòezji wcyg próbùje òdpòwiedzec na drãdżé ùniwersalné problemë i narôzka codniowégò żëcô, na jawernotã miłotë z zdrzódłów niezgarë. Òdwòłiwô sã òna colemało do Biblie (pò kasz. Knéga) , jakno téż do kaszëbsczi rodë, mitologie, wierzeniów i zwëków, nadpòmikô téż znónëch lëdzy (np. Izabelô Trojanowskô) i kaszësczé lëteracczé dokazë m. jin. w wiérztach pt. "Remùs", "Marta", "Królewiónkò", "Stôri zédżer zaczął bic gòdzënã". Wszëtczé ji wiérztë, nierôzka sparłãczoné w wikszą całotã (np. "Dialog I" i "Dialog II"), są czekawé, pòétno ùdałé i rozmajité, ale colemało tzw. wolne. Znankùje je nowi i bògati w metaforę jãzëk, w chtërnym widzec je zmiészanié żëwi i codniowé mòwë z lëteracką. Na nen ôrt swòjima dokazama ùrôbiô òglowi kaszëbsczi jãzëk, a jegò òna téż ùczi dzôtczi i młódzeznã, w szkole i doma. W jedny wiérzce napisa òna: „Jô cë dóm gôdkã/ò chtërny gôdają: skażonô/ bë jes jã wëmùjkôł/ jak mùjkô sã bùrsztin/ w pôlcach mòrza/ bë jes jã kòchôł” (Dôrënk, wiérzta dedikòwónô: Timòteùszowi). Napisa téż bôjkã "Òpòwiôstczi mirochòwsczi pùszczë" („Pòmerania” 2002) i pòwiôstczi, np. "Szabelbónk", "Skòczk" („Pòmerania” 2003), nadto prozã ò dëchòwi przejinace młodi białeczczi pt. "Mija" (2004); łôtwie mógłbë z ni zdzejac dokôz na binã. Prawie téż ùsôdzô òna widzawiszcza: Òbrôzczi na binã (2005), np. "Drama ò Bòżim Narodzenim"; "Jak mailinczi spiéwôk kaszëbsczi do nieba sã dostôł"; "Za co bòcón béł ùkôrôny", a w nym je adaptacja na binã H.Ch. Andersena "Dzéwczã ze sztrëchôlcama" (przër. „Pòmerania” 1996) i "Brzëdczi kaczélc", tołmaczenié na kaszëbsczi widzawiszcza A. Marianowicza wedle H.Ch. Andersena. Z pòzdrzatkù zamkłoscë, lëteracczi formë i jãzëka czekawé są ji familijné wspòminczi, pòwstałé na spòdlim gôdk ji tatka, szkólnégò, spisóné w proze pt. "Òtroczëzna" (2007, drëk 2008). Napisa téż tołmaczenié dokazu "Rômeò i Julia" Williama Szekspira (2013). Nôdgrodë. Wiele razy dobëła deklamatorsczé kònkùrsë „Rodnô Mòwa" w Chmielnie. W 1992 dosta Nôdgrodã miona R. Wróblewsczégò w 1992, a téż òsta òdznaczónô Póòeticczim Laùrã miona I. Trojanowsczi (1996). W 2007 dosta I nôdgrodã w Prozatorsczim Kònkòrsu miona Jana Drzéżdżóna za òpòwiôstkã „Òtroczëzna". W 2009 wëprzédnionô Medalã Stolema. "Mòjim mùlkã je kam" (1994) "Przechlastłô idila" (1999) "Przechlastłô idila" (1999) "Òpòwiôstczi mirochòwsczi pùszczë" („ Pòmerania” 2002) "Òbrôzczi na binã" (2005) "Òtroczëzna (2007", drëk 2008). "Rômeò i Julia Williama Szekspira". (2013) Karolëna Serkòwskô, "Z głową w blónach", „Pomerania” 2009 nr 7-8, s. 35-36. J. Tréder, Pòsłowie do „Rómeò i Julia” w tołmaczenim I. Czajinë, Gduńsk 2013. VIAF
Zôpadné Prësë (pòl. Prusy Zachodnie, miem. Westpreußen) historicznô prowincëjô prësczégò państwa jakô pòwsta z pierszégò ë drëdżégò pòdzelënkù Pòlsczi. Òna bëła w latach 1773–1824 i 1878–1919/20. Ji stolëcą béł òd 1793 rokù Gduńsk. Dzél jich béł dali kaszëbsczi, a téż katolëcczi. Òd 25 gromicznika 1947 rokù ni ma prësczégò państwa.
Wãglownik - zajimôł sã robieniém drzewianëch wãglów z drewna. Rozmajitoscë. Czedës na Kaszëbach òni mùszëlë bëc. Dzysô wãglownik je tu zabôczonym warkã.
Nowi Jork (ang. State of New York lub New York State ) – stón w nordowò -wschòdni czãscy Zjednónëch Krajów Americzi. Stolëcą je Albany. Historiô. Przódë (czej jesz nie bëło tam Eùropejczików) ne òbszarë zamieszkiwelë Jindianie Mohegan, Munsee i Delawarowie (algònkińskô grëpa), a téż Mohawk, Oneida, Onondaga, Cayuga i Seneka. Pierwim Eùropejczikã, chtëren nawiedzył òbéńdã przińdnégò Nowégò Jorkù béł Giovanni da Verrazzano w 1524 rokù. Henry Hùdson w 1609 rokù òdkrił główną rzékã stanu, pózni pòzwóną jegò mionã. Pierszima stójnyma eùropejsczima òskòlańcama bëlë Hòlandrë, chtërni òd 1613 rokù òrganizowelë w òbrëmienim Manhatanu swòjiznowé zamòrsczi òbszôr. Le pózni pò III wòjnie anielskò–hòlendersczi òddelë te zemie Anglikóm, chtërny nadelë ji nowé miono "Prowincjô Nowi Jork" (1777 r.). Òstateczno òbszarë Nowégò Jorkù stałë sã swòjizną Zjednónëch Krajów Americzi na skùtk ùgòdów pòdpisónëch do 1797 rokù z Jindianama . Geògrafiô. Stón rozcygô sã òd jezora Òntario i Erie do Atlanticczégò Òceanu (tikô gò na pôłniowim wschòdze). Na nordze mô grańcë z Kanadą. Nôwiãkszé rzeczi to: Niagara, Hùdson, Rzéka Swiãtégò Wawrzińca. Stón Nowi Jork leżi pòmidzë taczima stanama jak: Vermount, Connecticut, New Jersey i Pennsylvania. Nôwiãkszim gardã stanu je Nowi Jork, gdze żëje bezmała pòłowa jegò mieszkańców. Jinszé wiôldżé gardë to: Bùffalo, Rochester, Syracusë i stolëca stónu – Albany. Demògrafiô. Nowi Jork mô 17 421 800 mieszkańców (2005). Hewò lëdze gôdają pòstãpnyma jãzëkama :  anielsczi jãzëk – 71,84% szpańsczi jãzëk – 14,08 % chińsczi jãzëk – 1,66 % rusczi jãzëk – 1,33 % włosczi jãzëk – 1,27 % francësczi jãzëk – 0,8 % kreólsczi jãzëk – 0,65 % jãzëk jidisz – 0,6 % kòreańsczi jãzëk – 0,6 % pòlsczi jãzëk – 0,54 % katolëcyzna – 39 % protestantizna– 32 % (w tim Lëterstwò 11%) bez wëznaniô – 17 % judajizna – 6 % òstałë (m. jin. islam ...) – 6 % Religiô. Nôwikszima religijnyma grëpama w 2010 rokù bëłë: Katolëcczi Kòscół: 6 286 916 Judajizm: 784 106 Jislam 392 953 Protestantiznë : 374 521 Zjednóny Metodisticzny Kòscół: : 328 315 Zelonoswiãtkòwcë : 175 000 Kòscół Baptistów : 173 407 Kòscół Episkòpalny : 163 730 Kòscół Ewangelickò–Lëtersczi: 134 407 Prezbitersczi Kòscół: 116 960 City University of New York Cornell Uniwersity Siracuse Uniwersity Columbia University Nôwiãkszi turisticzny atrakcje. Sztatura Wòlnoscë, Wòdospôd Niagara, Wëższô Wòjskòwô Szkòła "West Point", Central Park i jinszé.
Òsek (pl. "Osiek") - zgrëpionô, gbùrskô wies, jakô leżi w zôpadnym dzélu gminë, na zberkù dolëznë Łebë. Pierwòsznô pòzwa wsë - Òseczi - wskazëje na militarné znaczenié negò môla w strzédnëch stalatach, jaczi zajimał pas wëcãtégò lasu (dzysô më bë rzeklë zaseczi), òsłaniającégò krótkò pòłożoną przëszlôgã w Tłuczewie. Historiô. Pierszé wiadło ò Òsekù pòchôdô z 1342 rokù. Bëło to òsedlé założoné na pòlsczim prawie, słëchającé do lãbòrsczi zemi. Òd 1466 rokù Òsek razã z lãbòrską zemią słëchôł do zôpadnopòmòrsczich ksyżëców i béł greńczną wsą. W 2. pòłowie 16. stalatégò wies bëła dobrã pòmòrsczi familie Bòchenów. W kùńcu 19. stalatégò òsecczi majątk słëchôł do rodzëznë Zielke mającë 532 ha gruńtu. Szpecjalizowelë sã tuwò w chòwie òwców. W latach 1920-1945 bëła to miemieckô greńcznô wies. Czekawinczi. Òdwiedzającë Òsek, wôrt wëbrac sã nad Łebã, jakô płënie na nordã òd wsë, w nié za baro szeroczi dolëznie, òtoczony przitczima, zalesonyma grzëpama. Wedle rzéczi prowadzy droga do dôwnégò "młina w Tãpczu" i "pałacu w Paraszënie". W Òsekù stoji szlachòta Jablóna - Dëcha ze szlachù "Pòczuj Kaszëbsczégò Dëcha" w gminie Lëniô. 1.) 
Międzyrzec Podlaski - to gard ë gminô w bialsczim krézu, w lubelsczim wòjewództwie, leżącé nad rzéką Krzną. Jan Brożek Grzegorz Piramowicz Sława Przybylska Mieczysław Kalenik Andrzej Kopiczyński Elżbieta Dzikowska Karol Ferdynand Eichler Ryszard Kornacki Yehoshua Leib Diskin Kazimierz Kierzkowski Bolesław Leon Hryniewiecki Makary Aleksandra Potocka Jan Zabrzeziński Jacob ben Wolf Kranz Morris Michael Edelstein Feliks Paweł Turski
Wepskô Nôrodnô Gmina (rus. "Вепсская национальная волость") – je w Rusce krótkò Fińsczi. Tu mieszkô kòl 1200 Wepsów, a òni gôdają wepsczim jãzëkiem.
Kaszëbizm to je słowò tipòwé dlô kaszëbsczégò jãzëka, przeniosłé do jinégò jãzëka. Np. "dalli" ("weiter, los") przeniosłé do miemiecczégò z kaszëbsczégò "dali" abò "Litewka" przeniosłé do miemiecczégò z kaszëbsczégò litewka. Lëteratura.  
Łobzenica (we zdrojach: "Lopszenecz", "Lobszenecz" 1398, "Lobszenica" 1427, "Lobzenycza" 1441, "Lobzenicza" 1578, "Łobzenica" 1618-20, "Łobżenica" 1846, 1884, "Lobsens"; pòl. "Łobżenica", miem. "Lobsens") - garc w pielsczim krézu we Wiôlgòpòlsczim wòjewództwie. Lëdztwò gardu: 3.090 (2009) Wiéchrzëzna gardu: 3,25 km2
Skansen - pòtocznie pòzwa mùzeum na wòlnym lëfcë, chtërnégò célem je zaprezentowanié kùlturë ludowô dóné òkòlë abò téż ekspozycëjô òbiektów stôrodôwnych (archeologowich, bùdownych, etnografnych). Pòlsczi mùzea skansenowsczi zrzeszają sã w "Zrzeszeniu Mùzeów na Wòlnym Lëfcë". Nôstarszim skansenem w Pòlsce je Kaszëbsczi Park Etnografny we Wdzydzach Kiszewsczich. http://www.muzeum-wdzydze.gda.pl/ Pòzwa tego tipù mùzeów pòchòdzy òd szwedzczi pòzwë własnô, parkù Skansen, ùżëtô dlô òdemkłi w 1891 przez Artura Hazeliusa ekspozycëji 150 przëkłôdów architekturë drewnionô z môlu całégò kraju, na wyspie Djurgården na terenie Sztokhòlmù, gdze pò rôz pierwszi przëgòtowano tego tipù zbiér stôrodôwnotów. Przeniesono tam z rozmajitich môlów kraju apartny dlô nich bùdynczi wiejsczi. Skansenë etnografny : Przenôszi sã do nich tipòwé abò nadzwëkòwé przëkłôdë nôczãscô architekturë ludowô z dóné òkòlë, a wraz z bùdinkama jich wëpòsażenié, statczi, nôrzãdza, wëstrojenié, òbleczënk ludowé i jinszi elementë fòlkloru. Skansenë techniczi : pòzwë ti terô ùżiwô sã téż dlô zebrónych pòd gòłim niebem stôrodôwnych òbiektów technicznych. Skansen przerobinë: stôré czerpiskò i przëgòtowóné do zwanożënié fòrtyfikacëji np. Skansen Fòrtyfikacëjny – Oderstellung – Lesnô Góra, Skansen fòrtyfikacëjny w Dobieszowicach. Skansen górowny : w Zabrzu (ùl. Wòlnoscë) – na môlu założoné w 1791 r. czerpiska kamianégò wãdżiela, w jegò skłôd wchôdają m.jin. dôwné wërobiska Königin Luise Grube (Pò II wòjnie swiatowé i pò zmianie państwowiznë Zabrza pòzwano "Luizã" KWK "Zabrze") Skansen pòdzemny : Stôrodôwny Czerpiskò Kamianégò Wãdżiela "Guido" zrobionô na terenie Zabrza Małô Encyklopedia Pòwszechnô PWN
Stolôrz – rzemiãsnik, chtëren robi z drewna méble i zachë na codzénny ùżëtk. pòl. pòl
Bretóńskô Frizëjskô Łużickô Mòrawskô Pòmòrskô
Smarlëna ("Ribes nigrum" L.) - to je roscëna z rodzëznë kòsmatkòwatëch ("Grossulariaceae"). Òna rosce m.jin. na Kaszëbach. Ten czerz to je wielelatnô roscëna drzewòwi ze zdrewniałim chłądã, chtërna sã nie pnie, a òd nôsôdu je rozwietwionô na wiele taczich samëch zdrewniałëch chłądów.
Kaszëbsczé Parlamentarné Karno (pòl. "Kaszubski Zespół Parlamentarny") – karno senatorów i pòsélców òd 2011 rokù we Warszawie. Jegò spòdlowi cél to m. jin. rozwij kaszëbiznë. Swój zaczątk òno miało w 2006 rokù. Kaszëbsczé Parlamentarné Karno w parlamence 9 kadencje (2019 -) Kaszëbsczé Parlamentarné Karno w parlamence 8 kadencje (2015 - 2019) Kaszëbsczé Parlamentarné Karno w parlamence 7 kadencje (2011-2015)
Ùniwersytet w Toronto ("University of Toronto") - je wôżnym kanadnym môlã dlô rozwiju nôùczi òd 1827 rokù. Kanada University of Toronto Bibloteka
Robert Ludlum (ùr. 25 maja 1927 w Nowim Jorkù, ùm. 12 strëmiannika 2001 w Naples na Floridze) – amerykańsczi pisôrz, aktór i producent; ùsôdzca 27 pòmianowéch pòwiesców, oddôwca rolów w kòl 200 przedstôwkach telewizjowéch, załóżca téatrù Playhouse-on-the-Mall. Pòdłùg wszelejaczéch zdrzódłów, jegò pòwiescë òstałë òpùblikòwané w 290-500 miliónach sztëk w 32 jãzëkach na môlach 40-50 krajów. Biógrafiô. Dozdrzeléwôł w Short Hills w stónie New Jersey, dze w 1945 wstąpił do mòrsczi piechotë. Sztudérnã skùńczëł w Wesleyan University na fakùltece snôżéch kùńsztów. Griwôł na Broadwayu i w telewizjowëch przedstôwkach. Swòjã pierszëznã miôł w 1943 w przedstôwkù "Junior Miss", czede òn bëł leno 16 lat stôry. W latach 50. pòjawił sã jaż w 200 telewizjowëch przedstôwkach. Jakno wërôbiôrz wëstôwił w 1956 na Broadwayu przedstôwk "The Owl and the Pussycat". Pò pòkôzanim sã w 1971 jegò pierszéj ksążczi "Spôdkòwizna Scarlattich" Robert Ludlum pòczął regùlarné pisanié (strzédno jednô ksążka na rok). Wikszosc jegò dokôzów sta sã bestséllerama, dzãka chtërnym stôł sã bògatym chłopã. W 1998 pòdpisôł dogôdkã z wëdowizną St. Martin’s Press na kwòtã 4 miliónów dolarów za ksążkã. Niechtërné ksążczi aùtór pùblikowôł pòd tacëwnima miónama Michael Shepherd i Jonathan Ryder. "Spódkowizna Scarlattich" ("The Scarlatti Inheritance", 1971) "Weekend Òstermóna" ("The Osterman Weekend", 1972) "Matlockòwé Pismiono"  ("The Matlock Paper", 1973) "Trevayne" (1973) "Rhinemannowô sznërga"  ("The Rhinemann Exchange", 1974) "Chlëch Halidonu" ("The Cry of the Halidon", 1974) "Darga do Gandolfo" ("The Road to Gandolfo", 1975) "Miónkòwnicë Gemini" ("The Gemini Contenders", 1976) "Manuskript Chancellora" ("Chancellor Manuscript", 1977) Inszi titel: Rãkòpis Chancellora "Holcroftowô ùgóda" ("The Holcroft Covenant", 1978) Inny tytuł: "Czwiôrtô Rzëszô" "Matarese’owi Krãg" ("The Matarese Circle", 1979) "Bourne’owô juwërnota" ("The Bourne Identity", 1980) "Parsifalowô mòzaika" ("The Parsifal Mosaic", 1982) "Pòstãp Akwitanië" ("The Aquitaine Progression", 1984) "Bourne’owô krucjata" ("The Bourne Supremacy", 1986) "Programa Ikar" ("The" "Icarus Agenda", 1988) - Jinszi titel: "Kriptonim Ikar" "Bourne’owé ultimatum"  ("The Bourne Ultimatum", 1990) "Darga do Omaha" ("The Road to Omaha", 1992) "Ùwidë Skorpiona" ("The Scorpio Illusion", 1993)" "Strzëżnicë Apokalipsë" ("Apocalypse Watch", 1995) "Matarese'owé òdliczanié" ("The Matarese Countdown", 1997) "Cëgaństwò Prometeusza" ("The Prometheus Deception", 2000) "Protokół Sigmë" ("The Sigma Protocol", 2001) "Zlécenię Jansóna" ("The Janson Directive", 2002) "Przeniewiérnosc Tristana" (The Tristan Betrayal, 2003) "Ostrzega Amblerë" (The Ambler Warning, 2005) " Sztrategiô Bancrofta" ("The Bancroft Strategy", 2006) "Programa Hades" ("The Hades Factor", 2000, Gayle Lynds) "Przymierze Kasandry" (The Cassandra Compact "2001, Philip Shelby)" "Pariżsczi wëbiérk" ("The Paris Option", 2002, Gayle Lynds) "Szifr Altmana" ("The Altman Code", 2003 , Gayle Lynds) "Pòmsta Łazarza" ("The Lazarus Vendetta", 2004, Patrick Larkin) "Mòskiewsczi wektór"  ("The Moscow Vector", 2006, Patrick Larkin) "Arkticzné Wëdarzenié" ("The Arctic Event", 2007, James H. Cobb) "The Infinity Affair", 2010, James H. Cobb "The Ares Decision", 2011, Kyle Mills "Spadkòwizna Bourne’a" ("The Bourne Legacy", 2004, Eric Van Lustbader). "Zdrada Bourne'a" ("The Bourne Betrayal", 2007, Eric Van Lustbader). "Sankcjô Bourne’a" ("The Bourne Sanction", 2008, Eric Van Lustbader). "Cëgaństwò Bourne’a" ("The Bourne Deception", 2009, Eric Van Lustbader). "Cél Bourne’a" ("The Bourne Objective", 2010, Eric Van Lustbader). "Panowanié Bourne’a" ("The Bourne Dominion", 2011, Eric Van Lustbader). "Kòniécznosc Bourne’a" (The Bourne Imperative", 2012, Eric Van Lustbader). "Rhinemannowô sznërga" ("The Rhinemann Exchange", 1977, reż. Burt Kennedy) "Weekend Òstermóna" ("The Osterman Weekend", 1983, reż. Sam Peckinpah) "Holcroftowô ùgóda" ("The Holcroft Covenant", 1985, reż. John Frankenheimer "Bourne’owô juwërnota" ("The Bourne Identity" 1988, reż. Roger Young) "Strzëżnicë Apokalipsë" ("The Apocalypse Watch", 1997, reż. Kevin Connor) "Juwërnota Bourne'a" ("The Bourne Identity", 2002, reż. Doug Liman) "Bourne’owô krucjata" ("The Bourne Supremacy", 2004, reż. Paul Greengrass) "Covert One: The Hades Factor", 2006, reż. Mick Jackson "Bourne’owé ultimatum"   ("The Bourne Ultimatum", 2007, reż. Paul Greengrass "Spadkòwizna Bourne'a" ("The Bourne Legacy", 2012, reż. Tony Gilroy) Ludlum Books – The Fansite Of Robert Ludlum
Wòłôcz (abò wòkatiw, krzikôcz; łac. "vocativus") – òsoblëwô fòrma miona (na ògle jistnika), ùżiwónô do identifikacje òbiektu, do jaczégò nastãpùje zwrot. Wòłôcz je m.jin. jednym òd sétmë przëpôdków kaszëbsczégò jãzëka. Fòrma wòłôcza jistniała w indoeùropejsczi systemie przëpôdków. Do dzysô ùchowała sã m.jin. w grecczim jãzëkù, w wiele słowiańsczich jãzëkach (na przëmiôr ùkrajińsczi, biôłorusczi, pòlsczi, serbsczi), a téż w bôłtëcczich jãzëkach (lëtewsczi, łotewsczi) i niechtërnëch celticczich (na przëmiôr jirlandzczi).
Bùjón ("Paeonia officinalis" L.) - to je roscëna z rodzëznë bùjónowatëch. Bùjónë czasem roscą m. jin. w kaszëbsczich ògródkach.
Wisława Szymborska (fùl miono Maria Wisława Anna Szymborska, ùr. 2 lep. 1923, ùm. 1 grom. 2012) to bëła pòlskô pòétka, noblëstka, lëterackô redachtôrka, dolmôczka, eseistka, felietônistka, runitka. Czej dobëła lëteracką Nôdgrodã Nobla w 1992 rokù, òstała drëgą pòlską noblëstką po Marii Skłodowskiej-Curie. Ji pòézjô bëła pòpularnô w Pòlsce, Miemieckô i jinnech państwach. Krom Nôdgrodë Nobla, dobëła przëznôné pòlsczé orderë: Order Biôłego Orła, Order Òdrodã Pòlsczi, Złoti Krziż Zasłudżi i Mëdal „Zasłudżoni Kùlturzë Gloria Artis” i téż nôdgrodë: Goethego, Hardera, Fùńdacji Kościelsczich i jin. Bëła nôleżniczką Pòlsczi Akademji Umiejętności, Związku Pòlsczich Lëteratów, PEN Clubu i Amerikański Akademji Kùńsztu i Lëteratury. Jeden òd ji nôpòpularnejszich wiérztów w Pòlsczi to je "Kòt w pùstim mieszkanù". Òna ùrodzeła sã na folwarkù Prowent (dzys Kórnik), a robiła i mieszkała w Krakòwe do smërce. "Dlatego żyjemy", 1952, 1954 "Pytania zadawane sobie", 1954. "Wołanie do Yeti", 1957. "Sól", 1962. "Sto pociech", 1967. "Wszelki wypadek", 1972. "Wielka liczba", 1976. "Ludzie na moście", 1986. "Koniec i początek", 1993. "Chwila", 2002 "Dwukropek", 2005 "Tutaj", 2009) "Wystarczy", 2012 "Czarna piosenka", 2014 "101 wierszy", 1966 "Wiersze wybrane", 1964 "Poezje wybrane", 1967 "Poezje: Poems" (pòlskò-anielskò edycjo), 1989 "Widok z ziarnkiem piasku", 1996 "Sto wierszy – sto pociech", 1997 "Miłość szczęśliwa i inne wiersze", 2007 "Wiersze wybrane", 2010 "Milczenie roślin", 2011, 2012 "Lektury nadobowiązkowe", 1992 (felietone) "Rymowanki dla dużych dzieci", Kraków, 2003, ISBN|838556859X "Błysk rewolwru", Warszawa, Agora, 2013, ISBN|978-83-268-1248-4
Òlëwa (pòl. "Oliwa", miem. "Oliva") - to je dzys dzél Gduńska. Tu je archikatédra - môl pòchòwaniô ksyżeców Pòrénkòwi Pòmòrsczi. Òni tu mają stôrodôwny, czôrny grobówc. Dzys archikatédra gduńskô to je nôwôżniszi stôrodôwnota Òlëwë. Ten pòcëstersczi kòscół Swiãti Trójcë, Nôswiãtszi Marii Panienczi i swiãtégò Bernata je swiątnicą bazylikòwégò ôrtu. Zachòwało sã tuwò bòkadné wëpòsażenié (XVII-XVIII st.), w tim òrganë (XVIII st.). W 1186 rokù Sambòr I sprowadzył tu cëstersczich klôsztorników z Kòlbacza (Zôpadnô Pòmòrskô). Tu w cëstersczim klôsztorze 3 maja 1660 rokù béł pòdpisóny spòkój òlëwsczi. W archikatédrze są pòrtretë achtnionëch przez Kaszëbów ksyżëców np. Swiãtopôłka II. Òd 1831 rokù béł to parafialny kòscół, w 1925 rokù stôł òn sã katédrą, òd 1976 rokù miéjszą bazyliką, a òd 1992 rokù je to archikatédra. W katédrze wôrt je pòsłëchac mùzyczi stôrëch òrganów. Rozmajitoscë. Aleksander Majkòwsczi napisôł, że Remùs miôł taczi nakôz: "Do Òliwë kòżdi Kaszëba, chòc le rôz jeden w żëcu, òdbëc pòwinien pielgrzimkã, bë sã pòmòdlëc na grobach ksążąt kaszëbsczich. (...). "  Kòss VIAF (pl) 1886 (pl) pòcëstersczé pismiono z 1616 rokù
Kramarzënë są kaszëbską wsą w gminie Tëchómié, w bëtowsczim krézu pòmòrsczégò wòjewództwa. Tu w szkòle dzece ùczą sã kaszëbsczégò jãzëka. Wë wsë je mùrowòné katolëcczi kòscół z lat 1855-57. Tu gòspòdarzył jak gbùr Ludwik 
Miechùcëno (pl. "Miechucino") – kaszëbskô wies w pòmòrsczim wòjewództwie, w kartësczim krézu, w gminie Chmielno. Tu béł nalazłi stôrodówny miecz. W ti wsë są przë drogach dwamòwny tôfle pòlskò-kaszëbsczé. 
Cc C, c – trzecô lëtra pòdstawòwégò łacyńsczégò alfabétu, ùżiwónô prakticzno w kòżdim alfabéce na łacyńsczim spòdlim. Lëtra ta pòchòdzy òd grecczi lëtrë "gamma" Przódë w łacëznie òznacziwała zwãk [k]. We wespółczasnëch jãzëkach mòże oznôczac regã jinëch zwãków, na przëmiôr [t͡s] (jak w kaszëbiznie), /t͡ʃ/, /d͡ʒ/. Czãsto wchodzy w skłôd digrafów (nôstarszim i nôbarżi rozkòscérzónym je digraf " ch") abò je mòdifikòwónô diakriticznyma znakama (przikładã je m.jin. lëtra „ć”). W kaszëbsczim alfabéce je piątą lëtrą.
Stołowi tenys' (téż pingpong) to je takô jigra, w chterné biorą ùdzél 2 (jigra pòjedincznô) abò 4 òsobë (ijgra dëbëltowô), zanôlégô na òdbijanim môłé bali rakétą tak bë przeleca nad satką na drëgą starnã stołu. Bala muszi dotknąc stół le rôz, blós nié z lëftu. Pùnktë sã dobëwô za ùderzenia, chternëch drëdżi grôcz nie òdebrôł. Òd 2001 rokù, cziedë niechterné zasadë stołowégó tenysa dość istotnie sã zmieniłë, set rozgriwóny je do momeńtu, w chternym jaczis z miónkôrzów dobãdze 11 punktów (wczesné 21). Zwykle grô siã do 3 wygranych setów, lub 4 (na imprezach wëższé randżi np. mistrzowskiej) Historiô. Stołowi tenys narodzëł sã w 80 latach XIX stalatégò w Anielskô. Z czasã jigra stawała sã corôz barżi pòpùlarnô ( òsoblëwie wëstrzód bògatëch ) , pòstanowiono hańdlowac sprzãtã do jigrë (chiżnié ùżiwano rzeczë codniowégò ùżitkù). Pòzwa pingpong pòwsta òd charakteristicznégò dzwiãkù òdbijané bali ,w 1901 rokù pòzwa zosta zastrzegłô przez janielsczégò fabrikanta sprzãtów J. Jaques & Son Ltd. Ping pong béł ùżiwóny jakno pòzwa òb czas jigrë drodżim sprzãtã Jaquesa, chòć w tim samim czasu jinszi fabrikancë ùżiwalë pòzwë„stołowi tenys”. Pòstãpną zmianã wprowadzëł James Gibb, janielsczi entuzjasta stołowégò tenisa, chterën to pò wanodze do USA w 1901 zaczął ùżiwać bali z Celuloidu. Wôżna data dlô stołowego tenisa to rok 1903, cziedë to E.C. Goode wprowadzëł òbłożenë przëklejané do desczi. Na zaczątkù XX wiekù jigra bardzo chùtkò sã rozwija, a w 1902 òdbëłë sã nawetka nieòficjalné mésterzka swiata. W 1921 òstôł założoni janielsczi Part Stołowégò Tenisa(jan. Table Tennis Association), a w 1926 pòwsta Miãdzënôrodnô Federacja Stołowégò Tenisa(jan. International Table Tennis Federation). W w roku 1926 w Londinie òdbëłë sã pierszé òficjalné mistrzostwa swiata. W 1988 rokù pò rôz pierszi stołowi tenys béł zapisóny w programie Òlimpnëch Jigrach w Seùlu. Òd jaczégòs czasu ITTF stara sã zmienic zasadë jigrë, bë bëłë jak nôbarżi zrozmiałé dlô kòżdégò kibica abò òbzérnika. Pò pierszi bale ò przemiarze 38 milimetrów òsta zastąpioné balama 40 milimetrowima przez co jigra kąsk sã spòwòlniła. Pò drëdżi pòmniészono lëczbã pùnktów brëkòwnëch do wëgraniô seta (terô – 11, ùprzedno – 21). To sprôwiô, że miónkôrze nié mògą „òdpuszczać” jigrë, le mùszą bëc baro skòncentrowóni od samégò pòczątkù, bò strata cziles pùnktów przë jigrze na wësoczim pòziomie je baro trudnô do òdrobieniô. Pò trzëci baro dużą zmianą bëło zaòstrzenié zasadów dotikającëch serwòwaniô (chiżnié serwùjący mòglë łatwo zasłtawiac piłkã), przez co zmniészono przewagã miónkôrza serwùjącégò. Na swiece pòjôwiają sã różné wersje stołowégò tenysa, dze grô sã balą ò przemiarze 44 milimetrów czë tzw. „krótkimi czopami” czëli òbłożenama z krótczima i szeroczimi czopami na zewnątrz. Taczi rozwiązanié znacznie spòwòlniô jigrã, sprawiô, że dlô niechternëch je òna mało cekawô, chòć mimò to ceszy sã spòrą pòpùlarnością. Nôrzãdza. Rakétka. Rakiétka skłôdô sã z déla i dwùch òsoblëwëch, gùmòwëch (kauczukowych)òbłożeniów. Dopùszczô sã lë czerwiono-czôrné farwë rakiétczi. Dél. Dél skłôdô sã z 1–9 sklejek i muszi bëć zrobiony z co nômnié 85% z drzewiané, pozostałe sklejczi mogą bëć zrobioné np. z karbonu, włókna szklanégò czë kevlaru. Zobacz: Deska. Òbłożenë. Òbłożenë pò òbù starnach mùszą bëć farwë czerwioné i czarné, inszé są niedopùszczalné. Można je cziles razë wëmieniwac, przëklejając specjalnëm klejã. Niechterné miónkôrze baro czãsto przëklejają gumë, w ten spòsób pòprôwiają jich włascëwòscë (òd rokù 2008 ITTF wprowadzëł zakôz granégò na swiéżim lepiszczu). Czãsté zrëwanié òbłożenów niszczë jich pòdkładë. Dzysdnia wiele firm produkùje baro dużo różnëch o zróżnicowanych stopniach kontrolë, szëbkòścë, rotacjë. Òbłożenë. Stół. Blat stołu do grë mô 9 x 5 stóp (2,74 x 1,525 metra). Jegò wësokòsc wënosi 0,76 m. Stół muszi bëc prostokątny, pòfarwòwany na zelono, mòdro abò czôrno. Białé pasë na kantach mùszą miec szerokòsc 20 mm a pasek dzelący pòla stołu mùszi miec szerokosc 3 mm.
Lechicczé jãzëczi – to je jedna z gromadów zôchódnosłowiańsczich jãzëków. Do ni słëchają: pòłabsczi jãzëk † kaszëbsczi (kòl 100 tës) pòlsczi (kòl 44 mln) Pòdzél ti gromadë biwô czasã jinszi. Jerzi Tréder: Spòdlowô wiédzô ò kaszëbiznie, Gduńsk 2014
Kaspijsczé Mòrzé (an. "Caspian Sea") - to je baro wiôldżé słoné jezoro, chtërnégò nordowi dzél je w Eùropie, a reszta w Azje. Òno je m.jin. w Rusce. Z niegò wòda sã ropi, ale nie òdpłiwô. Òno mô wiéchrzëznã kòl 371 000 km² i strzédną głãbòkòsc 211 m. VIAF
Jennifer Lynn Lopéz (ùr. 24 lëpińca 1969), znónô téż jakno J.Lo, w Nowim Jorkù – amerikańskô aktórka, spiéwôczka pòpòwô, tancérka, projektantka mòdë, biznesménka. Ùrodzëła sã i spãdzëła dzëcinné lata w Bronksu, dzélnicë Nowigò Jorkù, a czedë bëła sedemnôscë lat stôrô wëstãpiła w piérszim filmie "Mòja môłô dzéwczënka". Pózni jisz grała w jinszëch, mniészich produkcëjach. W 1997 rokù òdegrała pierszôplanową rolã w filmie Selena" i òtrzimała za nią nominacjã do "Złotégò Globù". Òd négò czasu ji kariera artisticznô sã chùtkò rozpãdzëła i nabrała mòcë. W 1999 rokù aktórka piérszi rôz wëstãpiła w rolë spiéwôczczi albùmem "on the 6" i òdniosła wiôldźi zwënéga. W pòstãpnëch latach ji spiéwónczi bëłë na piérszich môlach swiatowëch lëstów nôwiãkszich hitów. Lopéz sedzy w kòmisji amerikańsczigò Idola. Ùtworë Lopéz sprzedônô na całim swiece w òkòlim 75 milinów egzemplôrzy. Òtrzimała nôdgrodë taczi jak: American Music Award MTV video Music Award dwa razë nominowônô do Grammy Lopéz nie je blós spiéwóczką, aktórką i tancérką, ale téż biznesmenką. Mô swòją kòlëkcjã òblëczenków i parfumów i wiele ùmòwów na reklamë. Jennifer je znônô jakno przédniczka mòdë i nôlëpi òpòcônô aktórka latinoskô w Hollywood. W 2011 rokù zdobëła titél nôpëszniszy białczi na całim swiece wedlë magazynu "People", a rok pózni "Forbes" pòzwôł ją nôbarżi òsôblëwą i bòkadną gwiôzdą. Òna zbiła majątk zrëchòwôny na òkòlim 150 milinów dolarów. Lëdzë interesëją sã ji sprawama priwatnëma. Lopéz mia trzech chłopów, a przez dwa lata ji chłopem bëł aktór Ben Aflleck". Pózni òzëniła sã z Marcem Anthony'm", a w 2008 ùrodzëła blëzniôczi. Pò sedmë latach òni sã rozeszlë, a w 2014 wzãlë rozdënk. 1998: Selena MTV Movie Award nôblëpszô aktórka 1998: Selena Złoty Glob nôblëpszô aktórka , 1998: Anakonda Saturn nôblëpszô aktórka, 1999: American Music Awards – nôblëpszô spiéwôczka Latinoamerykańskô, nôblëpszô nowô artistkô, 1999: If You Had My Love MTV Video Music Awards za nôblëpszi teledysk 1999: Co z òczu, to z sérca MTV Movie Award nôblëpszô białogòwskô rola, 2001: Cela MTV Movie Award nôblëpszô białogòwskô rola, 2001: Let's Get Loud Grammy Award nôblëpszi dokôz Dancebiałogłowsczi, 2001: American Music Awards nôblëpszô spiéwôczka Pop / Rock, 2001: Cela Saturn najlepsza aktórka, 2001: Waiting for Tonight Grammy Award nôblëpszi dokôz Dance, 2002: American Music Awards nôblëpszô spiéwôczka Hip-Hop / R&B, 2002: I’m Glad MTV Video Music Awards dlô nôblëpszi spiéwôczczi pop, 2003: Nigdy więcej Złota Malina nógòrszô aktórka, 2011: MTV EMA dlô nôblëpszi wokalistczi 2012: ALMA AWARDS dlô nôblëpszi wokalistczi Oficjalna strona Jennifer Lopez Jennifer Lopez Online
Kùjôtë (pòl. Kujaty) – są kaszëbską wsą w pòmòrsczim wòjewództwie, w kartësczim krézu, w gminie Serakòjce. Òna je kòl Tëchlëna (w òdległoscë 2,1 km). W 2011 we wsë mieszkało 155 lëdzy. Òficjalnô kaszëbskô pòzwã wsë w pòstacje „Kùjôtë ” òsta wprowadzónô 1 gòdnika 2009.
Maszewò Lãbòrsczé (pòl. "Maszewo Lęborskie") – to wies w gminie Céwice w lãbòrsczim krézu pòmòrsczégò wòjewództwa. Tu w szkòle dzecë ùczą sã kaszëbsczégò jãzëka. Òficjalnô kaszëbskô pòzwa wsë w fòrmie „Maszewò Lãbòrsczé” òsta wprowadzónô 9 łżëkwiata 2019. 
ks. Frãcëszk Blachnicczi (ùr. 24 strëmiannika 1921 r. w Rëbnikù, ùm. 27 gromicznika 1987 r. w Carlsbergù) - pòlsczi rzimskòkatolëcczi ksądz, kandidat na wôłtôrzë, załóżca i dëszëwni tatk Rësznotë Wid-Żëcë- jedny z rësznot òdrodë Kòscoła pòdług ùczbë II Watikańsczégò Sobòru, Krucjatë Wëzwòlenia Człowieka, Chrzescëjańsczi Służbë Wëzwòleniégó Nôrôdów,  a téż pòspólnotów kònsekrowanégò żëcégò: Jinstitutu Niekalóny Mëmczi Kòscoła, Pòspólnotë Christusa Słëgi i Ùnië Kapłanów Christusa Słëdżi, Tczëwôrtny Słëga Bòżi Żëcé. Młodosc. Ks. Frãcëszk Blachnicczi ùrodzëł sã 24 strëmiannika 1921 rokù w Rëbnikù na Szląskù w wieledzecny rodzëznie Józefa Blachnicczégò i Mari"ë" z dodómù Miller. Do gimnazjum chòdzëł w Tarnowsczich Górach; béł baro aktiwny w harcerstwie. W 1938 rokù zdôł matùrã;w séwnikù wstãpił do wòjska. Biôtkowôł òn w séwnikòwi kampanië 1939 rokù jaż do kapitulacë. W rujanié 1940 rokù zaczął dzejac w kònspiracjë. W strëmiannikù 1940 rokù mùsiał ùchodzëc przed Gestapo. Złapany w Zawichòscë i zamknãti w sôdzë pò czilëtidzeniowim przësłëchù òstał wëwiezóny do lagru w Òswiãcëmiù. Béł tam,z numrã 1201,bez 14 miesąców, z czegò bez 9 miesąców w karny kómpanië,w blokù 13 ,a téż bez wnetka miesąc w bąkrze.   W séwnikù 1941 rokù przewiezóni do przesłëchòwni sôdzë w Zabrzù, pòtim w Katowicach. W strëmiannikù 1942 rokù òstał skôzóny na sztrofã smiercë bez zeseczenié za kònspiracijną dzejnotã procëm III Rzeszë. Pò pònad 4,5 miesącach żdaniégò na wëkonanié wërokù òstał obłaskawiony,a sztrofã smiercë zamieniono mù na 10 lët sôdzë pò skuńczeniém wòjnë. Bëł to jedurny przepôdk niewëkonaniégò sztrofë smiercë na harcérzù w historië. Nawrócenié. Òbczas bëtnoscë na òddzéle B-1 17 czerwińca 1942 rokù w kluzë smiercë Frãcëszk, nimò deklarowany niewiarë, radikalno zjinaczëł swòją pòstawã,bò, jak scwierdzëł, òtrzimôł tedë òd Bòga darënk wiarë, chterën bezzùstónkòwò prowadzëł go bez żëcé, a nën dzéń pòzwał „nôwiãkszim dniã żëcégò”. Pòdług jegò òpisënku z dëszëwnégò dzénnika z 1961 rokù mia to plac òbczas czëtaniégò ksążczi, w chterny nôlôzł wëjimczi z Ewaniélië, przede wszëstczim z Kôzaniégò na Górzë. Tedë òn zrozmiał,że jistnieje miłota absolutnô, czësto bezzweskòwnô. Odkrëł,że Bóg kòchô, bò wëpłiwô to z Jegò nôtërë. Bóżą miłotã uznôł za òdpòwiesc na pëtanié o cwék żëcégò i rëtënk dlô lëdzy. To wëdarzenié stało sã pónktã zwrotnym w jegò żëcém. Pòd jegò cëskã pòdjimnął pòstanowienié całkòwitégò òddaniégò sã na służbã Bògù.   Òn bëł dbë ,że zmartwichwstał dëszëwno. Bëł to zaczôtk stegny, chtërna doprowadzëła gò do założënkù Rësznotë Wid-Żëcé. Kapłaństwò i òazowô rësznota. 17 łżëkwiata 1945 rokù òstał wëswòbòdzoni bez amerikańsczé wòjska,a pò skuńczeniém wòjnë wstãpił do Szląsczi Dëszëwni Seminarëjë w Krakòwié. Sztuderował na Teologòwim Fakùltecë Jagiellońsczégò Uniwersitetù. Òtrzimawszi magisterium z teolodżëjë, 25 czerwińca 1950 rokù òtrzimôł ksãżowsczé swicenié. Jakno wikari robił pòsobicą w czilu parafijach katòwicczi diecezjë. W dëszpastursczi robòcë miôł wiôldżi bôczënk na sztôłtowanié elitarnych karnów. Wërobił òn spòsób dzecynnych zamkłich rekòlekcëjów (Òaza Dzecy Bòżich). W latach 1954-1956 òbczas wëwiezenégò szląsczich biskùpów brał ùdzél w òbradach krëjamny Kùrië w Katòwicach. Bez rok béł bùten diecezjë w Niekalonowié, gdzë sztuderował dëchòwòsc ë spòsobë apòsztolsczi robòtë ò. Maksymiliana Kolbegò. W rujanie 1956 rokù brał ùdzél w òrganizowanien pòwrotù biskùpów do diecezji. W tim sómim rokù zacził robòtã w Dëszpastursczim Referacë Kùrii diecezjalni w Katòwicach i w redakcëji tidzénnika „Gość Niedzielny”. Zòrganizował ë prowadzëł Katécheticzny Òstrzódk ,a òd 1957 rokù spolëznową, procëmalkòhòlową akcëjã pòd pòzwą "Krucjata Strzëmòwnoscë" ,chtërna przëbrała sztôłt rësznotë religijno-mòralny òdrodë, òpiartégò ò dëchòwé wskôzë ò M. Kòlbégò. Krucjata wëdôwa swòj dwùtidzennik „ Niepokalana zwycięża”.29 zélnika 1960 rokù Centrala Krucjatë Strzëmòwnoscë w Katòwicach òstała zamkła bez władze państwòwé,a w strëmiannikù 1961 rokù ks. Blachnicczégò zamknãto na 4 miesącë w sôdzë w Katòwicach (tim sómim,gdzë bëł òbczas wòjnë). Pò tim òtrzimał wërok dalszich 13 miesąców sôdzë w zawieszém na trzë lata, pò czim òstał zwòlniony. W rujanie 1961 rokù ks. Blachnicczi pòdjimnął sã dalszégò sztuderowania na Katolëcczim Lubelsczim Uniwersytecie (licencjat: „Spòsób przeżëcòwô-wëchòwni dzecynnych zamkłich rekòlekcëjów” ; doktorat: „Wskôza Bòskò-lëdzka F.X. Arnolda jakno fòrmalnô wskôza pastoralny i dëszpastursczy teolodżëji”).W latach 1964-1972 robił na KUL-u jakno asystent i adiunkt, pòspółtworzëł Instytut Pastoralny Teolodżëjë. W czerwińcu 1972 rokù zerzekł sã pòsadë na KUL-u na céch oprzécczi wedle niezacwierdzenia habilitacjë ("Eklezjologòwô dedukcjô pastoralny teolodżëjë) bez Ministerstwò Ùczbë. W tim dzélu ùczałi dzëjnotë òpùblikòwał kòl 100 ùczałëch i pòpùlarnich dokôzów. Wërobił,pòdług ùczbë  II Watikańsczégò Sobòru personalisticzno-eklezjologòwą ùdbã pastoralny teolodżëji. Prowadzëł wëkłôdë pastoralno-ùczałé w rozmajitëch gardach Pòlsczi. Wërobił ùdbã i zwelë spòsobòlogòwë pòd fùndamentalną katéchetikã i pastoralną teolodżëjã ogłową.   W latach 1964-1980 ks. F. Blachnicczi rozwijał òżëwioną dzëjnotã w òbrëmim pòsobòrowy òdrodë liturgii w Pòlscë. Założëł „Lùbelsczé Karno Liturgistów ”. Bez 10 lat bëł rëdachtorã „Biuletynu Odnowy Liturgii”. Òd rokù 1967 bëł Krajowim Dëszpasturzã Liturgiczni Służbë. Wërobił ùdbã i spòsobë pòsobòrowy fòrmacjô liturgiczni służbë. W 1963 rokù ks. F. Blachnicczi pòdjimnął na nowo prowadzënié òazowich rekòlekcëjów. Spòsób 15-dniowëch rekòlekcëjów przeżëcòwich zastosowôł pòmalë do apartnëch karnów młodzëzny, dozdrzeniałich i cawnych rodzëznów. Fòrmacëjnô robòta zaczãta w rekòlekcëjni òazë, bëła prowadzóna dali w môłim karné w parafië. Ks. Francësk ùsadzëł brëkowne dlô ni pòmòcë. W nën spòsób òazë rozwinãłë sã w "Rësznotã Żëwégò Kòscoła", pòtim pòzwaną Rësznotã Wid-Żëcë. Célã Rësznotë,chtërna objimnãła lëdzy wszëstczich stónów i wiekowëch karnów, je wëchòwanié dozdrzeniałich chrzescëjanów ë zrealizowanié sobòrowi wizjë Kòscoła- póspólnotë pòspólnotów. Rësznota rozkòścérzała sã w Pòlscë nimò rozmajitëch bùtnowëch żemkłòscë. Przemikał téż na Słowacjë i do Czesczi ,a nawetka do Bòliwië. Podjimnôwał nowë dejë, ùkazëwanë bez ks. Blachnicczégò -w rokù 1979 : Krucjatë Wëzwòlenia Człowieka w célù przedobëcégò alkòhòlizmù, w rokù 1980- obmëslënk Wiôldżi Ewanielizacjë „Ad Christum Redemptorem” dlô doszorowania z Ewanieliã do kôżdégò człowieka w Pòlscë. Òbczas karnawałù  „Solidarnoscë” (1980-1981) ks. Frãcëszk Blachnicczi pòwòłał do jistnieniégò Samòstojną Chrzescëjanską Spolëznową Słëżbã, chtërna mióła na célu rozkòscérzac dejã „Prôwda- Krziż- Wëzwòlenié”,a tej dzëjac w dëchù chrzescëjansczi spolëznowi ùdbë i rësznotë wëzwòleniégò bez przemòcë. 10 gòdnika 1981 rokù ks. Blachnicczi wëjachał do Rzimù, gdzë zastôł gò wòjenny ùstôw. W rokù 1982 wcygnął w pòlsczim òstrzódku „Marianum” w Carlbergù w FRN i zacził òrganizowanié Midzënôrodnégò Centrum Ewanielizacjë Wid-Żëcé. Prowadzëł w nima dëszpastursczą robòtã westrzódk pòlsczich emigrantów. Wcyg cygnącë spòlëznowò-wëzwòleniową robòtã,wëdôwôł biuletin „Prawda-Krzyż-Wyzwolenie”,a w czerwińcù 1982 rokù założëł „Chrzescëjańską Służbë Wëzwòleniégò Nôrôdów”- zrzeszenié,chtërnë gromadzëło Pòlochów i przedstôwców jinszëch nôrodów Eùropé Westrzédno-Pòrénkòwi kòl deji bùtnowi samòstojnotë i jednotë nôrodów w biôtce ò wëzwòlenié. Nã spòlëznowò-wëzwòleniową dzéjnotã prowadzëł z (religijnëch pòbudek),jinspirowani ùczbą Jóna Pawła II,wiérny reglë „wid-żëcé”. Jesz w Pòlsce,a pòtim téż za greńcą, nawiãziwał ekùmeniczé łączbë z apartnëmi rësznotami òdrodë. Smiërc ë beatifikacijny proces. Ks. Frãcëszk Blachnicczi ùmôrł nôglë w Carlsbergù 27 gromicznika 1987 rokù. Óstał pòchòwôny na smãtorzù w ti wsë. 1 łżëkwiata 2000 rokù jegò cało òstało przeniesóne do Kroscënka nôd Dùnajcã,gdzë spòcziwa w kòscelë Christusa Belnégò Pastérza  w dôlni kaplëcë. Z ùdbë Jinstitutu Niekalóny Mëmczi Kòscoła i Centrum Wid-Żëce w Kroscënkù nôd Dùnajcã 9 gòdnika 1995 rokù òstał zaczãti beatifikacyjny proces w katòwicczi archidiecezjë. Chutni (21 łżëkwiata 1995 rokù) Apòstolskô Stolëca wëdôła tpzw. Nihil obstat, czëli pòzwóléństwò na jegò zaczãcë. Pòstulatorã procesù òstał ks. Adóm Wodarczik (dzys téż pòmòcny biskùp katòwicczy archidiecezji), a wicepòstulatorã- ks. Stanisłôw Adómiôk Dzëła ks. Blachnicczégò. Obczas swòji dëszpasturszczy dzëjnotë ks. Frãcëszk Blachnicczi pòwòwôł do zëcégò wiele katolecczich dzëłów. Nôbarżi wôrtnima z nich są: Rësznota Wid- Żëcé. "Resznota Wid-Żëcé (do 1976 rokù Òaza Żëwégò Kòscoła) to" rësznota òdrodë Kòscoła pòdle ùczbë II Watikanszczégò Sobòrù,mająca swòjé kòrzenié w pierszi òazowi rézë,jaką ks.Blachnicczi zorganizowôł z ministrantama w 1954 rokù. Chòc nôbarżi znôna je młodzëznowô wietew òazë ,to gromadzy òna lëdzy apartnégò wiekù i sztądu. Spòdlim Rësznotë je fòrmacjô w môłich karnach i  15-dniôwë rekòlekcyjnë òazë. Rodzëznowo-żeniałą wietwą Rësznotë je Domòcy Kòscół Krucjata Wezwòleniégò Człowieka. Krucjata Wëzwòleniégò Człowieka to rësznota na rzecz rozkòscerzaniégò trzézwòscë,chterną ks.Blachnicczi ògłosył 8 czerwińca 1979 rokù w bëtnoscë sw. Jóna Paùela II. Ji célã je òsygniãcé bez człowieka fùl dëszëwny wòlnoscë bez ùwòlnienié gò òd nôłogów, przedë wszëstczim alkòholowégò. Nôlëżnicë Krucjatë pòdjimają pòst òd napitków rozmiany jakno całowne wërzeczenié sã jich pòd wszelëjaką pòstacą i w kôżdi jiloscë. Je òn wiedno sparłãczony z klãczbą za alkòhòlików ë za Krucjatã. Jinstitut Niekalóny Mëmczi Kòscoła. Jinstitut Niekalóny Mëmczi Kòscoła to białogłowsczi swiecczi jinstitut na diecezjalnim prawié, założóny bez ks. Blachnicczégò w 1958 rokù. Zrzesza òn białczi,chternë chcą bez kònsekrowónë żecë słùżëc Kòscołowi,a przedë wszëstczim Rësznocë Wid-Żecë. Ùniô Kapłanów Christusa Słëdżi. Ùniô Kapłanów Christusa Słëdżi to kapłanskô stowôra,chterną ks. Blachnicczi ùsadzëł w 1980 rokù,a erigowôł 15 zélnika 2000 rokù òrdinariùsz tarnòwsczi diecezji bp. Wiktór Skwòrc. Zrzesza òn katolëcczich kapłanów, chterni są mòderatorama Rësznotë Wid-Żëcé. Cësk. Dzëjnota ks. Frãcëszk Blachnicczégò wëwôrłô stolëmny cësk na sztôłt dzysdniowégò pòlsczégò Kòscoła. Pòmimo,że pòspólnotë dlô katolecczi młodzëznë pòwstawałë ju chùtni,to Rësznota Wid-Żecë bëła pierszą rësznotą tegò ôrtù, dzëjającą w Pòlsce na tak wiôlgą miarã. Stwòrzoné bez ks. Blachnicczégò fòrmacijné mòdło stôło sã spòdlim dlô wielu katolëcczich pòspólnotów.   Òn téż jakno pierszi przeniósł na pòlsczi gruńt wiele rozwiązaniów II Watikansczégò Sobòru,mdąc jegò wiôldżim lubòtnikã. Wòlnotny charakter òazë i radikalni antikòmunizm ks. Blachnicczégò ùsztôłtowôł wielù òpòzicëjnëch dzëjorzów,a téż wielù pòzdrzéjszich pòlitików ë parlamentarzistów. Tëch òstatnich zrzesza ùsadzóné w 2011 rokù Parlamentné Karno Nôlëżników ë Lubòtników Rësznotë Wid- Żecë ë Katolëcczy Akcëjë (w latach 2011-2019 Parlamentnô Karno Nôlëżników i Lubòtników Rësznotë Wid-Żecë, Katolëcczy Akcëji i Stowôrë Katolëcczich Rodzëznów). Spiérczi i pòdszuk w sprawié smiercë. Òficjalną przëczëną smiercë ks. Frãcëszka Blachnicczégò béł płëcny zator. Równak nôgłosc ti smiercë, dzywnë ji leżnoscë, a téż zaangażowanié kapłana w antikòmunisticzną dzëjnotã spòwòdowôłë, że zaczãto pòddôwac w wątplëwòtã ji nôtërnosc. Prowôdzóni w latach 2001-2005 bez Jinstitut Nôrôdny Pamiãcë pòdszuk dokôzôł,że ks. Francësk bëł inwigilowóny bez Słëżbã Bezpiékù. Zajimac sã tim mielë Jolanta i Andris Gòntarczikòwié- nôbliższi jegò wespółrobòtnicë i ageńcë SB. Wskazóno téż, że ksądz mógł òstac òtrëti. Pòdle zeznaniów swiôdków ks. Francësk miôł òbczas pòpôłniowi zdrzémczi nôglë lëchò sã pòczëc, a z jegò lëpów miôł lecyc biôło-szari szum. Nimò tich dokôzów 6 lepińca 2006 rokù prokùrator Oddzélowi Kòmisjë Stopkòwaniégò Przesprawów Procëm Pòlsczémù Nôrôdowi w Katòwicach Ewa Kòj umòrziła pòdszuk w sprawie zabójstwa ks. Francëska Blachnicczégò, uważając je za niesygającé. Pòdszuk òsta na nowo pòdjimnãti 21 łżëkwiata 2020 rokù bez przesłëchòwny pion IPN w Katòwicach na skùtk kòniecznoscë zbadérowaniégò nowich dokôzów, chternë nie bëłë znónë w 2006 rokù. W jegò òbrëmienim 13 rujana 2020 rokù w Kroscënkù nôd Dùnajcã òdbëła sã ekshumacjô cała ks. Blachnicczégò w célu ùstôleniégò prôwdzëwich przeczënów smiercë kapłana. Pòdszuk nen je baro kritikòwany, a pòdszukòwnim zarzëca sã wielné zaniweczenia, m.in. nieprzeprowadzenié jaż do 2020 rokù ekshumacjë cała ks. Blachnicczégò, nimò dbë Ùstôwu Sądowi Medicinë, nieprzesłëchanié fónkcjonariuszów SB, chtërni razã z Gòntarczikama  bralë ùdzël w òperacjë „Yon”, czë òbniechanié kònfrontacjë tich òstatnich z zeznaniama swiadków i skòmpletowaniégò dokumentacjë. Dokôzë. Ks. Frãcëszk Blachnicczi ùsadzëł, abò pòspółstwòrził wiele ksążkòwich dokôzów. Wëdôwcą wielu z nich, a téż starżnikã dëszëwni érbë kapłana je Jinstitut mióna ks. Frãcëszka Blachnicczégò. Hewò jich lësta: "Kerigmaticznô òdroda katechezë: (rozeznanié w problematicë) [Kerygmatyczna odnowa katechezy: (zorientowanie w problematyce)] (Krakòwò,1966)" Stosënk nôtërë do łasczi jakno teòlogòwo-pastoralny tôkel [Stosunek natury do łaski jako problem teologiczno-pastoralny] (Warszawa,1966) Wprowadzenié do liturgië: zbiérny dokôz [Wprowadzenie do liturgii: praca zbiorowa] (Pòznań, Księgarnia św. Wojciecha, 1967) Fùńdamentalnô katechetikô: skript dlô sztudérów KLU [Katechetyka fundamentalna: skrypt dla studentów KUL] (Lublëno, KLU, 1970) Òglowô pastoralnô teòlodżëjô. Dz. 1. Wstãp do pastoralny teòlodżëjë, teòlogòwé regle dëszpasturstwa [Teologia pastoralna ogólna. Cz.1. Wstęp do teologii pastoralnej, teologiczne zasady duszpasterstwa] (Lublëno, KLU, 1970) "Òdroda eùcharisticzny katechezë w widze wskôzë z 25. V.1967[Odnowa katechezy eucharystycznej w świetle instrukcji z 25.V.1967]" (Katòwice, Wyd. Kurii Diecezjalnej: Księgarnia św. Jacka, 1970) "Eklezjologòwô dedukcjô pastoralny teòlodżëjë [Eklezjologiczna dedukcja teologii pastoralnej"] (Lubl"ëno", KLU, 1971) "Môłi katéchizm: przërëchtowanié do pierszégò fùlownégò ùczãstnictwa w Mszë sw. i sakrameńtu pòkùtë [Mały katechizm: przygotowanie do pierwszego pełnego uczestnictwa we Mszy św. i sakramentu pokuty"] (Katòwice, Wyd. Kurii Diecezjalnej: Księgarnia św. Jacka, 1971) Òglowô pastoralnô teòlodżëjô. Dz. 2. "Eklezjologòwô dedukcjô pastoralny teòlodżëjë [Teologia pastoralna ogólna. Cz.2. Eklezjologiczna dedukcja teologii pastoralnej] (Lublëno, KLU, 1971)" "Mëszlë, wëznania, testameńt [Myśli, wyznania, testament"] (Lublëno, KLU, 1973) Òglowô liturgikô [Liturgika ogólna] (Lublëno, KLU, 1973) "Òaza Nowégò Żëcégò I stãpniégò: ùczbòwnik dlô mòderatorów i animatorów. Dz. A, Òglowi [Oaza Nowego Życia I stopnia: podręcznik dla moderatorów i animatorów. Cz. A, Ogólna"](Krosciénkò, Diakonia Deuterokatechumenatu Ruchu Światło-Życie, 1977) "Òaza Nowégò Żëcégò I stãpniégò: ùczbòwnik dlô mòderatorów i animatorów. Dz. B, Drobnotowi [Oaza Nowego Życia I stopnia: podręcznik dla moderatorów i animatorów. Cz. B, Szczegółowa"](Krosciénkò, Diakonia Deuterokatechumenatu Ruchu Światło-Życie, 1977) "Prawa Nowégò Żëcégò: ùczbòwnik ÒNŻ I stãpnégò. Dz. C, Zapisownik ùczãstnika Òazë Nowégò Żëcégò I stãpnégò [Prawa Nowego Życia: podręcznik ONŻ I stopnia. Cz. C, Notatnik uczestnika Oazy Nowego Życia I stopnia]" (Krosciénkò, Diakonia Deuterokatechumenatu Ruchu Światło-Życie, 1977) Wôrtné znanczi eklezjalny rësznotë["Istotne cechy ruchu eklezjalnego]" (Światło- Życie, 1981) "Trzë gôdczi ksãdza Frãcëszka Blachnicczégò [Trzy przemówienia księdza Franciszka Blachnickiego]" (Księgarnia Św. Stanisława, 1982) "Nowi wid nôdzëjë [Nowe światło nadziei"] (Wrocław, RKS NSZZ Solidarność, 1983) W òbliczim zbrodni"ë:testameńt ks. Jerzégò Pòpiéłuszczi [W obliczu zbrodni: testament księdza Jerzego Popiełuszki] (1984)" "Pòkój w wòlnocë dlô Eùropë: Gôdczi na midzënôrôdną kònferencjã Swiatowégò Kòngresu Słowaków [Frieden in Freiheit für Europa: Referate aus der internationalen Konferenz des Weltkongress der Slowaken 1983]" (Mnichòwò, Slovak World Congress, 1984) Wiôlgô kr"ë"jamnota w Christusù i w Kòscele: marijny charizmat R"ësznotë Wid- Żëcé" "[Tajemnica wielka w Chrystusie i w Kościele: charyzmat maryjny Ruchu Światło-Życie"] (Światło-Życie, 1983) Prôwda-krziż- w"ëzwòlenié: kù pòlsczi teòlodżëjë wëzwoleniégò" ["Prawda – krzyż – wyzwolenie: ku polskiej teologii wyzwolenia]" (Carlsberg, Maximilianum, 1985) Nowi wid nôdz"ëjë" "[Nowe światło nadziei"] (Warszawa, Wyd. Spółdzielcze KOS, 1985) Charizmat i wiérnota: do R"ësznotë Wid- Żëcé z bùtna: 1981-1984 [Charyzmat i wierność: do Ruchu Światło-Życie z Obczyzny: 1981–1984]" (Carlsberg, Maximilianum Wyd. Międzynarodowego Centrum Ewangelizacji Światło-Życie, 1985) "Charizmat "Wid-Żëcé- spòdlowé tekstë [Charyzmat „Światło-Życie”: teksty podstawowe]" (Kroscénkò, Światło-Życie, 1987) "Zdrzenia w widze łasczi: kôrtczi wërwóné z pamiãtnika dlô dëszów na stegnie òczëszczeniégò [Spojrzenia w świetle łaski: kartki wyrwane z pamiętnika dla dusz na drodze oczyszczenia"] (Światło-Życie, 1987) "Paschalné Triduum; ùczbòwnik dlô dëszpasturzów i dlô liturgiczny słëżbë [Triduum paschalne; podręcznik dla duszpasterzy i dla służby liturgicznej"] (Lubl"ë"no, Światło-Życie, 1988) "Gòdzënë Tabòru [Godziny Taboru"] (Carlsberg; Lub"lë"no, Światło-Życie, 1989) "Z ksãdzã Frãcëszkã Blachnicczim ò òazach,Ò [Z księdzem Franciszkiem Blachnickim o oazach, chrześcijaństwie konsekwentnym, polityce i o polskiej teologii wyzwolenia"] (Światło-Życie, 1991) "Krejamnota żëwégò Kòscoła:rekòlekcyjné kònferencje[Tajemnica żywego Kościoła: konferencje rekolekcyjne"] (Lubl"ë"no, Światło-Życie, 1992) Kòscół jakno pòspólnota [Kościół jako wspólnota (Lubl"ë"no, Światło-Życie, 1992) "Rekòlekcje dlô Pòspólnotë Kapłanów Christusa Słëgi [Rekolekcje dla Wspólnoty Kapłanów Chrystusa Sługi] (Lublëno, Światło-Życie, 1994)" "Rekòlekcyjnô òaza Diakònië Rësznotë Wid- Żëcé- katéchezë [Oaza rekolekcyjna Diakonii Ruchu Światło-Życie: katechezy"] (Krakòwò, Wyd. Światło-Życie, 1995) "Ò mòdlëtwie [O modlitwie]" (Katòwice, Światło-Życie, 1995) "Liturgiô dwùgôdką [Liturgia dialogiem]" (Lubl"ë"no, Światło-Życie, 1996) "Swiãtosc w widze filozofië religië: fenomenologiczné sztudium na spódku romana Władisa Jóna Grabsczégò "W ceniém kòlegiatë" [Świętość w świetle filozofii religii: studium fenomenologiczne na tle powieści Władysława Jana Grabskiego „W cieniu kolegiaty”" ](Lublin, Światło-Życie, 1997) "Kim je człowiek [Kim jest człowiek]" (Kroscénkò, Instytut im. ks. Franciszka Blachnickiego, 1999) "Pónie, naùczcë najù mòdlëc sã. T.1[Panie naucz nas modlić się. T.1"] (Kroscénkò, Instytut im. ks. Franciszka Blachnickiego, 1999) "Pónie, naùczcë najù mòdlëc sã. T.2[Panie naucz nas modlić się. T.2]" (Kroscénkò, Instytut im. ks. Franciszka Blachnickiego, 1999) "Wòlni i wëzwalający [Wolni i wyzwalający]" (Kroscénkò, Światło-Życie, 1999) "Dzesãc kroków kù chrzescëjansczi dozdrzeniałoscë: fòrmacyjné pòmòcë do zéńdzeniów i celebracje[Dziesięć kroków ku dojrzałości chrześcijańskiej: pomoce formacyjne do spotkań i celebracje]" (Kroscénkò, Wyd. Światło-Życie, 2000) "Jô dôwôm mòjé żëcé[Życie moje oddaję]" (Kroscénkò, Instytut im. ks. Franciszka Blachnickiego, 2000) "Jaż më duńdzemë do doskònałégò człowieka[Aż dojdziemy do człowieka doskonałego"] (Kroscénkò, Instytut im. ks. Franciszka Blachnickiego, 2000) "Hewò Nenka twòja[Oto Matka twoja]" (Kroscénkò, Instytut im. ks. Franciszka Blachnickiego, 2000) "Celt zéńdzeniégò[Namiot spotkania"] (Kroscénkò, Instytut im. ks. Franciszka Blachnickiego, 2000) "Jeżlë wa sã nie òtmienita[Jeśli się nie odmienicie\" (Kroscénkò, Instytut im. ks. Franciszka Blachnickiego, 2000) "Hewò Òblubiéńc nôdchôdô[Oto Oblubieniec nadchodzi"] (Kroscénkò, Instytut im. ks. Franciszka Blachnickiego, 2000) "Abstinencczé credo Krucjatë Wëzwòleniégò Człowieka [Abstynenckie credo Krucjaty Wyzwolenia Człowieka]" (Wrocław, Wyd. Apis; Krościenko, na zlec. Fundacji Światło-Życie, 2000) "Krziżowô stegna: w dardze z Calsbergu do Kroscénka: Wiôldżi Pòst, 31 strëmiannika 2000 r.[Droga krzyżowa: w drodze z Carlsbergu do Krościenka: Wielki Post, 31 marca 2000 r."] (Katòwice, Fundacja Światło-Życie, Parafia św. Michała Archanioła, 2000) "Testameńt[Testament"] (Pòznań, Fundacja Światło-Życie, 2000) "Mdzejta jak pòsłëszné dzece [Bądźcie jak posłuszne dzieci]" (Kroscénkò, Instytut im. Ks. Franciszka Blachnickiego, 2000) "Jednota i diakòniô: wëbiér tekstów [Jedność i diakonia: wybór tekstów]" (Kroscénkò, Wyd. Światło-Życie Instytutu im. ks. Franciszka Blachnickiego, 2001) "Trzë nawrócenia[Trzy nawrócenia]" (Kroscénkò, Wyd. Światło-Życie Instytut im. ks. Franciszka Blachnickiego, 2001) "Ewanieliô nawróceniégò [Ewangelia wyzwolenia]" (Kroscénkò, Wyd. Światło-Życie Instytut im. ks. Franciszka Blachnickiego, 2001) "Ò kònsekwentnim chrzescëjanstwie i ò pòlsczi teòlodżëjë wëzwoleniégò[O chrześcijaństwie konsekwentnym i o polskiej teologii wyzwolenia"] (Kroscénkò, Wyd. Światło-Życie Instytutu im. ks. Franciszka Blachnickiego, 2001) "Sôdzowé rekòlekcje: notczi z "zômkłich rekòlekcjów", òdprawianych w Centralny Sôdzë w Katòwicach w cządze òd 15 strëmiannika do 19 lëpińca 1961 r. [Rekolekcje więzienne: notatki z „rekolekcji zamkniętych” odprawianych w Centralnym Więzieniu w Katowicach w czasie od 15 marca do 19 lipca 1961 r.]" (Kroscénkò, Wyd. Światło-Życie Instytutu im. ks. Franciszka Blachnickiego, 2001) "Lubòtnicë czë chrzescëjanowie? Katechumenat na dzysdniową gòdzënã [Sympatycy czy chrześcijanie? Katechumenat na dzisiejszą godzinę]" (Kroscénkò, Wyd. Światło-Życie Instytutu im. ks. Franciszka Blachnickiego, 2002) "Dzesãc kroków kù chrzescëjansczi dozdrzeniałoscë: zapisownik ùczãstnika I rokù deùterokatechùmenalny fòrmacjë" "Rësznotë Wid- Żëcé" "Krok 1,Jezës" "Christus [Dziesięć kroków ku dojrzałości chrześcijańskiej: notatnik uczestnika I roku formacji deuterokatechumenalnej Ruchu Światło-Życie. Krok 1, Jezus Chrystus"] (Kroscénkò, Wyd. Światło-Życie, 2002) "Dzesãc kroków kù chrzescëjansczi dozdrzeniałoscë: zapisownik ùczãstnika I rokù deùterokatechùmenalny fòrmacjë" "Rësznotë Wid- Żëcé" "Krok" "2,Niekalónô" "[Dziesięć kroków ku dojrzałości chrześcijańskiej: notatnik uczestnika I roku formacji deuterokatechumenalnej Ruchu Światło-Życie. Krok 2, Niepokalana]" (Kroscénkò, Wyd. Światło-Życie, 2002) "Dzesãc kroków kù chrzescëjansczi dozdrzeniałoscë: zapisownik ùczãstnika I rokù deùterokatechùmenalny fòrmacjë" "Rësznotë Wid- Żëcé" "Krok" "3 Swiãti Dëch[Dziesięć kroków ku dojrzałości chrześcijańskiej: notatnik uczestnika I roku formacji deuterokatechumenalnej Ruchu Światło-Życie. Krok 3, Duch Święty]" (Kroscénkò, Wyd. Światło-Życie, 2002) "Dzesãc kroków kù chrzescëjansczi dozdrzeniałoscë: zapisownik ùczãstnika I rokù deùterokatechùmenalny fòrmacjë" "Rësznotë Wid- Żëcé" "Krok 4" "Kòscół[Dziesięć kroków ku dojrzałości chrześcijańskiej: notatnik uczestnika I roku formacji deuterokatechumenalnej Ruchu Światło-Życie. Krok 4, Kościół"] (Kroscénkò, Wyd. Światło-Życie, 2002) "Dzesãc kroków kù chrzescëjansczi dozdrzeniałoscë: zapisownik ùczãstnika I rokù deùterokatechùmenalny fòrmacjë" "Rësznotë Wid- Żëcé" "Krok" "5" "Słowò Bòżé[Dziesięć kroków ku dojrzałości chrześcijańskiej: notatnik uczestnika I roku formacji deuterokatechumenalnej Ruchu Światło-Życie. Krok 5, Słowo Boże]" (Kroscénkò, Wyd. Światło-Życie, 2002) "Dzesãc kroków kù chrzescëjansczi dozdrzeniałoscë: zapisownik ùczãstnika I rokù deùterokatechùmenalny fòrmacjë" "Rësznotë Wid- Żëcé" "Krok" "6" "Mòdlëtwa[Dziesięć kroków ku dojrzałości chrześcijańskiej: notatnik uczestnika I roku formacji deuterokatechumenalnej Ruchu Światło-Życie. Krok 6, Modlitwa"] (Kroscénkò, Wyd. Światło-Życie, 2002) "Mòdlëtwô tãtniącô żëcém: ùmëslënczi nôd Różańcã [Modlitwa tętniąca życiem: refleksje nad różańcem]" (Krakòwò, Wyd. Światło-Życie, 2003) "Łapicë na stegnie do swiãtoscë[Pułapki na drodze do świętości"] (Krakòwò, Wyd. Światło-Życie, 2003) "Wëroczi Bòżi Òpatrznoscë- lëstë z wòjnowégò cządu[Wyroki Bożej Opatrzności: listy z czasu wojny]" (Krakòwò, Wyd. Światło-Życie, 2003) "Liturgiczny krąg do czëtaniôw rokù B[Krąg liturgiczny do czytań roku C"] (Kroscénkò, Stowarzyszenie Diakonia Ruchu Światło-Życie, 2003) "Noc w wid przemieniónô[Noc w światło przemieniona]" (Krakòwò, Wyd. Światło-Życie, 2004) "Eùcharystiô- jôda na smiérc i żëcé[Eucharystia – pokarm na śmierć i życie"] (Krakòwò, Wyd. Światło-Życie, 2004) "Postsovieticum, a tej Nie wòlno Cë bëc niewòlnikã[Postsovieticum czyli Nie wolno ci być niewolnikiem]" (Krakòwò, Wyd. Światło-Życie, 2004) Krucjata Wëzwòleniégò Człowieka, a tej Dzéło Niekalóny, Mëmczi Człowieka "[Krucjata Wyzwolenia Człowieka czyli Dzieło Niepokalanej, Matki Kościoła: podręcznik"] (Kroscénkò, Stowarzyszenie Diakonia Ruchu Światło-Życie, 2004) "Kù pòlsczi teòlodżëjë wëzwoleniégò[Ku polskiej teologii wyzwolenia]" (Chrześcijańska Służba Wyzwolenia Narodów, 2004) "Jô òddôł mòjé żëcé za Kòscół[Życie swoje oddałem za Kościół"] (Krakòwò, Wyd. Światło-Życie, 2005) "Fùńdamentalnô katechetikô[Katechetyka fundamentalna"] (Warszawa, Wyd. Salezjańskie, 2006) "Òaza Nowégò Żëcégò I stãpniégò: ùczbòwnik[Oaza Nowego Życia I stopnia dla rodzin: podręcznik]" (Krakòwò, Wyd. Światło-Życie, 2006) "Òaza Nowégò Żëcégò II stãpniégò[Oaza Nowego Życia II stopnia: podręcznik]" (Krakòwò, Światło-Życie, 2006) "Lekcjónôrz rekòlekcjowich òazów Rësznotë Wid- Żëcé [Lekcjonarz oaz rekolekcyjnych Ruchu Światło-Życie]" (Krakòwò, Wyd. Światło-Życie, 2006) "Przekòniwnô mòc miłotë[Przekonująca moc miłości"] (Krakòwò, Wyd. Światło-Życie, 2007) "Òsta nama pòwierzónô Ewanieliô- wëkłôdë z kerigmaticzi, a tej teòrëjë ewanielizacjë[Została nam powierzona Ewangelia: wykłady z kerygmatyki, czyli teorii ewangelizacji"] (Krakòwò, Wyd. Światło-Życie, 2007) "Christus Słëga widã Kòscoła [Chrystus Sługa światłem Kościoła"] (Krakòwò, Wyd. Światło-Życie, 2007) "A z ti smiercë żëcé strzikô- wëbiérk tekstów ò krejamnocë krziża [A z tej śmierci życie tryska: wybór tekstów o tajemnicy krzyża"] (Krakòwò, Wyd. Światło-Życie, 2007) "Ewanielizacjowé rekòlekcje: ùczbòwnik[Rekolekcje ewangelizacyjne: podręcznik]" (Krakòwò, Wyd. Światło-Życie, 2007) "Më dowierzëlë miłocë i ò ni swiadczëmë: ewanielizacjowé kònferencje [Uwierzyliśmy miłości i o niej świadczymy: konferencje ewangelizacyjne"] (Krakòwò, Wyd. Światło-Życie, 2008) "Ugôdô òblubiéńczi miłotë[Przymierze oblubieńczej miłości"] (Krakòwò, Wyd. Światło-Życie, 2008) "Jidąc, róbta ùczniôkama:rozmëszlania ò ùczniôkach Póna[Idąc, czyńcie uczniami: rozważania o uczniach Pana]" (Krakòwò, Wyd. Światło-Życie, 2008) "Charizmat Wid-Żëcé w słëżbie òdrodë môlowégó kòscoła[Charyzmat Światło-Życie w służbie odnowy kościoła lokalnego]" (Krakòwò, Wyd. Światło-Życie, 2008) "Ewanielizacjô w procesù bùdérowaniégò "nowi parafië"[Ewangelizacja w procesie budowania „nowej parafii”"] (Krakòwò, Wyd. Światło-Życie, 2008) "Liturgiczny krąg do czëtaniôw rokù B [Krąg liturgiczny do czytań roku B"](Krakòwò, Wyd. Światło-Życie, 2008) "Chto mô ùszë do słëchanégó [Kto ma uszy do słuchania..."] (Krakòwi, Wyd. Światło-Życie, 2009) "Òblicza Dëcha[Oblicza Ducha]" (Krakòwò, Wyd. Światło-Życie, 2009) "Wëzwóleni w Christusu: ùczbòwnik parafialnych rekòlekcjów [Wyzwoleni w Chrystusie: podręcznik rekolekcji parafialnych]" (Krakòwò, Wyd. Światło-Życie, 2009) "Pòsłani w dëchu Christusa Słëdżi: rekòlekcje dlô Pòspólnotë Kapłanów Christusa Słëgi, 1980 r.[Posłani w duchu Chrystusa Sługi: rekolekcje dla Wspólnoty Kapłanów Chrystusa Sługi, 1980 r."] (Krakòwò, Wyd. Światło-Życie, 2009) "Lubòtnicë czë chrzescëjanowie? Katechumenat na dzysdniową gòdzënã" "[Sympatycy czy chrześcijanie? Katechumenat na dzisiejszą godzinę]" (Krakòwò, Wyd. Światło-Życie, 2009) "Żegnóny Jerzi: nie miejta w sercu nienawiscë[Błogosławiony Jerzy: nie miejcie w sercu nienawiści]" (Krakòwò, Wyd. Światło-Życie, 2010) "Krąg liturgiczny do czytań roku A" (Krakòwò, Wyd. Światło-Życie, 2010) "Pedagogia ministrancka: (Katechetyka szczegółowa. Cz. 5)" (Warszawa, Wyd. Salezjańskie, 2011) "Miłota- seks,eros, agape[Miłość – seks, eros, agape"] (Krakòwò, Wyd. Światło-Życie, 2011) "Żëwi Kòscół[Kościół żywy]" (Krakòwò, Wyd. Światło-Życie, 2011) "Òn wrócył mie wid[On przywrócił mi wzrok"] (Krakòwò, Wyd. Światło-Życie, 2011) "Swiadectwò nieniżebnégò[Świadectwo niepokornego]" (Krakòwò, Wyd. Światło-Życie, 2012) "Wiara i swiadectwò[Wiara i świadectwo]" (Krakòwò, Wyd. Światło-Życie, 2012) "Òaza Bòżich Dzecy I stãpnégò: ùczbòwnik[Oaza dzieci bożych I stopnia: podręcznik]" (Krakòwò, Wyd. Światło-Życie, 2012) "Stegna nowégò żëcégò: zapisownik ùczãstnika fòrmacjë pò Òazie Nowégò Żëcégó I stãpnégò[Droga nowego życia: notatnik uczestnika formacji po Oazie Nowego Życia I stopnia"] (Krakòwò, Wyd. Światło-Życie, 2012) "Stegna ùsłësznotë [Droga posłuszeństwa]" (Krakòwò, Wyd. Światło-Życie, 2012) "Usłësznota wiarë[Posłuszeństwo wiary"] (Krakòwò, Wyd. Światło-Życie, 2012) "Òsmë pòewanielizacjowich zéńdzeniów: zapisownik ùczãstnika[Osiem spotkań poewangelizacyjnych: notatnik uczestnika]" (Krakòwò, Wyd. Światło-Życie, 2012) "Zarizikòwac wiarã[Zaryzykować wiarę]" (Krakòwò, Wyd. Światło-Życie, 2013) "Cëż to je òaza: w 50-tą roczëznã pierszi òazë Niekalóny w Szlachtowi[Co to jest oaza: w 50-tą rocznicę pierwszej oazy Niepokalanej w Szlachtowej"](Krakòwò, Wyd. Światło-Życie, 2013) "Chcemë le so nie zabôczëc wiôldżich Bòżich dokôzów: rola pamiãcë w bënowim i pòspólnotowim żëcém[Wielkich dzieł Boga nie zapominajmy: rola pamięci w życiu wewnętrznym i wspólnotowym"] (Krakòwò, Wyd. Światło-Życie, 2013) "Celebracje "Dzesãcù kroków kù chrzescëjansczi dozdrzeniałoscë"[Celebracje „Dziesięciu kroków ku dojrzałości chrześcijańskiej”" ] (Krakòwò, Wyd. Światło-Życie, 2013) "Wprowadzenié do dzydniowi pastoralny teòlodżëjë:òd pastoralnoteòlogòwi apriorëznë do Kòscoła- sakrameńtu pòspólnotë [Wprowadzenie do współczesnej teologii pastoralnej: od pastoralnoteologicznego aprioryzmu do Kościoła – sakramentu wspólnoty"](Krakòwò, Wyd. Światło-Życie, 2014) "Hewó Pón jidze: hòmilijë do liturgicznych czëtaniôw na dni Agweńtu (17-24 gòdnika) i na Gòdowi cząd[Oto Pan przybywa: homilie do czytań liturgicznych na dni Adwentu (17-24 grudnia) i okresu Narodzenia Pańskiego]" (Kraków, Wyd. Światło-Życie, 2014) "Stegna nowégò żëcégò:kònspektë dlô animatorów do 11 ewanielicznich kôrbiónków: 1 etap deùterokatechùmenalny fórmacjë[Droga nowego życia: konspekty dla animatorów do 11 rozmów ewangelicznych: I etap formacji deuterokatechumenalnej Ruchu Światło-Życie]" (Krakòwò, Wyd. Światło-Życie, 2014) "Liturgiô a pòspólnota[Liturgia a wspólnota"] (Krakòwò, Wyd. Światło-Życie, 2015) "Jakô òdroda liturgië?[Jaka odnowa liturgii?]" (Krakòwò, Wyd. Światło-Życie, 2015) "Pieczãc charizmatù[Pieczęć charyzmatu]" (Krakòwò, Wyd. Światło-Życie, 2015) "Ewanielizacjô pòdle planu Ad Christum Redemptorem: ùczbòwnik[Ewangelizacja według planu Ad Christum Redemptorem: podręcznik]" (Krakòwò, Wyd. Światło-Życie, 2015) "W słëżbie Niekalóny[W służbie Niepokalanej"] (Krakòwò, Wyd. Światło-Życie, 2017) "Eùcharystiô: paschalné żëcé chrzescëjóna[Eucharystia: paschalne życie chrześcijanina]" (Krakòwò, Wyd. Światło-Życie, 2017) Krakòwò- szasë"ja" (ùstanowionô w 1991 r.) Sosnówc- szasëja Tarnowsczé Gòrë-szasëja i rondo Òstrołãka- szasëja Gdiniô-Òksëwié - plac Tarnowsczé Gòrë- Spòdlëcznô Szkòła nr 3 Jastrzębie-Zdrój- Spòdlëcznô Szkòła nr 13 Jodłowa- Spòdlëcznô Szkòła nr 1 2016- Przepòwiôdôcz nié ùmiérô. Ks. Frãcëszk Blachnicczi (Prorok nie umiera. Ks. Franciszek Blachnicki) 2021- Blachnicczi. Żëcé i wid (Blachnicki. Życie i światło) Kòmandérsczi Krziż Òrdérù Òdrodë Pòlsczi- uczestnióny 17 gromnicznika 1994 r. (pòsmiértno) Òswiãcëmsczi Krziż- uczestniony 5 maja 1995 r. (pòsmiértno) ks. Frãcëszk Blachnicczi:Bibliografiô dokôzów ks. F. Blachnicczégò [Bibliografia prac ks. F. Blachnickiego]. Krosciénko: Wydawnictwo Światło-Życie, 2002. ISBN 83-89238-10-1. "Ksądz Frãcëszk Blachnicczi 1921-1987 [Ksiądz Franciszek Blachnicki 1921-1987]," Pòd redakcją Gizelë Skòp, Światło-Życie 1991. ks. Frãcëszk Blachnicczi:"Wëroczi Bòżi Òpatrznoscë- lëstë z wòjnowégò cządu" [Wyroki Bożej Opatrzności. Listy z czasu wojny]. Krakòwò: Wydawnictwo Światło-Życie, 2003. ISBN 83-89238-20-9. ks. Frãcëszk Blachnicczi: Sôdzowé rekòlekcje[Rekolekcje Więzienne]. Kroscénkò: Wydawnictwo Światło-Życie, 2001. ISBN 83-915375-2-8. ks. Adóm Wòdarczik: Prorok Żëwégò Kòscoła [Adam Wodarczyk: Prorok żywego Kościoła.] Katòwice: Emmanuel, 2008. ISBN 978-83-86704-31-6. Robert Derewenda: Dzéło wiarë. Historiô Rësznotë Wid- Żëcé w latach 1950-1985 [Dzieło wiary. Historia Ruchu Światło-Życie w latach 1950-1985. ] Krakòwò: Wydawnictwo Światło-Życie, 2010. ISBN 978-83-7535-044-9. Brodzczi Krësztof, Wòjna Józef:Òazë Rësznota Wid- Żëcé [Oazy Ruch Światło-Życie]. Warszawa: Książka i Wiedza, 1988. ISBN 83-05-12042-2. ks. Frãcëszk Blachnicczi. Żëwòt.blachnicki.oaza.pl. (pòl.)[przëstãp 2015-12-17]. [zarchiwizowóné z négò adresu (2019-12-20)]. ks. Franciszek Blachnicki. Kalãdarium. blachnicki.oaza.pl.(pòl.) [przëstãp 2015-12-17]. [zarchiwizowóné z négò adresu (2017-10-24)]. Pòstanowienié ò ùmòrzeniém pòdszukù. ipn.gov.pl, (pòl.) 2006-07-06 [przestãp 2023-01-03]. Andris Grajewsczi. Wëzwanié ks. Blachniczczégò [Wyzwanie ks. Blachnickiego.] „Trybuna Śląska”, s. 11, Nr 303 z 29 gódnika 1999. Juliusz Niekrasz. "Z dzéjów AK na Szląskù[Z dziejów AK na Śląsku]," Warszawa 1985, 59. ISBN 83-211-0646-3. Òficjalnô starna ò ks. Blachnicczim. blachnicki.oaza.pl (pòl.) [przëstãp 2015-12-17]. [zarchiwizowóné z négò adresù (2023-01-03)] Cytatë ks. Frãcëszka Blachnicczégò.(pòl.) ks. Frãcëszk Blachnicczi – biografiô. zaufaj.com. (pòl.) [przëstãp 2015-12-17]. [zarchiwizowóné z négò adresù (2017-03-30)].
Jakùb Breyne ("Jacobus Breynius Gedanensis"), (ùr. 14 stëcznika 1609 rokù w Gduńskù – ùm. 25 stëcznika 1657 rokù w Gduńskù) - to béł kùpc i bòtanik w Gduńskù. W "Species Plantarum" jegò dokôzë cëtowôł Karol Linneùsz. J. Breyne pierszi napisôł ò kaszëbsczim jastrownikù. W jegò nowi zmiéniony przez sëna pùblikacji z 1739 rokù je napisóné ò wice i ò Kaszëbach. Òn wespółrobił z bòtanikama z rozmajitéch strón swiata. Jacobi Breynii, "Exoticarum aliarumque minus cognitarium plantarum centuria prima, 1678. Jacobi Breynii, "Prodromus fasciculi rariorum plantarum, 1680 i 1689, a téż nowi zmiéniony przez sëna pùblikacjô z 1739 rokù. "Ranunculus cassubicus" (pò łacëznie) "Zapiski Historyczne"
Stôłpsczi kréz (pòl. "powiat słupski") - to je nôwikszim zemszczim krezã w zôpadnym parce pòmòrsczégò wòjewództwa z sedzbą w Stôłpsku. Wiéchrzëzna: 2303,98 km² Lëdztwò: 92 200
Damno (pòl. "Damno") - to je wies w pòmòrsczim wòjewództwie, w stołpsczim krézu, w gminie Damnica. Tu je kòscół z 1879 rokù. Tu w szkòle dzece i młodzëzna ùczą sã kaszëbsczégò jãzëka. Szkòła
Zwela – to je nôniższô balka w drzewianëch kònstrukcjach scanów. Zwele m. jin. na Kaszëbach biwają spiarté na kamieniach. Ernst Seefried-Gulgowski, Von einem unbekannten Volke in Deutschland. Ein Beitrag zur Volks- und Landeskunde der Kaschubei /Izydor Gulgowski, O nieznanym ludzie w Niemczech. Przyczynek do ludoznawstwa i krajoznawstwa Kaszub, przekład M. Darska-Łogin, red. naukowa i wstęp J. Borzyszkowski, Berlin 1911 - Gdańsk 2012, s. 44.
Wëdarzenia. Pòwstałë nowé państwo Ruskô i ùwòlnienë od Sowietów samòstójnë państwa jakò Armenijô, Ùkrajina, Estóńskô, Lëtewskô, Kazachstan, Ùzbekistan i jinsze.   2004 - stolemne trzãsiene Zemi i Tsunami 2004 w Jindijsczi Òceanie, 9.0 na skali Richtera, zabitëch 300.000 lëdzy, bez doma òstało 1.500.000 lëdzy w Jindiach, Jindonezeji, Tajlandii, Sri Lance i Malezeji. 1791 - Charles Babbage, anielsczi matematik i wënalôzca (ùm. 1871) 1891 - Henry Miller, amerikańsczi runita (ùm. 1980) 1893 - Mao Zedong, diktatôr chińsczi (ùm. 1976) 1904 - Alejo Carpentier, kubańsczi runita (ùm. 1980) 1963 - Lars Ulrich, dënsczi perkùsëjita i kòmpòzytór w karno Metallica. 1972 - Harry S. Truman, amerikańsczi prezydent (ùr. 1884). 1997 - Adòm Giedrys, pòlsczi krawc, astronoma-amator (ùr. 1918) 2000 - Magik, pòlsczi raper z karnów Kaliber 44 i Paktofonika (ùr. 1978) 2006 - Gerald Ford, amerikańsczi prezydent (ùr. 1913) 2009 - Yves Rocher, francësczi przerobnik (ùr. 1930)
Dzãgel - to je kaszëbskô wnożëna w pòmòrsczim wòjewództwie, w chònicczim krézu, w gminie Kònôrzënë. 1.) 
Domôcy kòt abò pùjk ("Felis silvestris catus", czedës téż "Felis catus" abò "Felis (silvestris) domesticus") – to je susk miãsojôdny z rodzëznë kòtowatëch. Człowiek wenerùje gò za niszczenié mëszów i szùrów. M. jin. na Kaszëbach kòtë są w chëczach òd baro dôwnëch czasów. Historëjô. Kòta ùdomôcóno prawie 4000 lat p.n.e. Gatùnk kòta domôcégò pòchòdzy bòdôj òd kòta nùbijsczégò, ale w Europie òn machtôł sã ze żbikiem. W antikòwim Egipce béł swiãti ë identificérowôny z bòżëną Baset. W strzédniowieczy Europie kòtë bëłë sparłãczóné z czarownicoma i niszczôné. Charakteristika. Kòt domôcy mô baro dobri wãch, słëch i wid przë nisczim widze dnia. Të kòtë, co są doma żëją do 20 lat, a të, chtërne są na wòlé do 7-8 lat. Na swiece je baro wiele rasów, bò jaż 100. Nôbarżi znóné to: persczi, britańsczi, birmańsczi, kartuzczi, syjamsczi, sybirsczi, europejsczi i abisyńsczi. Rozmajitoscë. Kaszëbi gôdają: Czej kòt sã mëje, przińdą gòsce. Kòt je dokôzcą bôjków i mitów np.: „Kòt w bótach” „Nowa Encyklopedia Powszechna”, Wyd. PWN, Tom III, Warszawa,1995r.
Wòjcech Czedrowsczi (ùr. 22 lëstopadnika 1937 - ùm. 18 łżëkwiata 2011) - to béł jinżinéra i kaszëbsczi spòlëznowi dzejôrz. Jegò òjc Władisłôw béł sãdzą w Gdini, chtëren zdżinął w 1939r. w lasach krótkò wsë Wiôlgô Piôsznica. Wòjcech Czedrowsczi béł przez wiele lat przédny redaktor "Pomeranii", chtërna je cządnika Kaszëbskò-Pòmòrsczégò Zrzeszeniô. W 1959 rokù dwa zestawë spiéwków J. Trepczika bëłë wëdóné przez Karno Sztudérów Kaszëbów "Òrmùzd", z Gduńska, w chtërnym òn béł dzejôrzã. Służbã Bezpiekù swégò czasu prowadza òperacjową sprawã ò kriptonimie „Grif”, chtërny òn béł „figùrantã”, to je òsobą rozprôcowiwóną. Przëczëną òsoblëwégò nieùbëtkù westrzód fónkcjonariuszów pòliticzny pòlicje „lëdowi” Pòlsczi bëłë lëstë, chtërne krążëłë midzë Rómpsczim a nôleżnikama Òrmùzda. Z aktów wëchôdô, że bëłë òne krëjamno czëtóné przez robòtników esbecczégò Wëdzélu „W” (wëdzéle ò taczi pòzwie zajimałë sã prawie krëjamnym przezéranim lëstów) Wòjewódzczi Kòmańdë Òbëwatelsczi Milicje w Bëdgòszczë. Pózni Wëdzél III ti sami kòmańdë, co zajimôł sã prowadzenim sprawë procëm Rómpsczémù, pòdzelił sã wiadłama, jaczé zwëskôł dzãka tim lëstóm, z Wëdzélã III w Gduńskù. Jeden z nëch lëstów òn napisôł do Jana Rómpsczégò. Pòchôdôł òn z 19 gromicznika 1959 rokù. W. Czedrowsczi przeprôszôł w nim Rómpsczégò, że nie napisôł gò pò kaszëbskù. Pòtemù òn béł przédnikiem w Karnie Sztudérów Pòmòraniô. Z 1987 rokù je redagòwóné przez niegò "Nauczanié w przëpowiôstkach" - skaszëbioné przez E. Gołąbka- wëjimk z Nowégo Testameńtu, a pòdarowóny Janowi Pawłowi II. W Wòjcecha Czedrowsczegò wëdowiznie - "Arkun", a pòtemù "Czëc" bëło wëdónëch wiele wôżnëch dlô Kaszëbów ksążków. Òn przënôlégô do karna lëdzy, chtërny bëlë wëprzédniony przëznôwónym przez Karno Sztudérów Pòmòraniô Medaliã Stolema. Òstatné lata òn mieszkôł w Kartuzach.
Szwedzkô jarzbina ("Sorbus intermedia") – drzéwiã z rodzëznë różowatëch. Òna roscë w lasach kòl Bôłtu midzë Kòlebrzegiem a Gduńskiem, m. jin. w rezerwace Redłowskô Kãpa.
Charakteristika. Spaniel to je jedna z nôstarszich rasow psów jachtarsczich. Mô bëlny wãch, rôd (szlachǜje) cknie, przënôszô (aportùje)to co mù kôrzesz. To je baro rozumni i letczi do tresérowaniô pies. Dzys nôbarżi to je pies towarzëszny, chtëren lubi rozegracëje i szpacèrë. Je tëż baro łaszczëwi. Spaniel to je niewiôldżi pies ò wëważóni sylwetce. Długòsc òd kãbù do ógóna mô bëc takô jak jegò wësokòsc. Historëjô. Spaniele to je baro stôrô rasa. Jegò prototip mòżna òbaczëc w rzezbie z czasów Filipa II Macedońsczégò. Pòdobni psë miałë bëc znôny tëż w Kartadżinie. W VII i VIIIw. jistniałë psë klatati ò dłudżich, zwisłich ǜszach ǜziwónych do jachté. Jǜ w 914 rokǜ mòzna nôlëzc zapisënk, w chtërnim ǜżëto słowa "spaniel'. W XVI wiekù bëłë wëkòrzistiwôné do płoszéniô ptochów wòednych. W 1859 rokǜ na wëstôwkǜ w Birmingham ǜżëto pòzwë "cocker". Pòzwa "spaniel" pòchòdzy òd słowa "Hispaniola" albò "Espagnol" co miałobë wskôziwac na jegò Szpańszczi pòchódzenié. Do Angli òne doszłë razã z swòima szpańszczéma pônoma. Z tegò czasù móżna nalézc wiele wzmiónków ò ti rasé w literatùrze anielsczi m.in. w sztùkach Williama Shakespearea. W XVII i XVIII wiekù spaniele dzelóno na "psë na piepiórczi" i "psë na bażantë", albò na wòdné i zemsczi. Anatomijô. Rost: 39-45 centimetrów Wôga: 12-14 kilów Rǜchno: jedwabni, głôdkczé, krótczé na łbie, dłëgszszé na pǜklǜ. Mòże bëc sztiwné albò skróconé. Farba: jednofarwnô (czornô, złotô, brǜnô) i wielofarwnô. Biografjô. 1. ,Wybierz psa dla siebie", K. von der Leyen, Wyd. Świat Książki 2. ,Psy", L. J. Dobrovuka, Wyd. DELTA 3. ,Nowa Encyklopedia Powszechna", PWN, tom I, Warszawa 1995r.
Kóńsczi jiczmiónk ("Hordeum murinum" L.) - to je roscëna z rodzëznë "Poaceae". Kóńsczi jiczmiónk mòże rosc np. kòl drodżi. J. Trepczyk: Słownik polsko-kaszubski, Gdańsk 1994, t. I, s. 221
Matczi Bòsczi Gromiczny - Òfiarowanié Pańsczé - to je swiãto, chtërno wëpôdô 2 gromicznika w katolëcczim kòscele. Kaszëbi gôdele, że lepi je jak tegò dnia nie swiécy słuńce, bò bãdze lëchi rok, a òwczôrz wòlôłbë na Gromiczną widzec wilka westrzód òwc w òwczarni jak słuńce. Na Gromiczną gãs wòdë, na Strëmianą òwca trôwã.
Ataka Dënów na pòlsczich frajbitrów kòl Pùcka w 1571 rokù - bëła 29 lëpinca, to wnenczas dënskô flota wpłënãła do Pùcczi Hôwindżi i ùprowadza òkrãtë i frajbitrów òd Pùcka do Kòpenhadżi. Wacław Odyniec, Jerzy R. Godlewski "Pomorze Gdańskie: Koncepcje obrony i militarnego wykorzystania od XIII wieku do roku 1939" (Warszawa 1982)
Andrzéj Slëwińsczi (1939-2009) - ùrodzył sã w Wôrblëni w gminie Pùck. W latach 1956–1961 sztudérowôł w Wëższi Dëchòwny Seminarëji w Pelplinie. Tùwò dożdôł sã ksãżëch swiãceniów, chtërne przëjimnął w 1961 r. Jakno ksądz béł nôprzód w Łątczińsczi Wigòdze. Òd 1986 rokù béł biskùpã. Jakno biskùp sufragan chełmińsczi diecezji miôł dobré zdanié ò dolmaczenim z pòlsczégò "Nowégò Testameńtu" (1993) na kaszëbsczi jãzëk zrobionym przez Eùgeniusza Gòłąbka. Ten syn Kaszëbsczi Zemi je pòchòwóny w Jelbiągù, gdze béł òrdinariuszem. Pòlskòjãzëkòwi biogram Anielskòjãzëkòwi biogram
Karawana - to je grëpa kùpców, co wanoży razem przez barabónë np. z kamélama, bò tak mòże bëc np. wikszi bezpiek.
Wadë pòstawë cała. Wada pòstawë cała to pòdług Wolańsczégò zmianë ùtrwalony w gnôtowim ùkładze, fele „trzymaniô sã”, to téż wërwark remnygò ùkształtowaniô cała. Fele sztature to zmianë prostégò swobòdnégò położenia cała, chterne junaczą sã òd tipòwich dlô òkreslonégò ôrtu,wiekù, bùdowë i rasë. Fele sztature są pòwstałi bez patologòwi zjinaczenie. (Tylman 1972) Fele sztature to odchylenia òd òglowò przëjãtich céchów przënôléżny sztature. (Malinowska 1983) Cządë rozrostu fele: I Cząd dzejnotowich zmianów Jedne grëpë Musilów ùlegają òsłabieniu i rozcygniãcu, a w drëdżich wëstąpiwo nacygnienié i jich. II Cząd Pòwstôwanié przëgnãców (wiãzënów, żëłów, mùskùłów) III Cząd sztrukturalné zmianë Pòdzélënk felów: wrodzony nabëti rozwijowi przëwëczny plecë okrągli plecë wklãsłi plecë òkrãgło-wklãsłi plecë plaskati plecë kòlibkòwati bòczny skrzywieni porów (krzéla) piersnô klôtka kùrzô kòlãna wëkrzéwioné kòlãna szpòtawi stopë plaskati stopë plaskatô-kòszlawi stopë szpòtawi stopë wëkùmóny stopë plaskati pòprzecznô kòszlawi pôlcoch sztiwny pôlcoch młotuszkòwati pôlce. Bibliografio. T. Kasperczyk, Wady postawy ciała- diagnostyka i leczenie, Kraków 1998 E. Zeyland- Malawka, Ćwiczenia korekcyjne, Gdańsk 1999
Skłôd apòstolsczi ("Symbolum Apostolicum") Kaszëbsczi jãzëk. W kòscele je mówiony Skłôd apòstolsczi m.jin. pò kaszëbskù. Wierzã w Bòga Òjca wszëtkòmògącégò, Stwórcã nieba i zemi. I w Jezësa Christusa, Sëna Jegò jedurnégò, Pana Najégò, jaczi sã pòczął z Dëcha Swiãtégò, narodzył sã z Mariji Pannë, ùmãczony za Póncczégò Piłata, ùkrziżowóny, ùmarł i béł pòchòwóny; zestąpił do piekłów, trzëcégò dnia zmartwëchwstôł; wstąpił do nieba, sedzy pò prawiznie Bòga Òjca wszëtkòmògącégò. Stądka przińdze sãdzëc żëwëch i ùmarłëch. Wierzã w Dëcha Swiãtégò, swiãti Kòscół pòwszéchny, Swiãtëch przestôwanié, grzéchów òdpùszczenié, cała zmartwëchwstanié, żëwòt wieczny. Amen. F. Cenôwa:"Xążeczka dlo Kaszebov przez Wojkasena", 1850 Gduńsk E. Gòłąbk, E. Prëczkòwsczi:"Më trzimómë z Bògã",Gduńsk 1998, s. 18 "Credo in Deum Patrem omnipotentem," "Creatorem caeli et terrae." "Et in Iesum Christum," "Filium eius unicum, Dominum nostrum," "qui conceptus est de Spiritu Sancto," "natus ex Maria Virgine," "passus sub Pontio Pilato," "crucifixus, mortuus, et sepultus," "descendit ad inferos, tertia die resurrexit a mortuis," "ascendit ad caelos," "sedet ad dexteram Dei Patris omnipotentis," "inde venturus est iudicare vivos et mortuos." "Credo in Spiritum Sanctum," "sanctam Ecclesiam catholicam," "sanctorum communionem," "remissionem peccatorum, " "carnis resurrectionem et vitam aeternam." "Amen. "
Panama - Państwò w Strzédni (i Pôłniowi) Americe. Òficjalnym jãzëkem je szpańsczi. Stolëcą Panami je Panama. Wiéchrzëzną Panami je 75 417 km².
Chòckòwò (we zdrojach: "Chozcho" 1140, "Chozkowe" 1183, "Chozcowe" 1214, "Gutzkowe" 1228, "Gokecowe", "Gotzekowe", "Gotzkovborg", "Gützkow"; miem. "Gützkow") - garc w Pòrénkòwòprzédnopòmòrzczim Krézu w krôju Meczelbòrzkô-Przédné Pòmrë nad Pianą.    Lëdztwò gardu: 2.832 (2009) Wiéchrzëzna gardu: 42,68 km2
Józef Łãgòwsczi (pòl. "Józef Łęgowski") - ùr. 8 stëcznika 1852 rokù, ùm. 13 lëstopadnika 1930 rokù - to béł szkólny i pòlsczi m. jin. jãzëkòznajôrz. Czasã jegò tacewné miono bëło Dr. Nadmorski. Òn pisôł téż ò Kaszëbach. Dr Nadmorski: Kaszuby i Kociewie. Język, zwyczaje, przesądy, podania, zagadki i pieśni ludowe w północnej części Prus Zachodnich, Poznań 1892. Kozłowski (Łęgowski): Ludowe nazwy roślin z Prus Królewskich. „Pamiętnik Fizjograficzny". Warszawa 1885.
Karno Sztudérów „Pomorania” je òd 1962 rokù jakno karno młodzëznë, chtërna mia përznã òdswiéżëc Kaszëbsczé Zrzeszenié. Diskùsëje, wëjazdë, pòtkania – sã tipiczné w fùnksnérowaniu Karna. Célã tëch wszëtczich pòdjimiznów je samòùczenié sã Pòmòreńców ë lubòtników Karna, ale téż cësk na jinszich i òsoblëwé jintegrowanié lëdzy wkół sprawów juwernotë ë kùlturowi spôdkòwiznë. 1967 rokù Karno dało pierszą Medaliã Stolema. Ùczestniwóny są nią lëdze, òsoblëwò zasłużony dlô Kaszëbów ë Pòmòrzégò. W pierszich latach dzejaniô Karno dostało Chëcz – stôri kaszëbsczi bùdinuszk w Łątczińsczi Hëce ë to jegò „terenowô” sedzba. Tu bëło wiele wôżnëch zetkaniów nié leno w historië Karna, ale całégò Zrzeszeniégò. Òd lat rok w rok są téż òrganizowané wanodżi - rézë pò Kaszëbach ë Pòmòrzim, jaczich célã mô bëc dostôwanié sã do wôżnëch môlów, priwatnô edukacjô bëtników, a kù reszce pòspólnô wanoga i pòznôwanié se nawzôjno. Pòdjimizną Karna do dzysô je pòkôzk scynaniégò kanië w Łątczińsczi Hëce czë Kònkùrs Wiédzë ò Pòmòrzim dlô ùczniów strzédnëch szkòłów, jaczégò zaczątk béł w 1985 rokù. Karno mô kòńtaktë z jinszima etnicznyma ë jãzëkòwima miészëznama Eùropë ë òdwiédzô Frizów czë Serbòłużiczanów. „Pomorania” to je téż Nôùkòwi Krąg (na Gduńsczim Ùniwersytece òd 1983 rokù, na Gduńsczi Pòlitechnice òd 1992 rokù). Jich dzejanié je widzec w rëchtowanim rozmajitëch ùczałëch kònferencjów czë wëstôwków. "Pòmòreńcowie" pùblikùją swòje artikle na stronach „Pòmeranie”. Zadanim jich je rozkòscérzanié swòjich ùdbów w rozmajitëch placach, promòwanié samòrządzënë ë wspiéranié spòlëznowégò dzejaniégò. Nôleżnikama Karna są Kaszëbi, Kòcewiôcë, gduńczónowie ë wszëtcë, chtërni czedës przëjachelë tuwò, a chtërnym zanôlégô na ti zemi. Pomorania Lëteratura. Róża Ostrowska, Izabella Trojanowska: Bedeker kaszubski, Wydawnictwo Morskie, Gdańsk 1974, s. 338
Aùstriô (niem. "Österreich") , Repùblika Aùstrie (niem. "Republik Österreich") – państwò pòłożoné w Westrzédny Eùropie, federacjô, chtërną twòrzi dzewiãc stôwornëch krajów (miem. "Bundesländer") ze stolëcą w gardze Widen. Òd 1995 nôleżi do Eùropejsczi Ùnie. W regione Karintie mieszkô wiele lëdzy nôleżącëch do słoweńsczi miészëznë, nalezc mòże tam dwùjãzëkòwé niemieckò-słoweńsczé tôfle. W stôwornym kraju Burgenland mieszkają zôs przedstôwcowie chòrwacczi i wãgersczi miészëznë. Na ti òbéńdze téż stosowóné są dëbeltné zapisë nazw môlëznów. stoleczny gard: Widen lëdztwò: 8.783.198 mieszkańców (2017) wiéchrzëzna: 83.879 km² Przëpisczi.  
Przëmùszewò - to je kaszëbskô wies w pòmòrsczim wòjewództwie, w chònicczim krézu, w gminie Brusë. Tu w 1904 r. ùrodza sã Ana Łajming - kaszëbskô i pòlskô pisôrka, a w 2008 rokù mieszkało 77 lëdzy. 
Sprãżëna – to je sprëżny element brëkòwóny przë bùdownie maszinów, zwiksza jakno łączba w sprëżnëch łączeniach. (en)
Ágústa Eva Erlendsdóttir (ùr. 28 lëpinca 1982) je islandzkô spiéwôrka ë teatrownica.
1897 - Pierwszi elektriczni tramwaj w Szczecënë. 1901 - W Stôłpskù nowi rôtësz. 1941 - Mùżdżówka profesorów: we Lwowie miemieccë naziscë pòmòrdowelë 25 polsczich profesorów i jich rodzëznë, w tim Tadeùsza Boya-Żeleńsczégò. 1946 - W Gduńskù pùblicznô egzekucjô: pòwiszonëch òstëlë 6 nôleżniców personelù i 5 pòlsczich kapo z lagrù Stutthof. 1946 - W Kielcech pògrom Żëdów (kielecczi pògrom). 1095 – Usama Ibn Munkiz, syrëjsczi aristokrata, rëcôrz, prowadnik fortù Szajzar, diplomata, rézownik, pòeta, runita, aùtor achtnionégò pamiãtnika (ùm. 1188) 1767 - Bakin Kyokutei, japońsczi runita, pòeta, malôrz (ùm. 1848) 1804 - Nathaniel Hawthorne, amerikańsczi runita, aùtor "Szkarlatni lëtrë" (ùm. 1864) 1807 - Giuseppe Garibaldi, italsczi rewolucjonista, politiczni dzejôrz (ùm. 1882) 1873 - Zofiô Moraczewskô, pòlskô dzejôrka, pòlitikôrka, pòsłônka na Sejm (ùm. 1958) 1896 - Janina Mierzecka, pòlskô fotografka, cechowniczka (ùm. 1987) 1927 - Gina Lollobrigida, italskô téatrownica 1929 - Kónrôd Swinarsczi, pòlsczi téatrowi, filmowi, telewizijni i òperowi reżiser (ùm. 1975) 1934 - Křesćan Bart, górnosorbsczi téatrownik, téatrowi reżiser 1936 - Henryk Grynberg, pòlsczi runita, swiôdk Holokaustù 1936 - Zdzisława Donat, stolemna pòlskô òperowô śpiewôrka (koloraturowi sòpran) 1826 - John Adams – drëdżi prezydent USA 1826 - Thomas Jefferson – trzecy prezydent USA 1921 - Antón Grabowsczi, pòlsczi inżiner, esperantista (ùr. 1857) 1934 - Mariô Skłodowskô-Curie, pòlskò-franceskô ùczona, noblëstka z chemii i fizyki (ùr. 1867) 1941 - Tadeùsz Boy-Żeleńsczi, pòlsczi runita, dolmacz (ùr. 1874) - mùżdżówka profesorów 1943 - Władisłôw Sikorsczi, pòlsczi generał, minister, premier (ùr. 1881) - katastrofa samolotù w Gibraltarze 2003 - Barry White, amerikańsczi spiewôrz (ùr. 1944)
Na latowiskù - to je titel pòlsczégò kòmiksu "Na wczasach" Janusza Christë (seria "Kajkò i Kòkòsz") w kaszëbsczim wëdanim. "Kajko i Kokosz – Na wczasach"
Sejong Wiôldżi (7 maja 1397 - 18 maja 1450) - béł czwiôrtim królã kòrejańsczi dinastëji Joseon, rzãdzëł Kòreją w latach 1418 - 1450). Béł ùsôdzcą rodnégò kòrejańsczégò alfabétu hangeula, chtëren wprowôdzëł nimò wiôldżégò protestu ze starnë ùczałëch znającëch hanja. Seojong je jednym z dwóch władców Kòreji pòsmiertno ùhonorowónëch dodôwkã do miona "Wiôldżi", drëdżim je Gwanggaeto.
- Aleksander Wiôldżi, antikòwi panownik macedońsczi, przednik macedońsczégò imperium (ùm. 323 p.n.e.) 1304 - Francesco Petrarka, italsczi pòeta, runita, humanista (ùm. 1374) 1822 - Grégòr Mendel, czesczi botanik (ùm. 1884) 1947 - Carlos Santana, amerikańskò-latinosczi gitarzesta 1964 - Chris Cornell, amerikańsczi spiewôrz w karnie Soundgarden (ùm. 2017) 1993 - Alycia Debnam-Carey, aùstralëjskô teatrownica 1109 – Eupraksja (Adelheid von Kiev), czijewskô ksyżëcka (ùr. 1071) 1923 - Pancho Villa, meksikańsczi rewolucjonista, lëdowi dzejôrz (ùr. 1878) 1926 - Feliks Dzierżyński, pòlsczi komunista, sowiecczi czekista (ùr. 1877) 1937 - Guglielmo Marconi, italsczi fizyk, wënalôzca radia, noblësta (ùr. 1874) 1973 - Bruce Lee, amerikańskò-chińsczi méster kung fu i karate, teatrownik (ùr. 1940)
Alojzy Nôgel (ùr. 1930 w Czelnie - ùm. 1998 w Gdini) - je wôżnym kaszëbsczim pòetą i prozajikiem, chtëren debiutowôł w 1953. Òn béł sënã krôwca i w latach 1937-1939 chòdzył do pòlsczi szkòłë, a w latach 1940-1944 do miemiecczi. W 1943 ùmarła mù matka, a w 1945 òjc. Òn ùsadzył wiele wiérzt w zbiérkach: "Procem nocë" (1970), "Cassubia fidelis" (1971), "Astrë" (1975), "Otemknij dwiérze" (1992) i jin. Jegò wiérzta "Biskup Domienik" (1992) je ò biskùpie Kònstantinie Dominik‎ù. Ùrobiôł téż prozã dlô dzôtk: "Nënka Roda ë ji dzôtczi" (1977); "Cëdowny wzérnik" (1979); "Szadi Władi" (1983); "Dzéwczę i krôsnięta" (1988); "Bajki i bajeczki = Bôjczi i bôjeczczi" (2011). Ùznôwôł cësk Zëchtë, prozë Majkòwsczégò i felietónów Labùdë. Tołmacził z: biôłorësczégò, miemiecczégò i łotewsczégò. Czãsto dolmaczony na: biôłorusczi, bretońsczi, łotewsczi, miemiecczi, czesczi i sloweńsczi. Jegò "Zarzekłé kamë" ze zbiérkù "Cëdowny wzérnik" (1979) są kaszëbsczim tekstã w ksążce A. F. Majewicza "Języki świata i ich klasyfikowanie, PWN Warszawa, 1989". W tim zbiérkù òn zwie dwanôsce miesąców tak: stëcznik,gromicznik,strumiannik,łżëkwiôt,môj, czerwińc,lëpinc,zélnik,séwnik, rujan,lëstopadnik i godnik. Do niegò pisôł profesor Aleksãnder Duliczenkò. Òn pò latach ùznôwôł kaszëbiznã za jeden ze słowiańsczich jãzëków, a ùtwórców dzelił na kaszëbsczich (np. Jan Trepczik) i niekaszëbsczich (np. Lech Bądkòwsczi). Czile jegò wiérztów muzyczno òbrobilë H. Jabłońsczi i Juliusz Łuciuk ("Kaszëbë"). Òn przetołmacził na kaszëbsczi kòlãdã "Cëchô noc", a też krótczi fragment Nowégò Testamentu (wédóny w 1973 rokù). Instytut Kaszubski w Gdańsku, 2017, s. 231 - 235. F. Neureiter: Historia literatury kaszubskiej : próba zarysu, przełożyła Maria Boduszyńska-Borowikowa ; wstępem opatrzył Tadeusz Bolduan, Gdańsk : Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie, Oddział Miejski, 1982 F. Neureiter: "Kaschubische Anthologie", Mnichòwò 1973 Pùblikacje Alojzégò Nôgla w katalogù WorldCat VIAF
Qq Q, q – sétmënôstô lëtra pòdstawòwégò łacyńsczégò alfabétu, brëkòwónô dzys w jãzëkù anielsczim, francësczim, katalońsczim, galicyjsczim, italsczim, oksytańsczim, pòrtugalsczim, szpańsczim etc. Lëtra ta pòchòdzy òd grecczi lëtrë "Koppa, Qoppa" (Ϙ, ϙ) i fenicczi "qoph". Nôczãscy òznôczô spółzwãk [q]. We wespółczasnëch jãzëkach mòże oznôczac równak téż regã jinëch zwãków, na przëmiôr [k], [g], [kʷ], [ku], [/kjuː/].
Lëst do Galatczików [Ga] – to je dzél Nowégò Testameńtu napisóny kòl 57 rokù. Swiãti Paweł dłëgszi czas béł Efezu i tu béł pisóny Pierwszi Lëst do Kòrintczików, a téż wierã béł napisóny Lëst do Galatczików, chòc mòżlëwé je, że no pismiã bëło ùłożoné ju pò wëjachaniu z Efezu, w jaczims dzélu Macedońsczi - rzimsczi prowincji. Galatczicë to béł lud, jak òd etniczny stronë zdrzec, wieloraczi. Ten Lëst pòwiôdô téż ò pòwòłanim do Kòscoła pòganów. Eùgeniusz Gòłąbk (tołmaczenié): "Swiãté Pismiona Nowégo Testameńtu", Gduńsk-Pelplin 1993, ss. 339 - 350.
Sobieszewsczi Òstrów - to je dzél Gduńska. Lëteratura. "Biuletin Radzëznë Kaszëbsczégò Jãzëka" 2010, s. 112.
Sanowò (we zdrojach: "Canowe" 1276, "Sanowe" 1311, "Sanow" 1333, "Sczanow" 1402, "Czanaw" 1411, "Czanow" 1411, "Sanouw" 1459, "Zanow" 1402, "Czanowe" 1485, "Zano" 1498, "Tzanow" 1517, "Zahno" 1670, "Canowo" (Cenôwa), "Zanów" 1880-1902, "Canów" 1934, "Czanów "1934; pòl. "Sianów", miem. "Zanow") - garc w kòszalëńsczim krézu w Zôpadnopòmòrsczim wòjewództwie nad Pòlnicą.    Lëdztwò gardu: 6.606 (2009) Wiéchrzëzna gardu: 15,88 km2 Czesław Piskorski, Pomorze Zachodnie, mały przewodnik, Warszawa: Wyd. "Sport i Turystyka" Warszawa, 1980, ss. 236 - 237.
Plińce - są ùpiekłé z òskrobónëch, riwòwónëch, sërëch bùlew, mączi ë jaja. Òne są piekłé z dwóch strón na òléju w patelni. Je mòże pòsëpac cëkrem. Òne są òsoblëwò pòpùlarné w Biôłorusczi (дранікі, draniki), le téż w jinszich krajach. Plińce (pò pòlskù)
Mëdżi ("Culicidae") – rodzëzna òwadów z rzãdu mùchówków, wëstãpùje na całim swiece. Znónëch je pòwëżi 40 ôrtów i kòl 3,5 tësąców gatënków mëgów. Bùdowa cała. Dorosłi mëga mô gãbny aparat żgająco – susający, skłôdający sã z wëcygnionëch wargów (górnô i dólnô), żuwaczczi, pòdgãbia i szczãków I pôrë. Fizjologiô. Samice mëgów susają krew zwierzãtów stałocëplnëch, a niechtërny òwadów, dlôte że do pòwstanié jajów w jajnikach òne brëkùją krwi òznaczonëch gatënków zwierzãtów. Samce mëgów jedzą kwiatowi sok. Samice mëgów wabi min.: zwikszoné stãżenié dwùtlenkù wãgla w wëdichanëm wiodrze i mlekòwi kwas. Na ùgrëzenié mëgów nôbarżi są wëtawienié młodi chłopi, dzecë i białczi czedë mają cządzawicã. Samica żga swòją òfiarã, do renë wpùszcza kapkã slënë, żebë krew ni mògła gãstniec. Pózni òna susa krew i òdlatuje czej napełni żôłądk krwią swòji òfiarë. Ji slëna drażni skórã. Pò ùgrëzenié skóra robi sã czerwionô i swãdzy. Trib żëcé. Pònarwë mëgów żëją w wòdowim strzodowiskù. Dorosłé òsobniczi lôtają wieczorama w wiôldżich chmarach nad pòdmłokłimi łąkama, kòl jezor, stawów i rzéków. Jedné gatënczi lubią zacenioné kòlberdżi abò òswietloné, wòlné, wòdowé rëmnotë.   Czasã jaja mëgów sã nie rozwijają, czedë nie przelezą przez cząd chłodu i nie nalezą sã w wilgòtnym strzodowiskù przez gwësny cząd. Jaja są zwãżoné na jednym kuńcu i skłôdóné na wòdze baro blisko sebie, tak że wòda ni mòże sã dostac do nich. Pònarwë sã lëgną pò gwësnym czasu. Òne są baro pierzglëwé i nieùbëtné chùtkò pikùją. Pònarwë mëgów jedzą psëjącą sã òrganiczną materiã, a blós niechtërny gatënczi są drapiéżnikama. Larwë mëgów są baro rëchawé. Rozkwatérowanié. Mëdżi wëstãpùją òd Arktyczi pò tropikalną conã. W Pòlsczi mómë 47 gatënków mëgów. Ù nas nôbarżi zwëczjnô je: brzãczącô mëga (Culex pipiens) Theobaldia annulata komar widliszek (Anopheles maculipennis) Anopheles atroparvus Anopheles messeae Anopheles claviger Anopheles plumbeus Gòrącé mëdżi: Anopheles gambiae – przenoszą malariã Aedes aegypti - przenoszą żôłtą febrã, dengã, zapôlenié mùskòwich plechów Anopheles mosquito – przenoszą malariã Stegomia calopus – przenoszą żôłtą febrã Phlebotomus papatasii - przenoszą dengã Ekòlogiô. Chòrobë rozoszoné przez mëdżi to: malariô żôłtô febra denga zapôlenié mùskòwich plechów Systematika. Rodzëznë mëgòwatëch dzelą sã na pòdrodzëznë: Pòdrodzëzna Anophelinae Anopheles Bironella Chagasia Pòdrodzëzna Culicinae Aedeomyia Aedes Armigeres AyurakitiaCoquillettidia Culex Culiseta Deinocerites Eretmapodites Ficalbia Galindomyia Haemagogus Heizmannia Hodgesia Isostomyia Johnbelkinia Limatus Lutzia Malaya Mansonia Maorigoeldia Mimomyia Onirion Opifex Orthopodomyia Psorophora Runchomyia Sabethes Shannoniana Topomyia Trichoprosopon Tripteroides Udaya Uranotaenia Verrallina Wyeomyia Zeugnomyia Pòdrodzëzna Toxorhynchitinae Toxorhynchites mëgadzeskò skògla skògwia skògùlc kùta Plagi egipskie – trzecô ùcemiãga "mëdżi" ('kinim') Barbara Skierska 1971. Klucze do oznaczania owadów Polski. Część XXVIII Muchówki – Diptera Zeszyt 9 a Komary – Culicidae Larwy i poczwarki. PWN, Warszawa. Barbara Skierska 1977. Klucze do oznaczania owadów Polski. Część XXVIII Muchówki – Diptera Zeszyt 9 b Komary – Postacie dojrzałe. PWN, Warszawa.
Postgirobygget je rockòwim karnã z Norwesczi. Domôcô starna karna
Andorra – to je môłé państwò w Eùropie midzë Francëją a Szpańską w Pirenejach. Stolëcą Andorrë je gard Andorra la Vella. Tu lëdze gôdają pò katalońskù. lëdztwò: 77.281 mieszkańców (2016) wiéchrzëzna: 467 km² Spòdlowé pòdôwczi.  
Gwiôzdór (abò Gwiôzdka, Gwiôzdor, na nordowëch Kaszëbach zwóny téż panëszką) – to je wôżny człowiek w Gwiôzdce, wiele razy òni są dwaji czë trzeji. Gwiôzdór mô kòrbôcz ze słomë i wòłô dzecë do pôcerza. Dzecóm co mògą pôcerz rozdôwô zôbôwczi, pierniczi i òrzechë, żebë dobrze rosłë, a dzecóm co ni mògą i przez całi rok rôkùją, daje wrëczi i bije kòrbôczã.
Mòrzebôb ("Huperzia selago" (L.) Bernh. ex Schrank & Mart., Syn.: "Lycopodium selago" L.) - to je ôrt roscënë z rodzëznë włochôczowatëch ("Lycopodiaceae"). On rosce m. jin. na Kaszëbach w lasu. Ù ti roscënë nie pòwstôwô kłos ze spòrama. Òna cało je trëjącô, bò mô w se alkalojidë. Ù nas òn je òbjimniãti ùrzãdową òchrónią. Prësczi Miemcë gôdele na niego "Mörsemau" cos tak jak Kaszëbi. Stefan Ramułt: Słownik języka pomorskiego czyli kaszubskiego. Scalił i znormalizował Jerzy Treder, Gdańsk 2003, s. 176
Krokòwa - je wiôlgą kaszëbską wsą w pòmòrsczim wòjewództwie, w pùcczim krézu, w gminie Krokòwa. Do òbéńdë wsë rëchòwóné są téż: Minkòwice i Gòszczëno, przez to òna mô charakter môłégò gardu. Tu je skrzëżowanié dróg i są dwie wojewódzczi drodżi. Téż tu je sedzba gminë Krokòwò. Historëjô. Pierszé wiadło ò Krokòwi je zapisóné w 1288 rokù. Wies dłudżi lata słëcha do familëji Krokòwsczich (von Krockow). 2010 Wiôlgô Piôsznica Żarnówc
Jan III Sobiesczi (ùr. 17 zélnika 1629, ùm. 17 czerwińca 1696) - Tërce zwôle gó "Lew z Lechistanu". Òn béł pòlsczim królem òd 1674 rokù. Tëdë bëłë wòjnë pòlskò-tërecczi, a òsoblëwie pòmòc wiedeńskô w 1683 r. Mielë w ni téż bëtnictwò szlachcëce z Kaszëb, a i chłopi. Tej téż wiele kaszëbsczi szlachtë zaczãło sã identifikòwac z Pòlską. Niechtërny doszlë nawetka do równiszcza tipòwégò dlô panownégò òkrãżô, dochôdającë do pòczestnotë senatorów Pòlsczi i wòjewòdów w Królewsczich Prësach. Zwësk z apartnégò prawa z 1677 rokù òd tego króla béł cygniãti np. w Kãpinie.
Charzëkòwë (pò pòlskù "Charzykowy") – są wsą w pòmòrsczim wòjewództwie, w chònicczim krézu, w gminie Chònice. Wies je nad Charzëkòwsczim Jezorã. Tu w 2011 rokù mieszkało 1492 lëdzy. W Charzëkòwach rosce kaszëbskô wika.  Marian Biskup, Andrzej Tomczak, Mapy województwa pomorskiego w drugiej połowie XVI w., Toruń, 1955, s. 81 "Polsko-Kaszubski Słownik Nazw Miejscowych i Fizjograficznych" / "Pòlskò-Kaszëbsczi Słowôrz Miestnëch ë fizjografnëch Mión", wydanie I, Gdańsk 2006 Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie pod redakcją Andrzeja Chludzińskiego
Dzëk abò dzëkô swinia ("Sus scrofa") – lądowi susk z rodzëznë swiniowatëch ("Suidae"). Òń żëje m. jin. na Kaszëbach. Òd niegò są domôcé swinie. Rozmajitoscë. Dzëk je pòpùlarnym łownym zwierzã i jakno taczi dożdôł sã w jãzëkù jachtôrzów wiele òsoblëwëch pòzwów, chtërne pòzwôlają w krótczich słowach gò òpisac. Ò jachce i dzëkù napisôł Augùstin Dominik tak: "..., że béł to nówikszi zwiérz zastrzeloni tegò dnia, pò skończony jachce łowczi òmòczoną w krëwi dzëka chòjnową wietewką zatknął mù w czôpk ë ògłosził gò królã jachtë. " Nôprzód dzëk wëstãpòwôł w Europë, nordowi Africe i Azëjë. Wëstãpòwanié zanôleżi òd klimatë i lëdzy. Jesz w pòczątkach XX wiekù ùwôżony był za szkòdnika dlô gbùrów i jegò robòtë na pòlu. Nie bëło żódnéch zasadów òchronë i dzëki nie bëłë dokôrmióné. Zmôdżi. Nôlepszim zmôgã je cknienié, ale też maklënk, szmakã i słëch. Wzérny zmôg też mô dobré, chòc przez to, że òczë mô rozłożoné pò bòkach głowë nie widzy tegò co dzeje sã z przódkù. Rozrôdzanié. Nôczãscy rodzë sã òd szterech do òsmë sztëk môłëch. Czasã sã zdôrzô nawet dwanôsce sztëk.   Augùstin Dominik. Tóna z pustk, Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie Oddział Miejski w Pucku, Puck 1983, s. 45
Stôri Dwór – to są pùstczi kòl kaszëbsczi wsë Bòrzestowò w gminie Chmielno.
Rëkòwiszcze – to je gòdowi czas ù jeléniów. W tim czasu mòże czëc rëk jelénia. Jeléń
Figùrowé szrëcowanié - to je dyscyplina zëmòwégò spòrtu na lodze. (en)
Świdwin (we zdrojach: "*Skwi(e)lbin(o)", "Schiuelben" 1280, "Cchiuelbin" 1291, "terram Schiuelbeyn" 1292, "terram Scyuelbein" 1292, "SCHIVELBEM" 1507, "Sibelbon" 1575 (1579), "Schifilbein", "Schifelbein", "Schivelbein", "Szifelbejn" (Cenôwa); miem. "Schivelbein") – krézewi gard we Zôpadnopòmòrzczim Wòjewództwie nad Régą. Lëdztwò gardu: 15.503 (2010)
No Means No (téż Nomeansno) je hardcore pùnkòwé karno z Vancouveru w Kanadzé. Założëlë je w 1979 rokù braca Rob Wright (basowô gitara ë spiéw) ë John Wright (perkùsëjô, spiéw ë keyboard). W 1983 dorzëszëł do nich Andy Kerr (gitara), na chtëtnegò plac przëszed w 1992 rokù Tom Holliston. Nôlëżnicë wëstãpiwôją czãsto brëkùjąc pseudonimów, tak je widzëc na platach bracënów Wright jakno "Mr. Right" ë "Mr. Wrong", a òsoblëwi w tim je gitarownik Andy Kerr, chtërnegò prôwdzewegò nôzwëska nié je mòżno nalezc na niżódni place, miast tegò pòdiwô "...Uuuuh...", "Buttercup" czë "None of your fucking business". Sztël mùzyczny karna to hardcore punk z funkòwima elementama ë chrakterną ritmiczną sekcëją. Tekstë są sparłączoné z pòlitëcznëma, spòlëcznëma (w tim familëjnëma ë midzëlëdzczëma) témama. Wëdiwôjã téż platë jakno The Hanson Brothers. 1982: "Mama" 1986: "Sex Mad" 1988: "Small Parts Isolated and Destroyed" 1989: "Wrong" 1991: "The Sky Is Falling And I Want My Mommy" (przë wespółrobòcë z Jello Biafrą) 1991: "Live and Cuddly" (live) 1991: "0 + 2 = 1" 1993: "Why Do They Call Me Mr. Happy?" 1993: "Oh, Canaduh" (coverë karnów Subhumans ë D.O.A.) 1994: "Mr.Right & Mr. Wrong/One Down & Two To Go" 1995: "The Worldhood of the World" 1998: "Dance of the Headless Bourgeoisie" 2000: "No One" 2004: "The People's Choice" (zestôwk) 2004: "Mama" (nowé wëdanié z bònusã) 1980: "Look,here come the wormies" 1981: "Betrayal, Fear, Anger, Hatred" 1986: "You Kill Me" 1988: "The Day Everything Became Nothing" 1990: "The Power of Positive Thinking" 1996: "Would we be alive?" 1997: "In the fishtank vol.1" 2001: "Generic Shame"
Fòlklor (z anj. "folklore" - wiédza lëdu) to je òdrãbnô kùltura rozëmòwô lëdu: zwëczi, òbrzãdë, religijné i lajicczé wierzenia, wszëlejaczé artisticzné zjawiszcza taczie jak piesnie, òracje, bôjczi, lëdowé legendë, òbrazë na binã. Materialną kùlturą jinteresëje sã etnografiô. Włascewòscë. To, co nôleżi do fòlkloru je: leno w gôdce, ùstnym jãzëkù, dlôtegò synonimama fòkloru są "ùstnô lëteratura" i "òralnô lëteratura" ; kòżdi zôpis fòlkloru je sztëczny, je jak òdjimk, chtëren je zrobiony w chwili wëgłoszeniô, wistępòwanié tekstu w wielu pòstacëjach, brëkùjë jedny wersjë, chtërną mòglë bë më ùznac za bezbłãdną, anonimòwi, ni mómë niżôdnégò aùtora, wszëtce, chtërny òpòwiadają bôjkã są autorama, to je zbiorowi autor, pòwtarzalny, kòżdi tekst béł bùdowóny ze znónëch wszëtczim, pòwtôrzającëch sã elementów, spòntaniczny - jak chtos chcôł, to gôdôł, spiéwôł, nie mòże to bëc zorganizowóné. tradicijny fòlklor - fùnkcjonëją w wielu môlach pòzostałoscë tegò fòlkloru, dzysészi fòlklor, je to nieoficjalnô starna terny kùlturë, fòlklor rekonstruowóny (fòlklorizm) - òbrzãdë i tekstë wyuczoné, òpracowóné stilistycznie. Tipologiô fòlkloru. Tekstë fòlkloru mùszimë badac razã z kontekstem, w jaczim òstałë wëgłoszóné i zapisóné. Mòżemë stosowac téż jinszé pòdzéle wedle kriteriów taczich jak: Kriterium socjohistoriczné, np. chłopsczi, szlachecczi, miejsczi, Kriterium sparłãczóné z òkòlim, np. żołniersczi, ùczniowsczi, Kriterium robòtë, np. rëbacczi, Kriterium regionalné, np. góralsczi, sląsczi, Kriterium situacyjny, np. wòjnowi, strajkòwi, òbòzowi, Kriterium etniczné, np. cëgansczi, żëdowsczi, Kriterium nôwôżnieszich strzodków wirazu, np. słowny, muziczny. Òbôcz téż. Fòlkloristika Lëdowô kùltura Fòlklor - tekst w anielsczim jãzëkù Cządnik "Kultura Ludowa" Starna Zakładu Historii Polsczégò Jãzëka i Dialektologiô UW J. Krzyżanowski, "Folklor", [w:] "Słownik folkloru polskiego", red. J. Krzyżanowski, Warszawa 1965. B. N. Putiłow, "Folklorystyka współczesna i problemy tekstologii", "Literatura Ludowa" 1973, nr 2.
Pòpielnô Strzoda - to je pierszi dzéń Wiôldżigò Pòstu. W tã strzodã ksądz w katolëcczim kòscele sëpie lëdzóm pòswiãcony pòpiół na głowë. Malicki L.: Rok obrzędowy na Kaszubach, Wojewódzki Ośrodek Kultury, Gdańsk 1986
Czôrny bòcón ("Ciconia nigra") – to je wiôldżi ptôch z rodzëznë bòcónowatëch ("Ciconiidae"). Czôrné bòcónë mają gniôzda i młodé na Kaszëbach, ale òb zëmã jich tu ni ma. s. 87 "Ciconia nigra "
Bùdowò (pòl. "Budowo") to je starô kaszëbskô wies w Pòlsce, pòłożonô w pòmòrsczim wòjewództwie, w stôłpsczim krézu, w gminie Dãbnica. W òbéńdze szôłtëstwa pòłożonô je mniészô kòloniô Bùdówkò. Tu je kòscół. Wies je na szlachù wòjewódzczi dardżi .
Ten słowôrz gwar kaszëbsczich òbjimô tekstë ò roscëznie i zwierzëznie czë demónach (np. Pólnica), czarzënowé, ò pòwstôwaniu swiata (ajtiologiczné) ë ò „swiece na òpak”. Są w nim téż pòdaniô historiczné (np. o spiącëch ricerzach), nôtërné (np. ò maniewidach, krôsniãtach, mòrach, stolemach), demónologòwé (np. ò diôbłach), ò czarownicach i farmazónach itd. Słowôrz Zëchtë òbjimô m.jin. 8 tës. gôdk i 4 tës. frazeologizmów, wiele tekstów piesni, òpòwiescy, anegdotów, a téż tãgódk. To béł "doctor honoris causa" Gduńsczégò Ùniwersytetu. Òn ùmarł w 1982 rokù w Gduńskù, a pòchòwóny je w Pelplinie. W centróm Serakòjc je òd 2015 rokù jegò widzałô szlachòta. 3876904889. F. Neureiter: Historia literatury kaszubskiej : próba zarysu, przełożyła Maria Boduszyńska-Borowikowa ; wstępem opatrzył Tadeusz Bolduan, Gdańsk : Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie, Oddział Miejski, 1982, ISBN 8300002561. Doktorat h.c. Geni nôdgroda m. Òskara Kòlberga scholar.google Worldcat
Riszôrd Kasyna (pl Ryszard Kasyna) - ùr. 28 séwnika 1957 w Nowim Stawie kòl Malbòrga. W młodich latach òn ùcził sã m. jin.. w Malbòrgù. Òn sztudérowôł w Dëchòwny Seminarëji w Gduńskù. Tuwò pò pôrã latach dożdôł sã ksãżich swiãceniów, chtërne przëjimnął w 1982 rokù w katédrze w Òlëwie. Marijën Kòscół w Gduńsku to je kòscół, w chtërnim òn béł jakno ksądz. Òd 2005 rokù òn béł biskùpã sufraganã archidiecezji gduńsczi. Òn je doktorã cywilnégò i kanonycznégò prawa. Jakno swòje zawòłanié òn przëjimnął słowa “In veritate et caritate” (“W prôwdze i w miłoce”). Òd 2012 rokù òn je biskùpem òrdinariuszem w Pelplinie. Jakno biskùp òn biwôł w Żukòwie ë tu je tôblëca m.jin. jemù na wdôr. Swiónowò Anielskòjãzëkòwi biogram kùltura
Bibloteka Kòngresu ("Library of Congress") - je w Waszingtonie D.C. òd 1800 rokù. Òna mô m.jin. baro wiele ksążków. To je nôwôżniészô bibloteka swiata. Kaszëbi mają téż tu kaszëbskòjãzëkòwé ksążczi. Dzél z nich to je kaszëbskô lëteratura do kaszëbskòjãzëkòwégò czëtaniégò, a kąsk z nich je do kaszëbsczi edukacji na ùniwersytecczi rówiznie. Stądka je midzënôrodny kòd ISO 639-2 dlô kaszëbsczégò jãzëka - "csb". Bibloteka ISO 639-2 "csb" Kashubian (Kaszëbsczi)
Wiôldżé Roczitczi (pòl. "Rokity") - to je kaszëbskô wies w Pòlsce, pòłożonô w pòmòrsczim wòjewództwie, w bëtowsczim krézu, w gminie Czôrnô Dãbrówka. Tu w szkòle dzece ë młodzëzna ùczą sã kaszëbsczégò jãzëka. Wies je na szlachù wòjewódzczi dardżi Tu je kòscół.  Szkòła
Jastrzëbóg – Kaszëbi miele gò za bóżka. Lëdze czedës gôdelë: „W roczicënowim krzu mô diôbeł młodi a w barabónach Jastrzëbóg – biôjta jich szëkac". Piesniodzeja nordowëch Kaszëb – Józef Ceynowa napisôł dokôz „Jastrzëbóg wëgóniô zëmã”. J. Samp: "Z woli morza : bałtyckie mitopeje", Gdańsk : Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie, 1987, s. 11
Mùzyka – to je kùńszt ùkłôdanió zwãków w kòmpòzycje i wëkònywanié tich kòmpòzycji na mùzycznëch jinstrumentach abò lëdzczim głosã.
Katolëcczi Kòscół Armeńsczégò Òbrządkù ("Հայ Կաթողիկէ Եկեղեցի, Hay Kat’oġikē Ekeġec’i") - to je jedna z chrzescëjańsczich wiarów. Òna je m. jin. w Armenie, Kanadze, a kąsk téż w Pòlsce np. w Gduńskù. W Armenie wôżny dlô tegò kòscoła je 301 rok. "ARMENIAN CATHOLIC CHURCH" Katolicki w Rzeczypospolitej Polskiej obrządek ormiański"
Parafiô p.w. sw. Walãtégò w Gdùńskù - to je stôrô parafiô w Matarni - dzélu Gduńska. Matarniô razã ze wsama z òkòlégò òd kùńca XIII stalata słëcha cëstersom. Kòscół zbùdowóny je na gòticczé mòdło. Parafiô je òd XIII/XIV stalata.
Kòmisjô Teritorialny Samòrządzënë i Regionalny Pòliticzi – to je jedna ze sztabilnëch sejmòwëch kòmisjów. W ni są pòsélce. Òna zajimô sã funkcjonowanim sztrukturów teritorialny samòrządzënë, założeniama regionalny pòliticzi i jinima jistnyma sprawama.
Sandra ("Sander lucioperca") rëba z rodzëznë òkónkòwatëch. Òna żëje m. jin. w snôdczich wòdach Bôłtu.
Wiôldżi Pòdles (pòl. "Wielki Podleś") - to je kaszëbskô wies w Pòlsce w òbéńdze Kaszëbsczégò Pòjezerzô, pòłożonô w pòmòrsczim wòjewództwie, w kòscérsczim krézu, w gminie Kòscérzëna. Tu je kòscół ë szkòła. Tu w szkòle dzece ùczą sã kaszëbsczégò jãzëka. Òficjalnô kaszëbskô pòzwa wsë w pòstacje „Wiôldżi Pòdles” òsta wprowadzónô 4 lëpińca 2013. 1.) "Wielkie 
Lizôczi - to je kaszëbskô wnożëna w gminie Kòscérzna, w kòscersczim krézu pòmòrsczégò wòjewództwa. Lizôcczi kòscół je tu przeniosłi z Tëłowa w latach 2002-2003.
Gduńsczi kréz (pòl. "Powiat gdański") - to je zemsczi kréz w pòmòrsczim wòjewództwie z sedzbą w Pruszczu. Wiéchrzëzna: 793,17 km² Lëdztwò: 81 676 Cedrë Wiôldżé Kòlbùdë Pruszcz "Gard " Gmina Pruszcz Przëwidz Pszczółczi Sëchi Dąb Wiôldżé Trąbczi
Queen to béło pòpùlarné, achtnioné rockòwé karno w sztélu glam rock, opera rock, hard rock i rock'n'roll z Wiôldżi Britaniji. Pòwstało òno w 1970 rokù w Londinë z jinicjatiwë Freddie Mercurego, chtëren beł charizmaticznã spiéwôrzã, wiôldżim showmanem, ùsôdzczim kompozitorã, producentã mùzyczném, autorã tekstów i grëwôł na pianinie i klawiszach w karnie. Jinë nôleżnicë Queen to bëłë Brian Harold May (gitara), John Deacon (basowô gitara) ë Roger Meddows Taylor (perkùsëjô). Stolemne hity karna to bëłë m.jin. 'Bohemian Rhapsody' (1975), 'Somebody to Love' (1976), 'We Are the Champions" (1977), "Don't Stop Me Now" (1978), "Crazy Little Thing Called Love" (1980), "Under Pressure" z Davidem Bowie (1982), "Another One Bites the Dust", "Radio Ga Ga" (1984), "We Will Rock You", "The Show Must Go On" - chtërnë wszëtczé ùsadzył Freddie. Balladô "Bohemian Rhapsody" dobëłô midzënôrodna pòpùlarnotã dla Queen w 1975 rokù i je do dzys ùważanô jako jednô z nôjlepszych pjesnj na swecie. Freddie Mercury ùmarł 24 lëstopadnika 1991 roka na AIDS, miał blós 45 lat, ë karno zawieszëło zwòją dzéjnotã. Po smiercë Mercurego karno wëdôle slédné jegò nagrania i dôwało blós kòncertë jegò pamiãcë i dedikòwóne Freddiemù jak stolemny ”Freddie Mercury Tribute Concert” w 1992 na Wembley Stadionë z jinëmi spiéwôrzami i karnami jak David Bowie, Annie Lennox, Elton John, George Michael, Robert Plant z Led Zeppelin, Axl Rose i Slash z Guns'N'Roses, Black Sabbath, The Who, Metallica i jin. Queen (1973) Queen II (1974) Sheer Heart Attack (1974) A Night at the Opera (1975) - z 'Bohemian Rhapsody' A Day at the Races (1976) News of the World (1977) Jazz (1978) The Game (1980) Flash Gordon (1980) Hot Space (1982) The Works (1984) A Kind of Magic (1986) The Miracle (1989) Innuendo (1991) Made in Heaven (1995) - plata nagranô przed smiercą Mercurego
Przewóz (pl "Przewóz") – to je kaszëbskô wies w òbéńdze Kaszëbsczégò Pòjezerzô, w pòmòrsczim wòjewództwie, w kartësczim krézu, w gminie Chmielno. Òna je w òbéńdze Kaszëbsczégò Krôjòbrazowégò Parkù. 1.) 
Jistnik (abò substantiw) – klasa pełnoznacznëch słów (dzél mòwë) , chtërna zawiérô pòzwë przedmiotów i żëjącëch jistot. W zdaniu mòże wëstãpòwac przede wszëtczim jakò pòdmiot i dopełnienié. W kaszëbsczim jãzëkù jistnik charakterizëje sã kategòriama ôrtu, lëczbë i przëpôdkù. Do te w jistnikach chłopsczégò ôrtu w pòjedinczi lëczbie wërôżô sã kategoriô żëwòtnoscë/nieżëwòtnoscë. Jistniczi chłopsczégò ôrtu, chtërne òznôczają òsobë, charakterizëją sã òsoblëwą kategorią chłopskòpersonowoscë. Òdmianã jistników przez przëpôdczi nazéwô sã deklinacją.
Minysterstwò Kùlturë i Nôrodny Spôdkòwiznë (pòl.:Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego) - je jednym z minysterstwów we Warszawie. Òno je wierã òd 1944 rokù, a zajimô sã kùlturą i spôdkòwizną, m.jin. dotacjama np. na kaszëbiznã. Minysterstwò Kùlturë i Nôrodny Spôdkòwiznë na 2021 rok
Shakira Isabel Mebarak Ripoll, (ùr. 2 gromicznika 1977) je Kolumbiô spiéwôrką.
Lëdowy téater – ôrt pòlubnégò téatru, chterën pòchòdzy z lëdowëch òbrzãdów. Na Kaszëbach znaczënk dlô niégò mielë: Bernard Zëchta Jan Karnowsczi Aleksander Majkòwsczi Léòn Heyke Alojzy Bùdzysz Jan Rómpsczi Sztefan Bieszk Stanisłôw Janke i jiny.
Mscëwòj - kaszëbszczé miono chłopsczégò ôrtu. Mòżlëwé zdrobnienié je Mscëwòjk.
Ww W, w – dwadzestô trzecô lëtra pòdstawòwégò łacyńsczégò alfabétu. Lëtra ta pòchòdzy òd grecczi lëtrë "Ipsilon" (Y, υ) i òd fenicczi "waw", jakò téż lëtrë F, Y, V i U. W kaszëbsczim alfabéce je 31-ą lëtrą.
Bòsniô i Hercegòwina – państwò w pôłniowò-pòrénkòwi Eùropie, na Bałkańsczim Półòstrowie. Stolëcą i nôwikszim gardã je Sarajewò. Na zôpadze i òd pôłniégò grańczi z Chòrwacją, òd pòrénkù z Serbią, òd pôłniowégò pòrénkù z Czôrnogórą, na pôłnim mô przistãp do Adriaticczégò Mòrza i brzegòwą liniã ò długòscë kòl 20 km. Je federacją, w skłôd chtërny wchôdają dwie aùtonomiczné jednostczi: Federacjô Bòsnie i Hercegòwinë i Repùblika Serbskô. Geògrafiô. Pòłożenié. Leżi w pôłniowò-pòrénkòwi Eùropie, na Bałkańsczim Półòstrowie. całownô: 51,197 km² wiéchrzëzna lądu: 51,187 km² wiéchrzëzna wòdów: 10 km² môl na swiece wedle wiéchrzëznë: 129. òglowô długòsc wszëtczich grańców: 1,543 km państwa, z jaczima mô grańce: Chòrwacjô 956 km, Serbiô 345 km, Czôrnogóra 242 km Brzegòwô liniô. 20 km (przistãp do Adriaticczégò Mòrza wkół gardu Neum) Klimat. Pôłniowi krańc Bòsnie i Hercegòwinë leżi w conie strzódzemnomòrsczégò klimatu. Wiele wikszi bënowi dzél kraju mô klimat ùmiarkòwóny kòntinentalny, je tuwò gòrąco òb lato, a òb zëmã mrozno i sniéżno. Ùsztôłcenié terenu. W westrzédnëch i nordowëch dzélach kraju górzësti krôjòbrôz, na nordowim pòrénkù grzëpòwati. Na nordowim zôpadze i pôłniowim krańcu spòtikómë wikszim dzélã równiznë.   strzédnô wësokòsc: 500 m. n.r.m. nôniższô wësokòsc: 0 m. n.r.m. (Adriaticczé Mòrze) nôwëższi czëp: 2,386 m. n.r.m. (Maglić) rolné gruńtë 42,2% (w tim 19,7% òrnëch gruńtów) lasë 42,8% (w 2011) wielëna lëdztwa: 3,856,181 (wôrtosc szacowónô na lëpińc 2017) môl na swiece wedle wielënë lëdztwa: 128. Lëdze i spòlëzna. Etniczné karna. Bòsniacë 50,1%, Serbòwie 30,8%, Chòrwacë 15,4% (wôrtoscë szacowóné na 2013) Jãzëczi. bòsniacczi (państwòwi) 52,9%, serbsczi (państwòwi) 30,8%, chòrwacczi (państwòwi) 14,6% (wôrtoscë szacowóné na 2013) Religijné karna. mùzułmanie 50.7%, prawòsławié 30.7%, katolëcë 15.2%,  mieskô pòpùlacjô: 40,1% wikszé miesczé westrzódczi: Sarajewò (stolëca) – 356,454 mieszkańców; Banja Luka – 185,042, Tuzla – 110,979, Zenica – 110,663, Bijeljina – 107,715, Mostar – 105,797 (pòdôwczi òglowégò spisënkù z 2013) òficjalnô pòzwa: Bòsniô i Hercegòwina pòliticzny ùstôw: parlamentarnô repùblika stolëca: Sarajewò czasowô cona: UTC+1 państwowé swiãto: brak na òglowòpaństwowi rówiznie; w Federacji Bòsnie i Hercegòwinë òbchòdzy sã Dzéń Samòstójnotë (1 strëmiannika) i Dzéń Państwòwòscë (25 lëstopadnika); w Repùbliczi Serbsczi òbchòdzy sã m.jin. Dzéń Respùbliczi (9 stëcznika) nôrodny himn: „Državna himna Bosne i Hercegovine” ("Państwòwi Himn Bòsnie i Hercegòwinë") Przédnictwò Bòsnie i Hercegòwinë (kòlektiwny òrgan władzë, skłôdô sã z trzech nôleżników – Serba, Chòrwata i Bòsniaka; wëbiérô sã jich równoczasowno na sztërëlatną kadencjã). Parlamentarné zéńdzenié Bòsnie i Hercegòwinë – dwùjizbowi parlament, w skłôd jaczégò wchôdô niższô Jizba Przedstôwców (42 nôleżników na sztërëlatną kadencjã) i wëższô Jizba Nôrodów (15 nôleżników, jaczich zacwierdzëwają parlamentë aùtonomicznëch repùblik). Bòsniô i Hercegòwina w „The World Factbook”
Pòłãczëno (pòl. "Połęczyno") – kaszëbskô wies w Pòlsce, pòłożonô w pòmòrsczim wòjewództwie, w kartësczim krézu, w gminie Somònino. Pòlëczëno je pòłożoné nad Pòlëczënsczim Jezorã, kòl 17 km òd krézowégò gardu Kartuzë. Tu w szkòle dzece ùczą sã kaszëbsczégò jãzëka. W òbéńdze szołtëstwa pòłożonô je wies Jekmùca. Òficjalnô kaszëbskô pòzwa wsë w pòstacje „Pòłãczëno” òsta wprowadzónô 17 lëstopadnika 2011. 
Estoniô (est. "Eesti"; òficjalnô pòzwa: Repùblika Estonie, est. "Eesti Vabariik") – państwò w nordowi Eùropie. Òd zôpadu i nordë (przez Fińską Hôwingã) mô przistãp do Bôłtëcczégò Mòrza i brzegòwą liniã ò długòscë kòl 3,794 km. Òd pôłniégò grańczi z Łotewskô a ód pòrénkù – z Ruskô (przez grańczné jezoro Peipus). Stolëcą i nôwikszim gardã je Tallinn. Na teritorium Estonie ò wiéchrzëznie 45,228 km² mieszczą sã 2,222 òstrowë. Etniczni Estończicë są lëdã fińsczégò pòchòdzeniô, kùlturowo blisczim do mieszkańców Finlandie, z chtërną Estoniô grańczi przez Bôłtëcczé Mòrze. Òd 2004 Estoniô nôleżi do NATO i Eùropejsczi Ùnie. Geògrafiô. Pòłożenié. Leżi w nordowò-zôpadnym dzélu Eùropë. Òd zôpadu i nordë (przez Fińską Hôwingã) mô przistãp do Bôłtëcczégò Mòrza. Grańczi z Łotewskô òd pôłniégò i Ruskô ód pòrénkù.   całownô: 45,228 km² wiéchrzëzna lądu: 42,388 km² wiéchrzëzna wòdów: 2,840 km² môl na swiece wedle wiéchrzëznë: 133. òglowô długòsc wszëtczich grańców: 657 km państwa, z jaczima mô grańce: Łotewskô 333 km, Ruskô 324 km Brzegòwô liniô. 3,794 km (przistãp do Bôłtëcczégò Mòrza) Klimat. Klimat przechódny midzë ùmiarkòwónym kòntinentalnym i ùmiarkòwónym mòrsczim, z łagódną zëmą i chłodnym latã. Wiôldżi cësk na klimat mają atlanticczé cyklonë. Z przëczënë bliskòscë mòrza sërosc lëftu je wiedno wësokô. Ùsztôłcenié terenu. Zdrzącë na ùsztôłcenié terenu, Estoniô je krajem płasczim. Mô baro długą brzegòwą liniã wedle Bôłtëcczégò Mòrza z wiãcy jak 2 tës. òstrowów. Nôwiãkszé z nich to Saaremaa ò wiéchrzëznie 2,673 km² i Hiiumaa (989 km²).   strzédnô wësokòsc: 61 m. n.r.m. nôniższô wësokòsc: 0 m. n.r.m. (Bôłtëcczé Mòrze) nôwëższi czëp: 318 m. n.r.m. (Suur Munamägi) rolné gruńtë 22,2% (w tim 14,9% òrnëch gruńtów) lasë: 52,1% wielëna lëdztwa: 1,251,581 (na lëpińc 2017) môl na swiece wedle wielënë lëdztwa: 158. Lëdze i spòlëzna. Etniczné karna. Estończicë 68.7%, Ruskòwie 24.8%, Ùkrajińcë 1.7%, Biôłorusënowie 1%, Fini 0.6%, (wôrtoscë szacowóné na 2011) Jãzëczi. estońsczi (òficjalny) 68.5%, rusczi 29.6%, ùkrajińsczi 0.6% Religijné karna. prawòsławié 16,2%, lëtërstwò 9,9% (pòdôwczi òglowégò spisënkù z 2011) mieskô pòpùlacjô: 67,4% (w 2017) wikszé miesczé westrzódczi: Tallinn (stolëca) – 426,538 mieszkańców, Tartu – 93,124, Narwa – 57,130 òficjalnô pòzwa: Repùblika Estonie (est. "Eesti Vabariik") pòliticzny ùstôw: parlamentarnô repùblika stolëca: Tallinn czasowô cona: UTC +2 państwowé swiãto: 24 gromicznika – Dzéń Samòstójnotë nôrodny himn: „Mu isamaa, mu õnn ja rõõm” ("Mòja tatczëzno, mòja radosco i szczescé") pezydent Kersti Kaljulaid (òd 10 rujana 2016) premier Jüri Ratas (òd 23 lëstopadnika 2016) Pòliticzny system. Ùstawòdôwczô władza. jednojizbòwi parlament "Riigikogu" (101 nôleżników na sztërëlatną kadencjã) Estoniô w „The World Factbook”
Chôłmżô abò téż: Łoza (we zdrojach: "Chêłmżô" (Cenôwa); pòl. "Chełmża", miem. "Culmsee", "Kulmsee") – gard w kùjawskò-pòmòrsczim wòjewództwie w torëńsczim krézu nad Chôłmżëńsczim Jezorã. Lëdztwò gardu: 14.965 (2010) Wiéchrzëzna gardu: 7,84 km2
Melinit - [(O2N)3C6H2OH] to je chemiczny związk. Brëkòwelë gò np. w I swiatowi wòjnie, pòtemù w jegò plac do detonacjów trafił trotil.
Altocumulus (Ac - strzédna bôłdowana blóna) zrobiona z biôłëch czë szarich fôłtów (téż légów). Zesôdzô sã z wòdnëch kroplów, le nié je to òpôdowô blôna. Je na wiżë òd 2 400 do 6 100 m.
; dosc wiele napisôł: L. Malicczi "Rok obrzędowy na Kaszubach" (1986), J. Perszón i jin. Ji òsoblëwòta wëchôdô dzélama z dôwny izolacji pòliticzny i etniczno-jãzëkòwy krôjnë Kaszëbów. Mòże to zmerkac m.jin. w wierzeniach w czarzënã, mòce nadprzërodzoné, a téż w mitach. Tikô sã to òsoblëwie nôtërë (np. ùczestnienié słuńca; wëòbrazënk ë miona wiatru i mrozu). W wierzeniach o smiercë trzeba wspòmnąc np. ò wieszczim i zwëkù pùsti nocë. Biwało tak, że stôré pògańsczé wierzenia i òbrzãdë zléwałë sã z chrzescëjańsczima. Widzec to bëło w zwëkach wieselnëch (pisôł ò tim np. Zëchta) czë pògrzebòwëch. Dosc dobrze sã ùchòwôł rok òbrzãdowy (m.jin. w wëgónianiém stôrégò roku, a kòle Gód w gwiôzdkach) , pôloné są ògnie na św. Jana (sobòtczi), a stôrim zwëkiem bëło scynanié kani, ò czim pisôł np. Rómpsczi. Mòwny òbrôz „nôtërë”, móże pòkazac na stôrodôwné mòdłò - w przëblëżenim - jakno tzw. szterë bôłdze: zemia (z florą i faùną), wòda, òdżiń i wiodro (tu wiater). Zemia Na zemi rôz czedës żëlë stolemi, a òni bëlë jak lëdze, ale tak wiôldżi, że jich głowë przewiższałë nôwiãkszé chójczi. Przez jezora òni szlë naprost jak przez plëtã. Stolemi nosëlë dłudżi włosë, a mielë je jasné jak len. Jak jeden z nich sedzôł na jednym brzegù jezora, a jiny na drëdżim, to òni sobie mòglë letkò pòdac róg z tobaką. Pòd nogama stolemów drżała zemia, że jaż w piekle bëło czëc. Nôwikszima kamieniama òni szmërgelë jak kòłôczama. Stolemi mielë taką mòc, bò jedlë kòńsczé miãso i pilë kòńsczé mlékò. Òni ùsëpele òstrowë i retczi na kaszëbsczëch jezorach, a nawetka całi je zasëpale i tam dzys są łączi. Z czasã stolemi wëmarlë. Swiat roscën je wôżnô dlô lëdzy. Gbùrzë np. seją zôrna zbòżów, żebë bëło co jesc. Wiele Kaszëbów znało swiat roscën nad zwëk, a dokôzywô tego lëdowô bòtanicznô terminologia: a) z lëdowëch wierzeniów: kukówczëna kapùsta, kukówczé rãkawice, bò - jak gôdają - kukówka miała bëc czedësz białką; diôbli ògón; b) z chrzescëjańsczich wierzeniów np.: bòżé drzéwkò, czeliszczi Matczi Bòsczi; c) z żëcégò Kòscoła np.: ksãżi kòlnérz itp. Ò szczescym przepòwiôdô sã z kòniczënë. Jak na drzewach przed chëczama je gapié gniôzdo to panna mòże liczëc na chùtczé òżenienié bò: "Gapié gniôzdo, młodé pannë gniôzdo". Mërta ùchôdô za znankã nieskalonégò zwëkù, skądka je: "Gdze sã mërtë darzą, tam dzéwczãta próżno ò wieselim marzą". Òska je schòwą dlô złëch dëchów, temù lëstë ji dërżą ze strachù przed ùderzenim gromù. Swiãconé zela òdgrôdzają przed czarama ë nieszczescym, a szatlach òdstrôszô złé dëchë i czarownice - bòjec sã jak czarownica, mòra, pùrtk szatlachù. Roscënë bëłë wôżné w czarzënie i wróżbach, jak zeswiôdczô rzeczenié: tuńc na dobri len. Z zélama parłãczi sã rzeklëna: "Pita chrzón i biedrzón, a ùstanie chòléra" jak to miało bëc czëc „z nieba” òbczas epidemié w Gòwidlënie (kòl pòł. XIX w.). Dzys roscënë fùnkcjónëją w chrzescëjańsczi òbrzãdowòscë bò: "Brzózka, wierzba i dana są w służbie ù niebiesczégò Pana" – jich znaczënk na Bòżé Cało, Palmòwą Niedzelã i Gòdë. Jak kôże stôri zwëk w Palmòwą Niedzelã katolëcczi Kaszëbi niosą wiétewczi wierzbë do kòscoła, a ksądz je swiãcy. Prãdżi ùczestnieniô zwierzątów są w ùsôdztwie, wierzeniach i frazeòlogii, ùtrzëmywający pamiãc ò jich roli w czarzënie, wróżbach i òbrzãdach. Pòdług Kaszëbów wieżã niejednégò zapadłégò kòscoła òdgrzebôł rogami jeléń. Jak lëdze ùzdrzelë krziż òd wieżë mògle kòscół òdkòpac. W kòce widzy sã sedlëszcze demónów : Nicht nie wié, co w òpôlonym kòce sedzy i rzeczenié miec/robic òczë jak kòt na grzmòt. Kùra je chëczą złégò dëcha abò czarownicë, skądka wësłôw diôbłowé pazurë - kùra, pòmòcné w rozmienim rzeczenia kùrë rozgrzebałë wieselé, tj. wieselé sã nie òdbëło. Midzë zwierzãtama wieszczima je pies, chtëren wëje. Tu nôlezi téż norzący przed chëczą kret. Wëchôdô to z rzeczeniów: pies wëje, żebë òn le kògòs nie wëwił, a téż z: wëniesc kògòs z chëczi i wëtoczëc kògòs z chëczi. Kret mô swój môl w procëmdzejanim bezżeńbie, ùmòcnionym w rzeczeniu deptac kreta. Diôbeł ùrobił kòzã i ùrwôł ji ògón, a wëchôdô to z rzeczeniô: Kòzé pòmôgalë, jaż jé ògón ùrwalë. Parłãczi sã z tim pòmòrzczé wierzenié, że dzéwczã, co sã nie òżeniło, bãdze mùszało pò smiercë kòzë pasc (przed piekłã). Frazeologizm nen czãscy zwëskiwôł A. Labùda w felietónach. Wëprowôdzonô z białczi kania (ptôch) wchôdô do przërównaniów: czekac, tesknic, zdrzec jak kania za deszczã ‘baro czegòs chcec’ i pragnąc jak kania deszczë òkòma wzdëchac jak kania za deszczã, jesz téż pic wòdã jak kania, piszczec jak kania abò czëc sã jak kania bez deszczu (czëc sã lëchò) i ceszëc sã jak kania na deszcz òkòma kania wòłô ò deszcz ‘czej sã czëje głos kani’. Z suszą sparłãczony je prognostik: Czej w ògrodze ùsadnie kania, bãdze lëchô bania. Przerównanié bòjec sã jak kania na swiãtégò Jana ‘baro sã bòjec’ parłãczi sã z wësłôwã scynanié kanie. Bëło to téż lëdowé widzawiszcze z nordë Kaszëb. Lëterackò pòdskôcëłë òne m.jin. Rompsczégò. Obëczajné widzawiszcze Rómpsczégò "Roztrąbarch" czë òpòwiôdanié Bùdzësza "Roztrębôcz" nawlékają do dôwny zabawë, ùmòcniony w rzeczenim roztrãba(r)cha, roztrãbôcze gònic. To bëło rëchòwónô na òbsmienié letkòwiérnëch, a zabawa pòléga na tim, że kùńsztôrze wmôwialë jim, że je zwierzątkò ò wôrtny i szukóny skórce. Òstôwielë letkòwiérnégò bùten òbczas sarcëstégò mrozu z òtemkłim miechã. Sami timczasã – z trzôskã jakno gònizna – szlë do cepłi chëcze. Ùczałi rozmajice objôsnialë słowò roztrãbôcz abò roztrãbarch. Z dôwnymi praktikama w czarzënie móże parłãczëc do dzys żëwé chòdzenié - przed Gòdama - gwiôzdczi. Westrzód tich przebiérańców są: bòcón, chłop na kòniu, kòzeł i jiné. Niejedny gôdają, że òne są z żôłnérzów Heroda: W drodze żôłnérze zamienilë sã w rozmajité zwierzãta, chtërne sã zagrëzłë i tak Bòżé Dzecątkò ùszło smiercë. Gwiôzdczi bëłë rozmajité, m.jin. ze Gduńska. Wòda Ò ji bëcu w òbrôzkù Kaszëb je wiedzëc chòcbë z legeńdë ò stwòrzenim ti krôjnë. Òd stalat mòrzé (Bôłt), rzéczi, jezora i stawë są eksploatowóné, co sedzy głãbòk w swiądze Kaszëbów. Z sonetu Bieszka wëchôdô, że mòrzé „Kaszëbów żeglowną niwą”. Ùczestnienié wòdë w lëdowym ùsôdztwie òbjôwiô sã w strachù przed nią. Na dnie jezór leżą zatopioné zwònë czë miasta, żëją i manią czekawëch dëchë pòtopionëch dzéwczãt, zwóné redunice; jich ekwiwaleńtama w mòrzu są mòrzëce, a na błotach błotniczi, widzóné jakno czôrni chłopi z lãpą w rãce. Ùprocëmnienié rëbôków do mòrza zastëgło w mnodżich i snôżich metafórach, jakno: mòrze mrëczi jak miedwiédz, rozpùszczô swòje diôblé òrganë, pałãżi sã jak kòt, bùdëje mòstë, pôrscze jak kóń, wërównywô sã jak płôchta. Bôłt zwią babą na pòkùce, bò gôdają tak, że mòrze długò nie pòkùtëje - "mało je cëchò". Do Biblie nawlékô zwanié mòrzëcë "wòjskò Faraóna", a do Hómera "mòrskô panna", m.jin. w przërównanim spiewac jak mòrzkô panna. Do wierzeniów sygô pòzwanié "mòrsczi diôbeł" abò kùr diôbeł (Myoxocephalus scorpius). Pòezjã mòrza ùbògacył Trepczik m.jin. wiérztą Hej mòrze, mòrze. Do kaszëbsczi lëteraturë przeszłë téż jiné elemeńtë fòlkloru, np. krwawô Reduniô (1308) w kòlibiónce Derdowsczégò z pòématu "O panu Czorlińscim co do Pucka po sece jachoł" czë òpisënk strasznëch Łebsczich Błotów w Majkòwsczégò "Żëcé i przigòdë Remùsa". Rëbôcë pòzwelë apartné môle w ùbrzeżny linie i w ùsztôłcenim dna jezór, hôwing i mòrza, jak téż tzw. tonie, westrzód jaczich - na przëmiarze mionów z Pùcczi Hôwindżi - wëapartnic móże m.jin. miona: 1) czerënkòwé, tj. pòkôzëjącé cos na lądze, np. Lëtrôk na Pëtlôk(a), tj. jak kòscół lëtersczi w Pùckù nałożił sã na młin; Nad Piotrã – pòkôzëjącô na pùcką farã pòd wezwanim sw. Piotra i Pawła; 2) òpisëjącé tóń, a wic ji topògrafiã, np. Zwònica – òd cwiardégò dna, ò jaczé jaż „zwòni” kòtwa, abò ji bòkadnosc, np. Kòmòra – bògatô w rëbë. Bòkadną ùłowinã Kaszëbi nazywają jakno swiãtégò Piotra toniô abò Piotrowô toniô. Ùczestnienié wòdë stało sã òrãdzą zôkôzu ji zaczapaniô, m.jin. ze strachù przed pòmstwą demónów. Wòda miała wôżną rolą w czarzënie, òsoblëwò wiôlgônocnô i swiãconô na Trzech Królów, bò òna czëszcza. Tu przërównac mòże wësłôwë jastrowô wòda i trzejkrólewô wòda. Rzeczenié rzëcëc kòmùs żabã do stëdni "ò môłi sztrôfie" ùmòcniwô wierzenié, że żaba czëszczi wòdã. Gôdka Krôj ë mòrze wiedno są w spòrze przekôzywô wiédzã racjonalną, czej wiédzã irracjonalną wësłôwiô jinô gôdka: "Swiãti Jack wstrzimôł mòrze, że sã dali pòsëwac ni mòże", wërôstającą z pòmòrzczich legeńd ò sw. Jackù, ò jaczé zadzéwô m.jin. J. Ceynowa w "Òksëwsczi legeńdze ò Jacku swiãtim". Kaszëbsczi tuńc
Tãglim (we zdrojach: "Tanchlim" 1243, 1251, 1264, "Tanchlym" 1247; "Tanclam" 1272, "Tanglim" 1280, 1283, "Anclem" 1283, "Danglyn" 1321, "Anklam" 1321, "Tanklam" 1570-1612; dólnomiem. "Anklam"; miem. "Anklam") - krézewi gard (Północnoprzédnopòmòrzczi Kréz) w krôju Meczelbòrzkô-Przédné Pòmrë nad Pianą.    Lëdztwò gardu: 13.537 (2009) Wiéchrzëzna gardu: 56,57 km2
Kaszëbskò-Pòmòrsczé Zrzeszenié mô taczé miono òd 1964 r. - tëdë Kaszëbsczé Zrzeszenié przëjãło w swòje rédżi karno dzejôrzi Zrzeszenia Kòcewsczégò. Òno òbjimało swòjim dzejanim, nimò zôwad z państwòwy stronë, całé Pòmòrzé. Nimò krizësów i nieùdôwków apartniło sã w dzejanim niezanôleżnotą òd partiowëch władzów, ale zbiérało téż nôremnëch nôleżników Pòlsczi Zjednóny Robòtniczi Partie i ZSL. Wôżné téż bëło òtemkniãcé szerok Zrzeszeniô na òkrãżô inteligencji, lëteracczé i nôùkòwé, lëdzy za kòrzeniającëch sã w kaszëbsczi tradicji Gduńska i Pòmòrzô, pòchôdającëch z rozmajitëch strón. Barżi niż w przeszłoce, zgódno z tradicją i dejologią kaszëbsczi rësznotë, zaczãlë jidentifikòwac kaszëbskòsc z całoscą Pòmòrza. Òstała wnenczas wërobionô nowô fòrmùła regiónalny rësznotë, pòdczorchiwającô wskôzë demòkracji w państwie i dejã samòrządnoscë-krajowòscë, chtërny ùsôdzcą béł Lech Bądkòwsczi. Pòwszédnotë ti dejologii w kaszëbskò-pòmòrsczim òkrãżim pòmôgałë zwënégòwania na niwie wëdowizn w òbrëmienim lëteraturë (wicy jak 350 titułów, 1 mln wëdôwkù), wespółdzejanié z Gduńsczim Towarzëstwã Nôùkòwym, trójné ùdbë i institucje w terenie, a w tim pòwstanié mùzeów, jak téż zwielający sã ùróbk zrzeszeniowégò cządnika, miesãcznika "Pomerania", redagòwónégò dłudżé lata przez Wòjcecha Czedrowsczégò, Stanisłôwa Pestkã ë jinszëch. "Pomerania" bëła i je wôżnym pismionem kaszëbsczi rësznotë.
Réda (téż: Reda, Rejda, Grãzowò; we zdrojach: "Granslow" 1357, "Granissow" kòl 1400, "Grantzlof" kòl 1400, "Redau" kòl 1400, "Gralof" 1407, "Granisslaw" 1415, "Granschelow" 1419, "Reda" 1433, "Rede" 1433, "Reda" 1534, "Rheda" 1583, "Gralaf" 1621, "Gręnzlau", "Gręzowo" 1635, 1638, "Reed" 1655, "Roda" 1659, "Rehda" 1796, "Reda" (Cenôwa), "Réda" (Zëchta), "Rejda" (Tréder); pl: "Reda", de: "Rheda") - gard w wejrowsczim krézu w pòrenkòwi Pòmòrsce. Archeòlodzë pòdôwają, że ò pierszich lëdzczich szlachach w òbjimie dzysdniowi Redë mòże ju gôdac w I wiekù p.n.e. 1 stëcznika 1967 rokù Réda dostaa gardné prawa, mô dzysô sztatus gardu w wejrowsczim krézu Pòmòrsczim wòjewództwie. Réda mô greńcã z Rëmią ë Wejrowã, ùrôbiając z nima Môłé Trójgardze. 4 lëpinca 2015 - Midzënôrodny Zjôzd Kaszëbów. Pòdôwczi. Bùdżetowé wzątczi (2004 plan): mln zł  Bùdżetowé wëdôwczi (2004 plan): mln zł Lëdztwò. Zgòdno z pòdôwkama z 30 czerwińca 2004 rokù: Kaszëbi w Rédze 2015 
Maszop - rëbôk z maszoperëji. Taczi rëbôcë łowią w Bôłce razem - maszoperëją. Mòże rzec: "Maszop maszopòwi krziwdë nie zrobi. "
Sztadión – to je szpòrtowô bùdowniô, brëkòwónô do rozgrôwaniô miónków w rozmajitëch szpòrtowëch discëplinach i jinëch masowëch widzawiszczów abò komercjowëch imprezów (tôrdżi).
Kòzëno (pòl. "Kozin") - to je kaszëbskô kòlonia w pòmòrsczim wòjewództwie, w bëtowsczim krézu, w gminie Czôrnô Dãbrówka.
Pòrënkòwi Timor abò Pòrénszi Timòr (tetum: "Timór Lorosa'e" , pòrt. : "Timor-Leste") - je môłim państwã w Azëji na pòrénszim dzélu òstrowù Timòr, ze stolëcą w Dili. Òstrów bëł zamieszkóny òd 40.000 lat przez aùstralëjsczé plemiona i przez melanezëjsczé plemiona òd 5000 lat. Rosłë tu sandałowé drzewa. Pòrénszi dzél òstrowù béł pòrtugalską kòloniją jakno Pòrtugalsczi Timòr òd 17-égò stoleca do 1975 rokù, a zôpadni dzél òstrowù béł néderlandzką kòloniją, jaż òstôł dzélem Jindonezji. Pòrénszi Timòr ògłosył samòstójnotã od Pòrtugalsczi w lëstopadnikù 1975 rokù, le chùtkò òstôł zaatakowóné przez wòjskò Jindonezji. Krôj béł pòd ôkùpacëją Jindonezji òd 1976 do 1999 rokù i bëłë tu stolemné mùżdżówczi jak np. mùżdżówka w Dili w 1991 r.   20 maja 2002 Pòrénszi Timòr stôł sã państwã ùznónym przez ONZ, a zôpadny dzél òstrowù wcyg mô Jindonezjô.
Dialog Globalnëch Miastów ("Global Cities Dialogue") - to je òrganizacjô, chtërna je òdpòwiescą na wezwania globalizacji a téż na to że, rosce znaczenié miastów. Ji célã je wëmiana doswiôdczeniów i robòta na rzecz rozwiju jinfòrmacjowi spòlëznë. M. jin. Gduńsk je w ni òd 12.05.2000 r.
Wisła to nôdłëgszô rzeka w Pòlsce (1047 km).
Wanda Kiżewskô (pòl. Wanda Kiżewska; ùr. 22 rujana 1919, ùm. 29 maja 2016) – kaszëbskô dzejôrka z Czëczków kòl Brus. Ùrodzyła sã we familie Aùgustina i Frãcëszczi Drobińsczich, chtërny mielë môłé gòspòdarstwò. W latach 1926-1933 chòdzyła do pòwszechny szkòłë w Czëczkòwach. W 1936 na żôłtówkã ùmarła ji matka, a nôstarszô z dzecë Wanda òsta gòspòdënią. W czasu II swiatowi wòjnë familiô ucékô do Czôrnéża. W 1944 òjc Wandë ùmarł na zawôł serca. 8 gromicznika 1946 wëszła za mąż za Leònarda Kiżewsczégò. Chłop Wandë ùmiérô 16 czerwińca 1950. Òd 1950 zrzeszónô je z dramaticznym kółkã w Czëczkòwach, a w 1956 òsta jegò czerowniczką. W latach 60. zaczãła starã ò bùdowã dodomù kùlturë w Czëczkòwach, ùroczësté òtemkniãcé chtërnégò stało sã 22 lëpińca 1970. Wanda Kiżewskô òsta czerowniczką dodomù kùlturë. To béł plac, dze wëstawiła wiele kaszëbsczich dokazów na binã. Òkróm òrganizacji téatralnëch przedstôwków, czerowniczka założiła w WDK fòtograficzné kółkò, a téż kółkò kaszëbsczégò wësziwkù. W gòdnikù 1978 przë WSK pòwstało fòlkloristiczné karno „Zabòracë”. Wanda Kiżewskô je laùreatką Medalu Stolema za 2014 rok za zasłudżi dlô kaszëbsczi kùlturë. Zbigniew Gierszewski, "Los człowieka: Wanda Kiżewska w 90. rocznicę urodzin", „Ziemia Zaborska”, lato 2009, s. 7-8. "Stolemczi 2014", „Pomerania” 2015 nr 1, s. 30.
Michael Kirk Douglas (ùr. 25 séwnika 1944), je amerikańsczim teatrownikem.
Lëzëno (pòl. "Luzino", miem. "Lusin") - to je gminnô wies w zôpadnym dzélu wejrowsczégò krézu, w pòmòrsczim wòjewództwie. Tu je sëdzba wëszëznów gminë ë w ùrzãdze kaszëbsczi jãzëk to je pòmòcny jãzëk. Lëzëno mô kòl 7 tësąców mieszkańców. Tu je Gimnazjum miona Kaszëbsczich Runitów, a w szkòle dzece ùczą sã kaszëbsczégò jãzëka. Historëjô. Tu dżinãlë lagrowi w "marszu smiercë" z lagru Stutthof w 1945 rokù. Ófiarów bë bëło wicy, ale Kaszëbi dôwale lagrowim jesc i òni miele miészi głód. 12 lagrowëch je tu pòchòwóné. Téż tu na smãtôrzu je grób Gerarda Labùdë ë szkòła jegò miona. 7 lëpińca 2018 rokù tu béł Midzënôrodny Zjôzd Kaszëbów. Òficjalnô starna gminë Lëzëno lagrowi  VIAF
Gościno (w zdrojach: "Gostino" 1238, "Jezstyn .. maiorem" 1281, "Yestin, duabus villis ... antiquo et magno" 1296, "utraque villam nostram Iestin" 1329, "Gross Jestin" 1334, "Gestin" 1553, "Gr. Gestin" 1618, – "Gr. Jestin" 1789, 1836; pòl. "Gościno", miem. "Groß Jestin"; mòżebné kaszëbsczé miono "Gòscëno") – gard w kòlbrzesczim krezu w zôpadnopòmòrsczim wòjewództwie nad Gościnką. Lëdztwò gardu: 2.430 (2010) Wiéchrzëzna gardu: 5,7 km2
Van Halen je hard rock karno z Pasadena, California. Pòwstało òno w 1974 rokù z jinicjatiwë David Lee Roth (spiôw), Edward Van Halen (gitara), Michael Anthony (basowô gitara) ë Alex Van Halen (perkùsëjô). David Lee Roth: spiôw (1974-1985) Gary Cherone: spiôw (1996-2000) Sammy Hagar: spiôw (1985-1996, 2004-) Edward Van Halen: gitara Michael Anthony: basowó gitara Alex Van Halen: perkùsëjô 1978: "Van Halen" (Warner Bros.) 1979: "Van Halen II" (Warner Bros.) 1980: "Women and Children First" (Warner Bros.) 1981: "Fair Warning" (Warner Bros.) 1982: "Diver Down" (Warner Bros.) 1984: "1984" (Warner Bros.) 1986: "5150" (Warner Bros.) 1988: "OU812" (Warner Bros.) 1991: "For Unlawful Carnal Knowledge" ( Warner Bros.) 1995: "Balance" (Warner Bros.) 1998: "Van Halen 3" (Warner Bros.) 1993: "Live: Right Here, Right Now" (Warner Bros.) 1996: "The Best of Van Halen" (Warner Bros.) 2004: "The Best of Both Worlds" (Warner Bros.) 1986: "Live Without a Net" 1993: "Live: Right Here, Right Now" 1996: "Video Hits, Vol. 1" Van Halen - domôcô starna
Rãb (pòl. "Rąb") - to je kaszëbską wsą w Pòlsce w òbéńdze Kaszëbsczégò Pòjezerzô, pòłożonô w pòmòrsczim wòjewództwie, w kartësczim krézu, w gminie Przedkòwò. Tu ùrodzył sã Henrik Héwelt 
Kanada ("Canada") je państwã na nordze Nordowi Americzi. Stolëca to Òttawa, a nôwiksze garde to Toronto, Montreal i Vancouver. Kanada je drëdżim co do wiôlgòscë państwã swiata, bò zamëka cali nordowi i pòlarni dzél kontinentù Nordowi Americzi òd Atlantikù do Pacëfikù (kròm Alasczi). Kanada bëła francësczą i pòtemù anielsczą koloniją, i dzys je to dwùjãzëczny krôj. W Kanadze żëją téż òd tësąców lat dërżeniowé krajówcowie zwóni "First Nations (Pirszé Nôrodë)" tej Eskimosë-Jinuicë-Japikë na pòlarnim nordze i kanadejsczi Jindiónë. Òni gôdôją jãzëkama z 6 apartnéch grëpów jakò eskimò-aleucczich, na-dene, algicczich, irokijsczich, siouan-catawbansczich i saliszjônsczich. Tu mieszkają téż Kaszëbi. W pińcdzesątich latach XIX stalaca wiele Kaszëbów wëwanożiło do Kanadë, dze zamieszkalë m. jin. kòloniã Wilno i miastkò Barry's Bay w Ontario. Kanadejsczi Kaszëbi wiele razy przëjéżdżelë na Midzënôrodny Zjôzd Kaszëbów. Kaszëbsczé wësziwanié żukòwsczégò sztélu w Kanadze
Magnez abò magnéz (łac. "magnesium") – to je chemiczny pierwiôstk, metal. Symbòl: Mg Lëczba atomòwô: 12 Temperatura topnieniô: 650 °C Atomòwô masa 24,305 Jerzi Nacel (pòl. Jerzy Nacel): Chemiô òglowô i òrganicznô, Gduńsk 2013, s. 22
Trzëgard (pòl. "Trójmiasto") — je aglomeracëją, jaką twòrzą trzë miasta: Gdiniô, Sopòt ë Gduńsk. Trzëgard je pòłożony w Pòrénkòwi Pòmòrsce, nad sztrądã Bôłtu. Je fòrmalną zrzeszą́ òd 28 marca 2007 r., czedë pòdpisónô òstała „"Karta Trójmiasta"”.
Kaligrafiô – kùńszt starownégò pisma. Òna bëła w Pòlsce ùczoné w spòdleczny szkòle do kòl 1960 rokù.
Żôłdzë ("Coryza contagiosa equorum") są chërą kòni, colemało schòrzałé są zgrzebce. Do chòroscë doprowôdzy bakteriô "Streptococcus equi".
20. strëmiannika. - Alessandro Volta napisôł do baderów z Royal Society w Londine o jigò wënalôzkù ògniwa Voltë, pierszi baterii 1815 - Napoleon nawrôca z ostrowa Elbë do Pariza i naczëna slédné 100 dniów jakò francësczi cesôrz 1916 - Albert Einstein ògłosëł teorëjã raznotë (relatiwnotë) 1978 - Kristina Chojnowskô-Liskiewicz, pòlskô jinżiniérka okrãtowô i kapitan, jakò pierszô białka na swecie, samòtno okrãżéła całi swiat w żeglówce 2001 - Taliban w Afganistónie rozwalôł 2 stolemné szlachotë Buddy przez wëbùchnienié 2003 - USA naczëna ataka i wòjnã w Iraku 2010 - Na Islandëji wëbùchnienié wùlkana kòl lodówca Eyjafjallajökull 2015 - Zacmienié Słuńca 43 r. pne. - Òwidiusz, rzimsczi pòéta (ùm. 17 r. ne.) 1828 - Henrik Ibsen, norwesczi runita (ùm. 1906) 1941 - Jerzi Duda-Gracz, pòlsczi malôrz, cechownik, pedagóga (ùm. 2004) 1956 - Stanisłôw Janke, kaszëbsczi pòéta, runita, dolmacz, dzejôrz, przedolmacził Póna Tadeùsza na kaszëbsczi 1957 - Spike Lee, amerikańsczi reżiséra filmowi 1986 - Ruby Rose, aùstralëjskô teatrownica 1727 - Isaac Newton, stolemni anielsczi naukòwiec (ùr. 1642) 1738 - Jan Balthasar Langa, górnosorbsczi ksadz, runita, dolmacz na górnosorbsczi jãzëk (ùr. 1697) 1806 - Salomea Deszner, pòlskô teatrownica, òperowô spiewôrka (ùr. 1759) 1925 - George Curzon, britijsczi pòlitikorz, minystr zagrańcznech sprawów, znóny z Linii Curzona - grańcë pòlskô-ruscziej (ur. 1859) 1929 - Ferdinand Foch, francësczi jenerôł, marszôłk Francëji, marszôłk Polsczi, feldmarszôłk Wiôldżi Britaniji (ùr. 1851) 2016 – Anker Jørgensen, dënsczi politikòrz socjaldemokraticzni, beł premierã Dëńsczi (ùr. 1922)
Biała Podlaska - to gard ë gminô w bialsczim krézu, w lubelsczim wòjewództwie. Józef Ignacy Kraszewski Honorat Koźmiński Roman Kłosowski Marcin Wójcik Bogusław Kaczyński Wacław Kowalski Karol Okrasa Zofia Tajber Roman Kulesza Jacek Kaspszyk Julian Bartoszewicz Stanisław Brzóska Franciszek Wężyk Roman Zmorski Jan Gloger Roman Rogiński Jan Gawiński Władysław Wężyk Ludwik Maciąg Stefan Żeromski Maksymilian Hartglas Zbigniew Safjan Krzysztof Skubiszewski Małgorzata Markiewicz Waldemar Golanko Georgina Tarasiuk Józef Oleksy
Ùscé (we zdrojach: "Uscie" kòl 1224, "Usce" 1225, "Usche" 1234, "Husce" 1242, "Uste" 1257, "Uszczie" 1266, "Uscze" 1280, "Uschye" 1280, "Usze" 1283, "Uszce" 1285, "Uzech" 1294, "Uzek" 1312, "Usth" 1336, "Uzst" 1338, "Vsce" 1397, "Ujście", "Uscie", "Usch", "Uscye" 1789; pòl. "Ujście", miem. "Usch") - garc w pielsczim krézu we Wiôlgòpòlsczim wòjewództwie kòl ùscégò Gwdë do Notecë. Lëdztwò gardu: 3.869 (2009) Wiéchrzëzna gardu: 5,78 km2
Nôdolé - kaszëbskô wies w gminie Gniéwino, chtërna je nad zôpôdnym ùbrzegiem Żarnowsczégò Jezora. Tu je òd 1987 rokù Gbùrskô ë Rëbackô Zôgroda w Nôdolim. Dzysdnia mòże tu òbezdrzec chëcz familie Rutzów z pòłowë XIX stalata, stodołã, chléw dlô chòwë, szaruzniô, kùlã, gòłãbnik, manglowniã, rëbacką chëcz familie Kùhrów z Nadolégò, sécarniã, a téż rozwerk. Ò tã zôgrodã mô starã Mùzeum z Pùcka. 
Barwice (we zdrojach: "Barwitz" 1286, "Bertoldswall", "Berwall", "Berwoll", "Beerwolde", "Bärwalde", "Bervałd" (Cenôwa); miem. "Bärwalde"; mòżebné kaszëbsczé pòzwë: "Barwica", "Bôrwica", "Berwôłd") – to je gard w szczecënecczim krézu w zôpadnopòmòrsczim wòjewództwie. Lëdztwò gardu: 3.756 (2008)  Wiéchrzëzna gardu: 7,5 km2
Lombardiô ("Lombardia") - to je krôjna na nordze Jitalsczi. Krótkò ni je Szwajcarskô. Italskô
Pòlaszenié (òd "Pòlôch") — pòwszédné zjawiszcze we terëczasni kaszëbiznie, chtërno sã rzeszi z nierôz niewiadnëm zeszlachòwanim kaszëbsczi mowë z pòlaszëzną. Mòże tëkac sã wszëtczich aspektów jãzëka, le nôczãscy ùkazywô sã we słowiznie ë wësłowie ë je zwëskã wszãdzebëcëznë pòlsczégò jãzëka. W ùrzãdach gminów, szkòłach, mediach ë kòscele tak biwało do 2005 rokù. Ks. dr Zëchta zanotérowôł (1970): "Gadôj abò pò kaszëbskù, abò pò pòlskù, bò nie cerpiã taczégò pòlaszeniégò. Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk, t. V (1972), s. 294. *Dz.U. 2017 poz. 823
Dwanôsce Apòsztołôw (òksëpë) – to je karno òksëpów na Kaszëbsczim Ùbrzégù. Jeden z nich je w Nadmòrsczim Parkù Krajòbraznym.
Fabrika Stołowi Pòrcelanë je w Łubianie. Tu robi są kaszëbską pòrcelanã. Stądka są zbónczi, tasczi, taseczczi, snôdczé ë głãboczé talerze i jin. wërobinë. Na nich czasem bëłë namalowóné kwiate i lëste pòdobné do tich z kaszëbsczégò wësziwkù. Te farwné statczi są znóné nié leno na Kaszëbach, ale téż dali w swiece np. w Kanadze.
Radiska ("Raphanus sativus") L. – to je roscëna, chtërni je wiele zortów. Kaszëbi mają jich dosc wiele w ògródkach.
Kùńszt – to je artistny ùróbk, a jego spòsobem wëpówiedaniô są dokôzë w òbrëmieniém lëteraturë, mùzyczi, architekturë, malarztwa i jinëch, chtërne òdpòwiôdają wëmôganióm szëkòwnosce, harmónji, esteticzi.
- Ja Rule, amerykańsczi raper, teatrownik 1984 - Olga Bołądź, polsko teatrownica filmowa i teatralna 1172 - Cadwaladr ap Gruffydd, walëjsczi ksyzec 1928 - Ina Coolbrith, amerikansko poetko (ur. 1841) 1996 - Shams Pahlavi, iranscza ksyzna, sestra slednego szacha Iranu, dzejorka spoldeczna, prezydatka "Red Lion & Sun Society"
Rechòwnica pòmôga czedës przë rechòwaniu. Dzysô w szkòle ju mało chto wié, jak ne gùzë przesëwac, bë na przëmiôr cos òbrachòwac, bierze sã chòcbë kalkùlator.
Gduńskô Roztoka je nôbarżi pôłniowô roztoka Bôłtu, zamkłô midzë Rozewim a Sambijsczim Półòstrowã. Zôpadny dzél Gduńsczi Roztoczi je twòrzony przez snôdczé wòdë Pùcczi Roztoczi. Nôwôżniészima pòrtama nad Gduńską Roztoką są: Gduńsk, Gdiniô, Kaliningrad, Pùck, Hél.
Sëwô mietelnica ("Corynephorus canescens" L.) - to je roscëna z rodzëznë "Poaceae". Òna rosce m.jin. na Kaszëbach. Na sëwą mietelnicã Kaszëbi mògą gadac mietelnica. J. Trepczyk: Słownik polsko-kaszubski, Gdańsk 1994, t. II, s. 231
Kara (téż pchôczka, kòłownica, rototot) – môłi wòzyk z jednym kòłã, po czãscë ùnôszóny rãkama, ùżëwóny do transpòrtu na niewiôldżich òdległòscach. Wëzwëskiwóné są òsoblëwie w bùdowiznie i ogrodzëznie. Kònstrukcjô. Karë są wëpòsażóné w dwa ùchwëtë, przë pòmòcë chtërnëch ùnôszô sã je i pchô, czasã są téż cygniãté. Robi sã je z różnëch materiałów (drewno, plastik, metôl, czãsto wëzwëskùje sã téż kòmbinacjé wëżi wëmienionëch materiałów).   Elementë karë (zdrzë na òbrôzkù): dwa bidła (chwëcadła); ladënkòwô skrzënia; kòło; pòdpiérka. Historiô. Pòchòdzy z Chin i je znónô òd 230 rokù (wedle tradicji wënalôzł jã Zhuge Liang). W Eùropie ùżëwóné òd XII stalatégò. Heraldika. Wëstãpùje na stanicë i herbie wëspë Pitcairn.
Òknownik - to je dólne wëkùńczenié scanë pòd òknem.
Tuszkòwskô Matka – pòmnik nôtërë, zwëczajnô chójka, jakô rosła w lese midzë wsama Tuszkòwë i Lëpùsz. No drzewò miało kòl 230 lat. Òna nie przetrzima nawôłnicë w 2017 rokù. "Tuszkòwsczim Mëckòm ùmarła matuszka i oni ją wiozlë do Lëpùsza, żebë ją tam pòchòwac. Gdze béł piôsk, tam òni jachalë pòmału, a pò kòrzéniach i kamieniach òni jachalë chiże, żebë jich matuszka chòc w trëmie na wiórach kąsk so pòchôckała, bò w żëcu nigdë so nie wëchôckała. Jak òni bëlë bliskò Lëpùsza, tej trëma z matka spadła z wòza òd tegò trzãseniô. – Tu nasza matuszka chce bëc pòchòwanô – rzeklë Mëcce i wëkòpalë kùlã. W nią òni wsadzëlë trëma, zakòpalë ją, a na to miejsce zasadzëlë chójkã. Ta wërosła baro wësokô i je grëbô tak, że trzej chłopi ni mògą òbłapic. Dzys lëdze mówią na tã chójkã tuszkòwskô matuszka".
Stanisłôw Pestka (ps. J. Zbrzyca) (ùr. 8 łżëkwiata 1929 w Rolbikù, ùm. 2 łżëkwiata 2015) - piesniodzejôrz pôłniowich Kaszëb, zaczął pisac pòd cëskã Jana Karnowsczégò. Wëdôł zbiérczi "Południca" (1976), "Wizrë ë duchë" (1986) i jin., òbjimającé ùsôdzczi artisticzno nowé, intelektualné, grãdé jãzykòwò i òriginalné, nafùlowóné mòwnyma swòjiznama z jinëch strón Kaszëb (np. ùmiarti, skarń), òdchôdającą w przeszłotã słowizną (np. ògnarëjô) czë neòlogizmama (np. zéwia, zéwiszcza), téż mëslowyma metafórama. Ta pòezja je òdwôżnym artisticznym eksperimeńtã. Zajimné są téż jegò felietónë (pòd ps. Krëban z Milachòwa). Òn béł swégò czasu przédnym redaktorem "Pomeranii". Dolmacził wiérztë G. Carducci'égò, I. Bunina i A. von Chamiso. Bibliografiô w serwisu „Polska Bibliografia Literacka”
Kùrk – to je dzél w strzélni barni kòl kòmòrë na patronë. Jak nacygniãti kùrk spùscy, a w kòmòrze je patróna to barń strzélô. J. Trepczyk: Słownik polsko-kaszubski, Gdańsk 1994, t. I, s. 275
Strëga - to je môłô kaszëbskô wnożëna w gminie Parchòwò, w bëtowsczim krézu pòmòrsczégò wòjewództwa. Tu je elektrowniô na wòdã.
Wiérzchòwanié - to je nôwëższi môl gdze schôdają sã dwa dzéle dakù. Gò mòglë robic dakôrze. Rozmajitoscë. Czedës m. jin. na Kaszëbach bëłë bùdowóné bùdinczi z dakama ze słomë, a na wiérzchòwaniu bëłë kòzełczi. Jan Trepczik : "Słownik polsko-kaszubski" Gduńsk 1994, t. 1, s. 225
Gryf (pełnô pòzwa „"Gryf. Pismo dla spraw kaszubskich"”; kasz. „"Grif. Pismiono dlô kaszëbsczich sprôw"”) – jedno z nôwôżniészich pismionów w dzejach kaszëbsczi rësznotë, stwòrzoné w 1908 rokù w Kòscérzënie. Cządnik nen miôł wiôldżi cësk na przińdny rozwój kaszëbsczi lëteraturë i spopularizowanié kaszëbsczi dëchòwi i materialny kùlturë. Załóżcama pismiona bëlë Aleksander Majkòwsczi i Jón Kôrnowsczi. Ùdało sã jima ùdostac – na zôczątkù niewiôldżé – karno zdrëszonëch z nima lëdzy, rëchtëjącë pòle dlô pòwstaniô pierszi w dzejach Kaszëb regionalny òrganizacji – Towarzëstwa Młodokaszëbów, do czegò doszło 22 zélnika 1912 rokù. Cządnik béł adresowóny przede wszëtczim do młodégò pòkòleniô pòmòrsczi jinteligencje. Przedstôwiôł z całą òstroscą zagróżbã germanizacji spòlëznë (tikało sã to téż szkólnëch i dëchòwnëch) i wskôzywôł, że mòżna procëmdzejac wënôrodnieniu, retëjącë spôdkòwiznã, rozkòscérzającë i rozwijającë kaszëbską kùlturã. Jón Kôrnowsczi pisôł, że zadanim Grifa bëło z jedny stronë „piastowac lëdową kùlturã i zrobic jã spòrą dlô òglowòpòlsczi kùlturë, a z drëdżi stronë terôczasną pòlską kùlturã zrobic kaszëbsczémù lëdowi swójską i przistãpną”. Numrë pismiona w cyfrowi wersje na stronie Gduńsczi Cyfrowi Biblioteczi
Kùjawskò-pòmòrsczé wòjewództwò (pòl. "Województwo kujawsko-pomorskie") - to je jedną z 16 jednostków administracëjnégò pòdzélënkù Pòlsczi Repùbliczi. Stolëcznyma gardama kùjawskò-pòmòrsczégò wòjewództwa są Bëdgòszcza ë Toruń. Wiéchrzëzna - 17 969 km² Lëdztwò - 2 068 000
Pón Tadeùsz (pòl. "Pan Tadeusz") – epicczi pòémat Adama Mickiewicza. Geneza pòwstaniô. Aùtorã dokôzu „Pón Tadeùsz to je ostatni najachùnk na Lëtwie. Szlacheckô historiô z rokù 1811 i 1812 w dwanôsce knégach wiérszã” je Adóm Mickiewicz. Jegò pierszé wëdanié ùkôzało sã w Pariżu w 1834 rokù. Dokôz skłôdô sã z 12 ksãgów pisónych wierztã trzënôstozgłoskòwim. Dokôz nen pisół Mickiewicz z mëszlą ò wërwaniu sã òd sztridów w kòłach pòlsczi emigracje w Pariżu. Miôł òn téż bëc wënadgrodzënim pòétë za to, że nie biôtkòwôł sã w lëstopadnikòwim pòwstanim. Jinszą wôżną przëczëną do napisaniô „Póna Tadeùsza” bëła cëszk za rodną Lëtwą, chtërną òpisół w „Jinwòkacji”: „Lëtwò! Tatczëzno mòja! të jes jak to zdrowié. Kùli cã trzeba trzëmac, nen leno sã dowié, Chto cã stracył. Dzys snôżosc twòjã w całi zdobie Widzã i òpisëjã, bò teskniã pò tobie”. Òglowô zamkłosc. Całô akcëjô dokôzu mô môl na Lëtwie, we wsë Soplicowò w rokù 1811 i 1812. Przédnô mësla „Póna Tadeùsza” tikô tragëdnëch dzejów Jacka Soplëcë, chtëren pò latach przëchôdô w rodné starnë chòwające sã pòd pòstaceją ksãdza Robôka. Z nim parłãczi sã historëjô sztridu ò zómk, chtëren kùńczi sã najachùnkã na Soplicowò. W dokôzu mómë téż wątk miłotë Tadeùsza i Zosi.   „Pón Tadeùsz” je téż pësznym òbrôzkã nôczôsny Pòlsczi szlachecczi. Pòéta ùkôziwô ji apartné klasë, chtërnë wëjinaczają sã bòkadnoscą: mómë tuwò Stolnika Horeszkã- przedstójnika aristokracëji, bùsznégò póna. Mómë téż szlachtã strzédnobògatą- są to Soplicowie ë parcanëch szlachcëców- Dobrzińsczich. Dolmaczënczi. Wëdóny w 1834 rokù pòéma Adóma Mickiewicza dożdôł sã ju wëszi 50 dolmaczënków. Niedôwno dolmaczono „Póna Tadeùsza” na jãzëk kòrejańsczi – w 2005 rokù ë wietnamsczi- w rokù 2008, zôs na kaszëbsczi w 2012. Sprôwił to ùtwórca kaszëbsczi lëteraturë Stanisłôw Janke. Wëdôwcą „Póna Tadeùsza” w kaszëbsczim jãzëkù je gduńskô Wëdôwizna Maszoperia Lëterackô wespół z Mùzeùm Pismieniznë ë Mùziczi Kaszëbskò- Pòmòrsczi w Wejrowie. Film „Pón Tadeùsz". W 1999 rokù na spòdlim pòematu pòwstôł film fabùlarny w reżisérie Andrzeja Wajdy. We filmie wëstąpilë m.jin. : Michał Żebrowski − Tadeùsz Soplica Bogusław Linda − Jacek Soplica / ksądz Robôk Daniel Olbrychski − Gerwazy Rębajło Grażyna Szapołowska − Telimena Andrzej Seweryn − Sędzia Soplica Marek Kondrat − Hrabia Alicja Bachleda-Curuś − Zosia Krzysztof Kolberger − Adam Mickiewicz Siergiej Szakurow − kpt. Nikita Rykow Jerzy Bińczycki − Maciej Dobrzyński „Rózeczka” Marian Kociniak − Protazy Baltazar Brzechalski Jerzy Trela − Pòdkòmorzy Jerzy Grałek − Wojski Hreczecha Piotr Gąsowski − Rejent Bolesta Andrzej Hudziak − Asesor Marek Perepeczko − Maciej Dobrzyński „Chrzciciel” Cezary Kosiński − Bartłomiej Dobrzyński „Brzytewka” Władysław Kowalski − Jankiel Mùzykã do filmù napisôł Wojciech Kilar. Stanisław Pigoń: „Pan Tadeusz”: wzrost, wielkość i sława. Studium literackie. Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN, 2001. ISBN 83-87893-50-1. http://gdynia.naszemiasto.pl/artykul/kaszubski-pan-tadeusz-juz-za-tydzien,634020,artgal,t,id,tm.html
Bazylika Scãcô sw. Jana Chrzcëcela w Chònicach stoji w Chònicach ë je mùrowóné òd XIV stalata. Ten rzimskòkatolëcczi kòscół mô sztëronórtową wieżã. Kòl niegò krótkò je drëdżi kòscół.
Ògród - to je to plac, na chtërnym roscą rozmajité roscënë. Mògą tu bëc np. wisznie i malënë. Jaromira Labudda, "Zdrój słowa /Ùczbownik dlô kl. IV-VI/ dzél II.", Wëdôwizna KPZ, Gduńsk 2010
Wurtemberga (miem. "Württemberg") - historicznô krôjna w Miemiecczi Federacëjny Repùblice. Òna òbjimô zemie krótkò Bajerów.
Wespółmiectwò – je w pòlsczim prawie zortã miectwa.
Jón Walkùsz (ùr. 27 maja 1955 w Klëkòwi Hëce) – rzimskòkatolëcczi ksądz, pòeta i ùczałi, wëkładowca Katolëcczégò Lubelsczégò Ùniwersytetu. Sztudérowôł w Wëższim Dëchòwnym Seminarium w Pelplinie, dze òb sztërë lata béł przédnikã („królã”) Klubù Sztudérów Kaszëbów. W 1980 béł wëswiãcony na ksãdza. W 1990 òstôł doktorã. Òd 2010 je profesorã zwëczajnym. Jesz w seminarium jegò wiérztë trafiłë na kònkùrs lëteracczi ògłoszony przez Kaszëbskò-Pòmòrsczé Zrzeszenié. Dobéł wnenczas drëdżi plac i dzãka temù w 1977 pòetickò zadebiutowôł w „Pomeranii”. Je aùtórã wiãcy jak 700 pùblikacjów, w nym 31 ksążków. Wëdôł m.jin. taczé pùblikacje, jak "Kańta nôdzeji" (zbiérk kaszëbsczich wiérztów, 1981), "Jantarowi pôcerz – Jantarowy pacierz" (wiérztë kaszëbsczé z gwôsnyma pòlsczima dolmaczeniama, 1991), "Fotografia Pana Boga" (1992), "Sztrądë słowa" (1996), "Piastun słowa. Ks. Bernard Sychta 1907–1982" (1997), "Piórem i słowem. Aktywność literacka polskiego duchowieństwa katolickiego na Pomorzu Nadwiślańskim, Warmii i w Wielkopolsce w latach 1848–1939" (2003), "Przez okno czasu" (2014). W 2021 wëdôł zbiérk kaszëbskòjãzëkòwëch hòmiliów "Wiertle Bòżégò widu". W 1997 dostôł Medal Stolema. Je téż dobiwcą Kaszëbsczi Lëteracczi Nôdgrodë za 2022 rok. "Lëterackô nôdgroda dlô ks. Walkùsza", „Pomerania” 2022 nr 11, s. 12-13. Dërchôj królewiónkò. Antologia dzysdniowi prozë kaszëbsczi. Zebrôł i òprôcowôł E. Prëczkòwsczi, Gdiniô 1996, s. 195-196
Mùzeùm – institucjô pòwòłónô do zbiéraniô, badérowaniô, a téż òpieczi nad òbiektama, chtërne mają gwësną historiczną abô artisticzną wôrtosc. Pòzwa pòchôdô z łacëznianégò słowa "musaeum", chtërné samò pòwstało z grecczégò "mouseion" – plac abò swiãtnica, przeznaczony mùzóm (grecczim bòstwóm). Fùnkcje mùzeùm: òchronné wëchòwné estetyczné Pierszé mùzeùm w Pòlsczi òstało założoné przez Izabelã Czartoryską w 1801 r. w Puławach i gromadzëło nôrodny pamiątczi.
Brunô hiena ("Hyaena brunnea") – to je ôrt miãsojôdnégò suska z rodzëznë hienowatëch ("Hyaenidae"). Òna żëje w Africe. Jich je mało.
Andżelika Cëchòckô (pòl. "Angelika Cichocka") - ùr. 15 strëmiannika 1988 rokù, to je strzébrznô medalëstka halowëch mésterstwów swiata Òna biegô wnetka jak skra ògnia, a ùrodza sã w Kartuzach.
Jerzi Stachùrsczi (ùr. 9 strëmiannika 1953 we Gduńskù) – pòéta, kòmpòzytor, aùtór dokazów na binã i pedagóga. Przińdny pòéta wëchòwôł sã we Gduńskù i w Kłosowie. W latach 50. i 60. w jegò òtoczenim gôdało sã blós pò kaszëbskù, tej wiedno czuł òn ten jãzëk, téż òd starka, z chtërnym béł baro mòcno zrzeszony. Òkróm tegò młodi Stachùrsczi brôł ùdzél w rozmajitëch kaszëbsczich òbrzãdach. Kaszëbskô codniowòsc, a z drëdżi starnë pòswiãtnosc, miała wiôldżi wpłiw na jegò ùtwórstwo. Sztudérowôł jaż sédmë czerënków, z czegò skùńcził piãc. Òkróm PWSM (Państwòwô Wëższô Mùzycznô Szkòła) we Gduńskù skùńcził téż m.jin. etnografiã i pòdiplomòwé sztudia w Wëższi Szkòle Gazétnictwa w Gdini. Ju w liceùm pisôł mùzykã do piãc téatrów pòézji. Òd 1979 rokù napisôł mùzykã dlô warkòwëch téatrów do sto trzëdzescë przedstôwków, a téż – jak sam gôdô– kòl trzësta-sztërësta tekstów ò rozmajitëch témach dlô solëstów, estradowëch karnów, spiéwôków i dzôtków. Ùłożił pôrãnôsce szkòłowëch himnów, midzë jinszima dlô szkòłów z Bòrkòwa, Wiôldżi Wsë, Kartuz, Dzerżążna, Niestãpòwa, Przedkòwa, Czéczéwa, Wiela. Je autorã czile tomików wiérztów w pòlsczim i kaszëbsczim jãzëkù: "Té pokazëją na mnie" (1980); "Droga" (1984); "Gwiazdki" (1985); "Procesje" (1997); "Naczynia połączone mowy. Sparłãczoné statczi mòwë" (2005). Swój pierszi zbiérk „Té pokazëją na mnie” (1980) napisôł kaszëbizną zblëżoną do ti, jaką pisôł Aleksander Labùda, chòc tematowò i pòétno tomik je czësto jiny, priwatny, jakno np. wiérzta "Z Guczowim Mackem przë jednym stole", chtërna je òkôzanim tczë Labùdze. Stachùrsczi je téż aùtorã słów i nótów wiele piesni i kòlãdów, m.jin. zapisónëch na kasétach i platkach. Òd lat 90. Jerzi Stachùrsczi wespółrobił z regionalną prasą ("Gazeta Kartuska", "Głos Kaszub", "Kurier Kartuski"). Dobiwca wielu nôdgrodów, z jaczich wôrt wëmienic Medal Stolema (w 1993), Pòmòrską Artisticzną Nôdgrodã czë Medal Nôrodny Edukacji za regionalną robòtã z dzôtkama. Pùblikacje Jerzégò Stachùrsczégò w katalogù BN
Fat Possum Records - platowô wëdowizna z Oxford, Mississippi, założonô w 1992 rokù przez Matthew Johnson'a. Specjalizëjë òna sã òsoblëwié blusã z nordowi Deltë Mississippi. Tuwò wëdiwôlë swòje platë m.jin. R. L. Burnside, Junior Kimbrough czë T-Model Ford. Z rozwijã wëdowiznë naczãle dochôdac do programë młodzi wëkònôwôczë jak na przëmiôr Heartless Bastards ë The Black Keys. Platë Fat Possum rozprowôdzô samòstójna platowô wëdowizna Epitaph Records. 2003 "You See Me Laughin': The Last of the Hill Country Bluesmen". Domôcô starna wëdowiznë
Republika - je polsczi rock karno. Pòwstôło w 1981 rokù. We 2001 rokù zawieszëło karno zwòją dzéjnotã. Grzegorz Ciechowski - spiéw, klawisze, autor tekstów (1981-1986, 1990-2001) Zbigniew Krzywański - gitara (1981-1986, 1990-2002) Sławomir Ciesielski - perkùsëjô (1981-1986, 1990-2002) Paweł Kuczyński - basowô gitara (1981-1986, 1990) Leszek Biolik - basowô gitara (1990-2002) Historëjô. Karno Republika pòwstało 25 łżëkwiata 1981 rokù. W 1983 rokù wëdôle swojã pierszą dołgogrającą platã Nowe sytuacje ë pózdzé albùm 1984. Rok pózdni wëdôle albùm Nieustanne tango. W latach 1982 ë 1985 karno wëstãpiwôło na festiwalu w Jarocinie. W 1986 rokù, karno ògłoszëło swojé rozpùscëni. Znowa naczãło òno wëstãpiwac w 1990 rokù, chòc zmienionëm skłôdze. W 1991 rokù wëdôle albùm 1991. W 1993 Siódma pieczęć. W 1995 rokù Republika marzeń ë trzë lata pózdzé albùm Masakra. 22 gòdnika 2001 roka ùmarl Grzegorz Ciechowski ë karno zawieszëło zwòją dzéjnotã.   1983 - Nowe sytuacje 1983 - 1984 1984 - Nieustanne tango 1991 - 1991 1993 - Siódma pieczęć 1995 - Republika marzeń 1998 - Masakra 2002 - Ostatnia płyta 1983 - Kombinat/Gadające głowy 1983 - Układ sił/Sexy doll 1986 - Sam na linie/Moja krew 1991 - Lawa/Balon 1993 - '82-'85 1999 - Biała flaga 2003 - Komplet 2007 - Gwiazdy polskiej muzyki lat 80. vol. II 1993 - Bez prądu 2002 - Republika 2004 - Największe przeboje - LIVE 2007 - Trójka Live! http://republika.art.pl/ http://republikamarzen.pl/ https://web.archive.org/web/20181116215723/https://www.polskirock.art.pl/republika,1,81,wykonawca.html https://www.discogs.com/artist/669346-Republika
Wòjcech Łuka (pòl. "Wojciech Łuka") 10 strëmiannika 1958 r. w Rejowcù Fabrycznym w lubelsczim wòjewództwie – je znòny pòlsczi ùtwórca, malôrz, wielestarnowi artista grafik, kunsztler. Òn wiele twòrzi, kòl 40 lat. Jegò òbrazë, pòrtretë lëdzy zasłużonëch dlô kùltury ë kòmpòzycëje ò témie historiczny mòże nalezc w salonach ë galerijach w rozmajitëch mùzeach w Pòlsczi Repùbliczi. Wiele téż za greńcama, na przëmiôr w: Miemcë (2022 w Oberhausen) , Zjednóné Kraje Americzi, Szwedzkô, Egipt, Wiôlgô Britanijô, Italskô ë Kanada. Żëcé. Narodzënë Łuki nastąpiłë 10 strëmiannika 1958 w Rejowcù Fabrycznym. W młodich latach chòdzëł nôprzódka do spòdleczny szkòłë w Swinecczù – gard na prawach krézu w zôpadnopòmòrsczim wòjewództwie, henë téż pòtemù ucził sã w Òglowòsztôłcącym Liceùm, w 1977 rokù zdôł maturã. Pòtemù sztudérowôł m.jin. : na Szląsczim Ùniwersytece w Katowicach, w Toruniu (na Ùniwersytece Mikòłôja Kòpernika), òn sztôłcył sã m.jin. w akademie w gardze w Krakòwie (absolwent Akademii Kùńszta 1984). Je żeniałi ze Magdaléną Ewą. Òjc Jakùba, Maksyma ë mô córkã Marta. Galerëjã. Westrzód eksponatów w mùzeùm (institucjô pòwòłónô do zbiéraniô) je m.jin. "Droga Krziżewô" (abò "Darga Krziżewô") – ùtwórca malôrz Wòjcech Łuka.
Pòdrąbiónô (pòl. "Podrąbiona") – môłô kaszëbskô sedlëna w gminie Kôrsëno, w kòscérsczim krézu, w pòmòrsczim wòjewództwie. Leżi w lasny òbéńdze Tëchòlsczich Bòrów. Niedalek òd wsë miescy sã dôwné wòjskòwé latawiskò. Wchôdô w skłôd szôłtëstwa Bòrsk. Òficjalną kaszëbską pòzwã „Pòdrąbiónô” wprowadzëlë 26 maja 2014.
Mòra – jak wierzele Kaszëbi to je dësza, chtërna wëszła z cała człowieka w spikù i òbróca sã w jabkò, krëszkã, kòta, mësz, nocną mòrówkã abò jesz co jinégò, a pòtemù dłôwi lëdzy, jezdzy do ùpadłégò na kòniu abò młodim bëdle, wëpijô soczi z drzéwiãt, dëszi drëżónë i wòdã. Mòra wlôżô w jizbã dzurką òd klucza i kładze sã na człowieka jak miészk piôsku. Òna zaczinô mòrzëc òd nogów jaż pò gardło, do môłkù, a przë tim mrëczi: mër, mër, mër.
Haga – to je wiôldżi gard w Néderlandzce ë ji rząd mô tu sedzbã. W 2012 rokù òna mia 490 282 mieszkańców.
Domôcô kùra ("Gallus gallus domesticus") – to je ptôch z rodzënë kùrowatëch. Lëdze chòwióm je na całim swiece òd dôwnëch czasów. Ôrtë. To dô kòl 80 zortów kùrów: letczé kùrë, niosczi mògą sã niesc do 13 rokù żëcégò miãsné kùrë wôżą nawetka do 5 kg kùrë krzyżówczi: kąsk miąsa i niosóm jaja kùrë amatorsczi: bòjowiczi malinczi pòkraczny Przëpisë. Òbrôzk:Kura 001. JPG
IX młin w Òlëwie - je wcyg ùżiwónym stôrim młinem przë Òlëwsczi Strëdze. Òn béł rozbùdowóny w 1874 rokù, a w 1594 rokù to béł fòlusz.
Kôłk - je ùpiekłi z mączi, jaja ë mléka abò wòdë. Òn je piekłi z dwóch strón na òléju w patelni. Gò mòże pòsëpac cëkrem.
Kònstantin Ferber ("Constantin (Konstantyn) Ferber") – ùr. 9 czerwińca 1520 rokù, a ùm. 15 gromicznika 1588 rokù béł wiele lat bùrmésterã Gduńska. W 1548 rokù òn béł przësëżnik. Jak òn béł bùrmésterã Gduńska 18 czerwińca 1568 rokù - 13 frajbitrów z Gduńska napadło na kaszëbsczich lëdzy, a pòtemù bëło ùkôróny. To bëło ùznóné za òbrazã króla i òn rok czasu béł w sôdzy. W tim czasu mòcny béł tu mieszczónowi stón, a òn dôł dosc wiele dëtków na lëterską szkòłã, ale béł téż stôwiôrz dodómù Ferberów w Gduńskù. Jegò grób je w tim gardze. Dzieje Pomorza Nadwiślańskiego od VII wieku do 1945 roku / [Stanisław Mielczarski et al. ; koordynacja całości Wacław Odyniec], Gdańsk : Wydaw. Morskie, 1978, s. 127. L. Krzyżanowski: Gdańsk, Sopot, Gdynia. Przewodnik, "Sport i Turystyka", Warszawa 1970, s. 61. VIAF
Jezoro Môłé Brodno (pòl. "Małe Brodno") - to je jezoro ò wiéchrzëznie 0,71 km² w kartësczim krézu, w Kaszëbsczim Krôjòbraznym Parkù w òbéńdze Kaszëbsczégò Pòjezerzô.
Człuchòwò (téż: Człochòwò, Człëchòwò; w zdrojach: "Slochow" 1312, "Slochow" 1344, "Czlochow" 1454, "Słuchów" 1565, "Człuchowo 1614"; pòl. "Człuchów", miem. "Schlochau") - to je krézewi gard w pòmòrsczim wòjewództwie nad Rëchnowsczim Jezorã. Tu je Regionalné Mùzeum w Człëchòwie i krzëżacczi zómk. Lëdztwò gardu: 13.869 (2017) Wiéchrzëzna gardu: 12,48 km2 
Zwëczajnô macerzónka ("Thymus pulegioides" L.) – to je ôrt roscënë z rodzëznë głëszkòwatëch ("Lamiaceae"). M. jin. na Kaszëbach òna rosce. Ernst Seefried-Gulgowski, Von einem unbekannten Volke in Deutschland. Ein Beitrag zur Volks- und Landeskunde der Kaschubei /Izydor Gulgowski, O nieznanym ludzie w Niemczech. Przyczynek do ludoznawstwa i krajoznawstwa Kaszub, przekład M. Darska-Łogin, red. naukowa i wstęp J. Borzyszkowski, Berlin 1911 - Gdańsk 2012, s.176 ("Feldthymian").
Kôłkòwò - to bëła kaszëbskô wies w gminie Gniewino. Tu w 1945 rokù bëłë białczi z lagru z Stutthof. Wiele jich ùmarło i w 1969 rokù bëła tôblëca ò tim. Ta wies bëła znikwionô do nédżi latach 90. XX stalata, ale to sã zaczãło rëchli. Róża Ostrowska, Izabella Trojanowska: Bedeker kaszubski, Wydawnictwo Morskie, Gdańsk 1974, s. 265 
Héklowanié to je proces wërôbianiô wiãzëdła prze pòmocë héklôcza. =Spòsób wiãzaniô= Héklowanié tak jak wiãzenié na spicach zanôlégô na przecyganim zôdzeżgów nitków bez se na rozmajite ôrtë. Jinosc midze héklowaniém a wiãzaniém na spicach je tako, że  tu robi tëlkò jedna raka , bò  hékluje sã  jino jednym héklôczem ,  a prze wiãzaniém na spicach robią dwie rãce, bò całô robota zatôrczënô je na dwùch spicach. =Etymòlogiô= Rodowizna słowa héklowanié pòchòdzy ód stôrô francëszczégò jãzëka ,hook”. Héklôcz wëstãpiwô w rozmajitëch wiôlgòscach i może bëc sprawiony z wszelejaczich materiôłów, taczich jak: gnôtë, bambus, aluminium, sztëcznégò twòrzëwa i stalë. =Doczëzna= Spòdlecznã doczëznã do wërôbianiô wiãzëdła je héklôcz i jaczis ôrt doczëzny, chtërny bãdze wërôbiany. Nôczãscy je to nitka abò wôłna. =Jinosc midzë héklowniém, a wiãzaniém na spicach= Nôbarżi jasnô jinosc zanôlegô na tim, że do héklôwaniô ùżëwô sã jednégò héklôcza zakùńczënégò hôczykã, a nie dwùch spiców. W héklowanim aktiwnô je blós jedna zôdzerzga, czej we wiãzenim na spicach robi sã narôz na côłim rzãdze zôdzerzgów. Spùszczone zôdzerzgi mogą sprawic rozplecenie wiãzëdła. Jinaczi je w przëpôdkù héklowaniô, tu spuszczenie zôdzedzgów nie je wiôldżim zadanim. Sprôwiô to jinosc bùdaceji midze tima spòsobama. We wiãzëdle wërôbianym na spicach kòżdé òczkò pòdtrzëmëwóne je bez òczkò z wëższégò rządu. Zôs w héklowniém zôdzerzgi parłãczają są strónką. =Spòdlowé splecënczi hékloczôwé= Je czilenôsce ôrtów spòdlowëch splecenków hékloczowëch. Mòżnô je ùkłôdac w niezrechòwóną lëczbã òbmëszleniów. Do modłów dołączone są téż òpisë splecënków chtërne wëstãpiwają we wiãzëdłch. W zanôleżnoce òd òsobistëch pierszëznów niechtërny ledzë wëbierają òdtwòrziwanie mòdła òglownika abò chcą robic wedle jinszëch òpisënków. =Wczesnô historiô= W XIX stalace Jirlandjiã òpanôwôł wiôldżi głód (1845-49). W tim czase nastãpiłwô rozwiniãce héklowaniô knëpczi. Wëróbk héklôwóny knëpczi stôł sã wińscem na zôróbk dlô ùbòdżich jirlancczich robotników. =Héklowanié jakno kùńszta= Yarn bombing je to forma kunsztów darżëcnych na ten sam ôrt jak graffiti, tëli, że nie je to malowóne farbą, a do twòrzënô dokôzu ùżëwô sã wôłny i héklocza. Twòrzënié jinstalacëji może bawic baro długo. Dôkazë z wôłny òbchadane sã jakno forma nietrwałô. Pierszi rôz taką formã dôkòzù wëkònała Magda Sayeg, 37, z Houston w 2005 rokù. Wëmëszlëła, żebë òbhéklowac klëczczi w swòjim krómie. =Przëpisë=
Jozef Murgaš ("Joseph Murgas"; ùr. 1864 rokù w Słowacce – ùm. 1929 rokù w Zjednónëch Krajach Americzi) – to béł słowacczi ksądz, fizyk i wënalôzôrz w òbrëmie m.jin. bezdrótny telegrafie. Òn miôł wiele patentów na wënalôzczi.
Kòszëlka pòlo – to je zort kòszëlë z kòłnérzkã i rozcãcém kòl szëji. Òna mòże miec czieszinkã i dwie abò trzë kòszlówczi.
Mòjszewskô Hëta (pl. "Mojuszewska Huta") – kaszëbskô wies w Pòlsce w òbéńdze Kaszëbsczégò Pòjezerzô, pòłożonô w pòmòrsczim wòjewództwie, w kartësczim krézu, w gminie Serakòjce w òbéńdze Kaszëbsczégò Krôjòbrazowégò Parkù. "Mojuszewska  
Jednoseminnô mąkùszka ("Crataegus monogyna" Jacq.) – to je czerz abò nisczé drzéwiã z rodzëznë różowatëch ("Rosaceae"). Òna rosce m. jin. na Kaszëbach, a ji jeden brzôd mô jedno semiã. 
Renifer ("Rangifer tarandus") – to je lądowi susk z rodzëznë jeléniowatëch ("Cervidae"). Òn żëje m. jin. w tundrze - dalek na nordze np. w Szwedzce.
Melanie Griffith, (ùr. 9 zélnika 1957) je amerikańską teatrownicą.
Nonius - je pòmòcny przë dokładniészim mierzeniu.
Rowë (pòl. "Rowy") - to je wies w Gminie Ùszcz, w stołpsczim krézu pòmòrsczégò wòjewództwa. Tu je kòscół. Czesław Piskorski, Pomorze Zachodnie, mały przewodnik, Warszawa: Wyd. Sport i Turystyka Warszawa, 1980, s. 232
Gryfice (we zdrojach: "civitatis nostre Griphemberch super Regam" 1264, "Gryphenberge" 1277, "Grifenberg" 1302, "de Griphenberch" 1331, "Grifenberch" 1538, "Griphenberch" 1535, "stat Griphenberge" 1535, "Grifenberg" 1535, "Griffenberg" 1539, "Griffenberch" 1539, 1540, "Grifenberge" 1540, "Greiffenberge" 1618, "Greiffenberg" 1789, "Greifenberg" 1834, miem. "Greifenberg in Pommern"; òdtwòrzóné mòżebné kaszëbsczé pòzwë: "Gripiewô Góra", "Grifiô Góra") – krézewi gard w zôpadnopòmòrzczim wòjewództwie nad Régą. Lëdztwò gardu: 16.595 (2009) Wiéchrzëzna gardu: 12,4 km2
Encyklopedia powszechna PWN – to je pòlskô pòwszechnô encyklopediô wëdónô w latach 1973–1976 (Suplement 1988) we Warszawie. W ni jakòs wnetka zabôczele, że je zemia "Kaszuby" (Kaszëbë). W dodôwkù ("Uzupełnienia" 1974 - 76) do ni m.jin. napisôlë, że są na swiece "Kaszubi" (Kaszëbi). Napisóné równak je ò pòmòrsczi òwcë ("Pomorska owca") na "Kaszubach" (Kaszëbach).
Słoweniô (téż: Słoweńskô) – państwò w pôłniowim dzélu westrzédny Eùropë, nôleżącé do Eùropejsczi Ùnie. Grańczi z Aùstrią, Chòrwacją, Madżarską i Italską. Geògrafiô. Pòłożenié. Leżi w pôłniowim dzélu westrzédny Eùropë, pòmidzë Aùstrią i Chórwacją. całownô: 20,273 km² wiéchrzëzna lądu: 20,151 km² wiéchrzëzna wòdów: 122 km² môl na swiece wedle wiéchrzëznë: 155. òglowô długòsc wszëtczich grańców: 1,211 km państwa, z jaczima mô grańce: Aùstriô 299 km, Chòrwacjô 600 km, Wãgrë 94 km, Włochë 218 km Brzegòwô liniô. 46,6 km Klimat. Strzódzemnomòrsczi klimat na ùbrzegù; na plaskati wëżawie i dolënach na pòrénkù klimat kòntinentalny, z chłodną zëmą i łagódnym abò gòrącym latã. Ùsztôłcenié terenu. Na ùbrzegù rozcygô sã plaskatô wëżawa Kras; w nordowò-zôpadnym dzélu rozcygô sã górsczi region (Julijsczi Alpë) , chtëren przëlégô do teritorium Włoch i Aùstrie (na nordze) ; na pòrénkù przeplôtają sã wëszawë i dolëznë z mnodżima rzékama. strzédnô wësokòsc: 492 m. n.r.m. nôniższô wësokòsc: o m. n.r.m. (Adriaticczé Mòrze) nôwëższi czëp: 2,864 m. n.r.m. (Triglav) rolné gruńtë 22,8 % (w tim 8,4% òrnëch gruńtów) lasë 62,3% (w 2011) wielëna lëdztwa: 1,972,126 (wôrtoscë szacowóné na lëpińc 2017) môl na swiece wedle wielënë lëdztwa: 147. Lëdze i spòlëzna. Etniczné karna. Słoweńcë 83.1%, Serbòwie 2% , Chòrwacë 1.8% , Bòsniacë 1.1% (pòdôwczi òglowégò spisënkù z 2002) Jãzëczi. słoweńsczi (òficjalny) 91.1%, serbò-chòrwacczi 4.5% (pòdôwczi òglowégò spisënkù z 2002) Religijné karna. katolëcë 57.8%, mùzułmanie 2.4%, prawòsławny 2.3% mieskô pòpùlacjô: 49,6% (w 2017) wikszé miesczé westrzódczi: Lublana (stolëca) – 279,000 mieszkańców (w 2014) òficjalnô pòzwa: Repùblika Słoweniô (słoweń. "Republika Slovenija") pòliticzny ùstôw: parlamentarnô repùblika stolëca: Lublana czasowô cona: UTC+1 nôrodny himn: „Zdravljica” ("Toast") pezydent: Borut Pahor (òd 22 gòdnika 2012) premier: Marjan Šarec (òd 13 séwnika 2018) Pòliticzny system. Ùstawòdôwczô władza. Dwùjizbowi parlament, w skłôd jaczégò wchôdô Państwòwô Radzëzna (słoweń. "Državni Svet"; 40 nôleżników na piãcolatną kadencjã) i Państwòwé Zéńdzenié (słoweń. "Državni Zbor"; 90 nôleżników na sztërëlatną kadencjã; dwùch z nich wëbiérô sã w òsóbnëch welownëch òkrãżach dlô włosczi i wãgersczi miészëznë). Słoweniô w „The World Factbook” Òficjalnô starna Slovenia.si Rząd Repùbliki Słoweniô
Wòdnô bróma – biwô np. w Gduńsku, brómny bùdink, chtëren tu zamikô drogã do rzéczi Mòtławë. Je nią np. Zelonô Bróma w Gduńsku - to je barżi pałac, ale pòd nim dołã mòże przejachac.
Nadreniô-Palatinat (miem. "Rheinland-Pfalz") - je związkòwim krôjã w Miemiecczi Federacëjny Repùblice. Òn òbjimô 19854,21 km² wiéchrzëznë. Tu mieszkało 4073000 lëdzy w 2016 rokù.
Alimentë ("alimentum") – są w Pòlsce regùlarnyma òbrzésznyma òbdôwama dlô lëdzy, do chtërnych są òbòwiózóny jiny lëdze. Mòże bëc tak, że chłop pò rozdënkù z białką płacy ji alimentë na dzece. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. 2015 poz. 2082) rozdënk
Samùm - to je pôłniowi, pòriwny, gòrący i sëchi wiater, chtëren wieje na pùstiniach np. Nordowi Africzi. Òd niegò są piôskòwé krzëkwë. Jak wieje samùm robi sã baro cepło
"Zrzesz Kaszëbskô" - to bëło wôżné dlô Zrzeszéńców pismiono kaszëbsczi rësznotë. Òno bëło wëdôwóné latach 1933-39, 1945-47 i 1992-93. Neureiter F.: Historia literatury kaszubskiej. Próba zarysu. Pòlsczi dolmaczënk Maria Boduszyńska-Borowikowa, Wydawnictwo Morskie, Gdańsk 1982 Zrzesz Kaszëbskô
Damnica (pòl. "Damnica") - to je wies w pòmòrsczim wòjewództwie, w stołpsczim krézu, w gminie Damnica. Tu je pałac ë Zrzesz Szkòłów, a w ni dzece ùczą sã kaszëbsczégò jãzëka . 1.) 
Karwiô (pòl. "Karwia", miem. "Karwen") je wsą nad sztrądã Bôłtu na Kaszëbach, w gminie Wiôlgô Wies , w ji zôpadnym parce. Pierszô zmiónka ò Karwiô pòchôdô z 1274 rokù. W XX-im stolatim miôł plac zacht rozwij wsë dzãka turistice. Karwia
Zôpùstë są czasem òd niedzeli (zôpùstnô niedzela) do wtórkù przed Pòpielną Strzodą. W zôpùstë miało bëc tuńcowóné, a nié mógł szëc, bò chòwa mògła bë zakùlawiec. Na Kaszëbach òb ten czas miôł sã dobrze najesc, bò z pòczątkiem Wiôldżigò Pòstu kùnczą sã ùcechë i dobrè jedzeniè. Wôżnë bëłë téż: zôpústny „tuńc na dłudżi len”, plińce i zôpùstné plôcczi. Dzysô na kaszëbszczich zemiach ju prawie ni ma widzec lnu, ale czedës rosło gò wiele. W zôpùstë czasem pôrã gbùrsczëch rodzëznów sôdało we wasądżi ë òdwiédzało krewnëch. Saniówka w tim czasu biwô snôżô. Rzeczónczi: W zôpùstë mùszi bëc miãso, bò chto w zôpùstë nie jé miãsa, tegò mëdżi òb lato zjedzą. Na zôpústny dzèń, szëkújta, babë, nodżi na dłudżi len. Chto w zôpùstë nie tańcuje, tegò pchłë grëzą. Zôpùstni tuńc zdrowia kùńc. Malicki L.: Rok obrzędowy na Kaszubach, Wojewódzki Ośrodek Kultury, Gdańsk 1986
Bërczk – to je zôbôwka zrobionô z wikszi knąpczi z dwùma dzurkama, przez chtërne przewlokłô je dëbeltnô nitka. Przez nitkã ë palce knąpka sã krãcy i jakbë brzãczi. Òn je zôbôwką dlô dzecy, a znaje gò wiele starszëch Kaszëbów.
Młënôrz - zajimó sã młocém mączi z zôrna w młinie. Nôprzód we wiele chëczach bëłë żarna i na nich młolë mąkã. Rozmajitoscë. Czedës m. jin. na Kaszëbach bëło dosc wiele młinów kòl rzéków. Dzysô młënôrz je tu dosc zabôczonym warkã.
Szëflôda - to je wësëwónô òtemkłô z górë skrzinka w méblach. Òne są np. w kòmódze i przëdôwają sã do trzimaniô rzeczi w schòwie, a biwają w biblotece.
Pierwszi Lëst do Kòrintczików [1 Kor] – to je dzél Nowégò Testameńtu napisóny kòl 57 rokù. Swiãti Paweł dłëgszi czas béł Efezu i tu nen lëst béł pisóny za czasu jegò trzecy misyjny rézë (lata 53 – 58). No pismiã je òbrôzã spòleczno-religijnégò żëcô gminë w grecczim òstrzódkù – Kòrince. 13 dzélëk tegò lëstu - ò miłoce – je zwóny „Piesnią nad piesniama” Nowégò Testameńtu. Eùgeniusz Gòłąbk (tołmaczenié): "Swiãté Pismiona Nowégo Testameńtu", Gduńsk-Pelplin 1993, ss. 297 – 321.
Rafaela Herrera, wòjskòwô bohaterka Nikaragui (ùm. 1805) Teofila Sapieżyna, pòlskô szlëchcanka, politiczna dzejôrka, pamiãtnikorka, bibliofilka (ùm. 1816) Tadeusz Reytan, pòlsczi pòliticzni dzejôrz, pòsł na Sejm (ùm. 1780) Edmund Halley, anielsczi astronoma (ùr. 1656) Maria van Lommen, néderlandzkô jubilerka (ùr. 1688) Pylyp Orlyk, ùkrajińsczi prowadnik kozacczi, diplomata (ùr. 1672) Bohuslav Matěj Černohorský, czesczi organowi muzyk, kòmpòzytor (ùr. 1684) William Somervile, anielsczi poeta (ùr. 1675)
Abaddon - polsczé pùnkòwé karno z Bëdgòszczë. Pòwstôło w 1982 rokù pòd mionã "Partyzantka miejska". Założëlë je Tomasz Dorn (perkùsëjô), Tomasz Frost (basowô gitara), Bernard Szarafiński (gitara) ë "Mirek" (spiéw) - pózdzé na jegò plac przëszëdł Waldemar Jędyczowski. W latach 1984 ë 1985 karno wëstãpiwôło z dobiwkama na festiwalu w Jarocinie. Rok pózdzé grało w kòncertowi trase pò Jugòsławijë dze nagrało w studio w Ljubljanie (Słowenijô) sztof na pierszą sztudijną platą "Wet za wet", jakô òstała wëdónô przez samòstójna francëską wëdowizna "New Wave Records" ë dostała swegò ôrtu kùltowi sztatus w Pòlsce. Niezgòdnoscë co do sztélu dôlszegò graniô doprowadzëłë w 1987 rokù do rozpôdu karna. Znowa naczãło òno wëstãpiwac, chòc w kąsk zmienionëm skłôdze, trzë lata pózdzé. Wprzód blós pò Pòlsce, a w 2003 òdbëło krótką kòncertową trasã pò USA. We łżekwiôce 2005 rokù zawieszëło karno zwòją dzéjnotã.. "Wet za wet" - LP (New Wave Records 1986), MC (Melissa Records 1993), CD (Pop Noise 2001) "Walcz o swoją wolność" - SP (Bydłoszcz Records 1996) "Nie do Poznania" - SP (HC PZPR Rercords 1996) "Godzina krzywd" - CD (Lou & Rocked Boys 2004) "Kto?" na LP "Fala" (Polton 1985) "Wet za wet" ë "Kto?" na LP "Jak punk to punk" (Tonpress 1988) "Kto" ë "Kukły" na MC "Był kiedyś Jarocin" (GZG Rec. 1998) "Zamknij się w sobie" ë "Zostań bohaterem" na Promò CD "Punks, Skins & Rude Boys NOW!!! vol. 8" (Jimmy Jazz 2003)
Kaszëbistika – filologòwô discëplina, zwëkòwô ujmòwónô jakno dzél slawisticzi, zajimającô sã badérowanim jãzëka, lëteraturë, kùlturë i dzejów Kaszëbów. Historiô kaszëbisticzi. Pierszé pòstrzédné infòrmacje ò kaszëbsczim jãzëkù (òd pastorów z Bëtowa i Smôłdzëna – Szëmona Krofeja i Michała Mòstnika) pòchôdają z XVI i XVII st. Òstałë òne równak òdczëtóne i zbadóné dopiérze w XIX st.   Wiédza ò kaszëbiznie zwikszała sã na przełómanim XVIII i XIX st. Karl Gottlob von Anton òpisôł kòl 300 kaszëbsczich wërazów z Zôpadnégò Pòmòrzô. Jegò materiałë pòznôł slawista Izmaił Srezniewsczi, co dało zôczątk zajimaniu sã Kaszëbama przez rusczich ùczałich. Baro nieżëczny kaszëbiznie pastor z Cecenowa Gottlieb Lorek ùsadzył drëkòwóny òpisënk Kaszëbów nad Łebą (1821), je téż aùtorã m.jin. rãkòpisu kaszëbskò-niemieckò-pòlsczégò słowôrzka. Òd kuńca XVIII st. Kaszebama zajimôł sã Krësztof Celestin Mróngòwiusz, chtërny m.jin. zbiérôł kaszëbską słowiznã (w wikszoscë òd Kabôtków z òkòlégò jezór Łebskò i Sarbskò). Rãkòpis kaszëbsczégò słowôrza dostôł òd Mrągòwiusza rusczi badéra P. I. Prejs, jaczi w 1840 napisôł z niegò rapòrt (skrodzoną wersjã). Rapòrt stôł sã szerok znóny w nôùkowim swiece i béł zwëskóny w wiele jinszich słowarzach. Kaszëbizną zajinteresowóny bëlë czesczi ùczałi we Wrocławiu – František Ladislav Čelakovský i Jan Evangelista Purkyně. Przeniósł są tam na studia Florión Cenôwa, jaczi za nômòwą Pùrkiniégò wzął sã za wëkònanié programù badaniów kaszëbsczich Mrągòwiusza. Doparłãcził do niegò równak prakticzną dejã ùrobieniô lëteracczi kaszëbiznë i kaszëbsczi pismieniznë, tj. włączeniô do karna słowiańsczich jãzëków apartnégò kaszébsczégò jãzëka wbrew wastëjący wnenczas ùdbie ùczałich na témã kaszëbiznë. W 1856 na żëczbã Petersbursczi Akadamie Nôùk na Kaszëbë przëjachôł Aleksander Hilferding. Béł òn pierszim ùczałim, jaczi przeprowadzôł badérowania na całi kaszëbsczi òbéńdze. Stwierdzył òn, że jãzëk Kaszëbów i Słowińców to slédnô żëjącô néżka kòlbôłtowégò dialektu, chtëren w strzédnowiekù zajimôł stolemną òbéńdã i chtëren twòrzi z pòlsczim jãzëkã pòspólną, „lechicką” wietew słowiańsczi mòwë. Na grëńt pòlsczi nôùczi deje Hilferdinga, razã z ùdbą ò przechódnocë kaszëbiznë jakò pólsczégò dialektu, przenioslë Lucjón Malinowsczi, Aleksander Brückner i Kadzmiérz Nitsch. Ten òstatny pòdczorchiwôł równak apartnosc kaszëbiznë òd pòòstałëch pòlsczich dialektów. Deje Cenôwë ò jãzëczny i etniczny apartnoscë Kaszëbów rozwinął zôs Stefan Ramùłt, chtëren ùznôwôł kaszëbiznã za òsóbny słowiańsczi jãzëk. Terëczasnô kaszëbistika. Pò 1945 przédnictwò w kaszëbistice przënôlégô do ùczałich z Institutu Slawisticzi PAN w Warszawie i ùczałich z Gduńska (ód 1970 w ramach Gduńsczégò Ùniwersytetu). Do warszawsczégò karna nôleżą m.jin. Z. Stieber, H. Pòpòwskô-Tabòrskô, J. Zeniukòwô, E. Rzetelskô-Feleszkòwô, K. Handke, J. Majowô. Na Gduńsczim Ùniwersytece badérowaniama zajimalë sã m.jin. E. Bréza, J. Tréder, M. Cybùlsczi. Nowi cząd badaniów kaszëbiznë sparłãczony béł z przërëchtowanim „Atlasu językowego kaszubsczyzny i dialektów sąsiednich” (AJK). Wëdôwóny béł òn w latach 1964-1975 i skłôdô sã z 15 tomów i 750 lingwisticznëch kôrt na spòdlim materiałów zapisónëch w 104 kaszëbsczich wsach. Ùdbòdôwcą atlasu béł Zdzysłôw Stieber, aùtor wiele artiklów na kaszëbską témã. Z karna aùtorów AJK wëwòdzy sã téż wôżnô badérka kaszëbiznë Hanna Pòpòwskô-Tabòrskô. Kaszëbistika na Gduńsczim Ùniwersytece. Wespółczasno wôżnym môlã rozwiju kaszëbisticzi je Gduńsczi Ùniwersytet - Filologòwi Fakùltet. Dzãka ùchwôlënkòwi Senatu Gduńsczégò Ùniwersytetu w rokù 2014 pòwstôł nowi czerënk studiów sztôłcącëch przińdnëch kaszëbistów: kaszëbskô etnofilologiô z dwùma specjalnoscama: dlô szkólnëch i animacyjno-medialnô. Jak donëchczôs zaczekawienié studiama je słabé. W 2017 rokù bëła dodôwnô rekrutacja na kaszëbską etnofilologiã. W 2018 rokù I rok akademicczi kaszëbsczi etnofilologii nie béł pùszczony w rësznotã. W 2020 rokù bëło 69 kandidatów na sztudierów. Jerzi Tréder, Spòdlowô wiédza ò kaszëbiznie, Gduńsk 2009, s. 9-18 . Kaszëbskô etnofilologiô na Gduńsczim Ùniwersytece
Georgi Greczko, rësczi astronauta 735 Beda Tczëwôrtny, zôkonik ë dzejopisôrz 992 Mieszkò I, pòlsczi ksążã 1085 Papiéż Grzegorz VII 1261 Papiéż Alexander IV 1555 Henrik II Nawarsczi, król francësczi
Krëjamnô Wòjskòwô Òrganizacëjô "Kaszëbsczi Grif" ("pòl. Tajna Organizacja Wojskowa Gryf Kaszubski") - na zôczątkù II Swiatowi Wòjnë bëła nôbarżi rozkòscërzoną pòlską wòjskòwą òrganizacją zrzeszającą wiele Kaszëbów - aktiwnëch w rësznoce zatôrczënkù. Pòtemù bëła òna pòprzezwónô na Krëjamnô Wòjskòwô Òrganizacëjô "Pòmòrsczi Grif". Ji nôleżnicë wespółrobilë z AK i ùznôwalë wëszëzna Pòlsczégò Rządu w Londinie.
Jezoro Reduńsczé Dólné (pòl. "Jezioro Raduńskie Dolne") - to je jezoro ò wiéchrzëznie 7,37 km² w kartësczim krézu, w Kaszëbsczim Krôjòbraznym Parkù w òbéńdze Kaszëbsczégò Pòjezerzô.
Zbòżé – są to roscynë z rodzëznë trôw. Są nima: żëto, pszénica, jãczmin, òws, kùkùridza, a bëło wierã téż proso. Z pòdrzadkù ùpraw gbùrsczich są nima téż: bùkwita (lëtewka), raps, len, kònople. Na Kaszëbach zbòża bëłë wôżnyma roscënama. Czedës zbòżé zwano „żëtã”. Całi bògactwò sparłãczony z tim słowã mòże nalezc w "Słowniku gwar kaszubskich na tle kultury ludowej" Bernarda Sychty. Brzôd mô wielodajną zamkłosc mączi, z chtërnej wërôbiô so: mąkã, krëpë, òlej, cyrop, alkòhól; je to téż ùżëwóné w przerobinié: browarnim, mëłarznim, gòrzelnim, farmaceuticznim. Stanisław Tołpa, Jan Radomski, "Botanika. Podręcznik dla techników rolniczych", wyd. dziesiąte, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa 1975, s.319-322.
Jastrzëbiôk – to są pùstczi kòl wsë Miłoszewò. Mòże ta pòzwa je òd Jastrzëbòga
Pòdsniéżk ("Galanthus nivalis" L.) – to je roscëna z rodzëznë amarilkòwatëch ("Amaryllidaceae"). Rosce òna w westrzódny ë pôłniowi Eùropie, w tim téż na Kaszëbach. Je to roscëna w Pòlsce chrónionô; ji pòkôzanié sã, np. w gromicznikù abò strumiannikù, symbòlizëje chùtczé nadéńdzenié zymkù.
Matarniô (pòl. "Matarnia", miem. "Mattern") - to je dzél Gduńska, a bëła wies. Tu je kòscół, a nim je czasã w niedzelã Mszô Sw. m. jin. dlô Kaszëbów i mòże czëc kaszëbsczi jãzëk. Probòszczã w latach 1983 - 1994 béł tu ksądz Władisłôw Szulëst. 
Céza - ôrt secé do łowienô rëbów przë dnie np. bańtków. Cézą rëbôcë mògle łowic np. w Bôłce. Friedrich Lorentz (1934) pisôł, że Kaszëbi łowile cézą òb noc.
Nowi Dwór (pòl. "Nowy Dwór Gdański", miem. "Tiegenhof") - to je krézewi gard w Pòmòrsczim Wòjewództwie na Zëławie nad Tugą. Lëdztwò gardu: 12.459 (2010) Wiéchrzëzna gardu: 5,06 km2 19.) 
Radio Kaszëbë – priwatnô regionalnô radiowô rozsélnica, chtërnô bëła zapùszczenô 18 gòdnika 2004 rokù. Kòncesjonariuszã i załóżcą rozsélnicë je Stowôra „Pùckô Zemia”. Programa Radia Kaszëbë dochôdô do 800 tës. słëchińców na Pòmòrzim (w Trzëgardze, krézach: pùcczim, wejrowsczim, kartësczim, kòscersczim, lãbòrsczim, niechtërnëch dzélach chònicczégò, gduńsczégò, starogardzczégò i tczewsczégò krézu). Dzél programù radio nadôwô w kaszëbsczim jãzëkù. 60% całownotë programù zajimô mùzyka (w tim i kaszëbskô). Co gòdzënã radio nadôwô lokalné infòrmacje, jaczich mòże słëchac w programie „Klëka”. Radia Kaszëbë mòżna słëchac na czãstotlëwòscach: 98,9 FM (wejrowsczi pòwiôt, dzél pùcczégò pòwiatu i Trzëgardu); 92,3 FM (kartësczi pòwiôt); 90,1 FM (kòscersczi pòwiôt); 106,1 FM (nordowé Kaszëbë); 94,9 FM (lãbòrsczi pòwiôt). Òbaczë téż. CSB TV Przëpisczi.  
'Skòwrónk'(Alauda arvensis) - ptôch z rodzëznë "skòwrónczi" z rédżi "wróblowé" Wëstãpianié. Gniazdëje na pòlach i òtemkłëch terenach òd Europë i nôrdowëch grańców Africzi, przez Azëjô, pò nordóstową Sybirëjã i Chinë. Pòpùlacje nordowi i wschòdni migrëją na zëmã na pôłnié. Wiôlgòsc i wôga. Długòsc cała: 18 cm. Wôga:29-51 g. Pòzdrzatk. Niewiôldżi, bruny ptôch ò trzënórtnëch skrzidłach,môłim kùnôszkù na głowie, dłùdżëch slédnëch pazurach i dosc dłudżim ògònie. Wiérzk cała bruny z cemniészim sztrichaniém; skrzidła i ògón cemnobruny ò biôłëch rańtach; spódk cała żôłtawobiôłi. Nodżi i dzób żôłtawobruny,òczë bruny. Jôda. Semiona i dzéle roscënów, òwôdë, pajiczi i jinszi bezpôcorniczi. Rozrôdzanié. Gniôzdo na zemi w sztôłce snôdczi szôlczi, ùkrëté midze kãpamë trôw. Zrobiony je z sëchi trôwë, a ód bëna wëlożony mitkò steblamë. Samnica skłôdô 3-4 zelonkawoszari abò krémòwoszari jaja, gąsto pòkrëti szarobrunëma plachckamë. Wësôdëje je sama przez krótkò 11 dniów. Pisklãta starszi dozérają razã. Młodi òpuszczają gniôzdo, czé minie 9-10 dni. Spòsób żëcégò. Skòwrónk je znóny z pësznégò spiéwù. Spòtkac gò mòże na òtemkłëch i pòrosłëch trôwama môlach. Je widzóny midzë wësoczima rzmama, ùbrzeżnëma słonëma brëzgawicama i dunama. Nôwicy czasu bawi na zemi, czé szukô żercô. Wëstraszony przëcëskô sã do zemi, a pózni narôz zriwô sã do lecënkù. Samc mòże spiewac w lëfce przez całi rok, z wëjimka dzéle czasë pierzenié sã pòd kunc lata. Ptôch ùnôszô sã pionowo w lëft na zachtną wiżawã, òstôje wiszącë na czile minut, trzepòce skrzidłama i wëléwô ze se strëga głôdczégò, perlowatégò swirgolë. Pòtemù òpôdô pòmalë na dół jaż w kuńcu cëchnie na zemi. Lëteratura. Zdrzódło: Mini enciklopediô. Ptôchë.
Jastrowi Pòniedzôłk - jak kôże stôri zwëk w to drëdżi swiãto knôpi na Kaszëbach niosą jałówcowé dëgówczi do chëczów, żebë dëgòwac dzéwczãta pò nogach. Za to òne jima dôwają malowóné jaja do kòsza - bò cëż to są za Jastrë bez dëgòwaniô. Dzece zazérają do wczasni zrobionëch zajcowéch gniôzdków, czë jim zajc mô co przëniosłé.
Krézżôga – to je maszina do cãcégò drewna abò np. betonu przë pòmòcë żôdżi, a je nią òkrãgłô zãbòwatô tôrcz. Nëkô jã zwiksza elektriszi mòtor.
Dzegc - to je produkt z taczégò ôrtu drzewa jak np. bardówkòwatô brzózka (zort smòłë). Kaszëbi nim smarowelë swôrb. Ks. Bernard Zëchta napisôł, że òn béł procem czarownicóm.
Tëczk ("Calla palustris" L.) - to je roscëna z rodzëznë arónowatëch ("Araceae"). Na Kaszëbach rosce dosc wiele tëczkù i tu gôdają "tëczką swinie tëczą". "... NAZWY DZIKO ROSNĄCYCH ROŚLIN ZIELNYCH NA TLE SŁOWIAŃSKIM"
Magnificat ("Magnificat anima mea Dominum") – pòdług Ewanielie wedle sw. Łukôsza (1,47 – 55): Wielbi dësza mòja Pana i redëje sã dëch mój w Bògù, mòjim Zbôwcë, bò wezdrzôł na ùniżenié swòji służebnicë, hewò òdnądka wszëtczé pòkòlenia bãdą mie błogòsławiłë, bò wiôldżé sprawë uczënił mie Nen, co je mòcny i swiãté je Jegò miono, a Jegò miłoserdzé z pòkòleniégò na pòkòlenié [dôwô tima] co sã Gò bòją. Òn pòkôzôł mòc swòjégò remienia, zniszcził mëslë serc tëch, co bëlë bùszny. Zdrzucył mòcnëch z trónów, a wëwëższił pòkórnëch. Głodnëch napełnił dobrama, a bògatëch òdesłôł z niczim. Wspòmógł swòjégò słëgã Izraela, czej wspòmniôł na swòje miłoserdzé, jak przërzekł najim òjcóm – Abrahamòwi i jegò nôstãpnikóm na wieczi. "Magnificat anima mea Dominum", "Et exsultavit spiritus meus in Deo salutari meo," "quia respexit humilitatem ancillae suae;" "ecce enim ex hoc beatam me dicent omnes generationes," "quia fecit mihi magna qui potens est" "et sanctum nomen eius;" "et misericordia eius a progenie in progenies timentibus eum." "Fecit potentiam in brachio suo;" "dispersit superbos mente cordis sui." "Deposuit potentes de sede, et exaltavit humiles." "Esurientes implevit bonis, et divites dimisit inanes." "Suscepit Israel puerum suum, recordatus misericordiae suae," "sicut locutus est ad patres nostros, Abraham et semini eius in saecula. " A. R. Sikora OFM: Ewanielie na kaszëbsczi tołmaczoné. Z greczi przełożił na kaszëbsczi jãzëk. Gdańsk 2010, s. 158; ISBN 9788387258399 Mòja dësza wielbi Pana òdjimczi
Lëtwa (téż Lëtewskô) – państwò w nordowòwestrzédny Eùropie. Stolëcą i nôwikszim gardã je Wilno. Òd nordë grańczi z Łotwą, òd pôłniowégò pòrénkù z Biôłorusą, òd pôłniowégò zôpadu z Pòlską i kaliningradzczim òbwodã (eksklawa Rusje). Mô przistãp do Bôłtëcczégò Mòrza i brzegòwą liniã ò długòscë kòl 99 km. Òd 2004 nôleżi do NATO i Eùropejsczi Ùnie. Geògrafiô. Pòłożenié. Leżi w nordowòwestrzédny Eùropie, na pòrénkòwim ùbrzegù Bôłtëcczégò Mòrza. całownô: 65,300 km² wiéchrzëzna lądu: 62,680 km² wiéchrzëzna wòdów: 2,620 km² môl na swiece wedle wiéchrzëznë: 124. òglowô długòsc wszëtczich grańców: 1,549 km państwa, z jaczima mô grańce: Biôłorus 640 km, Łotwa 544 km, Pòlskô 104 km, Ruskô (kaliningradzczi òbwód) 261 km Brzegòwô liniô. 99 km (przistãp do Bôłtëcczégò Mòrza) Klimat. Klimat przechódny midzë mòrsczim i kòntinentalnym. Strzédnô cepłota òb zëmã sygô minus 4,9 °С, òb lato – 17 °С. Wielëna òpadënków sygô 748 mm òb rok. Ùsztôłcenié terenu. Pòwiérzchniã państwa zajimają równiznë ze szlachama dôwnégò zlodowaceniô. Pò kraju rozsónëch je wiele môłëch jezór. strzédnô wësokòsc: 110 m. n.r.m. nôniższô wësokòsc: 0 m. n.r.m. (Bôłt) nôwëższi czëp: 294 m. n.r.m. (Aukštojas) rolné gruńtë 44,8 % (w tim 34,9 % òrnëch gruńtów) lasë 34,6% wielëna lëdztwa: 2,823,859 (na lëpińc 2017) môl na swiece wedle wielënë lëdztwa: 140. Lëdze i spòlëzna. Etniczné karna. Lëtwini 84.1%, Pòlôsze, 6.6% , Ruskòwie 5.8%, Biôłorusënowie 1.2% (wôrtoscë szacowóné na 2011) Jãzëczi. lëtewsczi (òficjalny) 82%, rusczi 8%, pòlsczi 5.6% (wôrtoscë szacowóné na 2011) Religijné karna. katolëcë 77,2%, Rusczi Prawòsławny Kòscół 4,1%, stôroòbrzãdowcë 0,8%, lëtrowie 0,6% mieskô pòpùlacjô: 66,5% wikszé miesczé westrzódczi: Wilno (stolëca) – 542,990 mieszkańców, Kòwno – 299,466 mieszkańców, Kłajpeda – 155,032 mieszkańców òficjalnô pòzwa: Lëtewskô Repùblika (lët. "Lietuvos Respublika") pòliticzny ùstôw: parlamentarnô repùblika stolëca: Wilno czasowô cona: UTC +2 państwowé swiãto: 16 gromicznika – Dzéń Òdbùdowaniô Lëtewsczégò Państwa (lët. "Lietuvos valstybės atkūrimo diena") nôrodny himn: „Tautiška giesmė” ("Nôrodnô spiéwa") prezydent Gitanas Nausėda (òd 12 lëpińca 2019) premier Ingrida Šimonytė (òd 11 gòdnika 2020) Pòliticzny system. Ùstawòdôwczô władza. jednojizbòwi parlament – Sejm Lëtewsczi Repùbliczi (lët. "Lietuvos Respublikos Seimas"; 141 nôleżników na sztërëlatną kadencjã) Rozmajitoscë. Òd 15 do 17 maja 2013 rokù òdbiwało sã zéńdzenié parlameńtarzistów Delegacji Karna Sejmù Repùbliczi Litwë ds. Midzëparlameńtarnëch Kòntaktów z Rzeczpòspòlitą Pòlską i Litewskò-Pòlsczégò Parlameńtarnégò Karna Sejmù RP, òni chcele wiedzec ò ùczbie kaszëbsczégò jãzëka i dwajãzëkòwòsce na Kaszëbach. Lëtwa w „The World Factbook” https://web.archive.org/web/20050901162618/http://www.lietuva.lt/
Szarô òlszô abò szarô ólszka ("Alnus incana" (L.) Moench) - to je roscëna z rodzëznë brzózkòwatëch ("Betulaceae" Gray). To drzéwiã abò wiôldżi czerz colemało rosce kòl rzéków, téż na Kaszëbach.
Légôczka - to je zort mébla, chtëren przëdaje sã do òdpòczinkù na sedząckù. Òb lato mòże na ni wnetka leżëc.
Glandirana – ôrt płazów bezògònowëch z rodzëznë żabòwatëch, òbjimającé gatënczi wëstãpùjącé w Azjë. Gatënk "G. rugosa" òstôł introdukowóné na Hawajach. "Glandirana emeljanovi" "Glandirana minima" "Glandirana rugosa" "Glandirana tientaiensis" http://research.amnh.org/herpetology/amphibia/names.php?taxon=&family=&subfamily=&genus=Glandirana&commname=&authority=&year=&geo=0&dist=&comment=
Szabla to je bróń secznó- długô co są zaliczo do kategorii bróni biôłi, ùżëwało jã wójskó w stôrodóny czasë. W Pòlsce robiała wiôlgą zwënégã piąc wieków, stosowônó bëła wé wójennô wëprawë. Szabla to bëło militarnô wëpósażenié w gòtowóscë na wójenã ricérzów. Pòchòedzné. Pierszi szablã wëkónalë warkówó wëuczony mestré od broni w Azje, òeni bële zrãczny w wëkówony ze żelazła. To Bëło tak w piątim wiekù, na naszi zemie sã pòkôzała dopiéro w szesnôstem wieku. Na zôczątkù szabla bęła jakô òsprzãt na gbùrsczi gospodarstwo. We wójnã w pószëkù bëło wszëtkó zdatné do bitwë, chłopsczi fórmacjô wënająti pierszé ùżëwale prostich szablã. Szabla òkózałô sã wëgodné w ùżëcô, tedé wszëtcë ricérzé zaczôlé pósługiwac sã nowé spòsobë bróni. Szabla miała szchôlc długô na dzesãc centimétrów, òstrzé mô strzédnô długòsc òsmëdzesãt centimétrów. Pòchwã je wëkónonô z drzewa i òbłożoné skórã. Wielé razã bòegatô òzdobionô. Céchùnk. 1. Bùdowã szablé : ( szabla z póechwã) To dô rozmajité ôrtë szablé, na terytorium Pòelski nôwicy bëło: Szabla hùsarskô. -Szabla hùsarskô jinaczi nazéwô sã pałaszym. W ùżecé bëła ót szesnôstegô wiekù aż do òsmënôstigô. Sztôłt mjiała letkô wëdżãtô w pałąg, gwëstnô na biôtkô kònnô. Òna mô wiele piãkny fòrmé bùdowë, różné rãczki.   - Pòlskô szablã bitewnô jinaczi karabelã nazéwônô, ta bëła w ùżecé ót sédmënóstigô wiekù do òsmënôstigô. Bëła w dwa mòdele, jeden tipòwi do bitwë, drëdżi barżi òzdobny do paradé. Karabela bëła ùżewanô za czasë króla Jana Trzecégò Sobiesczigò czej pód Widną wójowalë. Karabela bëła na póczątkù baro krãtô , corôz pózni stała sã krótkô i zdebkò prostô. Pòelskô szabla bitewnô. Pòelskô szabla bitewnô jinaczi nazéwônó węgierskô, òna bëła w pòszëkù do bitwë òt pòłowe szesnôstegó wiekù aż do òsmënóstigô. Węgiekô bëła któtkô, niewiôlgô, przëdatnô, dwójarz czãsto jã ùżëwale. Wëgódno sã z nią bëło jisc piechti i na kònno jachac. Ta szabla nôwiãcy ùżëwale za panowaniô Stefana Batorégò. Ta szabla miała zdebło krzëwizna, strzédnô długòsc sétmëdzesãc centimétrów, i dzesãc centimétrów ùchwôt, wôdżi miała kòle jeden kilo i dzesãc gramów. To bëło dosc wëgódné do dwigôni i do walczi. -Jesz jedna szabla òznôczó òrdinkô, abò òrmiańskô w ùżecé bëła w sétmenóscewieczny pòlsce i òsmënôstowieczny. Szlachectwo pòelszczi czësto są bitkowało na wójnã i dlô pòklaskù. Ta szabla bëła baro przëdatnô do kònny jazdé. Historiô ti szablé jidze òt Tatarów, òni bële w pòlsczi armii tak udało są ja spòpùlarizowac. Czësto bëła noszonô przez pòlskô szlachtô szëkòwné dobranié do żupôna. Historiô. Szable przez lata zmiéniaò sã wiôlgòscã, długòscã i w rozmajitim ksztôłce, pózni jô bëła le do paradé i òzdobnô. Pòloce sã na wòjnë wëprawiale wolność szablã mùszelë wëwalczëc , òt wrogò sã òbraniac. Dzys szabla nie je dlô célów militarnëch le do òezdobé i paradé, ùżëwanô je do nôwiãkszich swiãtôw państwòwëch. Szabla òdbiérô kòżdi òficér pòlsczigò wòjskã. Posługiwac sã szablã je trudno nie kòżdi sobie drãdżi, do tegò pòtrzeba wiele uczbë i z szëkã. Bibliografiô. Włodzimierz Kwaśniewicz, Dzieje szabli w Polsce, Warszawa 2011 Tadeusz Królikiewicz, Historia broni siecznej, Warszawa 2008 Wojciech Zabłocki, Szable świata, Warszawa 2011, s. Zbigniew Sawicki, Traktat Szermierczy o sztuce walki polską szablą husarską,Oświęcim 2012, s. 116 Marek Szyszko, RZECZPOSPOLITA,nr 21/2010, s.6
Szarlota (pòl. "Szarłata") - je kaszëbską wsą w pòmòrsczim wòjewództwie, w kartësczim krézu, w gminie Przedkòwò. Tu w szkòle dzece ùczą sã kaszëbsczégò jãzëka.
Kalëska - to je kaszëbskô wies w pòmòrsczim wòjewództwie, w kartësczim krézu, w gminie Kartuzë. Krótkò ti wsë w lasach Miemcë - w II swiatowi wòjnie pòmòrdowalë sta lëdzy. W Kalëskach w 2005 rokù mieszkało 220 lëdzy
Kòscérzna (téż: Kòscérzëna, Kòscérzëno, Miasto; pòl. "Kościerzyna"; miem. "Berent"; łacëzna: "Costerina") - krézowi gard na Kaszëbach. Kòscérzna je stolëcą kòscersczégò krézu i gminë Kòscérzna w pòmòrsczim wòjewództwie. Kòscérzna mô apartné ùrzãdë dlô gardu i wiesczi gminë. Pòłożenié. Geògrafné kòòrdinatë: szérzô - 54°07' N, dôłgòta - 17°58' E. Lëdztwò gardu: 23 200 mieszkeńców Wiéchrzëzna gardu: 16 km2 Historiô. We zdrojach miono gardu wëstãpòwało w brzmienim: "Costerina" 1284, "Costrinam" 1289, "Chossorino" 1312, "de Costerin" 1320, "Cuterin" 1336, "Coterin" 1346, "Bern" 1398, "Kostrin" I pôłw. XV w., "Beren" 1412, "Berren" 1412, "Coscerzin" 1471, "Kostzerczyn" 1471, "Coscerzin" 1472, "Cosczyerzyn" 1473, "Bern" 1501, "Kosczyersyno" 1501, "Cozyerzyno" 1501, "Coscerzin" 1526, "Bernth" 1526, "Bern" 1526, "Cosczyerzino" 1526, "Cosczierzino" 1534, "Coßczierzyni" 1551, "miaßtka kosczyerskyego" 1559, "koscyerzyna" 1564, "m. Kościerzyny" 1577, "kościerski" 1577, "Koscierszni" 1571, "Koscirszni" 1571, "Koszcziersznii" 1571, "Koscierzyno" 1583-1599, "Koscierzyn" 1583-1599, "Kosczierzyno" 1583- 1599, "Kosczierzyno" 1583-1599, "Kosczierzino" 1583-1599, "kosczierzinensis" 1583-1599, "kosczierzinensis" 1583-1599, "Koscierensis" 1583-1599, "Bernensis" 1583-1599, "Costzerczyn" 1640-1645, "czu Bern" 1415, "bernt" 1568, "Bernn" 1640-1645, "Kościerzyna" 1664, "kościerzyńskie" 1664, "Berndt" 1647, " Kościerzynie" 1647, "Kośćcierzyna" 1765, "od Kościerzyny" 1767, "Bernd" 1780, "Behrendt" kòl. 1790, "Berent" 1659, 1883; "oppidum Berna" 1583, "Behrendt" ok. 1790, "Behrend" 1804, "Kościerzyna" 1879 , "Kościerzyna" 1883, "Kościerzyna" 1925, "Berend", "Kościerzyna"; Kòscèrzéno" (Cenôwa); "Kœsceřéna (Ramułt) 1893. Dlô Kòscérznë II swiatowi wòjna skùńczëła sã 8 strëmiannika 1945 rokù. 10 lëpińca 2004 òdbéł sã tuwò Midzënôrodny Zjôzd Kaszëbów Òficjalnô kaszëbskô pòzwã gardu w pòstacje „Kòscérzna” òsta wprowadzónô 6 maja 2013. Aleksander Majkòwsczi Léòn Heyke Mùzeum Kòscersczi Zemi Mùzeum na òtemkłim lëfce ze stôrima cuchami Rôtësz z 1843-gò rokù Òficjalnô kòscérskô starna 
Eùro (EUR, €) - to je eùropejsczi dëtk w 26 państwach: Aùstriô, Belgijskô, Chòrwacją, Cyper, Estóńskô, Fińskô, Francëjô, Greckô, Irlandëjô, Italskô, Lëtewskô, Luksembùrskô, Łotewskô, Malta, Miemieckô, Néderlandzkô, Pòrtugalskô, Słowackô, Sloweńskô i Szpańskô. W krôjach nie-EÙ z ùmòwą Andorra, Watikan, San Marino, Mònakò ë bez-ùmòwë Czórnogóra ë Kòsowò. Eùro (miemiecczi) (anielsczi)
Amerikańskô norka ("Neovison vison") - to je rabùszny susk z rodzëznë łasëczkòwatëch. Òna je sprowadzonô zza òceanu i ù nas nikwi swòje môlowé notërné òkrãżé, a do tegò chùtkò sã rozrôdzô. Gdze na Kaszëbach pòjôwiô sã amerikańskô norka, tam òna wnetka je baro wôżnym rabùsznikiem, òsoblëwie w òkòlim rzéków ë wòdnëch zbiérników. Tak je np. w Słowińsczim Nôrodnym Parkù. Te norczi w klôtkach zwëskôł lëterackò np. Jerzi Łisk. Encyklopedia audiowizualna Britannica : zoologia. Cz. 1 / [zespół autorów i tłumaczy Wojciech Bresiński et al.], Poznań : Wydawnictwo Kurpisz, 2006, s. 148.
Nicejskò-kònstantinopòlsczi symbòl wiarë – chrzescyjańsczé wëznanié wiarë, nôbarżi rozkòscérzóné westrzód tekstów "credo" ùżiwónëch wespółczasno w liturgiach. W rzëmskòkatolëcczim Kòscele i prawòsławny Cerkwi je òdmawióné abò spiewóné pòdczas liturgii Eucharystie. Autoritet symbòlu przëjimô téż anglikańskô spòlëzna, stôrokatolëczi, lëterskô wiara, a téż niechtërne jinszé protestancczi profesji. Jednym z fòrmalnëch pòwòdów rozłamu chrzescëjaństwa na rzëmskòkatolëcczi kòscół i prawòsławié bëło dodanié do Nicejskò-kònstantinopòlsczégò symbòlu fòrmùłë "filioque" (ò pòchòdzenim Swiãtégò Dëcha nié leno òd Bòga-Òjca, ale „òd Òjca i Sëna”). Na Kaszëbach òn je mówiony tak: Wierzã w jednégò Bòga, Òjca wszëtkòmògącégò, Stwórcã nieba i zemi. Wszëtczégò co mòżemë widzec i czegò dozdrzec ni mòżemë. I w jednégò Pana, Jezësa Christusa, Sëna Bożégò Jednorodzonégò, co z Òjca je zrodzony przed wszëtczima wiekama. Bóg z Bòga, wid z widu, Bóg prôwdzëwi z prôwdzëwégò Bòga. Zrodzony, a nié stwòrzony, wespółjistny Òjcu, a przez niegò wszëstkò sã stało. Òn to dlô naju lëdzy, i dlô najégò zbawieniô zestąpił z nieba i za sprawą Dëcha Swiãtégò przëjął cało z Mariji Dzéwicë i stôł sã człowiekã. Ùkrziżówóny téż za naju za Póncczégò Piłata béł zamãczony i pòchòwóny, a trzecégò dnia, wedle Pismionów zmartwëchwstôł. I wstąpił do nieba, sedzy pò prawiznie Òjca. i jesz rôz przińdze w chwale sądzec żëwëch i ùmarłëch, a Jegò Królestwù nie mdze kùńca. Wierzã w Dëcha Swiãtégò, Pana i Òżiwcã, co òd Òjca i Sëna pòchòdzy, co z Òjcã i Sënã wespół òdbiérô tczã i chwałã, co mówił przez Proroków. Wierzã w jeden swiãti, pòwszechny i apòsztolsczi Kòscół. Wëznôwóm jeden chrzest na òdpùszczenié grzéchów, żdajã na wskrzeszenié ùmarłëch i żëwòt wieczny w przińdnym swiece. Amen. Eùgeniusz Prëczkòwsczi: Ksążeczka do nôbòżéństwa, Pelplin 2005, ss. 5 - 6
Pòdlasczé wòjewództwò (pòl. "Województwo podlaskie") - to je jedną z 16 jednostków administracëjnégò pòdzélënkù Pòlsczi Repùbliczi. Stolëcznym gardã pòdlasczégò wòjewództwa je Białystok. Pòdlasczé wòjewództwò greńczë z trzema wòjewództwama: warminskô-mazursczim, mazowiecczim ë lubelsczim. Na nordowim pòrénkù greńczë z Lëtewską, a na pòrénkù – z Biôłorëską. Pòdlasczé stanowi bënową (z Lëtewską) i bùtnową (z Biôłorëską) grańcã Eùropejsczi Ùnijé. Pòdlasczé wòjewództwò zajimô 20 187 km i je na 6 môlu w Pòlsce żle to jidze ò wiéchrzëznã (6,4% wiéchrzëznë Pòlsczi). W 2015 w pòdlasczim wòjewództwie mieszkało 1 191 918 òsób. Pòdlasczé je wòjewództwã z nômniészą gãstoscą zaludnieniégò – 59 òsób na km (strzédnô dla Pòlsczi wënôszô 123 òsobë). Wòjewództwò rozdzélô sã na 118 gminów i 17 pòwiôtów (w tim 3 gardni krezë: Białystok, Łomża, Suwałki). Dzysdniowé sprôwné grańce wòjewództwa nie pòkrëwają sã z historëcznyma grańcama Pòdlasza. Terôczasny region òbjimô leno dawné nordowé Pòdlasze, a òkróm niegò dzél Mazowsza, Suwalską Zemiã, a téż skrôwki jinëch historëcznëch òbéńdów. Przed 1999 rokã òbéńdë , chtërné ùtwòrzëlë wespółczasné pòdlasczé wòjewództwò , bëłë pòdzelone midzë trzë ju niejistniejącé wòjewództwa: suwalsczé, łomżyńsczé i białostocczé. Region charakterizëje sã czekawim wëdrzatkã plónu i strzédnim zalasenim. Nôwôżniészą rzéką je Narew za swòjim wôżnym dopłiwã – Biebrzą. Pôłniowim krajem wòjewództwa płënie Bùg, a w nordowim dzélu wëstãpùje wiele jezorów. Je tuwò téż nôwikszô w Eùropie zgrëpina mòczôr i pùszczów, chtërnë są stosënkòwò nienarëszoné dzejanim człowieka. Wiôlgą przërodną wôrtnotã mają nôrodné parczi: Białowiesczi (wpisóny na lëstã swiatowégò kùlturnégò dzedzëctwa UNESCO), Wigiersczi, Biebrzańsczi. Pòdlasczé wòjewództwò je mòcno zróżnicowóné z pòzdrzatkù na bëtnosc tuwò różnych nôrodnosców i wëznaniów. Òkróm Pòlôchów nalezc mòże wiele mieszkańców nôleżącëch do rozmajitëch nôrodnëch miészëznów (m.in. Biôłorusënowie, Ùkrajińcë, Lëtwinowie, Tatarowie). Òsoblëwim wëróżnikã wòjewództwa je to, że mieszkô tu zacht lëczba wëznôwców prawòsławny Cerkwi, a w siemiatycczim pòwiece leżi Swiãtô Góra Grabarka – nôwôżniészé sanktuarium pòlsczich prawòsłôwnëch. Pòdôwczi. Wiéchrzëzna - 20 187,02 km²  Lëdztwò - 1 187 587
Bùksczi – rodzôj nasebné piérzi òkriwającé zwikle intimnë czãscë cała. Dôwni słowò to òznôczało téż chłopsczi bùksë. bùksczi do kąpaniô slipë bòkserczi strindżi białogłowsczi bùksczi bùksczi mòdelującé Historiô. Nasebnô piérzô je noszonô prosto na cele pòd ruchnama. Pòjawiła sã w Europie pòd kùńc Strzédnowiecza. W XVI stalatim białczi nosëłë pòd sëkniama krótczi bùksczi zwóne kalesonama. Bùksczi pojawëłë sã w XIX stalatim. Przez wiele stalatów bùksczi zmieniałë swój fasón, długòsc i przëlgłosc. Bùksczi rozcënóné. Bùksczi rozcënóné, nie zszëté w krokù, nastałë w latach 20. XIX stalatégò. Bez cepłëch dłudżich do kòlón pantalonów białkom bëło zëmno. Kombinacjô. Bëła sparłączenim dłudżich rozcënonëch bùksków i kòszlë noszonëch przez białczi w latach 70. XIX stalatégò. W latach 20. XX stalatégò kompletã bëla kòszulka i krótczé bùksczi – dzysô body. Chłopi bëlë òblokłé w kalesonë z kòszlą, zapinané na gùzë òd krocza pò szëjã. Bùksczi z klapą. Pòjawiłë sã na zaczątkù XX stalatégò. Przyjãłë sã w dzecnëch ruchnach, bò môłim dzecóm wiedno chtos pòmagôł w òbleczenim. Pierszé chłopsczi slipë pòkôzałë sã w latach 30. XX s. w Chicagò.
Chińskô Lëdowô Repùblika je państwã w Azëji. Stolecznym gardã je Pekin. lëdztwò: 1.411.778.724 mieszkańców (2021) wiéchrzëzna: 9.596.960 km² Historiô. Chińskô Lëdowô Repùblika pòwstałó 1 pazdzérznika 1949 w wëszłosci wòjnë domôcej, naczãtô bez Mao Zedonga. prezydeńt: Xi Jinping Wiceprezydeńt: Wang Qishan premiér: Li Keqiang Wicepremiérzy: Han Zheng, Sun Chunlan, Hu Chunhua, Liu He
Warta to rzeka w Pòlsce (808 km), przédnô dopłëwina Òdrë.
Ùraniô - to je mùza gwiôzdowiédzë.
  Harold Amed Wallace Rónald Gómez Gómez David Beckham Gary Neville Rami Shaaban Marvin Andrews Avery John Hernan Crespo Giovanni van Bronckhorst Blaise Kouassi Koffi Ivica Dragutinovic Ramon Higuera Rahman Rezaei Antonin Kinsky Juninho Pernambucano Dario Simic Mario Tokic Michel Saldago
Prãgòwò (pòl. "Pręgowo") - to je wies w gminie Kòlbùdë w gduńsczim krézu, w Pòmòrsczim wòjewództwie. Tu je stóri kòscół. W nim òdprôwiónô je czasem w niedzelã Mszô Sw. z liturgią słowa w kaszëbsczim jãzëkù. 
Sepultura je heavy metalowé karno z Brazylëji. Pòwstało òno w Belo Horizonte w 1984 rokù z jinicjatiwë Max ë Igor Cavalera. Mùzyczny sztél karna ewòluòwôł òd death metalu, przez thrash, pò groove metal, jaczégò trzëmónô Sepultura je za jednegò z prekùrsorów. Niejedné z ji dokôzów mòże téż trzëmac za hardcore pùnkòwé czë téż folk metalowé. Miono karna òznôczô pò pòrtugalskù "grobnica". Andreas Kisser - gitara (1986-) Derrick Green - spiôw, gitara (1997-) Paulo Jr. - basowó gitara (1984-) Jean Dolabella - perkùsëjô (2006-) Max Cavalera - spiôw, gitara (1984-1996) Igor Cavalera - perkùsëjô (1984-2006) Jairo Guedes - gitara (1984-1986) 1986: "Morbid Visions" (Cogumelo Records) 1987: "Schizophrenia" (Roadrunner Records) 1989: "Beneath the Remains" (Roadrunner Records) 1991: "Arise" (Roadrunner Records) 1993: "Chaos A.D." (Roadrunner Records) 1996: "Roots" (Roadrunner Records) 1998: "Against" (Roadrunner Records) 2001: "Nation" (Roadrunner Records) 2003: "Roorback" (SPV Records) 2006: "Dante XXI" (SPV Records) 2009: "A-Lex" 2011: "Kairos" 2013: "The Mediator Between the Head and Hands Must Be the Heart" 2017: "Machine Messiah" 2020: "Quadra" 1985: "Bestial Devastation" (Cogumelo Records) 2002: "Revolusongs" (SPV Records) 2002: "Under a Pale Grey Sky" (Roadrunner Records) 2005: "Live in São Paulo" (SPV Records) Sepultura - domôcô starna
Bruny miedwiédz ("Ursus arctos") – to je ôrt miãsojôdnégò suska z rodzëznë miedwiedzowatëch ("Ursidae"). Òn żëje w Azji, Eùropie i Nordowi Americe. Jich je terô dosc mało. Bruny miedwiédz wôżi òd 125 do 450 kg. Òn mô dosc małą głowã i mòcné nodżi. Bruny miedwiédz dobrze biegô i płiwô, a zjôdô susczi, rëbë a téż roscënë, a nawetka miód. Tak òn żëwi sã nié le miãsã. Bruny miedwiédz òb zëmã dosc słabò spi. Encyklopedia audiowizualna Britannica : zoologia. Cz. 1 / [zespół autorów i tłumaczy Wojciech Bresiński et al.], Poznań : Wydawnictwo Kurpisz, 2006, s. 144
Rëmiô (we zdrojach: "Rumina" 1220, "Rumnam" 1235, "Rumpna" 1245, "Rumnam" 1291, "Rumna" 1295, "Ronna" (krónika òlëwsczégò klôsztora), "Romna" (krónika òlëwsczégò klôsztora), "Rumńa" (Lorentz), "Romele" 1399, "Rumija" 1570, "Rumia" 1570, "Romla" 1582, "Rumie" 1583, "Romlia" 1598, "Rahmele" 1584, "Romla" 1584, "Ramelaw" 1602, "z Rumiei" 1627, "Rameln" 1655, "Ramel" 1659, "Rumia" 1678, "Rahmel" 1796, "Rëmjå" 1866, "Rumia" (SG), "Rumie" 1912, "Rumija" 1912, "Rémjô, krol. é szlach. (Rahmel)" (Cenôwa), "Rëḿå" (Lorentz, Zëchta), "(Stårå) Rëḿå" (Tréder); pòl. "Rumia", miem. "Rahmel") je gardã ë gminą w wejrowsczim krézu w pòmòrsczim województwù. Rëmiô mô greńcã z Gdinią ë Redą. Rëmiô robi za mieszkaniowi slôd dlô Gdini. Razã z Wejrowã ë Redą ùsôdzô wespòlëznã trzëch gardów - Môłé Trójgardze. W latach 1975 - 1998 Rëmiô słëchaa gdóńsczémù wòjewództwù. Tu mô sedzbã radio Kaszëbë, chtërno nadaje dosc wiele pò kaszëbskù. Eùropejskô Kôrta Regionalnëch abò Miészëznowëch Jãzëków w artiklu 11, ùst. 1a pòdaje, że taczi radio dlô m. jin. Kaszëbów mô bëc. Je nôwikszim gardã pòlsczim, jaczi nie je stolëcą krézu. Pòłożenié. Geògrafné kòòrdinatë: szérzô - 54°34' N, dôłgòta - 18°24' E. Pòdôwczi. Wedle pòdôwków z 2002 rokù, Rëmiô mô wiéchrzëznã 32,86 km², w tim: rólné ùżëtczi: 26% lasowé ùżëtczi: 44% Gard zajëmô 2,56% wiéchrzëznë krézu. Bùdżetowé wzątczi (2004 plan): mln zł Bùdżetowé wëdôwczi (2004 plan): mln zł Lëdztwô. Pòdôwczi z 30 czerwińca 2004: Wedle pòdôwków z 2002 rokù, strzédny wzątk na mieszkańca béł 1189,86 zł. Sąsadné gminë. Gdiniô, Kòsôkòwò, Pùck, Réda, Wejrowò 1 lëpińca 2017 rokù tu béł Midzënôrodny Zjôzd Kaszëbów. Jerzi Tréder http://www.rumia.pl - Òficjalnô rëmskô starna 
mBank - to je bank m.jin. w Pòlsce. Òn je òd 2000 rokù.
Kalander - to je papiórnô maszina ùżiwónô np. do robieniô papióru. Òn mô walce, chtërne sã òbrôcają.
Tobaczéra – to je zabiérnik do tobaczi. Òna mòże bëc kùńsztowno zrobionô z krowiégò rogù (różk). Na Kaszëbach mòże bëc na tôblëczce napisóné: "Tu sã nie kùrzi le tobaczi. " Lëteratura. Friedrich Lorentz w:"Kaszubi : kultura ludowa i język" (pl)
Kazachsczi jãzëk ("қазақ тілі", "қазақша") je jãzëk słëchający pòdkarnu kipczacko-nogajsczémù, kipczacczémù karnu tërecczich jãzëków (razã z karakałpacczim, nogajsczim ë nordowima dialektama ùzbecczégò). Je to rodnô mòwa dlô kòl 12 milijónów lëdzy. Bùten Kazachstanu je ùżëwóny midzë jinima w Chińsczi Lëdowi Republice, Ùzbeczistanie, Rusczi ë Mòngolsczi. Miészé karna Kazachów są téż w Afganistanie, Iranie, Tërecczi ë Miemiecczi.
Swiãtojónczi(pol. porzeczka) – zort krza z rodzëznë krëzbùlowatich. Wëstãpujący w òbrëmié ò klimace ùmiarkòwónym na całi półkùli nordowi. Szesc zortów rosce dzёkò w Pòlsce. Krze mògą bёc nawetka 3m dłudzi. Lëstë wiôldzi, kwiatё môłi. Brzôd je òkrãgli jak jagòda, farwë czôrny, czerwiòny abò biôłi. Roscëna ùprawiônô przede wszёtczim w Europie. Rozwielô sã letkò, lubi mòklёznô zemia. Brzôd nadôwô sã na trzãsk, zaprawё, wino i kompòt. Mòżna je téż jesc na sёrowò. Bògati w witaminã C. Z rodzëznë łac. Grossulariaceae, Gromada okrytonasiennych (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa różëwi (Rosidae Takht.), nadrząd Saxifraganae Reveal, rząd skalnicowce (Saxifragales Dumort.), rodzëzna agrestowati (Grossulariaceae DC. in Lam. & DC.) , podrodzina Ribesioideae K. Koch, plemię Ribesieae Horan, rodzaj porzeczka (Ribes). Zort flory Polsczi: porzeczka agrest, agrest (Ribes uva-crispa L., syn. R. grossularia L.) porzeczka alpejska (Ribes alpinum L.) porzeczka biała (Ribes niveum L.) porzeczka czarna (Ribes nigrum L.) porzeczka czerwona, p. dzika (Ribes spicatum E. Robson, syn. R. schlechtendalii Lange) porzeczka krwista (Ribes sanguineum Pursh) – gatunek uprawiany porzeczka skalna (Ribes petraeum Wulfen) porzeczka złota (Ribes aureum Pursh) – gatunek uprawiany porzeczka zwyczajna (Ribes rubrum L., syn. R. vulgare Lam.) – antropofit zadomowiony Pozostałe zortë Ribes acerifolium T.J. Howell Ribes amarum McClatchie Ribes americanum P. Mill. Ribes binominatum Heller Ribes bracteosum Dougl. ex Hook. Ribes californicum Hook. &amp ; Arn. Ribes canthariforme Wiggins Ribes cereum Dougl. Ribes cruentum Greene Ribes curvatum Small Ribes cynosbati L. Ribes divaricatum Dougl. Ribes echinellum (Coville) Rehd Ribes erythrocarpum Coville & Leib. Ribes fasciculatum Sieb. &amp ; Zucc. – porzeczka japońska Ribes odoratum Wendl. – porzeczka wonna Pomieszóny: porzeczkoagrest (Ribes ×nidigrolaria) – skrzyżowanie porzeczki czarnej i agrestu.
Żirafa ("Giraffa camelopardalis") – to je wiôldżi susk z rodzëznë żirafòwatëch. Òna żëjë w Africe.
Jadwiga Ptôch (ùr. 14 gòdnika 1902 w Żukòwie, ùm. 26 strëmiannika 1968 w Żukòwie) – to bëła baro znónô kaszëbskô wësziwôczka. Òna wiele zrobia dlô kaszëbsczégò wësziwkù w Żukòwie, a w wòjnie bëła w lagrze w Ravensbrück. Ji grób je w Żukowie. Pro memoria Izabella Trojanowska (1929-1995). Józef Borzyszkowski (red.) Wejherowo - Gdańsk, 2015 Wzory haftu kaszubskiego : szkoła żukowska. Gdańsk : Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie. Oddział Gdański, 2007, ISBN 978-83-925340-0-6 Kaszëbsczé wësziwanié żukòwsczégò sztélu ss. 16-17 JADWIGA PTACH (pl) VIAF
Strzikówka - to je mediczny jintrument ze zbiérnikiem z dzelëną i tłokiem. Òna je do robieniô wstrzików abò braniô ceków z òrganizmù (np. krew). Strzikówka mòże bëc zrobionô z pòlipropëlenu. Na Kaszëbach òna je wiele ùziwónô.
Bernd Lucke - (ùr. 19 zélnika 1962 w Berlënie) to miemiecczi pòlitikôrz i ekònomista. Òd 2013 na 2015 rokù òn bëł prowadnikã Alternatiwë dlô Miemiecczi. Òd 2015 rokù òn je prowadnikã Przëmierze na pòkrok ë przëbùdzenié.
Krówniô - to je wnożëna w pòmòrsczim wòjewództwie, w chònicczim krézu, w gminie Brusë.
Radzëzna Kaszëbsczégò Jãzëka - ùdba ùsadzonô 26 zélnika 2006 rokù jakô je fòrmalno dzélã Kaszëbskò-Pòmòrsczégò Zrzeszeniô. Przédnym ji zgrôwã je m.jin. wëpòwiadanié sã w sprawach jãzëkòwi pòliticzi K-PZ, króm tegò pòdja òna próbã ùsztandarizowaniô pisënkù kaszëbsczégò jãzëka. Przédnikã "Radzëznë" béł prof. Édwôrd Bréza, a òn ùznôł, że "... jem téż dbë, że waranié kaszëbiznë bãdze zanôlégac òd te, czë Kaszëbi so na to ù Bòga zasłùżą. " Wiele ò ròbòtach ti Radzëznë mòże przeczëtac w "Biuletinie Radzëznë Kaszëbszégò Jãzëka". "Kreatywność językowa Kaszubów na przykładzie uchwał podejmowanych przez Radę Języka Kaszubskiego" z Radzëznë "Uchwały w sprawie stosowania kaszubskich imion oficjalnych oraz ich zdrobnień"
Geògrafijô je nôtérnô ùczba chtërnô zajimô sã badérowanim wiéchrzëznë Zemi (geògrafny rëmnotë). Miono ùczbë pòchòdô òd grecczich słów "hê gê" = 'Zemia' ë "graphein" = 'pisac'. Ekonomicznô geògrafijô Geògrafijô gburzëznë Geògrafijô łączbë Geògrafijô przerobinë Geògrafijô wnożënë Geògrafijô zalëdzeniégò Fizycznô geògrafijô Geòlogijô Geòmorfologijô Hidrografijô Kartografijô Klimatologijô Òbéńdnô geògrafijô Òceanografijô Pòliticznô geògrafijô Wiodrzëna abò Meteòrologijô
Sycëna ("Juncus effusus" L.) - to je wielelatnô roscëna z rodzëznë sycënowatëch. Rozmajitoscë. Alojzy Bùdzysz w wëdóny w 1982 r. ksążce "Zemja kaszëbskô" òpisôł m. jin. jak knôp zrobił sobie bawidła ze sycënë. Przyroda projektowanego rezerwatu „Dolina Mirachowskiej Strugi” na Pojezierzu Kaszubskim s. 53 "Juncus effusus"
Józwa Tischner. pseud. Wawrzek Chowaniec, Molinista, Józek Szkolny, Jegomość Józek (ùrodzôł sã 12 strëmienika 1931 w Stôri Sącz,ùmarł 28 czérwica 2000 roku. Pòlsczé Ksądz i filozof. Bënël Òderu Òrła Biôłégo. Biografijô. Ùrodzôł sã 12 strëmienika 1931 rokù w Stôrim Sączu,dzecynstwò spãdzôł na Pòdhalu w Łopusznej. W 1949 rokù wstąpiôł do Seminrëjô. Òstôł wikarim jewiszowicczi parafiô św.Môrcëna,sztudërowôł na Òddzélu Fakùltet Filzofijô Katoliczé ATK. Henë w 1963 rokù pòd czierënkem Rómka Ingardena òbroniôł dòktórską ròbòta. Òd 1982 rokù béłczilekrotnie dzekónem Òddzélu Filozoficznégò Papiesczi Akademii Telogicznej. Wielorazowò béł prezesã Wiedińsczégò Ùstôwniô Nôuk ò Człowiekù Pozdzatkowò filozoficznë. W latëch sëtmédzesątëc stôł sã znóny w żëću intelektualnym Pòlsczi. Przëdstowiôł òpis zdroju doswiôdczanié Ja jakò fùndmentu wôrtnotë. Procëstôwôł sã Hùsserlowsczé kòncepcji Ja transcendentalnégò. Zôczôł téż twòrzëc swòjù òrginalnu stegna filozoficznëch ùmëslënków,chtërne doprrowadzałé gò do filozofjiô drame i metrafizyczé dobra. Tomizm. Pòdôł téż rozeznôwnoce tomizmù. Zarzëcając jima zaklëczczenié sã w jednim nurce. Pôdług Tischnera,filozofijô ni mòże sã zamëkac mùszi bëć samojistnu. Przestrzeżenié przë tim bë nie robic redukcëjiô wiarë do jedni czesto gwës prôwdë filozofii. Marksizm. Tischner gôdô,że marksizm je w swòji strukturze skòstniałi i jégó mëślenié ò ròbòcé téż lechi. Ròbòta ni mòżé bëc jino brônu pòd ùwagã jakò óbiektwi leno mùszi trôktowac człowieka jakò subiektowi. Mëslenié filozoficzné. Wëpòwiôdôł swòje pòzdrzatczé w sprawie nôwégò pòrządkù spòłecznégò,politycznégò, przëdë wszëtczim etycznégò. Józwa Tischner chcôł téż szerzëć mësl góralską,wspômògôł rozwicé kùlturë góralsczé. z tégò dzéla mómë kôzania w gwarze ë "Historijô Filozofijô pò góralskù. W 1980 rokù. Zôczął twòrzëć " Etyka Solidarnoscë",je téż ùznôny za ksãdza tégô ruchu. Òstatné lata. Òstatni lata jégò żëću to bëła chòrowanié. Miôł reka krtani i ni mógł na kùńc ju gôdac. Dlô człowieka ,chtëren całi żëcé miôł pòtrzëba gôdac i z tégò żëł. Pamiãc ò ks. J.Tischnerzé. Sòm Tischner wiele twòrzôł,pisôł filozoficzné dokôżë. Napisôł wiele ksãżków i artiklôw do czãdników t.j. Tigòdnik Pòwszechny, Céch, itp. Wiele téż napisônó ò Tischnerzé,ùkazôł sã żëcopis ks. J. Tischnera aùtorstwa W. Bònowicza P.T. " Tischner". Òd 2003 rokù działô Fùndacjiô Instytut Mëślé Józwa Tischnera,chtërna mô za cél òchronã swégò swégò dobëtkù patrôna ë kòntiwanié nôjwôżniejszëch jégò mëslé. Józef Tischner, "Myślenie według wartości", Warszawa 2001 Wojciech Bonowicz, "Tischner", Warszawa 20002
Szmelk ("Copris lunaris") – to je bączk z rodzëznë "Scarabaeidae". Òn żëje m. jin. na Kaszëbach. Jak Bernard Zëchta pisze biwało tak, że "... stari lëdze kładle szmelka w czerzenkã. "
Dzerzãga abò kaczińce ("Caltha palustris" L.) - to je wielelatnô roscëna z rodzëznë jastrownikòwatëch ("Ranunculaceae"). Òna rosce np. na mòkrëch łąkach m.jin. na Kaszëbach i mô żôłti kwiat, a kwitnie np. w łżëkwiôce i môju. Czedës czasã farbòwalë nią masło. 
Reja (także Rea; gr. "Ῥεία Rheía, Ῥέα Rhéa", łac. "Rhea") – w mitologi grecczi jednô z tytanid, bògini płodnosce. Òpiekunka dzecë. Córkô Uranosa (Nieba) i Gai (Zemi).W mitologi stała sã memką wielu bògów i bodziń. Bëła sostrą i białką Kronosa, memka Demeter, Hadesa, Herë, Hestii, Pòsejdona i Zeùsa, a także Daktylów. W sztuce Rea jes przedstawianô w rydwanié ciągniãtym przez dwa lwë.
Wdzydze – wies w gminie Kòscérzna, w kòscérsczim krézu, w pòmòrsczim wòjewództwie, pòłożonô nad Wdzydzczim Jezorã, kòl 13 km òd krézowégò gardu Kòscérzna. Wdzydze są wôżnym turistnym òstrzódkã z wiele penzjónatama, wczasowima chëczama i agrokwatérama. Tu je Mùzeùm - Kaszëbsczi Etnograficzny Park. Òficjalnô kaszëbskô pòzwa wsë w pòstacje „Wdzydze” òsta wprowadzónô 4 lëpińca 2013. Pòzwa wsë brzëmi tak samò pò pòlskù. Wdzydze Kiszewskie
Akt wiarë Na Kaszëbach znónô je krótkô mòdlëtwa: Wierzã w Cebie, Bòże żëwi, W Trójcë jedurny, prôwdzëwi. Wierzã w to, co jes òbjawił, Bò Twòje słowò je prawé. E. Gòłąbk, E. Prëczkòwsczi:"Më trzimómë z Bògã",Gduńsk 1998, ss. 22 - 23 Radzëzna Kaszëbsczégò Jãzëka
Wëkrëkùs abò Wëkrëka - jeden z 13 "Dëchów", jaczé stoją w gminie Lëniô na turistno-nôtërnym szlachù ò pòzwie "Pòczuj Kaszëbsczégò Dëcha". Òpisënk Aleksandra Labùdë. Wëkrëkùs - je to mërawi duch niżészigò szlachù, demòn wëszczergów i przezwëstków. Lëdze gôdalë : - "To je taczi Wëkrëka!" - "Ten knôp to jistny Wëkrëkùs." - "To wëszczerga jak Wëkrëkùs." - "Z tim le mie biéj do Wëkrëkùsa!" - "Niech ce Wëkrëkùs halô!" Szlachòta. Wëkrëkùs stoji w Kãtrzënie kòl spòdlëczni szkòłe.
Stepnica (we zdrojach: "Stepenitze", "Groß Stepenitz"; pòl. "Stepnica", miem. "Groß Stepenitz") – gard ë kùrort w goleniowsczim krézu w zôpadnopòmòrsczim wòjewództwie nad Òdrzańską Roztoką ë wchòdzącą do ni rzéką Gòwienicą. Lëdztwò gardu: 2.082 (2009)
Eùgeniusz Gòłąbk (ùr. 26 zélnika 1949 rokù w Gduńskù-Òsowi, òd czilenôsce lat mieszkô we Chwaszczënie. Z zawòdu technik - elektrik, z pasji pisôrz kaszëbsczi i znôwca kaszëbiznë. Mô szeroczi kréz zajinteresowaniów, m.jin. historiô, lëteratura, mùzyka. Je autorã czile ksążków kaszëbsczich, m.jin. "Rozmówków pòlskò-kaszëbsczich" (wëdónëch w 1992 r.), „Wskôzów kaszëbsczégò pisënkù” (1997), "Kaszëbsczégò słowôrza normatiwnégò" (2005). Przetołmacził na kaszëbsczi jãzëk "Swiãté Pismiona Nowégò Testamentu" (wédóné w 1993r.), "Psalmë" (1999), a téż fragmentë ksãgów Stôrégò Testamentu, jaczé weszłë w skłôd lekcjónôrza "To je Słowò Bòżé" (2007), zbioru czëtaniów mszalnëch na niedzele i swiãta òbczas rokù, jaczégò E. Gòłąbk je autorã. Z lekcjónarza kòrzëstają ùczãstnicë corôz to barżi pòpùlarnëch Mszi swiãtich z liturgią w jãzëkù kaszëbsczim. E. Gòłąbk wespółrobił z E. Prëczkòwsczim w twòrzenim mòdlëtewnika "Më trzimómë z Bògã" (1998). Zajimôł sã téż redakcją ksążków kaszëbskòjãzëcznëch, m.jin. B. Jażdżewsczégò "Wspòmnienia kaszëbsczégò gbùra" (1999) i tegòż autora "Jôrmark w Bòrzeszkach" (2003), H. Derdowsczégò „Ò panu Czôrlińsczim, co do Pùcka pò séce jachôł (2007), H. Hewelta „Nie òdéńdã bez pòżegnaniô” (1996), J. Bertélczi „Pielgrzymki morskie” (1999), A. Chrabkòwsczégò „Jak jô bëł bògati” (2007). Przez wiele lat (w latach 1980.-90.) pisywôł pò kaszëbskù do czasopisma „Pomerania” (felietóne “Przëscyganié czasu”), redagòwôł téż biuletin ZG ZK-P “Wid”. Béł téż dzejôrzã Kaszëbskò - Pòmòrsczégò Zrzeszeniô. Je téż muzykańtã-amatorã, graje na czile jinstrumentach, m. jin. saksofonie, trąbie, gitarze basowi, a téż na jinstrumentach klawiszowich. W zélnikù 2010 r. ùkôzała sã òbszernô ksążka E. Gołąbka pt. "Dzieje okolic Gdańska i Gdyni". Jak wskôzywô titel, opisóné są w ni dzeje miescowòsców, jaczé leżą w pòbleżim Trójmiasta, na terenie òbjãtim szeroczim łãkã òd Chilonii, pò òkolé Kartuz i jaż do Pruszcza Gduńsczégò – z pòminiãcym starszi, zwiarti zabùdowë Gduńska, Wrzeszcza, Òléwë, Sopòtu i Gdini. Jinfòrmacje, jaczé nalazłë sã w ti ksążce pòchòdzą w czãscë òd nôstarszich mieszkańców òpisywónëch miescowòsców, a téż z òprôcôwaniów historycznëch: W. Heidna (1965 r.) – kartësczi kréz, F. Schulza (1907 r.) – wejrowsczi kréz, J. Muhla (1938 r.) – dôwny kréz "Wyżyny Gdański" (autorów niemiecczich) i z mònumentalnégò "Słownika geograficznego Królestwa Polskiego" S. Arnolda i ks. Fankidejsczégò. Òd czile lat E. Gòłąbk robi nad wiôldżim słowôrzã pòlskò-kaszëbsczim (zawiérającym wiele przëkładów frazeòlogii), z jaczégò mdze wëdzélony mniészi, prakticzny słowôrz. Gòtowé fragmenté słowarza są ùdostãpnioné na stronie www.kaszubi.pl/. Dokôzë E. Gòłąbk pg BN Index Translationum VIAF Worldcat (pl)
Kwidzëńsczi kréz (pòl. "Powiat kwidzyński") - to je krezã w pòmòrsczim wòjewództwie z sedzbą w Kwidzëne.
Gniéżdżewò (pòl. "Gnieżdżewo") – kaszëbskô wies w Pòlsce pòłożonô w pòmòrsczim wòjewództwie, w pùcczim krézu, w gminie Pùck. Tu ùrodzył sã w 1870 rokù Kònstantin Dominik - biskùp, a dzys Sługa Bòżi.
Centro Federal de Educação Tecnológica de Minas Gerais (Ùniwersytet Minas Gerais) je wôżnym môlã dlô rozwiju nôùczi òd 1910 rokù. Brazylskô Centro Federal de Educação Tecnológica de Minas Gerais
Epifòra (epistrofa, kònwersjô) – celowé pòwtórzenié tégò samégò słowa abò zwrotu na kùńcu pòstãpnëch segmeńtów wëpòwiedzë. Je stosowónô w pòezji ë oratorstwie, na przëkłôd: "Cziej jô bëł dzeckã, jô gôdôł jak dzeckò, odczuł jem jak dzeckò, mëslôł jak dzeckò" (1 Kor 13, 11).
Kònosement – to je mòrsczi przewôżny lëst.
Stefan Ramułt (1859-1913) pòlsczi ùczałi, jãzëkòznajôrz, ùr. w Liszkach kòl Krosna. Òn sztudirowôł na Ùniwersytece we Lwòwie, a za swoje dzeło: "Słownik języka pomorskiego czyli kaszubskiego" béł wëprzédniony w 1889 rokù nôdgrodą Akademii Umiejãtnoscë w kònkùrsu miona Lindegò. Dlô kaszëbsczégò jãzëka òn mô wiele zrobioné. "Podania i opowieści ludu kaszubskiego" ; Krakòwò 1893 "Słownik języka pomorskiego czyli kaszubskiego" , Krakòwò 1893 "Słownik języka pomorskiego czyli kaszubskiego" dzél II ; Krakòwò 1993. Przërëchtowanié ë wstãp H.Horodyska. "Statystyka ludności kaszubskiej" , Krakòwò 1899 "Słownik języka pomorskiego czyli kaszubskiego. Scalił i znormalizował Jerzy Treder, Gdańsk" 2003 "Słownik języka pomorskiego czyli kaszubskiego. Redakcja i korekta Jerzy Treder, Gdynia" 2011 Dzieje Pomorza Nadwiślańskiego od VII wieku do 1945 roku / [Stanisław Mielczarski et al. ; koordynacja całości Wacław Odyniec], Gdańsk : Wydaw. Morskie, 1978, s. 413. Wëjimczi ze słowarza ("Czile słów ò Kaszëbach ë jich mòwie") "Słownik języka pomorskiego czyli kaszubskiego" na starnach PBC "Statystyka ludności kaszubskiej" Ramult, Stefan plur. Kaszëbi Watikan - Bibloteka "Arts and Culture" (en)
Kòcół - to są pùstczi w gminie Lëpińce, w bëtowsczim krézu pòmòrsczégò wòjewództwa.
Namienienié ("vis maior") - to je przëczëna zdarzeniégò ò przëpôdkòwim abò nôtërnym charakterze nié do ùńdzeniô, takô nad chtërną człowiek ni mòże panowac np. trzãsenié zemi.
Drawôk – to je tip kònia. To dô czile rasów drôwkòwëch kòni. Òne są z: Zjednónëch Krajów Americzi, Francje i Rusczi.
Pszczelnik ("Galeobdolon luteum") – to je wielelatnô roscëna z rodzëznë głëszkòwatëch ("Lamiaceae").
Kąpny ruczk - to je rzecz z cepłą wòdą pòtrzébną do dbałoscë ò czëstosc slôdka, chtërna mòże bëc w kąpnicë.
Liniewò ("Lëniewò", pòl. "Liniewo") - to je kòcéwskô-kaszëbskô gminnô wies w Pòlsce w òbéńdze Kaszëbsczégò Pòjezerzô, pòłożonô w pòmòrsczim wòjewództwie, w kòscérsczim krézu, w gminie Liniewò. Tu je kòscół ë szkòła. W òbéńdze szôłtëstwa pòłożonô je mniészô wies Môłé Liniewò.
Zwëczajny jałówc ("Juniperus communis" L.) – czerz abò drzéwiã z rodzëznë cyprisowatëch. Mòrfòlogiô. Òn mô gładką kórã, chtërna je colemało szarobrunô. Jegò igłë kòlą i są w òkółkach pò trzë. Òne są colemało szarozeloné, mają kòl 15 mm długòscë i 1-2mm szerokòscë, na jich wiérzchù je biôłi pôsk, pòd spòdem są wësadzony ë swiécący. Prawie wiedno roscëna dwùpiennô. Kwiatë mają ksztôłt elipsë, są żôłté, mòżna je nôlëzc w kątach jigłów na kùńcach wietewczi. Grądol je òbsadzony na górze drobné wietewczi. zbùdowóny je z kùlistëch łusków. Ta roscëna mô rozdzelnopëłcowé kwiatë. Chłopsczé kwiatë mają pòdłużny sztôłt, są żôłté, je mòże nôlëzc kòl jigłów na westrzódkù wietewczi. Białgłowsczi kwiat je zelonawi. Jegò trzë sercowinë są midzë trzema lëstkama. Z tich kwiatów pò zapiszeniu mògą bëc sziszkòjagòdë, chtërne z pòczątkù są zeloné, a pózni czôrnoniebiesczé. Chòc òne wëzdrzą jak jagòdë, są baszkami.   Òn rosce np. na piôskòwatëch łąkach, bagnach i brëkùje wiele widu. Òn żëje do 600 lat. Òdmianë. Nôpòpùlarniészima zortama ògardowima, co roscą w Pòlsce są:  'Anna Maria' – òdmiana ò wysokòscë do 1,5 m i przemiarze kòl 0,5 m, zelony farbë. 'Depressa Aurea' – òdmiana krzewiastô ò wysokòscy do 0,5 m i przemiarze jaczi dochòdzy do kòło 2 m, wietwie ti òdmiany są hòrizontalné, ale nie przëlégają do zemi. Na zymkù mô złocisto-żôłté kòlorë, a zëmą i jesenią bruno-żôłté. 'Gold Cone' – òdmiana òco mô pòkrój kòlumnowy i jigłë złocësto-żôłté. 'Green Carpet' – niskô òdmiana ò fòrmie płożącé (baro przëlégającé do zemi), mô zelonô farbã jigłów. 'Horstman' – fòrma przewisającô, co mô pòkrój tzw. "płaczący", dłudżé wietwie ùłożony są na bòczi, a wietewczi luzno zwisają w dół. Zastosowanié. Jegò sziszkòjagòdë są przëprawą. Jegò drewno je ùżiwónë do wãdzeniô. Na Kaszëbach wiele tich jałowców rosce w bòrach. Jich drewno je ùżiwóné do wãdzeniô. Kaszëbsczé zwëczi a jałówc. W Jastrowi Pòniedzôłk knôpi dëgùją colemało wietewką jałówcã młodé dzéwczãta. Jim mòcni dzéwczã bãdze wëdëgòwónô, tim lepi dlô ni, bò flot naléze bëlnégò chłopa, a przez całi rok "nie mdą ji pchłë grëzłë".   Jałówce straszą czasã pòbłądzonëch wanożników kòl stegnów, czej sã stôwô smroczno. Tedë cos lëchégò miast jawernotë mògą widzëc òczë.
Parafiô sw. Jana Chrzcëcela w Serakòjcach - je òd 1983 rokù. Tu dosc krótkò tegò parafialnégò kòscoła w Serakòjcach je dosc nowi smãtôrz. Tu mòże czëc kaszëbsczi jãzëk. Zdrzë téż. Swiãti Jón Chrzcëcél
Pòdkarpacczé wòjewództwò (pòl. "Województwo podkarpackie") - to je jedną z 16 jednostków administracëjnégò pòdzélënkù Pòlsczi Repùbliczi. Stolëcznym gardã pòdkarpacczégò wòjewództwa je Rzeszów. Wiéchrzëzna - 17 844 km² Lëdztwò - 2 120 237
Józef Bòrzëszkòwsczi (pòl. "Józef Borzyszkowski"; ùr. 6 gromicznika 1946 rokù w Kôrsënie) - historik, profesór hùmanisticznëch nôùk, w latach 1986-1992 przédnik Òglowégò Zarządu Kaszëbskò-Pòmòrsczégò Zrzeszeniô. Profesór Gduńsczégò Uniwersytetu, do 2016 sparłãczony z Historicznym Fakùltetã UG. Ùsôdzca wiele ùczbòwëch robòtów, tikającëch sã przede wszëtczim historie Kaszëbów i Pòmòrzô, m.jin. "Z dziejów pracy organicznej na Pomorzu" (1979), "Inteligencja polska Prus Zachodnich 1848–1920" (1986), "Aleksander Majkowski 1876–1938. Biografia historyczna" (2002). Dzejôrz Kaszëbskò-Pòmòrsczégò Zrzeszeniô (béł przédnikã Karna Sztudérów „Pòmòrania”, przédnikã gduńsczégò partu K-PZ, a téż w latach 1986-1992 przédnikã Òglowégò Zarządu K-PZ). Je wespółzałóżcą i przédnikã nôùkòwi stowôrë Kaszëbsczi Institut, a téż redaktorã rocznika „Acta Cassubiana”. W latach 90. dzejôł w pòliticzi jakò gduńsczi wicewòjewoda (1990-1996), w latach 1991-1993 béł senatorã Rzeczpòspòliti Pòlsczi (òtrzimôł 155 694 głosë). W 1978 wëprzédniony Medalã Stolema (1978). "Prof. Borzyszkowski, prof. Kaleciński i dr Kulczykowski nominowani w plebiscycie Osobowość Roku 2020" Biografiô w encyklopedie Gedanopedia
Rozdarżny stołp - to je òbrobiony kam, na chërnym je napisóné gdze prowadzą drodżi.
  2 gòdnika bëło założoné Kaszëbsczé Zrzeszenié - (òriginalnô pòzwa "Zrzeszenie Kaszubskie"). Stanisłôw Janke Raul Lozano
Bògòwie i dëchë naj przodków - lëtracczi dokôz Aleksandra Labùdë z 1976 rokù, chtëren miół bëc przëłożenkã do kaszëbsczi mitologiji. "Aleksander Labùda" pisôł ò "Dëchach" do Pòmeraniji w 1977 ë 1978 rokù. Ksążkã w 2008 rokù wëdôł Ùrząd Gminë Wejrowò a téż Bibloteka m. Aleksandra Labùdë w Bólszewie. Òbacz téż. Pòczuj Kaszëbsczégò Dëcha w Gminie Lëniô
Jaséń (pòl. "Jasień") - to je kaszëbskô wies w pòmòrsczim wòjewództwie, w bëtowsczim krézu, w gminie Czôrnô Dãbrówka. Tu je stôri kòscół z 1699 rokù i krótkò wsë jezoro, a na jego òstrowach żejë piszczący szlapnik.
Lubùszczé wòjewództwò (pòl. "Województwo lubuskie") - to je jedną z 16 jednostków administracëjnégò pòdzélënkù Pòlsczi Repùbliczi. Stolëcznym gardã lubùszczégò wòjewództwa je Gorzów Wielkopolski ë Zielona Góra. Wiéchrzëzna - 13 984 km² Lëdztwò - 1 009 198
Ankara je stolëcą Tëreczi.
Herkùs Monte ("Henricus Montemin") - to béł wódca prësczégò plemienia Natangów òbczas II prësczégò pòwstaniô w latach 1260 - 1274. Òn béł wëùczony w Magdebùrgù. Monte zdradzony zdżinął òd Krzëżôków w 1273 r.
Grif - pòzwa pòchòdzy z grecczigò gryps, łac. "gryphus" i òznôczało "cos héklowatigò". To pòwiôstkòwi zwiérz ,w pòłowie lew, w pòłowie rabùszny ptôch. Òrzłową mô głowã, sznobel, skrzidła i krale. Òn téż mô pótë, srąb i ògón lwa. Lëdze antikòwi ùznôwelë, że grifë pilëją górów złota, a dzérzników, chtërny próbùją tam pòdéńc, pòriwają razã z kòniama. W strzédnëch wiekach szlachòtë grifa zjawiłë sã w Europie. Mòże bëc, że przęnioslë je pierwsi ricerze, co wãdrowelë pò rozmajitëch krajach. W Pòmòrsce i Kaszëbsce grif je òd XII wiekù, ale òstateczno za herb Kaszëb ùznôł gò Aleksander Majkòwsczi. Grif w heraldice. Grif - herb ksyżëców, chtërny czedës rządzelë na Kaszëbach. Ten pòwiôstkòwi zwiérz mô tylny dzél lwa, ale téż dzëbã i dwa skrzidła wiôldzégò òrzła. Na głowie òn mô ùszë. Jakno herb Lãbòrzkò-bëtowsczi Zemi òn béł czôrny na żôłtim tle. Zdrzi w lewò, ógón mô zwiniãti midzë nogoma. Grif w kaszëbsczi lëteraturze i kùńszce. Żôłté Grifë są w archikatédrze w Òlëwie. Derdowsczi pisôł ò żôłtim Grifie na czerwionym tle. Cządnik "Gryf" z 1911 r. miôł na winiece Grifa, a szlachùją za nim te z kaszëbsczëch wësziwków. Trepczik pisôł ò A. Majkòwsczim: "Czôrny Grif Ce òddzãkùwô, òbjimô jak mac,/ Kniezową bò pòczestnosc Cë znanką tą chce dac. "
Abisyniô (pòl. "Abisynia") – sedlëna w gminie Kôrsëno, w kòscérsczim krézu, w pòmòrsczim wòjewództwie. Wchôdô w skłôd szôłtëstwa Bąk. Òficjalną kaszëbską pòzwã „Abisyniô” wprowadzëlë 26 maja 2014.
Fragmeńtë Òkazaki− krótczé fragmeńtë nicë DNA, skłôdającë sã z 100–2000 nukleòtidów, dobùdowëwóné bez pòlymerazã DNA do startéra w procese replikacji DNA òb syntezë nicë òpóznióny. Pò ùsëniãcym startérów bez endonukleazë fragmeńtë Òkazaczégò są łãczóné bez ligazã w jednã całotã. Ne fragmeńtë òdkrëté bëłë w rokù 1968 bez 2 japòńsczich mòlekularnëch biologów Rejidżégò Òkazaczégò (jap. 岡崎令治) i jegò białkã Cuneko Òkazaky (jap. 岡崎恒子) s jich badérsczim karnã i òstałë mionowóné na jich chwałã. Eldra Solomon, Linda Berg, Diana Martin, Claude A. Villee: "Biologia". Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2014, s. 275. ISBN 83-7073-090-6. Òkazaki ë jinë, "Mechanism of DNA chain growth. I. Possible discontinuity and unusual secondary structure of newly synthesized chains", „Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America”, 59 (2), 1968, s. 598–605, PMID: 4967086, PMCID: PMC224714 K. Sugimòto, T. Òkazaki, R. Òkazaki, "Mechanism of DNA chain growth, II. Accumulation of newly synthesized short chains in E. coli infected with ligase-defective T4 phages", „Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America”, 60 (4), 1968, s. 1356–1362, PMID: 4299945, PMCID: PMC224926. K. Sugimoto ë jinszë, "Mechanism of DNA chain growth. 3. Equal annealing of T4 nascent short DNA chains with the separated complementary strands of the phage DNA", „Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America”, 63 (4), 1969, s. 1343–1350, PMID: 5260937, PMCID: PMC223470.
Bùrkina Faso (mossi: "Repibilik báága Burkĩna Faso") - to je państwò w zôpòdni Africe. Stolëca i nôwikszi gard to Ouagadougou. Wedle wiéchrzëznë to je 74. kraj na swecie, mniészi òd Pòlsczi i Italsczi, le wikszi od Nowozelandzczi i Wiôldżi Britanji. Państwò bëło francësczą koloniją do 1960 roku i pòtémù miôło wcyg francëscze miono Górnô Wolta (òd rzéki Woltë, chterna płënie stąd do Ghanë). W 1984 rokù prezydent Thomas Sankara zjinaczôł miono kraju na Bùrkina Faso w nôrodnich jãzëczach mossi (Burkĩna - bùszne lëdze) i dioula (Faso - tatczëzna), tak tej "Tatczëzna Bùsznich Lëdzy". Napisôł téż nowi, nôrodni himn "Ditanyè" w jãzëku mossi i skómpònowôł melodëjã. Sankara dôł téż pòjinaczëc stolemné rolné, dëtkowé, zdrowòtné, spoldeczné, szkólné i jinné reformë dlô pòprawë żëcô wszëtczich krajówców Bùrkinë Faso.
Ee E, e – piãtô lëtra pòdstawòwégò łacyńsczégò alfabétu, brëkòwónô prakticzno w kòżdim alfabéce na łacyńsczim spòdlim. Lëtra ta pòchòdzy òd grecczi lëtrë "Epsilon" (E, ε) i fenicczi "Hē". Nôczãscy òznôczô samòzwãk [e]. We wespółczasnëch jãzëkach mòże oznôczac równak téż regã jinëch zwãków, na przëmiôr [e̞], [ɛ], [ə], [ɪ~i], [ɘ], [ʲe], [h]. W kaszëbsczim alfabéce je sódmą lëtrą.
Kruzowatô szczawa ("Rumex crispus" L.) - to je wielelatnô roscëna z rodzëznë dërdestowatëch ("Polygonaceae"). M. jin. na Kaszëbach òna rosce. Przyroda projektowanego rezerwatu „Dolina Mirachowskiej Strugi” na Pojezierzu Kaszubskim s. 53 "Rumex crispus"
1882 - Igor Strawińsczi, rusczi kòmpòzytora, dirigent (ùm. 1971) 1889 - Jón Skala, sorbsczi runita, politikôrz (ùm. 1945) 1898 - M.C. Escher, niderlandzczi cechownik (ùm. 1972) 1939 - Krësztof Zanussi, pòlsczi filmowi reżiser 1943 - Barry Manilow, amerikańsczi spiéwôrz 1980 - Wenus Williams, amerikańskô tenisistka 1987 - Kendrick Lamar, amerikańsczi raper 1025 - Bòlesłôw I Chrobri, pòlsczi ksyżëc, pierwszi pòlsczi król (ùr. 967) 1501 - Jón I Olbracht, pòlsczi król (ùr. 1459) 1696 - Jón III Sobiesczi, pòlsczi król (ùr. 1629)
Nowô Hëta (pol. "Nowa Huta") - to je kaszëbskô wies w Pòlsce w òbéńdze Kaszëbsczégò Pòjezerzô, pòłożonô w pòmòrsczim wòjewództwie, w kartësczim krézu, w gminie Kartuzë. Tu ùrodzył sã Gerard Labùda. Niedalek òd ti wsë je pamiątka przërodë - Diôbli Kam ë Trulôczowé Błota. Dzélã ti wsë je Kamiannô Góra. Nowa 
'Miodnô pszczoła' ("Apis mellifica" L., syn. "Apis mellifera" L.) – tó je ôrt ze szlachù pszczoła i rodzëznë prôwdzëwëch pszczołowatëch. Wëstãpianié. Hòdowónô przez człowieka ju w starożitnim Egipce. Dôwni wëstãpòwa w Europie, Azji i Africe, a dzysô je na całim swiece. Miodnô pszczoła żëje w familiach zwónëch rojama, chtërné skłôdają sã z robòtnic,samców (trónów)i pszczeli matczi(królewiónczi). Żëją wiedno w wiôldżich rodzëznach, Rój mòże liczëc òd 10 000 do 80 000 òwadów. Zanôléżno òd sprawióny robòtë, maja rozmajitą bùdowniã i ùfarbòwanié. Pòzdrzatk i dzejanié. Robòtnice. Mają długòtã 1,5 cm. Cało tegò òwôda je czôrno-żôłté i prawie całé we włoskach. Mają 12- człónowi różczi. Ji maklënë są dosc krótczé, a skrzidła przezérné. Na tëlnëch òdnogach mają kòsziczczi, chtërne są do przënoszeniô kwiatowégò piszkù. Pszczołë mògą latac òd wczasnégò zymkù tam, gdze są kwiatë z chtërnëch mògą wząc kwiatowi piszk i nektar (kwiatny sok). Zajimajã sã fùdrowaniém królewionczi i pònarwów, bùdowaniém flastra, wërôbianiém miodë i pierzdżi, òchróną gniôzda, zbieraniem nektarë i kwiatowégò piszkù. Òb czas 1 sekundë lôtaniégò robią òd 3 do 6 métrów i walą skrzidłama 190 razë. Pszczôlô matka. Mô długòtã 25 mm i nié mô na nogach kòsziczków. Żëje kòle 5 lat i zajimô sã skłôdanięm jajów ( kòl 750 000 w całim zëcim. Larwë wëkluwają sã z jôj, chtërne matka zniosła w wòskòwëch kòmórkach wãdzë. Pònarwë robotnic i trónów fudrowóné są mléczkã przez pierszi 3-4 dni żëcégò, larwë namienioné na króléwiónczi przez całé czas rostë. Rozwij òd jaja do dozdrzelałégò warô w przëtrôfkù robòtnicë 21 dni, tróna 24 dni, królewiónczi 16 dni. Pszczelô matka mô gargùle żuwaczkòwé, chtërné wëdzelają substancëje hormonalné. Dzãka nima decidëje ò sprôwianim sã robòtnic (bùdowaniô plastrów abò jinszi dzejanié). Felënk matczi zaczinô nieprządk w plecónce i całowny rozprzig pszelégò rojë. Trónë. Z niezaòdzónëch jôj wërôstają trôte, to znaczi trónë, chtërne nié mają żągłów. Wëstãpiają blós òd zymkù do lata. Òdbëwają kòpùlacëjã z młodëma matkama, a pózni są wënëkùnë przez robòtnice za rój i dżiną.   Baro cekawé je jak pszczołë mògą sã dogadac, swòjima "tuńcama", chtëre mają przekazac, jak dalekò i w jaczi stronie swiata mòże nalézc pòżëtk. Ób zëmã pszczołë ókrãżają królewiónkã, bë kòl ni bëło 25 stopni cepła. Żëwią sã te miodã z plôstrów. Wëchòwóno wiele zortów pszczół midzë jinima: kaukazką, nordową, italską,ùkrajińską. Dëtczi dlô pszczelarzi Pszczelarstwò
Drãtewniczi ("Phasmatodea") – są rzãdã zwierzãtów z gromadë òwadów ("Insecta"). To dô kòl 3 tësacy ôrtów drãtewników.
Òkalëce (pòl. "Okalice") – są kòlonią w gminie Céwice, w lãbòrsczim krézu pòmòrsczégò wòjewództwa. W 1662 rokù miéwcą béł tu Grela. W 2008 rokù tu mieszkało 133 lëdzy. Òficjalnô kaszëbskô pòzwa wsë w fòrmie „Òkalëce” òsta wprowadzónô 18 lëpińca 2016. "Okalice" (kasz.  Andrzej Groth: "Rejestr pogłównego generalnego z 1662 roku dla powiatów mirachowskiego, tucholskiego i człuchowskiego". Acta Cassubiana, 2013, t. XV, s. 220
Wąglëkòjce (pòl. "Wąglikowice") – to je kaszëbskô wies w Pòlsce w òbéńdze Charzëkòwsczi Rówiznë, pòłożonô w pòmòrsczim wòjewództwie, w kòscérsczim krézu, w gminie Kòscérzna. Tu je kòscół i szkòła. W òbéńdze szôłtëstwa pòłożonô je wies Czaplewò. Òficjalnô kaszëbskô pòzwa wsë w pòstacje „Wąglëkòjce” òsta wprowadzónô 4 lëpińca 2013. 
  W nocë z 18 na 19 gòdnika anielsczé bómbówce pòtłëkłë bómbama òkrãtowniã i pòrt w Gdinie.
Bagnowiczé abò mòtownik ("Rhododendron tomentosum") - to je roscëna z rodzëznë wrzosowatëch ("Ericaceae"). Òno rosce m. jin. w błotach na Kaszëbach np. w Stajszewsczich Błotach. Np. z jegò lëstów wëdzélają sã eterowé òléjczi, co mòcno pôchną i òd nich mòże sã zakrącëc w głowie.
Trëjący bełtk ("Entoloma sinuatum") - to je grzib z rodzëznë "Entolomataceae". Òn je trëjący.
Ana Łajming (1904-2003) - kaszëbskô i pòlskô pisôrka. Z dodomù Żmùda-Trzebiatowskô. Ùrodzëła sã w 1904 r. w Przëmùszewie, w pòwiece chòjnicczim. Przed wòjną robiła jakò ùrzãdniczka Sądu Pòwiatowégò w Sãpólnie, pòtém jakò sekrétôrka w pòwiece tczewsczim, a pózni jakò ksãgòwô w redakcji "Gòńca Pòmòrsczégò". Dopiérze pòd kùńc lat piãcdzesątich ùjawniła swój pisarsczi trim. W 1958 r. ji debiutancczi skecz pt. "Parzyn" béł wëróżniony na kònkùrsu lëteracczim w Kòszlënie. Ana Łajming twòrziła przede wszëtczim krótczé pòwiôstczi prozatorsczé. W 1959 r. òpùblikòwa w kaszëbsczim jãzëkù "Szczescé". Pòtemù bëło òpùblikòwóné "Szczescé ; Spotkanié na półmackù ; Gdze je Balbina" (2005). W ji doróbkù nalézemë "Miód i mlékò", "Symbol szczęścia". Nôwikszim dokôzã je biograficznô trilogiô "Dzieciństwo", "Młodość". ... Znanką ji pisarstwa są kaszëbsczé dialodżi westrzód pòlsczi narracji. Je jedną z zasłużonëch dlô Kaszëb lëdzy, chtërny bëlë ùhònorowóny przëznôwóną przez Karno Sztudérów Pòmòraniô Medalã Stolema (1974). Dzieje Brus i okolicy : praca zbiorowa / pod red. Józefa Borzyszkowskiego ; [aut. Krzysztof Walenta et al.].Chojnice ; Gdańsk : Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie, 1984, ss. 497 - 498.
Klôsztorny Spikrz w Òlëwie je z pòczątków XVIII stalata. Terô w nim je Nôrodné Mùzeum we Gduńskù. Tu w Òlëwie są etnografné wëstôwczi, z chtërnëch wiele tikô sã kaszëbsczi kùlturë. Mùzeum
Kalomel - to je mineral. Òn mô chemiczny wzór Hg2Cl2.
Shirley Mask Connolly - (ùr. 1950 rokù w Killaloe (Ontario) sztudirowa historiã kùńsztu w Kanadze, a zajimô sã tam kaszëbską kùlturą. Ji tekstë  ùkôzywałë sã  m.jin. w "This Week", Barry's Bay -Barry's Bay, Ontario. Òna napisa m. jin. "Kashubia to Canada : crossing on the Agda : an emigration story" (2003) i biwô na Kaszëbach ze swòjim chłopem. Szulist W.: Kaszubi w Ameryce; Szkice i materiały, MPiMK-P Wejherowo 2005, s. 182 - 184. "Connolly, Shirley Mask", 1950-
Ashanti Shaquoya Douglas, (ùr. 13 rujana 1980) je amerikańską spiéwôrką ë teatrownicą.
Jezoro Kłodno (pòl. "Jezioro Kłodno") - to je jezoro ò wiéchrzëznie 134,9 ha w kartësczim krézu, w Kaszëbsczim Krôjòbraznym Parkù w òbéńdze Kaszëbsczégò Pòjezerzô. F. Lorentz, A. Fischer, T. Lehr-Spławiński: Kaszubi : kultura ludowa i język. Toruń : Wydaw. Instytutu Bałtyckiego ; Warszawa : Skł. gł. Kasa im. Mianowskiego - Instytut Popierania Nauki, 1934, s. 15. Uroczyska Pojezierza Kaszubskiego
Winowôcz (abò akùzatiw; łac. "casus accusativus") – jeden òd zanôleżnëch przëpôdków, nôpierszą fùnkcją chtërnégò je wërażenié òbiektu dzejaniô (to je blëższégò dopełnieniô). We wszëtczich indoeùropejsczich jãzëkach fòrmë nazéwôcza i winowôcza dzecnégò ôrtu pòkrëwają sã. W słowiańsczich jãzëkach jesz w głãbòczi historie pòkrëlë sã téż nazéwôcz i winowôcz nieżëwòtnëch jistników chłopsczégò ôrtu w pòjedinczi lëczbie (stoji "kòscół" – widzã "kòscół"). Pózni, na różnëch historicznëch etapach, to samò spòtkało jistniczi białgłowsczégò ôrtu òdmianë na -*i ("krew" gãstnieje – widzã "'krew" ), a téż jistniczi w wielny lëczbie we wszëtczich òdmianach (stoją "kòscołë" – widzã "kòscołë"). W kaszëbsczim jãzëkù jistniczi chłopsczégò ôrtu, chtërne òznôczają òsobë, charakterizëją sã òsoblëwą kategorią chłopskòpersonowoscë. Fòrmë winowôcza taczich jistników pòkrëwają sã z fòrmama rodzôcza (na przëmiôr: nie bëło "drёchów" – widzã "drёchów"). Niechłopskòpersonowé fòrmë winowôcza pòkrëwają sã w kaszëbsczim jãzëkù z fòrmama nazéwôcza (na przëmiôr: Jaczé snôżé "brzedżi"! – widzã "brzedżi")
Ana Stës ("Anna Styś") - z dodomù Rudnik (ùrodzëła sã 24 lëpińca 1908 rokù w Zôpcéniu kòl Lëpińców - ùmarła 1 lëpińca 2020 rokù), a  bëła wierã nôstarszą Kaszëbką. Ji chłop béł lesny, a òn ùmarł w 1941 rokù. Òna robiła m. jin. w biórze , a mieszka dlëgszi czas w Chònicach. Lëdzóm òna pòmôga w pisaniu lëstów pò niemieckù i w tołmaczniu pismionów. Òna szëła i wësziwa. "Pożegnaliśmy naszą Mamę i Babcię"
Brusë (we zdrojach: "Brusy", "Bruski"; "Brusé" (Cenôwa); pòl. "Brusy", miem. "Bruß") — miasto w Chònicczim Krézu, w pôłniowim dzélu Pòmòrzczégò Wòjewództwa. Tu dzecë w szkòle i młodzëzna w liceum ùczą sã kaszëbsczégò jãzëka. Miesczé prawa Brusë mają òd 1988 rokù. 2022 rokù - òb lato cuchem "Transcassubia" przëjachelë tu Kaszëbi z rozmajitich strón. W Brusach mô swój môl jedurné Kaszëbsczé Òglowôsztôłcącé Liceùm, w chtërnym młodzëzna mòże chòdzëc na ùczbë kaszëbsczégò jãzëka i pózni zdôwac z kaszëbsczégò maturã. Mòże tu bãdzé ùczenié młodich lëdzy w dwùch jãzëkach: w kaszëbsczim i w pòlsczim. W Brusach mieszkô kòl 4500 lëdzy. Wiéchrzëzna Brusów to 5,2 km².  Òficjalnô stôrna miasta ë gminë Stôrna Kaszëbsczégò Liceùm Òglowòsztôłcącégò
Zwëcãstwò dobëła reprezentacëjô USA, drëdżi plac dobëła néderlandzkô reprezentacëjô, trzecy plac dobëła szwedzkô reprezentacëjô. Nôdgrodë Złoti Bali i Złotégò Bóta dobëła amerikańskô miónkôrka Megan Rapinoe, nôdgrodã Złoti Rãkawice dobëła néderlandzkô brómkôrka Sari Van Veenendaal, nôdgrodã Wrotnicë Turnejù dobëła brazylskô miónkôrka Cristiane Rozeira, nôdgrodã Nôlepszi Młodi Miónkôrczi dobëła miemieckô miónkôrka Giulia Gwinn, nôdgrodã Fair Play dobëła reprezentacëjô Francji. Pòlitika - Welowanie do Eùroparlamentù òdbëło sã w państwech EÙ od 23. do 27. môja 2019 rokù. 14 stëcznika - zabitë Paweł Adamòwicz, pòlsczi dzejôrz, pòlitikôrz i prezydent Gduńska.
Anisowi òléjk ("Anisi calami") – to je òléjk z semionów biedrzóna anysa.
Żagań (miem. "Sagan", czes. "Záhaň") je gardã ë gminą w żagańsczim krézu w lubùsczim województwù. Na pôłnie òd gardu rozcëgają sã Dolnoszląsczé Borë, skądka wëpłëwają ë wpôdają do rzéczi Bóbr jegò lewòstarnowe dolecënë: Kwisa ë Czerna. Na zôpôd òd Żagania są Żarsczé Wëszawë, a na pòrénkù gard grańczë z Dalkòwsczima Rzmóma. W latach 1975 - 1998 Żagań ùrzãdno słëcha zelonogórsczémù wòjewództwù. Pòdôwczi. Wedle pòdôwków z 2002 rokù, Żagań mô wiéchrzëznã 32,86 km², w tim: rólné ùżëtczi: 26% asowé ùżëtczi: 44% Gard je na 3,53% wiéchrzëznié krézu. Lëdztwô. Pòdôwczi z 30 czerwińca 2004: Wedle pòdôwków z 2002 rokù, strzédny wzątk na mieszkańca béł 1146,32 zł.
Alfréd Lubocczi (1914 w Lãbòrgu - 1993) - béł znónym kaszëbsczim kùmkôrzem. Wiele jegò wërzinków je zebrónëch w Mùzeum w Lãbòrgu. Alfred Lubocki
Wschòdné Prësë (pòl. "Prusy Wschodnie", miem. "Ostpreußen") historicznô prowincjô prësczégò państwa jakô pòwsta dzélã z pierszégò pòdzelënkù Pòlsczi. Wiele Prësôków i Prësôczków bëło lëtersczi wiarë, ale dzél jich béł katolëcczi. Òd 25 gromicznika 1947 rokù nié ma prësczégò państwa.
Czipa - to je lёdowi kaszёbsczi ùplot, cos jakbë wiôldżi kòsz z kòrzeni sosnё. Jegò sztôłt mòże bëc pasowny do noszeniégò na pùklu i mòże miec do tegò pasowné pasyczi. Czej jesz nie bёło dosc krômów we wsё, to czipnicё nosёle w nich òd wsё do wsё wôrё. Òkrôm czipów na Kaszёbach bëłë plotłé òkrãgłé kòsze i czipczi. W gbùrstwie to mògłë bëc miôrczi do jôdё.
Òsmë błogòsławiéństwów - to w Katolëcczim Kòscele są: 1. Błogòsławiony ti, co są ùbòdżi w dëchù, bò jich je niebiesczé Królestwò! 2. Błogòsławiony cëchi, bò òni òbjimną ziemiã! 3. Błogòsławiony, co sã jiscą, bò òni mdą pòceszony! 4. Błogòsławiony, co są głodny i spragłi sprawiedlëwòtë, bò òni mdą zaspòkòjony! 5. Błogòsławiony miłoserny, bò òni miłoserdzégò dożdają! 6. Błogòsławiony czëstégò serca, bò òni mdą Bòga òbzérelë! 7. Błogòsławiony, co ùbëtk wprowôdzają, bò òni mdą Bòżima sënama nazwóny! 8. Błogòsławiony, co są ùcemiãżony wedle sprawiedlëwòtë, bò jich je niebiesczé Królestwò!
Jerzi Nacel (pòl. Jerzy Nacel) (ùr. 1937) - przez wiele lat ùcził sztudérów Ùniwersytetu Medicznégò w Gduńskù. Ùsôdzca m.jin. historicznëch ùczbòwëch robòtów. J. Nacel mëslôł nad tim, żebë „Chemiô òglowô i òrganicznô” nie bëła le jednym dzélem Kaszëbsczi Encyklopedie Tematiczny. „Chemiô òglowô i òrganicznô” (2013) „Biologiô. Spòdlowô wiédzô" (2018) - wespółautor Marión Jelińsczi OCLC VIAF Worldcat
Zwëczajnô sercnica ("Leonurus cardiaca" L.) - to je wielelatnô roscëna z rodzëznë głëszkòwatëch ("Lamiaceae"). Tegò zelégò lëdze ùżiwają do léczeniô schòrzałégò serca.
Skòwëczk – to je sok, chtëren na zymkù mòże zbiérac z np. bardówkòwati brzózczi. Kaszëbi gôdelë, że piją gò pasterze.
Fliger, latawc – załogòwi abò bezzałogòwi statk pòwietrzny cãższi òd pòwietrza (aerodyna), chtëren trzimô sã w lewce dzãka wytwarzanej sile nosnej za pòmòcą nieruchòmëch, w danëch warunkach wzglãdem statkù, skrzëdeł. Cąg pòtrzebny do ùtrzëmania prãdkòsci w loce pòzomim wëtwarzany je przez jeden abò wiãcy silników. Mòżna wyróżnic dwa ôrte napãdów: Smigòwi, w chtërnym moment òbrotowi silnika zamieniany je na cąg za pòmòcą smigła; do takégò napãdu stosuje sã silniki tłokòwi abò turbinowi, Òdrzutòwi, w chtërnym cąg wëtwarzany je bezpośrednio w silnikù; zwëkle stosuje sã silniki turbòòdrzutowe, silniki rakietowe wykòrzestëwane są głównie w konstrukcjach eksperymentalnëch abò jakò napãd pòmòcniczi przë starcie. =Historëjô fligra= Lëdze òd niepamiãtnëch czasów marzëli ò lataniu. Na pòdstawié òbserwacji ptòchów Leonardo da Vinci (1452-1519) zaprojektował pierwszą lotniã. Pionierzë latania, tacy jak Niemiec Otto Lilienthal (1848-1896), ùdowòdnili, że szëbòwiec mòże wnieść człowieka w pòwietrze. Pòd kuńc XIX w. wielu wënalazców próbòwało skonstruowac fliger, je to szëbòwiec z napãdem. Ùdało sã to dwóm Amerëkanom bracynom Orville’owi (1871–1948) i Wilburowi (1867–1917) Wrightom, chtërnëm zbùdowali fliger pòruszany silnikiem spalinowëm i w 1903 rokù dokònali pierszégò kontrolowanégò przelotu. Trwał òn 12 sekùnd. Tegò samégò dnia braca dokònali pòstapnëch trzëch przelotów, w chtërnëch fliger przelecał 270 métrów, a nôdłuższi lot trwał 59 sekùnd. Ten rok ùznajé sã za pòczątk erë fligerów. Bracia Wright nie bëli równak pierwszymi, chtërny zasłużyli sã na pòlu bùdowë fligerów. Pierszim człowiekiem, ò chtërnëm mòżna pòwiedzec, że ręzowôł na pòkładze fligera, béł Clément Ader (1841–1925),chtërën wzniósł sã maszëną napãdzaną silnikiem parowëm. Pierwszé robòte nad silnikiem òdrzutowëm prowadzono w latach 30. XX stalata. Silniki tłokòwe òkazałë sã niezbyt przydatne przë wilgach prãdkòscach oraz na znacznych wësokòscach, gdze pòwietrze je rozrzedzone. Pòtrzebny béł nowi tëp silnika. Ju w latach 30 brëtëjsczi inżynier Frank Whittle (1907–1996) òpatentował projekt silnika òdrzutowégò, le pierwszim òdrzutowcem béł niemiecczi Heinkel He 178, poddany próbom w 1939 rokù. Brëtëjsczici amerëkańsczi òdrzutowce pòjawiłë sã niedłudżo pòtemù, w czase dredżi wòjny swiatowej. Dzôsiejszé tegò tëpù fligerë mògą pòkònac barierã prãdkòscë dzwiãkù. Pòlską pòzwa „fliger” wprowadził Władësław Umińsczi. =Cechë kònstrukcëjné fligerów= Òglowò òkreslenié charakterëstëcznëch rozwiązań zastosowanych przë bòdowié òkreslonégò fligera. Mògą dotëczëc midzë jinszima: Liczbë płatów – są to fligrë: jednopłatowe, półtorapłatowe dwupłatowe trójpłatowe umòcowania na kadłubie głównégò płatë – są to fligrë: dolnopłatë sredniopłatë górnopłatë - specjalną òdmianą górnopłatu je płat Pùławskégò pòlskiej kònstrukcji; ilosci zamòntowanëch silników- są to Flieger: Jednosilnikòwe Wielosilnikòwe Dwusilnikòwé Trójsilnikòwé Cztërosilnikòwé lëczba kadłubów – są to fligerë: Jednokadłùbòwé Dwukadłùbłowé (tzw. latająca rama, belko wiec) Bezkadłùbòwé (tzw. latające skrzidło, rzadkò spòtykané) Ùmòcowania płatu – są to Flieger: Wòlnoscé Zastrzałowé Ôrte pòdwòza- są to fligerë: Z pòdwòzém stałym Z pòdwòzém chòwanym Przeznaczenia Towarowé Pasażerské Cywilné Òsobisté Turëstëczné Rozpòznawczé Patrolowé Pòszukiwania òkrãtów pòdwòdnëch Szturmòwé Walki radioelektroniczné Szkòlno – treningòwé Sportowé Rekordowé Ratowniczé Sanitarné Transpòrtowé Bòmbòwé Mëslëwskié Mësliwcé bòmbardującé Mësliwcé przechwytującé Mësliwcé przewagi pòwietrznej Mësliwcé dzenne Mësliwcé nocné Mësliwcé wielozadaniowé Wielozadaniowé Flieger bòjowé Fligerë zwalczaniô òkrãtów pòdwòdnëch Spòsobu prowadzenia – są to Flieger: Załogòwé Bezzałogòwé Spòsobù startu i lądowanié Konwencjonalnégò startu i lądowanié Krótczégò startu i lądowanié Krótczégò startu i pionowégò lądowanié Pionowégò startu i lądowanié Pionowégò startu i konwencjonalnégò lądowanié Pionowégò abò krótczégò startu i lądowané Startu katapùltowégò i lądowanié konwencjonalnégò abò krótczégò =Bibliografia= "Telegram from Orville Wright in Kitty Hawk, North Carolina, to His Father Announcing Four Successful Flights, 1903 December 17 - World Digital Library, www.wdl.org [dostęp 2017-11-26] (ang.)" "Encyklopedia pytań i odpowiedzi (Brian Williams)" "Janusz Kędzierski: Pod niebem własnym i obcym. Wyd. Min. Obrony Narodowej, 1978, s. 99. "
Zygmunt Wróblewszczi Urodzëł sã 28 rujana 1845 rokù w Grodnie –polsczi fizëk członek akademii Ùmiejętnosce . Òd 1880 rokù òstôł profesora Ùniwersytet Jagielońsczégò . Òn znalazł kaskadowo metoda skroplonia gazów. Òn sztuderowôł w Kijowie, jednako òn je przerwôł czedë miôł 18 latów,bò przëstopiôł do do Powstanigò Styczniowégò. W końcu òn zamieszkôł w Krakowie. W Krakowie òn zajãł sã skropleniem gazów. Wëznaczôł sã kryticznë temperaturë temperature szeregù gazów w tim parametre ktyticzi dlô wodorù. W rokù 1882 jakò pierwszi wëtwôrził klatrat dwutlenku węgla i baderôwôł jegò własnosce. Tede òn spôtkôł arola Òlszewszégò – chemika i i profesora Ùniwersytet Jagielońsczégò – z nim òn dôkònônoł w 1883 rokù pierszégò na swiece skroplenia tlenu i azotu co béło wiôldżim wëdarzeniem na swiece. Pòzni òni oba zestalele tagże dwutklene wãgla i alkoholu . Òni do tèg‘ò użële kaskadowi metodeskraplania. Gazów pòd zmniejszonëm ciśnieniem . Wróblewszczi ùmarł wczesno czedë miôł 43 lata, miôł tragicznë wypadek, w laboratorium bò rôzlôł sobie na òbleczënie zawartość lômpë naftowi. Decëzeją Midzënarodowégò Ùni Astronomiczni w 1976 rokù mionem Zygmuta Wróblewsczégò òstôł krater Wróblewszegò na Ksãżëcu Przëpise. Zachòwôł sã blt nôdpolonë biurka razã z przemocówenë resztkoma lãmpe naftowi przechòwonë w [[Uniersytet jagieloński|Ùniwersytet Jagielońsczégò] m. M. Kucharski, Zygmunt Florenty Wróblewski. Szkic o życiu i twórczości, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków A. Hrynkiewicz, A. Szytuła, Stulecie skroplenia składników powietrza, "Postępy Fizyki", nr 36 (1), 41 (1985) Karolina Grodziska-Ożóg Cmentarz Rakowicki w Krakowie (1803–1939) wyd. II Wydawnictwo Literackie Kraków 1987 Prace Zygmunta Wróblewskiego dostępne w Sieci. Katalog HINT [[Kategòrëjô:fizëka]]
Szlafrok – to je słowò przeniosłé do kaszëbsczégò z miemiecczégò jãzëka ("Schlafrock"), chtërno òznôczô lóz òbùcé doma. Gò mòże òbùc np. na krótczi czas po wstaniu z łóżka na piżamã. Lëteratura. Jan Trepczik: Słownik polsko-kaszubski, Gdańsk 1994, tom II, s. 234.
Żôłti miodownik ("Melilotus officinalis") – to je jednorocznô abò dwalatnô roscëna z rodzëznë bòbòwatëch ("Fabaceae"). Na Kaszëbach mòże gò nalezc. 
Wała rib - to je karno rëbów, chtërne płiwają razã cobë nalezc sobie żëwnotã i wikszi bezpiek. Tak do czasu mògą płiwac np. sledze.
Zebróny zwónk ("Campanula glomerata" L.) - to je roscëna z rodzëznë zwónkowatëch ("Campanulaceae" Juss.). Na Kaszëbach rosce dosc mało zebrónëch zwónków.
Kòpôczka - to je maszina - wierã jesz gdzes ùżiwónô w gbùrzëznie - do wëbiéraniô bùlew, ale zbiérac je mùszôł rãkama np. w kòsz.
Czôrnô dzura – je to twór grawitacje, chtërny pòdlegają cząstczi ò môłich i wiôldżich masach, a nawetka wid. Nôwiãkszé i nôjasniészé cała mògą bëc niewidoczné, bò przëcyganié jasny gwiôzdë ò ti sami gãstoscë co Zemia i strzédnicë 250 razë wiãkszi jak Słuńce nie pòzwòlëłobë żódnemù parmieniowi do naju dotrzec. Prãdkòsc ùcekaniégò dlô Zemi je 11,2 km/s, a zanôlégô òna òd wiôlgòscë i masë òbiektu, chtërny cało chce òpùscëc. Jak prãdkòsc ùcekaniégò przekrôczëłabë prãdkòsc widu, wid taczi gwiôzdë nie bëłbë w stanie do naju dotrzec. Historiô. Pòdług teòrie Alberta Einsteina, w mòcnym pòlu grawitacyjnym czas płënie wòlni jak w słabszim. W tim pòlu wszëtczé procesë ùlegają spòmalnieniu (dylatacjô czasu) z pùnktu widzeniô òbserwatora, a mòcné pòle grawitacyjné zmieniwô geòmetriczné własnoscë przestrzenië, cò òznôczô, że np. suma nórtów w trzënórce nie je rôwnô 180 gradóm. Czas i przestrzéń twòrzą zakrziwiającą sã czterowëmiôrową „Czasoprzestrzéń”. Sëłë grawitacje na pòwierzchni gwiôzdë sygają nieskùńczonëch wôrtnoscë, a czedë rozmiarë cała zbliżają sã do grawitacyjnégò parmienia, grawitacja zmiérzô do nieskùńczonoscë. W ti sytuacji ni mòźë bëc zrównoważonô przez skòńczoné cësnienié i cało nieùchronnie mùszi zapadnąc sã do wëstrzódka, co prowadzy do pòwstaniô czôrny dzurë. W ji òkòlim czas płënie corôz pòmalni.   Materiô, z jaczi zbùdowónô je gwiôzda, pòdobnô do naszégò Słuńca, pòdlégò dzałaniu dwóch procëmstawnëch sëłów: grawitacji, chtërnô chce scësnąc materiã do centralnégò pùnktu, i cësnieniégò gòrącégò gazu, próbùjącégò rozepchnąc gwiôzdã. Gwiôzda je stabilnô, czej te dwie sëłë sã równowôżą. Pòwierzchniô gòrący gwiôzdë wcyg emitëje energiã. Czej wëczerpie sã jądrowé paliwò, gwiôzda wiedno wëpromieniwùje energiã i stopniowò sã kùrczi. Jak masa gwiôzdë nie przewiższô masë Słuńca 1,2 razë, to kùrczenié kòńczi sã, jak ji parmień skùrczi sã do czile tesąców kilometrów. Taczé gwiôzdë naziwómë biôłima karłama. Mòżlëwé je parłãczenié czôrnich dzurów, pòlégającé na czołowim zderzeniu dwóch czôrnich dzurów i sparłączeniu sã w jedną. Pòwierzchniô horizontu pòwstałi w ten sposób czôrny dzurë je tedë wiãkszô jak łącznô pòwierzchniô horizontów zderzających sã dzurów. Czôrnô pòwinna ùdżënac przechôdającé w ji òkòlim słuńcowi parmienie. Czôrné durë mają taczé samé masë jak wiôldżé gwiôzdë, a różnią sã blós tim, że nie swiecą. W 1964 rokù dwaj radzecczi astrofizycë O. H. Gusejnow i J. Zeldowicz zaproponowelë pòszukiwanié czôrnëch dzurów w ùkładach pòdwójnëch gwiôzdów. Założëlë, że mògą jistniec układë, w chtërnëch jednym składnikã je normalnô gwiôzda, a drëdżim czôrnô dzura. Te dwa cała krążą wkół pòspólnégò strzódka masë, a że czôrnô dzura je niewidocznô, wëdôwô sã, że jasny składnik òbrôcô sã wkół niczegò. Jednak czãsto wëjasnienié je taczé, że drëgô gwiôzda swiécy, ale słabi jak na pierwszô i ji wid dżinie w promieniowaniu jasniészégò składnika. Czôrné dzurë nie są wieczné, bò mògą wëparowac w wynikù procesów kwantowich zachôdającëch w mòcnich pòlach grawitacyjnëch. W próżni przestrzéń je wëpëłnionô nienarodzonyma, wirtualnyma cząstkama i anticząstkama. Żlë nie je jima przekazywónô niżôdnô energia, nie mògą sã òne zamieniac w realné cząstczi. Pò skùrczenim sã naładowónégò elektricznie cała i pòwstaniu czôrny dzurë, elektriczné pòlé ùlégô taczémù wzmòcnieniu, że zaczinają pòwstawac pôrë elektron – pòzyton. Kreacjô pôrów przez elektriczné pòlé  je téż mòżlëwô bez ùdzélu czôrny dzurë. W taczim przëtrôfkù pòlé mùszi bëc równak wzmòcnioné. M. Demiański: "Astrofizyka relatywistyczna". Warszawa: 1978. Robert M. Wald: "General Relativity". 1984. ISBN 978-0-226-87033-5. Piero Madau i inni: Massive Black Holes as population III Remnants (ang.). arXiv, 2001. Schwarzschild Geometry (ang.) Supermassive Black Holes (ang.) Singularity Theorems
Jizydór Gùlgòwsczi (ùr. 4 łżëkwiata 1874, ùm. 22 séwnika 1925) – szkólny, etnografa. Założëł, do grëpë z białką, we Wdzydzach pierszi na òdzwëskónëch pòlsczich zemiach, skansen. W 1907 rokù m.jin I. Gùlgòwsczi ë Friedrich Lorentz założëlë w Kartuzach "Verein für kaschubische Volkskunde" (Kaszëbsczé Lëdoznawczé Zrzeszenié). Gùlgòwsczi napisôł m. jin. ksążeczkã "Kaszubi" (1924). Ernst Seefried-Gulgowski, Von einem unbekannten Volke in Deutschland.
Nôrodny Park Tëchòlsczé Bòrë je założony w 1996 rokù. Tu czedës bëlë smòlarze i bartnicë. Tu jesz żëją błotné żółwie i rosce kaszëbskô wika. Nôrodny Park Tëchòlsczé Bòrë
Sztejermark (miem. "Steiermark," słoweńsczi "Štajerska") – to je związkòwi krôj ("Bundesland)" w Aùstrie. Òn òbjimô 16392 km² wiéchrzëznë ë je drëdżim nôwiãkszim krôjã Aùstrji. Stolecą je Graz. Etimologiô. Sztejer- pòchòdzi òd gardù "Steyer (ùproscz. wëmòwa Sztajer)" , a -mark òznôczô pò miemieckù marchiô.   Słoweńskô nôzwa "Štajerska" téż pòchòdzi òd gardù "Steyer" zôpisônégò fòneticznié. Sufiks "-ska" je òdpòwiednikã kaszëbsczégò "-skô" dôdowanégò do mion krôjów np. "Kaszëbskô, Pòlskô, Miemieckô, ëtd". Łacëznianô nôzwa "Styria" ùżiwôna je przez niechtërne jãzëczi np. anielsczi ë pòlsczi. Sprôwné pòdzelenié. Krôj je pòdzelony na 13 firtli ("Bezirke"), a jeden z jich je "statutarnym gardã. " Graz Bruck-Mürzzuschlag Deutschlandsberg Graz-Umgebung Hartberg-Fürstenfeld Leibnitz Leoben Liezen (z pòdfirtlã Gröbming) Murau Murtal Südoststeiermark Voitsberg Weiz
Róbert Żmùda-Trzebiatowsczi (ùr. 14 rujana 1976 rokù) - je kaszëbsczi lëterat. Òn ùsadzył wiele wiérzt w zbiérkù "Òdłómczi" (1997). Jegò wierztë céchùje wielgô dozdrzeniałosc pòetickô jak chòcbë ten "Ò kamieniach" z tegò zbiérkù. Tołmacził Aleksandra Puszkina. trenë - trënë
Esperanto je midzënôrodnym pòmòcnym jãzëkã, zdzejanym w 1887 rokù przez pòlsczégò òkùlistã Ludwika Zamenhofa. Ùsôdzca jãzëka z piersza nazwôł gò prosto "lingvo internacia". Esperanto (to je "chtos chto mô nôdzejã") było nôprzód pseudonimem Ludwika Zamenhofa. Esperanto - Prezentacja języka Esperanto - Zwięzła gramatyka Esperanto - Kursy
Ùniwersytet Niccolò Cusano (Università degli Studi Niccolò Cusano - UNICUSANO) założonô w 2006 rokù, z sedzbą rektora w Rzim,Italskô.
Stowôra Wikimedia Polska - to stowôra, jakô mô za zgrôw reprezentacëjã ë wpieranié ùdbów Fundacëji Wikimedia, a téż dzejanie dlô rozwiju spòlëzne sparłączoni wkół tëch ùdbów. Stowôra òstała zaregistrowônô 15 lëstopadnika 2005 rokù w Òbéńdowim Sądze Łódz-Strzódgard ë wpierô téż sztautowò kaszëbską Wikipedijã. "Wikimedia Polska" - Przédnô starna
Yy Y, y – dwadzestô piątô lëtra pòdstawòwégò łacyńsczégò alfabétu, brëkòwónô prakticzno w kòżdim alfabéce na łacyńsczim spòdlim. Lëtra ta pòchòdzy òd grecczi lëtrë "Ipsilon" (Y, υ) i òd fenicczi "waw", jakò téż lëtrë F, U, V i W. Nôczãscy òznôczô samòzwãk [y]. We wespółczasnëch jãzëkach mòże oznôczac równak téż regã jinëch zwãków, na przëmiôr [ɨ], [j], [iː], [ɪ], [ɘ], [ə], [ɯ], [ɛː], [j], [ɥ], [ɣ̟]. W kaszëbsczim alfabéce je trzëdzestą drëgą lëtrą.
Roman Nowosielski - (ùrodzony 11 maja 1957 we Lãbòrgù) to je pòlsczi adwòkôt. 12. "Roman Stanisław Nowosielski"
Chònicczi kréz (pòl. "Powiat chojnicki") - to je pòwiatã w pòmòrsczim wòjewództwie z sedzbą w Chònicach. Wiéchrzëzna: 1364,25 km² Lëdztwò: 91 128 Dzieje Brus i okolicy : praca zbiorowa / pod red. Józefa Borzyszkowskiego ; [aut.
BRE Bank To je polszczi bank
Pòd Twòjã òbronã ("Sub Tuum Praesidium") – to je chrzescëjańskô mòdlëtwa z III stalata. Pòd Twòjã òbronã ùcékómë sã, Swiãtô Bòżô Matkò, nie gardzëże naszima prosbama w naszëch pòtrzebach, ale òd wszelejaczich złich przëtrôfków nas wiedno wëbawiôj. Panno chwalebnô i błogòsławionô. Ò Pani nasza, Zastawnico nasza, Pòstrzédniczkò nasza, Pòceszëcelkò nasza. Z Twòjim Sënã nas pòjednôj, Twòjémù Sënowi nas pòlecôj, Twòjémù Sënowi nas òddawôj. E. Gòłąbk, E. Prëczkòwsczi:"Më trzimómë z Bògã",Gduńsk 1998, s. 18 Sub tuum praesidium confugimus, Sancta Dei Genetrix. Nostras deprecationes ne despicias in necessitatibus nostris, sed a periculis cunctis libera nos semper, Virgo gloriosa et benedicta (Domina nostra, mediatrix nostra, advocata nostra, tuo filio nos reconcilia, tuo filio nos commenda, tuo filio nos repræsenta.)
1561 - Francis Bacon, anielsczi filozof, pòlitikôrz, prawnik (ùm. 1626) 1645 - kapitan William Kidd, szkòcczi pirat (ùm. 1701) 1877 - Bolesław Leśmian, polsczi poeta (ùm. 1937) 1908 - Lew Landau, wiôldżi fizyk rusczi, zdobeca Nodgrody Nobla (ùm. 1968) 1909 - U Thant, birmańsczi pòlitikôrz, sekretôrz generalni ONZ 1961-71 (ùm. 1974) 1909 - Morris Swadesh, amerikańsczi lingwista (ùm. 1967) 1921 - Krzysztof Kamil Baczyński, polsczi poeta (ùm. 1944) 1923 - Krzysztof Dunin-Wąsowicz, polsczi dziejôrz , historëjnik (ùm. 2013) 1953 - Jim Jarmusch, amerikańsczi reżiser 1901 - Królewô Wiktoria Hanowerskô, królewô Wiôldżi Britaniji i czezerowo Indiëch (ùr. 1819) 1951 - Harald Bohr, dënsczi matematik, òlimpijsczi miónkarz w bala dlô Dëńskô, bracyn Nielsa Bohra (ùr. 1887) 2006 - Villads Villadsen, grenlandsczi runita, poeta, kompozitora, szkólny (ùr. 1916) 2008 - Heath Ledger, australsczi teatrownik (ùr. 1979) 2018 - Ursula K. Le Guin, amerikańskô runitkô w sztélu fantasy (ùr. 1929) Lepi z mądrim zgùbic, jak z głupim nalezc.
Neùtronowô gwiôzda – pòwstaje w wënikù wëbùchù gwiôzdë tzw. supernowi w póznym stadium ewòlucji gwiôzdów. Gwiôzda ò mase wiãkszi jak 10 masów Słuńca, wëtwôrzô ù kresu swòji ewòlucji żelôzny dërżéń wielkòscë Zemi, w chtërnym nie mògą ju zachôdac reakcje jądrowi syntezë. Elektronë pãdzą tedë z prãdkòscą równą bezlëcha prãdkòscë widu . Cësnienié rozpãdzonëch elektronów równoważi grawitacyjną sëłã przëcyganiégò gãsti materie. Ale przë dostateczno wiôldżi energii elektronów (temperatura wënôszô tedë kòl 10 miliardów Kelwinów), parłãczą sã òne z protonama, twòrzącë neùtronë. Cësnienié maleje, grawitacyjné òddzałiwanié bierze górã i w niecałą sekùndã dërżéń sã zapôdô i zamiéniô w neùtronową gwiôzdã. Dzél wëzwòlony przi tim energii je przekôzóny materii òtaczający dërżéń, chtërna z prãdkòscą czilenôscë tesący kilometrów na sekùndã rozbiégô sã w kòsmiczny przestrzeni. Całé zjawiskò, widoczné z daleka jakno gwôłtowny rozbłisk, nosy pòzwã supernowi II tipù. Fizyka. Gãstosc neùtronowi gwiôzdë przekrôczô 1012 g/cm3 i w centrum je wiãkszô jak w atomòwim jądrze, a strzédnice neutronowych gwiôzdów są w grańcach òd 10 do 100 km. Jich masa mòże bëc nôwëżi kòl 2,8 raza wiãkszô òd masë Słuńca. Żlë cząstczi wëbùchù są masywniészé to pòwstôwô czôrnô dzura. Neùtronowi gwiôzdë są dlô nas òstatnim zdrzódłã jinfòrmacjëji ò nôbarżi skrajnym, a jesz dostãpnym òbserwacji stanie materii we Wszechswiece. Szacëje sã, że co tësãcznô gwiôzda w naszi Galaktice to neùtronowô gwiôzda.   W 2004 rokù ùczałi ùszacowelë parametrë neùtronowi gwiôzdë w ùkładze pòdwójnym EXO 0748-677. Strzédnica ti gwiôzdë mô kòl 23 km (plus minus 6km) a masa 1,8 Mas Słuńca (plus minus 0,5). Je to pierwszi tak dokładny szacënk paramétrów neùtronowi gwiôzdë. Òbczas twòrzeniô sã neùtronowi gwiôzdë, parmiéń maleje. Z zasadë zachòwaniô mòmentu pãdu wënikô, że nastãpùje tedë zwiãkszenié prãdkòscë wirowaniô gwiôzdë. Czas òbkrãceniô mòże wënaszac òd ùłamka sekùndë do pôra sekùndów. Òbkrãcenié pùlsarów twòrzi mòcné radiowé promieniowanié. Je to spòwòdowóné ruchã plazmë i zmianë magnetycznégò pòla, ale dokładnégò mòdelu pòwstôwaniô tëch impùlsów jesz nie znajemë. Neùtronowé gwiôzdë òkróm pùlsëjącégò radiowégò promieniowaniô emitëją téż pulsującé promieniowanié widzalné i rentgenowsczé. Te òkresë pùlsacji zdrzeszoné są z òkresã òbkrãceniô gwiôzdë, a mòdel emisje radiowégò promieniowaniô przëpòminô përznã blizã. Radiowé promieniowanié pùlsara je emitowóné jakno wiązka i jak na Zemi je òno òdbieróné, òznôczô to, że Zemia je w strëdzë tegò promieniowaniô. Nôbarżi znónym pùlsarã je pùlsar w Dôczëznie Kraba. W centrum ti dôczëzny znajdëje sã ùltragãstô neùtronowô gwiôzda, chërna krący sã 30 razy na sekùndã. Gwiôzda ta zwôlniającë wëdzélô energiã, chtërna òdpòwiôdô energii wësélóny bez Dôczëznã Kraba. Wëbùch supernowi, chtërën utworził tã dôczëznã i pùlsar, béł òdkrëti w 1054 rokù, co òdnotowùją liczné kroniczi. Niebò w nocë bëło jasné bez pôrã pòstãpnych dniów. Czekawòstczi. Neùtronowi gwiôzdë mają baro wiôlgą gãstosc, chtërna przekrôczô 1012 g/cm3. Żóden człowiek nigdë na neùtronową gwiôzdã nie dolécy. Chcemë sã jednak wëòbrażëc, że jednak człowiek na taką gwiôzdã dolecôł i stanął na ji pòwierzchni trzimającë w rãce łëżeczkã. Jakbë nabrôł na tã łëżeczkã materie neùtronowi gwiôzdë, to ta materia na łëżeczce wôżëłabë teli, co wszëtczé autółë na Zemi. Paweł Haensel: Jądra atomowe we wnętrzu gwiazd neutronowych. Centrum Astronomiczne PAN im. Mikołaja Kopernika. [dostęp 2013-04-18] Kaaret; Prieskorn; in 't Zand; Brandt; et al. (2006). "Evidence for 1122 Hz X-Ray Burst Oscillations from the Neutron-Star X-Ray Transient XTE J1739-285". "The Astrophysical Journal" 657 (2): L97.arXiv:astro-ph/0611716. Bibcode:2007ApJ...657L..97K. doi:10. 1086/513270 J. M. Lattimer and M. Prakash, "Neutron Star Structure and the Equation of State" : A Real Experiment (eng) Introduction to neutron stars (eng)
Starszi – to w òglowym znaczenim, są òsobë, òd chtërëch dzeckò pòchòdzy prosto – òjc i matka gwësnégò dzecka abò dzecy. Bòlesłôw Jażdżewsczi: Wspomnienia kaszubskiego "gbura". Gdańsk 1999 ISBN 8391280934 Jan Trepczyk : Słownik polsko-kaszubski t. 2, s. 141; Gdańsk 1994 ISBN 83-85011-73-0
Stãpa – przërëchtënk do rãcznégò wërôbianiô krëpów z zôrna. Do tłëczeniô w stãpie béł sztãpòr.
Zëmòwi òflës ("Polyporus brumalis" (Pers.) Fr.) - to je ôrt grzëba z rodzëznë òflësowatëch ("Polyporaceae"). Ten pòtrus rosce téż òb zëmã.
Wòdnô baszka ("Typha latifolia" L.) – to je roscëna z rodzëznë baszkòwatëch ("Typhaceae"). Òna rosce m. jin. na Kaszëbach.  Zróżnicowanie florystyczne zachodniego obrzeża Zatoki Puckiej (północna Polska) s. 13 "Typha latifolia"
Swiãtô Górka (Swiãtô Góra Pòlanowskô) – je to góra ò wëżawie 155,2 m.n.p.m. na Bëtowsczim Pòjezerzu, pòłożónô w zapôdno-pòmòrsczim krizu. Mòżna ją nalézc 1,5 km na pôłniowi zapôd òd Pòlanowa, niedalek sedzbë nadlesyństwa. Historiô. Czej bëłę czasë pògańsczi, lëdze tùwò mieszkający zbierelë sã na ti górce, bë òddac czesc słowiańsczim bògóm i brac wòdã ze swiãtégò zrzódła. W dwanôstim stalacym, swiãti Òtto z Bambérga na ti górze pòstawił drzéwnianô kaplëczkã pòd wezwanim Marëji. Pòstawilë tam krziż, chtërny béł znakã chrzescyjańsczégò kùltu. Òd trzënôstégò wiekù kaplëca bëła pòd òpiekã cëstersów. Tuwò rozkòscerza sã zwëcz pielgrzymków dlô lëdzy z sąsôdnëch dzélów Pòlan. W XIV stolecu na nym môlu mògła bëc pòstawionô pòstãpnô swiątinia, a jinô hipòteza zakłôdô, że bùten bòkadno wëstrojony swiãtnicë mógła bëc sztatura Marëji i 12 sztatur apòstołów wëkònónëch ze złota. Nôstarszi dokùment ò pielgrzimce na Swiãtą Górã pòchòdzy z 1435 rokù i tëkô sã wësłaniégò jedny òsobë przez kòłobrzesczi gard na Chełmską Górã, Rowòkół i Swiãtą Górã, jakno przebłaganié za dokònóny mòrd. Jinô, zdrzódłowô jinfòrmacjô pòchòdzy z 1485 rokù ze Słôwna, chtërne miało wësłac pielgrzyma na te trzë swiãte môle, bë òdpòkùtowac pòwiesenié ricerza Burcharda von Winterfelda. Na spòdlim tëch zôpisów przëjimô sã, że pielgrzimòwanié na Swiãtã Górã w XIV stalacu ni bëło jesz tak znóné. Dopiérze 100 lat pózni stała sã baro wôżnym pòmòrsczim pielgrzimkòwim placã sparłãczonym z pielãgnacëją pòbòżnotë westrzód Pòmòrzan i jinëch mieszkôńców Eùropë. Swiãtô Góra Pòlanowskô òd strzidnowiecza bëła môlã òdpòczinkù na pielgrzimkòwim szlachu sw. Jakùba cygnącym sã do Santiago de Compòstela. Òd tegò czasu bëłë téż òrganizowóné w Pòlanowie jakùbòwé jôrmarczi. Peter von Glasenapp napisôł w Mòdri Ksãdze Pòlanowa słowa taczi trescë: Pòlanowsczi kòscół stôł w dôwnëch czasach na górze pòd Pòlanowã przë môlu mãczarni (sądu). Za papiesczich czasów bëła tuwò wiôlgô swiãtosc i òdpùstë, dlô chtërnëch lëdze z òddalónëch môlów przëchòdzëlë dlô zbawienié dëszë. Dlôte téż ze wzglãdu na wiôldzi nôpłiw lëdzy, kòscół nigdë ni bëł zamkłi, stãdka Pòlanów miôł swòje pòwiedzenié: Stoji òdemkłi jakno Pòlanowsczi kòscół. W czasach refòrmacëji, w 1544 rokù òjcowie cëstercë òpùscëlë ten môl i zabrelë ze sobą sztaturã Marëji. Przëjimô sã, że do Pelplina. Pòd kóńc XVI wiekù kaplëcã znikwiono. Òstałë z ni le rujinë, a tradicja pielgrzimòwaniégò bëła wëgasłô. W 1953 rokù ùrzãdowim zarządzenim nadano pòzwã Swiãtô Górka w môl germańsczi Heiliger Berg. Ôd 2002 rokù góra stała sã pùstelnią òjców Frãcëszkanów z prowincëji sw. Maksymiliana Kòlbégò w Gduńskù, z klôsztoru w Darłowie. Pùstelniô zaprojektowónô zosta w pòmòrsczim stylu, òpartim na wzornictwie kaszëbsczégò bùdownictwa. Biwają w ni Msze z Kaszëbską liturgią słowa. Gòspòdôrzã pùstelnie je òjc Janusz Jãdrëszek. Terczasnie w kaplëcë je tczonô Jiwerskô Jikòna Matczi Bòsczi ( Niebiańsczi Brómë), chtërnã pòswiãcył wrocławsko-szczecëńsczi prawòsławny biskùp. Drzéwiany klôsztór òtôczô piãknô przyroda, a prosté, sërowé warunczi z wszechògarniającą cëszą pòmôgają pątnikóm, bë nalôzc Bòga. Pòtemù môl ten wëbrelë Frãcëszkanie na swòjã pùstelniã. Szlach i pòmniczi. Do kaplëcë prowadzy szlach Kalwarëji z lëdowima rzezbama. Niedalek od stëgnë na wichrz górë wipłiwô zdrój zwóné Stëdnią Zdrowia, z chtërnëm związóné są legendë ò ùzdrowieniach. Kòl swiãtnicë stoji Bóża Mãka z nadpisã w pòlsczim i niemiecczim jãzëkù: Gdy gaśnie pamięć ludzka dalej mówią kamienie. Pielgrzimczi. W 2000 rokù ódbëła sã pierszô, pieszô pielgrzimka Swiãtëch Gór – òd Chełmsczi Górë do Pòlanowsczi. Wzdłuż trasë Kòszalëno – Pòlanowò stanãło 31 kaplëczków przedstôwiającëch scenë z żëcégò Pana Jezësa. W 2010 rokù nen, znóny z strzidniowiecza, szlach znôwu bëł włączony do europejsczé sećë dróg sw. Jakùba, wiodącëch do hiszpańsczi Compòsteli. Dzysu pątnicë wëbiérającë sã do Hiszpanie znôwù jã òdwiedzają. Je jich corôz wiãcy, dlôte trzeba bëło ùrëchtowac dlô nich nocledżi. Wszëtkò to dzãka òdemkłi Pòmòrsczi Drodżi sw. Jakùba. Reaktiwacjô ti drodżi bëła òdpòwiedzą na prosbã Jana Pawła II, chtërën na pielgrzimce w Santiago de Copòstela prosył ò òdnowienié jakùbòwich szlachów i równoczasno całi Europë w chrzescyjańsczim dëchu. Kaszëbsczi òdpùst 2015 Kaszëbsczi òdpùst 2022 http://www.franciszkanie.gdansk.pl/klasztory-w-polsce/pustelnia-gora-polanowska/
Pólny skarwónk abò pólny skòwrónk‎ ("Alauda arvensis") — to je môłi ptôch z rodzëznë skarwónkòwatich ("Alaudidae"). Czedës bëło jich wiele w Pòmòrzce. Głos pólnégò skarwónka
Piątk – to je dzéń tidzénia midzë czwiôrtkã a sobòtą.
Słowackô, Słowackô Repùblika (sł. "Slovenská republika, Slovensko") – państwò w westrzédnej Eùropie. Greńczë z Aùstreją (91 km), Pòlską (541 km), Czeską (215 km), Ùkrajiną (90 km) ôs Madżarską (515 km). Stolëcą tegò państwa je Bratisława (słow. Bratislava). Długòta greńców je 1355 km. Słowackô nié mô przistãpù do mòrza. Òd 1918 do 1993 béła w zrzeszë z Czeską w Czechosłowacëji. Òd 2004 r. słëchô do Eùropejsczi Ùniji. Tu je ùrzãdowi słowacczi jãzëk. Dominëjącą religiją w Słowacczi Repùblice je rzimskòkatolëckô wiara. Òficjalnô starna
Sztefan Fikùs (ùr. 9 gr. 1920 r. w Lëzënie, ùm. 5 rujana 2010 r.) - to béł kaszëbsczi runita, poeta, dzejopisôrz, malownik i dzejôrz spòlëznowi. Béł w wòjskòwi òrkestrze, a òd séwnika 1939 rokù pòjmańc w miemiecczim lagrze. Po wòjnë ùczëł sã w technikum banowem i robił na banie. Ten kaszëbsczi ùsôdzca je aùtor m.jin. wòjnowëch wspòminków "Pojmeńczicë" (1982) zbiérkù "Moje miasto" (1985), a téż pòlsczich, dedikòwónëch Lãbòrgòwi. Pisôł téż felietónë; dzélama pòsługiwôł sã lëzëńską gwarą kaszëbsczégò jãzëka. „Gôdka o rëbôkach” – debiut „Kaszëbskô Gwiôzdka z Lęborka” – 1981 r. „Pojmańczice” – 1982 r. „Moje miasto” – 1985 r. „Historia wsi Luzina i okolic w latach 1871–1985” (Historëjô wsë Lëzëno i obende) - 1992 r. „Jak to przódë biwało” – zbiér 1999 r. „A smierc nie przëchôdô” – 2000 r. Jerzi Tréder: Spòdlowô wiédzô ò kaszëbiznie - Gduńsk 2014, s. 174. VIAF Worldcat
Kòséder - to je kaszëbsczi tuńc w krãgù. Paweł Szefka: Tańce kaszubskie. Zeszyt 1, Wojewódzki Dom Twórczości Ludowej, Gdańsk 1957, np. s. 96, rys. 46
Bòcónë ùwôżóny są za ptôchë chtërne przënôszają lëdzama szczescy. Przëlôtiwają òne do naji z cepłich krajów na zymkù. Kaszëbi wierzą, że gniôzdo bòcóna na bùdinkù je znankum szczescigò dlô gòspòdôrza. Baro znóny je pòrzekadło "Gdze bòcón na gniôzdze sedzy, tam grzmòt nie ùderzi". Nôwiãcy bòcónów pòjôwiô sã na môlekach pòdolnëch. W Pòlsce żëją dwa zortë bòcónów: biôłi i czôrny. Pierwszi z nich mô biôłé pióra, a nodżi i dziób czerwiony. Jegò długô szëja pòdczas loty wëcygniony je do przódkù, a nodżi wëproszczony są dalek za ògón. Skóra bòcóna kòl òczów je czôrnô, a westrzódk òka mô cemnobùrą abò szarą farwã. Ptôchë te mają mało mòcë w skrzidłach temù do lôtonigò wëkòrzistiwają òne pòwierzchniã swòjich skrzidłów i cepłé prądë w lëfce. Zanim bòcón pòdlecy w górã nôprzód pôrã razy mùszi pòdskòczëc zanim pòderwie sã w lëft. Bòcónë òdlatiwają grëpama w zélnikù, a przëlôtiwają w strumiannikù i łżekwiôce. Czedë bòcón przëlecy na swòje gniôzdo, bùten roznôszi sã jegò klekòt. Bòcónë pòtrafią téż pògwizdëwac. dłëgòsc cała 95 -130 cm dłëgòsc ògóna 24 -26 cm dłëgòsc dzioba 16 - 20 cm szerokòsc skrzidłów 155 -220 cm wësokòsc ok. 80 cm wôga 2,3 -4,4 kg Zwëczi bòcónów. Bòcóne są ptôchama chtërne rôd są w towarzëstwie. Póznym latem twòrzóm tzw. bòcóni sejmiczi na chtërnych spòtikają sã setczi tich ptôchów. Pòjôwiają sã òne tam,gdze je wiele jedzenié i bezpieczny plac na spanié. Tak przërechtiwôją sã przed rozpòczãcym daleczi drodżi na zemòwiska pòłożony w Africe. Znónym zachòwonim bòcóna je chùdczi kłaponi dziobem, wëkrącônié karkù do tëłu i òpùszczônié głowë. Tak samc òznajmiwô zajãcy gniôzda i stari sã zwabic samicã. Gniôzdo bòcóna. Bòcónë bùdëjã wiôldżi òkrãgłi gniôzda z ùłożonych warstwama wietewków pòprzetikónych szligama. Gniôzda te nôczãscy robią na drzewie, krótkò bùdinków, na dakach, na nieùżiwónych kòminach fabrików, słupach telegraficznych. Òd lat 70. XX wiekù spòtikô sã gniôzda przërëchtowóné przez człowieka na słupach òd prądu. Bòcónë czãsto bùdëjã gniôzda jedno kòle drëdzigò. Tegò sômégò gniôzda ptôchë ùżiwają przez wiele lat. Kòżdigò rokù ùprôwiają je i przenôszają nowi wietewczi. Znóny są gniôzda ùżiwóny 4000 lat, a nôwikszi z nich mają 225cm szerokòscë, 280 cm wësokòscë i wôżą pònad tonã. Co lubi jesc bòcón? Bòcónë chãtno jedzą rozmaité òwadë. Nôbarżi szmakają jima skòczci, chrabąszcze ale téż wieszczórczi, żnije, pisklãta abò môłé zajce. Ptôchë te nie pògardzą téż mëszama, temù gòspòdôrze ùwôżają je za pòżiteczny. Mało czedë bòcónë jedzą żabë, jeżle mają na òkù cos jinszégò. Bòcón biôłi je zortem chtërnemù grozy wedżiniãcy, temù je òn òbjãti òchroną. biôłi bòcón
Kònstitucjô (z łacyńsczégò "constituo", "-ere" — ‘ùrządzac’ , ‘ùstanawiac’) – prawny akt, òkresliwóny téż jakò zasadniczô ùstawa, chtëren mô nôwiãkszą prawną mòc w systemie zdrzódłów prawa w państwie. W skłôd materii kònstitucji mògą wchòdzëc rozmajité problemë. Kònstitucjô mòże òkresliwac pòdstawë spòłeczno-gòspòdarczégò i pòliticznégò ùrządzenia państwa. Do tégò zawierô spòsób pòwòłiwaniô nôwëższich państwòwich òrganów, a téż pòdstawòwi òbòwiązczi òbëwatela. Za pierszą ùznôwô sã Kònstitucjô USA (1787). Za drëgą na swiece , a pierszą w Europie, ùznôwô sã Kònstitucjô 3 Maja. Kònstitucjô 3 Maja (1791) Marcowô Kònstitucjô (1921) Kwietniowô Kònstitucjô (1935) Kònstitucjô PRL Kònstitucjô RP (1997)
Skórcz (we zdrojach: "Schorcz" 1339, "Scorcz" 1342, "Schortz" 1458, "Skorcz" 1570, "Skurcz" 1596, Skorć "1597", "Skorc", "Skorcz" 1598, "Skortcz" 1649, "Skorcz" 1664, "do kościoła skoreckiego", "Skurcz" 1682, "Skorcz" 1710, "Skurtz" kòl 1790, "Skórcz" 1889, "Skurcz al. Skórcz" 1925, "Skórcz" 1928; pòl. "Skórcz", miem. "Skurz") – gard we starogardzczim krézu w pòmòrsczim wòjewództwie na krôju Tëchòlsczich Bòrów. Lëdztwò gardu: 3.564 (2009) Wiéchrzëzna gardu: 3,67 km2
Chòszczka abò kòcy ògónk ("Equisetum arvense") – to je roscëna z rodzëznë chòszczkòwatëch ("Equisetaceae"). Zelé chòszczi Kaszëbi zbiéralë do léczeniô.
Czôrné Mòrze (pòl. "Morze Czarne", łac. "Pontus Euxinus", an. "Black Sea") - je mòrzã, strzódlądowim partã Atlanticczégò Òceanu w Eùropie i Azji. Wôżnym półòstrowã je tu Krim. Czôrné Mòrze mô wiéchrzëznã 422 tys. km2, ë głãbòkòsc do 2258 m. Placama w nim je wiele metanu. Przédné òstrowë: Przédné roztoczi:
Lesno kaszëbskô wies pòłożonô w pòmòrsczim wòjewództwie, w chònicczim krézu, w gminie Brusë. W 1570 rokù w tich stronach bëło wicy jak 20 pszczélków. Tu w 1938 rokù urodzył sã Władisłôw Côrnowsczi. "Władysław Czarnowski" nawôłnica 2017
Anna Rita Del Piano, (Cassano delle Murge, ùr. 26 lëpinca 1966) je italską teatrownicą. Anna Rita Del Piano Web Page
Słowacczi jãzëk - jãzëk z zôpôdnosłowiańsczégò karna słowiańsczich jãzëków. Słowacczi jãzëk je krótko krewny z czesczim. Słowacczé dialektë zacht so jinaczą midze sobą. Wëapraniô sã 3 karna dialektów: pòrénkòwòsłowacczi (nôblëższi pòlsczémù jãzëkòwi), westrzédnosłowacczi (mô wiele wëcmanowich céchów z pòłniowòsłowiańsczima jãzëkama, òsoblëwie z sloweńsczim), zôpadnosłowacczi (nôblëższi czesczémù jãzëkòwi). Kashubian-Slovak Môłi kaszëbskò - pòlskò - słowacczi słowôrz
Lepiónk ("Plantago maritima" L.) - to je roscëna z rodzëznë przëdróżnikòwatëch. Lepiónk rosce m.jin. kòl Bôłtu. "Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin", s.10
Bòliwiô ("Szp: Bolivia, G: Mborivia, A: Wuliwya, K: Puliwya") je państwã w Pôłniowi Americe. Gardë Sucre i La Paz są stolëcami państwa, a nôwikszi gard to Santa Cruz de la Sierra. Tu sa wëszawë Andë i je stolemna rzeka Amazonka. Miono Bòliwii je od Simóna Bolívara, stolemnégò jenerôła. Bòliwiô ma 36 òficjalnëch jãzëków nôrodnich i ji oficjalne miono to "Estado Plurinacional de Bolivia", plurinôrodné państwò Bòliwii.
Slëmiéń ("Anguis fragilis") – to je wieszczórka z rodzëznë slëmiéniowatëch ("Anguidae"). Òn żëje m. jin. na Kaszëbach i je tu òbjimniãti dzélową òchrónią. Ta wieszczórka je bez nogów. Òn je we wikszim dzélu Éuropë, jaż pò Afrikã i Azjã. Jegò nordowô grańca przebiégô w Szwecje. Ewòlucjô. Slëmiéń, jistno jak błotny żółw, je reliktową fòrmą, warającą òd trzecorzãdu. Tak jak wieszczórka żëwòródka, téż je jajeżëwòrodny. Bùdowa cała. Slëmiéń nie przënôlégô do wiôldżich wieszczórków, mierzi kòle 40-45 cm ë do 50 cm długòtë. Dwie trzecy ti wôrtnotë zajimò ògón. Z pòdrzątkù na swój sztôłt slëmiénia czãsto mają za żnijã i bezmëslnô zabijaja. A òd żniji apartni sã òn tim, że mô słabò zaznaczoną szëjã. Głowa wëzdrzi jak zrosłô ze srąbã. Mô téż pòwieczi i òkrãgłi zdrzél, a nié jak żnija knôdni. Në i ni mô cykcaka na krzebce. Równak wiedno lepi òpasowac, bò kòl niejednëch cemniészich żnijów, téż tegò cykcaka ni ma widzec. Tej nawetka czej jesmë gwës na 100%, że przed nama leżi slëmiéń, lepi trzëmac sã wskôzë: nigdë nie tikôj czegòs, co ni mô nogów. Òn nie je tak ùwinny jak chòc le wieszczórka żëwòródka, ale za to je wikszi. Òne sã ùznôwóné za nôdłëżi żëjãcé wieszczórczi. W nôtërze mògã żëc nawetka do 15 lat. Slëmiéń m.in. żëje w lasach i mòże zakòpac sã np. pòd mëchã, pòd pniama drzéw, pòd wietwiama, w lëstach. Jegò żëcé je dosc krëjamné. Slëmiéń rëchô sã dosc pòmału, òn nie je chùtczi. Mòże dochadac nawetka do pół metra, ale trôfiają sã jesz wikszé. Spòdlëczną farwą slëmiénia je bruny w rozmajitëch tãczënach, òd jasnokawòwégò do cemnobrunégò z kòprowim łiskã. Na krzebce mòże miec czôrné pòdłùgòwaté lënie, jaczé cygną sã òd głowë do ògòna. Pëszny je tpzw. turkùsowi slëmiéń, chtëren na cemnym spòdlim przédnégò dzélu cała mô mòdré pónktë. Czej ùzdrzimë taczégò nadzwëkòwégò slëmiénia, mòżemë bëc gwës, że mô òn trzë lata, bò taczé mòdré znaczi na skòrze pòjawiają sã dopiérze ù starszich gadzënów. Òkrãżé. Slëmiéń żëje w lasach. Zakòpiwô sã pòd mëchã, pòd pniama drzewów, pòd wietwiama i np. w lëstach. Jegò żëcé je dosc krëjamné. Je pòmalny w rëchach, nie je chùtczi ani skrãtny, a kò je òn rabùszny. Jak to je mòżno, że tak pòwólnô gadzëna cos schwôcy? To dlôte, że jachtëje na to, co je jesz barżi pòmalné jak òn: na wãdzëbôczi, smôrzcze, wije. Jé téż pajczi i pònarwë òwadów. Fizjologiô. Slëmiéń je niegroznym zwierzã. Nie mòże nawetka ùgrëzc. Jegò jedurną òbarną przed ùstëgòwnikama je òdrzucënié ògóna. Taczi ògón wãgòrzi sã i zmili téj séj przesladownika, a slëmiéń je w sztãdze w tim czasu ùcec. Slëmiénie sã ùznôwóné za nôdłëżi żëjãcé wieszczórczi. W nôtërze mògã żëc nawetka do 15 lat. W kòpenhasczim zoò òn żił jaż 54 lata. Zagrôżbë i òchróniô. Wszëtczé ôrtë gadzënòw w Pòlsce mają prawną òchróniã. To òznôczô, że nie je wòlno tëch zwierzãtów zabijac, renic ani trzëmac. Do chwôtaniégò tëch wieszczórków brëkòwnô je specjalnô zgòda z Regionalny Direkcji Òchronë Nôtërë. Slëmiéń, jak wszëtczé naje gadzënë, je ôrtã pòd akùrôtną òchrónią. Wcyg jesz wëstãpiwô dosc wielno. Gò mòże pòtkac w rozmajitëch òkrãżach. Zmianë, jaczé më, lëdzë, wprowadzywómë w najim òkrãżim, są dlô niegò zagrôżbą. Dlôte że je pòmalny i mało skrãtny, nie rozmieje samòstojno wińc z głãbszich wëkòpónëch dołów. Nie ùcékô téż (jak np. żnija) z drodżi przed jadącyma aùtołama. Groznô je tej dlô niegò corôz wikszô rësznota na drogach, téż tëch lasowëch, gruńtowëch. "Encyklopedijô Pòwszechnô", red. B. Dãbińskô, Pòznań 2011. "Gadë na Kaszëbach": dodôwk do „Pòmeranii”, Gdùńsk 2016. M. Młinarsczi "Płazë i gadë w Pòlscë", Warszawa 1966.
Gbùrzëzna - to je gałąz gòspòdarczi i ùprawa roscënów, z chtërnich są produktë wëzwëskiwòné do ùtrzimaniô, a téż pòprôwianiô żëcëgò lëdzy, np. ùprawa pszéńcë, z chtërni je chléb.    
Round Lake Centre - to bëła wnożëna Kaszëbów w Kanadze. W tich stronach długò ùchòwôł sã kaszëbsczi jãzëk ë zwëczi. Tu w Round Lake Centre w szkòle dzece ùczałë sã òd séwnika 2010 rokù kaszëbsczégò jãzëka. Terô ta szkòła je zamkłi. Tu je krótkò jezora kòscół a w nim ksądz Ambrose Pick béł probòszczã w latach 1973 -1978. The proud inheritance : Ontario's Kaszuby / [editor Anna Zurakowska]. Ottawa : The Polish Heritage Institute-Kaszuby, 1991, s. 20.
Hanka sę żeni - to je titel znónégò dokôzu òbëczajnégò ks. doktora Bernata Zëchtë. To je jegò wôżny dokôz, chtëren zagwësnił mù pòczestny môl w dzejach całi kaszëbsczi pismieniznë. "Hanka sę żeni : wesele kaszubskie : w pięciu aktach z muzyką i śpiewem" - Wejherowo : skład główny, Dom Książ̨ki Polskiej w Warszawie - w stôrim pisënkù ùkôzało sã w 1937 rokù. Tu je m.jin. napisóńé: "Do smiercë nie zabôczta, że wa jesta Kaszëbi! Nie wstidzta sã nigdë swego pòchòdzeniô, swich strón, starosjecczich strojów ji zwëkow, a ju nigdë, przenigdë nie wstidzta sã pò kaszëbskù gadac, chòcbë za to z waju smiôc sã ji weszczerzac miele. " F. Neureiter: Geschichte der kaschubischen Literatur : Versuch einer zusammenfassenden Darstellung, 2. verb. u. erw. Auflage, Sagner, München 1991, s. 223, ISBN 3876904889. VIAF
Kôrtoszëno to je starô kaszëbskô wies w gminie Krokòwa. W 1284 rokù wòjewòda Dobiégniéw z Biôłogardë pòdarowôł tã wies klôsztorowi w Żarnówcu jak jegò córka Dobiésława tam wstąpiła. Dzys je tu wiele firmów. 
- Baron von Münchhausen, miemiecczi oficer i bajorz (ùr. 1720) 1875 - Jean-Baptiste Camille Corot, fransczi malorz (ùr. 1796) 1944 - Mlodze noleznice miemiecczego karna przecyw nazistom "Weiße Rose" zamordowane przez nazistow: Hans Scholl (ùr. 1918) Sophie Scholl (ùr. 1921) Christoph Probst (ùr. 1919) 1987 - Andy Warhol, amerikansczi malorz, grafik, kunsztler, runita (ùr. 1928) Jaczi chto do pôłnia, taczi pò pôłniu.
Bòrëcëno (pòl. "Borucino") – to je kaszëbskô wies w Pòlsce, w òbéńdze Kaszëbsczégò Pòjezerzô, pòłożonô w pòmòrsczim wòjewództwie, w kartësczim krézu, w gminie Stãżëca w òbéńdze Kaszëbsczégò Krôjòbrazowégò Parkù. Wies je na szlachù wòjewódzczi dardżi . W òbéńdze szôłtëstwa pòłożoné je mniésza kòloniô: Kamianny Dół W 2011 we wsë mieszkało 337 lëdzy. Òficjalnô kaszëbskô pòzwã wsë w pòstacje „Borëcëno” òsta wprowadzónô 14 lëstopadnika 2007. W pòzwie ti je równak pisënkòwô fela (nieòznôczenié labializacji). 
Ëë Ë, ë — lëtra rozszerzonégò łacyńsczégò alfabétu, ùżiwónô w jãzëkach albańsczim, delawarsczim, kaszëbsczim i luksembùrsczim. W albańsczim je òna nôczãstszą lëtrą. Lëtra na mòże pòjawiac sã téż m.jin. w hòlendersczim, francësczim i jãzëkù afrikaans i òznôczô, że lëtra „e” mùszi bëc przeczëtónô òsóbno, to je nie twòrzi diftongù z sąsednim samòzwãkã, na przëmiôr fr. "Noël" (/nɔ.ɛl/) – ‘Gòdë’; hòlendersczé "koloniën" – ‘kòlonie’. W kaszëbsczim alfabéce je dzewiątą lëtrą. Òdpòwiôdô ji wëmòwa [ə].
Szaré pùjczi ("Trifolium arvense" L.) – są jednoroczną abò dwalatną roscëną z rodzëznë bòbòwatëch. Na Kaszëbach rosce jich dosc wiele.
w Szwecji òficjalną lëstã jimienin wëdôwô Królewskô Szwedzkô Akademijô Ùczbów. Zwëkòwò mionowi dzéń je sparłãczeny z żeczbama szczescégò czë gratulacëjama a téż z przëpòdôwanim roczëznikòwëch dôrënkòw.
Pamiãtnik – to je lëteracczi gatënk, relacjô pisónô prozą ò przëtrôfkach, chtërnych autor béł bëtnikiem abò òcznym swiôdkiem.
Zastrzeżné zamkniãcé sprawë - insztitucjô pòlégającô na zastrzeżnym zatrzimanim òbsztrofòwóniô za zlecziństwò. Na prawnô insztitucjô zanôlégô na zastrzeżnym zwòlnienim sprôwcë òd sztrôfny òdpòwiedzalnotë retribùtiwnégò ôrtu. Òna parłãczi sã mët przëpisanim ùdanémù sprôwianégò zlecziństwa, leno no przepisanié mô czësto prowizorny karaktér. Je zastrzeżnym (próbnym) zwòlnienim òd òdebraniégò sztrôfë bez sprôwcã. To òznôczô jistno kòntrolowóną wòlnotã. Sztrôfné dzejanié procëm sprôwcë zatrzëmiwô sã ju w sztóce przëszëkùjącégò sprôwianiô, nigle przińdze do rozprawë ë òbsądzeniô. Zastrzeżné zamkniãcé sprawë je rozsądzywóné bez sąd òbczas zeńdzeniégò. Greńce brëkòwaniô. Je brëkòwóné procëm sprôwcë zlecziństwa zagrożonégò mët sztrôfã, chtërna nie je wikszô niż 5 lat zabiéru wòlnotë (art. 66 sztrôfnégò kòdeksu Pòlsczi Repùbliczi). Sprôwca nie béł rëchli za ùmëslné zlecziństwò òbsztrofòwóny. Wina ë spòleznowô szkòdlëwòta dzejaniégò nie je wiôlgô. Co do spòsobnosców negò zrobieniô ni mô niżódnëch wątplëwòtów. Ôrt bëcô sprôwcë niéòbsztrofòwónégò za ùmëslné zlecziństwò, jegò włôscëwòscë ë personowé znanczi ôs donëchczasowé żëcé do grëpë zaswiôdcziwają, że nimò zamkniãcégò sprawë mdze żëc w prawnym òrnągù, a òsoblëwie nie mdze w przindnocë robic niżódnégò zlecziństwa próbë. Cząd próbë. Cząd próbë warô òd jednégò rokù do trzech lat - czas nëkô òd sztótu nadaniô òsądzeniémù prawny mòcë. Òbrzeszenia òbsądzëwóné bez sąd (z nakazaniô). Bez zastrzeżné zamkniãcé sprawë sąd òbrzesziwô procëm ùdanémù nót całownégò abò partownégò zrëchtowaniégò szkòdë. Pòdlé mòżlëwòtów mòże téż bëc zasądzony òbrzeszk wënadgrodzeniô za skrziwdzenié, abò miast òbrzeszków rozsądzëwô sã przëszëkòwanié przëdôwkù. Dozérënk kùratorë abò personë wôrti dowiérnotë, stowôrë, insztitucji abò spòleznowi òrganizacji, do chtërny dzejaniów przenôlégò bôczënk ò wëchòwanié, niédopùscëwanié do znikwieniô mòralnote abò wëspòmaganié òbsądzonym. Sąd mòże òbrzeszëc do: regùlarnégò dôwaniô beszitu dlô sądu abò kùratorë ò rozwiju cządu próbë; przeproszeniô skrziwdzonégò; wëkònaniô òbrzeszkù dôwaniô dëtkòw na ùtrzëmiwanié skrziwdzonégò; wstrzëmiwaniô sã òd ùżëwaniô alkòhòlowëch napitków pònad miarã abò brëkòwaniô jinszëch narkòticznëch mitlów; wstrzëmiwaniô sã òd kòntaktowaniô sã mët skrziwdzonym abò jinszyma personama w dóny spòsòb abò zblëżiwaniô sã do skrziwdzonégò abò jinszëch personów ; Sąd mòże zasądzëc sztrôfné mitle w pòstacëji: dëtkòwégò swiôdczeniô abò przëdôwkù; zakazu karowaniô do 2 lat. Pòdjimniãcé sztrôfny sprawë (z nakazaniô). Nachôdô, czej sprôwcã òbczas cządu próbë zrobił ùmëslné zlecziństwò, za chtërné òstôł prawòmòcno òbsądzony. Pòdjimniãcé sztrôfny sprawë (pòdlé ùznaniô). Nachôdô, jeżlë: sprôwca òbczas cządu próbë pòdpôdająco narësziwô prawny òrnąg, òsoblëwie jeżlë zrobił jinszé (niże ùmëslné) zlecziństwò; wënëkiwô sã òd dozéru, wëkònaniô nakazanégò òbrzeszkù abò zasądzonégò sztrôfnégò mitla abò téż nie wëkònywô zacwierdzonégò mët skrziwdzonym dogôdënkù; sprôwca pò wëdanim zasądzeniô ò zastrzeżnym zamkniãcym sprawë, le przed zjiscënim jegò prawòmòcnotë, pòdpôdająco narësziwô prawny òrnąg, òsoblëwie jeżlë òb nen czas zrobi zlecziństwò. Czas pòdjimniãcô zastrzeżnié zamkniãti sprawë. Zastrzeżnié zamkniãtô sprôwa ni mòże òstac pòdjimniãtô pózni niże w cygù 6 ksãżëców òd zakùńczeniô próbë. Jablonsczi A.: "Namerkôny", Gdiniô 2013, s. 125-126. Zastrzeżné zamkniãcé sprawë - kòméńtér Articzel 66 sztrôfnégò kòdeksu
Szkùdło - to je délëk robiony jakbë w klin, z chtërnégò są daczi. Na Kaszëbach daków z szkùdłów je mało, ale mòże gdzes jesz gôdają: "Szkùdła na naszim kòscele pòrôstają mechem" (Sychta, 1972). Szkùdło to nie je szundla.
Mrocza (we zdrojach: "Mroscha" 1288, "civitate Mrocza" 1393, "Mrzotsza" 1470, "Mrocza" 1578; pòl. "Mrocza", miem. "Mrotschen", 1939–1942 "Schönhausen", 1942–1945 "Immenheim") - garc w naczelsczim krézu w kùjawskò-pòmòrsczim wòjewództwie    Lëdztwò gardu: 4.219 (2007) Wiéchrzëzna gardu: 4,32 km2
Kòsobùdë - są kaszëbską wsą w pòmòrsczim wòjewództwie, w chònicczim krézu, w gminie Brusë. 
Mòstë - to je wies w gminie Kòsôkòwò, w pùcczim krézu pòmòrsczégò wòjewództwa. Tu w szkòle dzece ùczą sã kaszëbsczégò jãzëka. Mòstë to je kùlturowô pòzwa, a pisôł ò nich ju Swiãtopôłk II. 1.) (kasz. Mosté) i 2.)  szkòła
Midzënôrodnô Radzëzna dlô Môlowëch Strzodowiskòwëch Pòdjimiznów ("ICLEI - Local Governments for Sustainability") - to je stowôra, chtërna mô za cél bùdowanié òglowòswiatowi rësznotë môlowëch samòrządzënów dlô rozwiju òglowi pòliticzi òchrónë strzodowiska i zrównoważonégò rozwiju. Gduńsk je w ni òd 1991 rokù i bierze m.jin. ùdzél w swiatowi Kampani Miasta dlô Òchrónë Klimatu ("Cities for Climate Protection Campaign"), a téż Kampani Miastów i Miastków dlô Zrównoważonégò Rozwiju - Môlowô Agenda 21.
Alabaster - to je zort gipsu.
Franz Tetzner (ùr. 1863 rokù, - ùm. 1919 rokù) − to béł jãzëkòznajôrz. Òn pisôł m. jin. ò kaszëbiznie: "Die Slawen in Deutschland : Beiträge zur Volkskunde der Preussen, Litauer und Letten, der Masuren und Philipponen, der Tschechen, Mährer und Sorben, Polaben und Slowinzen, Kaschuben und Polen".1902, a téż "Die Slowinzen und Lebakaschuben". Bd. 8 - Berlin, 1899. Dzieje ziemi bytowskiej : praca zbiorowa / pod red. Stanisława Gierszewskiego. Poznań : Wydaw. Poznańskie, 1972, s. 207 VIAF
Gòrãczëno (pl. "Goręczyno") – kaszëbskô wies w Pòlsce pòłożonô w pòmòrsczim wòjewództwie, w kartësczim krézu, w gminie Somònino. Gòrãczëno je pòłożoné nad rzéką Redunią, kòl 8km òd krézowégò gardu Kartuzë. Tu w szkòle miona "Kaszëbsczi Zemi" ("Ziemi Kaszubskiej") dzece ùczą sã kaszëbsczégò jãzëka . Tu ùrodzył sã Alfons Flisykowski. Dlô turistów tu je np. "Kaszubska strzecha". ò turistice
Wiôldżi Pòst- to je w katolëcczim kòscele czas pòstnégò jestkù (np. bùlwë, sledze). Kòscół ùstanowił, że Jastrë przëpôdoją wiedno w niedzelã pò pierszi zymkòwi pôłni miesąca. Czas jastrowëch òbchòdów mòże tej trafiac midzë 22 strëmiannika a 25 łżëkwiata (5 niedzél). Temù tej Wiôldzi Pòst przëpôdô rôz chùtczi, rôz pózni, ale wiedno dérëje 40 dni. W tim czasu przëpôdô szesc niedzél, z chtërnëch ostatni (6) je Palmòwô. Pòpielnô Strzoda Wiôldżi Pòst rozpòczinô sã Pòpiélcową Strzodą. Ksądz sëpie na głowë lëdzy palmòwi pòpiół z łońsczégò rokù i gôdô: Pamiãtôj człowiekù, że pichã jes i w pich sã òbrócysz. Pòpielnô Strzoda - to je pierszi dzéń Wiôldżigò Pòstu przed Jastrama. Niedzela Palmòwô Szóstô niedzela Wiôldżégò Pòstu (Palmòwô) rozpòczinô Wiôldżi Tidzéń. Lëdze przënoszają do kòscoła palmë, chtërne pò pòswiãcenim bãdą zaktłé za swiãté òbrazë i kòl kropelniców, żebë chrónic chëczë òd złégò. Wiôldżi Czwiôrtk W Wiôldżi Czwiôrtk òdprôwiô sã òstatną przed Jastrama Mszã sw., pò ni Nôswiãtszi Sakrameńt je zaniosłi do cemnicë /co mô przëpòminac zamkniãcé Christusa w sôdzë/. Na wdôr tegò, że z Jezësa zjãlë ruchna, z wôłtôrza zjimô sã òbrësczi, lëchtôrze i krziże. Do Wiôldżi Sobòtë nie mdã téż grałë òrganë ani zwòniłë zwónë. Wiôldżi Piątk W Wiôldżi Piątk, jinaczi Płaczëbògã, ksądz naczinô ceremónie òd leżeniô krzyża, ni ma Mszë sw., na kùńc òbrzãdów Nôswiãtszi Sakrameńt przenôszô sã do Pańsczégò Grobù. W Płaczëbòga béł jadłé sëchi chléb i sëché bùlwë. Wiôgòpòstné nôbòżéństwa. Na Kaszëbach jaż do drëdżi swiatowi wòjnë lëdze pòscëlë baro òstro. Starkòwie pòwiôdelë, że panewczi na całé 40 dni pòstu bëłë wëszorowóné i zamkłé w kòmòrze. Nie jôdało sã miãsa, leno sledze. Òkróm tegò do zbawieniô dëszë przënôlégało téż rozdawac klëczné. Kromiagów bëło wiedno kòl kòscołów fùl, tej nie bëło z tim biédë. Wicy czasu przeznôczało sã na nôbòżéństwa i mòdlëtwë. We wiele dodómach do dzysô òdmôwiô sã kòrunkã, a w piątczi i niedzele chòdzy na pòstné nôbòżéństwa: Gòrzczé Żale i Krziżewą Drogã. Gòrzczé Żale òdprôwiô sã wiedno w niedzelã. Tak je ju òd kùńca XVII wiekù. Jich autorã je ks. Benik – misjónôrz z Warszawë. Drogã Krziżewą spiéwô sã òd pòczątkù XVIII stolecégò. Rzeczónka. "Żur i slédz, to są dwaji pòstny bracô. "
Ekòlogòwô żëwnota – je bëlnô, nieskażony i niezmòdernizowóny, ale przë ùtrzimanim brzadnoscë zemi mòżlëwie nôtërnyma szëkama, jistno je ze zwierzãcą produkcją. Ta żëwnota je z ekòlogòwëch gbùrstwów, a òne mùszą spełniwac wësoką jakosc i miec pasowné certifikatë (co rok òdnôwióné). Produktama na Kaszëbach mògą bëc np. mlékò, bùlwë, jaja i miãso. Znónô je np. "Ecofarma" w Môłkòwie. Mòdło cechù ekòlogòwi żëwnotë je na stronie http://ec.europa.eu/agriculture/organic/eu-policy/logo_pl a prawò ò ni na stronie https://web.archive.org/web/20150419170620/http://www.minrol.gov.pl/pol/Jakosc-zywnosci/Rolnictwo-ekologiczne/Akty-prawne
Szadô wika ("Vicia villosa") - to je roscëna z rodzëznë bòbòwatëch. Na Kaszëbach gbùrze ją selë z żëtã przed zëmã np. na zeloné dlô chòwë w przińdnym rokù. Zróżnicowanie florystyczne zachodniego obrzeża Zatoki Puckiej (północna Polska) s. 14 "Vicia villosa"
  25 stëcznika – Włodzimierz Wësocczi ("Владимир Высоцкий") 10 gromicznika - Aleksander Majkòwsczi - doktor, kaszëbsczi pisôrz i dzejôrz
Môlnik (abò lokatiw; łac. "locativus") – jeden òd zanôleżnëch przëpôdków, nôpierszą fùnkcją chtërnégò je wërażenié znaczeniô jaczégòs placu dzejaniégò. Môlnik pòkazywô przede wszëtczim, gdze je (miescy sã, mô swój plac) jaczis przedmiot, wësłowiony z pòmòcą jistnika. Môlnik mòże pòkazywac plac przedmiotu równo w przestrzeni, jak i w czasu. Môlnik je m.jin. jednym òd sétmë przëpôdków kaszëbsczégò jãzëka. Wëstãpùje òn nie samòbëtno, a w składze przëmiónkòwëch wërażeniów (na przëmiôr: „"na" pòlu”, „"we" Gduńskù”).
Alojs Andricki (ùr. 2 lëpińca 1914 rokù w Radworze - ùm. 3 gromicznika 1943 r. w Dachau) - to béł górnołużëcczi ksądz, błogòsławiony i dzejôrz procëm miemiecczim nazistã, chtërni gò zamòrdowalë w kòncentracëjnym lagrze Dachau. 30 lëpińca 1939 przëjimnął ksãżë swiãcenia i robił jakò wikary w katédrze w Drezdëne. 21 stecznika 1941 òstôł pòjmóny przez nazistow, chtërni 15 sewnika nego rokù wëwiozlë gò do lagrù, gdze dostôł nómer 27829 i na kùńc òstôł ùsmiercony strzikówką z fenolã w 1943 r. Jak ògłosył papież Benedikt XVI, òd 13 czerwińca 2011 ròkù ksądz Andricki je błogòsławionym Kòscoła rzimskò-katolëcczégò. Òn je pierszim błogòsławionym łużëcczim Serbem. Ksądz Andricki òstôł patronã pòlsczi spòdlëczni szkòłë w Rząsinach, jigo miono maja téż darżëce w Bùdzyszëne, Drezdëne i Radworze. Marja Kubašec: Alojs Andricki. Ludowe nakładnistwo Domowina, Budyšin 1999. Hermann Scheipers: Gratwanderungen. Priester unter zwei Diktaturen. St. Benno-Verlag, Lipsk 1997, ISBN 3-7462-1221-9. Alojs Andricki
Editora je kòmpùtrową soft-wôrą brëkòwóną do zjinaczaniô dokôzu. Zwiksza mô sã równak na mëslë editorã tekstu. Barżi awansowóné editorë tesktu mianëje sã procesorama tekstu.
Psotnik ("Euphorbia helioscopia" L.) – to je jednorocznô roscëna z rodzëznë psotnikòwatëch. To je zelëskò. "Euphorbia helioscopia"
Rusczi jãzëk - jãzëk z pòrénkòwòsłowiańsczégò karna słowiańsczich jãzëków. To je rodnô mòwa dlô kòl 160 milionów lëdzy. Òglowô wielëna brëkòwników sygô kòl 280 milionów. Je ùrzãdnym jãzëkã w Rusczi Federacëji ë jednym z ùrzãdnëch jãzëków Biôłorësczi, Kazachstanu, Kirgistanu ë Òrganizacëji Ùjednónëch Nôrodów. Russian-Kashubian
Stalaktit - to je kamnô pipa, chtërna mòże bëc w jómie. Stalagmit
Pòlitika: w rokù 2020 bãdą welowòni nowi prezydentë w Tajwanie (11. stëcznika), w Dominikańsczi Repùblice (17. môja) i w USA (3. lëstopadnika). 27 rujana - Róman Skwiercz 11 lëstopadnika - Blanche Krbechek
Słowiańsczé plemiona - karno wczasnostrzédnowiekòwich namôlnëch wnożnëch zrzesznic jistniejącëch na òbéńdze zamieszkiwanej òb Słowiónów. Lësta słowiańsczich plemion w alfabétowim ùkłôdze. Miona wëmienionëch niżi plemion ùchòwałë sã w historëcznëch zdrojach. Króm nich archeòlodzë wëapartniają téż jinsze plemiona, chtërnëch miona sã nié ùchòwałë. Bëtyńcë Bieżuńczanie Bòbrzanie Brzeżanie Bùdënowie Bulgarzë Bùżanie Chòrwacë Chùdzycë Chùtycë Chyżanie Czesi Czrezpenianie Deczanie Derewlanie Doleńcë Doszanie Dragòwicë Drzewiónie Dulebòwie Dziadoszanie Gadczanie Glënianie Glinianie Głomacze Głubczëce Gòlãszëcë Gòplanie Hawòlanie Hobòlanie Jezercë Kaszëbi Kòledzice Krëwicze Kùjawianie Lãdzanie Lemùzi Lesicë Lëcice Lëpianie Licicaviki Litomierzëcë Lubùszanie Lupiglaa Łãczëcanie Łuczanie Łużëczanie Mazowszanie Milczanie Milingòwie Moinvinidi Mòrawianie Mòrzëcë Mòrzëczanie
Gotthelf Bronisch (ùr. 3 czerwińca 1868 rokù, ùm. 12 stëcznika 1937 rokù w Berlënie) − to béł jãzëkòznajôrz i łużëcczi Serb. Òn napisôł m. jin. ò kaszëbiznie: "Kaschubische Dialectstudien: Mit gütiger Subvention einer hohen Provinzial-Commission zur Verwaltung der westpreussischen Provinzial-Museen unternommen und hrsg. von Gotthelf Bronisch", Leipzig : O. Harrassowitz, 1898.
Starzno (pl. "Starzno") – to je kaszëbskô wies w pòmòrsczim wòjewództwie, w gminie Kòczała. W 1712 rokù w tich stronach pszczélk mógł bëc człowiek widzałi, bò zemia tu je do gbùrzeniô lëchô. ò pszczélkach 1939r.  "Starzno"
Joanna Krupa (ùr. 1979 rokù) to je pòlskò-amerikańskô teatrownica.
Grzëbë. Grzëbë Grzëbë – królestwo nôleżą do domenë jądrowców (Eucaryota). Jistniené grzëbów òbzérô sã we wszëtczich strefach klimatycznych, przede wszëtczim na lądach, rzôdko w wòdach. Do terô òpisónô ok. 120 tës.zortów grzëbów. Rok w rok charakterizeje sã ok. 1700 nowich zortów grzëbów. Budacëjô grzëba.. Grzib skłodô sã z kapelusza, nodzi i grzëbni pòdzemny. Żëwienié. Wedle spòsòbu odżywianiô westrzód grzëbów wyróżniwô sã: saprofitë pasożytë symbiontë Rozrôdzanié. Grzëbë rozrôstają sã: wegetatywno przez pòdzeleniô pãczkòwanie fragmentacjô plechë pëłcowo izogamiô anizogamiô oogamiô gametangiogamiô somatogamiô przez sporã "Grzëbë dzelą sã na": grzëbë kapeluszowi grzëbë jôdny grzëbë trëjący grzëbë cézożëwny grzëbë wòdny dodôwk do miãsów 'Wëzwëskiwani grzybów.' Grzëbë są ùżëwóny do wëróbkù żëwnote. Jiny grzëbë, jak Penicillium, są wëzwëskiwóny do wëróbkù leków. Grzëbë jôdny sã sëszi,zaprôwio sã i mrozy sã. Grzëbòwô jodô. grzëbòwô zupa prażnica z grzëbami grzëbòwi sós pizza z grzëbami Literatura:. W: Hans G Schlegel: Mikrobiologia ogólna. Warszawa: Wydaw. Naukowe PWN, 2000 Hans. E. laus.: Atlas grzëbów jôdowich i trëjących. Wydaw. RM, 2008
Bargãdzëno - to je kòlonia w gminie Wickò, w lãbòrsczim krézu pòmòrsczégò wòjewództwa. 
Eùropejsczi Dzéń Jãzëków je swiãtowóny 26 séwnika òd 2001 rokù. Òn mô pòkôzôwac jãzëkòwą bòkadnosc w Eùropie. W sami Eùropejsczi Ùnii je wicy jak 60 môlowich pòspólnotów, chtërné ùżiwają jãzëków òbéńdowëch abò mniészëznowëch. Pòdług spisënkù z 2011 rokù wicy jak 106 tës. mieszkéńców Pòlsczi gôdô pò kaszëbskù. Do tegò trzeba dorechòwac wszëtczich, co wëjachelë bùten, ale wcyg nie zabëlë swòji mòwë. Eùropejsczi Dzéń Jãzëków mô m.jin. zôchãcywac do ùczbë jãzëków i to nié leno tëch nôbarżi znónëch jak np. anielsczi, ale prawie tëch miészëch, jak kaszëbsczi. Eùropejsczi Dzéń Jãzëków (pòlsczi) "O językach obcych z Danutą Stenką"
Ùczba je całownotą ùsystematizowóny, lëdzczi wiedzbë, jakô mòże bëc wielerazowò empiriczno (dokôzama) werifikòwónô. Słowò "ùczba" mòże òznôczac téż òglową spòlëznã ùczałich ôs metodë, jaczima sã òni pòsługòwają przë dochôdanim do wiedzbë. Wedle przibioru badérowaniô nôczãscy wëapartniwóné je 5 wietwów ùczbë: dokładné ùczbë (matematika, logika, ëtd.) nôtërné ùczbë (biologijô, chemijô, geògrafijô, ëtd.) hùmanistné ùczbë (lingwistika, historëjô, ëtd.) spòlëznowé ùczbë (ekònomijô, psychòlogijô, ëtd.) ùżiwóné (abò: stosowóné) ùczbë (infòrmatika, medicëna, ëtd.)
Mòkszónie (mòkszóńsczi jãzëk: "Мокшет") są ùgrofińsczim etnicznym karnã, aùtochtónicznym lëdztwã òbéńdë strzédny Wòłdżi, chtërnô mieszkô w Mòrdowsczi (Ruskô), leno môłé skùpiska żëją téż w Kirgistanie, Ùzbekistanie, Turkmenistanie ë Kazachstanie. Czësto Mòkszónów je kòl 296 900. Mòkszónie ë Erzjónie są nazëwône Mòrdwinama, leno taczé miono je baro kòntrowersëjné.
Strzébro (łac. "argentum") – to je chemiczny pierwiôstk, metal. Symbòl: Ag Lëczba atomòwô: 47 Temperatura topnieniô: 961,78 °C Atomòwô masa 107,8682 Jerzi Nacel (pòl. Jerzy Nacel): Chemiô òglowô i òrganicznô, Gduńsk 2013
James Caviezel (ùr. 26 séwnika 1968) - je amerikańsczim teatrownikã.
Strzépcz (pl. "Strzepcz") – wies szôłtëskô szôłtëstwa Strzépcz, do chternégò wchôdô jesz Dargòlewò, Głodnica ë Zelony Dwórk. Drëgô żle jidze ò wiôlgòsc wies w gminie Lëniô, jakô je kòle skrziżowaniô drogów do Wejrowa, Lãbòrga ë Kartuz. Przed wòjną wies, jakô bëła sedzbą wójtostwa (do 1975 rokù) mia charakter môłégò gardu. Pòzwa wsë, pierwòszno brzëmiącô "Trzebsk", pòchôdô òd czasnika "trzebic". Historëjô. Pierszé wiadło ò Strzépczu bëło zapisané w 1314 rokù, ale parafia na gwës pòwsta tu rëchli - na przełómaniu 12. ë 13. stalatégò. Wies ne czasu słëcha do chmielińsczi kasztelanii. Òd 1318 rokù Strzépcz béł w wójtostwie, a pózni w mirochòwsczim starostwie. W 18. stalatim bëło tu 10 gbùrów i karczma, a wies znónô téż bëła z produkcji grónków a téż òdbiwającëch sã tuwò sejmików szlachtë mirochòwsczégò starostwa. Ò znaczenim Strzépcza mòże swiôdczëc to, że starą familie Przebendowsczich tu kòle kòscoła w 1757 rokù béł wëbùdowóny szpëtôl dlô biédnëch. Rozwij Strzépcza béł na przełómaniu 19. ë 20. stalatégò, czej wies bëła sedzbą wëszëznów gminë. W kùńcu 19. stalatégò w Strzépczu mieszkało wicy jak 500 lëdzy, a do òbéńdë wsë rëchòwóné bëłë téż pùstczi z òkòlégò - m. jin. Głodnica ë Zelony Dwórk. Pò II swiatowi wòjnie w môlu stôrégò, w dzélu ùszkòdzonégò w 1945 rokù kòscoła, béł wëbùdowóny mùrowóny, jistniejący do dzysô kòscół sw. Marii Magdalenë. W latach 80. i 90. XX w. nastôł dalszi rozwij Strzépcza. Òd 2000 rokù dzejô tuwò jedurnô w gminie strzédnô szkòła - Kaszëbsczé Òglowòsztôłcącé Liceum. Tu młodzëzna ùczi sã kaszëbsczégò jãzëka. Czekawinczi. Na smãtôrzu w Strzépczu je môl smiercé 80 lagrowëch z lagru Stutthof - z 1945 rokù, chtërni szlë bez Strzépcz w Marszu Smierce, ë spale w môlowim kòscele. Na nym samym smãtôrzu je grób Aleksandra Labùdë, kaszëbsczégò spolëznowégò dzejôrza ë ùtwórcë. Nad rozległim Strzepsczim Jezorã òd 2009 rokù je zelonô plaża i rekreacyjnô jinfrastrunturô. We wsë wôrt zazdrzec do kòscoła, jaczégò òbstrój pòchôdô w dzélu z rëchlészi póznobarokòwi swiątnicë, jakô sta tuwò do 1946 rokù. Malowniczoscą czarzą leżącé na zôpôd òd wsë wëbùdowaniô Zelonégò Dwòrkù, nad Łebą kòle drodżi do Tłuczewa, z tradicyjną szachùlcową bùdacëją a téż leżącé na grzëpach na pôłnié òd Zelonégò Dwòrkù pùstczi Głodnica, dze òd 1991 rokù fùnkcjonëje piérszô Kaszëbskô Spòdlëcznô Szkòła na Kaszëbach. We strzépsczim kòscele je figùrenka Matczi Bòsczi Strzépsczi, chtërna mòże bëc stôrszô òd figùrenczi Matczi Bòsczi Swiónowsczi, Królëwi Kaszëb. Stôrodôwnotą są téż figùrenczi sw. Piotra ë Pawła. We Strzépczu, kòl Kaszëbsczégò Òglowòsztôłcącégò Liceum stoji szlachòta Grzenié - Dëcha ze szlachù "Pòczuj Kaszëbsczégò Dëcha" w gminie Lëniô. Strzépcz w lëteraturze. Ò Strzépczù pisôł w swòjim pòémace "Ò Panu Czôrlińsczim co do Pùcka pò sécë jachôł" Heronim Derdowsczi: "(...)Mòże żesta ò ni dotąd wiele jesz nie czulë/A to wies je nôznoczniészô z całi zemsczi kùlë(...)" ë téż "(...) Òna zawdë dlô całégò kréjsu bãdze wzorã/Bò szôłtësów syn ze Strzépcza òstôł profesorã(...) ". W Strzépczu rok kòle rokù zatrzimôwô sã pielgrzimka z Kòscérznë do Wejrowa. Pisôł ò tim Aleksander Majkòwsczi w swòjim dokazu "Żecé ë przigòdë Remùsa". To tuwò téż nocowôł Remùs òb czas ti pielgrzimczi.  1880
Jagelonowie (lët. "Jogailaičiai") – wietew lëtewsczi dinastie Gedëminowiczów, jakô wëwòdzy sã òd Władisława II Jagełłë. Je to trzecô dinastiô, chtërna rządzëła w Pòlsce (w latach 1386-1572). Jagelonowie rzãdzëlë téż w Lëtewsczi (w latach 1377-1401 i 1440-1572), Czechach (w latach 1471-1526) i w Madżarsczi (w latach 1440-1444 i 1490-1526). T. Biber, M. Leszczyński, "Poczet władców Polski", Poznań 1997.
Wejrowò (téż: Nowé Miasto, Miasto, we zdrojach: "Nova colonia" 1643, "Nowe Miasto" 1646, "Weyheropolim" 1650, "Wejerowo" 1650, "Weyhersfrey" 1650, "Wejerowska wola" 1650, "Wejherau" 1650, "Wejherstadt" 1650, "Wejheropolis civitas" 1651, "Weichersfrei" 1659, "z Miasta Weyhrowa" 1684, "Nowomiasto" 1772, "Neustadt" 1796, "Vejrowo" 1866, "Wejherowo" 1866, "Vejrowo" (Cenôwa), "Vejherowo", "Novè-mjasto" (Cenôwa), "Vejrowo/Vajrowo" (Lorentz); pòl. "Wejherowo", miem. "Neustadt") je krézewi c w Pòrenkòwi Pòmòrsce, na Kaszëbach, nad rzéką Rédą. Tu je Państwòwô Mùzycznô Szkòła, jakô ùczi ùsôdzków sparłãczonëch z kaszëbską tradicëją, a też Kaszëbskô Filharmóniô. Pòłożenié. Geògrafné kòòrdinatë: szérzô - 54°36' N, dôłgòta - 18°15' E. Wejrowò je stolëcą wejrowsczégò krézu w pòmòrsczim wòjewództwie. Wejrowò mô apartné ùrzãdë dlô gardu ë wsowi gminë. Pòdôwczi. Gard. Bùdżetowé wzątczi gardu (2004 plan): mln zł Bùdżetowé wëdôwczi gardu (2004 plan): mln zł Gmina. Lëdztwò gminë: 12 700 mieszkeńców Wiéchrzëzna gminë: 194 km2 Bùdżetowé wzątczi gminë (2006): mln zł Bùdżetowé wëdôwczi gminë (2006): mln zł séwnik 1939 - wzãcé gardu przez Miemców 12 strëmiannika 1945 - wëzwòlenié gardu W 1946 rokù béł tu Kaszëbsczi Kòngres 1 séwnika 1968 rokù pòwstało Mùzeùm Kaszëbskò-Pòmòrsczi Pismieniznë ë Mùzyczi Òd 19 séwnika 2016 rokù je tu Diskùsjowi Klub Kaszëbsczi Ksążczi Historëjô. Midzë 25 zélnika a 2 rujana 2017 w gardze dérowałë spòlëznowé kònsultacje w sprawie ùstaleniô – kòle ùrzãdowi pòzwë w pòlsczim jãzëkù – dodôwny kaszëbsczi pòzwë Wejrowa, co dôwô mòżlëwòtã wprowadzeniô téż debëltjãzëkòwëch, pòlskò-kaszëbsczich, tôflów przë wjazdach do gardu. Anketã w ti sprawie wejrowsczi Ùrząd Gardu przeprowadzył na wniosk Stowôrë Lëdzy Kaszëbsczi Nôrodnoscë „Kaszëbskô Jednota” i Kaszëbskò-Pòmòrsczégò Zrzeszeniô. 86 proceńt anketowónëch (632 wôżné głosë) pòdtrzimało ùdbã. 19 gòdnika 2017 pasowny ùchwôlënk jednogłosno przëjãto na sesje Radzëznë Gardu. Dorota Masłowska Jan Trepczik Wejrowskô Kalwarëjô Klôsztór Pałac familëji Keyserlingków ë Przebendowsczich (dzysô Mùzeùm Kaszëbskò-Pòmòrsczi Runitwë ë Mùzyczi) Fara Wiązarkòwi szpëtôl (ùtulk) z XVIII wiekù Helmstedt - internetowô starna gardu Rouen - internetowô starna gardu Tyreso - internetowô starna gardu Historia Wejherowa / pod red. Józefa Borzyszkowskiego ; [aut. Klemens Bruski et al.] , Wejherowo : Muzeum Piśmiennictwa i Muzyki Kaszubsko-Pomorskiej, 1998. K. Kościński: Kaszubi giną. Wiązanka wiadomości historycznych i statystycznych. Poznań 1905, s. 53 Kategòrëjô Wejrowò w Open Directory Project (pòlskòjãzëkòwi dzél)
Latowiszcze – to je wëpòczinkòwi môl, chtëren je atrakcjowi turistno. Wiele razy òno je nad mòrzã, w lese abò nad jeziorã.
Chòchla - to je długô żerdza do pòpichaniô secé przë łowieniô rëbów pòd lodem. Ernst Seefried-Gulgowski, Von einem unbekannten Volke in Deutschland. Ein Beitrag zur Volks- und Landeskunde der Kaschubei /Izydor Gulgowski, O nieznanym ludzie w Niemczech. Przyczynek do ludoznawstwa i krajoznawstwa Kaszub, przekład M. Darska-Łogin, red. naukowa i wstęp J. Borzyszkowski, Berlin 1911 - Gdańsk 2012, s. 93 i 97. Bernard Zëchta.
Piwò (arch. "bërsz") to alkòholowi napitk ò nisczi zamkłoscë alkòholu (zwiksza do 6%), zwëskóny bez destilacjã òb alkòholową fermentacjã piwną soczëznie, chtërna je dostónô ze zbòżégò (nòbarzi jãczmienia). Historëjô. Wszëtczé zbòża, chtërné mają w se cëczer mògą pòddac sã ùrmòwi fermentacëje dzãka dzëczim młodzóm w lëfce. Wic czej znóné bëłë ju zbòża, piwò mògło samòstójno pòwstac w rozmajitëch kùlturach na swiece. Nôstarszé szlache browarzeniô mają nie przëmiérzającë sétme tësąców lat, co je wiedzec z chemicznëch testów dôwnëch grónków z dzysdniowégò môlu Jiranu. Antropòloga Alan Eamesje dbë, że "piwò bëło ną mòcą, chtërna naczerowa plemiã Nomadów do żëcô we wsach..." Je wiedzec, że w kraju Sumerów, Mezopòtamie, chtëren béł midzë Tigrisã a Eùfratã, warzëlë nen napitk, le nie je wiedzec na jaczi spòsób Sumerowie ùsadzële receptë. Sumerowie baro wenerowale piwò. Przódëczasny tekst, znóny jakno "Himn do Nikasi" (Nikasi béła bóżëną piwa) mô w se receptã na wërobk negò napitkù. Ninkasi, të jes tą, chtërna piecze "bappir" w wiôldżim piekarkã, Wkłôda w szëkù górë łëzganych zôren, Të jes tą, chtërna mòkrzë malc ùstôwiony na zemi... Të jest tą, chtërna trzëma w rãkach baro słodkã soczëznã... Ninkasi, të jes tą, chtërna wëlewa przefiltrowane piwò z browarni bùte, To je [jakno] nacercé Tigrisu ë Eùfratu. Z niegò wiéme, że to nôstarszé piwò zwëskiwóné bëło z chleba fermeńtowónégò w wòdze. Wic mòże bëc, że no piwò szlachòwało barżi za chlébòwim kwasã. Czej krôj Sumerów ùpôdł, jich spòsobiôrzë, Babilończicë, rozwinelë warzenié piwa. W epòpeje "Gilgamesz", czëtómë, że "Enkidu", primitiwny stwór, półczłowiek-półzwiérz, pò wëpicém sétmë grónuszków piwa stôł sã człowiekã. Babilończicë rozmielë warzëc 20 zortów piwa. Wëwòżelë je nawetka do Egiptu. Babilońsczi król Hammùrabi, w swòji zbérnice praw miôł téż ùstawë tikające sã piwa. Midzë jinszima, jegò pòddóny mielë do wëpicégò wedle sztatusu, òd 2 do 5 litròw negò napitkù òb dzéń ë piwòwarë mielë nakôzóne, żëbë nie falszowac piwa (np. nié dolewac do niegò wòdë). Białczi piłë piwò z miodã czë jinszima lëbiodczima (daktëlama czë miodnyma jagòdama). Technologiã prodùkòwaniô piwa rozwijalë téż Egipcjanowie, chtërny naczãle rozmajitima dodôwkama pòprôwiac jegò szmakã. Piwò bëło dlô nich na tëli wôżné, że ùsadzële apartną heroglifã na jegò òznaczenié. Rzëmianowie ë Grekòwie są znóny colemało z robieniô wina. Leno òni téż, nigle wino sã nié rozkòscerzëło, pilë piwò. W Rzimsczim Jimperium piwò bëło wszãdze tam, dze bëłë jiwrë w dostanim wina. Równak Rzëmianowie trzimële je za napitk barbarzińców. Wiele nôrodów robiło swòje piwò. Ò rozlubianiu sã Germanów do negò napitkù pisze, z gwësnym lëchim wseczëcim, Tacët (Germania 23,1: "potui humor ex hordeo aut frumento, in quandam similitudinem vini corruptus", co nie przëmiérzającë òznôcza "do picégò mają sczënioną z jiczmã czë pszenicã, skażonã ceklënã, chtërna ùdaje wino"). Dzysdniowi Miemce znają piwò òb nômni 800 rokù przed nają erą. Samòbëtno, techologijô wërobkù piwa pòwstała téż na jinszëch kòntinentach. W Americe òd òkolim IX stalata p.n.e. robi sã m.jn. kùkùridzane piwò "chibche", chtërne brało sã ze zwëkòwi fermentacëji kùkùridzanej soczëznë z dodôwkã ptialinë. Napitk nen miôł wiôldżą rolã na nordze Eùropë. Fińskô pòéma "Kalewala" pòswiãcô jemù jaż 400 réżków, czej stwòrzeniu swiata blós ò połowã mni. W nordicczim epòse "Edda" je mòżna przeczëtac, że wino to je napitk nieùmiérnych bògów a piwò słëchającë je do swiata smiertelnych. W przódeczasnym swiece warzniém piwa zajëmiwałe sã białczi. W prawach wielu nôrodów bëło, że statczi do warzeniégò piwa nôleżą do białków. Stojizna na naczãła sã zmieniwac w strzédnych stalatach, czej warzeniém zajãłe sã klôsztornicë. Do swòji biédni, òsoblëwi w pòsce, dietë brëkòwale òni lubnegò w szmakù, ful bògatégò w witaminë ë mineralne dzélëczi napitkù. Prawa tikające sã pòstu nié tikałe piwa, tedë òno mògło bëc pite òb całi rok. W niechtërnëch klôsztorach klôsztornikom przëpôdało nawetka 5 litrów negò napitkù òb dzéń. Z czasã klôsztorë robilë wiãcy piwa niż gò brëkòwelë, tedë naczãlë je przedôwac. Ùlepszalë przë tim technologijã ë ùsadzalë nowe receptë. Niechtërne klôsztorë dzãka warzeniu piwa zebrałë zacht wiôldżi kapitał. stout - cemne, bez mała czôrnë piwò, chtërne je zwëskóne ze scëkrzënégò malcu z dôdówkã pszenicznégò malcu, ò cãżczim, słodkò-gòrzczim szmakù. Nôsłôwniészim piwem negò zortu je Guinness. ale - cemnobrune abò jasnobrune piwa zwëskóne z kaszpùtu (miészónczi) strzédnégò ë scëkrzënégò malcu, ò szmakach ód gòrzczégò do słodkòwégò. bitter - szlach piwa ale ò cemnojantarowi farwe ë gòrzczim a bez słodczégò szmakù, je zwëkòwi piwã w anielsczich pùbach. porter - zwëkòwi kaszpùt piw "ale", "bittera" ë "stouta" z dôdówkã szpirtusu ë przëprawë. piwò trapistów - klôsztorne piwò, zwëskòne z cemnegò malcu, baro mòcno chmielóne. Terô warzone blós w piãcu browarniach w Beldżji ë jedny w Holandji. czerwòne piwò - widzałë piwò w Beldżji, Australëji ë Frańcëji, letkò słodczé piwò z niescëkrzënégò malcu le zwëskóne metodama wiérzchni fermentacëji. weizen - jasne, mòckò szëmùjące piwò, përznã chmielóne, pôch bananowò-granôtczi. Mô przenômni 50% pszenégò malcu, pòchodzi z Bawarskô. Jegò przedstôwcë to: Paulaner, Franziskaner, Schneider pilsner (pils) - zwëkòwe piwò, zwëskóne z jiczmòwégò malcu, chmélu, wòdë ë młodze. Pilsner to gòrzczé piwò ò jasnojantarowé farwë, szmaka òstrô a pòznôwnô. Miôno pòchodzi òd gardu w Czeskô, Pilzno. Gwësny przëkłôd to Pilsner Urquell (Plzensky Prazdroj). lager - piwò zwëskone tak jak pilsner, leno z dôdówkã cëkru ë czasã pszenégò ë kùkùridzowégò malcu. Gwësny przëkłôd to amerikańsczi Budweiser. Ice lager - piwò fermentowane ë filtrowane w baro môłich temperaturach z môłim dôdówkã chmélu. Piwò baro przezérne, chtërne trzëmac mòżna w biôłich sklónkach. Piwa te sã bez mała bez szmaka. Baro widzałë w USA ë Meksykù. Gwësny przëkłôd to Corona ë Ice Bud. lambic gueuze faro kriek Zortë dzysdniowégò piwa. Warzenié dzysdniowégò piwa. Dzysdniowò warzenie piwa òdbiwô sã w apartnych ùstôwach - browaniach. Mòżna téż warzec piwo domôwama spòsobama (domôce browarzenie). Na proces robieniô piwa skłôda sã: produkcëjô malcu, przësztelowanié soczëznë, fermentacë soczëznë, léganié piwa, filtracjëjô, òbcëg pòszëkòwanégò piwa
Radela ("Ornithopus sativus") - to je roscëna z rodzëznë bòbòwatëch. Na Kaszëbach rosło na pòlach dosc wiele radeli.
Britney Jean Spears, (ùr. 2 gòdnika 1981) je amerikańską spiéwôrką. ... Baby One More Time (1999) Oops!...I Did It Again (2000) Britney (2001) In the Zone (2003) (2004) B in the mix - The remixes (2005) Blackout (2007) Circus (2008) Femme Fatale (2009) Britney Jean (2013)
Strëmiannik. Balearscze Òstrowë: Swiãto Balearów Bòsniô i Hercegòwina: Swiãto Samòstójnotë Bùlgarskô: Martenica (pierszi dzéń zymkù i swiãto Baby Marty (Nenka Marta), bòżëny zëme i zymkù). Marshalla Òstrowë: Dzéń Ofiar Bomby Atomòwôj Rumùńskô i Mòłdawiô: Mărțișor, pierwszi dzen zymkù. Walijô: Dzéń sw. Dawida, patrona Waliji Stôrożëtnë Rzim: Matronalia, swiãto bòżëny Junone, rzimsczich białek i mëmek; pierszi dzéń Nowégò Rokù; pierszi dzéń miesąca rzimsczego boga wòjnë i gburzenia Marsa, od chternego usadzono miono stremiannika "Martius", marc w jinszech jazekach. 45 p.n.e. - Juliusz Czezer wprowodza julijansczi kalãdôrz w czezerstwe rzimsczem. Nen kalãdôrz spózdzał sã 1 dzéń na 128 lat w òdnieseniu do zwrotnikòwégò rokù. 1863 - W USA je to oficjalny kùńc niewolnictwa, le rasizm procëm Afroamerikanom dali baro stolemny w prawie i zwëkach jako rasowo segregacëjô do 1960ech let. 1872 - Park Nôrodny Yellowstone ùsadzony w USA. 1896 - W biotcze przy Adowa w Africe Etiopëjô zweceża Italsko i obarna samòstójnotë. 1982 – Premiera polscziego filmu "Vabank", reżiserowanego przez Juliusza Machulscziego. 1445 - Sandro Botticelli, italsczi malôrz (ùm. 1510) 1927 - Harry Belafonte, amerikańsczi spiewôrz, teatrownik, dzejôrz afroamerikańsczi 589 - sw. Dawid z Menewiji, walijsczi biskùp, patron Waliji (ùr. 500) 1877 - Antoni Patek, polsczi zedżërmester, werobnik i ùsadzca zedżërkow, dzejôrz emigracëjny (ùr. 1812) 1912 - Emma Ostaszewskô, polskô pianistka, dzejôrka (ùr. 1831) 1943 - Stefania Adamaszkównô, polskô dzejôrka antihitlerowskô (ur. 1914) 1943 - Alexandre Yersin, francësczi bakteriolog, odkrewca bakterëji dżumë, z mionã od jigo nozwestka "Yersinii pestis"(ur. 1863) Marc mówi do gromicznika: czej bë jô miôł tã mòc, co të môsz, to bë jô w krowie celã ùmrozył, taczi jô móm nierôz górz.
Kòsznajderiô abò Kòsznéderiô (miem. "Koschneiderei") - to bëłë zemie na pôłnié òd Chònic gdze òd XIV stalata do 1945 rokù mieszkelë Miemcë. Czedës ti miészëznë bëło tam wiele we wsach np. w Òstrowitim, ale to sã zmiéniało po II swiatowi wòjnie. W rãkach tich Miemców bëło dzél gbùrsczi zemi. Pò 1945 rokù ò Kòsznajdrach jesz piszą, a niejedny z nich są wierã pò dłudżëch latach Kaszëbama. Kosznajderia 
Kònarzënczi - są kaszëbską wsą w pòmòrsczim wòjewództwie, w chònicczim krézu, w gminie Kònôrzënë. Tu ùrodzył sã Wòjcech Lemańczik. 
Kaszket – to je czôpka z nëbą dlô chłopów.
Maciej Płażyński (ùr. 10 gromicznika 1958 w Młynarach, ùm. 10 łżëkwiata 2010 w Smoleńsku) - pòlsczi jurista ë politikôrz. Wòjewoda gduńsczi (1990-1996), marszôłk Sejmu (1997-2001), jeden z liderów Akcji Wëborczéj Solidarnota (pòl. "Akcji Wyborczej Solidarność"), współùsôdzownik Naszińsczéj Platformë (pòl. "Platformy Obywatelskiej", PO), poseł na Sejm III, IV ë V kadencji, senator ë vicemarszôłk Senatu VI kadencji (2005-2007). Òdszédł z PO w 2003, a w 2007 dołączëł do PiS. Bòdôj pòd kùńc łżëkiwiata 2010 miał ògłosic start w wëbòrach prezidencczich 2010. Zginôł 10 łżëkwiata 2010 w smoleńscziéj katastrofié. Priwatné żëce. Miół białkã Elżbietã ë troje dzecë Jakuba, Katarzynã ë Kacpra (pòlitkiôrza). Ùpamiãtnienié. Je honoriwim nasziznianã gardów Młynary, Pùck, Pionek, Lidzbark Warmińsczi. W Spòcé òd 16 łżëkwiata 2010 rondo przi ùlëcach "Bitwy Pod Płowcami" ë "Polnej" mó miono M. Płażyńskiego. Miona M. Płażyńsczégò moją téż: rondo w Rëmji, Brësach, Pùckù, Nowim Dwórzé, Białéj Pòdlascziéj, wiadukt 800-lecô Dërszéwa ë aléjã we Gduńskù. W 2011 Maciej Płażyński òstôł patronã tramwaju Pesa Swing 120NaG SWING Gduńsczich Autobusów ë Tramwajów ò numerã 1041. W 2018 na Gduńsczim Ùniwersytecé pòwstół EkoPark miona Macieja Płażyńskiego w ktrërim je jégò pomnjik.
Służebnô pòzwa – tikô sã pòzwów, chtërne òznôczałë czedës wark lëdzy np. rëbôków we wsë Rëbôczi, chtërni tam mieszkelë. Téż Tokarë mògą bëc taką pòzwą. Biuletin Radzëznë Kaszëbszégò Jãzëka 2010, K-PZ Gduńsk 2010, s. 43
Plachcowi dërdest ("Polygonum persicaria" L.) - to je ôrt roscënë z rodzëznë dërdestowatëch ("Polygonaceae"). To je zelé. Na Kaszëbach rosce ten dërdest.
Wëżëwienié rzéczi - je to dotëgówanié wòdë do rzéczi przez zdroje gruńtowich wòdów, a téż wiéchrzëznianich zleniem wòdë z rozceków ë wiodrowëch przekropnosców.
Killaloe (Ontario) - to je wnożëna w Kanadze. Tu długò ùchòwôł sã kaszëbsczi jãzëk ë zwëczi. Czëdes bëłë tu lasë i piłë. Tu jeden chłop jak napisôł dr Jan Drzéżdżón (1974) gôdôł: "... to są Kaszuby skąd moi ojcowie przëszlë".
Érazm von Manteuffel ("Erasmus Manteuffel-Arnhausen") - ùr. kòl 1480 rokù - ùm. 27 stëcznika 1544 rokù. Òd 1521 rokù béł biskùpã diecezji z sedzbą w Kamiéniu. Ksyżã Bògùsłôw X wespòłdzejôł z nim. Jón Bùgenhagen béł jednym z przédnëch refòrmatorów, nie leno Pòmòrza, a robił pò swoỉmù i tak jak Érazm von Manteuffel béł tam biskùpã przëszłë czasë szerzwieniô lëtërstwa. Òn ùmarł w 1544 rokù, a jegò grób béł w Pôłczënie. Za żëcégò òn miôł sobie cãżkò, bò czej szło ò wiarã stojôł mòckò za prôwdzëwą nôùką Kòscoła. Pò nim dłudzé lata tu nie bëło biskùpa Katolëcczégò Kòscóła. krótczi biogram VIAF Òbaczë téż. Pôłczëno
Myślibórz (we zdrojach: "Soldin" 1298, "Soldine" 1309, "Soldyn" 1575 (1579), "Soldijn" 1577 (Stefano Bonsignori), miem. "Soldin") – krézewi gard w zôpadnopòmòrsczim wòjewództwie. Nadanié gardzczich prôw: 1270 Lëdztwò gardu: 11.700 (2008) Wiéchrzëzna gardu: 15,04 km2 Ò mionie gardu
Barnim - kaszëbszczé miono chłopsczégò ôrtu. Mòżlëwé zdrobnienié je Barnimk.
Pòlarny lës ("Vulpes lagopus") - to je ôrt suska z rodzëznë psowatëch ("Canidae"). Òn żëje na arktikòwich terenach, ale na ògle tu je mało zwierzów.
Jeséń to je jeden z przédnich cządów rokù. Kalãdôrzowô jeséń zaczinô sã na Kaszëbach kòl 23 séwnika. Za klimatową jeséń ùwôżo sã czas, w chtërnym strzédny temperatura òb całi dzéń je òd 15 do 5 gradów cepła. Jeséń jidze wprzódk przed zëmą. Astronomòwô jeséń kùńczi sã w nôkrótszim dniu rokù - kòl 22 gòdnika. Colemało na pòczątkù jeseni z ògródka trzeba zebrac banią i òrzechë. W lasu mògą bëc grzëbë np. peperlëszczi i gromadniczi. Biwô, że òb jeséń na Kaszëbach padô sniég np. w gòdnikù.
Ablacëjô, tajanié - zjinaka zmieszania sã grëpë sniégù ë lodu lodofôłtów, płiwającégò lodu czë sniégòwégò przëkriwkù òb tajanie, sublimacëje czë mechaniczne erozëje, ùsadzone m. jin. przez: jinsolacëje (dosłuńcowunie) dzéjania cepłich lëftowich grëp wiodrowe przekropnosce òddôwanie cepła òb kamiste spichë dzéjanie lodofôłtiwëch wòd Ablacëjô mòże bëc przërëchlowóna na wiéchrzëznie lodofôłtu przez òddôwanie cepła òb kamiste spichë ë pichë, chtërne zmiészëwają wësoczé albedo lodu.
Môłô Wies (pl "Mała Wieś") - to są pùstczi kòl Wiôldżégò Pòmëska w pòmòrsczim wòjewództwie, w bëtowsczim krézu, w gminie Bëtowò.
Hanja (한자, 漢字; "znaczi Han") to kòrejańsczé miono dlô chińsczich znaków (hanzi). Dokładnie, miono to tikô sã blós tëch znaków, chtërne òsta zapòżëczony do kòrejańsczégò jãzëka a jich wëmòwô dopasowónô do kòrejańsczi. W procëmnoce do japòńsczich znaków kanji, hanja nie òsta ùprosconô ë ùtrzimô wëzdrzatk taczi jakno mają zwëkòwe chińsczé znaczi. "Hanja-mal" abò "hanja-eo" òznôczô słowa, chtërne mògą bëc zapisóne znakama hanja a "hanmun" òznôczô klasykòwe chińsczé pismiono, leno dzysdniowò słowò "hanja" czãsto tikô sã òbuch znaczeniów.
Jeremy Renner, (ùr. 7 stëcznika 1971), je amerikańsczim teatrownikã.
Kùjawë (pòl. "Kujawy") je to historëcznô krôjna ë etnograficzny region we westrzédni Pòlsczi, na Wiôlgòpòlsczëm Pòjezerzu, w dorzécznicë dólni Wisłë ë górni Niecë. Kùjawiacë są główną etnograficzną grupą ti òbéńdë. Kùjawë leżą wnetk całowno w kùjawskò-pòmòrsczëm wòjewództwie. Pôłniowé ùbrzédżi są we wiôlgòpòlsczëm wòjewództwie, w koninsczim ë kolsczim krezie. Wiôldżé plachcie westrzédnëch Kùjaw zajimają czôrné zemie, chtërné słëchają do nôbarżi òbrodnëch zemiów w Pòlsczi. Do nôtëralnëch bògactwów krôjnë słëchô téż kamiannô sól, jaką wëczëchli sã w òkolim Inowrocławia ë Ciechocinka. Niéchtërné zdrzódła ùznają Włocławek za kùjawską stolëcã. Zwëkòwò rozdzélô sã etnograficzné Kùjawë na pòrénkòwé ze stolëcã we Włocławku ë zôpadné ze stolëcã w Inowrocławiu. Grańce. Kùjawë rozmiané jakò historëcznô krôjna grańczą na nordze z Pòrénkòwą Pòmòrską, na zôpadze z Wiôlgòpòlską (na nordze z Krajną, Pòznanskim ë na pôłniu z Kalisczim), na pòrénkù z Mazowszem. Kùjawskô grańca nëkô pò lewim brzégù Wisłë òd ùscégò Skrwë na pôłniu do ùscégò Wdë na nordze, rozcëgô sã kù zôpadowi do Kòrónowa ë Nakła òb Pakość do Niecë. Dali skrącô na zôpôd òd rzéczi, przecënô Jezoro Trląg ë strzelensczé lasë, dochôdaje dò Skulsczégò Jezora, zajimô Brdowsczé Jezoro, Chodecz ë Lubień Kujawski cobë dochadac przez Skrwã do Wisłë. Historëczné Kùjawë zajimają dwa gardë na prawach krezu: Bëdgòszczã ë Włocławek, ë téż krezë: aleksandrowsczi, bëdgòsczi (bez gminë Dąbrowa Chełmińska ë czãscë gminë Kòrónowò), inowrocławsczi (bez òbéńdów na zôpôd òd pakosczëch jezerów), radziejowsczi ë włocławsczi. Cządë Kùjawów są téż w krezach: kolsczim, koninsczim, mogilensczim, płocczim, torunsczim ë żninsczim. Téż lewobrzégòwi cząd Torënia leżi w òbéńdze historëcznëch Kùjawów.
Kaszëbsczé Karno Piesni i Tuńca "Serôkòjce" (pòl. Kaszubski Zespół Pieśni i Tańca „Sierakowice”) – je amatorsczim karnã założonym w 1980 r. Do dzysô òni są propagatorã bòkadnégò kaszëbsczégò fòlkloru na rozmajitëch jimprezach, akademiach i ùroczëznach w kraju, jak téż za grëńcą. Na repertuar karna skłôdają sã kaszëbsczé: piosenczi, melodie i tuńce. To Karno bëło m. jin. w: Belgijsce, Francji i Italsce, wëstãpiwało w programach radia ë telewizje. Karno za swòje artisticzné dobëca dostało régã nôdgrodów, wëprzédnieniów, diplomów i òdznaczeniów, m.jin. Medal Stolema (1992). Dzieje gminy Sierakowice : oprac. zbiorowe / pod red. Andrzeja Grotha ; oprac. Józef Borzyszkowski [et al.].Gdańsk : Wydawnictwo "Marpress", 2008, str. 412-413 Kaszubski Zespół Pieśni i Tańca, 1994 nôdgrodã m. Òskara Kòlberga (pò pòlskù)
Zôdëszny Dzéń - je 2 lëstopadnika , a na ten Dzéń są ùstrojoné grobë znitama i wiele razy chrizantemama. Czedës na Kaszëbach bëłë robioné wińce ze słomë, okrëté z wiérzchù strzébrznym mechã. Dzys na grobach pôli sã wiele znitów na wdôr tich, chtërny òdeszlë z tegò swiata.
Krowa (archajicznô fòrma: karwa) – samnica bëdła domòwégò, chtërna je głównym zdrzódłã mléka, jak téż wòlégò miãsa. Krowë przënôlégają do roscënożérców, żwôczów. Nôrodné kaszëbsczé pòzwë krowë to m.jin. "knaga", "mùczka", "mùża", "krusza". Kùlt. W Indiach krowë są ùwôżóné za swiãté.   Krowa je téż swiãtim zwierzãcã egipsczi bòginie Izydë.
Amaya je rozwijónym ju òd 1996 rokù przez W3C eksperimentalnym ë ôpen-zdrojowim sparłãczenim przezérnika z editorą starn (w Amaya jidze nie le blós przezerac internetowé starnë, le je téż równoczasno editowac). Amaya integrëje wiele sztandardów, czegò rozkòscérzóné przezérniczi czãsto nie robią. Takno wspiérô òna XHTML, MathML,CSS 1 ë 2 czë SVG ë.w.w. Przez taczé wspiarcé dlô sztandardów, je òna czãsto brëkòwónô do wszelejaczich demònstracëjów. Amaya je dostãpnô dlô Microsoft Windows, Unixa ë òdprowôdnëch ë Mac OS X. Amaya przë WWW Consortium (W3C)
Konqueror to internetowi przezérnik ë menedżera lopków, jaczi je dzélã KDE. Je òn baro rozkòsczerzony westrzód programów brëkòwónëch pòd Linuksã. Miono ti programë, jak ë wiele jinszëch z òkrãża KDE, naczinô sã na lëterã K. Na zôczątkù Konqueror miôł miono KFM (KDE File Manager) ë bëł brëkòwóny blós do przezéraniô lopków ë sprôwianiô nima. Pózdni przëdónô òstała fùnkcëjô przezéraniô sécë, wëskrzeniéwanié HTML (òpiarté na nëkù KHTML, òstałó òno pózdni zaadaptowóné téż w przezérnikù Safari dlô firmë Apple), aż w kùńcu menedżera lopków stała sã fùlwôrtnëm przezérnikã (zjinaczonô òstôło téż miono na Konqueror). Dzãka dodôwnëm do programë plug-insom jakno ë w òparcem KDE o systemã kòmpònentów przistãpnëch je wiele òptacëjów, jak np. przezéranié lopków PDF ë Postscript, sprôwianié CVS czr òbzéranié filmów. Konqueror òbsługiwô téż plug-insë z Netscape'a ë Javã.
Mrzeżyno (pòlskô wëmòwa: [mʐɛˈʐɨnɔ]) je osada nad Bôłtã, w Pòlsce, w zôpadnopòmòrsczim wòjewództwie, w gminie Trzebiatów, leżącô nad rzéką Regą.
Marlon Brando Jr. (ùr. 3 łżëkwiata 1924 w Omaha, ùm. 1 lëpińca 2004 w Los Angeles) – amerikańsczi aktór pòchòdzeniô niemiecczégò, hòlendersczégò, anielsczégò i irlandzczégò, jigrôł w taczich filmach jak "A Streetcar Named Desire", "On the Waterfront", "The Wild One", "The Godfather" czy "Apocalypse Now". Béł téż reżiserã westernu "One-Eyed Jacks", w chtërnym sóm zagrôł. Dostôł wiele nôdgród, m.in. dwa Òscarë (òprócz tegò dostôł jesz szesc nominacjów) – za "The Godfather" i "On the Waterfront". Wëprôcowôł swòj sztil aktórsczi jigrë, òpiarti na systemie Stanisławsczégò. Dlôte baro niechãtno ùcził sã ról. Temù òbczas krãcenia jegò scen, plan filmòwi bëł òbwieszóny kôrtkama z jegò kwestiama . Jegò sztil aktórsczi miôł cësk na taczich aktorów jak James Dean, Paul Newman, Robert De Niro czë Elvis Presley. Biografiô. Dzectwò i ùczba. Ùrodzył sã w Omaha w stanie Nebraska jakno syn Dorothy Julia (z dodomu Pennebaker; 1897–1954) i Marlona Brando, Sr. (1895–1965), fabrëkańca paszë. Miôł dwie starszé sostry: Jocelyn Brando (1919–2005) i Frances (1922–1994). Wychòwôł się w wiérze Stowarzëszeniô Chrzescyjańsczi Ùczbë. Czëde miôł 11 lat, z rodzëzną wëjachał do Evanston. W 1937, òn i rodzëzna wëjachelë do Libertyville w Illinois, gdze Brando zaczął ùczbã w Libertyville High School. Pózni ùcził sã w Shattuck Military Academy w Faribault w stanie Minnesota. Kariera. W 1944 rokù pierszi rôz pòkôzôł sã na Broadwayu w Music Box Theatre jakno Nels w dramace "I Remember Mama" ù bòkù Oskara Homolczi. W 1947 rokù w Ethel Barrymore Theatre wëstãpił janko Stanley Kowalski w pòkôzkù Tennessee Williamsa "A Streetcar Named Desire". Pierszi rôz pòkôzôł sa na wiôldżim ekranié w roli Kena Wiloceka w dramace Freda Zinnemanna "The Men"(1950) z Teresą Wright, Everett Sloane i Dorothy Tree. Kreacjô Stanleya Kowalski w dramace Elii Kazana "A Streetcar Named Desire" (1951) dała mù nominacjã do Òscara dlô nôlepszégò aktóra i nôdgrodã nowòjorsczich kritików. Za pòstac meksykańsczégò rewolucjonisty Emiliano Zapatë w dramace historicznym Elii Kazana "Viva Zapata!" (1952) pò rôz drëdżi béł nominowóny do Òscara dlô nôlepszégò aktóra i téż òtrzimôł nôdgródã BAFTA w kategórie nôlepszi aktór pierszoplanówi i Złotą Palmã na Festiwalu w Cannes. Jakno Terry Malloy w melodramace kryminalnym "On the Waterfront", (1954) òstôł uhonorowany Oscarã, Złotim Globã i nôdgrodą BAFTA dlô nôlepszégò pierwszoplanowégò aktora. W 1973 rokù nie przëjął Òscara za rolã Don Vito Corleone w filmie Francisa Forda Coppoli "The Godfather" (1972), protestującë procëm diskriminacji Indian. Sprawë priwatné. W 1957 rokù òstał chłópã Annë Kashfi. Mielë syna Christiana Devi (ur. 11 maja 1958; w 1990 òstał skazóny za zabójstwò drëcha swòji sostry, ùm. 26 stecznika 2008). Miôł jesz dwie biôłczi, 10 dzecy, 3 wzãté za swòje.   Ùmarł 1 lëpińca 2004 rokù w Westwood. Miôł 80 lat
Jordan – rzéka dłużawë 251 km w Azëji, m.jin. w Jizraelu. Jordan w kaszëbsczi kùlturze. W szpôsownym ùchwôcenim Kaszëb przez Cenôwã Jordan to je Pùtnica.   Nadczidka ò rzéce pòjôwiô sã téż w pòwiescë „Żëcé i przigòdë Remùsa” Aleksandra Majkòwsczégò we fragmeńce: "Boczë: Naju rzeka v lese, to Jordan, a naju jezoro, to Genezaret, chdze Svjęti Pjoter beł rebokjem.
Śś Ś, ś – lëtra rozszerzonégò łacyńsczégò alfabétu, ùsadzónô bez mòdifikacjã pòdstawòwi lëtrë „s”. Ùżiwónô w rédżi słowiańsczich jãzëków: w pòlsczim jãzëkù, gdze òznôczô zwãk [ɕ]; je 25. lëtrą pòlsczégò alfabétu; w dólnołużicczim jãzëkù; w łacyńsczim abécadle biôłorusczégò jãzëka (òdpòwiôdô sparłãczeniémù „сь” w cyrilicë); w Czôrnogórze je ùżiwónô òkòm tradicyjnégò digrafù „sj”.
Regionalné Zrzeszenié Kaszëbów (òriginalnô pòzwa "Zrzeszenie Regionalne Kaszubów") pòwstało 18 zélnika 1929 rokù w Kartuzach. Zebrale sã w nim lëdze rëszny w kaszëbsczi rësznoce jak: Aleksander Labùda, Jan Trepczik i jin. Pismionem Zrzeszeniô bëła "Zrzesz Kaszëbskô". Przédnikã béł Aleksander Majkòwsczi.
Antón Ôbram (téż: "Tóna Ôbram", ((pòl.): "Antoni Abraham") béł pro-pòlsczi kaszëbsczi dzejôrz. Ùrodzył sã 19 gòdnika 1869 rokù w Zdradze kòl Pùcka. Ùmôrł 23 czerwińca 1923 w Gdini.
Daniél Czapiewsczi (ùr. 29 stëcznika 1968 rokù - ùm. 3 gòdnika 2013 rokù w bòlëcë w Starogardze Gduńsczim) - béł załóżcą Centróm Edukacji i Promòcji Regionu w Szimbarkù. Jegò bëła firma, chtërna zajimô sã wërôbianim drzewianëch chëczów i wierã temù w Szimbarkù stoi takô stôrô chëcz z Kanadë. - Janina Stefanowska - "Wspomnienia. Daniel Czapiewski - Kaszuba, który postawił świat na głowie" Dziennik Bałtycki, 2013-12-05
2005 - Nabrała mòcë ùstawa z 6 stëcznika 2005 rokù ò nôrodnëch ë etnicznëch miészëznach i òbéńdowim jãzëkù (kaszëbsczim) - (Dz.U. 2005 nr 17 poz. 141) 1831 - Emily Stowe, kanadijskô lékôrka i szkólnô, sufrażistka, pierszô białka-lékôrka w Kanadze (ùm. 1903) 1855 - Cecilia Beaux, amerikańskô malôrka (ùm. 1942) 1857 - Theo van Gogh, niderlandzczi handlarz kuńsztu, brat Wincenta van Gogha (ùm. 1891) 1980 - w Gduńsku Jacek Dehnel, pòlsczi runita 1904 - Antonin Dvorák, czesczi kompozitor (ùr. 1841) 1940 - Światopełk Karpińsczi, pòlsczi poeta (ùr. 1909) 1944 - Icchak Kacenelson, pòlskò-biôłorusczi poeta żëdowsczi, dramaturg i dolmacz, pisôł w jãzëkù jidisz 1945 - Joseph Goebbels, nazistowsczi pòlitikôrz, minister hitlerowsczi propagandë (ùr. 1897) i białka jegò Magda Goebbels – sãzabicé
Luksembùrg (luks. "Lëtzebuerg"; òficjalnô pòzwa Wiôldżé Ksãżstwò Luksembùrg (luks. "Groussherzogtum Lëtzebuerg", fr. "Grand-Duché de Luxembourg", niem. "Großherzogtum Luxemburg") – państwò w zôpadny Eùropie. Òd nordë grańczi z Belgiã, òd zôpadu i pôłniégò – z Francjã, a òd pòrénkù – z Miemcama. Ni mô przistãpù do mòrza. Pòzwa kraju pòchòdzy òd stôrowësokòniemiecczégò słowa «lucilinburch» – «môłi gard». Całownô wiéchrzëzna Luksembùrga to 2 586,4 km² i je to jedno òd nômiészich państw w Eùropie. Nôleżi do Eùropejsczi Ùnie (òd 1957). Do grëpë z Belgijskô i Néderlandzkô wchôdô w skłôd Beneluksu. Geògrafiô. Pòłożenié. Leżi w zôpadny Eùropie, midzë Belgiã, Francjã i Miemcama.. Òd pòrénkù grańcã Luksembùrga wëznôczô rzéka Mozela (niem. "Mosel", fr. "Moselle", luks. "Musel") . całownô: 2,586 km² wiéchrzëzna lądu: 2,586 km² wiéchrzëzna wòdów: o km² môl na swiece wedle wiéchrzëznë: 179. òglowô długòsc wszëtczich grańców: 327 km państwa, z jaczima mô grańce: Belgijskô 130 km, Miemieckô 128 km, Francëjô 69 km Brzegòwô liniô. ni mô brzegòwi linii (państwò strzódlądowé) Klimat. Klimat ùmiarkòwóny, pòd wpłiwã Atlanticczégò Òceanu (łagódné zëmë, chłodno òb lato). Wielëna òpadënków òd 800 mm na pôłnim do 1200 mm na nordze. Ùsztôłcenié terenu. Górzësti nordowi dzél państwa (tak pòzwóny "Oesling") nôleżi do terenu plaskati wëżawë Ardenów z wësokòscama do 560 m n.r.m. (czëp Kneiff). Reszta Luksembùrga (tak pòzwóny region "Gutland", jaczi zajimô 68% teritorium) je pòfałdowóną niżawą z szeroczima dolëznama. Stolëca państwa, gard Luksembùrg, leżi w pôłniowim dzélu kraju.   strzédnô wësokòsc: 325 m. n.r.m. nôniższô wësokòsc: 133 m. n.r.m. (rzéka Mozela) nôwëższi czëp: 560 m. n.r.m. (Kneiff) rolné gruńtë: 50,7% (w tim 24% òrnëch gruńtów) lasë: 33,5% wielëna lëdztwa: 594,130 (na lëpińc 2017) môl na swiece wedle wielënë lëdztwa: 171. Lëdze i spòlëzna. Etniczné karna. Luksembùrczicë 52,3%, Portugalczicë 16,4%, Frańcuzë 7,5%, Italczicë 3,6% (wôrtoscë szacowóné na 2017) Jãzëczi. luksembùrsczi 55.8%, portugalsczi 15.7%, francësczi 12.1%, niemiecczi 3.1%, italsczi 2.9% Religijné karna. chrzescëjanie (w zacht wikszoscë Kòscół Rzimskòkatolëcczi) 70.4%, mùzułmanie 2.3% mieskô pòpùlacjô: 90,7% wikszé miesczé westrzódczi: Luksembùrg (stolëca) – 114,303 mieszkańców (w 2017) òficjalnô pòzwa: Wiôldżé Ksãżstwò Luksembùrg pòliticzny ùstôw: kònstitucyjnô mònarchiô stolëca: Luksembùrg czasowô cona: UTC+1 państwowé swiãto: 23 czerwińca – Luksembùrsczé Nôrodné Swiãto (luks. "Lëtzebuerger Nationalfeierdag") nôrodny himn: „Ons Heemecht” ("Nasza Tatczëzna") wiôldżi ksążã Henri (òd 7 rujana 2000) premier: Xavier Bettel (òd 4 gòdnika 2013) Pòliticzny system. Ùstawòdôwczô władza. jednojizbòwi parlament – Jizba Depùtowónëch (luks. "Châmber vun Députéirten", fr. " Chambre des députés"; 60 nôleżników na piãcolatną kadencjã)   Luksembùrg w „The World Factbook”
Róman Malek (ùr. 3 rujana 1951 rokù w Bëtowie - ùm. 29 lëstopadnika 2019 rokù w Grëdządzu) - béł profesorã, chtëren  zajimôł sã Chinama.   Aùtor nôùkòwëch pùblikacjów ò Chinach. Òn gôdôł, że je bùszny ze swòjich kaszëbsczëch kòrzeni. Òn sztudérowôł teòlogiã w Pieniãżnie i béł dëchòwnym (SVD). Doktorat on skùńcził w 1984 rokù. W 2003 rokù dostôł habilitacjã na Ùniwersytece w Miemcach. Jegò grób je w Górny Grëpie. Zmarł ks. prof. R.  Malek SVD ... VIAF
Matczi Bòsczi Jagòdowi - to bëło swiãto, chtërno wëpôdało 2 lëpińca w katolëcczim kòscele. W sanktuarium w Swiónowie béł òdpùst dóny przez papiéża Piusa VII w 1803 rokù. Terô òn je kòl 16 lëpińca (Matczi Bòsczi Szkaplérzny).
Altostratus (As - strzédna légówa blóna) je w sztôłce grëbi ë gãsti niebiesczéj abò szari lédze òb chtërną słuńce abò miesądz je widac jak przez nieprzezérne skło. Zesôdzô sã z wòdnëch kroplów ë téż krisztalków lodu. Czãsto òbcëgô cawne niebò a czasã wëstãpòwô z ópôdënkã mżëcczi czë sniégù. Je na wiżë òd 2 000 do 5 000 m.
Izmaił Iwanowicz Srezniewsczi (rus. "Измаил Иванович Срезневский"; 1812-1880) – béł widzałi slawista, chtëren pisowôł z Cenôwą. Òn òd te Ruska niejednégò sã dowiedzôł, a jemù Srezniewski zawdzãcziwôł wiele materiałów i informacjów. Znaczenié Srezniewsczégò dlô kaszëbisticzi je dosc widzałé, m.jin. jakno nôùkòwégò aùtoritetu przë wëdôwaniô materiałów w redagòwónëch przez se „Иэвестiях OPЯC” (1852-1863), dze wëszłë Cenôwë: "Sbornik osnovnych slov kašubskago narečija" (1861) i "Образцы кашебскаго наречия" (1852). Òbjimają òne taczé kaszëbsczé dokôzë , jak: 1. Przesłovjo kaszebskje (kòl 500); 2. Pjesn ledovo: Zołnerz (22 strofë) i tesknô spiéwa ò rajenim pt. Na’ni stronie goj (4 strofë), 3. Zabobone, gusła e jinsze fraszki – 27 tekstów. VIAF
Klub Młodëch Kaszëbów „Òska” – karno młodëch Kaszëbów, chtërne dzejô przy lëzyńsczim parce Kaszëbskò-Pòmòrsczégò Zrzeszeniô. Zéńdzenia klubù są prowadzóné w kaszëbsczim jãzëkù. Założeniowié zéńdzenié klubù òdbéło sã 28 stëcznika 2017 rokù i bëło pierszim brzadã Kòngresu Młodëch Kaszëbów, jaczi òdbéł sã w Kartëzach w lëstopadnikù 2016 rokù. Przédniczką klubù òstała Katarzëna Kankòwskô-Filëpiôk. W skłôd zarządu weszlë: Adóm Hébel, Patrik Mùdlawa, Tomôsz Czapp, Sławòmir Jankòwsczi, Wòjcech Sczerka i Michôł Miłka. Wôżnym célã dzejanégò nôlëżników Klubù „Òska” je dążenié do współrobòtë z partami i klubami Kaszëbskò-Pòmòrszczégò Zrzeszeniô (òsoblëwie KPZ P/Banino i KMK „Cassubia”), ale téż jinszima stowôrama, dlô jaczich wôżné je dobro Kaszëb (m. jin. Kaszëbskô Jednota).
Gòdnik je dwanôsti miesąc roku w gregorijansczim kalãdôrzu. Mô 31 dniów. Jinszé kaszëbsczé miona: gòdan, grëdzéń.
Ùpi - inaczéj wieszczi, ùpiór na Kaszëbach, pò smierce niejedny ùmarłi sã zmienilë na gãbie albò téż inaczéj, téj to bële ùpi lub wieszczi. Not béło gò ùnieszkòdlëwic - ùcąc głowa i ja dac w nodzi, włożëc dëtka pòd jãzék, dac do trëme séc, żëbë ùmarłi miôł długò co robic.
Cémno - to je kaszëbskô wies w gminie Tëchómié, w bëtowsczim krézu pòmòrsczégò wòjewództwa.  "Lista gmin wpisanych do Rejestru gmin, na których obszarze używane są nazwy w języku mniejszości"
Òlimpiadë Specjalné – spòrtowô òrganizacjô pòżëtkù pùblicznegò, dzejô na rzecz lëdzy z niepełnosprawnoscą jintelektualną. Célã Òlimpiadów Specjalnëch je wspòmòżenié rozwòju lëdzy z niepełnosprawnoscą jintelektualną przez zagwësnienié jima wzãcô ùdzélu w treningach i współzawòdnictwie spòrtowim. Drëdżim, téż wôżnym célã je wiãkszenié swiądë spòdleczny przez szerzenié wiédzë na temã mòżlëwosców lëdzy z tą fòrmą niepełnosprawnoscë. Filozofiô Òlimpiadów Specjalnëch. Òlimpiadë Specjalné òstałë stwòrzóné, żebë pòkazac, że lëdze z niepełnosprawnoscą jintelektualną téż pòtrafią przë òdpòwiedny do tegò zôchãce i jinstrukcji trenowac, ceszëc sã i czerpac kòrzëscë z ùczãstniczeniô w spòrtach jindywidualnëch i grëpòwich dostosowónëch do jich pòtrzebów i mòżlëwòtów. Mòttã kôżdégò miónkôrza Òlimpiadów Specjalnëch są słowa przësëdżi òlimpijsczi wëpòwiôdóné w trakce ceremónii òtemkniãcô miónków spòrtowich: "Pragnã zwëcãżëc, równak jeżlë nie bãdã mógł zwëcãżëc, niech bãdã dzyrsczi w swòjim staranim." Discyplinë spòrtowé na Òlimpiadach Specjalnëch: -latné: płiwanié i skòczi do wòdë, letkô atletika, kòszowô bala, kòlarstwò, kònnô jazda, nożnô bala, gimnastika, jazda na wrotkach, softball, tenys, sécowô bala, -zëmòwi: zjazdë na pùgrach, chùtczé jechanié na pùgrach, figùrowé szrëcowanié, chùtczé szrëcowanié i hokej halowi.
Kòlka ("Galeopsis speciosa" Mill.) - to je jednorocznô roscëna z rodzëznë głëszkòwatëch ("Lamiaceae"). Na Kaszëbach òna rosce.
Golczewo (w zdrojach: "Golisowe" 1229, "Gholisowe" 1235, "Golessowe" 1266, "Gvlsowe" 1293, "Gulzov" 1304; "Qulsow" 1315, "Gulsowe" 1315, "Gulzow" 1331, 1539, 1784, "Gülzow"; miem. "Gülzow") – gard w kamieńsczim krezu w zôpadnopòmòrsczim wòjewództwie nad Niemicą. Lëdztwò gardu: 2.714 (2009) Wiéchrzëzna gardu: 7,42 km2
BLAG (blag linux and gnu) to òpiartô na Fedora Core linuksowô distribùcëjô, rozcygniãtô ò nié Ôpen-Zdrojowé paczétë jaczé felëją w Fedorze (jakno n.p. czérowniczi do graficznëch kartów, kòdë do różnëch medialnëch fòrmatów - jakno n.p. do mp3). Blag wëchôdô na jedny CD ë zamëkô w se aplikacëje nóterné do brëkòwniô kòmpùtra jakno domôcegò desktopa plus cziles programów do serwerów. Slédnô wersëjô to BLAG 60000, jaczi spòdlém je Fedora Core 6. Domôcô starna ùdbë
Sólnô astra ("Aster tripolium" L.) – to je roscëna z rodzëznë astrowatëch. Nalezc ją mòże w nadmòrzczi conie Bôłtu, dze piôsczi są przeszłé solą.
Azymùt je nórtã zamkłim midze nordowym dzélem półnika òdnieseniô, a gwësnym czierunkã równiszczë. Wôrtosc azymùtu rechuje sã zgódnie z rësznotã wskôza zédżéra ë wësłowia w nórcowi mierze. Azymùt mòże bëc pòmocny do rozeznania w môlu ë do òrientowania geòdezëjnëch pòmiarów. Zanôléżno òd prowadzonégò półnika òdnieseniô, je mòżna wëapartnic: geògrafny azymùt kartografny azymùt magnétowi azymùt
Źź Ź, ź – lëtra rozszerzonégò łacyńsczégò alfabétu, ùsadzónô bez mòdifikacjã pòdstawòwi lëtrë „z”. Ùżiwónô: w pòlsczim jãzëkù, gdze òznôczô zwãk [ʑ]; je 31. lëtrą pòlsczégò alfabétu; w dólnołużicczim jãzëkù; w Czôrnogórze je ùżiwónô òkòm tradicyjnégò digrafù „zj”; w łacyńsczim abécadle biôłorusczégò jãzëka (òdpòwiôdô sparłãczeniémù „зь” w cyrilicë).
EUROCITIES - to je stowôra wiôldżich miastów w Eùropie, chtërna zajimô sã procesã jintegracjë na równiznie môlowëch samòrządzënów. Ji célã je lobbòwanié w rozsądzënkòwëch krãgach Eùropejsczi Ùnie na rzecz rozwiju eùropejsczich metropòliów, wprowôdzanié projektów tikającëch sã wespółdzejaniô i wëmianë doswiôdczeniów pòmidzë nôleżnikoma w òbjimie kùlturalno- spòlëznowégò i ekònomicznégò rozwiju, òchrónë rodë, a téż spòdlëczny òpieczi. M. jin. Gduńsk je w ni òd 1995 rokù.
Syjamsczi òkùlôrnik ("Naja siamensis") – to je òrt gadzënë z rodzëznë "Elapidae". Òn mòże dosc dalek plwac swój jôd, a żëje w Azje.
Sëknia – to je wiérzchny jednodzélowi chłopsczi òbleczënk, chtëren òbkrëwô srąb i dzél nogów, ale ù Kaszëbów rãków ni. To je np. dzél òbleczënkù w kaszëbsczëch karnach piesni i tuńca.
  Pòwstôł Gduńsczi Ùniwersytet (20 strëmiannika) Sztrajk robòtników w Gduńsku ë w całi Pòmòrsce (Gòdnik 1970) Artur Jablonsczi (16 zélnika)
Bùłgariô (téż: Bùłgarskô; bùłg. България, òficjalnô pòzwa: Repùblika Bùłgariô, bùłg. "Република България") – państwò w pôłniowòpòrénkòwi Eùropie. Mô przistãp do Czôrnégò Mòrza. Òd nordë grańczi z Rumùnią, òd pôłniégò z Grecją i Tërëcką, a òd zôpadu z Nordową Macedonią i Serbią. Nôleżi do NATO i Eùropejsczi Ùnie. Stolëcą Bùłgarie je gard Sofia. Geògrafiô. Pòłożenié. Leżi w pôłniowòpòrénkòwi Eùropie, pòmidzë Rumùnią i Tërecką, na pòrénkù mô przëstãp do Czôrnégò Mòrza. całownô: 110,879 km² wiéchrzëzna lądu: 108,489 km² wiéchrzëzna wòdów: 2,390 km² môl na swiece wedle wiéchrzëznë: 106. òglowô długòsc wszëtczich grańców: 1,806 km państwa , z jaczima mô grańce: Grecjô 472 km, Nordowô Macedoniô 162 km , Rumùniô 605 km, Serbiô 344 km, Tërëckô 223 km Brzegòwô liniô. Bùłgariô mô brzegòwą liniã ò długòscë 354 km. Klimat. W Bùłgarie wastëje miérny klimat, je cepło i sëchò òb lato, chłodno i sëro òb zëmã. Ùsztôłcenié terenu. Ùsztôłcenié terenu Bùłgarie je zwiksza górzësté, na nordze i pôłniowim wschòdze niżawë. strzédnô wësokòsc: 472 m. n.r.m. nôniższô wësokòsc: o m. n.r.m. (Czôrné Mòrze) nôwëższi czëp: 2,925 m. n.r.m. (Musała) rolné gruńtë 46,9 % (w tim 29,9% òrnëch gruńtów) lasë 36,7% (w 2011) wielëna lëdztwa: 7,057,504 (wôrtoscë szacowóné na lëpińc 2018) môl na swiece wedle wielënë lëdztwa: 104. Lëdze i spòlëzna. Etniczné karna. Bùłgarzë 76.9% , Tërcë 8%, Cëgóni 4,4% , Bòsniacë 1.1% (wôrtoscë szacowóné na 2011) Jãzëczi. Òficjalnym jãzëkã je bùłgarsczi, rodny dlô 76,8% mieszkańców. Jiné wôżné jãzëczi to (wôrtoscë szacowóné na 2011): tërecczi (8,2%) i romani (3,8%). Religijné karna. Prawòsławié wëznôwô 59,4% lëdztwa, 7,8% lëdztwa to mùzułmanie.   mieskô pòpùlacjô: 75% (w 2018) wikszé miesczé westrzódczi: Sofia (stolëca) – 1,272,000 mieszkańców (w 2018) òficjalnô pòzwa: Repùblika Bùłgariô (bùłg. "Република България") pòliticzny ùstôw: parlamentarnô repùblika stolëca: Sofia czasowô cona: UTC+2 państwowé swiãto: 3 strëmiannika (Dzéń Wëzwòleniô) nôrodny himn: „Miła Rodino” ("Drogô Tatczëzno") pezydent Rumen Radew (Румен Радев) (òd 22 stëcznika 2017) premier Stefan Yanev (Стефан Янев) (òd 12 maja 2021) Pòliticzny system. Ùstawòdôwczô władza. Władzã ùstawòdôwczą sprôwiô jednojizbòwi parlament – Nôrodné Zéńdzenié (bùłg."Народно събрание"), jaczi skłôdô sã z 240 nôleżników wëbiérónëch na sztërëlatną kadencjã. Bùłgariô w „The World Factbook”
Soundgarden je grunge ë punk rockòwé karno z Seattle, Washington. Pòwstało òno w 1984 rokù w Seattle, Washington z jinicjatiwë Chris Cornell (spiôw/gitara), Kim Thayil (gitara), Ben Shepherd (basowô gitara) ë Matt Cameron (perkùsëjô). 1988: "Ultramega OK" (SST) 1989: "Louder than Love" (A&M) 1991: "Badmotorfinger" (A&M) 1994: "Superunknown" (A&M) 1996: "Down on the Upside" (A&M)
Łëżka do bótów – to je nôrzãdo do pòmòcë przë zakłôdaniu i zjimaniu bótów. Òna zascygô zadżiãcé tilnich brzegów bóta.
  Bëło założoné Karno Piesni i Tuńca Bazunë miona Aleksandra Tomaczkòwsczégò
Wiejadło - to bëła rzecz ùżiwónô w gbùrzëznie do òbczëszczaniô zôrna (òddzélaniô zôrnów zbòżô òd plewów), terô to colemało robi kòmbajn, a mòże jesz klapra. Òno mòże bëc ùziwóné nad klepiszczã jak je pòriwny wiater (szarpawica).
Przëmierze na pòkrok ë przëbùdzenié (mie. "Allianz für Fortschritt und Aufbruch") - to je miemieckô partjô, chtërna nie chce retac Greckô ë dëtków Eùro. Ji nôleżnicë są pòjużnomëslnota ë kònzerwatistama. Prowadnik je Bernd Lucke.
Diwan ("Diwane") - to béł wódca prësczégò plemienia òbczas II prësczégò pòwstaniô w latach 1260 - 1274 procëm Krzëżókóm. Diwan zdżinął òd Krzëżôka w 1273 rokù.
Skrzëpice je to mùzyczny jinstrument strënowi z grëpë smiczkòwich. Pùdło skrzëpic skłôdô sã z dwóch letkò wëgiãtich plat, chtërné pò bòkach wëgiãti są w sztôłt lëtrë C. Na górné place są rezonansowé dzurë w sztôłce lëtrë f zwóné téż éfama. Do rezonansowégò pùdła przëmòcowónô je szijka, na chtërni je grif (bezprogòwô pòdstrënnica). Szijka je zakónczonô główką w sztôłce slëména. Skrzëpice mają szterë strënë pòdparté na pòdstôwkù (zwónym téż mòstnikã). Bùdowa. 1.pòdbródk; 2.strënnik; 3.pòdstôwk (mòstnik); 4.wstruna; 5. pòdstrënnica; 6.stroik; 7.rezonansowô dzura; 8.wcãcé; 9.żiłka (òzdoba); 10.górnô plata; 11.bòczk; 12.gùz.
Linuksowô distribùcëjô je zestôwkã, jaczi zamëkô w se jądro Linuksa ë soft-wôrã (w przédnym dzélu wòlną soft-wôrã), jaczi dôwô pò winstalowaniém fùlwôrtną ë fardich do brëkùnkù òperacjową systemã. Dzãka różnoscë w distribùcëjach, wnet kòżdi brëkòwnik, mòże wëbrac tã jakô mù nôbarżi òdpòwiôdô, wachlôrz jich je baro szeroczi: òd spartańsczich bez garficznegò òkrãżô, przez mùltimedialné, pò sczérowóné n.p. do mùzyków. Dzysdniowé distribùcëje dôwają mòżnotã zladënkù, instalacëji ë deinstalacëji programów, jaczé wëstąpiwôją jakno paczétë (DEB, RPM czë spakòwóné jakno Tar), mògą téż rozwiązëwac zanôleżnotë midzy paczétama . Zwëczajno distribùcëje instalowóne są na cwiardi place kòmpùtra, chòc dô téż taczé, jaczé mòże zrëszëc prosto z CD czë téż disczétczi (np. Knoppix czë Pocket Linux). Wikszosc z nich je przistãpnô w internece abò rozprowôdzanô na platach CD. Debian - http://www.debian.org/ Fedora Core - https://web.archive.org/web/20050731020945/http://fedora.redhat.com/ Gentoo - http://www.gentoo.org/ Knoppix - http://www.knoppix.net/ Linspire (przódë "Lindows") - http://www.linspire.com/ Mandriva Linux (przódë "Mandrake") - http://www.mandrivalinux.com/ MEPIS / SimplyMEPIS - http://www.mepis.org/ PCLinuxOS - http://www.pclinuxos.com/ PLD Linux (pòlskô) - http://www.pld-linux.org/ Red Hat Linux - http://www.redhat.com/ Slackware - http://www.slackware.org/ SUSE - http://www.opensuse.org Ubuntu - http://www.ubuntulinux.org/
Sejmòwô Bibloteka (pòl "Biblioteka Sejmowa") - to je bibloteka przë Sejmie w Pòlsce. Òna je we Warszawie. Kaszëbi mają téż tu swòjé ksążczi. Sejmòwô Bibloteka
Swina (we zdrojach: "Szvvine" 1182, "Zwina" 1186, "Zwijne" 1577 (Stefano Bonsignori), "Swinemünde"; pòl. "Świnoujście", dólnomiem. "Swienemünn", miem. "Swinemünde") - gard na prawach krézu w Zôpadnopòmòrsczim wòjewództwie. Geògrafné kòòrdinatë: szérzô - 53° 55' N, dôłgòta - 14° 15' E Nadanié gardnëch prôw: 1765 Wiéchrzëzna: 203 km² Lëdztwò: 40 883 mieszkańców (2019) Domôcô starna gardu
Mùzeùm Pùcczi Zemi miona Floriana Cenôwë w Pùcku je jinstitucją kùlturë, chtërna pòwsta w 1980 rokù. Jegò robota polégô na rozkoscérzanim kùlturë Kaszëbów w kraju ë za grańcą. Do niégò słëchô téż môłi skansen w Nadolu. starna ò Mùzeùm Pùcczi Zemi VIAF
Gitara – mùzyczny jinstrument z grëpë strënowich szarpónëch z pùdłã rezonansowim, grifã i progama na pòdstrënnicë. Colemało mô 6 strënów, ale mòże pòtkac téż gitarë z 4, 5, 7, 8, 10 i 12 strënama. Jinstrument ten graje wôżną rolã w muzyce bluesowi, country, flamenco, rockòwi i w wiele fòrmach mùzyczi pop. Jinstrument ten transponëje ò oktawã w dół, tzn. wszëtczé zwãczi zapisóné w nótach brzmią na gitarze oktawã niżi, nigle wënikałobë to nótowégò zôpisu. Klucz wiolinowy z dopisóną môłą ósemką pòd spódkã nazéwô sã kluczã gitarowim . Gitarë są wëkònywóné i naprôwióné przez lutników, a dzysdnia w corôz wikszim stopniu przez maszinë, równak nôlepszi jakòscë jinstrumentë są wcyg robioné rãczno abò z wiôldżim ùdzélã człowieka. Muzyk, chtëren graje na gitarze to gitarzista. Muzyk grający na gitarze basowi to basysta (ewent. gitarzista basowi). Tipë gitarów. Gitarë mòże pòdzelëc na dwie wiôldżé kategòrie: akùsticzné i elektriczné. Gitarë akùsticzné. Grëpa gitarów, jaczich zdrzódłã wzmòcnieniô zwãkù je pùdło rezonansowé bez pòtrzebë ùżiwaniô dodôtkòwich wzmacniaczów. Taką samą nazwã mô jeden z tipów gitarów: gitara akùsticznô. Jinszé tipë:  Gitara barokòwô Gitara klasycznô Gitara akusticznô Gitarë elektriczné. Grëpa gitarów, dlô jaczich zdrzódłã wzmòcnieniô je wzmacniacz elektroniczny, jaczi dostôwô sygnał przetwòrnik elektromagneticzny ùmieszczony pòd strënama. Gitara elektricznô Gitara basowô Gitara elektroklasycznô Jinszé gitarë basowô akùsticznô Òkreslenié 'gitara basowô' nôczãscy je ùżiwóné w òdniesenim do elektriczny wersji tegò jinstrumentu. Technika graniô. Na gitarze graje sã pôlcama (òpùszkama i paznokcama abò samima òpùszkama) abò téż piórkã (jinaczi: 'kòstką'). Piórkò je przeznaczoné òsoblëwie do grë na gitarze z metalowima strënama (akustyczny, elektriczny). Jistnieją téż tzw. "pazurczi" zrobioné z metalu abò twòrzëwa sztucznégò, jaczé nakłôdô sã na pôlce. Mòże grac równoczasno piórkq i pôlcama (technika hibridowô) Historiô gitarë. Jinstrumentë pòdobné do dzysészéch gitarów są znóné òd wicy jak 5000 lat. Mòżlëwé, że gitara wëwòdzy sã z jinstrumentu cithara, ùżiwónégò w starożëtnëch Jindiach i Azji Westrzédny. W starożëtnym sanskrice słowò 'tar' òznôczało strënã. Jinstrumentë pòdobné do gitarë pòjôwiają sã w starożëtnéch rzezbach i figùrkach ze Suzë w Jiranie. Słowã 'gitara' Arabòwie nazéwają różnégò rodzaju lutnie – pòprzédników dzysdniowich gitarów. Nazwa 'guitarra' òsta wprowadzonô do jãzëka hiszpańsczégò pò X w., czej gitarë òstałë sprowadzoné na Jiberijsczi Półòstrów przez Maurów.
Tiraspol (rum./moł. "Tiraspol/Тираспол," rus. "Тира́споль," ùkr. "Тирасполь") je stolëcą nieùznanégò Pòdniéstrza, òficjôlnie trzëci nôwinkszi gard Mòłdawskô. Gard je na pòrénkòwim sztrądzé Dniéstera. Dzésdniòwi Tiraspol bëł ùsôdzòny przez rusczégò generalissima Alexandra Suvorova w 1792 rokù. Gard swiãtùje swòje swiãto 14 rujana. Etimologiô. Toponim skłôda sã z dwóch grecczich słów "Τύρας" (greckô miono na rzékã Dniéster) ë "polis" czëli gard. Historiô. Klasicznô historiô. Tiras bëł grecką kòlònią mionowaną "Miletus" prawdòpòdonié ùsôdzóną kòl 600 r. p.n.cz. , ùsôdzóny kòl 10 kilométrów òd muni Dniéstera. Kòl 50 r. p.n.cz. bëł zdôbitë bez Tracjã. W 56 r. n.cz. Rzimiónié òdbùdôwali gard ë prziłączëli do prowinji "Moesji." Chùtkò pò tim gard bëł zôbity bez Gotów. Ruskô ùsôdzédznié. Ruskô Jimperium pòdbiło zemiô do Dniéstera òd Òsmańsczégò Jimperium. W 1792 r. Ruskô armjiô wëbùdowałô fòrtifikacjã do trzëmóniô stróżi zôpôdnéj grańcë. Feldmarszôłk Alexander Suvorov je ùznôwóny za ùsôdzównika gardu. Sowjecczi Tiraspol. Pò rusczéj révolucji Mòładawskô Aùtonomicznô Socjalistëcznô Repùblika Rôdzéckô bëła ùsôdzóna w 1924, ze stolëcą w Bałcé. Repùblika mióła trzë ùrzãdné jãzëczi: rumùńsczi, ùkrajińsczi ë rusczi. Stolëca bëła zmiénionô na Tiraspol 1929 rokù.   W 1940 rokù przez pakt Ribbentrop-Mołotov ZSRR wskazała Rumùńskô bë ta òddôła Bessarabjiô. Ë ùsôdzóno nową rôdzécką repùblikã Mòłdawską Socjalistëczną Repùblikã Rôdzécką z dzésdniowéj Mòłdawskô (z Pòdniéstrzém). Postsamòstójnotné. W 27 stëcznikù 1990 rokù pò referendum gard Tiraspol ògłósił samòstójnotã ë gard kòl "Bender" téż to miół zrobioné.   2 séwnika 1990 Tiraspol stôł sã stolëcą nowéj rôdzécczéj repùbliczi Pòdniéstrza. Szpòrt. Dwa przédné karna futbalã są: "Sheriff Tiraspol" ë "FC Tiraspol. " Sheriff je nôdobiwkòwim karnã mòłdawsczégò futbala.
Besarabiô ("Бессара́бія") – je terô dzélã Mòłdawie i Ùkrajinaë. Òna je krótkò Rumùńsczi. W II swiatowi wòjnie Kaszëbi biwalë wënëkóny z gbùrstwa, a na jich plac przëszlë Miemcë z Besarabie. W rãkach tich Miemców bëło dzél gbùrsczi zemi. Pò 1945 rokù ni ma czëc ò Miemcach z Besarabie na Kaszëbach. 
Òkónk (we zdrojach: "Wòkonk" (Cenôwa); pòl. "Okonek", miem. "Ratzebuhr in Pommern") - garc we złotowsczim krézu we Wiôlgòpòlsczim wòjewództwie nad Czôrną. Lëdztwò gardu: 3.870 (2009) Wiéchrzëzna gardu: 20,03 km2 Òkùnk
Gmina Brusë (pòl. "Gmina Brusy") - miastowò-wsowô gmina w chònicczim krézu, w Pòmòrsczim wòjewództwie. Sedzba gminë je w gardze Brusë. Dzieje Brus i okolicy : praca zbiorowa / pod red. Józefa Borzyszkowskiego ; [aut. Krzysztof Walenta et al.].Chojnice ; Gdańsk : Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie, 1984.
Krësztof Kamil Baczińsczi (pòl: Krzysztof Kamil Baczyński), pseùdonim Jón Bùgaj, Émil, Krësztof, Krëszk, Pioter Smùgòsz; ùr. 22 stëcznika 1921 rokù we Warszawie, ùm. 4 zélnika 1944 rokù téż tam, pòlsczi pòéta czasu wòjnë, żôłnérz Krajowi Armii, nôleżnik Szarëch Régów, jeden z przedstôwców "pòkòleniô Kòlùmbów". Dzectwò. Krësztof Kamil Baczińsczi béł sënã Stanisława Baczińsczégò, pisôrza i kritika lëteracczégò i Stéfanii, z dodomù Zeleńczik, szkólni z żëdowsczi rodzënë. Czedë òn béł môłim dzeckã czãsto chòrówôł, miôł słabé serce. Òd 1931 rokù ùcził sã w Państwòwim Gimnazjum im. Stéfana Batorégò , a w maju 1939 rokὺ òtrzimôł swiadectwò dozdrzelałoscë. Baczińsczi béł téż harcerzã, le òn nie lubił szkòłë, dlôte miôł nie nôlepszé òcenë.   Pisôł ju w gimnazjum, bëlno znôł sã na nowòczasni lëteraturze. Czekawiła gò téż francuskô lëteratura i nawetka òn pisôł wiérztë pò francuskù. Kònspiracjô. Krësztof Kamil Baczińsczi baro chcôł òstac grafikã abò jilustratorã, równak wëbùch II swiatowi wòjnë nie pòzwòlëł jemù tegò dokònac. Pò ùtwòrzeniu w 1940 rokù gëta w Warszawie òstôł z matką pò arijsczi starnie. W 1942 rokù òżenił sã z Barbarą Drapczińską w kòscele sw. Trójcë na Solcu. Dlô Krësztofa Barbara bëła jedną z nôwôżniészich òsób w żecym, pòswiãcëł ji wiele swòjich wiérztów.   Baczińsczi òb czas wòjnë robił doriwczo i sztudérowôł pòlaszëznã na krëjamnym Warszawsczim Ùniwersytece. Òn pòrzucył sztudérowanié i òfiarowôł sã kònspiracji i pòezji. Òstôł zastãpòwnikã dowódcy III plutonu 3. kòmpanii w harcersczim bataliónie "Parasol". Wstąpił do Szturmòwëch Grëp Szarich Régów. Smierc. Krësztof Kamil Baczińsczi pòległ na pòsterunkù w pałacu Blanka 4 zélnika 1944 rokù. Òstôł zastrzélony przez wëbiérnégò strzélca kòle Wiôldżégò Teatru w Warszawie. Jegò białka Barbara téż zdżinãła òb czas [warszawsczé pòwstanié|warszawsczégò pòwstaniô]], 1 séwnika 1944 rokù. Pòezjô. Òb czas wòjnë Baczińsczi ògłosył 4 tomiczi pòezji: "Zamknięty echem" (lato 1940), "Dwie miłości" (jeséń 1940), "Wiersze wybrane" (môj 1942), "Arkusz poetycki Nr 1" (1944), a téż wiele dokôzów w kònspiracyjnym gazétnictwie.   Baczińsczi ùznôwóny je za jednégò z nôlepszich pòétów czasu òkùpacji. Czedë Stanisłôw Pigòń dowiedzôł sã, że Krësztof wstąpił do diwersyjnégò òddzélu wòjska, rzekł: Cëż, nôleżimë do nôrodu, chtërnégò kawlã je strzélac do wroga z brilantów. Zachòwałë sã wszetczé dokôzë Baczińsczégò – pònad 500 wiérztów, czilenôsce pòémów i kòle 20 òpòwiôdaniów. Nôbarżé znóné wiérzte Baczińsczégò to m.in.: "Elegia o... [chłopcu polskim]" , "Mazowsze" , "Historia" , "Spojrzenie" , "Rodzicom" , "Pragnienia" , "Ten czas" , "Biała magia" , "Gdy broń dymiącą z dłoni wyjmę..." , "Przypowieść" , "Erotyk" . Patronat. Krësztof Kamil Baczińsczi je patronã wiele szkòłów, bibliotek, harcersczich òrganizacji i jinszich jinstitucjów.   1965, Ewa Demarczyk, "Wiersze wojenne" 1990, Jacek Kaczmarski, "Barykada (Śmierć Baczyńskiego)" 1991, Grzegorz Turnau, "Naprawdę nie dzieje się nic" 1999-2000, Naamah, "Magia" , "Przypowieść" , "Kantylena" 2007, Zbigniew Hołdys, "Pocałunek" 2013, Czesław Mozil & Mela Koteluk, "Pieśń o szczęściu" 2013-2014 Barbara Figurniak & Mateusz Jarosz, "Promienie" , "Deszcze" "Dzień czwarty", 1984 "Baczyński", 2013 J. Święch, "Literatura polska w latach II wojny światowej", Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2010. http://www.baczynski.art.pl/ http://culture.pl/pl/tworca/krzysztof-kamil-baczynski http://baczynski.klp.pl/ http://www.baczynski.art.pl/wiersze/ https://web.archive.org/web/20201001122557/https://poema.pl/publikacja/1260-krzysztof-kamil-baczynski http://www.wiersze.annet.pl/
Żelkòwò - to je wies w pòmòrsczim wòjewództwie, w stołpsczim krézu, w gminie Główczëce. Tu je kòscół. W Żelkòwie w 2008 rokù mieszkało 280 lëdzy. 8.) "Wendisch Silkow - Zelkowo 
Jezórnô żaba ("Pelophylax ridibundus") - to je łaza z rodzëznë żabòwatëch ("Ranidae"). Ta żaba żëje m. jin. w Kaszëbsczim Krôjòbraznym Parkù i je òbjimniãti dzélową òchrónią. Òn w swòjim czasu chrochce. s. 32 ("gatunek, którego dotyczy odstępstwo, o którym mowa w § 9 pkt 6")
Głogòwsczi kréz, pòwiat głogòwsczi (pòl. "Powiat głogowski") - to je zemsczim krézã w dólnoszląsczim wòjewództwie z sedzbą w Głogòwie. Lëdztwò: 90 060 Wiéchrzëzna: 443,06 km² Głogów "Gard" Głogów Jerzmanowa Kotla Pęcław Żukowice Starna przédnictwa krézu
  16 maja - Jón Drzéżdżón kaszëbsczi runita 13 maja - Roger Zelazny
Chociwel (we zdrojach: "Fryenwalde" 1190, "Vredenwalde" 1321, "Vriyenwald" 1321, "Nove Vrigenwalde" 1329, "Wreinwaldis" 1338, "Nygen Vrigenwalde" 1492, "Frienwalde", "Freyenwalde" 1652, "Frienwolde" 1760 (Ducatus Pomeraniae Citerioris Et Ulterioris Principatibus, Comitatibus, Urbibus Suis Definitiae Nova et Ampla Descriptio geographica), "Freienwalde"; miem. "Freienwalde"; mòżebné kaszëbsczé pòzwë: "Frinwôłd", "Friwôłd") – gard we stôrgardzczim krézu w zôpadnopòmòrsczim wòjewództwie. Lëdztwò gardu: 3.266 (2009) Wiéchrzëzna gardu: 3,67 km2
- Władisłôw Kirstein 1989 - Jan Trepczik, kaszëbsczi dzejôrz i kòmpòzytora (ùr. 1907) Dëtk do dëtka, a bądze pół kòrëtka.
Spòdleczno Szkòła w Starzënie do chtërny nôleżą dzecë ze: Starzëna, Pôrszkòwa, Kłanina, Môłégò Starzëna, Redoszewa. Historiô Szkòłë W czasach zarabczeniô gôdanié pò pòlskù wënôszałò sã z dodomù. Czas germanizacji òstawiôł znamiona pò se na Pùcczi Zëmie. Piérszé zmiónczi ò szkòłowiznié pòchòdzą z 1718 r. Wëdowiôdómë sã z nich, że pierszô szkòła wëbùdowónô w Radoszewie w drëdzé pòłowie XIX wiekù. Do ti szkòłë chòdzëłë dzecë z Radëszewa i Pôrszkówa. W szkòle bëła jedna szkólnô Wanda Brelowskô. W 1868 r. w Redoszewié wëbùdowónô nowô szkòła, w chtërny ùczëłë sã dzecë z Redoszewa, Pôrszkòwa i Kłanina. Miéwcowie òkòlnëch miectwów ùgôdelë sã, że do ti szkòlë mdą chòdzëłë dzecë z nëch wsów. W szkòlë ti robilë szkólny: òd 1920 r. Tadeùsz Kùlik 1922r. Téòfil Nierzwiczi, Marta Nierzwickô, jich córka Téòfila Sieg. W Starzënie òrganizowanim òswiatë, juwerno jak w jinszich pòmòrszczich wsach zajimalë sã szkólny: Hipiòlit Górsczi i Tóna Chabòwsczi. Przez pierszé lata Górszczi robił sóm, miôł pòd dozérënkã 145 szkòłowników i robił baro cãżkò. Dopiérze w 1922 r. dostôł drëdżégò szkólnégò - TónaãChabòwsczégo. Hipòlit Górszczi sprôwiôł òbòwiązczi prowadnika starzińnsczi szkòłë, chtërnã przejmął pò prusczim szkólnym Janie Splett. Ùroczëzna przejimniãcô môla òdbëła sã 24 lëstopadnika 1920r. Z krôgam òbrzezków òbeznôł gò òbzérnik szkòlny w bëcé miestnëch wëszëznôw. Pò nim òbrzézczi te sprôwielë Paweł Jakùbek i Jan Grenda. Jan Grenda béł prowadnikã szkłlë w Stërzenie do wëbùchù II Wòjnë Swiatowi. Władisłôw Kònefka béł przëczińcą i òrganizatorã bùdowë sëtmëklasowi szkòłë spòdleczny w Starzënië. Zbiérôł pieniãdze, òrganizowôł chłopów do robòtë przy ji bùdowie. Dzãka temù w 1936 rokù bëło òtemknienié sédmë klasowi szkòłë z trzëma mieszkaniama dlô szkólnëch. W tim czasu Kònefka béł radnym szkòłë i òkòlnégò òddzéla pòùczënë. Òstatnym dniã jegò żëcô béł 16 lëstopadnik 1939 rokù. Tegô dnia pò apelu wieczórnym òstôł przewiozłi do lasów Piôsnicë i rozstrzélóny. Òb czas wòjnë w szkòle w Starzënie dzecë ùczëłë sã w niemiecczim jãzëkù. Pò skùńczony wòjnie niemiecczich szkòlnëch zastąpiono pòlsczima: Tadeùsz i Wiktoria Wierzbiccë, Janina Pòdjaskô, Heléna Kùlik, Józef Główczewsczi, Francyszek Szëmikowsczi, Paweł Hejnowsczi, Jan Piepka i Téòfila Sieg z dòdomù Nierzwickô. Prowadnika szkłë béł Tadeùsz Kùlik. W pierszich latach chòwaniégò dzecë pisałë na grifie, a póznié w zesziwkach. W latach 1950- 1968 direkorã szkòłë w Starzënie béł Władisłôw Zwiewka, a szkólnyma: Renata John pò slëbnikù Bòhl, Jadwiga Fikùs pò slëbnikù Zielke, Téòfila Sieg, Lidwinia Stefanowskô, Janina Wróblewskô, Łucja Bizewskô, Tadeùsz Bëczkòwsczi i Zbigniew Mòskalenkò. W nëch latach szkólny co sztërk sã zmienielë. Dwiérnikã béł Józef Gaffke. W 1969 r. direktorã òstôł Marian Szulc, chtëren béł direktorã do 1978r. Pò nim bëlë: Maria Reszke, Renata Bòhl, Henrik Jakùbczik. W latach 1981-2003 direktorã szkòłé bëła Eléònora Sołtësińska, chtërna w 1989 r. zacziłã stôwianié nôwi szkòłë, ale z felënkù dëtków robòtë przerwelë. Pò czile latach nowi bùdink béł ùkuńczony. W 1996 r. bëło swiãto òtemknieniô nowi szkòłë w Starzënie. Bùdink stôri szkòłë pò ùprawienim òddelë nazôt dzecòm 01 séwnika 2001 rokù i dzejô do dzys dnia. Òd 1999 do 2019 w Starzënie dzejało gimnazjum. W séwnikù 2003 r. direkorã òstôł Artur Surmaj i je nim do dzys dnia. W 2006 r. Gimnazjum dostało miono Władisława Kònefczi. W séwniku 2016 r. òbchôdóny béł jubleùsz stôri szkòłë- 80 lat i 20 lat nowi szkòłë. Tekst Marzena Redlin szkólnô ze Spòdleczni Szkòlë w Starzënie Òdjimczi autorka Marzena Redlin, Maciej Wesołowski
Franciszek Lange) - (ùr. [[13 gòdnika]] [[1857]] rokù w [[Domôtowò|Domôtowie]] – ùm. [[23 lëpińca]] [[1914]] rokù w [[Zjednóné Kraje Americzi|Zjednónëch Krajach Americzi]]) ksądz, dzejôrz. Ksãżé swiãcenia przëjimnął w 1885 rokù i pòtemù béł jednym z probòszczów w [[Kòscół Swiãtégò Jozafata|Kòscele Swiãtégò Jozafata]]. Biwało tak, że òn gôdôł przë Mszë sw. w [[Katolëcczi Kòscół|kòscele katolëcczim]] w Chicagò pò kaszëbskù. Lëteratura. Szulist W.: Kaszubi w Ameryce; Szkice i materiały, MPiMK-P Wejherowo 2005, s. 33 (pò pòlskù) s. 4 (pò pòlskù)
Jerozolëma (hebr. ירושלים łac. Hierosolyma, Aelia Capitolina, arab. القدس) gard w Azëji. lëdztwò: 933 113 mieszkańców wiéchrzëzna: 123 km² Tu w kòscele "Pater noster" je tôfla, a na ni Òjcze Nasz pò kaszëbskù. W szpôsownym ùchwôcenim Kaszëb przez Cenôwã Jerozolëma to je Wejrowò. <br&gt
Miedzwiôdk Pùfôtk ("Winnie-the-Pooh") - to je titel ksążczi dlô dzecy, chtërny aùtorã je A. A. Milne, a przełożënk z anielsczégò jãzëka na kaszëbsczi je Bòżenë Ùgòwsczi. W ti ksążce z 2015 rokù są jilustracje z pierwòtnëch wersjów dokazu.
Nôrzãdzôcz (abò jinstrumental; łac. "casus instrumentalis") – jeden òd zanôleżnëch przëpôdków, nôpierszą fùnkcją chtërnégò je wërażenié nôrzãdza, jinstrumentu, chtërnym agens wpłiwô na jinszé òbiektë. Czasã nôrzãdzôcz mòże wërażac rolã agensa w pasywnëch kònstrukcjach. Ùżëcé nôrzãdzôcza z przëmiónkama taczima jak „nad”, „pòd”, „midzë” służi pòkôzaniu jaczégòs placu dzejaniô. Nôrzãdzôcz je m.jin. jednym òd sétmë przëpôdków kaszëbsczégò jãzëka. We wespółczasny lëteracczi kaszëbiznë w nôrzãdzôczu pòjedińczi lëczbë jistników chłopsczégò i dzecnégò ôrtu brëkòwóny je kùnôszk -"ã". W nôrzãdzôczu wielny lëczbë jistników wszëtczich deklinacji przewôżô dualny kùnôszk –"ama".
Pùrtk abò Pùrtôk, Pùrtala - kaszëbsczi diôchëł a téż jeden z 13 "Dëchów", jaczé stoją w gminie Lëniô na turistno-nôtërnym szlachù ò pòzwie "Pòczuj Kaszëbsczégò Dëcha". Òpisënk Aleksandra Labùdë. Pùrtk - je to mëti duch smardu, swãdu i głëpòtë. Mieszkô w smardzyńcach, gnoju i sztokù, a dzejô lëdzóm na psotã. Niejedny mëszlą i gôdają, że Pùrtk i Smãtk to je jedno. Ale smardlëwi, strachòblëwi i głëpkòwati Pùrtk ni mô wnetka nick wespòle z naszim chitrim i wipnym Smãtkem. Jesz nie je dowiodłé, czë Pùrtk je naszim rodzmim dëchã, czë téż mieńwò jegò pòchôdô òd miemiecczigò "der Pure" - co znaczi tëli jak "ten głëpc". Lëdze gôdalë : - "Smierdzysz jak Pùrtk!" - "Sedzysz jak Pùrtk w gnoju!" - "Czëc za tobą jak za Pùrtkem!" - "Wënëkôj Pùrtka z twòjich chëczi!" - "Gôdôsz mie na psotã jak taczi Pùrtôk." - "Z ce je jistny Pùrtala!" - "Ten sã nijak nie ùczi, bò Pùrtk w nie je wlazłi. " - "Je głupi jak Pùrtk." - "Pòżdôj le, Pùrtk ce wnet halô!" - "Dërgòcesz za strachù jak Pùrtk." - "Biéj mie do Pùrtka!" Szlachòta. Pùrtk stoji w Lewinkù, przë rozdardze sztrasów Lëpòwi ë Lësni.
Éé É, é — lëtra rozszerzonégò łacyńsczégò alfabétu, miescy sã w alfabétach taczich jãzëków, jak czesczi, madżarsczi, kaszëbsczi, luksembùrsczi i słowacczi alfabétu. Jakno warijant lëtrë „e” ùżiwónô je téż w jãzëkù anielsczim, francësczim, katalońsczim, duńsczim, galicyjsczim, jirlandczim, italsczim, oksytańsczim, norwesczim, pòrtugalsczim, szpańsczim, szwédzczim i wietnamsczim. W anielsczim jãzëkù ùżiwónô mòże bëc w słowach zapòżëczonëch, na przëmiôr "résumé". W kaszëbsczim alfabéce je ósmą lëtrą. W zanôleżnoscë òd dialektu òdpòwiôdô ji wëmòwa [e], [ɨj] abò [i]. Na kùńcu słowa òdpòwiôdô ji zwãk [ɨ].
Gromicznik je drëdżi miesąc roku w gregorijansczim kalãdôrzu. Mô 28 abò 29 dniów. Jinszé kaszëbsczé miona: wtóran, luti.
Wôrblëniô to je kaszëbskô wies w gminie Pùck, w pùcczim krézu pòmòrsczégò wòjewództwa. Tu w szkòle dzece ùczą sã kaszëbsczégò jãzëka. Téż tu ùrodzył sã Andrzéj Slëwińsczi (1939-2009). szkòła 
Pennywise je punk rockòwé karno z Hermosa Beach w Kalifòrnijë. Pòwstało òno w 1988 rokù z jinicjatiwë Jim Lindberg (spiôw), Fletcher'a Dragge'a (gitara), Jason'a Matthew Thirsk'a (basowô gitara) ë Byron'a McMackin'a (perkùsëjô). Swòje dokôze wëdiwają, wnet òd zôczątkù, w Epitaph Records znôjdiwôjąc sã westrzód nôlepszich karnów żôtoru skate punkòwégò. Miono karna pòchôdô z knédżi Stephen'a Kings'a "It", dzé prawie tak przeziwôła sã sztatura klauna. 1991: "Pennywise" (Epitaph Records) 1993: "Unknown Road" (Epitaph Records) 1995: "About Time" (Epitaph Records) 1997: "Full Circle" (Epitaph Records) 1999: "Straight Ahead" (Epitaph Records) 2001: "Land of the Free?" (Epitaph Records) 2003: "From the Ashes" (Epitaph Records) 2005: "The Fuse" (Epitaph Records) 1988: "Wild Card" (Theologian Records) 1989: "A Word from the Wise" (Theologian Records) 1990: "Wild Card/A Word from the Wise" (Theologian Records) 2000: "Live @ the Key Club" (Live) (Epitaph Records) 1995/2004: "Home Movies" (Epitaph Records) 2003: DVD "From The Ashes" (Epitaph Records) Pennywise - domôcô starna Pennywise w wëdowiznie Epitaph Records
Wielekwiatowy bónk ("Phaseolus coccineus") – to je jednorocznô roscëna z rodzëznë bòbòwatëch ("Fabaceae"). Òn biwô na Kaszëbach. Chłądë ti pnący roscënë na przëmiôr sã pną pò szaszkach w ògródkù i są cenczé, dżibczé, a téż rozcygnioné. To je tak pòzwóny pnący chłąd wielekwiatowégò bónka. Jegò strãk je łãkòwato wëdżãti.
Nordowô Amerika – to je dzél swiata. Ma lądowë sparłãczenie z kòntinenta Pôłniowej Ameriki przez Strzédamerike ("Mesoamerica"). W Nordowej Americe je 23 państwów ë zanôléżnych òbéńdów. 3 nôwiksze państwa - Kanada, USA i Meksyk - to cołka wiéchrzëzna nordowego kontinentu. 20 baro mniészéch państwów na pôłniu to państwa strzédamerikanscze i òstrowë Karaibsczégò Mòrza. Od Nordowi Americzi òddzéleni je téż polarni òstrów Grenlandëjô na nordzie, chtërni je dënsczim protektoratã.
Zwëczajny brzëmielnik ("Euonymus europaeus" L.) – to je czerz z rodzëznë "Celastraceae". Jegò brzôd je widzec òb jeséń i òn je trëjący. Òn rosce m. jin. na Kaszëbach. J. Trepczyk: Słownik polsko-kaszubski, Gdańsk 1994, t. II, s. 265
Topaz abò topôz - to je mineral. Òn mô chemiczny wzór Al2SiO4(F,OH)2.
Zajc - to je zwëk m.jin. na Kaszëbach. Jak Kaszëbi gôdają òn w Jastrowi Pòniedzôłk przëchòdzy do gniôzdków z sana abò mechù np. w ògrodze, a niese farwné (malowóné) jôjka dlô dzecy.
Kaszëbsczi Kabaret Fif (pòl. Kaszubski Kabaret Fif) – kabaret założony w 2000 r. w Pùckù przez Piotra Cëskòwsczégò a Rómana Drzéżdżóna. Repertuar w wiôldżim dzélu béł w kaszëbsczim jãzëkù. Kabaret dzejôł do 2008 r. Òkróm Cëskòwsczégò a Drzéżdżóna wëstãpòwelë w nim m.jin. Sławòmir Gòjka, Pioter Lesnéwa (pòl. Piotr Lessnau), Michôł Piéper, Jerzi Łisk, Mariusz Drzéżdżón. Pòzwa „Fif” znaczi szpôs, szpòrt, wic, wërgel, gag. W 2002 r. Kabaret òstôł wëprzédniony nôdgrodą Òrmùzdowô Skra, jaką przëznôwô redakcjowé kòlegium cządnika „Pomerania”. Dzél tekstów Kabaretu béł wëdrëkòwóny w ksążeczce "Pióro do gilgania/Pióro do gëldzeniô" (Gdiniô 2004, wëdôwizna Region).
Nëczk - jeden z 13 "Dëchów", jaczé stoją w gminie Lëniô na turistno-nôtërnym szlachù ò pòzwie "Pòczuj Kaszëbsczégò Dëcha". Òpisënk Aleksandra Labùdë. Nëczk - je mërawim duch wodny niżészigò szlachù, sprôwca niewezpiecznëch wodnëch krãcëszków. Mieszkô i dzejô w mòrzach, mòrzëcach i raszach. Nëczk je służką Òmańca. Lëdze gôdalë : - "Wej, jak Nëczk wodã miele!" - "W tim jezorze Nëczk wcygô lëdzy w swòje ledło." - "Czë ce Nëczk ni mô òsamòtóné?" - "Nëczk ce wierã òchli do te mòrzëca." - "Niech ce Nëczk wcygnie w tã przepadniã! " Szlachòta. Nëczk stoji w Niepòczołejcach, niedalek jezora Niepòczołejsczégò.
Pontifícia Universidade Católica de Minas Gerais (PUC-MG) je wôżnym môlã dlô rozwiju nôùczi òd 1958 rokù. Brazylskô Pontifícia Universidade Católica de Minas Gerais
Strzódzemné Mòrze – midzëkòntinentalné mòrze, jaczé leżi midzë Eùropą, Afriką i Azją, ò wiéchrzëznie kòl 2,5 mln km². Łączi sã z Atlanticczim Òceanã Miono. Pòzwa Strzódzemnégò Mòrza wza sã òd łacyńsczégò "mediterraneus" i znaczi: w westrzódkù zemi” abò „midzë lądama”. Pòłożenié. Strzódzemné Mòrze leżi midzë Europą, Afriką i Azją. Na zapôdze je sparłãczoné Gibraltarską Cesniną z Atlanticczim Òceanã, na wschòdze przez Cesninã Dardanele parłãczi sã z Morzã Marmara, przez Cesninę Bòsfòr z Czôrnym Mòrzã, a przez Suesczi Kanał z Czerwònym Morzã ë dali z Jindijsczim Òceanã.   Strzódzemné Mòrze jakno jediné na swiece òtoczoné je kòntinentama nôleżącëma do trzech dzélów swiata. Pòłożoné midzë 3 dzélama swiata Strzódzemné Mòrze mô òsoblëwé znaczenié dlô przewòzënkù- je hańdlowim traktã przez Gibraltarską Cesninã (kòl 75 tës. wôrnëch statków òb rok). Nad Strzódzemnym Mòrzã leżą (zgòdno z rëchã zégara): Gibraltar, Szpańskô, Francjô, Mònakò, Italskô, Malta, Sloweńskô, Chòrwackô, Bòsnijô ë Hercegòwina, Czôrnogóra, Albańskô, Greckô, Cyper, Tëreckô, Syrëjô, Liban, Jizrael, Egipt, Libiô, Tunezjô, Algieriô, Marokò. Wikszosc nëch krajów wespółrobi w ramach „Eùropejsczégò Partnerstwa”. Pòrtë. Wôżniészé przeladënkòwé pòrtë to m.jin. : Marsylia (téż pasażersczi i rëbacczi), Genewa, Triest (jeden z nôwôżniészich eùropejsczich przeladënkòwëch pòrtów), Wenecjô (téż pasażersczi), Neapòl, Kartagena (téż wòjenny), Barcelona, Saloniki, Izmir, Split, Rijeka, Tunis, Walencja, Hajfa, Antaba, Bejrut, Palermo, Tel-Awiw-Jaffa. Klimat. Strzódzemné Mòrze leżi w ùmiarkowanym klimace (klimat strzódzemnomòrsczi). Są tuwò cepłé lata i zëmë, môłé zachmùrzenié i atmosfericzné òpadë (òsoblëwie òb lato), môłô mòkrzëzna pòwietrzô i mòcné parowanié. Strzédnô cepłota lëftu w stëcznikù òd 7- 10˚C na nordze, do 14- 30˚C na pôłnim. W zelnikù òd 22- 24˚C na nordze i òd 25- 30˚C na pôłnim. Wòdë. Wòdë Strzódzemnégò Mòrza nôleżą do nôceplészich (strzédno 13˚C) i nôbarżi zasolonëch (strzédno 38,4 ‰) Ceplëzna pòwiérzchniowi wòdë je w zëmie òd 9˚C na eùropejsczich przëmòrzach, do 16˚C w pôłniowo- wschòdnim dzélu, w lece òdpòwiednio òd 22- 26˚C i òd 26- 28˚C. Strzédnô głãbòkòsc: 1438 m; Nôwikszô głãbòkòsc: 5267 m; Ceplëzna: 7˚C- 30 ˚C. Òstrowë. Wôżniészé òstrowë (òd zôpadu): Balearë (kòl 200 òstrowów ò pòwiérzchni 5014 km²) Ibiza (571 km²) Majorka (3600 km²) Minorka (668 km²) Fòrmentera (82 km²) Sardiniô (24 090 km²) Kòrsyka (8680 km²) Sycyliô (25 710 km²; nôwikszi òstrow Strzódzemnégò Mòrza) Liparijsczi Òstrowë (17 òstrowów ò pòw. 117 km²) Malta (246 km²) Kreta (8336 km²) Rodos (1401 km²) Cyper (9251 km²). Midzë Kòrsyką i Apenińszczim Półòstrówã nalôzają sã m.jin. Elba (224 km²) Pianosa (10,3 km²) Gorgona (2,25 km²) Montecristo (10,4 km²).
Wartësłôw - kaszëbszczé miono chłopsczégò ôrtu. Mòżlëwé zdrobnienié je Wartisłôwk , Wartk abò Warti.
Szpalér – to są drzéwiãta abò krze gãsto zasadzoné w rédze, òne mògą bëc strzëgłi abò tak sobie rosc. Na Kaszëbach mòże kùpic roscënë do szpalérów.
Lékarskô mandagòra ("Mandragora officinarum" L.) - to je wielelatnô roscëna z rodzëznë lilkòwatëch ("Solanaceae"). Òna mòże rosc kòl Westrzódzemnégò Mòrza. Knéga zôczątków, z hebrajsczégò jãzëka na kaszëbsczi przełożił ò Adam Ryszard Sikora OFM, Gduńsk 2015, s. 77
Refektôrz - to je klôsztornô jôdnica. Òn mòże bëc w zómkù.
Pòlëca (we zdrojach: "Polyz" 1249, "Poliz" 1249, "Pulitzs" 1253, "Politz" 1253, "Poltze" 1577 (Stefano Bonsignori), "Pölitz"; pòl. "Police", miem. "Pölitz") - krézewi gard w Zôpadnopòmòrsczim wòjewództwie nad Łarpią ë Domiążą. Lëdztwò gardu: 34.120 (2009) Wiéchrzëzna gardu: 37,31 km2  
Plecónka - bëła plotłô z kòrzeni chójczi pò sczechlaniù kóré ë rżanô słomë. To béł pszczeli domik pòdobné do zwònu. Friedrich Lorentz (1934) pisôł, że Kaszëbi je miele ùstawioné w ògrodach. Plecónka pòd kapą w Parchòwie s. 67 Kashubia
Zmieniwny batalión ("Philomachus pugnax") – to je ôrt strzédnégò wanożnégò ptôcha z rodzëznë bekasowatëch ("Scolopacidae"). Na Kaszëbach mòże òn jesz gdzes biwô.
Lasfór ("Salmo trutta") - to je rëba, chtërna nierzchnie sã w rzékach, a tak żëje colemało w słony wòdze. Òna mòże bëc przeszło 1 m długô. Lasfòrë żëją m. jin. w Bôłce, ale tu je jich mało. W jezorze Wdzydze bë miała jesz żëc rëba "Salmo trutta" morpha "lacustris" - jezórny lasfór, ale je téż wanożny lasfór.
Róman Drzéżdżón, kaszëbsczi pòéta, felietónista ë satirik. Ùrodzył sã w 1972 rokù w Starzënie w pùcczim krézu. Wespółzakłôdôrz Kaszëbsczégò Kabaretu Fif ë kaszëbsczégò lëteracczégò karna Zéńdzenié Młodëch Ùtwórców Kaszëbsczich ZYMK. Je absolwenta Gbùrsczégò Technikùm w Kłaninie a wëdzélu gazétnictwa i spòlëznowi kòmùnikacji na Gduńsczim Ùniwersytece. Òd 1996 robił w Mùzeùm Pùcczi Zemi miona Floriana Cenôwë, a òd 2012 w Mùzeùm Kaszëbskò-Pòmòrsczi Pismieniznë i Mùzyczi we Wejrowie. Wespółrobi z cządnikã „Pomerania”, piszącë felietónë a artiklë. "@laże! @lano! : wiérztczi do smiéchù a ùsmiéchù" , Gdiniô, wyd. "Region", 2008, ISBN 9788375910018 "Czile slów", Gdiniô, wyd. "Region", 2004, ISBN 8389178478 "Dzëczé gãsë" - Antalogijô kaszëbsczi pòezëji do 1990 rokù, przërëchtowelë: Róman Drzéżdżón i Grégòr Jarosłôw Schramke, Gdiniô, wyd. Region, 2004, ISBN 8389178559 "Klëka albo kaszubskie ABC",Gdiniô, wyd. "Region", 2007, ISBN 9788360437568 "Pióro do gilgania" / "Pióro do gëldzëniô", współùsôdzca: Pioter Cëskòwsczi, Gdiniô, wyd. "Region", 2004, ISBN 83-89178-29-X "Puck - stolica Nordowych Kaszub", wespółùsôdzcë: Joanna Grochowska, Barbara Kos-Dąbrowska, Gdiniô, wyd. "Region", 2007, ISBN 9788360437698 "Słowniczek polsko-kaszubski", wpsółautor: Grégòr Jarosłôw Schramke, Gdiniô, wyd. "Region", 2006, ISBN 8360437033 "Kaszubskie tabaka i rogarstwo", Gdynia, wyd. "Region", 2009, ISBN 9788375910308 "Kòmpùtrowé krôsniã. Pòwiôstczi i wiérztczi dlô dzecy" , Gduniô 2010 "Rómka&Tómka kôrbiónka. Z felietónowi pòlëcë", Kaszëbë 2010 "To je krótczé, to je dłudżé… Wędrówki szlakiem obrazkowych nut", Gdańsk-Wejherowo 2014 (pòpùlarnonôùkòwi dokôz ò piesni "Kaszëbsczé nótë" i "Schnitzelbank") "Rómka & Tómka przecywiónka. Felietónë pòzebróné", Gdańsk-Wejherowo-Chwaszczyno 2017 "Mariolka i ji przigòdë", Gdańsk 2017 (bôjka dlô dzecy) Róman Drzéżdżón - wëjimczi z ùsôdztwa Bëlôk – czôrno na biôłim – blog R. Drzeżdżóna
Makaronizna - mòże bëc wplôtanim cëzëch fòrmów do rodny mòwë, wiele razy je to zmieszanie z łacyńsczim jãzëkã, ale téż np. z miemiecczim jãzëkã. Ks. dr Zëchta zanotérowôł (1972): „Meine Mutter matka jechała nach die sztatka, kaufte Messer, noża, schlacht die Ziege, koza.” Tak cos nie je le w kaszëbsczim jãzëkù, ale téż w jinëch np. w  słowacczim, czë pòlsczim:   Povedz mi, má milá, wer hat kemacht, že nemôžem spat die kantze nacht?
Karol Józef Krefft (1907-1995) béł kaszëbsczim spòlëznowim dzejôrzã. Òn béł w kartësczim pòwiace starostą w 1946 rokù. Mòckò gò bòlało czej kaszëbizna bëła w pòniżenim. Béł nôleżnikiem "Zrzeszenia Kaszubskiego" (Kaszëbsczégò Zrzeszeniô), ale tu miôł procëmników. W centróm Żukòwa je òkrãgłi plac (rondo) miona "Karola Kreffty" (Karola Krefftë). k-cassubia m. jin. òdjimk nôleżników "Cassubia"
Kaszubia Kòscérzëna ("Kaszubia Kościerzyna") - klub balôrzów z Kòscérznë. Òni kòpią balã w III zdrëszënie w Pòlsce.
Parafijô p.w. Swiãtégò Miklosza w Gduńskù - mô swój zaczątk w kòscele, chtëren pòstawic dôł w 1227 r. ksyzëc Swiãtopôłk II dlô klôsztoru dominikónów w Gduńskù. Òd 1840 rokù je to parafialny kòscół. W nim mòdlą są téż Kaszëbi. Krótkò tegò stôrégò kòscoła je nowi pomnik ksyzëca Swiãtopôłka II. 1886 (pl)
Szpańsczi slënik ("Arion vulgaris") - to je smôrzcz z rodzëznë "Arionidae". Òn mòże żëc m. jin. na Kaszëbach. Szpańsczi slënik je do 120 mm dłudżi i ni mô bùdinôszka. Òn mòże bëc np. całi bruny, ale tak wiedno nie je.   Szpańsczi slënik je òd spòdkù biôławi. Òn baro z wiérzchù szlachùje za "Arion rufus" (Linnaeus, 1758).   Szpańsczi slënik je wiôldżim szkódnikã np. zwëczajny banii, bónka ("Phaseolus"), trëje gò w swòjim czasu stolemnô pùrchawica. Òn zjôdô je nôbarżi òb noc i pò deszczu. "Arion vulgaris" "Arion vulgaris" Moquin-Tandon, 1855 "Spanish Slug" "Inwazyjne w Polsce gatunki ślimaków ..."
Sardiniô ("Sardegna" abò "Sardigna") - to je òstrów kòl Italsczi, drëdżi pòdle wialgòscë òstrów Strzódzemnégò Mòrza. Òd 1 do 1,5 mln mieszkańców òstrowù ùżiwô apartnégò sardińsczégò jãzëka . Dzysdniowò Sardiniô słëchô do Italsczi. lëdztwò: kòl 1663000 wiéchrzëzna: 24 090 km²
Łësënowi gnôt (łac. "os frontale") – je w szkelece czërzepù. W nim je jeden łësënowi gnôt.
Kòmisjô Zdrowiô – to je jedna ze sztabilnëch sejmòwëch kòmisjów. W ni są pòsélce. Òna zajimô sã sprawama òchronë zdrowiô.
Òbëwatelskô Milicjô (ÒM) – to bëła ùnifòrmòwô państwòwô fòrmacjô ò charakterze pòlicyjowym, chërna bëła do utrzëmaniô statkù i pòrządkù, biôtczi z zleczińcama ë zapewnieniô pùblicznegò bezpiekù. ÒM bëła w Pòlsce w latach 1944–1990. Milicjance mògle jezdzëc autama. Józef Urbanowicz, Mała encyklopedia wojskowa, Warszawa 1970, t. 2, s. 312.
Swiãta ë ùroczëznë. Mieczësława, Narcyz, Placyd, Władisłôw, Władisława, Włodzmiérz Filipinë: Dzéń Samòstójnotë (od Szpansko) Ruskô: Dzéń Rusczi - nôrodné swiãto 1802 - Harriet Martineau, anielskô abolicjonistka, wiolgô socjolożka, feministka, gazetniczka, ekonomistka, filozofka, ùsôdzëła zasadë socjologie (ùm. 1876) 1843 - Dawid Gill, szkòcczi astronoma, astrofòtograf (ùm. 1914) 1879 - Kadzmiérz Bassalik, pòlsczi bòtanik, mikrobiolog (ùm. 1960) 1890 - Egon Schiele, austriëcczi malôrz, céchownik (ùm. 1918) 1892 - Djuna Barnes, amerikańskô runitka w sztelu modernisticznem (ùm. 1982) 1895 - Wanda Dubieńska, pierszô pòlskô òlimpijka, méstrzeni Pòlski w fechtunku, tenisie i biegu na nartëch (ùm. 1968) 1929 - Anne Frank, niderlandzkò-żëdowskô dzewùs, aùtorka achtnionego pamiãtnika o żëcu ji rodzëzny w krëjamnocë przed nazistama (ùm. 1945 w kòncentracëjnem lagrze Auschwitz-Birkenau) 1929 - w Wòlnym Gardze Gduńskù: Rutka Laskier, pòlskò-żëdowskô dzewùs z Bëtowa, pònazwónò pòlską Aną Frank, téż aùtorka pamiãtnika (ùm. 1943 w kòncentracëjnem lagrze Auschwitz-Birkenau) 1934 - Enid Yandell, amerikańskô rzezôrka (ur. 1869) 1937 - Marija Uljanowa, radzeckô rewolucjonistka, politikôrka, sostra Lenina (ùr. 1878) 1942 - Laura Papo Bohoreta, jugosłowióńskô runitka w ladinsczim jãzëku, eseistka, feministka (ùr. 1891) 2003 - Gregory Peck, amerikańsczi aktora (ùr. 1916)
Abdellatif Kechiche (ùr. 1960 rokù), je francësczim Arabã, a téż teatrownikiem i reżisérã.
Rekòwò (pòl. "Rekowo") - to je stôrô kaszëbskô wies w Pòlsce w òbéńdze Bëtowsczégò Pòjezerzô, pòłożonô w pòmòrsczim wòjewództwie, w bëtowsczim krézu, w gminie Bëtowò. Wies je na szlachù wòjewódzczi dardżi . Tu je kòscół ë szkòła. W òbéńdze szôłtëstwa pòłożoné sã mniészé kòlonie: Bòrë, Brinczi ë Rekòwsczé Pùstczi. Stądka je ród Rekòwsczich, a òni są wierã téż aż w Kanadze. 
Òskòwi kòzôk ("Leccinum aurantiacum") – to je grzib z rodzëznë bòrzónowatëch. Kaszëbi zbiérają te grzëbë. Òne roscą pòd òskama.
  1 séwnika - òbarna Westerplatte ë zôczątk II Swiatowi Wòjnë 16 rujana - Léòn Heyke - pierszi pòéta, chtërën pisôł nordową kaszëbizną lësôcką.
- Mieszkò II Lambert òstôł kòrónowôny na króla Pòlsczi 1076 - Bòlesłôw II Szczōdrë òstôł kòrónowôny na króla Pòlsczi 1223 - Swiãti Francëszk z Asëżu stwòrził pierszô szopkã gòdowô 1818 - Kòlãda "Cëchô noc" jako Stille Nacht po miemiecczi pierszi roz spiéwenô na mszë w aùstriôcczi wsë Oberndorf. 1840 - w Pariżu wieczerzô gòdnikowô i pojedënk pòétëcczi medzy Adómem Mickiewiczem i Juliuszem Słowackem. 1945 - zaczãło nadôwôć "Polsczé Radio Szczecëno" 1978 - sowieckô sondô kosmicznô "Wenera 11" na Wenus. 1979 - zaczãła sã inwazëjo sowieckô na Afganistón 1989 - dyktator rumùńsczi Nicolae Ceausescu i białka Elena skôzónë na smierc i rozstrzélonë 1991 - Michaił Gorbaczow zakùńczëł bëc òstatnim prezydentã ZSSR 1993 - na ruskô stacëjo orbitalnëjo "MIR" pierszô w historëji wëstawô kùńsztu w Kòsmòsë 1642 - Isaac Newton, wiôldżi anielsczi fizëk i matematik (ùm. 1727). 1899 - Humphrey Bogart, amerikańsczi teatrownik (ùm. 1957) 1954 - Annie Lennox, szkòckô spiéwôrka 1968 - Helena Christensen, dëńskô fotomodelkô 1294 - Mscëwòj II, ksyżëc pòmòrsczi (ùr. kòl 1220) 1938 - Karel Čapek, czesczi runita (ùr. 1890) 1957 - Charles Pathe, frańcësczi wyrobnik filmòwë 1977 - Charlie Chaplin, amerikańsczi teatrownik i reżiser (ùr. 1889) 1983 - Joan Miró, katalańsczi malownik, grafik, żłobiôrz (ùr. 1893). 1989 - Nicolae Ceauşescu, diktatôr rumùńsczi (ùr. 1918) - rozstrzélony 1995 - Dean Martin, amerikańsczi spiéwôk (ùr. 1917). 1997 - Władysław Jeliński 2006 - James Brown, amerikańsczi spiéwôk (ùr. 1933). 2008 - Eartha Kitt, amerikańskô teatrownica i spiéwôrka (ùr. 1927). 2016 - George Michael, anielsczi spiéwôk (ùr. 1963)
Bajerë (miem. "Freistaat Bayern") - są nôwikszim związkòwim krôjã w Miemiecczi Federacëjny Repùblice. Òne òbjimają 70 533 km² wiéchrzëznë. Tu mieszkô wiele katolëków. Bajerowô stolëca je w Mnichòwie. Kaszëbi biwają w Bajerach.
Kùrzélc abò ptôszni jastrzib ("Accipiter gentilis") – to je wiôldżi ptôch z rodzëznë jastrzibòwatëch ("Accipitridae"). Òna tegò rabùsznégò ptôcha mòże trzasnąc nawetka na kùrã abò zajca. Czedës na Kaszëbach żëło jich dosc wiele, a w 2022 rokù kùrzélc téż tu je. 
Augùstin Dominik (1915-1987) ùrodzył sã w Żarnowcu. Òn dłëgszi czas robił jakno ksãgòwi w Krokòwie. Napisôł m.jin. zbiérk hùmòresków "Tóna z pustk" (1983), a pò pòlskù "Gawędy kaszubskie" (1986).
Wloknica - to je ôrt primitiwny tërlëczi, chtërna mô jakbë dwa błozna, a cągnie ją np. kóń. Tak jak Bernard Zëchta (1973) napisôł w swòjim słowôrzu, czedës mógł na ni przëwiezc np. beczkã wòdë.
Zôbòrsczi Park Krajòbrazny to je krajòbrazny park ò wiéchrzëznie kòl 340 km² (założony w 1990 rokù) w gminie Chònice i gminie Brusë. Tu rosce np. kaszëbskô wika i brzëtewka ("Danthonia decumbens" DC.).
Drzewióna to béł Pòlabsczi Słowión. Ti Pòlabsczi Słowióni bële z plemienia Òbòdritów. Òni gôdale jesz w XVIII w. pòlabsczim jãzëkiem.
Domôcô jabłónka ("Malus domestica" Borkh.) - to je roscëna - miészańc - dwóch ôrtów jabłónków z rodzëznë różowatëch ("Rosaceae" Juss.): dzëczi jabłónczi i "Malus pumila". Téż człowiek przë tim miészańcu dosc tëli robił. Na Kaszëbach rosce wiele domôcëch jabłónków. Dosc tëli jich mają gbùrze.
  12 łżëkwiata – bëła w Pòlsce zniosłô cenzura.
Margaréta (ùr. 1230-1234? - ùm. 1282) bëła królewą Dëńsczi w XIII stolatu. Ji òjcã béł Sambòr II.
Archikatédra gduńskô to je nôwôżniszô stôrodôwnota Òlëwë – pòcëstersczi kòscół Swiãti Trójcë, Nôswiãtszi Marii Panienczi i swiãtégò Bernata. Je to swiątnica bazylikòwégò ôrtu. Zachòwało sã tuwò bòkadné wëpòsażenié (XVII-XVIII st.), w tim òrganë (XVIII st.). W 1186 rokù Sambòr I sprowadzył tu cëstersczich klôsztorników z Kòlbacza (Zôpadnô Pòmòrskô). Tu je môl pòchòwaniô ksyżeców Pòrénkòwi Pòmòrsczi. W archikatédrze są pòrtretë achtnionëch przez Kaszëbów pòmòrsczich ksyżëców np. Swiãtopôłka II, Mscëwòja II. Je òna wôżnym môlã kaszëbsczi kùlturë. Òd 1831 rokù béł to parafialny kòscół, w 1925 rokù stôł òn sã katédrą, òd 1976 rokù miéjszą bazyliką, a òd 1992 rokù je to archikatédra. (pl) na Kaszubach
Damroka - kaszëbszczé mióno białogłowsczégò ôrtu, chtërne bëło nadóné na przikłôd nômłodszi córce Aleksandra Majkòwsczégò, Damroce Majkòwsczi. Mòżlëwé zdrobnienié je Mroka abò Mroczka.
Mateùsz Titës Meyer (ùr. 26 gromicznika 1991 we Wejrowie) – kaszëbsczi spòleznowi dzejôrz, lëterackò-mùzyczny ùtwórca, dolmaczéra, szkólny ë òrganista. Pierszi Kaszëba, jaczi zwëskiwô z prawa do pisënkù swòjëch pòdôwków leno pò kaszëbskù, téż w òficjalnëch papiórach. Biografiô. Dzecné ë młodzëznowé lata. Mateùsz Titës Meyer je ùrodzony 26 gromicznika 1991 we Wejrowie. Pòchôdô z kaszëbsczi wsë, Lewinkò w gminie Lëniô, w jaczi do dzysô lëdze dërch gôdają pò kaszëbskù. Ju w dzecnëch latach, dzãka apartnym kaszëbsczim zwëkóm, jaczé bëłë żiw w ti wsë, òdkrił swòją kaszëbską swiądã. W latach 1998-2004 ùcził sã w Spòdleczny Szkòle w Pòbłocym, 2004-2007 w Gimnazjum m. Aleksandra Labùdë w Strzépczu ë w latach 2007-2010 w I Òglowòsztôłcącym Liceùm we Wejrowie. W latach 2002-2006 chòdzył téż do Państwòwi Mùzyczny Szkòłë we Wejrowie (w klase pùzonu) ë w latach 2008-2012 do Diecezjalnégò Òrganistowsczégò Sztudióm w Pelplënie (w klase òrganów). W 2005 rokù béł jednym z załóżców Gminowi Dãti Òrkestrë w Lëni, dlô jaczi aranżowôł dokazë filmòwi, rozriwkòwi ë kaszëbsczi mùzyczi. Òd 2004 rokù, za czasów ùczbë w Spòdleczny Szkòle w Pòbłocym, zaczął pòznawac lëteracczi zapisënk kaszëbsczégò jãzëka, czegò ùcził sã pòtemù téż w Gimnazjum w Strzépczu. Bez 3 lata béł przedstôwcą strzépsczégò Gimnazjum na Kaszëbsczim Diktandze, a téż na Gimnazjowëch Kònkùrsach Wiédzë ò Kaszëbach ë Pòmòrzim w Lëzënie. Òb czas ùczbë w strzédny szkòle we Wejrowie béł załóżcą Karna Lubòtników Kaszëbiznë, jaczé miôł starã przerobic na midzëklasowé karno ùczbë kaszëbsczégò jãzëka - doszło do te w 2010 r., czedë kùńcził szkòłã. W tim czasu jakno przedstôwca szkòłë dobéł: XXIII Kònkùrs Wiédzë ò Pòmòrzim na Gduńsczim Ùniwersytece, X Krézową Òlimpiadã Wiédzë ò Kaszëbach ë Pòmòrzim w Rëmi, V Nôùkòwą Òlimpiadã KPSW we Wejrowie z Wiédzë ò spòleznie ë Nônowszi historie, I Kònkùrs wiédzë ò Paùlu Nipkòwie w Lãbòrgù, VIII Pòmòrsczi Festiwal Kaszëbsczi Frantówczi "Kaszëbsczé spiewë" w Lëzënie. Reprezeńtowôł swòje Liceùm téż na kaszëbsczich warkòwniach "Ambasador Regionu", òrganizowónëch w 2010 rokù bez Karno Sztudérów "Pòmòraniô". Pòd cëskã direkcje szkòłë zrezignowôł z pisaniô maturë z kaszëbsczégò jãzëka, równak jegò gãbnô matura z pòlsczégò jãzëka sparłãczonô bëła z pòchôdanim pòzwów kaszëbsczich môlëznów w dokazach Floriana Cenôwë ë Hieronima Derdowsczégò. W 2010 rokù zaczął sztudérowac pòlską filologiã ze szpecjalizacją szkólno-kaszëbisticzną na Gduńsczim Ùniwersytece, z czegò pò pierszim rokù zrezignowôł. Ùtwórstwò ë artisticzné dzejania. Pierszé kaszëbsczé ë pòlsczé tekstë ùsadzôł òd rujana 2008 r. do smùtana 2009 r. na priwatnym fòtoblogù, a òd stëcznika 2010 r. na niefąksjonérëjącym ju blogù tites.kashubia.com.   Jakno ùtwórca lëtraturë zadebiutowôł pòlskòjãzëkòwą pòwiastką "Moje strony" w pòkònkùrsowim zbiérkù "Ziemia wejherowska, to takie miejsce gdzie...", wëdónym w 2009 rokù bez Krézowé Sztarostwò we Wejrowie. Jakno kaszëbskòjãzëkòwi ùsôdca zadebiutowôł artiklã pt. "Pòczëjë Kaszëbsczégò Dëcha" ë wiérztą "Pùrtk z Lewinka" w smùtanowim numrze Pòmeranie w 2010 rokù, a w 1. numrze "Klëczi" (jinfòrmatorze gminë Lëniô) z 2011 rokù, prozatorsczim tekstã pt.: "Môłô bôjka ò mòji òjcowiznie". Pòtemù pisôł do Pòmeranie, Stegnë, Skrë, Bôłtëcczégò Dzénnika ë Swiãtojańsczi Gazétë. Jegò kaszëbskòjãzëkòwé tekstë bëłë drëkòwóné w antologiach dokazów, jaczé dobëłë w kònkùrsu "Powiew Weny" w 2010 ë 2011 rokù. Je dobiwcą przédnëch nôdgrodów pòeticczich miónków "Złoté Jaje" w Kartuzach z 2011 ë 2012 rokù. W 2012 rokù wëdôł pierszi zbiérk wiérztów pt.: "... zamkłô w słowach". Sparłãczony z karnã ùsôdców kaszëbsczi lëtraturë ZYMK ë z Teatrã ZYMK. 18 strëmiannika 2011 rokù w Lëzënie zadebiutowôł mùzyczno, jakno ùsôdca tekstów ë mùzyczi do binowégò dokazu Adama Hébla pt.: "Smãtkòwô Spiéwa", w jaczim téż zagrôł pòstacjã titlowégò Smãtka. W pòstãpnëch latach wëstãpiwôł téż m. jin. : w jinscenizacje dokazu "Jiwer òstatnëch" Jana Rómpsczégò, a w "Scynanim kanie" we wiele placach na całëch Kaszëbach. Òd 2011 do 2015 rokù wëstãpiwôł téż w programie "Gôdómë pò kaszëbskù" w Telewizje TTM, a w latach 2015-2016 prowadzył lëteracką aùdicjã LARK w Radio Kaszëbë. W latach 2015-2016 béł bëtnikã Gdińsczich Scenarnikòwëch Warkòwniów w Gdińsczi Filmòwi Szkòle, jaczé skùńcził z wëprzédnienim za kaszëbskòjãzëkòwi scenarnik do filmù na spòdlim lëdowi pòwiôstczi ze Słowôrza Zëchtë. W latach 2016-2017 béł bëtnikã warkòwniów "Krącymë Film" w redzczi Fabrice Kùlturë. W 2020 rokù dobéł XXI Òglowòpòlsczi Lëteracczi Kònkùrs m. Jana Drzéżdżóna we Wejrowie, w kategòrie "dokôz na binã". Mô titel Wiôldżégò Méstra Kaszëbsczégò Pisënkù XIX Kaszëbsczégò Diktanda z 2020 rokù w Redze. W 2021 rokù w drëkù pòkazałë sã dwa dokazë, jaczich béł tłómaczérą: "Hewò je mój dodóm, dze je mój Bóg" ë "Przigòdë Alicje w Cëdaczny Zemie". Za nen drëdżi dokôz dobéł Kònkùrs Kaszëbsczi ë Pòmòrsczi Lëtraturë "Costerina" 2021 w Kòscérznie w kategòrie dolmaczënków. Spòleznowé dzejania ë warkòwé żëcé. W latach 2010-2011 béł nôleżnikã Karna Sztudérów "Pòmòraniô", w jaczim béł gòspòdarzã chëczë Pòmòrańców w Łãczińsczi Hëce. W tim czasu zrëchtowôł XXIV Kònkùrs Wiédzë ò Pòmòrzim, warkòwnie Remùsowô Kara w Pilëcach, a téż pòmôgôł przë prowadzenim miedzënôrodnégò projechtu "Seven Senses of Kashubia" w Òstrzëcach.   W 2012 rokù ùsadzył nakładczi tłómaczącé Facebooka, YouTube ë Google na kaszëbsczi jãzëk. W latach 2012-2013 ë w 2015 cygnął akcje wësyłaniô wniosków do miéwców Facebooka ò rëszenié òficjalnégò tłómaczeniô pòrtalu na kaszëbsczi jãzëk. W 2013 rokù, jakno pierszi Kaszëba, zwëskôł z prawa do zapisywaniô swòjëch pòdôwków pò kaszëbskù w òficjalnëch papiórach - personkôrce ë paszpòrce. W latach 2011-2016 béł przédnikã stowôrë Kaszëbskô Jednota, chtërny béł jednym z załóżców. Jakno przédnik KJ béł jednym z ùdbòdôwców kònkùrsu "Méster Bëlnégò Czëtaniô" ë "Miónków Jedny Wiérztë", jaczé w latach 2013-2015 wëspółrëchtowôł z Janiną Bòrchmann w Spòleznowi Bibliotece Gminë Wejrowò m. A. Labùdë w Bólszewie. Dôł téż ùdbã na stwòrzenié Swiãta Kaszëbsczi Fanë, jaczé òd 2012 rokù je fejrowóné na całëch Kaszëbach. W 2013 rokù mët z Gracjaną Pòtrëkùs zrëchtowôł dwa Kaszëbsczé Plenerë - Lëteracczi ë Malarsczi na Głodnicë, a w 2014 rokù pòmagôł w òrganizacje Hókéjowégò Wikeńdu na Kaszëbach ë prowadzył akcjã zéńdzeniów z ùczniôkama wejrowsczich szkòłów, cobë zachãcywac jich do ùczbë kaszëbsczégò jãzëka. W 2016 rokù, jakno przedstôwca Kaszëbów, wprowadzył Kaszëbską Jednotã do Wòlny Eùropejsczi Przëstojiznë (an. European Free Alliance). W 2019 rokù wëspółùsadzył Fùndacjã Kaszëbską, w jaczi prowadzy projechtë pòpùlarizëjącé kaszëbiznã w jinternece, m. jin. : profil Kaszëbskò-pòlsczi słowôrz na Facebookù, Kònkùrs na Kaszëbsczé Słowò Rokù, a téż Jinternetowi Słowôrz Kaszëbsczégò Jãzëka. W latach 2019-2020 prowadzył akcjã Watchdog na Kaszëbach, w jaczi sprawdzył wëdawanié subwencje na ùczbã kaszëbsczégò jãzëka w szkòłach ë samòrządzënach na Kaszëbach. W 2021 rokù zrobił przezérk gazétniczëch artiklów ò Kaszëbach, sprawdzywającë stereotipòwé ë krziwdzącé zamkłotë sparłãczoné z Kaszëbama. Jakno pòdrëchòwanié dzejaniô òpùblikòwôł pòradnik: "Jak gadac ë pisac ò Kaszëbach?" W 2021 zaczął téż prowadzëc akcjã Mòje stronë 2021, w jaczi zbiérô òdjimczi tôflów z dëbeltjãzëkòwima pòzwama môlëznów na Kaszëbach, sprawdzywającë jichną jãzëkòwą pòprawnotã. W latach 2011-2012 béł gazétnikã Radia Kaszëbë. W 2013 rokù robił w Wëdawiznie Region w Gdinie. W latach 2013-2016 béł òrganistą w Mrzeżënie, a pòtemù w latach 2016-2017 w Bólszewie. Prowadzył w tëch placach warkòwnie z kaszëbsczégò jãzëka dlô nôleżników parafialnëch chùrów. W latach 2014-2016 béł téż kasztelanã Szklónégò Zómkù Ksyżëstwa Wichrowëch Mòrzów w Òsłoninie. W latach 2017-2021 mieszkôł ë robił we Warszawie. Béł tam sparłãczony z Òbëwatelską Sécą Watchdog Pòlskô, skùńcził Szkòłã Trenérów Bùtenrządowëch Òrganizacjów, jaczi je nôleżnikã òd 2019 rokù. Robił téż w Ceńtrze Òbëwatelsczi Edukacje, dze pòznawôł pedagògikã Sztôłtëjącégò Òceniwaniô. Òd séwnika 2021 rokù je szkólnym kaszëbsczégò jãzëka w Naji Szkòle we Wejrowie ë òrganistą w Pasyjno-Marijnym Sanktuarium we Wejrowie.
Drobnolëstnô lëpa ("Tilia cordata" Mill.) – to je drzéwiã z rodzëznë lëpowatëch. Òna rosce m.jin. na Kaszëbach. Kwiatë ti lëpë Kaszëbi zbiérają i sëszą. To je zelé do lëkarzeniô. W Kartuzach je takô lëpa nazwónô mionã pamiątczi przërodë.
Skrobajk – to je zort rãcznégò nôrzãda z wëdżiãtim òstrim do skrobaniô np. bùlew.
Łapalëcczé Jezoro (pòl. "Jezioro Łapalickie") - to je jezoro ò wiéchrzëznie 1,55 km² w kartësczim krézu, w Kaszëbsczim Krôjòbraznym Parkù w òbéńdze Kaszëbsczégò Pòjezerzô. Lapalickie jezioro
PKO Bank Polski (Powszechna Kasa Oszczędności Bank Polski Spółka Akcyjna) - to je pòlsczi bank. Òn je òd wiele lat, a sedzbã mô w Warszawie. W tim bankù rządowô kasa mô wiôldżé znaczenié. W 2015 rokù procent kòl nich béł 0,10% na 3 miesące. PKO Bank Polski
Kasyno – to je bùdink, w chtërnym hazardnicë legalno niebezpieczno grają.
Stanisłôw Peplińsczi (pòl: "Stanisław Józef Pepliński") (ùr. 19 strumiannika 1917 rokù w Skòszewie - ùm. 2002 rokù) - to béł ksądz, Pò maturze òn zaczął sztudérowac w Dëchòwnym Seminarium w Pelplënie. Stutthof to béł lager, do chtërnégò gò w wòjnie wësłelë, a jegò numer to 37191. Tam òn przeżił, a 1948 rokù dostôł ksãżewsczé swiãcenia. Jakno ksądz béł pòsłóny do Chònic na dosc krótczi czas. Pò wòjnie òn béł jaczis czas w bòlëcë. "Stanisław Józef Pepliński"
Głodnica (pòl. "Głodnica") - kaszëbskô wies w Pòlsce, pòłożonô w pòmòrsczim wòjewództwie, we wejrowsczim krézu, w gminie Lëniô w òbéńdze szôłtëstwa Strzépcz. Tu w szkòle dzecë ùczëłë sã kaszëbsczégò jãzëka ju w 1991 rokù. ò szkòle s. 5
Prosti nóż – to je rãczné nôrzãdo np. do smarowaniô chleba. Òn mô strënã i chrzept noża.
Epòka żelazła - zaczinô sã na Kaszëbach kòl 700 rokù przed Chr., w ti epòce bëła np. kùltura, chtërną archeòlodzë pòzwelë kaszëbską (pòmòrską, wschòdnopòmòrską). Smãtôrz pòmòrsczi kùlturë je np. w Trzebiôtkach. Lëdze ti kùlturë ùmarłëch nôprzód pôlëlë, a tedë chòwelë do glënianëch grónkach (pòpielnicowé ùrnë), jaczé pózni kłedlë do kamiannëch skrzëniowëch grobów. Te glëniané grónczi mògą miec prosto naznaczoné lëdzczé twôrze na se. Ti lëdze żëlë z gbùrzeniô, ale téż miele chòwã. rëbaczëlë, jachtowelë a zbiérelë, co jima dôwa nôtëra. Czej chto ùmarł, jegò cało pôlëlë. To, co pò nim òstało, kłedlë razã z darënkama zrëchtowónyma z metalu (żelazła abò bronzë) i keramiczi do grobù. (pl)
Pluton (symbòle: i ) – karzełkòwô planeta, plutoid, nôwidniészi òbiekt w Kùiperowim pasie. Òstôł òdkrëti w 1930 przez amerikańsczégò astronoma Clyde'a Tombaugha. Òd czasu odkrëcégò do 2006 béł ùznôwóny za dzewiątą planetã Słuńcowégò Ùstawu. 24 zélnika 2006 Midzënôrodnô Astronomicznô Ùniô òdebrała Plutonowi status planetë. To òznôczô, że Słuńcowi Ùstôw pò prôwdze skłôdô sã z 8 planetów. Wkół Plutona krążi co nômni 5 ksãżëców, z chtërnëch jeden (Charon) mô strzédnicã leno na pòłowã mniészą òd samégò Plutona. Pluton pòliczony òstôł pòmidzë karzełkòwi planetë temù, że nie zjiscywô wëmògów nowi definicje planetë, co zrzeszoné je m.jin. z jegò masą. Wiãkszą masã jak Pluton mają nawetka niechtërne satelitë planetów: Miesądz, Kallisto, Ganimedes, Eùropa, Io, Titan i Tryton. Òd drëdżi stronë Pluton je wiãkszi niż tipòwi transneptunowé òbiektë, a téż wszëtczé planetoidë, chtërne krążą wkół Słuńca.
Mirochòwsczé Lasë - to są znóné lasë kòl wsë Mirochòwò. W nich je wiele rezerwatów. M.jin. tądkã jidze turistny Kaszëbsczi Szlach. W 2021 rokù Fùńdacëjô „Dziedzictwo Przyrodnicze” ùznała Mirochòwsczé Lasë za tak wôrtné, że mògłëbë bëc chronióné jakno park nôrodny. Propónowalë miono „Kaszubski Park Narodowy”. Natura 2000
Zwëczajnô kònoplëca ("Linaria cannabina") - to je môłi ptôch z rodzëznë "Fringillidae". Òn mòże bëc na Kaszëbach. Ten łëzgôcz żëwi sã m. jin. semionama zelësków, a tich mòże tu bëc terô mało.
Stowôra Białków Zgòrzałégò ( „Zgòrzôłczi”; pòl. "Stowarzyszenie Kobiet Zgorzałego") – to je stowôra założonô w 2007 rokù w Zgòrzałém. Zgòrzôłczi dzejają na rzecz promòcje Kaszëb w Pòlsce i za greńcą. Przez dekadã 2007-2017 mają zrealizowóné 22 projechtë i zòrganizowóné cziledzesąt rozegracjów. Zadanim stowôrë je przede wszëtczim edukacjô młodégò pòkòleniô bez òrganizacjã warkòwniów i dbanié ò ùchòwanié kùlturowi spôdkòwiznë. Białczi ze stowôrë wiele razë bëłë bòhatérkama repòrtażów pòlsczich i swiatowëch telewizjów. Za swòjã dzejalnosc bëłë téż nôdgrodzywóné – midzë jinyma Perłą Kaszëb i Òrmùzdową Skrą. Przédnikã Zgòrzôłków je Zyta Górnô. Òficjalnô starna stowôrë
Wartësłôw IX (ùr. kòl 1400 rokù, ùm. 1457 rokù w Wòłogòszczë) – to béł ksyżã z dinastëji Grifitów. Òn béł ksyżëcem wòłogòsczim òd 1405 rokù wôżnym dlô ùniwersytetu w Grifii z 1456 rokù.
Wieszczi je ten chto pò smiercë je czerwòny (Sychta). Aleksander Hilferding béł w Grzmiący i tam uczuł i napisôł (1862), że wieśzczi czedë ùmrze, a bãdze zachòwané w zark, to òn so dostónie zgło i żwie je, aż nôblëższëch przijacelów, òjca, matkã, jednégò pò drëdżim wcignie. Ò wieszczich są pòdania zwëskóné lëterackò, zrobile to np. Alojzy Nôgel i Krystyna Muza. Mòże niejedny wieszczi mielë za żëcô pòrfiriã? Dzieje Brus i okolicy : praca zbiorowa / pod red. Józefa Borzyszkowskiego ; [aut. Krzysztof Walenta et al.].Chojnice ; Gdańsk : Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie, 1984, s. 285. Dr Nadmorski: Kaszuby i Kociewie. Język, zwyczaje, przesądy, podania, zagadki i pieśni ludowe w północnej części Prus Zachodnich, Poznań 1892, s. 60. Perszon, J.: Na brzegu życia i śmierci : zwyczaje, obrzędy oraz wierzenia pogrzebowe i zaduszkowe na Kaszubach. Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 1999 (English summary).
Biôłogarda (téż: Biôłgard; we zdrojach: "Belgrod" 1124, "civitas Albam" (Gall Anonim), "Belegarde" 1159, "Belegarde" 1176, "Belegarda" 1194, "Belgard" 1229, "Bjêłôgarda" (Cenôwa), "Biôłogarda" (Ramułt), "Biôłgard" (Ramułt); pòl. "Białogard", miem. "Belgard") - krézewi gard w Zôpadnopòmòrzczim Wòjewództwie nad Pôrsãtą.
Dowiérny człowiek – w demokratnych jinstitucjach to je człowiek, chtëren mô òglowé ùwôżanié i dozérô rzetelnégò òdbécô zgromadzeniów, zéńdzeniow abò welacjów. Òn mô prawò pisac w protokole i dac na cos bôczenié. "Ustawa z dnia 5 stycznia 2011 r.
Kalisz (pòl. "Kalisz", miem. "Kalisch") – to je kaszëbskô wies w Pòlsce pòłożonô w pòmòrsczim wòjewództwie, w kòscérsczim krézu, w gminie Dzemiónë w òbéńdze Wdzydzczégò Parkù Krajòbraznégò. Tu w szkòle dzece ùczą sã kaszëbsczégò jãzëka. W òbéńdze szôłtëstwa pòłożoné sã mniészé kòlonie: Jałówe, Leżëchòwò, Nowé Słoné, Staré Słoné, Słupinkò ë Tòmaszewò. W tich stronach bëlë pszczélkòwie. Wies je na szlachù banowi sécë Kòscérzëna-Lëpùsz-Chònice ë na szlachù wòjewódzczi dardżi .  1.) "Słone Stare" , 2.) "Słone  Kalisz
Môłé Masłowice są kaszëbską wsą w gminie Tëchómié, w bëtowsczim krézu pòmòrsczégò wòjewództwa.
Beyoncé Giselle Knowles, (ùr. 4 séwnika 1981) je amerikańską spiéwôrką. 2003 - "Dangerously in Love" 2004 - "Live at Wembley" 2003/2004 - "Dangerously in Love World Tour" 2004 - "Verizon Ladies First Tour" 2006 - "B'Day" / "B'Day Deluxe Edition" 2007 - "B'Day Anthology Video Album" 2007 - "Irreemplazable" 2007 - "The Beyoncé Experience Live" 2007 - "The Beyoncé Experience" 2008 - "I Am... Sasha Fierce" / "I Am... Sasha Fierce Deluxe Edition" 2009 - "Above and Beyoncé - Video Collection & Dance Mixes" 2009 - "I Am... Sasha Fierce Platinum Edition" 2009 - "I Am... Tour"
, chtërną Sëchta spisywôł razã z fòlklorã. Słowôrz pòwstôwôł na spòdlim materiału zebrónégò przez aùtora prosto òd Kaszëbów przë leżnoscë wielënë swòjich rézów i gôdków z mieszkańcama kaszëbsczich môlëznów. Zapisywô słowarzowé i etnograficzné zbiéżnotë Kaszëb z Kòcewim, rzôdzy z Bòrama. Wedle Eùgeniusza Gòłąbka słownik Bernarda Zëchtë zawiérô przede wszëtczim aùtenticzną mòwã Kaszëbów z terenów, na jaczich przetrwelë w XX wiekù. Gòłąbk pòdkresliwô, że nie je to kaszëbizna tipù „zrzeszińsczégò”, znónô ze słownika Jana Trepczika, a to temù, że ksądz Zëchta dosc kriticzno zdrzôł na słowòtwórstwò tzw. zrzeszińców (przede wszëtczim A. Labùdë, J. Trepczika), tim barżi, że jich neòlogizmë bëłë czãsto òdpòwiednikama słów jistniejącëch w kaszëbiznie ju òd dôwna. Ùwôżóny je za jeden z nôlepszich słowarzów westrzód słowiańsczich prôc leksykograficznëch. Òd samégò zôczątkù mô stolemné znaczenié dlô baderowaniô kaszëbsczi słowiznë i kùlturë i zwóny je czãsto „encyklopedią lëdowi kùlturë Kaszëb”. Donenczas pòwstałé pòstãpné słowarze i òpracowania òpiérają sã wnetk wiedno na bòkadnym zdrójnym materiale zebrónym i òpùblikòwónym bez Sëchtã. „Słowôrz kaszëbsczich gwarów na tle lëdowi kùlturë” stał sã spòdlim wiele pòdrobnëch prôc jinëch aùtorów i òstôł zwëskòny m.jin. w AJK („Atlas Językowy Kaszubszczyzny”). Zebrónyma w słowarzu przësłowiama zajął sã w òsóbny ksążce prof. Jerzi Tréder. Słowôrz Sëchtë béł téż wôżnym zdrojã wiédzë ò frazeologiznach w przëtrôfkù jiny nôùkòwi prôcë Trédra „Frazeologia kaszubska a wierzenia i zwyczaje (na tle porównawczym). Grégòr Schramke zajął sã zredagòwanim we współczasnym pisënkù kaszëbsczim i adaptacją w jãzëkù pòlsczim wëzwëskónëch ze Słowarza òpòwiôstków, pòdaniów, bôjków i anegdotów.
Zemny pszmiél ("Bombus terrestris") - to je ôrt òwadów z rodzëznë pszczołowatëch ("Apidae"). Òn mô dosc dłudżi sysôcz, a żëje m. jin. na Kaszëbach i je tu òbjimniãti dzélową òchrónią. Augustowski B. (red.): Pojezierze Kaszubskie (praca zbiorowa), Gdańsk : GTN, 1979, s.208 ISBN 83-04-00363-5 Przewodnik do rozpoznawania roślin i zwierząt na wycieczce / tekst Ute E. Zimmer, Alfred Handel ; oprac. całości Wilhelm i Dorothee Eisenreich ; [przekł. Ewa Rachańska, Piotr Kreyser] Warszawa : Multico, 1996, s. 250.
Epòs ò Gilgameszu – to je baro stôri epòs z Blésczégò Pòrénkù napisóny pò akadijskù. W nim je napisóny m.jin. ò pòtopie. "Knéga Zôczątków, z hebrajsczégò jãzëka na kaszëbsczi przełożił ò Adam Ryszard Sikora OFM", Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie Zarząd Główny, Gdańsk 2015, s. 36.
Édmùnd Lewańczik (ùr. 4 gòdnika 1943 rokù w Żukòwie - ùm. 4 maja 2018 rokù) - to béł dzejôrz kaszëbsczi kùlturë. Òn mùzykòwôł i spiéwôł, a béł téż gôdôszã. VIAF Żukowo. Kaszubi pożegnali Edmunda Lewańczyka: śpiewać będziesz teraz Panu Bogu
Ùstrzecha - je nad nôwëższim szosa bùdinkù. Òna je nadzemny.
Żarnowsczé Jezoro (pòl. "Jezioro Żarnowieckie") to je jedno z nôwikszëch jezór Kaszëb - wiéchrzëzna 1431 ha w wejrowsczim krézu. Wedle Bògùsława Rosë ("Bogusław Rosa") rëna tégò Jezora je ferdã, snôdką hôwingą pòwstałą przez to, że w przeszłoce mòrze lodowcowi niecczi bëło zalòné, na zapôdający sã – przez pionowé rësznotë- òbéńdze lodofôłtowi akùmùlacji. Kòl Żarnowsczégò Jezora bëła bùdowónô atomòwô elektrowniô. Pò wiôldżim nieszczescém z taką elektrownią w Japòńsce je wiedzec, że tu òna dlô Kaszëbów bë bëła strasznym kłopòtã na dłudżi lata. Biwô pielgrzimka bôtama przez to Jezoro do Lëbkòwa a tej dali piechti do Żarnówca. "Jezioro Żarnowieckie" "Żarnowieckie 
Lasowô wika ("Vicia sylvatica") - to je ôrt roscënë z rodzëznë bòbòwatëch. Na Kaszëbach ona je np. w Wiłozu Reduni. Przyroda projektowanego rezerwatu „Dolina Mirachowskiej Strugi” na Pojezierzu Kaszubskim s. 43 "Vicia sylvatica" L.
Janusz Kòrczôk, a tak pò prôwdze Henrik Gòldszmit abò ps. „Stôri Doktór“ albò „Pón Doktór“ (ùropdony 22 lëpińca 1878 albò 1879 rokùw Warszawie, ùmarł w séwnikù 1942 rokù w ) pòlskò – żidowsczi lékôrz, pedagòg, pisôrz, pùblicysta i spòłeczny dzéjôrz. Teòretik i praktik wëchówaniô, twórca òriginalnégò systemù prôcë z dzecama, òpiartégò na partnerstwie, smòrządnych procedurach i jinstitucjach a téż pòbùdzaniô samòwëchôwaniégò. Badéra swiata dzecy. Béł pionierã dzałaniów w dzedzënie diagnozowaniô wëchòwawczégò i prekùrsorã w dzejanich na rzecz praw dzecka – człowieka. W 1926 rokù zajinicjowôł pierwszé pismiono redagòóné w wikszim dzélu bez dzecë – „“. Jakò Żid – Pòlôch pòczuwôł sã do dëbeltny nôrodny jidentifikacjë. Major rezerwë służbë zdrowiô . Miłota i edukacjô. Janusz Kòrczôk ùrodzył sã w Warszawie w zasymilowóny rodzënie, jakò syn adwòkata Józefa Gòldszmita (1844 – 1896) i Cecylië z dôdomù Gãbicczi (1854(?) – 1920). Rodzëna Gòldszmitów mieszkała przë sztrasy Bielańsczi 18 (prôwdobòdobny plac ùrodzeniô), w 1881 przeprowadzëła sã na Krakòwsczé Przedmiesce 77, gdze prziszłi pisôrz mieszkôł ze swòjima starszima, sostrą Aną i starką ze stronë matczi, Emilią (Mila) Gãbicką, w 1883 zamieszkelë na sztrasy Miodowi 19, gdze zajmòwale sétmë jizbów, dali przë polacu Krasyńsczich 3, przë Nowò senatorsczi 6 (òbecnie sztrasa Mòliera), na Swiãtojersczi i na Leszno 18 m. 10.   Òd pòlowë lat 80. Kòrczôk chòdzył do szkòłë pòczątkòwi Aùgùstina Szmùrłë przë sztrasy Freta, a dali w 1891 rozpòczął nôùkã w òsmëklasowim (liczącë z klasą wstãpną) VII Rządowim Gimnazjum Chłopsczim. W 1898 zdôł maturã i rozpòczął szudia na Wëdzôle Lekarsczim Cesarsczégò Ùniwersytetu w Warszawie, na chtërnym Sztudiowôł szesc lat, pòwtôrzającë pierwszi rok (kùrs). Lékôrz. 23 strëmiannika 1905 rokù, pò wësłëchaniô piãcletnégò kùrsu medicznych nôùków i złożeniu òbòwiązejącégò egzaminu, òtrzimôł diplom lékôrza. W czerwińcu 1905 rokù òstôł pòwòłóny do rôsczi armië w i wëjachôł na Daléczi Pòrénk gdze jakò lékôrz służił w sanitarnym banie. Pòd kùńc 1906 rokù wrócył do Warszawë. W latach 1905 – 1912 robił jakò pediatra w . Janusz Kôrczôk jakò miejscowi lékôrz kòrzëstôł ze słuzbòwégò mieszkaniô na terenie szpitala i swoadcził pòmòc chòrim w kòżdi chwili. Prowadzył priwatną praktikã. Dzãka rozgłosowi jaczi zdobił pòwiescą „Dzeckò salonu“ (1906), stôł sã znónym i pòszëkiwónym pediatrą. Pò wëbùchù I swiatowi wòjnë òstôł pòwòłony do rósczi armië. Ùrlopòwóny z wòjska pò chòrobie, w 1917 béł lékôrzã w przëtułkach dlô dzecy pòd Kijowã. Miôł téż kòntakt z wëchównym domã dlô pòlsczich knôpów w Kijowie. W pòłowie 1818 Kôrczôk wrócył do Warszawë, do Dôdomù dlô Serot. Lëteracczé i radiowé dzejanié. Janusz Kòrczôk zadebiutowôł w séwnikù 1869 pòd kriptonimã Rik w tigòdnikù satiricznim „Kòlce“. Béł m.jin. współaùtorã pisôny bez karno sensacyjny pòwiescë „Lokaj“; ód 1905 (razã bëło ich bez 200). Ód 1900, pòblikùòjącë w „Wãdrowcu“ cykl felietonów pòd titlã Dzecë i wëchòwanié, zaczął ùżëwac pòwszechno znónégò pseùdonimù „Janusz Kòrczôk“. Midze latama 1898 – 1901 pòblikòwôł w tigòdnikù Czëtelniô dla wszëtczich, m.jin. w ódcynkach swòją pierszą pòwiesc „dzecë ùlicë“. Samòdzelné wëdónié ksążkòwi pòwiescë ùkôzało sã w 1901. Dlô dzecy napisôł m.jin. Mòszki, Joski i Strule, Józczi, Jaszczi i Franczi, Sława, Król Macusz Pierszi, Król Macusz na bezdludny wispie, Bankructwò môłégò Dżeka, Prawidła żëcô, Kajtusz Czarodzéj, Ùparti knôp, Żëcé Ludwika Pasteùra, Lëdze są dobri i Trze wëprawë Herszka. Jiné znóné pùblikacje to m.jin. Jak kòchac dzeckò, Prawò dzecka do szacunkù, Sóm na sóm z Bògã, Czedë zôs bãdã mółi i Pedagògika żartobliwo. Môłi przegląd – gazéta dzecy i młodzëznë. 9 rujana 1926 Janusz Kòrczôk òpracpwôł pierszi numer , chtërny redagòwôł bez dalszi 4 lata. Pismiono bëło tigòdniowim dodôtkã do żëdowsczégò dzennika „Nasz Przegląd“. Bëło twòrzoné z aùtenticznych lëstów i materiałów nadesłónych bez dzecë i młodzëzna. Òstatny numer „Môłégò Przeglądu“ ùkôzôł sã 1 séwnika 1939. Pedagòg. Kôrczôk béł zwòlennikã emancypacjë dzecka i pòszanowaniô jegò praw. Chcôł òrganizowac spòłeczeństwò dzecy òparté na zasadach sprawiedlëwòtë, równych praw i òbòwiązków. W kòrczakòwsczich placówkach bënowé żëcé òrganizowałë taczé jinstitucje jak sejm (dzecny parlament), sąd i redagòwónô w nich prasa. Béł wëkładowcą w i Wòlny Wszechnicë Pòlsczi. Dom Serot i Nasz Dom. Razã ze Stefanią Wilczińską założił i prowadzył w latach 1912 – 1942 dlô zëdowsczich dzecy w Warszawie. Òd 1919 Janusz Kòrczôk współtwòrził téż drëgą instytucjã dlô pòlsczich dzecy Nasz Dom – Zakład Wëchòwawczi Nasz Dom w Pruszkòwie. Ted wie placówczi bëłë przeznaczoné dlô dzecy w wiekù 7 – 14 lat, realizowałë nowtorską kòncepcjã samòrządny spòleznë, z własnyma institucjama – jak sejm, sąd, gazéta, system diżurów, òpieka dzecy nad dzecama, notariat, kasa pòżëczkòwô, spòrtowé klubë, kòłkò òrganizacjë „pòżëtecznych rozrowków“. Òfiara Holokaùstu. Òbczas òkupacjë nosył pòlsczi wòjskòwi mùndur i nie aprobòwôł dyskriminacyjnégò òznaczaniô Żëdów òpaską z Gwiôzdą Dawida. W òstatnych trzech miesącach żecégò (maj – pòczątk zélnika 1942) pisôł pamiãtnik. Òstatny zapisk w pamiãtnikù datowóny je na 4 zélnika 1942. Pamiãtnik Kòrczôka pierszi rôz béł òpùblikòwóny w Warszawie w 1958 rokù. Òstatny marsz. Dom Serot – Kòrczôk, robòtnicë (m.jin. Stefaniô Wilczińskô, Natalia Pòz, Róża Lipiec – Jakùbòwskô i Róża Sztokman – Azrilewicz i kòl 200 wëchòwanków òstalë wewiezony do òbòzu zagładë w Treblince òbczas tzw. Wiôldżi akcjë likwidacyjny warszawsczégò getta. Stałi sã tò chiba 5 sénika 1942. Òdznaczenia. Pòsmiertnie òstôł òdznaczony Krziżã Kòmandorsczim Òrderu Òdrodzenô Pòlsczi. Maria Falkowska: "Kalendarz życia, działalności i twórczości Janusza Korczaka". Warszawa: Nasza Księgarnia, 1989. . Joanna Olczak-Ronikier: "Korczak. Próba biografii". Warszawa: Wydawnictwo WAB, 2011. Igor Newerly: "Żywe wiązanie". Warszawa: „Czytelnik”, 1966.
Technika (gr.: τεχνη [techne] - "kùńszt, trim, mésternosc") je prakticznym zastosowanim nôtërnëch ùczbów dlô produkcëji z nieòżëwiony materëji wôrów przëdatnëch człowiekòwi.
Wòdny lëbòszczk ("Ipomoea aquatica" L.) - to je ôrt roscënë z rodzëznë pòwijôczowatëch ("Convolvulaceae" Juss.). Òn je do jedzeniô, a rosce m. jin. w Azje.
Kalisz (abò téż: Kalëszk; we zdrojach: "Calis" 1303, "Noua Calys" 1307, "circa Novum Kalis" 1312, "Nove Kalis" 1338, "Calis", "Kalis" 1364, "Calysz", "Chalisch" 1460, "Caliszek" 1540, "Callies" 1789, 1833; "Kallies", "Kalisz" (Cenôwa); pòl. "Kalisz Pomorski", miem. "Kallies") - garc we drawieńsczim krézu w Zôpadnopòmòrsczim wòjewództwie nad Drawicą.   Lëdztwò gardu: 4.110 (2009) Wiéchrzëzna gardu: 11,95 km2
Teksańskô gwara je gwara szląsczégò jãzëka, chtërną gôdô sã w Teksase przez szląsczich jimigróntów. Je to dzél òpòlsczégò dialektu, chtërny sã òd ni òdłączëł zarôzka pò wëjëchanim lëdzy ze Szląska na emigracëjã do wsë Panna Maria w rokù 1852. Teksańskô gwara mô w se słowa, jaczé nie òbstoją w szląsczim jãzëkù. Teksańskô gwara mô miészi cësk miemiecczégò jãzëka, bò ji brëkòwnikòwie mielë wëjachóné przed Kulturkampfã.
1490 - Albrecht Hohenzollern, slédny stolemny mester zakona krzëżôcczëgo, pierwszi ksyżëc prësczi (ùm. 1568) 1847 - Antoni Sempołowsczi, pòlsczi agronom, profesor Szkòłë Gburniczej w Zabikowie (ùm. 1936) 1866 – Julian Marchlewsczi, pòlsczi politikôrz, warkòwi i komunistyczni dzejôrz (ùm. 1925) 1870 - Lucjan Rydel, pòlsczi poeta i dramaturg okresu młodopolscziego (ùm. 1918) 1873 - Henri Barbusse, francësczi runita, poeta, gazetnik (ùm. 1935) 1920 - Zofia Rysiówna, pòlskô teatrownica (zm. 2003) 1961 - Enya, irlandzkô spiewôrka w sztelu new age 1965 - Trent Reznor, amerikańsczi muzyk, lider karna Nine Inch Nails 1973 - Sasha Alexander, amerikańskô teatrownica 1974 - Andrea Corr, irlandzkô spiewôrka z karna The Corrs 1264 - Wartësłôw III, ksyżëc dymińsczi ((ùr. kòl 1211) 1510 - Sandro Botticelli, stolemny italsczi malôrz renesansowy (ùr. 1445) 1727 - Katarzëna I, rusko ceserzowa, bialka Piotra Stolemnego (ùr. 1684) 1788 - Charlotte Dorothea Biehl, dëńskô runitka, dramaturzka, dolmaczka, historiczka (ùr. 1731) 2010 - Walasse Ting, chinsko-amerikansczi malôrz (ùr. 1929)
Melchizedek (מַלְכִּי־צֶדֶֿק) – to je pòstacjô z Knédżi Zôczątków (Zo 14,18-20). Òn béł kapłanã Bòga Nôwëższégò i królã Szalemù. Òn przëniósł chléb i wino, a pòbłogòsławił Ôbrama pò bitwie i Bòga Nôwëższégò. Ôbram dôł jemù dzesąti dzél z wszëtczégò. "Knéga Zôczątków, z hebrajsczégò jãzëka na kaszëbsczi przełożił ò Adam Ryszard Sikora OFM", Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie Zarząd Główny, Gdańsk 2015, ss. 46 – 47.
Industrëjô je ôrt ekònomiczny produkcëji chtëren zajimô sã wëtwòrzewanim wôrów ë chtëren wëmôgô inwesticëji zacht kapitału nigle mòże bëc zwënégòwóny jaczi le zwësk. Industrëjô sta sã kluczowim sektorã produkcëji w Eùropie ë Nordowi Americe òbczôs industrëjny rewòlucëji. Aùtowô industrëjô Chemicznô industrëjô Górownô industrëjô Hëtowô industrëjô Infòrmaticznô industrëjó Tekstilnô industrëjô Zjôdnô industrëjô
Kristina ("Drottning Kristina" - ùr. 1626 - ùm. 1689 w Rzimie) bëła królewą Szwedzczi w latach 1632–1654. Òna pierszô w Szwedzce przëjãła titel m. jin. ksyżëna Kaszëbów i Wendów ("Cassuben och Wenden"). Krótkò przed smiercą òna chòrza na różã.
Błotny kagùlc ("Cirsium palustre" (L.) Scop.) – to je ôrt roscënë z rodzëznë astrowatëch ("Asteraceae"). Òn rosce m. jin. na Kaszëbach, a Kaszëbi mògą na niegò gadac kagùlc. "Zróżnicowanie florystyczne zachodniego obrzeża Zatoki Puckiej (północna Polska)"
Kaszëbsczi dél ("dyl kaszubski") - to béł dél, chtëren mógł kùpic w latach 1705 – 1802 w Gduńskù. Grëbiô na 3 - 5 cm, to wierã bëła jegò miara w piłach? Furtak, T.: Ceny w Gdańsku w latach 1701-1815 = Les prix à Gdańsk (Danzig) de 1701 à 1815 , Skł. gł. Kasa im. Rektora J. Mianowskiego - Instytut Popierania Polskiej Twórczości Naukowej, Lwów 1935, ss. 31, 187
ORP Kaszub - to je pòlskò kòrwéta, na służbie òd 1987 rokù. Òna je zbùdowónô w òkrãtowni w Gduńskù.
Kaszëbë – pòlsczi film z 1970 rokù. Pierszi fabùlarny film ò Kaszëbach, wëreżiserowóny bez Riszarda Bera. Akcjô filmu rozgriwô sã w kùńcu XIX stalatégò, w czasach dramaticznëch biôtków Kaszëbów z germanizacyjnym cëskã. Film òpòwiôdô ò kaszëbsczi wsë, w chtërny pòwsta pierszô maszoperiô. Je w nim téż wątk nieszczestlëwi miłotë. Dialodżi są w dzélu prowadzoné pò kaszëbskù, a westrzód aktorów nalezlë sã prôwdzëwi Kaszëbi – pisôrz Jón Piépka i ksãdz Władisłôw Szulëst. Òdjimczi zrzeszoné z filmã
Kwiat – òrgan naseniowëch roscenòw, w chtërnym wësztôłcają sã specjalny elementë do rozmłodzaniô. Twòrzi sã na kùńcu chłądu, chtëren sã zwie kwiatowim dnã. Z niegò wërôstają chłopsczé (pichlónë) i białczëné (stołpk) pëłcowé òrganë, chtërne òdpòwiôdają za rozrôdzanié sã òkrëtoseminnëch roscënów. Pichlónë i stołpk chòwie w se kwiatnik. Òn mòże bëc pòjedińczi na przëmiôr ù tëlpów, abò pòdwójny – jak ù jabłónczi. W pòdwójnym kwiatnikù òkòma kòrónë z òdrzënów je téż czelich – bùtnowi dzél kwiatnika, chtëren szlachùje za lëstama. Kòruna mô przëcëgac zwierzë, nôbarżi òwadë, chtërne mają swój part w zapiszanim kwiatów. Jak mô dońc do zapiszaniô parzënka z pichlóna mùszi sã dostac na stołpk. Chłopsczé elementë stądka przechòdzą do sercowinë, a w ni dochôdô do zaòdzôniô, to je pòłączeniô pëłcowi kòmórczi chłopsczi i białczëny. Pòtemù z sercowinë (zôwiãżégò) je semiã, a z zôwiãżënë brzôd. W tim samym czasu ùsëchô i òdpôdô kwiatnik. Lëteratura. Encyklopedia Guinnessa [aut. tekstów: Ian Crofton et al. ; przekł. Michał Bank et al.]. Sopot, Warszawa Wydanie polskie: 1991, s. 120
Łosëce (we zdrojach: "Losice" 1170, "Lositz" 1171, 1193, "Locisse" 1194, "Losiz" 1197, "Lozitz" 1314, "Lositz" 1236, "Losiz" 1248, "Loseze" 1275, "Losiz" 1294, "Loytze" 1331, "Loitze" 1332, "Loitz"; miem. "Loitz") - garc w Dëmińsczim Krézu w krôju Meczelbòrzkô-Przédné Pòmrë nad Pianą.    Lëdztwò gardu: 4.260 (2009) Wiéchrzëzna gardu: 62,96 km2
Gôchë (pòl. "Gochy") - to są dzélã Kaszëb. Tu mieszkają "Kaszubë". Lëpińce są jich wôżną wsą. Na Gôchach gôdô sã, że bez Kaszëbów król Sobiesczi bë ni miôł dobëté Tërków.
Kôrsyńsczé Jezoro (pòl. "Jezioro Karsińskie") - to je jezoro ò wiéchrzëznie 6,79 km² w gminie Chònice. 
Piroga - to je bôt zrobiony z jednégò sztëka drewna; wëkùmuny, z plaskatim dnem, na snôdszich wòdach mòże w nim paczënowac.
Różewô wąsotka ("Lathraea squamaria" L.) – to je ôrt roscënë z rodzëznë "Orobanchaceae". Òna rosce m. jin. na Kaszëbach. To je cëzożiwca np. na kòrzeniach òlszi.  11 kwietnia 2016
Brodnica (we zdrojach: "Streisbergk" 1262, "Strasberg" 1298, "Brodnicza" 1317, "Straasberg alias Brodnica" 1466, "Strasburg" 1921, "Brodnjca" (Cenôwa); pòl. "Brodnica", miem. "Strasburg in Westpreußen", "Strasburg an der Drewenz") - krézewi gard w Kùjawskò-Pòmòrsczim Wòjewództwie nad Drwãcą. Lëdztwò gardu: 27.731 (2010) Wiéchrzëzna gardu: 23,15 km2
Dromader ("Camelus dromedarius") – to je ôrt wiôldżégò suska z rodzëznë kamélowatëch ("Camelidae"). Dzëkò òn wierã żił w Africe i Azëji.
Swiãti Òto (miem. Otto von Bamberg; ùr. kòle 1060 rokù, ùm. 1139 rokù w Bambergù) – béł bamberzczim biskùpã. Jakno misjónôrz béł na Pòmòrzu, a tam ksyżã Wartësłôw béł przëmùszony do przëjãcô wiéchrzëznë Pòlsczi - ksyżëca Bòlesława Krzëwògãbégò - na skùtk niszczotnëch wòjnowëch cygniéń. Pòlskô zbrojnô zdrëszëna bëła z bamberzczim biskùpã Òto. Òn dokùńcził christianizacjã państwa Wartësława. Miało to wiôldżi znaczënk dlô christianizacji Kaszëbów. Wnetka - bò 1140 rokù - bëło założoné biskùpstwò pòmòrsczé ze stolëcą w Wòlinie. Òn béł w 1124 w Përzëce, Szczecënie, Wòlinie, Kamiéniù, Lubinie kòl Mizëzdrojów, Kòlbrzégù, Biôłogardze i Garcù nad Òdrą, a w 1128 - w Wòłëgòszczi, Dëminie, Usedom, Chòckòwie i drëdżi raz w Szczecënie, Kamiéniù i Wòlinie. Pisôł ò tim biskùpie i jegò misji miemiecczi mnich Herbòrd (XII stalaté). Swiãti Òto je patrónã m. jin. Përzëcë i szczecyńskò-kamieńsczi archidiecezji. Gerard Labùda:"Historia Kaszubów w dziejach Pomorza" t.1 Czasy średniowieczne, Gdańsk 2006, s. 97
Renee O'Connor (ùr. 15 gromicznika 1971) je amerikańską spiéwôrką ë teatrownicą.
Kùlturowô pòzwa – tikô sã pòzwów, chtërne òpisëją produktë kùlturë człowieka (np. Mòstë, Smólniczi, Zelonô Hëta), w tim dëchòwëch elementów. Biuletin Radzëznë Kaszëbszégò Jãzëka 2010, K-PZ Gduńsk 2010, s. 39 "nazwy kulturowe"
Katalońskô (abò Kataloniô; kat. "Catalunya", szp. "Cataluña", oksytańsczi "Catalonha") – autonomicznô krôjna w Szpańsczi.
Haùmea (symbòl: ) - je karłã (kòrusowatą planétą) Słuńcowégò Ùkładu, chtëren je znóny òd 2004 rokù.
Pùrcel - () pùlchné młodzewi kùszk z pszény mączi. Mô spłaszczony sztôłt. Je smażony na cemno-złotô farwã w głãbòczim szmôłcë. Tradicjô kôże je nadzewac przed smażeniém. Czedë pùrcel je ùpieczony, trzeba gò pòsmarowac roztopionym cëkrem pùdrem. Je to jedno z nôbarżi tradycyjnëch pòlsczich kùchów. Przëjeło sã, że cziej chtos w tłësty czwiôrtk nié zjé pùrcla, nie mdze mù sã wiodło. W tłësty czwiôrtk statystyczny Pòlôk zjada 2,5 pùrcla, a wszëtcë Pòlacë razã w tém czasu jedzóm jich kòl 100 milionów. Pierwi pùrclë nadzewało sã czasã migdałem abò òrzechem. Wierzono, że chto na taczi trafi, bãdze mieć szczescy w żëcém. Na Sląskù pùrclë znóny są pòd pòzwą kreple. Pòzwa ta ma dawné pòchòdzenié. Wedle wëdóny w 1714 r. we Frankfùrce i Lipskù kroniczi slasczi (Der Schlesischen Kern-Chronicke) w òdrãbnym sląsczim jãzëkù ùżywónym w mòwie i sztuce (pòezji) jistniało òd dôwna słowò Kraeppel. W jãzëkù miemiecczim ni ma jednégò òkresleniô na taczi wyrób cëczierniczi, a słowò Pfannkuchen mòże òznaczac równo pùrcel jak i nalesnik. W Americe pùrcle sã zwónë doughnuts (donut). Mają sztôłt piestrzenia z dzërą w westrzódkù. Mniszi, barżi òkrągłë są holes. Przësłowia ò pùrclach:. ,Czedë w tłësty czwiôrtk człowiek zjé wiele pùrclów, łaskawi Pón Bóg grzech óbżarstwa darëje.” ,Tłësty czwiôrtk pùrclama swiãtëje, a ód Strzodë Pópielcowi pòst szëkùje.” ,Ód tłëstégò czwiôrtkù do Jastrów- kłóni sã pòst.” ,Chto w tłësty czwiôrtk nie zjé pùrclów wiele , temu mëszë zjedzą pòle i bãdze miôł pustą stodołã.” ,Pòwiedzôł Bartk, że dzys je tłësty czwiôrtk. Jegò białka ùwierzëła i pùrclów nasmażëła”. Skądka sã wzął Tłësty Czwiôrtk? Tłësty Czwiôrtk to òstatni czwiôrtk przed Wiôldżim Pòstem. Rozpòczinô óstatny tidzéń karnawału. Czëdës tego dnia swiãtowano kùńc zëmë, pòczątk zymkù. Jimpreza rozpòczina sã òd tłëstégò jedzeniô: miãsa, kapùstë ze skwarkama, abò blós skwarkama. Pùrcle bëłë na òstatk. Tedë pùrclë miałë nadzenie ze słoninë. Zós sóm kùch nie bëł cëkrzony. 12 minut wchodzeniô pò trapach 20 minut bieganiô 30 minut jazdë na szrëcach 40 minut chùtczégò szpacerù 45 minut gòrącegò kùszkaniô 50 minut òdkùrziwaniô 60 minut czeszczeniô wescëloka 60 minut tuńcowaniô 120 minut pisaniô na kòmputrze 120 minut seksù 150 minut gôdczi przez telefón 180 minut mëcégò 180 minut zmiwaniô statków 240 minut spaniégò 300 minut jazda aùtã 600 minut òbzëraniô zdrzélnika Recepta na pùrclë:. Nôpierwi 14 dkg młodzów rozmieszac w szklance cepłégò mléka i 2 sklónkach mączi. Czej weroscą, dodac je do 2 kg mączi, wëmieszac. Tedë wlôc roztopioné masło (25 dkg), jesz jesz jednã sklónkã mléka i jniné dodatczi – cëczer waniliowi, skórã i sok z cytrónë. Wszëtkò wërabiac rãką i pòdsëpòwac mąką. Pòtemù ùlepic môłé kùgelczi, natkac marmeladą , ùłożëc na płócienku i òstawic jaż wërosną. Piec w głãbòczim òleju. Na kùńc ùmòczëwac Purce w krowinie zrobiony z cëkru pùdru i wòdë i smaczno zjesc. Bibliografia:. Czerwińska, T., Pająk A., Lucyna S. Z kaszëbsczim w szkòle, Gduńsk 2001, s. 173 https://web.archive.org/web/20150214032936/http://www.poradnikzdrowie.pl/zywienie/co-jesz/jak-spalic-kalorie-z-jednego-paczka_40548.html [dostęp 2014.11.17] http://www.ilewazy.pl/paczek [dostęp 2014.11.17]
Decoupage (òd. francesczégò "wëcënac") je to metoda òzdabianiô rozmajitëch przedmiotów pòlegająca na prziklejaniô na rozmajité pòwierzchnie taczie jak drewno, metal, wôrpòwinã, skło, plastik, ceramikã wzorów wëcãtëch z papióru abò papiórowi serwetczi. Klasiczny decoupage pòlegô na tim, że przëklejô sã wzorë z papióru i przëkrëwô gò warstwama lakeru tak, żebë sã wtopił w całoscë i nie béł do wëczëcô przë dotkniãcu. Mô òn wëzdrzec jakno namalowóny. Historiô. Kunszt pòchòdzy z Syberii. Lëdze òzdabialë grobë swòjich starszich. W XII wiekù ùżiwóno techniczi w Chinach do òzdobianiô lampionów, òknów, skrzinków i jinszëch przedmiotów. W XVII stalatim kùpcë przënieslë technikã nôpierwi do Włochów, a dali w XVIII wiekù do jinszëch eùropejsczich krajów. Stolôrze z Wenecji ùżiwalë decoupage do robieniô méblów, chtërne bëłë jiwerné do chińsczich lakerowónëch méblów (leno bëłe tóńszi). Ùmiejãtnosc takô zwa sã contrafatta. Jak sã zmieniła móda, sztëka òstała nazwónô "sztëką biedôków". Pòtim decoupage stało sã białczim hobby, znónym na dwòrze Ludwika XV. Ùżiwónô gò do òzdabianiô skrzinków, kastów i toaletnëch przibòrów. Wëkòrzëstiwano do niegò nie leno òdbitczi, le téż wëcãté elementë òrginalnëch òbrôzów. Zniszczono tak wiele dokôzów ternych malôrzów taczich jak Boucher, Fragonard, Redoute, Pillement, Watteau.   Niechtërnëch ùtwórców decoupage ùwożono za artistów, np. było z Mary Delaney, zajmòwalë sã tim téż Pablo Picasso i Henri Matisse. przedmiotë do òzdabianiô, np. kaste, skrzinczi z drewna, przedmioté z metalu, wôrpòwinë, skła, plastiku, ceramiczi, wzorë do wëcãcô z papióru abò papiórowi serwetczi, nożecë, nóż, pãzle, kùchniowô gąbka, kléj do decoupage, farwë, laker. http://www.decoupageart.pl/ http://www.decoupage.net.pl/ http://www.creativehobby.pl/ http://www.decoupage.com.pl/ http://www.decouart.pl/ http://www.decoupage.art.pl/ http://pasjadecoupage.pl/ http://przyda-sie.pl/ https://scrapshop.com.pl/ https://sklep-ewa.pl/ M. Pryce, "Decoupage", Warszawa 2007. M. Lupato , "Decoupage : wszystkie techniki", Warszawa 2010.
Kłómka - to je rãczno miechòwatô séc na dłudżim szachù do łowieniô rëbów. Ernst Seefried-Gulgowski, Von einem unbekannten Volke in Deutschland. Ein Beitrag zur Volks- und Landeskunde der Kaschubei /Izydor Gulgowski, O nieznanym ludzie w Niemczech. Przyczynek do ludoznawstwa i krajoznawstwa Kaszub, przekład M. Darska-Łogin, red. naukowa i wstęp J. Borzyszkowski, Berlin 1911 - Gdańsk 2012, s. 95. Longin Malicki. Pożywienie rybne Kaszubów Wdzydzkich, Gdańsk : Muzeum Pomorskie, 1972, s. 10.
Antropòlogijô je ùczbą ò człowiekù ë lëdzczim ôrce. Zajimô sã ewolucëją "Homo sapiens" ë wszëtczima aspektama lëdzczich biologijô ë kùlturów.
Szkòłowi rok – je w Pòlsce ùmòwno òd 1 séwnika do 31 zélnika przińdnégò rokù. Direktor mòże ùcznióm w nim kąsk zmieniac. Dz.U. 2010 nr 186 poz. 1245
Zymk to je jedén ze snôżich i robòcych, przédnych cządów rokù. Kalãdôrzowi zymk zaczinô sã kòl 21 strumiannika, a astrologòwi téj, czéj słuńce przekrôczô niebiesczi ekwator. Za klimatowi zymk ùwôżo sã czas , w chtërnym strzédnô temperatura òb całi dzéń je òd 5 do 15 celsjusowëch gradów cepła. Zëma jidze wiedno wprzódk przed zymkiem. Zymk dzeli sã na nôzymk (pierszô pòłòwa), zwóny téż przedzymkã, ë na pòzymk (drëgô pòłòwa). Astronomòwi zymk kùnczi sã w nôdłëgszim dniu rokù - kòl 21 czerwińca. Zymk to je snôżi i robòcy cząd rokù. Bùten robi sã cepli i przëlôtiwôją do naji rozmjité ptôchë z daleczich cepłich krajów. Reno móże bùdzëc naji môłi skòwarnk swòjim piãknym spiéwem. Zakwitają téż niejedne drzéwiãta ë zjawiają sã pierwszi kwiôtczi np. pòdsniéżczi, zymkòwi szafran ë kukówczé rãkawice, a jak je cepłi wiodro chùtkò pòkôziwają sã téż tëlpë. Całi swiat przirodë bùdzy sã pò dłudżim, zëmòwim spikù. W ògardze ùnoszô sã miłô wòniô besowëch kwiatów. Zymk przeòblôkô całi swiat w szëkòwną zeloną sëkniã, jakô ceszi òczë. Dnie robią sã corôz dłëgszi, chùtczi wschôdô słuńce i rôczi do robòtë. Trzeba téj chùtkò wstajac, bò na zymkù je wiele do robieniégò; téj je nót robic zymkòwé pòrządczi np.: pòzbierac pòłómóné przez òstri zëmòwi wiater wietewczi, zrëc ògardk, zasadzëc kwiôtczi na zôgónkù. Zymk w kòżdim môlu je wëfùlowóny nôdzeją na nowé żëcé. Dłudżi żdanié na cepliszé dnie mòże prawie bëc snôżi, bò "(...) czôłwiek z nôtërë je taczi, czej długò na co wezérô, téj mù nôwikszi chòc skôrb pòwszédnieje". To sã chùtkò zabôcziwô ò snôżoce zymkù ë zôs żdô, ale tim razã na lato. Pierwszi dzéń zymkù wiąże sã z kùńcem zëmë i òbùdzenim sã nôtërë do żecégò, miôł òn długò wiôldzi cësk na lëdzy. Mòże cos z pògańsczich zwëków pòwitaniégò zymkù òstało do dzysdnia np. w farwòwanim jôj abò degòwanim jałowcã, czë w òrzbie na swiãtégò Józwa. Czasã na Kaszëbach 19 strëmiannika je równak tëli sniegù, że ò òrzbie tegò dnia je cãżkò gadac. Jaje je znanką żëcégò. Na zymkù séwôrz wëchôdô téż sôc zôrna. Do nowich zwëków jaczé parłãczą sã z przëwitônim pierwszégò dnia zymkù mòże zarëchòwac ùcek ùczniów ze szkòłë (lóprowanié). Ten zwëk je colemało lëdóny przez szkólnych i ùczniowie chòc ùceklë z lekcji nie brëkùją skùtków wzyc na se. Wierã wszëtcë długò żdają na cepliszé zymkòwé dnie, chtërne dôwają lëdzama wiele redotë ë ùcechë? Lëteratura. Alojzy Bùdzysz: Zemja kaszëbskô (1982).
Lëdowô nóta ("Ludowa Nuta") z Kanadë - je amatorsczim karnã, chtërno òd 2005 rokù mô mòcną łączbã z Kaszëbama. Òni spiéwają dosc wiele pò kaszëbskù, a nawlékają do bëlny tradicji pòlsczi mùzyczi w Americe - "Chicago Style Polka". Jich platkã mòże pùszczac na wszelejaczich rozegracjach i przëjãcach. To karno wëstãpiwało na Kaszëbach. Lëdowô nóta
Przëwidz (pòl. "Przywidz") - to je kaszëbskô wies w Pòlsce w òbéńdze Kaszëbsczégò Pòjezerzô, pòłożonô w pòmòrsczim wòjewództwie, w gduńsczim krézu, w gminie Przëwidz. W òbéńdze szôłtëstwa pòłożoné sã mniészé kòlonie: Gròmadzënò ë Katrënczi. Wies je nad jezorã Przëwidzczim ë na szlachù wòjewódzczi dardżi . Tu je kòscół.  Szkòła
Dôwôcz (abò datiw; łac. "casus dativus") – jeden òd zanôleżnëch przëpôdków, nôpierszą fùnkcją chtërnégò je wërażenié dalszégò dopełnieniô. Przëpôdk ten brëkòwóny je do òpisaniô òsobë, chtërna dostôwô cos w rezultace dzejaniów agensa. Jistnieje we wnetka wszëtczich słowiańsczich jãzëkach, a téż m.jin. w stôrogrecczim, miemiecczim, jislandzczim. Dôwôcz je m.jin. jednym òd sétmë przëpôdków kaszëbsczégò jãzëka.
Gwiôzdeczka - to je kòlãda z Kaszëb, chterny słowa napisôł Sztefan Bieszk. Słowa w stôrim pisënkù.   O Gwiôzdeczko të, jak ubëtno mërgosz mie! Pewno të jes hewo sta i na kumk Jezusa zdrza. Dôj nóm wiadę, dôj wew kaszëbsczi i nasz krôj. Złotô Gwiôzdeczko, jak jô lëdóm wzérac w cę. Parmin twój jak anioł Gód z podniebiô na gladę jezra sôdł. Tak twój strzébni wid wdô ters moji dëszë sztrid. Bosczi swiatło të, slôdë cę ny trzeji Madzë szlë. Niechcéj nijak zéńc dlô mie, cziej rôz żëcô wid mój schôdac mdze. Wiedno swiécë nóm, jak nëch wiedzë do szczescô bróm. </poem&gt ; Kaszëbsczié kolędë ë godowé spiéwë / zebr. i wstępnie oprac. Władysław Kirstein ; [wybór i przygot. do druku Jerzy Stachurski ; wstęp Józef Borzyszkowski]. Gdańsk : Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie, 1982, s. 102 DISCANTUS
Mizëzdroje (we zdrojach: "Mysdroje" 1579, "Misdroy" 1579; pòl. "Międzyzdroje", miem. "Misdroy") - garc, a téż kùrort w kamieńsczim krézu w Zôpadnopòmòrzczim Wòjewództwie na Wòlënijë nad Bôłtã. Lëdztwò gardu: 5.502 (2009) Wiéchrzëzna gardu: 4,50 km2 "Międzyzdroje i okolice. Praca zbiorowa, Wydawnictwo Rajd, Polska, 2008.
Pas - to je dłudżi, wąsczi sztëk skórë, wôrpòwinë abò jinégò sztofù. Òn przëtrzimiwô np. bùksë. M. jin. Kaszëbi rôd gò mają.
Zwëczajnô leszczëna ("Corylus avellana" L.) – to je czerz z rodzëznë brzózkòwatëch ("Betulaceae" Gray). Òna rosce m. jin. na Kaszëbach ë mòże tu ju w gromicznikù kwitnąc, a pòtemù mô lëszczënowé òrzechë. W przëtrôfkù ti roscënë ji parzënka je przenôszónô przez wiater, ale z ni pich mògą zbiérac pszczołë. Leszczinczi są leszczënowim lôskã. Przewodnik do rozpoznawania roślin i zwierząt na wycieczce / tekst Ute E. Zimmer, Alfred Handel ; oprac. całości Wilhelm i Dorothee Eisenreich ; [przekł. Ewa Rachańska, Piotr Kreyser] Warszawa : Multico, 1996, s. 48.
Glësno (pòl. "Małe Gliśno", miem. "Klein Glisno")) – to je kaszëbskô wies w pòmòrsczim wòjewództwie, w chònicczim krézu, w gminie Brusë. W 2011 we wsë mieszkało 201 lëdzy. Òficjalnô kaszëbskó pòzwã wsë w pòstacje „Glësno” òsta wprowadzónô 10 stëcznika 2011. Pôzwã „Glësno” nosy téż czerpiskò, jaczé je kilométer òd Bòrëszk i jaż szterë kilométrë òd wsë ò ti sami pòzwie. Je tak temù, że pòzwa czerpiska wzãła sã nie òd wsë, a òd nazwë geòlogicznégò czerpniczégò rëmù, a ten je téż zapisóny jakno „Glësno”. Fùńt wòskù z Glësna i jin. "Glisno 
Pòtrusowati sromòtnik ("Amanita phalloides" (Vaill. ex Fr.) Link) - to je grzib z rodzëznë mùchôrzowatëch ("Amanitaceae"). Ten pòtrus baro trëje lëdzy.
Johanna von Puttkamer (ùr. 1824 rokù; ùm. 1894 rokù), prëskô szlachcónka, białka Òtto von Bismarcka - prësczigò kanclérza. Òn pisôł do ni w lësce z 1847 r. ò „pògańsczëch Kaszëbach ("Kassuben")”. Zeswiôdczenié, że kòl Kòłczëgłowów "wëją wilczi i Kaszëbi" je w wspòminkach Bismarcka. To znaczi, że chòc w Kòłczëgłowach ju w 1740 r. bëłë zniosłé nôbòżéństwa dlô Kaszëbów - bò bëło rzekłé, że jich ni ma - òni równak, jak je widzec jesz pò kòl 100 latach, tam bëlë.
Arka Gdyniô (pòl. "MZKS Arka Gdynia") - pòlsczi fósbalowi klub z Gdini.
Prowizjô – to je fòrma wënadgrodzeniô subiektu w òprzenim ò sczënioną prawną dzejnotã.
Frank Meisler (1925 – 2018) – to béł żëdowsczi architekta i rzezbiôrz ùrodzony w Gduńskù, chtëren w swòich wspòminkach ("Zaułkami pamięci : Gdańsk, Londyn, Jaffa / Frank Meisler ; w tł. Agaty Teperek i Andrzeja Szewczyka ; w oprac. Miłosławy Borzyszkowskiej-Szewczyk", 2014) pisôł téż ò Kaszëbach. W zélniku 1939 rokù òdjachôł z Gduńska "Kindertransport" razem z nim. Òn przëżił wòjnã we Wiôldżi Britanii, a w 1956 rokù wëjachôł do Izraela. Swòim dzecóm òn òpòwiôdôł ò strôszkach, tak jak to robilë Kaszëbi. W swòjim ùsôdztwie nawlékôł do II swiatowi wòjnë. Jegò robòta je wëstawiony m. jin. w Gduńskù kòl banowiszcza. VIAF
Nowô Wies - je wiôlgą wsą w pòmòrsczim wòjewództwie, w lãbòrsczim krézu, w gminie Nowô Wies. Tu je sedzba Gminë Nowô Wies.
Zimbabwe - to je państwò w pôłniowi Africe, ze stolecznym gardã Harare. Galerëjô Zimbabwe.      
Suchań (we zdrojach: "Zukan" 1269, "Zuchan" 1295, "Suchan" 1312, "Szuchan" 1319, "Sochan" 1417, "Zochghan" 1345, "Czuchan" 1495, "Zachan"; dólnomiem. "Zachon"; miem. "Zachan"; mòżebné kaszëbsczé pòzwë: "Sëchóń", "Sëchąń") – gard we stôrgardzczim krézu w zôpadnopòmòrsczim wòjewództwie. Lëdztwò gardu: 1.465 (2008) Wiéchrzëzna gardu: 3,57 km2
Wendowie ("Wenden","Venedi") - tak Miemcë na Słowión czedës gôdelë. Friederich von Dreger pisôł, że mòwa Wendów ("wendische Sprache") bëła milonô z mòwą Kaszëbów ("Cassubische"). Stefan Ramułt napisôł, że dlô Miemców to mògle bëc np. Słowińcë. Kaszëbskô Karznica to pò miemieckù bëła "Wendisch Karstnitz". Pòdług miemiecczich wiadłów 1 gòdnika 1900 rokù w Miemcach 93.032 personów znało mòwã Wendów ("Wendisch"). Mòże rzec, że jesz przë rodny mòwie - górnosorbsczi jãzëk - trzimają sã Wendowie.
Dawid Szulëst (en: "David Martin Shulist") - ùr. 14 rujana 1951) - je kaszëbsczim dzejôrzã i kanadnym pòlitikôrzã. Òn je zasedzałim Kaszëbą w Kanadze, we wnożënie Wilno (Ontario) ùrodzonym. Jegò òjcã béł Môrcën Szulëst. D. Szulëst ùcził sã m.jin. w Òttawie, a je òd lat aktiwny w stowôrze Wilno Heritage Society. Dłudżi lata to béł ji szef. Wilno (Ontario) - jakno w mało jaczim jinszim môlu bùten Kaszëb, ùchòwôł sã przez kòle półtorasta lat kaszëbsczi jãzëk i zwëczi - wiele mù w òstatnëch latach zawdzãcziwô. Stowôrã "Wilno Heritage Society" wiele zrobia dlô ùchòwaniô i rozwiju kaszëbsczi kùlturë w Kanadze, a w tim jego aktiwné spòleznowé dzejanié mô znaczënk. Jesz jinszim gónã, na jaczim dzejô je mùzeum we wnożënie Wilno (Ontario). To je bëlny ôrt rozkòscérzaniô kaszëbiznë midzë lëdzama w Americe. Òn biwô na Kaszëbach i òb czas swòjégò przebiwaniô tuwò pòznôł wiele aktiwnëch Kaszëbów. D. Szulëst mô wiôldżi cësk na przińdny rozwij i spopularizowanié kaszëbsczi materialny i dëchòwi kùlturë. Òn ùznôwô cësk pismionów, chtërne napisôł Günter Grass – noblista, np. „Kaszëbi są za mało niemiecczi dlô Niemców i za mało pòlsczi dlô Pòlôków” - dlô nich Kaszëbi są Kaszëbama. D. Szulëst achtnie téż pismiona, chtërne napisôł Alojzy Rekowski. Òn w Żukòwie (kòlébce kaszëbsczégò wësziwù) pòdpisôł umòwã i przez wiele lat w tim gardze béł wëstôwk kaszëbsczich wësziwków ze szkòłów z Kanadë. Przë tim D. Szulëst i Theresa Chapeskie wiele zrobilë, a to je pótrzébnô dlô kaszëbiznë robòta. Òd 2008 rokù kaszëbsczi jãzëk bëło czasã czëc w “Radio Kaszëbë” w Kanadze, a D. Szulëst i Ray Chapeskie wiele przë tim zrobilë. W 2012 rokù D. Szulëst przërôcził pòlsczégò premiérã D.Tuska do zazëcégò tobaczi. M. jin. D. Szulëst zrobił dosc wiele, żebë Matka Bòskô Swiónowskô - Kaszëbskô Królewô, chtërna w kòscele w Swiónowie mô swój trón bëła znónô téż w Kanadze. M. jin. òn zrobił wiele, żebë w Kanadze zebrac karna ledzy rozmajitëch kùlturów, a òni grelë ze sobą w hokeja. D. Szulëst lubi rzeczónkã: “Wiedno Kaszëbë. Na wiedno Kaszëbi”. Òn w latach 2010 - 2014 béł wójtã gminë "Madawaska Valley". Jak napisôł japońsczi ùczałi lingwista òn gôdô téż ò Kaszëbach: më bëlë, më jesmë, më wiedno bãdzemë. Òn przënôlégô do karenka lëdzy w Nordowi Americe, co jakno pierszi są wëprzédniony za swòją robòtã dlô kaszëbsczi kùlturë np. medalią "Zasłużony Kùlturze "Gloria Artis"". W Kanadze, państwòwô nôdgrodã bëła mù przëznónô za czasów Michaelle Jean. W 2010 rokù D. Szulëst dostôł za swòje dzejanié Kawalérsczi Krziż z Pòlsczi. W 2016 rokù w Kanadze medalia bëła mù przëznónô za czasów David'a Johnston'a. Òn je wëprzédniony przëznôwónym przez Karno Sztudérów Pòmòraniô Medalã Stolema. Pòlskò-anielskò-kaszëbsczi słowôrz (Polish-English-Kashubian Dictionary, 2010 ISBN 9788392856900) (wespółautor Marión Jelińsczi) Kaszëbskò-anielskò-pòlsczi słowôrz (Kashubian-English-Polish Dictionary, 2011 ISBN 9788392856917) (wespółautor Marión Jelińsczi) Òdkrëwającë Eùropejsczé Kaszëbë : tatczëzna mòjich kaszëbsczich prastarków (Discovering Kashubia Europe: The Fatherland of My Kashubian Ancestors, 2018 ISBN 9781771366441) M. Nomachi: U Kaszubów w Kanadzie. Pomerania nr 2(462) luty 2013, s. 43. E. Prëczkòwsczi: Wszëtcë jesmë krewny. Pomerania nr 6 (455)czerwiec 2012, s. 17 Na wiedno Kaszëbi. Z Dawidã Szulëstã (ang. David Shulist), prowadnikã Kaszëbów w kanadijsczim Wilnie, gôdô Stanisłôw Janka. Pomerania nr 4(486) kwiecień 2015, ss. 56-57. VIAF
Kaszëbsczi półtorôk - mònéta ò wôrtnoce 5 fenigów. Òna bëła przed I swiatową wòjną.
1899 - Ernest Hemingway, amerikańsczi runita, noblesta (ùm. 1961) 1951 - Robin Williams, amerikańczi teatrownik, komik (ùm. 2014) 1908 - Nikolaj Rimskij-Korsakow, rusczi kòmpòzytora (ùr. 1844)
Cesla - rzemiãsnik, chteren zajimó sã zwiksza robieniém kònstrukcji bùdowni. Czedës béł òkrãtowi cesla.
Swiãtokrzësczé wòjewództwò (pòl. "województwo świętokrzyskie") - to je jedną z 16 jednostków administracëjnégò pòdzélënkù Pòlsczi Repùbliczi. Stolëcznym gardã swiãtokrzësczégo wòjewództwa je Kielce. Wiéchrzëzna - 11 709,95 km² Lëdztwò - 1 281 796 https://www.kielce.uw.gov.pl/
Abdón Strëszôk (pòl. "Abdon Stryszak") - ùr. 30 gòdnika 1908 w Domôtowie, ùm. 27 lëstopadnika 1995 we Warszawie - profesor, ùczbiôrz, kaszëbsczi dzejôrz. Òn sztudérowôł na Warszawsczim Ùniwersytece, a òd 1935 rokù béł doktor. To béł m. jin. "doctor honoris causa" Warszawsczégò Ùniwersytetu. Òn béł czestnym nôleżnikiem Kaszëbskò-Pòmòrsczégò Zrzeszeniô, a mieszkôł we Warszawie. Aùtor dokôzów pòswiãconëch m. jin. Gdinie. Za żëcégò béł òdznaczony Kòmańdérsczim Krziżã z Gwiôzdą Òrderu Òdrodzeniegò Pòlsczi i jinyma odznaczeniama. Jegò grób je we Warszawie. "Epizootiologia ogólna", 1961 Stryszak Abdon Stefan (1908–1995) VIAF
Kémë. Za formë wòdny i lodofôłtowi akumulacji bierzemë wëtopiszcza i kémë. Geòlogiô. Na pierszé to czãsto pòtikóné wgłãbienia terenu nôprzód wërzezbioné przez lodofôłt abò jego wòdë, a tej nafùlowóné przez lód, jaczi z wiksza béł pòkrëti mòrenowim materiałã, w kùńcu òne ùjôwniają sã pò wëtopienim negò lodu – pò wiele latach w klimace wiele ceplészim. W wielnëch wëtopiszczach wëstãpiwają tzw. Jezórne òczka, zamanówszë bezòdpłiwòwima wëtopiszczama na wiéchrzëznie zajimają kòl 50% terenu. Wëzdrzatk kémów budowò. Kémë - w swòjim òglowim wëzdrzatkù baro szlachują za łësënowim mòrenama. Jich bënowô bùdacja i geneza je równak często jinô. Damë i kémòwé grzepczi są zbùdowóné z szëchtowónëch piôsów, czisów i mułków, bò powstałe w òtemkłëch i szeroczich rozpãklënach nikwiejącégò lodofôłtu ze zbiérającégò sã przez wiele lat materiału. Fòrma lodofôłtowa. Fòrmama rzécznolodofôłtowi erozji są apartno wielné na Kaszëbach pòlofôłtowé jezórné rënë ò rozwicym nôczãszczi norda – pôłnié, bò taczi z wiksza béł czerënk spłënieniô wòdów. Ne podługowate, rechùjącé tej sej dzesątczi kilometrów zôpadlënë, òstałë wëszlamòwóné pòd lodofôłtã przez płënącé pòd nim wòdë (pòd wiôldżim hidrostaticznym cësnienim), szerokòsc renów dochôdô do pórãsta metrów a długòsc òd czile do czile do cziledzesąt kilometrów; dno je nierówne. Pò ùstãpienim lodofôłtu òne nie bëłë do widzeniô, bò bëłë fùl zastarzałego lodu, pòkrëtnégò mòrenowim materiałã; pòkôzałë sã dopiérze pò òceplenim sã klimatu, przez wëtopienié sã negò zastarzałego sã negò zastarzałégò lodu. Niechtërne rënë mogą mieć jinszą genezã. Wedle Bògùsława Rosë rena Żarnowszczégò Jezora je ferdã, snôdką hôwingą powstałą przez to, że w przeszłoce mòrze lodowcowi i niecczi bëło zalòné, na zapôdający sã – przez pionowe rësznotë- òbéndze lodofôłtowi akumulacji. Genezã. W plejstocenie i w holocenie ùsztôłcëłë sã fòrme erozji i rzeczny akumulacji : zôlojowé, nadzôlojowé i deltowe rówiznë, pradolëznë i naniosłé stóżczi. Strzód nich nôwikszã òbéńdã zajimô Zëława. Deltowô rówzna Wisłë. Deltowô rówizna Wisłë, chtërna nosy miono Wiselny Zëławë, zaczãła sã ùrabiac dość późno, bò kòl 5500 lat temu, równoczasowo z Wiselnym Ùstëpã. W nym czasu równio wòdë w Bôłce, co sã podniosła òd zôczątkù holocenu kòle 105 m, ùsztabilizowała sã përznã niżi jak dzysdzéń. Zmùszëło to szlamùjącą z nôdrobniészich piôsków i rzëcznech mùłów, jaczé tworzą dzysô szëchtã arastnëch madów.   Przez nierówną akùmùlacjã i przesuwanie sã ùscowëch remionów rzéczi, jak téż przez ùsztôłcenié plejstoceńsczi grùntowinë teren nie je idealno plaskati. Niejedne òbéńdë leżą niżi równi mórza i òne ùrôbiają zôpadlënã, jinszé jakno np. niewiôldże plachce dnowi mòrenë sygają 10m w.r.m. Nôwicy je terenów òd 0 do 5 m w.r.m. wësok. W norodowim dzélu Gdùńszczégò Pòmòrzô wëstãpiwają pradolëznë. Są tp szeroczé dolëznë, ògołowò ò równoleżnikòwim rozwicym (pôłniowe rozwicé mô le Kaszębskô Pradolëzna), sparłãczoné z dłëgszim pòstojenim lodofôłtu i wërzezbioné przez rzeczne i topnicowé wodë, jaczé w nich płëną. Niechtërny geòmòrfòlogòwie dopisëją naszim pradolëznòm jinszą genezã; bierzą je fòrmë przed òstatnym zlodzenim. Na Kaszëbach wëstãpiwają rozmajité sztôłtë wiéchrzëznë zemi. Pòdzelëc je może na fòrmë ùsztôłconé przez przewôgã akumulacji ( to je zbieranie sã òksëpòwëch materiałów) i téż fòrmë ùsztôłconé przez erozjã (rówkòwanié, rozmiwanié, niszczenie wiéchrzëznë zemi przez płënącé wòdë, lodofôłtë, wiater, chemiczne dzejanié) i denudacjã (zjinaczenié niszczeniô wszelejaczich wiżawów wiéchrzëznë zemi przez rozmajité dzejniczi : wietrzenie, scéranié, erozjã i rëszanié sã òksëpòwëch masów pò ùchëłoscach). Jan Mòrdawszczi "Geògrafia Kaszëb" Mordawski J.,1996, "Geografia województwa gdańskiego"Wydawnictwo M.Rożak, Gdańsk Atlas geologiczno-strukturalny południowej części Morza Bałtyckiego,1979, Wydawnictwo Geologiczne, Warszawa
Łapalëce (pl. "Łapalice") – kaszëbskô wies w Pòlsce pòłożonô w pòmòrsczim wòjewództwie, w kartësczim krézu, w gminie Kartuzë. Wies je pòłożona nad Łapalëcczim J., kòl 5km òd krézowégò gardu Kartuzë. Tu w szkòle dzece ùczą sã kaszëbsczégò jãzëka . Lapalice
- Lewis Caroll, anielsczi matematik, runita (ùm. 1898) 1901 - Giuseppe Verdi, italsczi kompozitora (ùr. 1813) 1972 - Mahalia Jackson, amerikańskô spieworkô (ùr. 1911) 1983 - Louis de Funès, francesczi teatrownik-komik (ùr. 1914) Tegò co daje chleba, słëchac trzeba.
Gardë w Pòlsce - pòlsczé môle i gminë, chtërné môją sztatus gardu. Od 1 stëcznika 2020 rokù w Pòlsce je 944 gardów. Wedle pòdôwków GUS z 1 stëcznika 2008 rokù, w Polsce bëło 892 gardów. Nowi sztatus gardu nadôwa w Pòlsce ùstawa Radë Minysterstwa Bënowëch Sprawów i Administraëji (MSWIA). 66 pòlsczich gardów mô sztatus gardu na prawach krézu. Niżi lësta nôwikszëch z pòlsczich gardów.
Towarzëstwò Młodokaszëbów (pòl.: "Towarzystwo Młodokaszubów") to bëła kaszëbskô òrganizacëjô założónô w zélnikù 1912 rokù we Gduńskù. Sekretarzã ji béł dochtór Aleksander Majkòwsczi. Jakno spòdlowi cél Towarzëstwò miało òcucenié w Kaszëbach swòji nôrodowi swiądë ë podwëszënié wiedzë ò nich, jakno téż wrechowanié jich w strzôl òglowòpòlsczégò żëcô. Młodokaszëbi wëdôwali w cządnikù "Gryf". Jich parola bëła "Co kaszëbsczé, to pòlsczé" – òddôwali przez to mëslã, że nimo jãzëkòwi jinoscë nié są òni apartnym dzélã òd Pòlôchów wedle parłãczni historëji, kùlturë ë wiarë.
Palmiarniô Òlëwsczégò Parkù stoji w parkù w Òlëwie ë ji pòczątk je z XVIII stalata. W ni mòże òbezdrzec egzoticzné drzéwiãta, krzaczi ë jinë roscënë (np. palmë, kaktusë). Òna bëła rozbùdowónô w 1954 rokù.
Kôrczowina – to je drewno z pòdzemnògò dzéla drzewa razem z kôrczem, chtëren òstôł pò spùszczeniu drzéwiãca. Sosna daje kôrczowinã, z chtërni pò 7 abò wicy latach mòże wëdostac żëwicã.
Ùniwersytet Heidelberg je ùniwersytet Miemiecczi, założonô w 1386 rokù, z sedzbą rektora w Heidelbergu.
Adóm Szada-Bòrzëszkòwsczi ("Adam Szada Borzyszkowski") - ùmarłi 2010 roku czej miôł 28 lat, ze wsë Trzebiôtkòwa béł żôłnérzã. Jaczis czas òn béł w Kòszlënie, ale téż na wòjnie w Irakù. Òn béł zabiti jakno żôłnérz. Jegò białka mieszka we wsë Trzebiôtkòwa. "sierż. Adam Szada Borzyszkowski"
Karl Gottlob von Anton (ùr. w 1751 rokù - ùm. 1818 rokù) – prawnik, znajôrz jãzëka łużëcczich Serbów ë jich kùlturë. Òn zbiérôł téż kąsk słowa kaszëbsczégò jãzëka. VIAF
Stodoła – to je gbùrsczi bùdink do zeżniwionégò zbòżégò (np. w snopach) abò słomë. Tu mòże bëc np. draszmaszina.
Sądowny ekspert – to je człowiek, chtëren rozmieje swój fach, pòwòłóny przez sąd do wëdaniô ekspertizë w zôkrãżu jegò wiédzë. W urzãdnëch sprawach, chtërne są prowadzoné na spòdlim ùstawù, pò zdaniu sã na rozsądzenié znajôrza nie brëkùje płacëc. Państwa na swiece mają ò sądownëch ekspertach rozmajité prawa. Dz.U. 2005 nr 15 poz. 133
Ben Stiller, (ùr. 30 lëstopadnika 1965), je amerikańsczim teatrownikem.
Równiô - w technice (np. w bùdowiznie) do ji wëznôczaniô je dobrô równica.
Bernardus Scultetus (ùr. kòl 1455 rokù w Lãbòrgù – ùm. 30 lëpinca 1518 rokù w Rzimie), ksądz, pisôrz. Béł wôżnym ksãdzem w kòscele katolëcczim. W latach 1513 - 1517 to béł pisôrz kòl papiéża Léòna X. Òn nazwôł se "Cassubius" Kaszëba w 1488 rokù. Onomastica VIAF
Mùzeum Kòscersczi Zemi w Kòscérznie je jinstitucją kùlturë, zacwierdzoną w 2006 rokù. Jegò robota polégô na rozkoscérzanim kùlturë Kaszëbów w kraju ë za grańcą. Do niégò słëchô téż skansen ze stôrima lokòmotiwama. starna ò Mùzeum
Niezabëszewò (pl "Niezabyszewo") - to je kaszëbskô wies w pòmòrsczim wòjewództwie, w bëtowsczim krézu, w gminie Bëtowò. Tu je spòdlecznô szkòła, a w ni dzece ùczą sã kaszëbsczégò jãzëka . Niezabyszewo
Jón Filëp Breyne ("Johann Philipp Breyne"), (ùr. 9 zélnika 1680 rokù w Gduńskù – ùm. 12 gòdnika 1764 rokù w Gduńskù) - to béł kùpc i bòtanik w Gduńskù, a syn Jakùba Breyne. J. Breyne pisôł ò kaszëbsczi wice - w zmiéniony przez niegò pùblikacji Jakùba Breyne z 1739 rokù je napisóné ò wice i ò Kaszëbach. Òn wespółrobił z Karolã Linneùszã. Historia naturalis Cocci Radicum Tinctorii quod polonicum vulgo audit (Danzig, 1731). Jacobi Breynii, "Prodromus fasciculi rariorum plantarum, nowi zmiéniony przez niegò pùblikacjô z 1739 rokù. VIAF
Aniół Pańsczi ("Angelus Domini") Kaszëbsczi jãzëk. W kòscele znónô je mòdlëtwa: V. Aniół Pańsczi zwiastowôł Pannie Mariji. R. I pòczãła z Dëcha Świãtégò. Zdrowas Marijo... V. Hewò jô jem Służebnô Pańskô. R. niech mie sã stónie pòdług Twòjégò słowa. Zdrowas Marijo... V.A Słowò sã stało Całã. R.I mieszkało midzë nama. Zdrowas Marijo... E. Gòłąbk, E. Prëczkòwsczi:"Më trzimómë z Bògã",Gduńsk 1998, ss. 19 - 20 Radzëzna Kaszëbsczégò Jãzëka "V. Angelus Domini nuntiavit Mariæ." "R. Et concepit de Spiritu Sancto. " "Ave Maria"... "V. Ecce Ancilla Domini. "R. Fiat mihi secundum Verbum tuum. "Ave Maria... "V. Et Verbum caro factum est. "R. Et habitavit in nobis. "Ave Maria...
Tradicjô òbazów swiãtëch malowónëch na òpaczny stronie szkła datëje sã na Kaszëbach òd wieków XVII-XVIII. Lëdowi artiscë kaszëbsczi, jak swiôdczą ò tim zachòwóné malowidła, z wikszim zamiłowaniém twòrzelë ornamentë niglë mòtiwë figùralné. Czãsto téż miast malowac swiãtëch, pòdklejiwelë dostãpné jima drzewòritowé òbrôzczi pòstaców abò twarzów swiãtich. Zôz òrnamentë ùtwórcë malowelë z wiôldżim pietizmã, p=ùziwając przede wszëtczim charakteristicznyma, kwiatowima mòtiwama, znónyma i w jinszich dzélach kùńsztu kaszëbsczégò zdobnictwa. Dzysô taczé òbrazë i jich ùtwórców rzôdkò mòże ju spòtkac. Równak kùńszt malowaniô na szkle czësto jesz nie wëgasł. Dzysô òżiwô dzãka dzejalnoscë mùzeów (dnt. Muzeùm Etnograficzné w Gduńskù-Oléwie), Kaszëbsczégò Ùniwersytetu Lëdowégò itp. Dopùszcziwô sã téż swiécką tematika.
Motoczi Nomachi (pòl. "Motoki Nomachi") (ùr. 1976) - to je jãzëkòznajôrz, kaszëbista, profesor w Japòńsce. Ùsôdzca wiele ùczbòwëch robòtów, w tim dosc wiele ò kaszëbiznie. To je Ricerz Witosława za przëczënienié sã do rozwiju kaszëbsczégò jãzëka. Jegò są wôżné socjolingwisticzné badérowania. (z Yumi Nakajima) ニューエクスプレスセルビア語・クロアチア語 /Nyū ekusupuresu serubiago kuroachiago [New Express Textbook of Serbo-Croatian]. 2010. Tokyo: Hakusuisha, 149pp. Jerzi Tréder: Spòdlowô wiédzô ò kaszëbiznie - Gduńsk 2014, s. 44. LC
Kaszëbsczi Krôjòbrazny Park (pòl. "Kaszubski Park Krajobrazowy") - park krajòbrazny ò wiéchrzëznie 332.02 km² (założony w 1983 rokù) òbrëmiô wiele jezor ë lasów na Kaszëbach w òbéńdze Kaszëbsczégò Pòjezerzô. W parkù są: Rëna Pòtãgòwskô, Rëna Brodnickò-Kartëskô, Rëna Redëni, Rëna Dąbrowskò-Òstrzëckô i jin. Tu jesz czasã rosce kaszëbskô wika i kąkel. Tu je dwanôsce rezerwatów i żëje wiele ptôchów, w tim klataté sowë, mùcnice i trulôcze. Reczi wëdżinãłë w nim wierã w latach 60. XX stalata. W tim parkù je m. jin. Wieżëca i wôżnô - òsoblëwie - dlô turistów Kaszëbskô Droga. Rezerwatë to m.jin. : Rezerwat Kùrzé Grzãdë Trulôczowé Błota "Kaszubski Park Krajobrazowy" poz. 1462 Czajkowski M.: Powiat Kartuski : Szwajcaria Kaszubska / Kaszëbskô Szwajcarëjô. Bydgoszcz 2003 PRZEWOŹNIAK, M. (Red.): Materiały do monografii przyrodniczej regionu gdańskiego, T. 2, Kaszubski Park Krajobrazowy : walory - zagrożenia - ochrona : praca zbiorowa. Gdańsk : "Marpress", 2000 ISBN 83-87291-87-0.
Kk K, k – jednôstô lëtra pòdstawòwégò łacyńsczégò alfabétu. W kaszëbsczim alfabéce je piãtnôstą lëtrą.
Bladi lës ("Vulpes pallida") - to je ôrt suska z rodzëznë psowatëch ("Canidae"). Òn mô czôrny kùńc ògóna, a żëje w Africe.
Nudle – wiktowi produkt, zrobiony z mączi, wòdë i nieczedë jajów (gôdómë wtedë ò nudlach jajecznëch), a téż jinëch składników, ò szeroczi gamie ształtów i zastosowaniów. Historiô. Nôstarszé nudle nalazłé òstałë w Chinach – bëłë sztërë tësące lat stôré i miałë kòl 20 calów długòscë. Nalezlë je we wsë z czasu neòlitu nad brzegã Żôłti Rzéczi. To nôstarszé òdkrëté przez archeòlogów jedzenié. Wedle legeńdë do Eùropë miôł je pòdobno sprowadzëc wenecczi wanożnik Marco Polo. Je to jednak blós legeńda, bò ju tësąc lat wczasni, w II wiekù naji erë, rzimsczi badôcz Galen wspòmniôł ò tegò zortu jôdze, równak Mùhammad al-Idrisi ùdokùméntowôł jistnienié sëszonëch nudlów (taczich, jak dzysdniowi) w pôłniowi Jitalsczi, na Sycylii i w Trabii kòl XII wiekù, to je jesz przed narodzenim Marco Polo. Produkcjô. Na proces produkcëji nudlów skłôdają sã: przërëchtowanié surowców, spòrządzenié casta, fòrmòwanié, wërzinanié, sëszenié, sortowanié i pakòwanié produktu gòtowégò. Pòdstawòwim surowcã do produkcëji nudlów je nudlowi griz (semolina) abò nudlowô mąka, chtërny skłôd jinaczi sã òd składu mączi stosowóny do produkcëji chleba (m.jin. zawiérô òna wiãcy glutenu). Równo mąka do produkcëji nudlów, jak i semolina są òtrzymywóné z  twardi pszénicë.   Dobrą nudlową mąkã mòżna téż òtrzëmac z òdpòwiednio dobrónëch mieszónków zwëczajny pszénicë Kòlejnym wôżnym surowcã je wòda. Winnô òna spełniëwac wëmagania wòdë przeznaczony do picô. Ji  dodôwk je ò prawie 50% mniészi niż w przëpôdkù casta przeznaczonégò do produkcëji chleba. W zależnoscë òd spòsobù wëtwôrzaniô casta, wòda stosowónô do wërobù nudlów pòwinna miec pasowną temperaturã. W przëtrôfkù produkcji z mąki, chtërna nie pòchôdô z pszénicë twardi, abò téż dlô wzbògaceniô produktu, stosëje sã dodôwk jajów. Jinyma składnikama dodôwónyma do nudlów mògą bëc midzë jinyma barwniczi (np. karotenojidë, sok ze szpinakù). Fòrmòwanié nudlów òdbywô sã na zasadze tłoczeniô pòd cësnienim, krajaniô abò téż wëcëskaniô. Nudlóm nadôwô sã rozmajité sztôłtë. Spòtykóné są m.jin. szlôfczi, rurczi, mùszelczi, swiderczi, nitczi, blewiązczi, a téż òkazjowé sztôłtë związóné ze swiãtama. Tradycyjné nudle Daleczégò Wschòdu, fòrmòwané są rãczno, pòprzez rolowanié i rozcąganié wiele razy skłôdónégò pòdłùżnégò sztëczka casta. Nudle domòwi robòtë, m.jin. w pòlsczi kùchni, robi  sã przez cãcé zrolowónégò płata rozwałkòwónégò cenkò casta, przez co òtrzimùje sã blewiązczi zbliżoné do włosczich tagliatelle, przed gòtowaniém letkò pòdsëszóné na stolnicë. Pò ùfòrmòwaniù nudle pòddôwô sã sëszeniu. Sëszenié nudlów przebiégô w trzech etapach: Sëszenié wstãpné – stosëje sã tuwò pòwietrzé ò nisczi fùchtnoscë i dosc wësoczi temperaturë, abë zapòbiéc sklejaniu sã nudlów). Sëszenié główné – zwiãkszenié fùchtnoscë prowadzy do równomiérnégò sëszeniô nudlów. Sëszenié kùńcowé – dosëszenié do kùńcowi fùchtnoscë, stosowóné dlô fòrmów ò wiôldżëch rozmiarach. Pò wësëszenim i pòsortowanim, nudle są pakòwóné – w hańdlu są òne dostãpny nôczãscy w kòl półkilowëch òpakòwaniach. Nudle w diece człowieka. Nudle są półproduktã, co òznôczô, że przed zjedzenim nôleżi gò òdpòwiednio przëszëkòwac (wëjątk stanowią nudle skrobiowé, pòwszechno znóné pòd nazwą chińsczich nudlów, chtërne mòżna spòżëwac bez wczasniészi termiczny òbróbczi). Nudle, w leżnoscë òd fòrmë, gòtëje sã òd czile do czilenôsce minut. Dobrze ùgòtowóné nudle mùszą bëc "al dente", to je stawiac zãbóm letczi òpór w czasu jedzeniô i nie rozpłëwac sã òd razu w gãbie. Temù, że mają w se wiele skrobi i pòwszechno sã je spòżiwô, nudle są – pòdobno jak jinné produktë zbòżowé –głównym zdrzódłã wãglowòdanów w diece. Nudle jawią sã równo pòdstawą niechtërnëch danió, jak i biwają dodôwkã do zupów. Mògą bëc pòdôwóny z zósama, żëłtim i biôłim sérã, a téż na słodkò. Nudle ("jit. pasta") są jednym z pòdstawòwëch daniów jitalsczi kùchni.
Nina Badrić, (ùr. 4 lëpinca 1972) je chòrwacką spiéwôrką.
Mùza (pòl. "Muza", miem. "Musa") - to je kòlonia krótkò Lesniewa w gminie Pùck, w pùcczim krézu pòmòrsczégò wòjewództwa.
Droga Krziżewô (abò Darga Krziżewô)– to są w Katolëcczim Kòscele pòspólné mòdletwë przë ji stacjach: STACJÔ I Pón Jezës na smierc przez Piłata skôzóny STACJÔ II Pón Jezës krziż bierze na remiona STACJÔ III Pón Jezës pierszi rôz upôdô pòd krziża STACJÔ IV Pón Jezës spotikô sã ze Swòją Nôswiãtszą Matką STACJÔ V Szimón z Cyrenë pòmôgô Jezësowi niesc krziż STACJÔ VI Sw. Werónika océrô Twôrz Panu Jezësowi STACJÔ VII Pón Jezës drëdżi rôz upôdô STACJÔ VIII Pón Jezës pòcészô płaczącé niastë STACJÔ IX Pón Jezës trzecy rôz upôdô STACJÔ X Pón Jezës z ruchnów wëzeblokłi STACJÔ XI Pón Jezës przëbiti do krziża STACJÔ XII Pón Jezës ùmiérô na krziżu STACJÔ XIII Pón Jezës zjãti z krziża STACJÔ XIV Pón Jezës do grobù złożony Przë kòżdi Stacji sã mówi: Ksądz (abo Prowadnik): Tobie kłóniómë sã Christe i błogòsławimë Cebie. Lëdze: Bò przez swiãti krziż Twój môsz swiat òdkùpiony. Të, co renë cerpiôł za nas, Jezë Christe zmiłuj sã nad nama! Dzysô wiele razy je jesz: STACJÔ XV Pón Jezës zmartwëchwstôł E. Gòłąbk, E. Prëczkòwsczi: "Më trzimómë z Bògã", Gduńsk 1998, ss. 83 - 97
Słomiany pòwróz - to béł lopk skrãcony słomë (z kłosama abò bez nich) ùżiwónô w gbùrzëznie do wiązaniô snopów, terô to mòże robic kòmbajn, ale bez tich pòwrozów.
Rota (pòl. "Rota - tekst przysięgi") - je fòrmą przësëdżi, np. w pòlsczim wòjskù: "Ja żołnierz Wojska Polskiego przysięgam "służyć wiernie Rzeczypospolitej Polskiej, "bronić jej niepodległości i granic. "Stać na straży Konstytucji, "strzec honoru żołnierza polskiego, "sztandaru wojskowego bronić. "Za sprawę mojej Ojczyzny, "w potrzebie krwi własnej ani życia nie szczędzić. "Tak mi dopomóż Bóg". Òna w wòjskù bëła òbrzészkiem też dlô Kaszëbów. rotë
ORP Kaszub (1921) - to béł pòlsczi torpedówc w latach 1921-1925. Òn zatonął w òkrãtowni w Gduńskù.
Òbrona Òksëwsczi Kãpë w 1939 rokù - bëła slédnym dzélã biôtków lądowi òbronë mòrsczégò strądù. Zepchniãté na Òksëwską Kãpã pòlsczé òddzélë, scësniłë sã w môłi òbéńdze midzë Mòstama a Òksëwim ë midzë wąsczim pasã lasu na zôpôdnym kùńcu kãpë a Bôłtã. Miemce zôs dërch bómbardowelë Pòlôchów nie blós z zemi, le téż z mòrza ë lëftù. W tak cãżczich leżnoscach òbrona |Òksëwsczi Kãpë dérowa jaż do 19 séwnika. Tedë to skuńcziła sã wszelejakô pòlskô òpiéra, zôs półkòwnik Dąbek zabił sã. Òglowo, w biôtkach lądowi òbronë mòrsczégò strądù zdżinãło ë bëło renionëch kòle 5 tësãcy żôłniérzów ë dobrowólników. Té, co zdżinelë mają terô na smãtôrzach grobë w: Gdinië,Wejrowie ë króm tegò w Redzë, Rëmie, Kòsôkòwie ë jinszich placach. Gdynia 1939 : relacje uczestników walk lądowych / wstęp, wybór, koment. Wacław Tym, Andrzej Rzepniewski. Gdańsk : Wydaw. Morskie, 1979, ss. 533 – 534 Pomorscy patroni ulic Trójmiasta / pod red. Stanisława Gierszewskiego. Wrocław : Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1977, s. 70
Alojzy Ptôch (pòl.: "Alojzy Ptach") - ùrodzył sã 13 czerwińca 1901 rokù w Miszewie kòl Żukòwa. Ksãżé swiãcenia przëjimnął 25 czerwińca 1925 rokù. Òn jakno wikari béł w Brusach (1931 – 1932) i jinëch parafiach, a pòtemù probòszcz w jinym môlu – kòl Grëdządza. Miemcë mają gò zabiti na zôczątkù II-dżi swiatowi wòjnë - 11 lëstopadnika 1939 rokù, ale òd 20 séwnika 1939 r. òn béł w sôdzy w Grëdządzu. Òni mają téż zabiti jegò brata, chtëren miôł miono Bronisłôw, a ùrodzył sã 1903 rokù. To béł gbùr, chtëren miôł białkã ë dzece. Leksykon Ziemi Żukowskiej / Eugeniusz Pryczkowski, Banino : Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie. Oddział ; Żukowo : [s.n.], 2012, ss. 82 - 83. "Alojzy Ptach"
Kadzëmiérz (pòl. "Kazimierz", miem. "Kasimir") kaszëbskô wies w Pòlsce, w gminie Kòsôkòwò, w pùcczim krézu pòmòrsczégò wòjewództwa. Leżi midzë Rëmią a Dãbògòrzém. Żëjé tam 350 lëdzy. Pòłożenié. Kadzëmiérz leżi 4 kilométrë na nordowy pòrénk òd Rëmi, 4,7 km na pòrénk òd Rédë, 5,3 km na pôłnié òd Mrzeżëna i 2,4 km na nordowy zôpôd òd Dãbògòrza. Je na nordowo - zôpôdnéj grańcë Òksëwsczéj Kãpë. Kadzëmiérz leżi w Pòlsce, na nordowéch Kaszëbach, w wòjewództwie pòmòrsczim, w pùcczim krézu w gminie Kòsôkòwò. 1.) 
Florión Cenôwa (pl. "Florian Ceynowa") (ùr. 4 maja 1817 r. - ùm. 26 str. 1881 r.) to béł kaszëbsczi nôrodny dzejôrz, badéra fòlkloru ë kaszëbsczégò jãzëka, ùsôdzca pierszi kaszëbsczi gramaticzi ë wielu kaszëbskòjãzëkòwich lëteracczich dokôzów. Òn chcôł òbùdzëc kaszëbsczégò dëcha przez rechòwanié wësok kaszëbiznë i ùkôzanié historiczny przeszłotë Kaszëbów. Òsoblëwò szło jemù ò jãzëk, chtëren béł dlô niegò równo wôrtny, jak wszëtczé słowiańsczé jãzëczi. Kaszëbi równak mielë wnenczas swój jãzëk za cos lëchszégò. Òn ùsadzył gwôsny pisënk, a w nim kąsk lëterów jinëch òd pòlsczégò jãzëka. Flóriôn Stanisłôw Wenańti Cénôwa (pò swòjémù: Cenôva) òstawił nama blós jeden rãczno pisóny żëcopis ë dëcht pôrã lëstów, nawetka niewiada czë aùtenticznëch. Òstało pò nim wiele przekazów pòstrzédnëch, czasã procëmnëch, czasã diskùsëjnëch, jak słôwnô mòwa òbskôrżëcelskô na berlińsczim procesu. Cãżczé czasë ë dzeje jegò żëwòta nie zletczają dozéraniégò pamiãcë ò nim. Jak zôs przëznała jegò òtroczka, „wdôrë pò starkù znikłë razã z badérama jegò żëcégò”, co nawpół dolmaczi brak cénôwòwsczégò mùzeùmù. Żëcopis. Rodzëzna. Òkrëszënë jegò żëcopisù zebralë skrópùlatny badérowie ë wiémë dzys, że F. Cénôwa ùrodzył sã w niedzelã, 4 maja 1817 r. ò gòdz. 2 pòpôłnim w Słôwòszenie k. Krokòwi w w pùcczim krézu, niedalek òd nôbarżi na nordã wësëniãtégò skrôwka Pòlsczi. Jegò òjc Wòjcech béł pismiannym ë swiãdnym swòji pòlskòscë chłopã (wersjô, że béł kòwôlã, je terô zarzuconô), a mëma Magdaléna z d. Pienczen lubò Pienczyn - bëła domòwą gòspòdënią, dosc młodô wëdóną za chłopa. Cénowie mielë dzewiãc sztëk dzecy, a mòże ë òkróm tegò téż adoptowóną krewniôczkã Wòjcecha. Flóriôn béł przedslédnym z dzecy, z chtërnëch nie wszëtczé dożdelë dozdrzeniałégò wiekù. Dwaji jegò starszi bracynë, Józef ë Môrcën, òstalë ksydzama. Òbadwaji skùńczëlë młodo. Krótkò przed smiercą drëdżégò (1847) ùmarł jich òjc, a mëma w 1850 r. Tédë ju prawie nick nie parłãczëło młodégò Cénôwã z rodnym môlã. Edukacjô. W Słôwòszënie chòdzył do spòdlëczny szkòłë òd 1824 (lubò 1825) do 1830 r., a téj trafił do Królewsczégò Katolëcczégò Gimnazjum w Chònicach. Dzewiãclatny program robił w roków jedenôscë (1830-41), co biograf „bùdzëcela” Jireneùsz Pieróg przëpisëje nôdmierno òbcãżónémù programòwi. Z trudã wic, le brzadowno, dôbiwôł Cénôwa rëmną wiédzã, m.jin. z òbjimù jãzëków stôro- ë nôwòżëtnëch. Ùczëlë gò òglowò Miemcë, a towarzëstwò ze szkòłowi ławë miôł mieszóné - miemieckò-pòlsczé. Mieszkôł na pôrã stancjach ë mòże téż w tzw. kònwikce. W szkòlë nôleżôł do krëjamnégò kòła filomacczégò „Polonia”. Na zôczątkù zélnika 1841 r. zdôł dwùdniowé egzaminë kùńcowé, a 21 zélnika dostôł swiôdectwò dozdrzałotë. Pò bòkadny miôrcë wiédzë Cénôwa dëcht nôterno rozwôżôł sztudia teòlogiczné ë kariérã ksydza. Miast tegò, 22 gòdnika 1841 r. zôpisôł sã na filozoficzny wëdzél Wrocłôwsczégò Ùniwersytetu. 7 stëcznika 1843 r., przeniósł sã na wëdzél mediczny, gdze sztudérowôł colemało rok. Bëłë to nôwôżniészé lata jegò jintelektualny edukacji. Dostôwôł sztipend Towarzëstwa Nôùkòwi Pòmòcë, dzejającégò w Pòznanim; në miéwôł dëtkòwé drãgòtë. Przënômni dwa razë mieniôł téż w nym gardze stancje. Pierszô pùblikacjô o germanizacji Kaszëb i "przebùdzene". We Wrocławiu zetkł sã z słowianofilsczima prądoma, jaczé rozséwalë tam m.jin. fizjologa prof. Jón Ewangelësta Pùrkyně (téż dzekón wëdzélu), ë slôwista Francëszk Ladisłôw Čélôkòwsczi. W môju 1842 r. Cénôwa òstôł nôleżnikã Lëterackò-Słowiańsczégò Towarzëstwa. Brôł ùdzél w jegò zëbranich ë na jednym z nich, 17 czerwińca 1843 r., przedstôwiôł (pò pòlskù) referat „Ò tërôzniészim stónie germanizacji Kaszëb”. W wersëji miemiecczi, jakno „Die Germanisiriung (sic!) der Kaschuben”, stôł sã òn pierszą pùblikacją Cénôwë, a pòdpisôł òn jã prosto: „Kaszëba”. Tekst òpùblikòwałë lipsczé „Jahrbücher für slawische Literatur, Kunst und Wissenschaft” za rok 1843, z chtërnyma wespółrobòtã jesz pòzdze cygnął. Artikel dożdôł sã téż przedrëkù, a jegò ùsôdca - diplomù òd L-ST. Przińdny „bùdzëcél” béł ju tedë zycher „przebùdzony”. Zagrãdzył òn sã w kùlturã swòji rodny zemi ë w 1843 r. òpùblikòwôł w dwajãzëcznym warszawsczim pismie „Jutrzenka-Дънница. Przegląd słowiański” dwie jimpresje na temã kaszëbsczich zwëków: „Wiléjá Noweho Roku” ë „Szczōdráki”. Dóno je pò pòlskù, kaszëbskù ë ruskù, pòprzedzającë wstãpã (ë nôgłówkã) pò pòlskù ë ruskù. Nót je pòdsztrëchnąc no harmònijné jãzëkòwé współbëcé, jaczé zycher òdpòwiôdało tegòczasnym pòzdrzatkóm Flóriana Cénôwë. Ne tekstë téż òstałë pòzdze przedrëkòwóné. Wòjskòwa służba i pòwstanié. 9 zélnika 1843 r. młodi sztudéra òstawił Ùniwersytet Wrocławsczi, a 31 rujana zapisôł sã na ùniwersytet w Króléwcù, tj. Albertinã. Przeszedł tam wòjskòwą służbã, do chtërny zgłôsył sã òchòtniczo ë chtërną òdbëł jakno chirurg w latach 1843-44, a téż skùńczył 5 semestrów medicynë. Mòżlëwie, ëże òtrzëmiwôł wòjskòwi sztipend, zycher zôs zdobëł kònkretną wiédzą z òbjimù wòjskòwòscë. Związôł sã z krãgama patrioticznëch kònspiratorów królewiecczëch. Bëc mòże zajimało gò to barżi niżlë nôùka, chtërny nie skùńczył. W stëcznikù 1846 r. przeprowadzonô òsta kòl niégò rewizjô ë wezwóno gò na przesłëchanié. W efekce Cénôwa dostôł zakôz wëjazdu z gardu. Nen zakôz wnetka narësził ë 19 gromicznika wëjachôł do Klonówczi k. Stôrogardù Gduńsczégò, cobë rëchtowac napôd na tamtészé prësczé kòszarë, co miało bëc partã pòwstaniégò gen. Lùdwika Mierosłôwsczégò. Zebrôł k. stoòsobòwi pòwstańczy òddzél ë òstôł jegò przédnikã. Napôd, przewidzóny na noc z 21-gò na 22 -gò gromicznika 1843 r., równak nie darził sã, bò sëłë prësczé zòrganizowałë zawczasu òbarnã, a òddzél pòlsczi - pòzbawiony elementu zaskòczeniégò - béł bez szansów. Cénôwa rozpùscył gromadã a sóm żił w krëjamnocë. Wëdóno na niégò lëst gòńbòwi, ë 6 strëmiannika Cénôwa òstôł pòjmóny na drodze ze Swiónowa do Stôjszewa. Sedzôł w Stôrogardze ë Grëdządzu, a òd lëstopadnika 1846 r. - w berlińsczim Mòabice. Pò rokù, òbczas chtërnégò ùmarlë jegò òjc ë brat, òstôł zaliczony do przédnëch prowôdników niédoszłégò pòwstaniô ë 17 lëstopadnika 1847 r., razã z 7 jinyma, òstôł skôzóny na smierc òbez scãcé topòrã. Równak flot, bò 6 strëmiannika 1848 r., karã nã òbmieniono na ògnariô, a 20 strëmiannika òbjãła gò amnestiô, a rzma ùwòlniła sôdzëwëch. Dochtórat ò kaszëbsczich przesądach w mëdicznëch zachach. W gromicznikù tegò rokù Cénôwa nawiązôł kòrespòndencjã ze szczecëńsczim Towarzëstwã dlô Historie ë Stôrożëtnoscë Pòmòrsczich, chtërnémù przesłôł jinfòrmacje ò Kaszëbach ë jejich jãzëkù. Dostôł titel nôleżnika ë kòrespòndenta ti jinstitucji, chtërny pòzdze dedikòwôł swòjã dochtórską rozprawã. Na wespółrobòta natchnãła gò do czile dolmaczënków ë robòtë przë kaszëbskò-miemiecczim słowôrzu. W zélnikù 1850 r. naczął téż kòrespòndencją z badérama z Petersbùrga. Chòc blós lubòwnik, stôwôł sã znôczącą pòstacą słowiańsczégò nôùkòwégò swiata. Dwa miesące pò ùwòlnienim, Flóriôn Cénôwa dostôł paszpòrt ë wëbrôł sã bez Pùck do Pòznania, cobë wspòmóc tam biotkùjącëch pòwstôńców. Nié dostôł równak zgòdë na dłëgszi pòbët ë sczérowôł sã do Króléwca, żebë załatwic swòje sztudérsczé zachë. Równoczasno mëslôł ò pòwrócenim do wòjska ë krótkò służił jaknô wòjskòwi dochtór we Gduńskù (1850). Niewiada gdze skùńcził sztudia, le 11 gòdnika 1851 r. na Ùniwersytece m. Friderika Wilhelma w Berlinie òbarnił dochtórską robòtã z medicynë pt. „De Terrae Pucensis incolarum superstitione in re medica (Ò przesądach mieszkeńców Zemi Pùcczi w mëdicznëch zachach)”. Zafùlowôł jã wspòmniónym żëcopisã własnym, napisónym równak dosc pò wiérzchù ë placóma enigmaticzno, a do té, w zasadno wieloznacznym jãzëkù, jaczim je łacëzna. Kaszëbsczé pùblikacje. Tedë ju miôł za sobą pierszé pùblikacje „bùdzëcélsczé”. We czwôrtk 7 strëmiannika 1850 r. w tigòdnikù „Szkòła Nôrodowô”, wëdôwónym w Chełmnie, òpùblikòwôł (z krótczim òdredaktorsczim wstãpã) swój słôwny artikel „Kaszebji do Pólochov”, pòdpisëjącë gò pseùdónimã „Wójkasin”, tj. „sin Wòjcecha”. Chcôł w nim parłãczëc dwa nôrodë: kaszëbsczi ë pòlsczi, w chtërnëch widzôł bracynów. Tekst nen pòtkôł sã flot z sërową pòlemiką, le Cénôwa, niezniechãcóny, jész w timże rokù napisôł ë własnym kòsztã wëdrëkòwôł sztërë kaszëbsczé pùblikacje, dôwszë zôczątk lëteraturë kaszëbsczi. Bëłë to: „Xążeczka dlo Kaszebov”, „Kile słov wó Kaszebach e jich zemi”, „Rozmowa Pólocha s Kaszebą” ë „Trze rosprave”. Dwie pierszé pòdpisôł „Wójkasen”, a òstatną swòjim drëdżim mionã „Stanjisław”. Rok pòzdze ògłosył pôrã etnografnëch szkiców. Przedrëkòwóné òstałë téż jegò tekstë z „Jutrzënczi”. W "Kaszëbi do Pòlôchów" òn m.jin. napisôł: "Wë jesce gwesno na nas përznã złi, że më sã nie jãlë do czëtaniô pòlsczich pism, a jesz mni do tehô pòlsczéhô bractwa, co to Ligą (Pòlską) zowią, bierzemë. Ale wcale ta rzecz sã tak ni mô. Më prôwdzëwi Kaszëbi nie rozmiejemë dobrze pò pòlsku; a wiãc më sã mùszimë przód waszi pëszny mòwë naùczëc. Ale co to za cãżkô rzecz, czej ni ma kòhù, co bë nas naùczëł. Ksäżô naszi są Miemcë, szkólny zôs mają strach przed przełożonemi. A wiãc më tak gôdómë, jak naszi przodkòwie gôdalë, to je pò kaszëbskù. Ale wë, bracô Pòlôsze, ni mùszice mëslëc, że më – wëjąwszë niechtërëch smitonków – sã ti naszi mòwë wstëdzymë. Òj brón Bòże! Czejbë te chto chcôl dzeje naszëch przodków spisac, jak òni z dôwnemi Prësôkami, Dunczekami, Szwedami, Miemcami wòjowalë tej bë to bëła decht pësznô ksążka; abò jaczi to bë béł pëszny krajòbrôzk naszi całi niegdësz zemi òd Wisłë do Òdrë a òd mòrza jaż pò Notecã ë Wartã. (...) më jednak mómë w Bògù nadzejã, że më z czasã naszã mòwã wëkształcymë. Co daj wnet Bòże. Amen. Pisôł jem dnia 20-hò gromnicznika 1850 r. w Prësach zachòdnëch nad grańcą pòmòrską niedalek mòrza." Drãgò rzec jaczi efekt wëwôrłë ksążeczczi Cénôwë na Kaszëbach, jaczi béł jejich nôkłôd ë ôrt distribùcji. Równak, na gwës òne zajinteresowałë ùczałëch z Cysôrsczi Akademie Nôùk w Petersbùrgù, z chtërnyma w pòłowie 1850 r. naj bòjatéra nôwiązôł kòrespòndencją. Zabrzadowa òna dosc pòwôżnyma robòtama ë pùblikacjama, bò np. tekstë kaszëbsczé ju w 1852 r. nalôzłë sã w zbiérkù słowiańsczich przëmiarów jãzëkòwëch. Cénôwa zôs na pôrã lat zarazył sã słowianofilstwã na rusczi zort. Robòta jakno lékôrz. W lëpińcu 1852 r. dochtór Cénôwa przëjął bédënk Francëszka Czapsczégò ë òstôł lékarzã w jegò miéwstwach w Bùkòwcu, pòłożonym czilkanôsce kilométrów na zôpôd òd Swiecégò, za to dokładno (chòc wiele barżi) na pôłnié òd Słôwòszëna. Chùtkò zdrësził sã ze swòjim principałã, a téj - téż flot - pòsztridowôł. Pòd kùńc 1854 r. Cénôwã, kritikòwónégò za niedbôłé mòdło bëcégò ë niedosztrëchòwanié jãzëkòwé, òbcãżónô w dodôwkù winą za smierc 18-latny córczi Czapsczich, Zofijë. Hrabia cygôł dochtora pò ùrzãdach ë sôdzach ë miôł starã ò òdebranié mù titla ë prawa do lékarsczi prakticzi. Le Cénôwa mùszôł bëc bëlnym lékôrzã, bò ùszpórowôł dëtków na zôkùp 20-hektôrowégò gòspòdarstwa w Bùkòwcu, chtërnégò miéwcą òstôł na zôczątkù 1855 r. Dali robił w warkù, prowadzył aptékã, a téż gòspòdarził. Nié òstawił swòjich kaszëbsczich pasjów ë np. w 1856 r. przëjął w dodomù rusczégò badérã Aleksandra Hilferdinga, z chtërnym òdbéł téż krótką rézã na Pòmòrską. Pisywôł z badérómama ë jinstitutama, chtërne - prakticzno jakno jedurné - jinteresowałë sã jegò robòtama. Zachë nôùkòwé Cénôwa ùwôżôł sobie baro ë m.jin. òd 1853 r. do smiercë béł nôleżnikã Towarzëstwa Nôùkòwé Pòmòcë dlô Młodzëznë Zapôdnëch Prës, płacącë dosc wiôldżé dëtczi na sztipendë dlô biédnëch ùczniów ë sztudérów. Białka i dzecë. Do pòmòcë w gòspòdarstwie Cénôwa najął Rózalijã Tarnowską, chtërna chùtkò òstała panią dodomù. Mielë sëna Wòjcecha (ùr. 1858) ë trzë córczi, òficjalno panieńsczé dzecë swòji mëmë. Kòl kùńca żëcégò Cénôwa prawno ùznôł je za swòje ë chòcô nié miałë pasownégò „papiórka”, mògłë ùżëwac nôzwëska òjca. Pierwòrodny ùmarł niesteti w dzecyństwie, jakno téż jegò nômłodszô sostra Marta. Latów dozdrzeniałich dożiłë Marija Magdaléna (ùr. 1861) ë Barnisłôwa (ùr. 1869). Słowiónófil - lubownik Słowión. Mòże przëjąc, że w rokach 60-tëch Cénôwa ùsztabilizowôł swòje żëcé, równo na pòlu familijnym, jakno „kaszëbsczim”. Stôwôł sã téż figùrą w nôùkòwim swiece. W 1861 r. béł w Pradze ë na Łużëcach, a rok pózdni òbjachôł Kaszëbë. Òbczas stëcznikòwégò pòwstaniégò béł pòd nadzorã prësczi pòlicje. Na przełómanim 1865/66 r. zjawił sã w Òlëwie, a pòdobno biwôł téż m.jin. w Wejrowie ë Kartëzach, gdze miôł agitowac młodzëznã pro-ruskò. Parłãczëło sã to z jegò rusofilską fascynacją, ùfùndowóną na spòdlim kòntaktów nôùkòwëch. Zabrzadowałë òne pôra drobnyma pùblikacjoma ë wzmiónkama ò Cénôwie, a téż ksążką A. Hilferdinga „Nédżi Słowión na pôłniowim pòbrzeżim Bôłtu” (1862), w chtërny naj bòjatéra miôł stolemny ùdzél. Finałã zôs - ë niespòdzajnym kùńcã - ny „miełotë” bëło rôczenié Cénôwë na wiôldżi Zjôzd Słôwiańsczi w Mòskwie (môj-czerwińc 1867 r.), sparłãczony z Etnografnym Pòkôzkã, na chtërny „bùdzëcél” pòsłôł swòje materiałë. Òbczas rozegracji zmerkôł równak, że rusczé władze jinaczi widzą tegòczasné „drëszstwò” pòlskò-rusczé niżlë nôùkòwcë, ùtwórcë czë zwëczajny lubòtnicë. Òstałë pò nim ù Cénôwë drobné dolmaczënczi z Pùszkina ë kaszëbsczi przekłôd słowianofilsczé wiérztë Fijodóra Tiutczewa „Vječnje žéc nąm v rozłąčenju?” Cządnik „Skôrb Kaszébsko-słovjnskjè mòvé" i zarés do gramatiki kaszëbsczej. Wnenczas Cénôwa próbòwôł sóm zakładac jaczés szerszé związczi czë òrganizacje, co równak nie zagrało. Wëdôł pôrã spiéwôrzów, katézmùs ë „Dorade lekarzkje”, wznowił téż niechtërné wczasniészé swòjé tekstë. Wspòmógł rusczé ë czesczé pùblikacje etnograficzné. Na kùńc pòstanowił wëdawac swój cządnik. Mòże bëc, ëże chcôł téż założëc drëkarniô, cobë dopilowac chòcle pisënkù swòjich dokazów.  Cządnikã nym béł „Skôrb Kaszébsko-słovjnskjè mòvé”, wëdôwóny w r. 1866-68 w Swiécim, a zafùlowóny trzënôstim numrã w 1879 r., nôpewni w Pòznaniu. Ne dwa roczniczi ùniesmiertniłë nôzwëskò Flóriana Cénôwë jakno ni blós jakno pierszégò pisôrza, pùblicësta czë dzejôrza, le téż wëdôwcã ë redachtora kaszëbsczégò. Zamikają w se bòkadné historiczné, lëteracczé, etnograficzné, a nawetka pòliticzné materiałë, ë są dogłãbno sztudérowóné bez pòkòlenia badérów kaszëbiznë. Równoczasno ze slédnym „Skôrbã” wëszedł w Pòznaniu „Zarés do Grammatikj Kaŝebsko-Słovjnskjé Mòvé”, napisóny pò miemieckù. Bëła to slednô pùblikacjô Cénôwë ë brzôd wielelatnëch robòtów, ceniony bez pôrã dzesãclatów. Tedë ju - chòc naprzék swòjim pierszim ùdbóm ë zgrôwóm - stolemny Flóriôn miôł gwësny plac ë nôzwëskò w swiece ùczonym ë kùlturalnym. W 1875 r. òdwiedzôł gò pòdobno Òskar Kòlberg, pisywôł z nim Sztefan Ramùłt, a pòd sóm kùńc żëcégò miôł leżnosc ùzdrzec gò krótkò Heronim Derdowsczi, chtëren przejął pò nim kaszëbską stanicã. Kùńc żëcégò i pamiãc. F. Cénôwa ùmarł na zawôł serca pòpôłnim w sobòtã 26 strëmiannika 1881 r. w Bùkòwcu kòl Swieca, a spòczął na smãtôrzu w niedaleczim Przësérskù, gdze ju przed smiercą wëkùpił so plac na grób. Bez to naczãło sã jegò drëdżé żëcé, równo brzadowné jakno pierszé - ë wcyg dérëje. Òstałë pò nim pùblikacje ë deje, colemało òne bëłë niepòpùlarné i kritikòwóné. Równak wierã prawie ta kritika – co zmerkôł Jón Karnowsczi – pòzwòla jima przedërchac. Ks. Gùstôw Pòbłocczi (1887) pòsobnik F. Cenôwë napisôł ò nim: "był to dziwak, jakich mało." ale téż: "mąż utalentowany i dobry znawca języków słowiańskich, a jednak cokolwiek napisał, jest do cna niedorzecznym;" związany: "z pansalwistami." Tu mùszi dodac, że Ks. G. Pòbłocczi kritikòwôł téż A. Hilferdinga. F. Cenôwa trafił m.jin. do pùblikacji zatitlowóny "Słownik języka pomorskiego, czyli kaszubskiego" S. Ramùłta (1893), do czile encyklopedicznëch wëdôwiznów i do dokazów nôùkòwëch. Òstałë pò nim le dwa òdjimczi ë jeden pòrtrét, namalowóny za żëcégò, na chtërnym równak mało szlachùje za pòstacą z fòtografii. Są jegò pùblikacje, dosc wielné sztaturë, tôfle czë hònorowé patrónatë. Òkrëszënë jegò żëcopisù zebralë skrupùlatny badérowie. Ni ma mùzeùmù Cénôwë, równak są jizbë jegò pamiãcë. Je téj pamiãc. Òsobã ë dzejanié „bùdzëcela” przëpòminają regùlarno pòsobné roczëznë. "Wiléjá Noveho Roku", Jutrzenka. Przegląd słowiański, Warszawa, 1843 "Szczōdráki", Jutrzenka. Przegląd słowiański, Warszawa, 1843 "Die Germanisierung der Kaschuben" (Germanizacëjô Kaszëbów), Jahrbücher für slawische Literatur, Kunst und Wissenschaft. I. Jahrg. 1843 "Kaszebji do Pólochov. Njech mdze póchvoloni Jezus Christus",Szkoła Narodowa, nr 1-11 1850 Chełmno "Kile słov wó Kaszebach e jich zemi przez Wójkasena. Tudzież rzecz o języku kaszubskim ze zdania sprawy Prajsa. "Krakòwò, 1850 "Trze rosprave: przez Stanjisława ; wóros Kile słóv wó Kaszebach e jich zemji przez Wójkasena", Kraków: Nak. Ksi. i Czcion. pod Sową, 1850 "Xążeczka dlo Kaszebov przez Wojkasena", 1850 Gduńsk "Mały zbiór wyrazów kaszubskich, mających większe podobieństwo z językiem rosyjskim aniżeli polskim", 1850 "Rozmowa Pôlocha z Kaszebą", 1850 Gduńsk "Trze rozprave przez Stanjisława , wóras Kile słov wó Kaszebach e jich zemji przez Wojkasena", 1851 Krakòwò "Pjnc głovnech wóddzałov evangjelickjeho katechizmu z njemjeckjeho na kaśebsko-słovjenskj jęzek" przełożeł Wójkasin ze Sławóšena [pseud. ] ... V dodatku: Spóvjedz e nobóżenstwo codzenne. V Svjecu, 1861 . "Dorade lekarzkje v rożnech chórobach", Swiece, 1862 "Sto frantóvek z południovéj częścj Pomorza Kaszubskjego, osoblivje s zemj Śveckjej, Krajni, Koczevja i Boróv. S dodatkjem trzech prosb na vesele", Swiecie 1865 "Skôrb kaszébskosłovjnskjé mové", 1866-1868Swiece, 1879 1 - 13 numerów pierszegò kaszëbsczegò pismiona "Sbjór pjesnj svjatovich, które naród słovjanjskj v krolestvje pruskjm spjevacj lubj", v Gdanjsku 1868 "Zarés do grammatikj kasebsko-slovjnskjé mòvé", 1879 Pòznóń "Móje spóstrzeżenjo prze przezeranju wuvog Ismaela Sreznjevskjeho nad mówą kaszebską",w: Gryf IV, 1912 "Kaszubskie teksty modlitewne"
Òglowô wëdowiédzô. Internet Explorer, w skódzënim IE abò MSIE, szportowno téż Internet Exploder przez wiele felrów w jegò bezpiekù, je przezérnikã Microsoftu dlô Windowsa, Macintosha ë niechtërnyma òtmianama Unixa, Solaris ë AIX. Je òn, jakno ë Netscape Navigator, dôlszim rozwiniącym NCSA Mosaic, przezérnika pierszi generacëji. Programa na òsta pierszi rôz przedstawionô 23.zélnika 1995 rokù; òd wersëji 3.0 òbsłëgiwô ramë ("frames"). Dzysdnia je nierozestôwnym partã systemë Windows, òd wersëji Windows 98 niechtërné jegò dzéle są zanôléżné òd "MSIE", przez co nie je mòżlewé jegò całowné ùsëniãcé z systemë. Z leżnotë wiele jiwrów z dzurama w bezpiekù "MSIE", znajôrze zamôdlają brëkòwónié jińszich przezérników, taczich jak np.: Mozilla ë òdprowôdnëch n.p. Galeon czë K-Meleon, Opera abò Netscape Navigator. Brëkòwnicë, chtërny nie zdrzącë na to chcą dali brëkòwac "Internet Explorera", mògą pòdniesc bezpiékã, instalëjącë wiedno na czas jegò aktualizacëje. Wôrt je téż brëkòwac do tegò bùtnowé zychrowùjącé programë ë antiwirusë. Nót je dodac, że z familëji "MSIE" nôlepi trzëmô sã jesz sztandardów W3C jegò wersëjô 5.5 dlô Macintosha. Historëjô. Wersëjô dlô Windowsa: 1.0 (Final) -- 23 zélnik 1995 2.0 (Final) -- lëstopadnik 1995 3.0 (Final) -- zélnik 1996 4.0 (Final) -- rujan 1997 5.0 (Final) -- strumiannik 1999 5.5 (Final) -- lëpinc 2000 6.0 (Final) -- rujan 2001 6.0 (SP2) -- zélnik 2004 terô téż z kòntrolą nade òknama 'popup' "(w Mozilli ë òdprowôdnych jakno ë Òperze ju òd 2002. rokù)" 7.0 (Beta 1) -- 27 czerwińc 2005 Wersëjô dlô Macintosha: 2.0 -- łżëkwiôt 1996 3.0 -- stëcznik 1997 4.0 -- stëcznik 1998 4.5 -- stëcznik 1999 5.0 -- strumiannik 2000 5.2 (Mac OS X) -- czerwińc 2003 Avant Browser Crazy Browser iRider Maxthon NetCaptor NeoPlanet SlimBrowser "Internet Explorer" - Domôcô starna
Żniwny wóz - to je to dargòwô tërlëka na sztërzech kòłach, w chtërny nëkòwną mòcą są mùskle zwierza np. kòniów. Òn wiedno je dwaszlachòwi, wiele razy z kòłama ò rozmajiti przemiarze z przódkù i z tëłu. Żniwny wóz béł do wiezeniô np. snopów zbòża w gbùrzëznie. Fùrmankã dô sã przerobic na żniwny wóz.
Garc (we zdrojach: "Gora" 1232, "Villa Berghe" 1294, "Berghe" 1278, "Bergh in Ruya" 1302, "Berghen" 1306, "Bergen"; miem. "Bergen auf Rügen") - gard w Rujańsczim Krézu w krôju Meczelbòrzkô-Przédné Pòmrë na Rujanie.    Lëdztwò gardu: 14.479 (2009) Wiéchrzëzna gardu: 51,42 km2
Kąkel ("Agrostemma githago" L.) – to je roscëna z rodzëznë granôtkòwatëch. Czedës na Kaszëbach bëło to zelëskò colemało w zëmòwim żëce, a terôzka gò je baro mało np. jeden kwitł w zelëskù na pòlu kòle Serakòjc w zélnikù 2014 rokù. Dzys za nim trzeba barżi zdrzec w ògródkù zelësków. Kąkel to je téż stôré nôzwëskò na Kaszëbach w 1488 r. napisele gò "Conkoell". Osłanin
  16 pazdzérznika - Günter Grass - pisôrz, noblista
Lady Gaga (Stefani Joanne Angelina Germanotta), (ùr. 28 strëmiannika 1986 r.) je amerikańską spiéwôrką pop / dance. "The Fame" (2008) "The Fame Monster" (2009) "Born This Way" (2011) "Artpop" (2013) "Cheek to Cheek" (2014) "Joanne" (2016) "A Star is Born" (2018) "Chromatica" (2021)
David Woodard (ùr. 6 łżëkwiata 1964 r. w Santa Barbara, California) je amerikańską dirigent i runita. Kracht, C., i Woodard, "Five Years" (Hannover: Wehrhahn Verlag, 2011) Tenaglia, F., "Momus—A Walking Interview" (Milan: Noch Publishing, 2015) Allen, B., "Pelican" (Londin: Reaktion Books, 2019) Horzon, R., "The White Book" (Berlëno: Suhrkamp, 2021) Wikicëtaty: David Woodard (en) Òficjalnô starna David Woodard w Bibloteka Kòngresu
Cynamón (téż: cymt, kanél) – to je òbrobiónô kóra cynamònówca (nôczãscy ôrtu "Cinnamomum verum"). Kóra zbiérónô je 2-3 razë w rokù òb czas deszczowégò cządu. Sërowina krótkò fermentëje i je czëszczónô. Pòwstôwają pasyczi, jaczé trzeba obsëszëc w słuńcu. Òb czas tegò procesu pasyczi stają sã żôłtobruné i zwijają sã z obùch strón – twòrzą sã dwie sparłãczoné rérczi. Tak przërëchtowónô sërowina trôfiô do hańdlu pòd pòzwą „cynamón”.
Tëreckô (téż Tërcëjô, tër. "Türkiye", Repùblika Tërecczi – "Türkiye Cumhuriyeti") je państwã w Azëji na półòstrowie Miészô Azëjô, a dzélowo téż w Eùropie ze stolëcą w Ankarze. Eùropejsczi dzél – Tracëjô robi 3% wiéchrzëznë ë je òddzelony òd azjacczégò dzélu przez mòrzé Marmara ë zwãżënë Bòsfor ë Dardanele. Tëreckô je krôjã sztërzech mòrzów, bò òd nocë òbtôczô jã Czôrné Mòrzé, òd wieczoru Egejsczé Mòrzé ë mòrzé Marmara, a òd pôłni Westrzódzemné Mòrzé – zwóné w tërecczim jãzëkù Biôłim Mòrzã.
Wiôldżi drop ("Otis tarda") – to je ôrt wiôldżégò ptôcha z rodzëznë "Otididae". Te ptôchë jesz żëją m. jin. w Szpańsce
Nożëce do blachë – to je rãczné nôrzãdo do cãcô blachë.
Édwôrd Bréza (pòl. Edward Breza) (ùr. 24 séwnika 1932 - ùm. 12 rujana 2017) - jãzëkòznajôrz, òd 1988 rokù profesor Gduńsczégò Uniwersytetu. Ùsôdzca wicy jak 2 200 robòtów, w tim wiele ksążków. Òn przëczëniwôł sã do rozwiju, òchronë i rozszerzwianiô kaszëbsczégò jãzëka w szkòłowim, akademicczim i òglowim ùżëcym. Kaschubisch-Pommersche Heimat/Pomorze – mała ojczyzna Kaszubów, Gdańsk-Lubeka 2000. Pochodzenie przydomków szlachty pomorskiej, Gdańsk 1986. Gduńsczi Ùniwersytet LC scholar.google ""Sopocka muza" dla profesora Edwarda Brezy "
Plésza ("Abramis brama") – to je rëba z rodzëznë karpiowatëch. Czedës wiele tich rib żëło w rzékach i jezorach na Kaszëbach. Jich nierzch òdbiwô sã w maju i czerwińcu. Dosc tëli tich rib bëło w jezorach Słowińsczégò Nôrodnégò Parkù. Encyklopedia audiowizualna Britannica : zoologia. Cz. 1 / [zespół autorów i tłumaczy Wojciech Bresiński et al.], Poznań : Wydawnictwo Kurpisz, 2006, s. 113
Smòlôrz - zajimôł sã robieniém smòłë z drewna.
Lãdë - są kaszëbską wsą w pòmòrsczim wòjewództwie, w chònicczim krézu, w gminie Brusë. W tich stronach bëlë pszczélkòwie. 1.) 
Parnas - to je góra w westrzédny Grecce.
Lean Back – niefòrmalné karno grającé acid-jazz/funky/soul/pop/blues założoné w 1985 r. w Szląsczi Rudze, chtërné pierszi rôz pòkôzało sã na mùzyczny binie bluesowim kòncertã w Klubie „Pulsar” wëkònywające sztandardë m.jin. B.B. Kinga, Luthera Allisona i Jeffa Becka. W 2000 r. karno zagrało slédny autorsczi kòncert na żëwò dlô TVP 3 Katowice; w tim téż roku ostało rozrzeszoné. Skłôd (1985-2000). Janusz Biedrowski – saksofón, Jacek Dobrzanski – gitara, Wojciech Feodorow – trąbka, Janusz Frychel – basowô gitara, Damian Jambor – perkùsëjô, Zbigniew Janowski – perkùsëjô, Maciej Kałwak – basowô gitara, Jarosław Kierkowski – basowô gitara, Marian Kowalik – basowô gitara, Ireneusz Kucharczyk – basowô gitara, spiéw, Tomasz Kupka – klawiszowé statczi, Jarosław Lelen – saksofón, Krzysztof Nowakowski – perkùsëjô, Zbigniew Szczerbinski – perkùsjô, Dariusz Wantuch – klawiszowé statczi, Michał Zabrzenski – pùzón, Robert Zug – pùzón.  Wespółdzejanié: Patrycja Gola, Andrzej Gaszczyk, Justyna Gwardecka, Marek Raduli, Michał Czachowski „10 + 1” (MR Records, 1999) „Lean Back Kolędy 2000” (MR Records, 2000) (Kòlãdë) 1991 r. „Jazzowe promocje” – program III TVP (Jazzowé promòcje) 1991 r. „Silesia Jazz Festival” – program III TVP 1995 r. „100% Live” – program III TVP 1995 r. „Muzyczne penetracje” - program III TVP (Mùzyczné gnëbòlenia) 1997 r. „Koncert Laureatów Festiwalu „FAMA” – program II TVP (Kòncert Dobiwców Festiwalu „FAMA”) 1998 r. „Tam, gdzie biją źródła” - program II TVP, TV Polonia (Tam, dze biją zdrzódła) 2000 r. „100% Live” – program III TVP 2000 r. „Dni Rudy Śląskiej” – TV Elsat (Dni Szląsczi Rudë) 1993 r. kòncert na żëwò w Radiu „Flash” 1999 r. kòncert na żëwò w Radiu „Flash” promùjący platã „10 + 1”
Argentińskô sardela ("Engraulis anchoita") - to je ôrt mòrsczi rëbë z rodzëznë sardelowatëch ("Engraulidae"). Òna żëje np. w òceanie krótkò Argentinë.
Armeńsczi jãzëk (Հայերեն) - to je ùrzãdny jãzëk w Armenie. Pò armeńskù gôdô kòl 6 miliónów lëdzy.
Nordowô Macedoniô (do 2019: Macedońskô; maced. Република Северна Македонија) – państwò w pôłniowi Eùropie, na Bałkańsczim Półòstrowie. Stolëcą je gard Skòpje. Òd 2020 nôleży do NATO. Geògrafiô. Pòłożenié. Leżi w pôłniowò-pòrénkòwi Eùropie, na nordã òd Grecje. całownô: 25,713 km² wiéchrzëzna lądu: 25,433 km² wiéchrzëzna wòdów: 280 km² môl na swiece wedle wiéchrzëznë: 150. òglowô długòsc wszëtczich grańców: 838 km państwa, z jaczima mô grańce: Albaniô (181 km), Bùłgariô (162 km), Grecjô (234 km), Kòsowò (160 km), Serbiô (101 km) Brzegòwô liniô. 0 km (państwò strzódlądowé) Klimat. cepło i sëchò òb lato i jeséń, dosc chłodno i snieżësto òb zëmã. Ùsztôłcenié terenu. górzësté z głãbòczima dolënama; trzë wiôldżé jezora, przez kòżdé bieżi państwòwô grańca; rzéka Wardar rozdzelô Macedoniã na dwa dzéle strzédnô wësokòsc: 741 m. n.r.m. nôniższô wësokòsc: 50 m. n.r.m. (rzéka Wardar) nôwëższi czëp: 2,764 m. n.r.m. (góra Kòrab) rolné gruńtë: 44,3% (w tim 16,4% òrnëch gruńtów) lasë: 39,8% (stój na 2011 r.) wielëna lëdztwa: 2,103,721 (stój na lëpińc 2017) môl na swiece wedle wielënë lëdztwa: 145. Lëdze i spòlëzna. Etniczné karna. Macedończicë 64.2%, Albańczicë 25.2%, Tërcë 3.9%, Cëgóni 2.7%, Serbòwie 1.8%, jinszi 2.2% (wôrtoscë szacowóné na 2002) macedońsczi (òficjalny) 66,5%, albańsczi 25,1%, tërecczi 3,5%, romani 1,9%, serbsczi 1,2% Miészëznowé jãzëczi są w òficjalnym (kòle macedońsczégò) ùżëcym w gminach, w jaczich co nômni 20% mieszkańców nôleżi do gwësny jãzëkòwi miészëznë. Religijné karna. Macedońsko Prawòsławnô Cerkwiô 64,8%, mùzułmanie 33,3% mieskô pòpùlacjô: 57,3% (w 2017 r.) wikszé miesczé westrzódczi: Skòpje (stolëca) – 503,000 mieszkańców (w 2015 r.) òficjalnô pòzwa: Repùblika Macedoniô (mac. "Република Македонија") pòliticzny ùstôw: parlamentarnô repùblika stolëca: Skòpje czasowô cona: UTC+1 państwowé swiãto: 8 séwnika – Dzéń Samòstójnotë nôrodny himn: „Denes nad Makedonija” ("Dzysô nad Macedonią") pezydent Ǵorge Iwanow (òd 12 maja 2009) premier Zoran Zaew (òd 31 maja 2017) Pòliticzny system. Ùstawòdôwczô władza. jednojizbòwi parlament – Zéńdzenié Repùbliczi Macedoniô (mac. "Собрание на Република Македонија") Macedoniô w „The World Factbook”
Galeon - to chùtczi ë sztabilny internetowi przezérnik na Linuksã dlô GNOME z baro wësoką zgòdnoscą z internetowima sztandardama ùgòdzonyma przez W3C. Pòdlégô licencëji GPL ë brëkùje do wëskrzëwaniegò starn nëkù Gecko z ùdbë Mozilla. Juwwerny je do jinszi ùdbë pód GNU/Linuksã jaką je Epiphany, czë téż K-Meleona na Microsoft Windows abò Camino pòd MacOS X. Galeon-przédnô starna ùdbë
Belgrad (serb: Београд/Beograd) - je stolëcą Serbsczi.
Pòczëj Kaszëbsczégò Dëcha - turistno-nôtërny szlach we gminie Lëniô jaczi òstół òdemkłi w môju 2010 rokù. Jinicjatorã béł wójt gminë Lëniô - "Łukôsz Jabłońsczi", chtëren przóde béł szkólnym kaszëbsczégò ë lubòwôł sã w kaszëbsczich lëteracczich dokôzach. Je to szlach midze 13 szôłtësczima wsama, dze pòstawióné są szlachòtë "Kaszëbsczich Dëchów", chtëne zrobił Jón Réckò z Niebãdzëna (kòl Nowi Lãbòrsczi Wsë). We gminie Lëniô najdzemë szlachòtë: Kãtrzëno -> "Wëkrëkùs" Kòbëlôsz-Pòtãgòwò -> "Lubiczk" Lewinkò -> "Pùrtk" Lewino -> "Pikón" Lëniô -> "Rétnik" Miłoszewò -> "Damk" Niepòczołejce -> "Nëczk" Òsek -> "Jablón" Pòbłocé -> "Szëmich" Smażëno -> "Bòrowô Cotka" Strzépcz -> "Grzenia" Tłuczewò -> "Pólnica" Zakrzewò -> "Jigrzan" Jinszë "Dëchë" najdzemë w ksążce Aleksandra Labùdë - "Bògòwie i dëchë naj przodków".
Bùkwita ("Fagopyrum esculentum" Moench) - to je roscëna z rodzëznë dërdestowatëch. Na Kaszëbach rosce dosc wiele bùkwitë, bò ją gbùrze seją.
Wôrzenkò (pòl. "Warzenko") je kaszëbską wsą w pòmòrsczim wòjewództwie, w kartësczim krézu, w gminie Przedkòwò. 
Kòbùsewò (pòl. "Kobysewo") - je kaszëbską wsą w pòmòrsczim wòjewództwie, w kartësczim krézu, w gminie Przedkòwò. 
Krãcëszk - to je przërëchtënk do rãcznégò wierceniô dzurów sydrem.
Smãtk - niepòzwónô dzys pòstacëjô, chtërna je gwësno przestarzałoscą pò pògańsczich wierzeniach, a dzys je zapchniãta do rolë złegò dëcha abò diôbła. Aleksander Majkòwsczi pisôł ò nim w pòwiescë „Żëcé i przigòdë Remùsa” m. jin. tak: Smãtk cã spãtôł, spãtôł Złi! Miôł jes zemiã, ni môsz ji!
Édmùnd Kamińsczi (ùr. 23 séwnika 1934 r. w Kartuzach, ùm. 3 lëstopadnika 2022 w Wejrowie) – to béł kaszëbsczi dzejôrz, fotografa, znajôrz kaszëbsczi kùlturë. Wëstãpòwôł w kartësczim Karnie Spiéwë i Tuńca „Kaszuby”, béł wespółùtwórcą tamecznégò partu Kaszëbsczégò Zrzeszeniô, a w 1957 rokù ùsadzył pierszi Klub Młodi Kaszëbsczi Inteligencji dzejający kòl KZ i òstôł jegò przédnikã. W 1960 rokù òżenił sã z Zofią Czają, a jegò starkama òstelë Léòkadia i Jón Trepczik. Kamińsczi czuł sã nadzwëk sparłãczony z Trepczikã i òb całé swòje żëcé miôł starã promòwac jegò ùtwórstwò. Krótkò pò zdënkù Kamińscë przecygnãlë do Wejrowa, dze Édmùnd Kamińsczi dzejôł wkół stwòrzeniô Mùzeùm Kaszëbskò-Pòmòrsczi Pismieniznë i Mùzyczi, jaczégò béł nôprzód robòtnikã, a w latach 1973–1986 zôstãpcą direktora. Kaszëbskô kùltura zawdzãcziwô mù ùchòwanié wiele wôrtnëch pùblikacjów, ale téż przëszëkòwanié rozmajitëch wëstôwków, wëdanié wôżnëch pùblikacjów, m.jin. albùmòwëch, tësące òdjimków, prowadzenié regionalnëch pismionów, krótczé wrócenié do żëcégò „Zrzeszë Kaszëbsczi” (1992–1993), wëdôwanié lëteracczich antologiów, fòlderów, pùblikacjã artiklów, ùpamiãtniwanié lëdzy i òrganizacjów zasłużonëch dlô Kaszëb, òsoblëwie dlô Wejrowa (dzejôł w sprawie pòstawieniô pòmnika Jakùba Wejhera). Béł téż bibliofilã i kòlekcjonérą rãkòpisów zrzeszonëch z Kaszëbama. W 1980 òstôł wëróżniony Medalã Stolema. Miôł troje dzecë: Witosławã, Janinã i Radosława (w latach 2007–2013 direktór Mùzeùm Kaszëbskò-Pòmòrsczi Pismieniznë i Mùzyczi). Édmùnd Kamińsczi béł m. jin. wespółautorã wëdôwków: "Kaszubi : dzieje i kultura : przewodnik po wystawie = Kaszëbi : historëjô ë kultura : prowadnik = Kaschuben : Geschichte und Kultur : Führer = The Cashubes : history and culture : guide" (1992), "Z czasów Swiãtopôłka Bëlnégò : òbrôzk w trzech aktach = Z czôs Svjętopôłka Bëlniho : wobrôsk ve trzech aktach" (2012). Gdańsk ; Słupsk : Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie = Kaszëbskò-Pòmòrsczé Zrzeszenié, 2017, ss. 142 - 175.
Filantropiô (greczëzna: "φιλανθρωπία philanthrōpia") – to je dzejanié lëdzy abò jinstitucji, chtërne bezzwëskòwno dôwają financową abò materialną pòmòc tim co ji brëkùją.
Damroka (projekt "Damroka Kaszëbë Joł") je mùzycznym karnã jaczé graje kaszëbskòjãzëkòwégò fòlka z elementama rockù. Pòwstôło w 2010 rokù. Założëlë je Damroka Kwidzyńskô (spiéw, autorka tekstów) ë Marek Romanowski (keyboard, kompozytor). Mùzyczné karno Damroka zadebutowało w 2011 rokù platą "Kaszëbë Joł". W 2013 rokù wëchôdô singel «Takô jem», w 2015 rokù — plata "Made in Kaszëbë". Sztudijné platë "Kaszëbë Joł" — (Soliton, 2011); "Made in Kaszëbë" — 2015. Single «Takô jem» — 2013. Damroka Kwidzyńskô — spiéw, autorka tekstów; Marek Romanowski — keyboard, kompozytor; Krzysztof Paul, Michał Zienkowski, Andrzej Ciborski — gitara; Robert Kuśmierski, Paweł Zagańczyk — akordeon; Grzegorz Sycz — perkùsëjô; Michał Górecki, Tomek Przyborowicz — basowó gitara; Natalia Janik — skrzëpczi. Katalog. Muzyka rozrywkowa. Folk & Szanty. Damroka. Kaszëbë Joł Promocja (Soliton) ; Lokalni muzycy pracują pełną parą (Kartuzy.info); Damroka Kaszëbë Joł walczy o tytuł płyty folkowej roku (Express Kaszubski); Takô jem — nowy energetyczny singiel Damroki (posłuchaj) (Express Kaszubski); Damroka. Songs (Reverbnation.com); Damroka (Facebook).
Jigrzan - jeden z 13 "Dëchów", jaczé stoją w gminie Lëniô na turistno-nôtërnym szlachù ò pòzwie "Pòczuj Kaszëbsczégò Dëcha". Òpisënk Aleksandra Labùdë. Jigrzan - je to strogòtlëwi duch, ògradzan jigrów i jigrzëcznëch, ùbaw, tunów i wszelejaczich rozgracëji. Za czôs pierwëch bëłë jigrë we wiôldżim ùwôżanim kù tczë słuńca, ògnia i widu. W swiãtëch gajach na grzëpach abò ùrzmach, przë notészi mùzyce, pôlëlë sobòtkã i sã wieselëlë, tunilë i wëstwôrzelë widzawiszcza, jakl na przëmiar Scynanié Kani. Jigrë rokroczno òdbiwałë sã latem na jigrzëcznëch górach w nôkrótszą noc w rokù. Jigrzan jesz dzys żëje i dzejô w sobòtkach. Lëdze gôdalë : - "Jigrzan dzejô wama redosc." - "Jes wiesołi jak Jigrzan." - "Sobòtka sã pôli na Jigrzëczny." - "Le dëcht na Jigrzëczną kwitnie parpac." - "W jigrach chwat i zdrowié, a szczescé w parpatnym kwiôtkù. " Szlachòta. Jigrzan stoji w Zakrzewie, kòl jigrowégò placu dla dzëci.
Quilling ( „nawijac na pióro abò rurkã) technika z ôrtu papiéroplastyczi, (zwóny téż papiérowym filigranem) służącô do twòrzenié òzdobów z wąsczich pasyków papiéru zwiniãtëch w ształt sprãżyny spiralnej i òdpòwiednio ùfòrmòwónëch przez zagniecenié zewnãtrznëch warstwów papiéru. Narychtowóny elementë najrychli sóm naklejóny na zdobioną pòwierzchniã tak, że pòwierzchnia pasyka je w stosunkù do nié prostopadłô. Technika ta pòchòdô prawdopòdobnié z jubilersczi techniczi filigranu. Zastosowané quillingòwëch zdobień je nieògraniczony. Mòżna je wëkòrzëstac do dekòrowané kart òkòlicznoscowëch, ramków na odjmczi, tasziach na dôrenczi, òzdobów świątecznych itp. Tak naprôwdã różnorodnosc mòtywów, chtërnë mòżna swòrzec tą techniką je ògromna, mògą to bëc kwiatë, mòtyle, drzéwa, zwierzãta, różne przedmiotë i jinszi różnosce, chtërnë tylkò pòjawiajóm sã w naszi głowie. Perznã ò historeji…. Quilling swòj pòczątk mô w XV w. (wg jedny z teorii) to klôsztornicë z i dekòrowalë symbòle religijny dłudżima pasykama wëcãtymë ze starëch knigów z pazłoconëma brzégóma. Dredzi teoria je taczi, że pòczątkiem tej techniczi bëł wiek XIII, czedë to artisce zaczãlë ùżiwac „pasyków” z partu ptaségò pióra tzw. lotczi, z j. aniel. quill. Na przełomie XVIII i XIX w. quilling został rozpòwszechnióny jakò hobby i spòsób na spãdzané czasu przez białczi równo w jak i . Bëł to dobri spòsób na spãdzanié wòlnégò czasu. Quilling bëł dobri do zdobieniô codniowëch rzeczy. Łączony bëł téż z wesziwkem i malarstwem. Jegò pòpularnosc zaniknãła na kùncu XIX wiekù. Dwa wieczi pózni stôł sã pòpularny, wiele lëdzy sã nim zajmuje dzysô. Zainteresowané quillingiem w cyg rosnie, a przëczëniłe sã do tégò m.in. szeroczi zort i letczi dostãp do wszelczégò ôrtu materiałów i narzãdze, chtërnë sóm pòtrzebny do ùprawiané tégò rãkłòdzeła Co je potrzebne do quillingù? Do zawijaniô brekòwnë sã:  specjalnô jigła (sztyft, nawijak) standardowy abò z kołnierzã – je do zwijané papiórowëch pasyków, z chtërnëch fòrmùjemë pòtrzebne ształtë. wąsczi pasyczi z papióra, sóm w różnëch farwach, długòscach szeròkòscach òd 2mm do 12mm, klajster, wykałaczci – do nakładaniô klajstru, pãseta, szpilczi, baro wiele cërpliwòtë. Nawetka môłé mogą próbòwac nawijac, bò to je dobre zajãce żebë czwiczec pôlce. Òd czegò zacząc: Bierzemë jigłã do quillingù. W szczelinã jigłë wkładômë pòczątk pasyka. Zwijamë gò do kòńca w ścisłé kółkò. Delikatno zdejmùjemë kółeczkò z jigłë tak, żebë sã nie rozwinãło. Nôstãpny etap zależy òd tegò co chcemë zrobic: ścisle zwiniãté kółkò – na wòlną kòńcówkã pasyka nakładamë klajstru i przëklajstrujemë gò do calosce. luźno zwiniãté kółkò – przëtrzëmùjąc zdjąté z jigłe kółkò wkładamë do òtwòru w szablonie ò wymagany wielkòsce, pò tim nakładamë klajster na kòńcówkã papióru i klajstrujemë gò z kółkã. Je to pòdstawòwy element pòtrzebny do formòwaniô quillingòwëch ształtów naszé robòtë. Przypisy:. Salasińska B., Quilling dla początkujących, Łódź http://www.polekcjach.com/a/2726/1/Co-to-jest-Quilling [ dostęp 2014-11-17] https://web.archive.org/web/20150421013413/http://www.quillinghobby.pl/ [dostęp 2014-11-17] http://www.tipy.pl/tag24801,quilling-krok-po-kroku.html [dostęp 2014-11-17] https://web.archive.org/web/20160305131137/http://iwona-reczniemalowane.blogspot.com/2013/03/quilling-czyli-jak-zaczac.html [dostęp 2014-11-17] http://www.inspirello.pl/filmy/quilling.html [dostęp 2014-1117] http://www.uroczystechwile.pl/2012/03/moj-pierwszy-quilling-krok-po-kroku.html [dostęp 2014-11-17]
Gwen Stefani (ùr. 3 rujana 1969) je amerikańską spiéwôrką. Solowé albùmë: "Love. Angel. Music. Baby.", 2004 "The Sweet Escape", 2006 TBA (2014)
Historëczno-Etnografné Mùzeum w Chònicach je jinstitucją kùlturë, chtërna pòwsta w 1932 rokù. Dlô realizacji sztatutowëch célów òni wespółrobią z wielnyma kùlturalnyma twórcama m. jin. na Kaszëbach. Tu są wërobinë lëdowëch artistów, a m. jin. kaszëbsczi wësziwk. Sedzbą Mùzeum są stôré bùdinczi.
Szerszéń abò Eùropejsczi szerszéń ("Vespa crabro") - to je ôrt òwada z rodzëznë łasëcowatëch. Matka szerszénia mòże bëc nawetka 3,5 cm długô. Szerszénie żëją m. jin. na Kaszëbach. Z jich żągłem człowiek może miec kłopòt.
Wësokô Bróma to je bróma w Gduńskù bùdowóné do 1588 rokù przez Willem'a van den Blocke. W II swiatowi wòjnie (1945) òna nie bëła baro zniszczoné. Ksądz Agùstin Wòrzałła gôdôł ò ti brómie do Stefana Ramułta, a jegò je "Słownik języka pomorskiego czyli kaszubskiego", w chtërnym mòże przeczëtac co pòwiedzôł. 1886 (pl)
Słowôrz je lëstą słów ë jich definicëji, abò jich równoznaczënów w jińszi mòwie (mòwach). Niechtërné słowôrze pòdôwają téż infòrmacëje ò wëmòwie, pòchòdzenim słowa ôs przëmiarë jegò brëkòwóniô w zdaniach. Jistnieją téż słowôrze ilustrowóné (òbrôzkòwé). Tëlkòsc słowiznë. Z pòzdrzatkù na tëlkòsc słowiznë zamkłi we słowôrzu mòżemë wëapartnic dwa ôrtë słowôrzów: 1. tzw. "maksymalizacëjné słowôrze", chtërnëch zgrôwã je zaprezentérowónié całégò dostónkù słowiznë brëkòwóny przez gwësną jãzëkòwą spòlëznã. Taczé słowôrze mògą zamëkac w se rozmajité fòrmë ë wariantë negò sómégò słowa we wszëtczich dialektach, ôs słowa znóné blós z runitwë, czë téż pòdóné przez infòrmatorów. Przez swòją nôtërã maksymalizacëjny słowôrz ni mòże bëc słowôrzã normatiwnym (preskriptiwnym), równak mòże baro pòmòc przë twòrzenim taczégò słowôrza. Przëmiarã maksymalizacëjnégò słowôrza je "Pomoranisches Wörterbuch" "(Słowôrz pòmòrsczi)" Friedricha Lorentza. 2. tzw. "minimalizacëjné słowôrze", chtërnëch autora pòdôwô blós dzél słowiznë jaczégò jãzëka (np. czile tësąców nôczãstszëch słów). Minimalizacëjnym słowôrzã je np. "Słowniczek kaszubski" "(Słowôrzk kaszëbsczi)" Aleksandra Labùdë czë "Słowniczek polsko-kaszubski" R. Drzeżdżona i G. J. Schramke, Gdynia 2006, a téż "Pòlskò-anielskò-kaszëbsczi słowôrz" Mariana Jelińskiego i Davida Shulista, Żukowo 2010 i "Môłi kaszëbskò-czeskò-pòlsczi słowôrz", Żukòwò 2014. Stefan Ramułt: Słownik języka pomorskiego czyli kaszubskiego , Krakòwò 1893 Stefan Ramułt: Słownik języka pomorskiego czyli kaszubskiego. Scalił i znormalizował Jerzy Treder, Gduńsk 2003 Jan Trepczik: Słownik polsko-kaszubski, t. I-II , Gduńsk 1994. BnF Dictionnaires kachoubes
Krziż (we zdrojach: "Kreuz"; pòl. "Krzyż Wielkopolski", miem. "Kreuz") - garc w czôrnkòwskò-trzcanecczim krézu we Wiôlgòpòlsczim wòjewództwie nad Drawą ë Notecą.    Lëdztwò gardu: 6.300 (2009) Wiéchrzëzna gardu: 5,83 km2
Doda (Dorota Rabczewska), (ùr. 15 gromicznika 1984) je spiéwôrką. "Virgin", (2002) "Bimbo", (2004) "Ficca", (2005) "Diamond Bitch", (2007) "Diamond Bitch - Reedition", (2008) "The Seven Temptations", (2011)
Lëteratura je pòchwôtã jaczi òznaczô wszëtczé artisticzné dokôzë zachòwóné w pisóny abò mówiony fòrmie. W zôpadnym swiece lëteratura je nôczãscy dzelonô na trzë główné lëteracczé zortë: epikã, lirikã ë dramã. Lëteratura mòże bëc téż dzelonô wedle mòwë, krôju abò kùlturnégò krézu.
Lëpa (we zdrojach: "Linde"; pòl. "Borne Sulinowo", miem. "Linde") - garc w szczëcenecczim krézu w Zôpadnopòmòrsczim wòjewództwie nad jezorã Pile.
Wãgòrzëno (we zdrojach: "Vangheryn" 1338, "Wangeryn" 1414, "Wangerin"; pòl. "Węgorzyno", miem. "Wangerin") - garc w łobesczim krézu w Zôpadnopòmòrzczim Wòjewództwie nad jezorã Wãgòrzëno.    Lëdztwò gardu: 3.021 (2009) Wiéchrzëzna gardu: 6,85 km2
Bùrméster (strz.-wës.-miem. burc-meister abò burger-meister) – w wielu krôjach nôważniejszy rangą ùrzãdnik władz môlowych np. gardu abò gminë. W Pòlsce bùrméster (pl. burmistrz), je ùrzãdnikiem môłich gardów np. Kartuzë, Wejrowò. W wikszich gardach np. Gduńsk, Gdiniô, bùrméster nazywô sã Prezydent. W anielsczim jãzekù "mayor" je z łac. maior, co òznaczô „wikszi”
Trzëkòlé - to je motorowô tërlëka na trzech kòłach.
Swiãcowie - bëlë bògatim rodã w XIII i XIV stalatim. Pò 1307 rokù òni ùtwòrzelë spôdkòwiznowi dominium we Westrzédny Pòmòrsce.
Katgut - to je flakòwô nitka, chtërnã brëkùją chirurdzë. Na Kaszëbach mògą téż gò ùżëwac. Katgut mòże bëc z flaków kòzë.
Gehenna (hebr.: גֵיא בֶן־הִנֹּם) - to je dolëzna na pôłnié òd Jerozolëmë gdze czedës skwarzałë sã smiecë; z czasã w religie stała sã synonimã piekła.
Turmalin - to je mineral. Òn mô chemiczny wzór XY3Z6[(OH)4(BO3)3(Si6O18)]. Turmalinów je wicy zortów.
Szalwija ("Salvia" L.) – to je szlach roscënów z rodzëznë głëszkòwatëch ("Lamiaceae"). Na Kaszëbach rosce dosc wiele szalwiji. "Salvia officinalis" je zelém pòmòcnym przë płókaniu chòrégò gardła. Rozmajitoscë. Aleksander Majkòwsczi w swòi ksążce "Żëcé i przigodë Remusa. Zvjercadło kaszubskji" pisôł, że m. jin. szalwija bëła dóné do pòswiãceniô w Matkã Bòską Zelną. Lëteratura. D. Tyszyńska-Kownacka, Zioła na działce i w ogródku przydomowym, wyd. Wyd. 3, Warszawa: Wydawnictwo Watra, 1984, s. 78
Bochnia - gard w małopòlsczim wòjewództwie, w bocheńsczim krézu. Pòłożenié. Geògrafné kòòrdinatë: szérzô - 49° 58' N, długòta - 20° 25' E. Bochnia je stolëcô bocheńsczégò krézu w małopòlsczim wòjewództwie. Bochnia mô apartné ùrzãdë dlô gardu ë wsowi gminë. Pòdôwczi. Lëdztwò gardu: ~30 000 mieszkańców  Òficjalnô starna Bochni
Josh Duhamel, (ùr. 14 lëstopadnika 1972), je amerikańsczim teatrownikã.
  Òd tegò rokù rozmajitosc w krãgù kaszëbsczi òrtogafie mô małé znaczenié.
Trzcińsko-Zdrój (we zdrojach: "Sconevlete" 1248, "Schowenfliet" 1281, "ciues de Scowemlith" 1296, "Sconenvlet" 1302, "Schoneflies", "Schönfließ"; miem. "Bad Schönfließ"; mòżebné kaszëbsczé pòzwë: "Szémflét", "Szénflét") – gard ë kùrort we gripiewsczim krézu w zôpadnopòmòrsczim wòjewództwie nad Rurzëcą. Lëdztwò gardu: 2.466 (2009) Wiéchrzëzna gardu: 2,33 km2
Broduz - to je ôrt secé do łowieniô wãgòrzów. Rëbôk jidze w mòrze, żebë wëbrodzëc broduza. Bernard Zëchta (1967) w swòjim słowôrzu napisôł, że ten rëbôk to je broduzownik.
Zwëczajny groch ("Pisum sativum" L.) – to je ôrt jednoroczny (latny) roscënë z rodzëznë bòbòwatëch ("Fabaceae"). Jegò pòdôrt mòże sôc w ògardach wczas na zymkù. Szachòwi groch winie sã w górã pò szachù. Òn rosce w dosc mòkri zemi, a nie lubi za wiele słunôszka. Gò mòże sôc na zôgónkach co piãc lat w tim samim placu. Jegò zôrna są np. do robieniô grochòwiónczi - wôżny zupë w wòjskù. Kashubian - groch
Łosos ("Salmo salar") - to je rëba z rodzëznë łososowatëch ("Salmonidae"), chtërna colemało nierzchnie sã w rzékach, a tak żëje w słony wòdze. Òn mòże bëc 1,5 m dłudżi. Łosos żëje m. jin. w Bôłce.
Pòmësczi Młin (pl "Pomyski Młyn") - to są pùstczi kòl Wiôldżégò Pòmëska w pòmòrsczim wòjewództwie, w bëtowsczim krézu, w gminie Bëtowò.
Przewalsczégò kóń ("Equus przewalskii") – to je niepôrokòpëtny susk z rodzëznë kòniowatëch. Òn jesz mòże żëc dzëkò w Azji.
Niemieckô, Niemcë abò Miemcë; Federalnô Repùblika Niemiec (niem. "Deutschland, Bundesrepublik Deutschland, BRD") je państwã w zôpadny Eùropie ë dzélã Eùropejsczi Ùniji. Miemcë przez stalata bëlë zgrôwny do rozrëmieniô. Ich sparłãczëł w 1871 rokù Otto von Bismarck.
Pazdzérznik je dzesąti miesąc roku w gregòriańsczim kalãdôrzu. Mô 31 dniów. Jinszé kaszëbsczé miona: pajicznik, paklepnik, oktober ë rujan (chòrwacczi neòlogizm).
Rockabilly je wczasną fòrmą Rock 'n' Rolla. Nen sztél pòwstôł w pòłowie 50-tëch lat, pò tim jak młodi mùzykańcë z pôłniowëch stónów Nordowi Americzi naczãlë na swój ôrt interpretowac na znónëch se instrumentach czôrnegò Rhythm & Bluesa. Wëszłé je z tegò sparłączenié różnëch sztélów, w tim: Bluesa, Hillbilly, Boogie, Bluegrassu ë Country. Na zôczątkù mùzyka na nie miała swòjegò jednegò miona, bëła klasyfikòwónô pòd Pop, Country czë tëż Rhythm and Blues ë nie wëszła za grańce pôłniowëch stónów. Kòl 1956 rokù niechtërni mùzykancë pòdjãlë sã próbë wińdzëniô za te ë ò òderwanié sparłączeniô tegò sztélu mùzyczi z gbùrzeniém. Miono Rockabilly zaczãło sã pòmalińkù przëjimac, chòc zamëkało òno w se kąsk samòironiczny wëzwãk - sparłączënié z Hillbilly pòdsztëchiwôło prowicjonalné ë gbùrsczégò pòchòdzeniô tegò sztélu. Wikszô pòpùlarnota Rockabilly przëszła w 80-tëch latcha razã ze swegò ôrtu òdrodzeniém. Do dzysô dô na całim siwece wile môlëch kùlturów Rockabilly, òd Eùropë - tuwò nôwikszô je gwës w Anielsce)- pò Azëjô, a tuwò òsoblëwié w Japòńsce. Hasil Adkins Ace Andres and *The X-15s Belmont Playboys Big Sandy and the Fly-Rite Boys Dion Blacktop Rockets Buddy Holly Br5-49 Cacti Widders Cari Lee and the Saddle-ites Cave Catt Sammy Cigar Store Indians Charlie Feathers Chuck Berry Dagmar and the Seductones David Vanian and the Phantom Chords Dead Man's Hand Deke Dickerson Dragstrip 77 The Dempseys Eddie Clendening Frantic Flattops High Noon Hillbilly Hellcats Hillbilly Moon Explosion Hot Rod Lincoln Jack Knife and the Sharps Johnny Knox and High Test Johnny Mercury Josie Kreuzer Kim Lenz Lee Rocker Marti Brom The Raging Teens Reverend Elvis & Undead Syncopators Rocket 350 Rusty and the Dragstrip Trio Sasquatch & The Sick-A-Billys Social Distortion Sonoramic Commando The Caravans The Memphis Morticians The Living End The Mighty 18 Wheeler The Pistoleers The Tremors The Reverend Horton Heat The Stray Cats This Train Three Bad Jacks Turbopotamos The Young Werewolves Thirteen Stars Th' Legendary Shack Shakers Wayne "The Train" Hancock
Piknik ("Picnic") - to je pòpùlarnô w Zjednónëch Krajach Americzi fòrma wëpòczinkù na swiżim lëfce na rozłożoni dece. Kaszëbi mògą tak robic np. nad jezorã abò rzéką òb lato.
Kapibara (guarani: "Kapiÿva", łac. "Hydrochoerus hydrochaeris") to je ôrt zemno-wòdnégò suska. Nôwikszi grëzôk z rodzëznë kawiowôtëch, "Caviidae", mòże wôżëc do 65 kg. Òna żëje w Pôłniowi Americe i żëwi sã roscënama.
Sysełka – to je przécznô balka, chtërna wiãże kòzłë, a òne mają w górze scapòwanié. M. jin. sysełkã na Kaszëbach rozmajice zwią. Ernst Seefried-Gulgowski, Von einem unbekannten Volke in Deutschland. Ein Beitrag zur Volks- und Landeskunde der Kaschubei /Izydor Gulgowski, O nieznanym ludzie w Niemczech. Przyczynek do ludoznawstwa i krajoznawstwa Kaszub, przekład M. Darska-Łogin, red. naukowa i wstęp J. Borzyszkowski, Berlin 1911 - Gdańsk 2012, s. 44. Bernard Zëchta.
Joseba Sarrionandia Uribelarrea (ùr. 13 łżëkwiata 1958 w Iurretë) - baskijsczi ùtwórca. "Narrazioak", 1983. "Atabala eta euria", 1986. "Ifar aldeko orduak", 1990. "Han izanik hona naiz", 1992. "Miopeak, bizikletak eta beste langabetu batzuk", 1995. "Lagun izoztua", 2001. "Kolosala izango da", 2003
Dólné Kawle (pòl. "Kawle Dolne") - to są kaszëbską wsą w pòmòrsczim wòjewództwie, w kartësczim krézu, w gminie Przedkòwò. W 2008 rokù tu mieszkało 189 lëdzy. Tu je Mùzeùm Kaszëbsczé Gbùrstwò "Bielickòwò".
Andrzéj Adam Wrońsczi ("Andrzej Adam Wroński") - (ùr. 8 rujana 1965 w Kartuzach) je biôtkôrz, chtëren béł dwa razë òlimpijsczi méster i téż méster òd rekòrdë.
Krãpkòjce (pòl. "Krępkowice") – to je wies w gminie Céwice, w lãbòrsczim krézu pòmòrsczégò wòjewództwa. Sztëk drodżi òd ti wsë rosce wierã wicy jak 600 lat stôri dąb. Òficjalnô kaszëbskô pòzwa wsë w fòrmie „Krãpkòjce” òsta wprowadzónô 18 lëpińca 2016. "Ścieżka edukacyjno-przyrodnicza „Dąb Świętopełk”" 
Pinceta – to je môłé nôrzãdzé do òbsłùżënkù môłich òbiektów, chtërne są za małé żebë so wëpòmòc z nima leno rãkama człowieka. Brëkùją jã czasã np. chirurdzë.
Liwkòwnica abò jaskùleczka ("Hirundo rustica") - to je wanożny ptôch z rodzëznë jaskùleczkòwatëch ("Hirundinidae"). Te ptôchë mają gniôzda i młodé na Kaszëbach, ale òb zëmã jich tu ni ma. Głos jaskùleczczi: 
Jón Kaczkòwsczi ("Jan Kaczkowski" ùr. 19 czerwińca 1977 rokù w Gdinie – ùm. 28 strëmiannika 2016 rokù w Sopòce), ksądz, pisôrz. Béł doktor mòralny teòlogie, bioetik, ùtwórca pùcczégò hòspicjum i człowiek, chtëren sóm biôtkòwôł sã ze smiertelną chòroscą. Ks. Jón Kaczkòwsczi to béł laùreat wiele nôdgrodów. To béł ùtwórca pùcczégò Hòspicjum sw. Òjca Pio. Òn béł òdznaczony Kawalersczim Krziżã Òrdéru Òdrodzeniégò Pòlsczi. Szału nie ma, jest rak. VIAF
Wëstôwné òkno - to je plac za rutą, w chtërnym mòże wëstawic np. to co je na sprzedôż.
Ewanieliô Łukasza (Łk abò Łuk) – Ewanieliô (z gr. Ευαγγελιον dobrô nowina) tradycyjno ùmieszczonô w kanonie Nowégò testamentu jakò trzecô. Ji aùtorã – pòdług tradicjë Łukôsz Ewanielista, lékôrz i towarzisz – je téż aùtorã . Je jedną z ewanieliów synopticznych. Ewanieliã rozpòczinô zwrócenié sã do dostojnégò Teòfila” – gr. Theophilos òznôczô przëjacela Bòga i niekònieczno mùsy òznaczac miono, ale mòże bëc téż òglowimòkreslenim chrzescëjanina. Problem aùtorstwa. Aùtor Ewanieli Łukôsza je twż aùtorã jiny KnédżiNowégò Testamentu – Dzejów Apòstlosczich. Òbie te knédżi dedikòwóné są ti sami òsobie, łączi je pòdobieństwò stilu i pòglądë teòlogiczné. W ti kwestiëpanëje pòwszechnò zgòda ùczałich. Tradicjò chrzescëjańskô sygającô pòłowë II wiekù n.e. przëpisëje aùtorstwò trzecy Ewanielië i Dzejów Apòstolsczich Łukaszowi, towarzëszowi misyjnych wanogów sw. Pawła, chtërnégò Paweł wëmieniô w lësce do zbòru w Kòlossach jakò ùkòchónégò lékarza. Głownym argùmentã przemawiającym za susznoscą ùtożsômianiô aùtorstwa Trzecy Ewanielië i Dzejów Apòstolsczich z Łukasz, towarziszã Pawła, są czëre fragnentë w Dzejach Apòstolsczich: Dz. Ap. 16,10-17; 20,5-15; 21,1-18; rozdzałë 27 i 28. W tëch fragmentach narrator przëmôwiô w pierszi òsibie wielny lëczbë, co sugerëje, że pòdróżowôł z Pawłã. Data pòwstaniô. Wedle wszelczégò prôwdopòdowieństwa Ewanieliô Łukasza i pówstałë w tim samim czase, w datowaniu Ewanielië Łukasza wëzwëskùje sã argùmentë zaczerpniãté z tekstu Dzejów i òdwrotno.. W ti kwëstië są różńé òpinie ùczałich, w chtënëch mòżna wëróżniec trzë główné stanowiska. Data wczesnô – przed rokã 70 Data strzódkòwô – kòl 80 – 85 Data póznô – pò 125 Stil i jãzëk. Łukaszowi przëpisëje sã wësoczé wëkształcenié z resztë ewanielistów. Jegò stil pisarsczi wëróżniwô sã wiôldżim piãknã i elegancją grecczégò dialektu. Bògactwò słowiznë dorównëje starożitnym pisôrzom. Pisôrz trzecy ewanielië je nôlepi òbeznóny z fachòwą terminologią z zakresu sądownictwa, pòliticzi czë administracjë. Badania nad tekstã Łukasza pòkazëją, że prawie 90% jegò słowiznë (razã z tekstã znajdëjącym sã blós w jegò dzele) wëstapùje w Septuagince, a ósoblëwie w tekstach historicznych Stôrégò Testamentu. Zdrzódła Ewanielië. W prologù Ewanielië czëtómë, że ji aùtor òpierôł sã na jinëch Ewanieliach i na jinfòrmacjach zaczëtich ò “Naòcznych swiôdków” i “sługów słowa”. Na pòdstawie bënowi analize tekstu Ewanielię Łukasza uczałi sciwerdzëlë, że òpierôł sq na trzech zdrzódłąch: Ewanielië Marka, zdrzódle grecczim i na gwësnym materiale ò chratkterze pisónym abò gãbnym. Adresacë. Liczné szczegółë w Ewanielië Łikasza sugerëją, że ji aùtor pisôł dla ôòtrzeb chrzescyjańsczi gimë złożony z wiernëch nawróconych z pògaństwa. Zarówno w prologù do Ewanielië Łukasza jak i w prologù do Dzejów Apòstolsczich mómë dedikacjã do “dostojnégò Teòfila. Òkreslenié to nie mùszi óznaczac miona. Teòfil gr. Theophilos òznôczô przëjacela Bòga, co pedług ùniwersalizmù ddwù-dzeła – pisôł do kòżdégò, chto chcôł bëc prëjacelã Bòga. Ùkłôd. Ewanieliô Łukasza mô ùkłôd pòdobny do Ewanielië Marka, z tim,że zawiérô dodatkòwò czãsc wstãpną – narodzenié i żëcé ùkrité Jana Chrzcëcela i Jezësa (,5-2,52). Kòlejné dzeła to: Szczególné akcenta W Ewanielië Łukasza wiele placu pòswiãcywô sã na: Przekôzanié prôwdë ò Bòżim miłoserdzu Uôzanié roli białków w ewanielizacjë, a òsoblëwie rolë Marië Szczegółowi òpis narodzeniô Jezësa Òbezdrzë téż. Ewanieliô Jana Ewanieliô Matéùsza (1,26-38) J. B. Tyson "Marcion and Luke-Acts: A Defining Struggle" The University of South Carolina Press. red. ks. J. Szlaga „Wstęp ogólny do Pisma Świętego" Pallotinum, Poznań - Warszawa 1986. Ks. J. Kudasiewicz „Ewangelie synoptyczne dzisiaj" Warszawa 1986, Ewangelia Łukasza - internetowa Biblia 2000 (Biblia Tysiąclecia) Ewangelia Łukasza - Fundacja Biblos
Swãgòr ("comedo") – zjinaka na skórze. Òna biwô przë swiniôkù,
Nôrodné i etniczné miészëznë w Pòlsce – wespòlëznowé karna, chtërnë mieszkają w Pòlsce, le identifikują sã z nôrodã jinym jak pòlsczi. W rozmienim "Ùstôwù ò nôrodnëch i etnicznëch miészëznach a téż ò regionalnym jãzëkù z 6 stëcznika 2005 r." nôrodné i etniczné miészëznë mùszą spełniwac nôslédné zastrzedżi: bëc mni wielnyma jak pòòstałi dzél lëdztwa Pòlsczi Repùbliczi; wëapartniwac sã midzë pòòstałima naszińcama jãzëkã, kùlturą abò tradicëją; pragnąc ùtrzimaniégò swòjégò jãzëka, kùlturë abò tradicëje; miec swiąda gwôsny historiczny nôrodny spòlëznë; zamieszkiwac dzysdniowé teritorium Pòlsczi Repùbliczi òd conômni 100 lat; identifikòwac sã z nôrodã zòrganizowónym w gwôsnym państwie (le w przëtrôfkù nôrodnëch miészëznów). Za nôrodné miészëznë pòlsczi rząd ùznôwô: biôłorëską miészëznã; czeską miészëznã; lëtewską miészëznã; miemiecką miészëznã; armeńską miészëznã; rëską miészëznã; słowacką miészëznã; ùkrajińską miészëznã; żëdowską miészëznã. Ùznóné etniczné miészëznë to: karajimskô miészëzna ; łemkòwskô miészëzna; romskô miészëzna ; tatarskô miészëzna. Lëczba òsobów, jaczé słëchają do òsóbnëch miészëznów wedle slédnégò òglowégò spisënkù z 2011 Przëpisë.  
Wartësłôw II (ùr. kòl 1237 – ùm. 9 maja 1271) ksyżëc w Gduńskù òd 1266 rokù do 1270 rokù. Òn béł nômłodszim sënã Swiãtopôłka II (Wiôldżégò). Jegò grób je wierã w stôrim kòscele w gardze Jinowarcłôw.
Serbòchorwacczi jãzëk - dzysdniowò je to kontrowërsëjne miono na karno krótko sparłãczonych ze sobą sztandardowich jãzëków ë dialektów (diasystema), chtërne są dzélã pôłniowégò karna słowiańsczich jãzëków. Jãzëczi ne ë dialektë brëkòwane są w Chòrwacëji, Bòsni ë Hercegòwinie a téż w Serbsczi ë Czôrni Górze a téż bez serbsczé ë chòrwacczé miészizne w Sloweńsczi, Aùstrëjacczi, Madżarsczi ë Rumùńsczi. Nym jãzëkã gôdô kòl 21 milionów lëdzy. Dialektë. Na òbéńdze serbòchòrwacczi diasystemy mòznô wëapartnic trzë wiôldżie dialektë (abò grëpë dialektów): sztokawsczi, kajawsczi ë czakawsczi. Sztokawsczi dialekt Hercegòwinë je pòdspòdlã dla wszëtczich trzëch sztandardowich jãzëków: serbsczégò, chòrwacczégò ë bòsnianégò. Mùszi sã pòstrzéc, że nierównosce w brëkòwanim dialektów ë jich zjinakach zanôléżne są geògrafnie, a nié etnicznie. Lëczba nierównoscë je na tëli wiôlgô, że nie wszëtczé dialektë są midze sobą rozmióne. Sztokawsczim dialetktã gôdô sã w Serbsczi ë Czôrni Górze, Bòsniji ë w wikszi òbéńdze Chòrwacczi. Równoznaczëzną słowa "co" je "što". Pòrénkòwô abò ekawskô zjinaka sztokawsczégò, chtërną gôdô sã na wnetka całim môlu Serbsczi é na pòrénkòwich kùńcach Chòrwacczi, òddôwô prasłowiańsczi zwãk *ě (jać) przë pòmòcë "e". Zôpôdnô abò jekawskô zjinaka òddôwô *ě jakno "je" abò "ije". Gôdô sã tak w Chòrwacczi, Bòsni ë Czôrnogòrze a téż w niechtërnëch òbéndach zôpôdniej Serbsczi. Je téż ikawskô zjinaka, dze *ě je dzysdniowò reprezentowóna bez "i". Kajawsczi dialekt je rozpòmiónowóny w nordowi Chòrwacczi. Słowò "co" je òddôwóne bez "kaj". Je òn juwerny do westrzédnych sloweńsczich dialektów, nié mô równak dëbeltné lëczbë. Jać je òddôwanô jakò "e". Czakawsczim dialektã gôdô sã z zôpôdné Chòrwacczi, òsoblëwie w Istrëji ë Dalmacczi. Słowò "co" je òddôwanë bez "ča". W nym dialekce je wiele makaroniznów (zapòżëczeń z italsczégò). Alfabetë. Jãzëczi z serbòchòrwacczé diasystemy mòżno zapisac łacëńsczim alfabetã abò cërylicã. Sztandardowi wersëje serbsczégò ë bòsnianégò brëkùją òbù alfabetów, a chòrwacczi blós łacëńsczi. W òbù przëpôdkach zapisënk je wnetka taczi sóm, a kôżderny znak w jednym alfabece mô swoją równoznaczënã w drëdżim (w łacënce je përznã dwaznaków). Szlach cërylicy brëkòwana w serbòchòrwacczim òstał ùsôdzony w XIX s. òb Vuka Stefanovica Karadžicia, a szlach łacëńczi òb Ljudevita Gaja. A a B b C c Č č Ć ć D d Dž dž Đ đ E e F f G g H h I i J j K k А а Б б Ц ц Ч ч Ћ ћ Д д Џ џ Ђ ђ Е е Ф ф Г г Х х И и Ј ј К к L l Lj lj M m N n Nj nj O o P p R r S s Š š T t U u V v Z z Ž ž Л л Љ љ М м Н н Њ њ О о П п Р р С с Ш ш Т т У у В в З з Ж ж Serbòchòrwackô Wikipedijô Ùczbë serbòchòrwacczich dialektów pò kaszëbskù
Pólnica - to je pòlnô ùkôzka, a téż jeden z 13 "Dëchów", jaczé stoją w gminie Lëniô na turistno-nôtërnym szlachù ò pòzwie "Pòczuj Kaszëbsczégò Dëcha". Òpisënk Aleksandra Labùdë. Strôgô, snôżô i pësznô Pòlnica, duch białgłowsczigò ôrtu, dzejô le dëcht latem. Calëchnô nagô, z winôszkem z kwiatków na głowie, wiérzchùje na rãdim szëmlu, òbjeżdżô pòla i łączi i dze le wezdrzi - tam wszëtkò rosce w òczach. Chto chòc le rôz Pólnicã ùzdrzôł, ten je ùrzekłi i czecznieje z nieszczestlëwi lubòtë. Lëdze gôdalë : - "Pò tim deszczu Pólnica òbjeżdżô pòla." - "Stôri Jãdroch miôł bòdôj miec widzóné Pòlnicã na jawie. " - "Lôtô za tim dzewusem jak za taką Pólnicą." - "Pólnica gò mô ùrzekłé. "
Medicyna je ùczbą jakô òbjimô całosc wiédzë ò zdrowim ë chòroscach, jich lékarzenim ë zapòbieganim.
Westfale (miem. "Westfalen") - są krôjną w Miemiecczi Federacëjny Repùblice. Òne òbjimają òd 16 000 do 22 000 km² wiéchrzëznë i są krótkò rzéczi Rejn. Tu mieszkô dzél katolëków i lëtrów.
Stanisłôw Marońsczi ("Stanisław Maroński") - (ùr. 1825 rokù - ùm. 1907 rokù) to beł pòlsczi szkólny m.jin. w  latach 1857 - 1872 w Wejrowie, a ùcził np. pòlsczégò i historii tu w gimnazjum. Òn napisôł m.jin. ò Kaszëbach . Die stammverwandtschaftlichen und politischen Beziehungen Pommerns zu Polen, bis zum Ende der ersten polnischen Herrschaft in Pommerellen, i. J. 1277. Neustadt i. W. 1876 O nawróceniu Pomorzan (Über die Bekehrung der Pommern 1874) Słowianie Meklemburscy (Die mecklenburgischen Slaven 1831)
Chlébnickô Bróma to je wòdnô bróma w Gduńskù bùdowónô XIV stalata. Na ji bùtnowi scanie je leliô - wierã céch dinastie Subisławiców (np. Swiãtopôłka II).
Łãżëce (pòl. "Łężyce") – kaszëbskô wies w Pòlsce pòłożonô w pòmòrsczim wòjewództwie, w wejrowsczim krézu, w gminie Wejrowo, niedalek Gdini. Tu ùrodzył sã Gùstôw Pòbłocczi.(1840-1915). W òbéńdze szôłtëstwa pòłożoné sã mniészé kòlonie: Regùlewò, Głodówkò, Gacënë, pùstczi: "Strôsznicô", "Mòrdarniô", "Rãbiskô", "Gwiżdżôłka".
Mlékò - wëdzelënk mlékòwi gargùli zwëskóné òd samniców susków w swòim czasu. To je pierszô jôda malinczich susków. Pòchòdzy òd krowë, kòzë, òwcë, kamela. Mlékò w kùchnie je wëkòrzistiwoné do picégò abò do werobianiô sérów. W czasach bibilëjnéch baro wiele mléka béło synonima bògactwa. Do wëtwòrzenio wiôldżi ilosce mléka mùszi bëc wiôldżi stado bëdła. Ta jôda skłôdô sã trzëch faz: - emùlsyjni - koloidalné - molekùlarné Nocãsczi wekòrzistiwané przez człowieka je mlékò krowë. Mlékò nie piją lëdzë w Chinach, Japonié i Pòlinezyjsczich wëspach. Na schòdze mléka nie piją Arabowie, Żëdowie. Midzënôrodowò Federacjò Mléczarskò.
Jón Drzéżdżón (pòl. Jan Drzeżdżon, ùr. 16 maja 1937 w Domôtowie; ùm. 22 zélnika 1992 we Gduńskù) – kaszëbsczi pisôrz i pòeta, wôżny kaszëbsczi badéra, redaktór i wëdôwca. Ùrodzył sã 16 maja 1937 r. w Domôtowie (pùcczi kréz). Do spòdleczny szkòłë chòdzył w Domôtowie, Lesniewie i Starznie. W 1955 r. skùńcził Pedagògiczné Liceùm we Wejrowie i zaczął robic jakno szkólny w Tëłowie i Lëbòcënie. Pózni ùcził w: Domôtowie, Łebczu i Żelëstrzewie. W latach 1960-65 sztudérowôł pòlonistikã na Wëższi Pedagògiczny Szkòle we Gduńskù (dzys Gduńsczi Ùniwersytet). W 1970 r. dostôł titel doktora za dokôz "Literatura kaszubska w latach 1920-1939", wëdóny w 1973 r. pòd titlã: "Piętno Smętka. Z problemów literatury regionalnej lat 1920-1939". Òd 1971 r. béł adiunktã na Wëższi Pedagògiczny Szkòle w Słëpskù (dzys Pòmòrskô Pedagògicznô Akademiô), a òd 1976 r. ùczałim na Gduńsczim Ùniwersytece. W rokù akademicczim 1973/74 béł wëjachóny na sztipendium do Zjednónëch Krajów Americzi i Kanadë. W 1986 rokù we Warszawie wëdrëkòwelë jegò ksążkã "Współczesna literatura kaszubska 1945 - 1980". Béł wëprzédniony Medalã Stolema za „całownotã lëteracczégò i nôùkòwégò ùsôdztwa, w tim za przërëchtowanié do drëkù kaszëbsczich dokôzów Alojzégò Bùdzysza i przełożënk jich na pólską mòwã”. Ten wôżny prozaik kaszëbsczi ùmarł, pò cãżczi chòroscë, 22 zélnika 1992 r. we Gduńskù. Jegò grób je w Mechòwie. 3876904889. F. Neureiter: Historia literatury kaszubskiej : próba zarysu, przełożyła Maria Boduszyńska-Borowikowa ; wstępem opatrzył Tadeusz Bolduan, Gdańsk : Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie, Oddział Miejski, 1982, ISBN 8300002561 Worldcat "Współczesna literatura kaszubska 1945 - 1980"
Rzëpòt ("Pertussis") - je chòroscą ù lëdzy. Jegò lékarzenié je mòżlëwi. Do chòroscë doprowôdzy bakteria "Bordetella pertussis". Ta chòrosc z wiôldżim kaszlã biwô m.jin. na Kaszëbach ni leno ù dzecy.
Jodie Foster, (ùr. "Alicia Christian Foster"; 19 lëstopadnika 1962) je amerikańską teatrownicą.
Tajlandiô je państwã w Azji. Tajlandiô je kònstitucyjną mònarchią. Głową państwa je król (òd 1 gòdnika 2016 na trónie zasôdô król Rama X – Maha Vajiralongkorn). stoleczny gard: Bangkok lëdztwò: 67 959 000 mieszkańców (2015) wiéchrzëzna: 513 120 km²
Zbrzëca to je rzéka dłużawë 48,77 km. Òna wpłiwô do jezora i dali do Brdë. Ten docék Brdë, òdbiérô i nanëkiwô wòdã na òkòlé pôłniowëch Kaszëb tj. Zôbòrë. Nôwikszy docék Zbrzëcë – Kłonecznica – je greńcã z sąsadnyma Gôchama. Òd nordë a wschòdu òbéńda Zbrzëcë je krótkò górnégò nëkù Wdë. Na pôłniowim wschòdze je krótkò docéku Wdë – Parzenicë i Niechwaszczë, chtërna w òkòlim Brus, dzãkã bifùrkacjëji, robi sã pòspólnym docékã Wdë i Zbrzëcë. Na nordowim zôchòdze leżi òkóma zlewni Słupi krótkò Bëtowa, a na zôchòdze z Chòcëną i ji docékã w Òsësznicą w òkòlim Lëpnicë. Kòle Swòrnëgaców Zbrzëca òddôwô swòje wòdë Brdze, chtërna czërëjącë sã na płn.-wsch. nëkô do Wisłë. Zbrzëca je drëdżim co wiôlgòscë docékã Brdë, òbjimô 10% wiéchrzëznë ji òbéńdë. Przëwãdróm ze swiata wiele wiãcy dô do wiédzë to, że òbéńda Zbrzëcë to nordowò-zôpadny kùnôszk Tëchòlsczich Bòrów, jednégò z nôwiãkszëch dëchtownëch lasowëch zgrëpòwaniów Eùropë, chtërne jaczis czas temù nazôd bëlł wëdwignioné do statusu Rezerwatu Biosferë. Òbéńda Zbrzëcë zamikô sã w òbrëmienim trzech krézowëch gardów pòmòrsczégò wòjewództwa tj. na pôłnim Chóniców, na nd-zôp. Bëtowò, a nd.-wsch. Kòscérzna. Nôkródzy do Zbrzëcë je z Brusów, stolëcë Zôbòrsczi Zemi. Szlach Zbrzëcë=Szlak Zbrzycy=Die Route von der Zbrzyca (Spritze)
Maszoperiô – to je zrzeszenié mòrsczich rëbôków, chtërno pòspół łowi i dzeli rëbë. Maszopóm, chtërny mògą stawiac secë na całi part tak jak jinym rëbë na partë dzeli szëper. W kòżdi wsë rëbacczi bëło wicy (np. sétme) maszoperëjów.
Léón Roppel (pòl. Leon Roppel) (1912-1978). Ùrodzył sã 19 séwnika 1912 rokù w Wejrowie. Sztudérowôł germanistikã. Òd 1961 rokù béł lektorã miemiecczégò jãzëka w Wëższi Pedagògiczny Szkòle (dzys Gduńsczi Ùniwersytet). Kaszëbsczi ùtwórca. Pisôł téż biografie i wëdôwôł antologie np. "Ma jesma od morza : poezja i proza kaszubska o morzu" (1961). Ùmarł 12 maja 1978 rokù w Gdyni. "Pieśni z Kaszub" Gdańsk 1958 (wespółautor W. Kirstein). "Literatura i język / [aut. Leon Roppel et al.] , Seria Popularno-naukowa "Pomorze Gdańskie" nr 4, Gdańsk : Gdańskie Tow. Nauk. ," 1967. "Dykteryjki i historyjki z Kaszub" (1977) Worldcat
Ińsko (we zdrojach: "Nurenbergh" 1300, "Nürnberg" 1335, "Norenberghe" 1374, "Nornberg", "Nurnbergk", "Nuremberg" 1348, "Nuerberge" 1372, "Nurenbergichen" (Tabula Germaniae emendata recensAutor: Visscher, Claes Jansz. 1586-1652) , "Norinbergk" 1760 (Ducatus Pomeraniae Citerioris Et Ulterioris Principatibus, Comitatibus, Urbibus Suis Definitiae Nova et Ampla Descriptio geographica), "Nörenberg", "Nörabaaj" (T. Tippach, P. Johanek) ; dólnomiem. "Nörabarg" (czëtóné jakno "Nörabaaj"), miem. "Nörenberg"; mòżebné kaszëbsczé pòzwë: "Nierbarg", "Nierbarch", "Nerbarg") – garc w stôrgardzczim krézu w zôpadnopòmòrzczim wòjewództwie nad jezorã Jińskò (tu są słuńcowiszcza). Lëdztwò gardu: 2.002 (2009) Wiéchrzëzna gardu: 7,48 km2
Ss S, s – dzewiãtnôstô lëtra pòdstawòwégò łacyńsczégò alfabétu. W kaszëbsczim alfabéce je 27-ą lëtrą.
NSCA Mosaic je pierszim w historëji Internetu internetowim przezérnikã, chtëren dôwôł mòżnotã òbzéraniô na jedny starnie narôz tekstu ë grafik. Zjiscóny 22. łżëkwiata 1993 rokù przez Marca Andreessena ë Erica Bina przë NSCA (National Center for Supercomputing Applications). Na swòjim zaczątkù blós dlô X Window systemów, pózné równak téż dlô Macintosha ë Microsoft Windowsa. Slédnô wersëjô (3.0) NSCA Mosaic je wëszłô w stëcznikù 1997. Archiwa NCSA Mosaic (starnë pò anielskù)
Wigòniô ("Vicugna vicugna") – to je ôrt suska z rodzëznë kamélowatëch ("Camelidae"). Dzëkò òna żëje w górach w Pôłniowi Americe.
Aùto- mechaniczny pòjôzd do wòżeniô lëdzy i rzeczi. Historiô. Piersze auto pòwstało w XVII w.  Aùdi Mercedes Volkswagen, VW òpel Toyota Fiat 125 & 126 (licencjô italskô) Chevrolet Aveo, Master Sedan, Master De Luxe, Imperial i Sedan Taxi (licencjô amerikańskô) Daewoo Espero, Matiz, Nubira, Lanos, Leganza, Tico (licencjô kòrejańskô) Gepard Melex - elektriczne Polonez Syrena Warszawa Bizon - kombajn Chevrolet - pòjôzdë dostawcze, pancerne, wojskowe (licencjô amerikańskô) Jelcz Solaris - aùtobùsë Ursus Żuk
SeaMonkey je wieloplafòrmòwim paczétã programów, zamëkô w se internetowi przezérnik, e-mailową programã ë jinszi wòlné programë jaczé są rozwijóné wedle licencëjów: "Mozilla Public License", "GNU General Public License (GPL)" ë "GNU Lesser General Public License (LGPL)". SeaMonkey je dalszim rozwijã Mozillë Fùndacëji Mozilla. Czej fùndacëjô ju nie chca dali robic nad Mozillą, tej nalézle sã dobrowòlnicë jaczé przejąlë dalszi rozwij paczéta programów. Òficjalnym mionã òstało slédné rozwijowé miono Mozillë. 30 stëcznika 2006 rokù ùkôza sã wersëjô 1.0. Domôcô starna ùdbë
Mòtto (fr. "devise" - "dewiza", "parola") - krótczé zdanié, mające wërazëc cél abò ôrt zachòwaniégò, zrzëszającé jaką spòlëznã abò słëchającą dokònaniom jaczi òsobë.
The Offspring je punk rockòwé karno z Garden Grove, California, chtërne charakterizëją socjalno kriticzné jakno ë baro reflesjiné tekstë. Pòwstało òno w 1984 rokù w Garden Grove, California z jinicjatiwë Dexter Holland (spiôw/gitara), Noodles (gitara) , Greg K. (basowô gitara) ë Ron Welty (perkùsëjô). 1989/1995: "The Offspring" (Nemesis, 1989/Nitro, 1995) 1992: "Ignition" (Epitaph) 1994: "Smash" (Epitaph) 1997: "Ixnay on the Hombre" (Columbia) 1998: "Americana" (Columbia) 2000: "Conspiracy of One" (Columbia) 2003: "Splinter" (Columbia) 2008: "Rise and Fall, Rage and Grace" (Columbia) 1991: "Baghdad" (Nemesis) 2005: "Greatest Hits" (Columbia) 1999: "Americana" (Sony) 2000: "Huck It" (Sony) 2005: "Complete Music Video Collection" (Sony) The Offspring - domôcô starna
Chirurgiczny wãzeł - to je apartny wãzeł, chtëren robią np. chirurdzë. Na Kaszëbach mògą gò téż wądkôrze robic.
Jignacy Szutenberg (ùr. 22 lëpinca 1901 rokù w Kòżëczkòwie – ùm. 8 séwnika 1975 rokù - béł dzéjôrz kaszëbsczi. Òn béł redaktor w Zrzeszë Kaszëbsczi òd 12 lëpinca 1933 do 1939, a téż òd 1946 do 1947 rokù. Neureiter F.: Historia literatury kaszubskiej. Próba zarysu. Pòlsczi dolmaczënk Maria Boduszyńska-Borowikowa, Wydawnictwo Morskie, Gdańsk 1982, ss. 199 - 200
Damroka Kwidzyńskô (pòl. Damroka Kwidzińska; ùr. 27 lëpińca 1982 w Kartuzach) – pòlskô i kaszëbskô wòkalëstka i aùtorka tekstów, dzénnikôrka Radio Kaszëbë (w latach 2004-2007 w Radio Gduńsk). W latach 2002-2007 wòkalëstka karna Wãdzëbôczi. Òlo Walicczi przërôcził jã do wespółrobòtë nad platką „Òlo Walicczi Kaszëbë”, wëdóną w 2007 rokù. Platka zawiérô tekstë leno ji aùtorstwa. W 2011 rokù dosta sztipendium marszôłka. Stwôrziła w 2010 rokù projekt Damroka Kaszëbë Joł. Diskògrafijô. We współrobòce z nią są m. jin. zrobioné: "Kaszëbi na Gòdë II" "Młodi dlô Gduńska" "Wãdzëbôczi" Jinternetowô starna artistczi
Wësztôłcenié - to je pòswiôdczonô dokùmeńtã wiédzô zwënégòwónô w òficjalnym systemie ùczbë (pùbliczné szkòłë, priwatné szkòłë). spòdlowé wësztôłcenié gimnazjowé wësztôłcenié warkòwé wësztôłcenié strzédné wësztôłcenié wëższé wësztôłcenié (wëższô ùczałosc)
Bólszewka abò téż Lëzëńskô strëga - rzéka na Kaszëbach, wëpłiwô z jezora Lewinkò kòl Lewinka ë kùńczi sã w rzéce Rédze kòl Bólszewa. Płënie bez gminë Lëniô, Szëmôłd, Lëzëno, a téż Wejrowò. Z Lewinka płënie do Pobłocégò, Smażena, Lëzëna, Gòscëcëna ë Bólszewa. Nô zôczątkù je na wiż. 135 m n.p.m. a na kùńc blós na wiż. 30 m n.p.m., a ji dłëgòsc to 33,6 km.
Kaszëbskô Jednota - stowôra lëdzy, chtërny chcą aktiwno brac ùdzél w żëcym kaszëbsczégò nôrodu ë ùznôwają jegò prawò do apartnotë, a téż swòji juwernotë w òbrëmienim wieleetniczny spòlëznë, jakô twòrzi jedno państwòwé cało, chtërnym je Pòlskô Repùblika. Historiô òrganizacje. Stowôrã Kaszëbskô Jednota stwòrzëłë strzodowiszcza rëchli zrzeszoné z pismionama Tatczëzna ë Òdroda, jinternetowim pòrtalã Nasze Kaszëbë (pierwi Kaszëbskò-Pòmòrsczé Zasobë), lëteracczim karnã ZYMK, a téż Kaszëbskò-Pòmòrsczim Zrzeszenim. Zmiana "Ùstawù ò nôrodnëch ë etnicznëch miészëznach a ò regionalnym jãzëkù" , dôwającô Kaszëbóm sztatus etniczny miészëznë. Rozbùdzanié ë ùmòcniwanié nôrodny swiądë Kaszëbów. Òdroda kaszëbsczi kùlturë. Propagòwanié wiédzë ò Kaszëbach. Òchróna etnicznëch prawów lëdzy, jaczi deklarëją przënôleżnotã do kaszëbsczi nôrodnoscë. Sztôłtowanié ë rozwijanié westrzód kaszëbsczégò lëdu aktiwny òbëwatelsczi pòstawë, żëczny pòwstôwanimù wseczëca całownégò rządzeniégò i wespółòdpòwiedzalnotë za swòjã tatczëznã . Kòntrowersje. Dzejarze stowôrë są dbë, że kaszëbskô nôrodnô rësznota brëkùje kònsolidacje, a rozwij nôrodnégò pòzdrzatkù je nôlepszą drogą òchrónë i rozwiju kaszëbsczégò kùlturowégò bògactwa.. Dzãka Kaszëbsczi Jednoce na nowò zaczãła sã medialnô diskùsjô na témã sztatusu kaszëbsczégò lëdu ë terôczasnégò stanu sprawów zrzeszonëch z kaszëbską rësznotą. Wësëniãti bez stowôrã pòstulat ùznaniégò Kaszëbów za etniczną miészëznã, stôł sã przëczëną fest protestów wiele liderów Kaszëbskò-Pòmòrsczégò Zrzeszeniégò. Przëpisënczi. 1. ↑ https://web.archive.org/web/20130914031235/http://kaszebsko.com/prawny-aspekt-pojecia-mniejszosc-etniczna.html 2. ↑ https://web.archive.org/web/20160127194755/http://kaszebsko.com/uploads/statut_PL.pdf 3. ↑ https://web.archive.org/web/20130911044410/http://kaszebsko.com/faq.html FAQ - Pyt.1) Kiedy i dlaczego powstała Kaszëbskô Jednota? 4. ↑ http://spoleczenstwo.newsweek.pl/kaszubi-beda-mniejszoscia-etniczna,87612,1,1.html http://www.tvn24.pl/pomorze,42/kaszubi-narodem-prosza-prezydenta-o-wsparcie,337527.html http://www.polskieradio.pl/7/476/Artykul/892563,Kaszubichca-byc-narodem1,76842,11025987,Kaszubska_mniejszosc_wsrod_Kaszubow.html https://web.archive.org/web/20130516133737/http://katowice.gazeta.pl/katowice/1,35019,11277236,Slazacy_i_Kaszubi_jednocza_sily__Chca_byc_niemal_jak.html http://opole.gazeta.pl/opole/1,35114,11277467,Slazacy_i_Kaszubi_razem_bija_sie_o_swoje__WIDEO_.html https://web.archive.org/web/20160304142725/http://expresskaszubski.pl/aktualnosci/2012/01/kaszubipowinni-byc-mniejszoscia-narodowa http://www.dziennikbaltycki.pl/artykul/499139,burza-na-kaszubach-odzyl-spor-o-narodowosc,id,t.html?cookie=1 Jinternetowô starna stowôrë
Materialnô kùltura Kaszëb - to są znóné na całim swiece elementë: kaszëbsczé wësziwczi, keramikòwé wërobinë, drzéwiané swiątczi, malënczi na rutach, rogòwé tobaczérë, kòsze z witków i kòrzeni chójczi ë jin. Wôrt je nawiedzec warkòwnie rzemiãslników i lëdowëch kùńsztórzów, a téż mùzea na Kaszëbach czë w Kanadze - Wilno (Ontario). Stelmachowska B.: Strój kaszubski, Wrocław : Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, 1959 pò pòlskù
Dowòzënk – to je przecygnienié akùrôtno wëznacznégò partu dobrów òd dowòznika do òdbiérôcza.
Gduńskô Galeriô Fòtografii - to je part Nôrodnégò Mùzeum we Gduńskù. Jegò robota polégô na rozkoscérzanim kùlturë sparłãczony z fòtografią.
Arlette Pinheiro Esteves Torres, (ùr. 16 rujana 1929) je brazylską teatrownicą.
Wejrowsczi kréz (pòl. "Powiat wejherowski") - to je nôwikszim wedle wielënë lëdztwa zemsczim krezã w pòmòrsczim wòjewództwie z sedzbą w Wejrowie. Wiéchrzëzna: 1279,84 km² Lëdztwò: 176 224 Chòczewò Gniewino Lëniô Lëzëno Łãczëce Réda "Gardzkô gmina" Rëmiô "Gardzkô gmina" Szëmôłd Wejrowò "Gardzkô gmina" Wejrowò Helmstedt - internetowô starna Starna przédnictwa krézu
Żarnówc - to je starô kaszëbskô wies w gminie Krokòwò. Żarnówc je nôbarżi znóny z klôsztoru, gdze - tak, jak w Żukòwie - klôsztornicë prowadzëłë szkòłã dlô szlachecczich córków i bëłë znóné ze snôżégò wësziwkù, jaczi do dzys mòżna òbzerac na stôrodôwnëch mensach w żarnowiecczim kòscele. W 1590 r. klôsztôr przeszedł w rãce benediktinków i służił jima jaż do prësczi kasatë. Dzysô mieszkô w klôsztorze karno sostrów benediktinków z Wilnë, do chtërnëch doszłë pòlsczi i kaszëbsczé dzéwczãta. Sostrë òpiekùją sã stôrim gòtëcczim kòscołã, w jaczim je wiele snôżëch stôrodôwnotów. Nad jezorã w Żarnówcu je Zómkòwô Góra pò dôwnym grodzëszczu, skądka òbzerac mòże snôżé òkòlé. Krótkò Żarnówca, we wsë Sławòszëno. ùrodzył sã Florian Ceynowa. W 1915 rokù w Żarnówcu ùrodzył sã Aùgùstin Dominik. W òkòlim Żarnówca je eksploatowónô zleżëna zemnégò gazu. 
Palisada – bëła elementã dôwny òbarny bùdowniznë w pòstacje ògrodzeniô z drzewnianëch pôlów - zwiksza z òstrima kùncama - wbitëch jeden przë drëdżim, prosto abò na szréj w zemiã. To bëła zatôrczny bùdacjô.
Eilhard Lubinus abò Lubin (1565 - 1621) béł miemiecczim ùczałim, kartografã i matematikã. Na swòji geògrafny karce z 1618 rokù on napisôł m.in. "Caßuben"/Kaszëbë, a niżi je tam céch grifa. Na ni je téż wiele céchów szlachcëców. Òn też napisôł dosc wiele na ti karce pò łacëznie ni leno ò historii. Pelczar M., Szeliga J.: Region kaszubski na mapach. w: Augustowski B. (red.): Pojezierze Kaszubskie (praca zbiorowa), Gdańsk : GTN, 1979, s. 37.
  Oliver Kahn Jens Lehmann Gabriel Badilla Segura Shaka Hislop Ali Daei Kaesy Keller Santiago Canizares
Grzëmié (we zdrojach: "Grimme" 1220, "Grymme" 1272, "Grimmenn" 1279, "Grimmen" 1325, "Grymmen" 1349, "Grime" 1760 (Ducatus Pomeraniae Citerioris Et Ulterioris Principatibus, Comitatibus, Urbibus Suis Definitiae Nova et Ampla Descriptio geographica); miem. "Grimmen") - krézewi gard (Północnoprzédnopòmòrzczi Kréz) w krôju Meczelbòrzkô-Przédné Pòmrë nad Trzeblą.    Lëdztwò gardu: 10.536 (2009) Wiéchrzëzna gardu: 50,29 km2
Stolemnô chòszczka ("Equisetum telmateia" Ehrh.) – to je roscëna z rodzëznë chòszczkòwatëch ("Equisetaceae"). Òna mòże bëc wicy jak 1 m długô. Ta chòszczka rosce m. jin. na Kaszëbach. "Equisetum telmateia"
Teréza Hoppe (ùr. 13 séwnika 1947 rokù w Kòwôlewie) - je kaszëbską dzejôrką téż rëszną w pòlityce. Òna bëła w Sejmie w latach 2011 - 2015, a swégò czasu szkólną religie.    Ji pùblikacją je "Kult o znamionach cudu". "Teresa Hoppe" "Teresa Hoppe Wygłoszone oświadczenia" WorldCat
Szundla - to je délëk z chtërnégò bëłë robioné daczi na bùdowniach. Na Kaszëbach daków z szundlów terô je ju mało. ale mòże jesz gôdają: "mróz jaż szundle pãkają" (sarcësti).
Jastrowié (we zdrojach: "Iastrobbe" 1363, "Iastrowie" 1380, "Iastrowie alias Witunk" 1580, "Jastrow" 1559, "Jastrowie" 1564-65, "Jastrowo" (Cenôwa); pòl. "Jastrowie", miem. "Jastrow") - garc we złotowsczim krézu we Wiôlgòpòlsczim wòjewództwie nad Òską. Lëdztwò gardu: 8.497 (2009) Wiéchrzëzna gardu: 72,3 km2
Barnim IX abò Barnim XI (ùr. 1501 rokù - ùm. 1573 rokù) - to béł ksyżã w Szczecënie w latach 1523-1569. Òn béł pierszi ksyżã lëtersczi wiarë w tich stronach i dobrze sobie radzył w pòlityce.
Józef Rotta (ùr. 1911 rokù – ùm. 1978) ksądz, chtërnégò szukało Gestapo - Miemcë, a béł w pòlsczi sôdzë òd 1960 rokù, bò bùdowôł kòscół w Gdinie. Ksãżé swiãcenia przëjimnął w 1935 rokù. W II swiatowi wòjnie béł m.in. w Wejrowie i tu òn w 1943 rokù sã schòwôł, a jego brata aresztowało Gestapo. Przë kùńcu II swiatowi wòjnë òn zaczął robic w Gdinie i pòdług papiorów zwôł sã Richard Kepke.
Parafiô p.w. Nôswiãtszi Mariji Panienczi Królewi Różańca Swiãtégò w Gduńsku - je òd 1958 rokù. Tu w parafialnym kòscele w Gduńskù je czasã w niedzelã takô Mszô Sw., że mòże czëc kaszëbsczi jãzëk.
ÓWS - ôrt zbòżégò chtëren nôleżi do rodzënë wiechlinowatëch. Òbejmùje òkòło 35 gatunków (wiele z nich to roslënë ùprawne), chtërnë sã w stanie dzëczim i wëstãpiwają w basenie Mòrza Sródziemnégò i Azji, a w Pòlsce dzëko rosnie óws głëchë- je to chwast. =Mòrfòlogia= Kwiatostanem ówsa je wiécha ò dłùgòscë 10 – 30 cm. Òsą wiéchë je przedłëżenié òstaniégò miãdzëwãzla, czyli òsadka chtërna je pòdzelona wãzłami i miãdzëwãzlami. Z wãzłów tëch wërastają òkółkòwò rozgałãzenia bòczne twòrząc wietewki wiéchë zakùńczone kłoskama – wiécha prosta. Czasã jednak rozgałãzenia bòczne są téż pòprzedziélane wãzłama na miãdzëwãzla z chtërnëch wyrastają rozgałãzenia I rzãdë (wiécha pòdwójna), a z nich rozgałãzenia II rzãdë (wiécha własciwa), zakuńczone pòjedënczëma kłoskama. Ze wzglãdù na sztôłt wiéch wëróżnia sã na dwa tëpë òdmian hodowlanëch ówsa: ò wiésze chòrągiewkòwatej i rozpierzchłej. W wiesze rozpierzchłej wietewki bòczne są ùstawione pòd wszelejaczima kątama, co warunkùje jiny sztółt wiéchë (rozstrzelona, krzaczasta, zwisła abò sztywna- wzniesona). W wiésze kłoski mògą bëc 2-3 kwiatowe, stądka mają 2-3 zarniaki. Stosunek mas zarniaków ma sã jak 3:2:1 stądka piersi zarniak (bùten) ma masã nôwiakszą, dredzi mniôszą, a trzëcy nômniôszą. Cechą òdmianową je skłonność do òsadzania dwóch abò trzëch zarnków. =Biologiô= Rozwój. Óws je to roslëna dnia dłudżiégò. Krótczi dzéń wpłëwa na znaczne przedłużenié òkresu wegetacji, a dłudżi dzéń skraca òkres rozwòju wegetatywnego i pòwoduje chùtkie wëtworzenie wiéch. Ze wzglãdu na òkres wegetacji óws mòże wëstãpòwac jakno fòrma jara i òzima. W Pòlsce ùprawia sã blós òdmianë jare.   Óws kiełkùje ju w temperaraturze 2-3 stopniów weżi zera. Równak w tëch warunkach proces ten jidze dosc wòlno i pòstãpùje chùtkò dopiérze przë 5-7 stopniach cepła. Ta roslëna pòjawia sã pò 8-12 dniach od siéwë. Pò wschodach mô zaczątk wëtwarzanie pòstãpnëch lëscë i krzewięnié, chtërnemù dobrô je temperatura 6-12 stopniów cepła. Óws je to roslëna samopylna, kwitnienie òdbëwa sã na ògół przë zamkniãtëch plewkach. Jedna roslëna kwitnie òkòło 6-7 dni. Sëstematëka. Órtë flory Pòlsczi. Óws brodaty Óws głëchy Óws jednostronny Óws krótczi Óws nagi Óws płonny Óws pòsredni Óws szorstczi Óws zwëczajny Jinszi ôrt Óws bizantëjsczi =Zastosowanié= Wëprodùkòwane w pòlsce zarno owsa w 80% przeznacza sã na paszã, w 15% na materiał siéwny, resztã na cele konsumpcëjne. Równak coraz bardżi pòznawane są właściwość chemiczné ówsa i znajdùje sã dla niegò coraz bardżi rozmajite zastosowanie: w dietetëce, w przemësle farmaceutëcznëm, kòsmetëcznëm i chemicznëm. Roslëna do jestkù. Historejô Óws nôleżi do stosunkòwo młodëch roslën ùprawnëch. Pòjawił sã czile tesãcë lat pózni niż jãczmiéń i pszénica. Na terenach Pòlsczi szlachë ówsa pòchòdzą sprzed òkòło 700 lat.p.n.e i òdnalezone òstałë w Biskùpinie k. Żnina, równak ùprawa ówsa nô wiãkszą skalã miała pòczątk dopiérze w VIII stalatim. Óws do Eùropë przywãdrował razã z pszénicą z Azji. Jegò dominacjô strzód ùpraw rosła i zaczął wëpierac gatunki pierwotne. Wartosc kùlinarna. Wartosc òdżëwcza i energëtëczna ówsa je stosunkòwo wiôlgô, zawiera 2-3 razë wiãcy tłuszczu pòrównując jinszi zbòża. Tłuszcz ówsany je bògati w nienasëconé kawasë tłuszczowe. Są to głównie kwasy: oleinowy, linolowy, linolenowy i kwasë: arachidonowy, eikozapentaenowy, dokozaheksaenowy. Zarno ówsa mô wãglowaodanë, strzód chtërnëch nôwiãcy je skrobi. Roslëna lecznicza. W lecznictwie i dietetëce stosowóne są: zarno ówsa, płatczi ówsane, ziéle ówsa, mąka ówsana.   Óws skùtecznié óddzaùje na ùkład nerwòwy. Napary i nalewczi z ziéla ówsa stosùje sã głównié przë bezsennoscach, òsłabieniu nerowëm i węczerpaniu na skùtk depresji i sëtuacjach stresowëch. Wëciągi z ziéla ówsa łagòdzą i mògą zapòbiegac ùszkòdzeniom wątroby. Óws kòrzëstnié dzała na błonã sluzowe i aktywizùje hòrmònë. Dzała przeciwzapalnie i przeciwbólowo przëspieszając gojenié ran. Dzała téż na chòrescë reùmatëczne, kamicã nerkowã. Je téż pòmòcny w chòrëscach skórnëch, jak trądzik, swiąd i łojotok. =Bibliografia= Budzyński W., Szempliński W., 1999. Owies. W: Jasińska Z., Kotecki A. Szczegółowa uprawa roślin, AR, Wrocław: 235-255. Chong J., 2000. Incidence and virulence of Puccinia coronata f. sp. avenae in Canada from 1996 to 1998. Can. J. Plant Pathol., 22: 99-109. Cyfert R., 2005a. Odmiany owsa. www.ppr.pl Cyfert R., 2005b. Agro serwis. Zboże wysokiej jakości. COBORU Słupia Wielka. Wyd. 2: 31-32. Gąsiorowski H., 1995. Owies – chemia i technologia. PWRiL, Poznań. Gjaerum H.B., Tjamos E.C., Viranyi F., 1988. European Handbook of Plant Diseases. Ed. Smith i in. Blackweel Sci. Publ. Oxford, Londyn, Edynburg, Boston,
Wòłogòszcz (téż Wólgast, miem. "Wolgast", we zdrojach: "Hologost(a)", "Ologost", "Woligost", "Woligast", "Wologost", "Wolegast", "Wolegust", "Walagost(um)", "Walogost(um)", "Waløgost(um)", "Waloguslum", "Walagust", "Walegusth", "Walægust", "Walgust", "Wolgast", "Valagust", "Valegust" – gard w Miemiecczi. Czëdes ten gard miôł stolëczną rolą ksyżëcą - òd rozpadnieniô ksyżestwa na dwa: szczecëńsczé i wòłogòjsczé . 
Kamianny pszmiél ("Bombus lapidarius") - to je ôrt òwadów z rodzëznë pszczołowatëch ("Apidae"). Òn mô dosc dłudżi sysôcz, a żëje m. jin. na Kaszëbach i je tu òbjimniãti dzélową òchrónią. Kamianny pszmiél mòże miec gniôzdo pòd kamieniama. Augustowski B. (red.): Pojezierze Kaszubskie (praca zbiorowa), Gdańsk : GTN, 1979, s. 208
Pòlipropëlen (PP) – to je chemiczny związk. Produkt pòlimerizacje wãglowòdoru nienasëconégò. Smiecë z niegò są zbiéróné i mògą miec céch:. To mògą bëc np. fòlie, ale téż wiele jinëch rzeczi. Gò mòże zgrzewac. Jerzi Nacel (pòl. Jerzy Nacel): Chemiô òglowô i òrganicznô, Gduńsk 2013, ss. 37 - 38
Warszawskô swiãtnica Bòżi Òpatrznoscë ("Świątynia Opatrzności Bożej") – je we Warszawie. Tam w pierszą niedzelą czerwińca je fejrowóné Swiãto Dzãkczënieniô. W 2014 rokù òb ten czas bëło tam widzec wiele Kaszëbów. W farwnëch lëdowëch ruchnach òni stojelë, w zòrganizowónëch karnach, żebë dzãkòwac za swiãtégò Jana Pawła II.
Angòlô - to je państwò w pôłniowò-zapôdni Africe nad Atlanticczim Òceanã, ze stolecznym gardã Luanda. Galerëjô Angòli.      
Gmina Serakòjce (pòl. "Gmina Sierakowice") - wieskô gmina w kartësczim krézu, w pòmòrsczim wòjewództwie. Do ùrzãdu gminë w Serakòjcach mòże pisac pò kaszëbskù. Tu dzece w szkòłach są ùczoné kaszëbsczégó jãzëka. W ti gminie są taczé wse jak: Gòwidlëno, Jelónkò, Kamińca Królewskô, Mòjsz, Mòjszewskô Hëta, Pùzdrowò, Skrzeszewò, Stôrô Hëta, Tëchlëno, Załôkòwò i jiné.
Wiôlgô Wies (we zdrojach: "Velaves" 1284, "Grosdorf" 1407, "Grosdorff" 1414-1438, "Grozdorf" 1534, "Wielkauieś" 1565, "Wielgawiesz" 1570, "Grossendorf" 1583, "Wielka Wieś" 1598, "Wielgawies" 1599, "Wielga Wies" 1627, "Grassdorf" 1659, "Wielka Wieś" 1664, "Grossendorf" 1796, "Wielgô Wies" (Lorentz), Wiôlgô Wies (Treder); pòl. "Władysławowo", miem. "Großendorf") - garc ë kùrort nad Bôłtã, w pòrénkòwi Pòmòrsce. Administracëjnô słëchô pùcczimù krézu. www.wladyslawowo.com.pl Władysławowo Wielka  tu òb zëmã Józef Jeka
Wdzydzczi Park Krajòbrazny - to je krajòbrazny park ò wiéchrzëznie 178,32 km² (założony w 1983 rokù) w kòscérsczim krézu. Tu rosce np. "Eupatorium cannabinum" kòl jezora, a na jegò kwiatach òb lato je wiele mòtilów. poz. 1460 Wdzydzki Park Krajobrazowy
Sétmë nôpierszëch grzéchów - to w Katolëcczim Kòscele są: 1. Bùcha 2. Chcëwòta 3. Nieczëstosc 4. Zôzdrosc 5. Nieùstatkòwanié w jedzenim i picym 6. Górz 7. Zgniłota
Jang Yeong-sil béł kòrejańsczim ùczałim ë astronomã òbczas dinastëji Joseon (1392-1910). Ùrodzëł sã jakno słëga, leno nowô pòlitika króla Sejonga znosënia klasnëch różnic pòzwòliła Jangòwi robic w nôrodny cywilny służbie. Wënalôzczi Janga, jakno deszczomierzôk czë wòdomierzôk pòdczorchniają technologòwé awansowónié dynastëji Joseon.
Bank Ochrony Środowiska (BOŚ) - to je bank w Pòlsce. Òn je òd dosc wiele lat, a sedzbã mô w Warszawie. Bank
Theobald Mathew (ùr. 1790 - ùm. 1856) to béł òjc, kapùcyna w kòscele katolëcczim w Irlandëji. W 1838 rokù òn béł załóżcą bractwa trzézwòscë ("Knights of Father Mathew"). W drëdżi pòłowie XIX stalata taczich bractwów bëło wiele w kòscołach na Kaszëbach.
Benjamin Franklin (ùr. 17 stëcznika 1706 r. w Bostonie, ùm. 17 łżëkwiata 1790 w Filadelfie) – amerikańsczi pòlitikôrz, ùczałi, filozof, masón. Òjc-załóżca Zjednónëch Krajów Americzi. Biografijô. Dzectwò i młodosc. Ùrodzył sã 17 stëcznika 1706 r. w Bòstónie jakno dzesąti syn w rodzënie, w chtërny bëło razã sédemnôscë dzecë. Jegò òjc Josiah Franklin (ùrodzony w Ecton w grôfiznie Notrhamptonshire, do Americzi wëjachôł w 1683) nie béł bògatim, ón robił swiéczci a mëdło. Czej ùmarła mu piérszô biôłka, tej òżenił sã z Abiah Folger. Ta ùrodzëła jémù jesz dzesãc dzecy, w tim Benjamina. Nënka bëła dóma przë dzecach. Młodi Benjamin miôł, wedle mëslë nënczi a tatka, pòmôgac w kòscele, a tej tam òstac. Nôpiérwi, czedë miôł 12 lat, zaczął pracowac ù swòjégò starszégò brata Jamesa we drëkarnie. James béł òd 1721 r wëdôwôczã gazétë „New England Courant”. Do gazétë krëjamno pisôł Benjamin, a pòdpisywôł sã „Silence Dogoood”. Bòdôj James krzëwdzył Benjamina, dlôtë ten ùcekł do Filadelfiji. Robòta jakno drëkôrz. Miôł sédemnôsce lat. W Filadelfie na pòczątkù pracowôł w drëkarnie, równak za namòwą noczôsnégò gùbernatora prowincëji Pensylwania Williama Keitha chcôł załozëc swòj wëdôwk. Za tim pòjachôł w 1724 r. do Londinù, równak tam gùbernator Keith òszukôł gò. W biédze pòmógł mù tej Denham – jeden z pasażérów, z chtërnym Franklin przëpłënął do Londinù. Dzãka niémù, dwa lata pózni, òbaj nëkëlë w pòwrotną rëzã do Filadelfije, gdze Franklin béł drëkarzã. Òb zymk 1727 r. òbaj mòcno zachòrzëlë. Denham béł ùmarł, le òstawił Benjaminowi Franklinowi trochã dëtków. Nënczas Franklin założëł diskùsyjny klub wzôjnégò doskònaleniô „Junto”. Òd 1730 béł wëdôwcą gazétë „The Pensylwania gazette”. Napisôł ekonomiczną dowòdzëznã „The Nature and Necessity of a Paper Currency”. W latach 1732-1757 wëdôwôł zbiérk pòwiédzeniów a pòrad pòd titlã “Almanach biédnégó Riszarda”. Òb nen czas aktiwno téż włącziwôł sã w dzejanié na rzecz gardu. Dzãka jegò staróm pòwstała dobrowòlnô ògniowô starża, pòlicëjô, bòlëca a wëpòżëczniô ksążków. W 1743 założił Amerikańską Filozofną Stowôrã. Jegò nôwôżniészim célã béło równak założenié akademie dlô ùzdolniony młodzëznë. 7 stëcznika 1751 òdemklë dzãka niemù Academy of Pennsylvania (pózni "University of Pensylwania"). Pòliticznô kariera. W 1736 r. òbjimnął swój pierszi państwòwi ùrząd jakno nôleżnik zgromadzeniô Pensylwanie. W 1751 òstôł wëbróny do radzëznë gardu Philadelphia. W midzëczasu béł delegatã stanu Pensylwania na kòngres sétmë kòloniów w Albany. W 1757 wëjachôł do Anglie a biôtkòwôł sã procem władzë Britijsczégò Parlamentu nad USA. W 1779 òstôł ministrã USA we Francji. Pòdpisôł ze Francuzama zdrëszny traktat. 3 séwnika 1783 r.w Pariżu, pò wòjnie z Anglikama, pòdpisôł w Wersalu z nima ùgòdã, chtërna zakùńczëła biôtkã ò samòstojnotã Americzi. W 1787 r. béł ju w Americzi i aktiwno włącziwôł sã w dzejanié Kònstitucyjny Kònwencje. Noùkówô robòta, wënalôzczi. Benjamin Franklin miôł wiôlgą wiedzã, znôł czile jãzëków (łacëna, francusczi, włosczi, szpańsczi). Miôł téż wiôdżi nôùkòwi doróbk w òbrëmienim elektricznoscë, filozofie i ekònomie. Wënalôzł òdgromnik i dwuwińdzeniowi òkùlôrë. Òdkrëł a òpisôł Golfsztrom.   Za jegó noùkòwą dzejnotã dostôł wiele wëapartnieniów, béł m.jin. czestnym nôleżnikã taczich jinstitucjów, jak Petersbùrskô Akademiô Nôùk , Francëskô Akademiô i Royal Society. Zarówno òd Harvard University, jak i Yale University, dostôł tituł Master of Arts. Royal Society przëznało mù zôs Copley Medal. Nôlepi jegò nôùkòwą dzejnotã òpisują taczi łacyńsczi słowa napisóny na jegò piersnicë w Pariżu, chtërnëch autorã je Jean d'Alembert: "erupuit coelo fulmen, mox sceptra tyrannis" („grom wëdrzëł niebù, berła tiranóm). Benjamin Franklin: Żywot własny. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1960. Louise Todd Ambler: Benjamin Franklin. Cambridge: Harvard University, 1975. (ang.) Wiktor Osiatyński: Wizje Stanów Zjednoczonych w pismach Ojców Założycieli. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1977. Eustachy Białoborski. Beniamin Franklin. „Horyzonty Techniki”. 1956
Robôczkòwò (pòl. "Robaczkowo") – môłô kaszëbskô lasowô sedlëna wsë Przëtarniô w gminie Kôrsëno, w kòscérsczim krézu, w pòmòrsczim wòjewództwie. Leżi w lasny òbéńdze Tëchòlsczich Bòrów, na kraju Wdzydzczégò Krôjòbrôzowégò Parkù. Wchôdô w skłôd szôłtëstwa Przëtarniô. Òficjalną kaszëbską pòzwã „Robôczkòwò” wprowadzëlë 26 maja 2014.
Tëczno (we zdrojach: "Thuitz" 1266, "Tuczna" 1349, "Thuczna" 1364, "terra Tucznieuiensis" 1390, "Tuczino" 1571 (Ortelius), "Tuczin" 1584 (Ortelius), "Tütz";"Tuczno" (Cenôwa); pòl. "Tuczno", miem. "Tütz") - garc we wôłecczim krézu w Zôpadnopòmòrsczim wòjewództwie nad jezorã Tëczno.    Lëdztwò gardu: 1.919 (2009) Wiéchrzëzna gardu: 9,21 km2
Usedom – gard ë kùrort w krézu Vorpommern-Rügen w kraju Meczelbòrskô-Przédné Pòmrë. Leżi na òstrowiu ò jistnym mionie. Miono gardu we zdrojach. We zdrojach gard pòzéwóno: "Uznoimia civitas" 1125, "Uznoimi", "Uznoim" 1175, "Uznam", "Uznom", "Uzdem", "Usedum" 1420. Lëdztwò gardu: 1.880 (2009) Wiéchrzëzna gardu: 38,57 km2
Wiôlgòlëstny lëpin ("Lupinus polyphyllus" L.) – to je roscёna z rodzëznë bòbòwatëch. W ògardach terô seje sã miészańce z farwnyma kwiatama. Jegò je 5 rozmajitich zortów. Òn wërôstô do 150cm i mô sztiwné, dosc grëbé, prosté chłądë, a na nich rãkòwaté lëstë. Òn kwitnie w czerwińcu i lëpincu. Ten lepin mô grądkò złożony z drobnëch kwiôtów. Òn rosce w dosc sëchi zemi, a lubi słunôszkò. Gò mòże sôc na zôgónkach na strzëgłé kwiatë. Òn rozrôdzô sã pòprzez zôrno. Wёséwac gò mòże na zymkù. Jegò zôrno mòże bëc kąsk trёjący.
Czôrnô bòrówka (pl: "Borówka czarna", łac. "Vaccinium myrtillus") – gatënk wielolatny roscënë z rodzënë wrzosowatëch ("Ericaceae") . Mô wiele pòzwów, m.in. jagòda, czôrnô jagòda, lesnô jagòda, mòdrô jagòda, brzësznica. Wëstãpòwanié. Czôrnô bòrówka je szerok rozcygniãtô w Azjë, Eùropie i Nordowi Americe na òbszarze ò łagòdnym, strzédnym ë pòlarnym klimace. W Pòlsce je zwëczajnô, równak na nizënach , jak ë w gòrach . Mòrfòlogiô. Czôrnô bòrówka: krzôk òsygô òd 15 do nawetka 60 cm wësokòscë, zwôlô lëste na zëmã, chłąd - wietewczi òstrokańcesté, nadżé, zeloné, gãsto rozgajdané, lëste òkrągłégò sztôłtu, długoscë òd 1 do 3 cm, òd spòdkù jasniészi, ògónczi krótczi, na zëmã òpôdają, kwiatë pòjedinczé, długòscë 3 – 5 mm, mô 10 pichlónów ë serce złożoné z 4-5 lëstków, jagòdë cemnomòdré, wërôstają pòjedińczô w nórtach lëstów, mają wòsk ë mòcno farbòwóné sok. Ekòlogiô. Czôrnô borówka rosce na lóznëch, mòkrawëch, kwasnëch zemiach, przede wszëtczim w jiglastëch lasach. Kwiatë są zapiszoné przez òwadë . Roscëna ta je wskôzywôczem kwasnych zem. Kwitnie òd łżëkwiata do czerwińca. Zastosowanié. Roscëna leczniczô, sërowina zelarskô, brzôd mô dżerbòwina , witaminë C i B1 . Świéżi brzôd mô dzejanié rozlózowóné przë zacwiardzeniô ë jednoczasno procëm biegùnce. Brzësznice dôwają dzecóm, czej je brzuszk bòli.   Sëszony brzôd dzeja téż procëm biegùnce, antisepticzno, procëm gòrączce. Lëste dopasëwùje sã w stónach zapôliwnëch ùkłôdu mòczowégò, téż jakò pòmòcny spòsób przë leczenim cëkrowi chòroscë . Zjôdanié swiéżich jagód ë jich produktów wzmòcniwô zdrok, pòprôwiô òstrosc widzeniô, przede wszëtczim ò cemkù. Czôrnô jagòda zabezpieczô przed kùrzëcą , temù wôrt ją dawac górnikóm, młënôrzóm ë kòminiôrzóm. Sok bëwa ùżëwôné do farbòwaniô win . Z jagód wërôbiané są kònfiturë ë dżemë. Òsłodzoné brzôd, sërowé abò mrożoné, wëzwëskòwóné je jakò farsz klósków abò jakò dodôwk do deserów, np. plińców. https://web.archive.org/web/20140420215410/http://rosliny-lecznicze.pl/borowka-czarna/ https://web.archive.org/web/20141214231913/http://www.naturaity.pl/artykul/265,borowka-czarna.html#ad-image-0 http://www.poradnikzdrowie.pl/zywienie/co-jesz/jagody-wspomagaja-leczenie-wielu-chorob_33946.html https://web.archive.org/web/20171119074600/http://www.panacea.pl/articles.php?id=2101 https://web.archive.org/web/20150308174331/http://ugotuj.to/ugotuj/-19543322/pierogi+z+jagodami/p http://polki.pl/kuchnia_raport_artykul,10014652.html http://madameedith.blogspot.com/2014/07/nalesniki-z-jagodami.html http://allrecipes.pl/przepis/6565/ciasto-dro-d-owe-z-jagodami.aspx Bollinger, Erben, Grau, Heubl, Leksykon przyrodniczy. Krzewy, Warszawa 1998 L. Rutkowski, Klucz do zonaczaia roślin naczyniowych Polski niżowej, Warszawa 2004 https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Vaccinium_myrtillus
Rafa kòralowô to je tak pò prôwdze pòdwòdnô "żëjącô kamizna",bò zbòdowónô je z malinczich zwierzãtków. Je òna tak wiôlgô, że mòżna ją rozpòznac nawetka z miesąca. Mieszkô na ni wiele jistotów, chtërnëch farwòtã mòżna pòrównac blós z tropikalnyma lasama. Pòwstôwanié kòralowi rafë. Kòralowé rafë zbùdowóné są z tësãcy żëjątków z familji anemònów - pòlipów. Pòlipë ùkłôdają sã twòrząc kalkòwé srąbë, chtërne mòżna czesto letkò òddzelëc òd resztë cała zwierzãca. Òb czas rozmnôżaniô pòlipów, rafa rozrôstô sã wszerz i w górã. Kòżdi pòlip pòłączony je z sąsôdã pòwrozã z żëwëch tkanków i tim spòsobã wzmòcniô sztrukturã.   Kalkòwé wòdorostë, chtërne wëzdrzą jak czerwioné kłãbczi watë, są wôżnyma dzélama twòrzącyma rafã. Wërôbiają òne kalk, chtëren ùmacniô rafã. Jiny wòdorostë żëjący na zberkù rafë, robią takô jakbë "mùrarskô zaprawã" wiążącô szëchtë òsadowé. Tim spòsobã zrzesznica twòrzi wiôlgą bùdacëja, na chtërny blós tam sam, dze są niezamieszkóné srąbë, żëją kòralowce. Kòżdi zort kòralowca mô swójsczé mòdło rostë, dlôte spòtikónô je takô rozmajitosc fòrmów - òd ùzemków, tôflów i wiôldżich platów, pò wierzchleznë, grëbi gałąze i sztrukturë w fòrmie rogów. Zwiérzezna kòralowi rafë. Wikszô czãsc kòralowca je biôłô. Je to sztof, z chtërnegò zbùdowóny je srąb nieżëwëch ju pòlipów. Żëwi pòlipë mają czãsto bòkadną farwòtã. Różné zortë kòralowców - wiejôkòwati i pierzasti, a téż pòkrewné z nima szwamë i jinszé jistotë mają snôżé farwë: czerwioné, żôłté, apfelzynowé, lilewé, różewé i zeloné. Mòdré i żôłté òkùnczi, a fòsfòrowé lilewé i żôłté lëpny rëbë,jidą na miónczi z żëwò ùpstrzonyma, czerwiono - biôłima mòrsczima smôłżkama,szmaragdowima rozgwiôzdama żnijowatima i mòdrima rozgwiôzdama mòrsczima. Żëcy w kòralowi rafie. Kòralową rafã zamieszkiwają różné zwierzãta, òd malinczich chùtczich zôwlôgów pò wiôldżé rekinë. Żółwie mòrsczi wëstãpùją tuwò w taczi wielenie, jak nigdze jindze na swiece. Spòkójné mòrsczé mùże, półsostrë mòrsczich élefantów, płëwają zgniło westrzód trôwë mòrsczi, a ptôchë - chòcbë le czaple - łowią rëbë w snôdczi wòdze. Òkróm 400 zortów kòralowców, na rafie żëje 200 zortów mitkôczów i wiãcy niżle 2000 zortów rëbów. Wiôlgô armiô zwierzãtów toczi kòralową rafã - m. jin szwamë, robôczi, mùszle, mòrsczé jéże i smôłżczi żëwiącé sã kòralowcama. Różné zortë rëbów téż zjôdają żëwi kòralowce np. szpérozãbë. Lëteratura. Zdrzódło Enciklopediô zwierzãtów òd A do Z
Brzóna ("Vimba vimba") - rëba z rodzëznë karpiowatëch. Czedës wiele tich rib żëło w Pùcczi Hôwindze, nôsnôdszi òbéńdze Gduńsczi Hôwindżi w Bôłce.
Òkrãgłolëstny rosnik ("Drosera rotundifolia" L.) - to je roscëna z rodzëznë rosnikòwatëch. Na Kaszëbach w błotach czasã rosce dosc wiele òkrãgłolëstnëch rosników. Lëstë mògą bëc rozmajice przesztôłconé, a ù ti roscënë òwadojôdny są to òrganë do chwôtaniô òwadów. Przewodnik do rozpoznawania roślin i zwierząt na wycieczce / tekst Ute E. Zimmer, Alfred Handel ; oprac. całości Wilhelm i Dorothee Eisenreich ; [przekł. Ewa Rachańska, Piotr Kreyser] Warszawa : Multico, 1996, s.192.
Krwawnik - to je mineral. Òn je zortã chalcedonu.
Òpi - béł gòrszi jak wieszczi. Lëdze gôdelë, że téż pił krew jak wieszczi, ale ë mógł lezc przez wies, klepac w òkna ë sã pëtac: „Hej, spita wa?”, a czej człowiek rzekł: „Spimë”, to òpi miôł pòwiadac: „Spijta na wieczi”, ë wszëscë w chëczë ùmieralë. Bëło pòwiedzenié ò tim, chto długò żużkô: „Spi, jakbë gò òpi zamówił”. Biwało, że òpi szedł do zwònnicë, a cziejbë sã na niã wdostôł ë zazwònił, to bë ùmarlë wszëscë tak dalek w òkòlim, jak dalek niósł sã głos zwònu. Żle kòscelny widzôł, co sã dzejô, to chùtkò biegôł, żebë zazwònic pierszi, bò tedë òpi tracëł mòc nad zwònama. Jak òpi ju zdążił wëlezc na zwonnicã, to chòc bëło zle, to jesz kòscelny mógł dostac sã do wieżë i pòcygnąc za linã ë próbòwac zwalëc òpégò na zemiã. Jak mù to sã ùdało, to retôł òd smiercë sebie ë całé òkòlé. Òd kòscelnégò wikszą sëłã do biôtczi z òpim ò zwónnicã miôł ksądz, bò òblokłi w kòscelné ruchna, ùbarnioni w klucze òd kòscoła, mógł nima ùderzëc òpégò w gãbã ë òdebrac mù mòc. Władisłôw Szulëst: Kaszubi kanadyjscy : okres pionierski i dzień dzisiejszy, „Arkun” Gdańsk 1992, ss. 59 - 61.
2008 - Na Alasce ùmarła Marie Smith, slédnô brëkòwniczkô jãzëka 'eyak'. 1895 – Cristóbal Balenciaga, szpańsczi projektôrz modë, ùsadzył doma modë Balenciaga (ùm. 1972) 1905 - Christian Dior, frańcësczi projektôrz i ùsôdzca modë (ùm. 1957) 1925 - Benny Hill, anielsczi komik (ùm. 1992) 1941 - Plácido Domingo, szpańsczi spiéwôrz operowë, tenôr, jeden z Trzëch Tenôrów 1924 - Włodimir Lenin, sowiecczi pòlitikôrz, diktator (ùr. 1870) 1950 - George Orwell, anielsczi runita (ùr. 1903) 2006 - Ibrahim Rugova, pierszi prezident Kosowskô (ùr. 1944) Na sw. Agnieszkã wësëszi ju matka na słuńcu pielëszkã. Jak Agneska łaskawô, wnetk w pòlu zabawa
Damaszkòwô róża ("Rosa x damascena" Mill.) - to je roscëna - miészańc - dwóch ôrtów różów z rodzëznë różowatëch ("Rosaceae" Juss.): "Rosa gallica" i "Rosa moschata". Na Kaszëbach nie sadzą ti roscëznë. Z ni je òléjk z różów.
Lezno (pòl. "Leźno") – kaszëbskô wies w Pòlsce, pòłożonô w pòmòrsczim wòjewództwie, w kartësczim krézu, w gminie Żukòwò. Tu w szkòle dzece ùczą sã kaszëbsczégò jãzëka. Òficjalnô kaszëbskô pòzwa wsë òsta wprowadzónô 26 zélnika 2013.
Wiôldżi Kack to bëła kaszëbskô wies, a dzys je dzél gardu Gdini. Ks. Agùstin Hildebrand rodã z ti wsë, w swòjim dokôzu „Wiadomości niektóre o dawniejszym archidiakonacie pomorskim”, wëdónym pò pòlskù i pò miemieckù w Pelplinie w 1856 r., w dzélu II pt. „O wschódnym Pòmòrzu, tj. pòlsczim” napisôł ò Kaszëbach. 
Jessica Simpson, (ùr. 10 lëpinca 1980) je amerikańską spiéwôrką. Albùmë: "Jessica" "Sweet Kisses" "Irresistible" "This Is The Remix" "In This Skin" "Re-Joyce: The Christmas Album" "A Public Affair" Single: "I Wanna Love You Forever" "Where You Are" "I Think I'm In Love With You" "Irresistible" "A Little Bit" "When You Told Me You Loved Me" "Sweetest Sin" "With You" "Take My Breath Away" "Angels" "These Boots Are Made For Walkin" "A Public Affair" "I Belong To Me" "Fired Up"
Antón Padewsczi - swiãti Antón, na zôczątkù Fernando Martins de Bulhões, (pò pòlskù "Ferdynand Bulone"), ùr. 1195 w Lëzbònie, ùm. 13 czerwińca 1231 w Arcelli kòl Padwë, pòrtugalsczi teòlog, frãcyszkón, swiãti katolëcczégò kòscoła, prezbiter, doktór Kòscoła. Żëwòt swiãtégò. Jegò rodzëzna bëła bògatô i ceszëła sã ùwôżanim. Béł sënã Môrcëna Vicencio de Bulhoes i Marii Teresë Taveirô. Na chrzce dostôł miono Ferdinand. Czej miôł kòl 20 lat wstãpił do klôsztoru Regùlarnëch Kanoników swiãtégò Aùgùsta. Jich klôsztor béł na òbremienim miasta Lëzbònë. Béł tam dwa lata. Pònemù przecygnął sã do jinszégò klôsztoru, chtëren béł w Coimbrze. Béł tu tedë sztudérã téòlogi. W 1219 rokù òstôł wëswiãcony na ksãdza. Rok pózni pòznôł duchòwòsc swiãtégò Frãcëszka, temù przëstąpił do jegò klôsztoru. Tam przejimnął miono Antón. Chcôł ùmrzéc smiercą mãczelską, dlôte wëcygnął do Africzi. Równak to sã nie dało, bo cãżkò zachòrzôł i mùszôł przińc nazôt do òjczëznë.   W 1221 rokù w Asëżu pòtkôł sã ze swiãtim Frãcëszkã. Òb czas kapitułë klôsztoru òstôł sczerowóny do prowincji Romaniô do klôsztoru Mòntepaòlo kòle Fòrlë. Antón béł dobrim kaznodzeją. Lubił czëtac Swiãté Pismiona. Brat Eliôsz, chtëren béł nôstãpnikã swiãtégò Frãcëszka béł òczarzony jegò kôzaniama, dlôte òbsadzył gò generalnym kaznodzeją klôsztoru. Tedë wanożił pò wsach i miastach i głosył kôzania. Słëchełë gò rzmë lëdztwa. W latach 1225-1227 głosył kôzania w pôłniowi Francji. Pònemù òstôł prowincjałã Emilii i Mediolanu. Tedë napisôł „Niedzélné kôzania”. W 1228 rokù, czej béł w Rzimie, kardinôł Òsti prosył gò, bë napisôł „Kôzania na swiãta”. Głosył téż kôzania na Wiôldżi Pòst. W 1230 rokù òprzestôł bëc prowincjałã i dôł sã do Padwë, do klôsztoru swiãti Marii. Tam zachòrzôł i 13 czerwińca ùmarł. Béł pòchòwóny w Padwie. Kanonizacjô. Antón òstôł ògłoszony swiãtim 30 maja 1232 rokù przez papieża Grégòra IX. Jégò kanonizacyjny proces je nôkrótszi w historii katolëcczégò kòscoła, bò 352 dni pò smiercë béł ju ògłoszony swiãtim. Pò jegò smiercë dzejało sã wiele cëdów, midzë jinszéma: ùzdrowieniô, òżëwianié ùmarłëch. Lëdze ùdostôwele wiele łasków. Swiãti Antón je tczony na całim swiece.   16 stëcznika 1946 rokù papież Pius XII ògłosył gò doktorã katolëcczégò kòscoła . Lëturgiczny wspòmink swiãtégò Antóna òbchòdô sã w katolëcczim kòscele 13 czerwińca. Tedë je wiôldżé swiãto w Lëzbònie. Kùlt i patronat. Tam, gdze je grób Antóna w Padwie je dzysô bazylika, chtërnô je baro pòpùlarnô w Eùropie. W Pòlsce kùlt swiãtégò Antona mô môl w Przewòrskù, Radecznicë, Ratowie, Łodzy-Łagewnikach, Chełmie, Nôrodné Padwi, Suszu, Kòscelny Niewòdnicë . Swiãti Antón je patronã frãcëszkanów, antoninków, wiele bractwów np. z Padwë, Lëzbònë, Paderbòrn, Spiltù, dzecy, górników, żeniałëch, zrãkòwców, rodzewnic, ùbòdżich, wanożników, zadżinionëch lëdzy i rzeczë. Swiãti Antón je patronã czileset kòscołów w Pòlsce, kòl 150. Je téż patronã wiele gardów, np. Przewòrska (òd 2015), Lëpna (òd 2009), Rëbnika (òd 2007), Jasła (òd 1996), Brodnicë (òd 2014), Mazowiecczégò Tomaszowa (òd 2015) i Lublëna. Ikònografiô. W chrzescëjańsczi ikònografii pòznakama swiãtégò Antona są: ksãga, lelijô - òznôczô czëstosc, serce, òdżin – symbòl gòrlëwòscë, òseł, rëba, brót. Na òbrazach je pòkôzóny w frãcëszkańsczim habice, czasã głosy kôzania, czasã trzimô Dzecątkò Jezës. Na swiãti Antóni pierszô jagódka sã bruni. Swiãti Antóni! Wëcygni nas z ti tóni. (Westchnienié w biédze) Swiãti Antóni òd zgùbë bróni. (Swiãti Antóni pòmôgô nalézc zadźinióné rzeczë). Mòdlëtwa za wstawienim swiãtégò Brewiôrz (pl) http://brewiarz.pl/czytelnia/swieci/ (dostęp w dn. 4-6 stycznia 2016 r.) Ks. Wincenty Zalewski, Święci na każdy dzień, Warszawa 1996; Stefano Dell`Orto, Święty Antoni z Padwy, Warszawa 1997 Kaszëbsczi cëdowny swiat, Program dla przedszkoli kaszubskich, R. Mistarz, F. Baska- Borzyszkowska, T. Fopke, I. Makurat, B. Ugowska
Jôpscownik – to je jedna z rasów psów. Midzë nima je krótkòwłosowi jôpscownik.
General Carleton - to béł britańsczi żaglówc, chtëren kòl Dãbk XVIII stalata szedł na dno. Òn płënął z żelazłem na wiérzkù òkrãta. Z jegò granôtë są rzecze w Mùzeum w Gduńskù.
Himn sw. Francyszka z Asyżu ("Laudes Creaturarum") Nôwëższi, wszechmòcny, dobri Panie, Wasza je sława, chwała i tcza, ë wszelejaczé błogòsławiéństwò. To le Wami, Panie, są przënôlégò, a niżóden człowiek nie je dosc czestny, żebë Was nazwac. Bądzce pòchwôlony, Panie ze wszëtczim, co Wë môce stwòrzoné. :Nôprzód z bëlnym naszim bracyną, słuńcã, chtërno stwôrzô dzéń, a Wë swiécyce przez nie: A òno je snôże i swiécącé wiôlgą jasnotą: òno je Waszim, Panie, przedstawienim. Bądzce pòchwôlony, Panie, przez najégò bracynã, miesąc, i naje sostrë, gwiôzdë; Wë je ùsztôłcëlë na niebie jasné i drodżé, ë piãkné. Bądzce pòchwôlony, Panie, przez najégò bracynã, wiater i wiodro, i czas kòmùdny ë pògòdny, ë kòżden jinszi. Przez to Wë dôwôce swòjim stwòrzenióm ùtrzimanié. Bądzce pòchwôlony, Panie, przez najã sostrzëcã, wòdã, co je baro pòżëteczno i pòkórnô , i drogô, i czëstô. Bądzce pòchwôlony, Panie, przez najégò bracynã, òdżin, jaczim Wë rozwidniwôce noc. A òn je snôżi i redosny, i dôżny, i mòcny. Bądzce pòchwôlony, Panie, przez najã sostrzëcã, matkã zemiã, jakô nas żëwi i chòwie, ë rodzy wszelejaczi brzôd z farwnyma kwiatama, i zelama. Bądzce pòchwôlony, Panie, przez tëch, co przebôcziwają wedle Waszi miłotë. I cerplëwie trwają w ùtrôpienim. Błogòsławiony są ti, co wëtrwają w ùbëtkù, bò przez Was, Panie, òni mdą wëwińcowóny. Bądzce pòchwôlony, Panie, przez najã sostrzëcã, smierc celesną, przed jaką niżóden żëjący człowiek ni mòże ùcec: Biada tim lëdzóm co kònają w smiertelnëch grzéchach. Błogòsławiony są ti, co nalézą sã we Waszi nôswiãtszi wòlë: bò wtórnô smierc (w slédnym dniu) jima nie grozy. Chwôlta i błogòsławta Pana, ë składôjta Mù pòdzãkã. A służta Mù z wiôlgą pòkòrą. Altissimu, onnipotente bon Signore, Tue so le laude, la gloria e l'honore et onne benedictione. Ad Te solo, Altissimo, se konfano, et nullu homo ène dignu te mentouare. Laudato sie, mi Signore cum tucte le Tue creature, spetialmente messor lo frate Sole, lo qual è iorno, et allumini noi per lui. Et ellu è bellu e radiante cum grande splendore: de Te, Altissimo, porta significatione. Laudato si, mi Signore, per sora Luna e le stelle: in celu l'ài formate clarite et pretiose et belle. Laudato si, mi Signore, per frate Uento et per aere et nubilo et sereno et onne tempo, per lo quale, a le Tue creature dài sustentamento. Laudato si, mi Signore, per sor'Acqua, la quale è multo utile et humile et pretiosa et casta. Laudato si, mi Signore, per frate Focu, per lo quale ennallumini la nocte: ed ello è bello et iucundo et robustoso et forte. Laudato si, mi Signore, per sora nostra matre Terra, la quale ne sustenta et gouerna, et produce diuersi fructi con coloriti fior et herba. Laudato si, mi Signore, per quelli ke perdonano per lo Tuo amore et sostengono infirmitate et tribulatione. Beati quelli ke 'l sosterranno in pace, ka da Te, Altissimo, sirano incoronati. Laudato si mi Signore, per sora nostra Morte corporale, da la quale nullu homo uiuente pò skappare: guai a quelli ke morrano ne le peccata mortali ; beati quelli ke trouarà ne le Tue sanctissime uoluntati, ka la morte secunda no 'l farrà male. Laudate et benedicete mi Signore et rengratiate e seruiteli cum grande humilitate. E. Gołąbk, E. Pryczkowski:"Më trzimómë z Bògã",Gduńsk 1998, ss. 79-80
Bardówkòwatô brzózka ("Betula pendula" Roth. abò "Betula verrucosa" Ehrh.) – to je drzéwiã z rodzëznë brzózkòwatëch ("Betulaceae" Gray). Òna rosce m. jin. na Kaszëbach. Òb zymk mòże z ti brzózczi zbierac sok. Kaszëbi ją bierzą do strojeniô na Bòżé Cało. To mùszi bëc stôri zwëk, bò ju w 1767 rokù ni miałë bëc wycynóné młodé brzózczi do òbstrojeniô chëczów. Dzieje gminy Sierakowice : oprac. zbiorowe / pod red. Andrzeja Grotha ; oprac. Józef Borzyszkowski [et al.].Gdańsk : Wydawnictwo "Marpress", 2008, str. 92.  m.jin. brzózczi
Chëczëno (we zdrojach: "Gizin" abò "Gizyn" 1216, "Chyzin" 1267, "Egezyn" 1296, "Eksin" 1302, "Eggsin"; miem. "Eggsin") - garc we Wkrzańskò-Rãdowsczim Krézu w krôju Meczelbòrzkô-Przédné Pòmrë nad Wkrą ë Rãdową.    Lëdztwò gardu: 5.234 (2009) Wiéchrzëzna gardu: 88,01 km2
Sting (ùr. 2 rujana 1951 w Wallsend jakò Gordon Matthew Sumner) – britijsczi mùzyk, mùltiinstrumentalista, kòmpòzytór i wòkalista. Żëcopis. Dzectwò i ùczba. Gordon Matthew Sumner ùrodzył sã w Wallsend, robòtniczi dzélnicë Newcastle w Anglii. Je nôstarszim z szterëch dzecy małżeństwa Audrey Cowell i Ernesta Sumnera. Mô brata Philipa i téż dwie sostry: Angelę i Anitę. Sumner został wychòwóny w tradicji rzimskòkatolëcczi (jegò starka pòchòdzyła z irlandsczi familie). Ùczbã zaczął w katolëcczi spòdlowi szkòle St. Cuthbert's. Pò tim złożëł egzamin wstãpny na Ùniwersytet Warwick w Coventry, żebë sztudérowac anielską filologiã. Sztùdérowôł tam jeden semester i wrócył do Newcastle, gdze przez pół rokù robił na bùdowie. Pózni robił w administracji jakno ùrzãdnik. W latach 1971-1974 chòdzył do szkòły ò profilu pedagogicznym. Pò tim przez dwa lata robił jakno szkólny w rzimskòkatolëcczi spòdlowi szkòle w Cramlington. Kariera artisticznô. Pòczątk. Òd nômłodszëch lat chcôł òstac mùzykańtã. Na pòczątkù spiôwôł z dżezowama karnama, taczima jak Phoenix Jazzmen, Last Exit czë The Newcastle Big Band. Kariera z The Police. W 1977 rokù Sting, Stewart Copeland i Henry Padovani usadzëlë w Londinie rockòwé karno The Police. Karno wëdało czile znónëch albùmów i zdobëło 6 nadgrôd Grammy na pòczątkù lat òsmëdzesątëch. Jich òstatny albùm "Synchronicity" ùkazôł sã w 1983 rokù. Òd 1986 rokù Sting rozpòczął karierã w pòjedinkã. Kariera w pòjedinkã. Lata 80.. W séwnikù 1981 roku Sting miôł pierszą prezentacjã w pòjedinkã, na kòncercë dlô Amnesty International. Zaśpiéwôł tam „Roxanne”, „Message In A Bottle” i téż „I Shall Be Released”. Kòle Stinga bëlë tam téż Eric Clapton, Jeff Beck czë Phil Collins. W 1982 rokù wëdôł singiel „Spread a Little Happiness”, chtëren nôlôzł sã w filmie „Brimstone & Treacle”. Swòją pierszą platã wëdôł w 1985 rokù. W 1986 rokù òstôł wëdóny kòncertowi albùm „Bring on the Night”. Lata 90.. Pò smiercë swòjegò òjca (1989) Sting w 1991 rokù wëdôł platã ò title „The Soul Cages”. Albùm zdobëł titel platinowi platë w USA . Drëgą platkã – „Acoustic Live in Newcastle” Sting nagrôł jesénią 1991 rokù, na trase „The Soul Cages Tour”. Aktorskô kariera. W 1978 pòjawił sã, do grëpë z nôleżnikama karna Sex Pistols, w filmie "Chto ùszmitnął Bambi?" ("Who Killed Bambi?"). Film nie òstôł równak ukòńczóny. Òficjalnô tej Sting pierszi rôz pòkôzôł sã w filmie "Quadrophenia" Franca Roddama. Nôwôżniészô rola Stinga to pòstac Feyda-Rauthy w filmie science fiction Davida Lyncha, pt. "Diuna" (1984). Pòtemù zôgrôł w filmie Franca Roddama, "'The Bride" (1985) . Wëstãpił téż w dramace "Giulia e Giulia" (1987) Petera Del Monte i téż pòjawił sã w filmie "The Adventures of Baron Munchausen" (1988) Terry’ego Gilliama. W 1995 rokù wëstãpił w "The Grotesque"/"Gentlemen Don't Eat Poets" Johna-Paula Davidsona. Sting wëstãpiwôł téż w telewizyjnëch produkcjach ("Captain Planet and the Planeteers", "Simpsonach" i "Ally McBeal"). Sprawë priwatné. W latach 1976–1984 béł chłopã aktórki Frances Tomelty. W 1992 pòslëbił Trudie Styler – aktórkã i producentkã filmową. Jich nômłodsza córka, Eliot Sumner, téż je spiéwôczką, a sën (z Frances Tomelty), Joe Sumner, je liderã karna Fiction Plane. 1979: "Quadrophenia" – jakò Ace Face 1980: "Radio On" – jakò „Tylko jak Eddie” 1981: "Artemis 81" – jakò Helith 1981: "Urgh! A Music War" – jakò Sting (basysta i wòkalista The Police) 1982: "Brimstone & Treacle" – jakò Martin Taylor 1984: "Diuna" – jakò Feyd-Rautha Harkonnen 1985: "The Bride" – jakò baron Charles Frankenstein 1987: "Giulia e Giulia" – jakò Daniel Osler 1988: "The Adventures of Baron Munchausen" – jako Herojiczny Òficéra 1988: "Stormy Monday" – jakò Finney 1990-1992: "Captain Planet and the Planeteers" – jakò Zarm (dubbing) 1993: "Peter and the Wolf: A Prokofiev Fantasy" – jakò brawãdnik 1995: ' The Grotesque"/"Gentlemen Don't Eat Poets" – jakò Fledge 1995: "Plenty" – jakò Mick 1998: "Lock, Stock and Two Smoking Barrels" – jakò JD 2003: "Everest: The Mountain at the Millennium, Vol. 1" jako prowadzący 2007: ""Bee Movie" – jakò òn sóm (dubbing) 2009: "Brüno" jakò „Gòłąbk Pòkòju” 2016: "Zoolander 2" – jakò òn sóm
Alternatiwa dlô Miemiecczi (mie. "Alternative für Deutschland") - to je miemieckô partjô, chtërna nie chce dëtków Eùro. Ji nôleżnicë są kònzerwatistama.
Antón Brilowsczi (pòl. Antoni Brilowski) (ùr. 1799 - ùm. pò 1870 rokù) - jãzëkòznajôrz, doktor, w 1828 rokù szkólny Gimnazjum w Chònicach. Òn zajimôł sã kaszëbsczim jãzëkã w òglowim ùżëcym, a béł w np. Chmielnie i Wejrowie. Jegò bëłë materiałë ò Kaszëbach – lëdzach i zemi dlô Stowôrë Dzejów i Stôrożëtnoscy Pòmòrzô w Szczecënie. Òn napisôł np. ò zómkòwëch górach (zómcëskò) np. kòl Kartuz i grobiszczach. Do zapisaniô tegò jak gôdają Kaszëbi – pòdłùg niegò pòtrzébny je nowi alfabét abò lëtrë. Jak òn pisze Kaszëbi w rozmajitëch parafiach jinaczi gôdają. Jerzi Tréder: Spòdlowô wiédzô ò kaszëbiznie - Gduńsk 2014, s. 27. DNB "Kassubisch-Pommerellische Forschungen". w: "Dritter Jahresbericht der Gesellschaft für Pommersche Geschichte des Alterthums". Stettin 1828, ss. 64–87, barżi ss. 70 -.
Górowi tapir ("Tapirus pinchaque") – to je niepôrokòpëtny susk z rodzëznë tapirowatëch ("Tapiridae"). Òn żëje w Pôłniowi Americe.
Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk, t.VI (1973), s. 177.
Swiãti Mark Apòstoła, ewanielista. Wedle kòscoła katolecczégò autor nôstarszi i nôkrotszi Ewanielii. Bëł półbratã Swiãtégò Barnabë, drëch swiãtégò Pawła, a pózni swiãtégò Piotra. Wedle biskùpa Papiasza (ùm. 130 rokù) òn òpisôł to, co Piotr gôdôł. Wedle tradicëji Swiãti Mark bëł zamãczoni za czezera Trajana. Kòscół koptyjsczi ùznôwôł jégò za pierszégò patrijachã Aleksandrii, a kòscół katolecczi, anglikańsczi, ewangelicczi, prawosławny i ormiansczi za swiãtégò. Miono Mark – po łacëznie Marcus òznôczô „ nôleżi do Marsa”. Jegò ùżëwô sã w wiele krôjach. Z italsczégò i portugalsczégò – Marco, pò niemieckù – Markus, z madżarsczégò i kaszëbsczégò – Mark. Òd miona Mark je przezwëstkò Marczewsczi, Marczyk, Markiewicz, Markut Lëteratura:. A. R. Sikora: Ewanielëjô wedle swiâtégò Marka (z greczi przełoż. na kaszëbsczi jãzëk), Gdańsk: Zarząd Główny Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego 2001
Zelony kąter ("Bufotes viridis" syn. "Bufo viridis") - to je łaza z rodzëznë kąterowatëch. Ten kąter żëje m. jin. w Kaszëbsczim Krôjòbraznym Parkù. Òn w swòjim czasu dosc głosno rechòce.
 0     96000   2013- 04 -04T21:19:58Z     Addbot        Migrating 1 interwiki links, now provided by on    wikitext   text/x-wiki  Zôbòrskô Zemia ("terra Zaborensis") je wierã tą z chtërnë béł kasztelan "de Sabor" w 1292 r. S. Kujot pisôł, że ò ni je w dokumence z 1299r. W papiorach pòzwa „Zôbòrskô Zemia” pòkôza sã w dokùmeńce wëstawionym bez ksyżëca Pòlsczi ë Pòmòrzégò Władisława z dnia 24 czerwińca 1299 w Gnieznie. W nym dokùmeńce Władisłôw nadôwô Mikòłajowi Jankòwiczowi z Kalisza (Wiôlgòpòlskô) kalisczémù palatinowi, prawò prowadzeniégò sądów w kastelani Racąż ë kastelanie w Szczëtnie, a téż palatinôt "in terra Zaborensi" (terra Sabor, terra Zaborensis), to je na Zôbòrsczi Zemie – zemia za bòrã, za lasã.
Arcëkapłan ( כהן גדול "kohen gadol") – to béł nôwëższi kapłan w Izraelu. W latach òd 18 do 36 rokù béł nim Józef Kajfôsz. Ewanielie na kaszëbsczi tołmaczoné. Z greczi przełożił na kaszëbsczi jãzëk ò. Adam Ryszard Sikora OFM. Gdańsk 2010. Knéga Kapłańskô : Leviticus / z hebrajsczégò jãzëka na kaszëbsczi przełożił ò Adam Ryszard Sikora OFM. Gduńsk : Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie. Zarząd Główny, 2017, s. 85
Saturna (symbòl: ) je szóstą pòsobicą (rechùjącë òd Słuńca) planetą w Słuńcowim Ùstawie.
Pòlskô Repùblika (pòl. "Rzeczpospolita Polska") je państwã w Westrzédny Eùropie nad Bôłtã. Je nôleżnikã Eùropejsczi Ùniji ë NATO. Greńczë z państwama: Miemiecką, Czeską Repùbliką, Słowacką, Ùkrajiną, Biôłorëską, Lëtewską ë Ruską (Kaliningradzkô Òbéńda). Stolecznym gardã Pòlsczi Repùbliczi je Warszawa. Etimologijô miona państwa. Miono "Pòlskô" ("Polska") wëprowôdzô sã òd plemiã Pòlanów, chtërné mieszkało w dzysdniowi Wiôlgòpòlsce. Słowò "Pòlanie" mòże dolmaczëc jakno "ti, co mieszkają na pòlach". Mòże docëgac, że przédnym zajãcym Pòlan béł òbróbk rolë, w rozszlachòwanim do jinszëch plemionów, np. Wislanów ë Mazowszanów, chtërné zamieszkiwałë lasowaté môle. Dôwni ùżëwelë łacëńsczich mionów: "terra Poloniae" - Pòlskô zemia abò "Regnum Poloniae". Miono "Polska" je ùżiwóné do òpisënkù państwa ju òd XIV stolatô. Zemie Pòlanów òd XIV stolatô miałë miono "Staropolska" (Stôropòlskô), a pùzdni "Wielkopolska" (Wiôlgopòlskô). Dlô procëmnotë zemie na pôłnim miałë miono "Małopolska" (Môłopòlskô). Jinszé miona Pòlsczi ("Lechia", z persczégò "Lahestn", z lëtewsczégò "Lenkija") ë Pòlôchów (rusczi "Lach", madżarsczi "Lengyel") są òd plemieniô Lãdzanów (pòl. Lędzianie), chtërny, jak sã ùznôwô, zamieszkiwelë w dzysdniowim pôłniowò-pòrénkòwim dzélu Pòlsczi. Słowò "Rzeczpospolita" òznôczô repùblika. Nôrodné mërczi. Zgòdno z Kònstitucëją Pòlsczi Repùbliczi z 3 łżëkwiata 1997 rokù nôrodnyma mërkama Pòlsczi Repùbliczi są: Herb Pòlsczi Repùbliczi - biôłi òrzeł w krónie w czerwionym pòlim. Fana Pòlsczi Repùbliczi - farwë białô ë czerwionô Hymn Pòlsczi Repùbliczi - Mazurk Dąbrowsczegò Religijô. Dominëjącą religiją w Pòlsczi Repùblice je rzimskòkatolëckô wiara. Kòl 95% lëdztwa je òrechconëch w òbrządkù rzimskòkatolëcczégò Kòscoła. Òkróm tégò w Pòlsczi Repùblice żëją m.jin. : grekòkatolëcë, wëznôwcë prawòsłôwny christianiznë, lëtrowie (ewangelicë), mùzelmanie, agnosticë ë atejiscë. Geògrafijô. Greńce dzysdniowi Pòlsczi ùsztôłcone òstałe w 1945 r., pò drëdżi swiatòwi wòjnie. W przërównanim do 1939 rokù, greńcë òstałe przesëniãte na zôpôd, kosztã pòrénkòwich môlów. Pò 1945 miałë môl dwie teritorialné kòrektë: 15 gromicznika 1951 - z Ùkrajinską SRR 480 km². Za gardë: Bełz, Krystonopol ë Sokal ze zleżënama wãgla, Pòlskô dôsta Ustrzyki Dolne ë Lutowiska (tekst ùgodë pòdóné je w Dz. U. 52.11.63) (Tekst ùgodë ò zjinaczenim greńców z 1951 "w pòlsczim jãzëkù") 1 stëcznika 1959 - z Czechosłowacką. Za kòlonijã Tkacze kòl gardu Szklarska Poręba, banowiszcze ë banową régã, Pòlskô dôsta ùriwk lasnégò môlu. Długòta greńców Pòlsczi je 3582 km, w tim 528 km to sztrãd Bôłtu. Pòlskô greńczë z: òd zôpadu z Miemiecką (467 km), òd pôłniégò z Czeską Repùbliką (790 km) ë Słowacką (539 km), òd pòrénkù z Ùkrajiną (529 km) ë Biôłorëskô (416 km), òd nordë z Lëtewską (103 km) ë Ruską (Kaliningradzkô Òbéńda) (210 km). Pòlskô ja na 9 môlu w Eùropie żle to jidze ò wiéchrzëznã ë na 8 żle to jidze ò wielënã lëdztwa. Z nordë na pôłnié Pòlskô rozcygô sã na długòtã 649 km, co je 5° ë 50'. Je to przëczëną nierównoscë długòtë dnia midze nordową ë pôłniową Pòlską. Òb lato na nordze dzéń je długszi ò wicy jak gòdzënã niż na pôłnim, òb zëma na òpak. Z zôpadu na pòrénk Pòlskô rozcygô sã na 689 km, co je 10° 01'. Całownô rozcëgô Pòlsczi (z zôpôdu na pòrénk ë z norde na pôłnie) je 15°51'. Pòlskô je w conie westrzédnoeùropejsczégò czasu, je to słuńcowi czas pôłnika 15°. Geògrafné kòordinatë skrôwnëch môlów Pòlsczi: 49°00' N - Wëszëńc Opołonek, 54°50' N - retk Rozewie, 14°07' E - łëk Òdrë kòle Dólnégò Osinowa, 24°08' E - kòlano Buga kòle Zosina. Geòmétrowi westrzódk Pòlsczi je we wsë Piątek kòle gardu Łęczyca. Nôstôrszi (1775) òbrechowóny geòmétrowi westrzódk Eùropy je w Suchowolë kòl gardu Sokółka, w pòdlasczim wòjewództwie. Przez Pòlskã przebiegiwô téż greńca midzë kòntinentalnym blokã Pòrénkòwi a Zôpadny Eùropë. Nôdłëgszé rzeczi w Pòlsce to: Wisła (1047 km) Òdora (854 km, w Pòlsczim dzélu 742 km) Warta (808 km) Bùg (772 km, w Pòlsczim dzélu 587 km) Geòlogòwô bùdacëjô. W Pòlsce schôdzą sã 3 wiôldżé tektonowé jednotë: prekambrijskô platfòrma pòrénkòwi Eùropë (pòrénkòwô ë nordowo-pòrénkòwô Pòlskô), tak tej Pòrénkòwoeùropejskô Niżawa. peleòzojicznô platfòrma westrzédny ë zôpôdny Eùropë (Pòzaalpejskô Westrzédnô Eùropa). Spód ùsôdu ny platfòrmë pòkôzëją sã dzéle herecyńsczich ë kaledońsczich górotworów (Zôpadné ë Pòrénkówé Sudetë, Górë Swiãtokrziżewé). alpidë (Karpatë z Pòdkarpacym). Wëdrzatk plónu. Wiôldżi dzél Pòlsczi zajëmówają niżawë pòrénkòwégò dzélu Westrzédeùropejsczej Niżawy, a strzédni wëszańc je 173 m n.r.m. Geògrafne krôje ùłożëne są równoleżnikòwo òd niżaw na nordze i w westrzédni Pòlsce do wëszaw ë gór na pôłnim. Nôwikszim môlem w Pòlsce są Rysy w Tatrach (2499 m n.r.m.), nôniżej je depresejô Elbląsczie Raczki na Wislanëch Żuławach (1,8 m p.r.m.). Sprôwné pòdzelenié. Òd 1 stëcznika 1999 rokù je w Pòlsce trzëstopniowé sprôwné pòdzelenié na wòjewództwa, krézë ë gminë Wòjewództwa: Lëdztwò. Pòlskô je zamieszkiwónô w zacht wikszoscë przez Pòlôchów. Są òni słowiańsczim lëdã ë mówią w pòlsczim jãzëkù, jaczi słëchô do zôpadnosłowiańsczich jãzëkòw. Dlô dzéla òbiwatelów Pòlsczi rodną mòwą je krewny z nim kaszëbsczi ôs jiné miészëznowé mòwë. Pòlsczi je ùrzãdnym jãzëkã państwa, le prawò dôwô nôrodnym miészëznóm mòżlëwòtã ògreńczonégò brëkòwaniô swòjëch jãzëków w gminach dze stanowią wicy jak 20% pòpùlacëji. Wedle Nôrôdnégò Òglowégò Spisënkù (2002), 97,8% mieszkańców Pòlsczi mówi na codzéń w pòlsczim jãzëkù. Nôczãstszé jãzëczi miészëznów to: miemiecczi, ùkrajińsczi, biôłorësczi, cëgańsczi, rusczi, lëtewsczi ë łemkòwsczi. Do ùznónëch w Pòlsce nôrodnëch i etnicznëch miészëznów nôleżą taczé miészëznë, jak armeńskô, biôłorëskô, czeskô, karajimskô, lëtewskô, łemkòwskô, miemieckô, rëskô, romskô, słowackô, tatarskô, ùkrajińskô ë żëdowskô. Polska.pl Prezydent PR
Paweł Bogdan Adamòwicz (ùr. 2 lëstopadnika 1965 r. w Gduńskù – ùm. 14 stëcznika 2019 r. w Gduńskù) to béł dzejôrz, pòlitikôrz i prezydent Gduńska. Skùńcził prawò na Gduńsczim Ùniwersytece. W latach 1990 - 1993 béł prorektorã Gduńsczégò Ùniwersytetu. Òd 1998 do 2019 r. òn béł prezydentã (bùrméstrã) Gduńska. Òd 13 stëcznika 2019 r. òn béł w bòlëcë w Gduńskù, bò tegò dnia baro pòkaléczôł gò na binie mòrdarz nożã. Paweł Adamòwicz pòmògôł miészëznóm – téż Kaszëbóm i w Gduńskù mògł widzec kaszëbsczé stanice. Òn Kaszëbã nie béł, le słëchôł Kaszëbskò-Pòmòrsczémù Zrzeszeniù. Ùkôzôłë sã jegò pùblikacje np. "Będę gryzł trawę i walczył o Gdańsk". Paweł Adamòwicz béł achtniony w Eùropie i wëprzédniony m.jin. Złotim Krziżã ‘’Pro Ecclesia et Pontifice’’ (2001). Marijën Kòscół w Gduńsku je môlã jegò pòchòwaniô, a na pògrzébie mògł widzec kaszëbsczé stanice. Jegò białką bëła Magdaléna Adamòwicz. VIAF en
Przasnysz - gard w mazowiecczim wòjewództwie. Pòdôwczi. Lëdztwò gardu: 17 110 mieszkańców (2004) Òficjalnô starna
MxPx (Magnified Plaid) je punk rockòwé karno z Bremerton, kòl Waszingtónu w Nordowi Americe. Pòwstało òno w 1992 rokù w z jinicjatiwë Mike'a Herrera (spiôw/basowô gitara), Toma Wisniewsczégò (gitara) ë Andy'égò Husted'a (perkùsëjô). Mike Herrera: basowó gitara, spiôw Tom Wisniewski: gitara Yuri Ruley: perkùsëjô 1994: "Pokinatcha" (Tooth & Nail) 1995: "Teenage Politics" (Tooth & Nail) 1996: "Life in General" (Tooth & Nail) 1998: "Slowly Going the Way of the Buffalo" (A&M) 2000: "The Ever Passing Moment" (A&M) 2003: "Before Everything and After" (A&M) 2005: "Panic" (Side One Dummy) 1995: "On the Cover" (Tooth & Nail) 1996: "Move to Bremerton" (Tooth & Nail) 2001: "The Renaissance" (Fat Wreck Chords) 2004: "AC/EP" 1998: "Let It Happen" (Tooth & Nail) 1999: "At the Show" (Live) (Tooth & Nail) 2002: "Ten Years and Running" 2002: "Lost in Japan" (Live) 2000: "It Came from Bremerton" (Polygram Video) 2004: "B-Movie" (Side One Dummy) MxPx - domôcô starna
Małopòlsczé wòjewództwò (pòl. "Województwo małopolskie") - to je jedną z 16 jednostków administracëjnégò pòdzélënkù Pòlsczi Repùbliczi. Stolëcznym gardã małopòlsczégò wòjewództwa je Krakòwò. Lédztwò: 3 270 400 Wiéchrzëzna: 15 108 km² Gardë. 20 nôwikszich gardów:
SLAX to czeskô linuksowô distribùcëjô jaką mòże zrëszëc prosto z CD. Ùsôdzony je òna na spòdlém nôstarszi aktiwno rozwijóny distribùcëji, jaką je Slackware. Na distribùcëjô je blós kòl 180 MB wiôlgô ë w rozróżnieniém òd jinszëch LiveCD ùsôdzonô je òna z mòdułów, co prowadzy do ji chùtczégò dzéjaniô - ladowóné są òb czas robòtë blós te mòdułë jaczé są do ti nóterné. Je téż mòżnota mòdifikacëji tëch mòdułów, jich rëmanië ë dodôwanié nowëch Dô cziles ôrtów ti distribùcëji, z różnëma graficznëma òkrãżama ë namienionëch do różnëch celów: Standard Edition – sztandardowô wersëja z KDE ë Fluxboksã) jakno nóternëma desktopòwëma programama (biurowi paczét KOffice, Firefox, KMail ëtp.) KillBill Edition – sztandardowô wersëja z rozcygniãtô ò nôrzãdza zezwôlającé na zrëszanié aplikacëjów z MS Windowsa (w tim Wine) Popcorn Edition – minimalnô wersëjô z Xfce ë le blós z czilema nóternëma programa jaczé dô są razã wstawic na pendrive 128 MB Server Edition – wersëjô zamëkôjącô w se serwery: DNS, DHCP, HTTP, FTP, MySQL, SMTP, POP3, IMAP ë SSH. Frodo Edition – “asceticznô” wersëjô- blós tekstowé òkrãże Domôcô starna SLAX-a MySLAX Creator
Parafiô sw. Môrcëna w Serakòjcach - je òd XIV stalata. Tu dosc krótkò parafialnégò kòscoła w Serakòjcach je stôri drzewiany kòscół. Tu mòże czëc kaszëbsczi jãzëk. Zdrzë téż. Swiãti Môrcën z Tours
Ùbrzég Słoniowëch Kłów - to je môłë państwò w zapôdni Africe nad Atlanticczim Òceanã, ze stolecznemi gardami Yamoussoukro i Abidjanã. Galerëjô Ùbrzégu Słoniowëch Kłów.      
Sin Ryu (1619-1680) to generala dinastëji Joseon. Ùrôdzëł sã w rodzëznie z klasë yangban z rézë Pyeongsan Sinów. Pò złożënim wòjskòwégò egzaminu gwageo w 1645 rokù robił kariérã na państwòwich môlach. W 1654 òstôł naznaczony kòmańdérã (cheomsa, 僉使) Hyesan w prowincëji Nordowim Hamgyeong. Sin nôbarżi je znóny z roli jaką òdegrôł w wòjnowim wëkùstrzënkù w Mandżuriji w 1658 procëm barny mòcë Rusczi prowadzony przez Jerofeja Chabarowa Pawłowicza. Kòrejańsczi wòjskò w mòcë 200 òddzélów z Nordowégò Hamgyeong ùbarnione w rącznice sparłãczëłë sã z mniészima òddzélama dinastëji Qing. Jegò dniewnik z tegò wëkùstrzënkù, je jednym z dwóch jaczé òpisëją tã biotkã.
Daniel Miklosz Chodowiecki (ùrodzony 16 rujana 1726 we Gduńskù, ùmarłi 7 gromicznika 1801 w Berlënie) béł sënã gduńsczégò kùpca ë nôwidzalszim prësczim malownikã ë zòbrôzcą kùńca XVIII stolatô. Pòrtrétowôł pòlską szlachtã ë Gduńsk, òd 1797 béł za Direktora Berlëńsczi Akademiji Kùńsztu.
Hamsyn - to je gòrący, sëchi, pòriwny wiater, chtëren piôszczi i wieje np. w Egipce.
Zenwalk Linux to francëskô linuksowô distribùcëjô, jakô ùsôdzanô je na spòdlém Slackware ë czérëje sã na barżi awansowónëch brëkòwników. Rechli wëdôwôna bëła òna jakno Minislack. Minislack òstôł zainicjowóny jakno 0.1 w maju 2004 rokù. Z tim mionã bëła na distribùcëjô rozwijanô do wersëji 1.1. Zmiana na Zenwalk przëszła razã z wersëją 1.2. W lëstopadnikù 2005 doszłô je do ti ùdbë wersëjô "Zenwalk-core", jakô wëchôdô bez graficznégò òkrãżô X11 ë graficznëch programów. Te dwie wersëje są rozwijóné paralelno, a w lëpińcu 2006 rozszérzonô je ò LiveCD "ZenLive". Òpis. Zenwalk to distribùcëjô, jakô zamëkô w se blós nóterną soft-wôrã ë przez to ji miara jakno òbrôz ISO je kòł 400 MB wiôlgô, a w wersëji core kòl 230 MB. Doszłé je do tegò prze to, że w kòżdi soft-wôrowi kategòrëji je le jednô programa ë tak n.p. jedinczëm przezérnikã je tuwò Firefox. Filozofijô ti distribùcëji je dosc zblëżonô do Slackware, kònfigùracëjo je nót w wikszëm dzélu przeprowdzëc rãczno. Paczétë soft-wôrë są tipiczno instalowóné w fòrmace *.tgz. Zenwalk ùżëwô, do zladënkù z sécë ë sprôwdzniô zanôleżnotów, programë "netpkg", a môlową instalacëjã paczétów robi sã przez installpkg - jakno w Slackware. Domôcô starna Zenwalk Linuksa
Ptôsznik ("Vicia cracca") - to je roscëna z rodzëznë bòbòwatëch. M. jin. na Kaszëbach òn rosce ë mòże jesz w séwnikù kwitnąc. Przewodnik do rozpoznawania roślin i zwierząt na wycieczce / tekst Ute E. Zimmer, Alfred Handel ; oprac. całości Wilhelm i Dorothee Eisenreich ; [przekł. Ewa Rachańska, Piotr Kreyser] Warszawa : Multico, 1996, s.170. Przyroda projektowanego rezerwatu „Dolina Mirachowskiej Strugi” na Pojezierzu Kaszubskim s. 26 Vicia cracca L.
Mscëszejce (pòl. "Mściszewice") – kaszëbskô wies w pòmòrsczim wòjewództwie, w kartësczim krézu, w gminie Sëlëczëno. W òbéńdze szôłtëstwa pòłożoné je mniészô kòloniô: Òpòkô Òficjalnô kaszëbskô pòzwa wsë w fòrmie „Mscëszejce” òsta wprowadzónô 13 stëcznika 2011. Kaszëbsczi Króm - Sklep Mściszewice
CSB TV ("Cassubia TV") – dôwny telewizyjny kanał, jaczi jistniôł w latach 2010-2012, pierszô w dzejach kaszëbskô telewizjô. Mia sedzbã w Rëmii. Historiô. Telewizjô zaczãła nadawac 1 zélnika 2010. Ji gwôscëcélã bëła spółka z o.o. „Media Kaszëbë”. Ùsôdzcë kanału (m.jin. Artur Jablonsczi) chcelë, żebë miôł òn òglowi charakter, równak òsoblëwie béł sczerowóny do kòl 2,5-milionowi spòlëznë Kaszëbów i mieszkańców Pòmòrzégò, jich pòtómków rozsónëch òd Zôpadny Europë do Nordowi Americzi, jak téż mieszkańców jinëch regionów Pòlsczi, chcącëch wiédzë ò Pòmorzim i mòrsczi tematice. Rëchło òkôzało sã, że regionalny pòdjimcowie nie bëlë zajinteresowóny reklamą w CSB. Òkróm tegò Minysterstwa Bënowëch Sprôw i Administracji pòmògło telewizje kwòtą leno 85 tës. zł, co sygło na zrobienié le jednégò kaszëbsczégò programù (w planach bëło zrobienié òsmë za 1 mln zł). W telewizji bëło corôz gòrzi z dëtkama, włôscëcele zaczãlë zmiészëwac etatë (do lëpińca 2011 kòl trzëdzescë, na kùńcu zélnika 2011 – pòstãpnëch jednôsce). Zaniechóny òstôł dzél programów. W séwniku 2011 telewizjô ògłosëła swòjã niewëpłôtnosc. 14 maja 2012 kaszëbskô telewizjô do czësta zdżinãła z antenë. Programë. Chòc kanał jistniôł baro krótkò, to òstôł zapamiãtóny jakò próba stwòrzeniô prôwdzëwie regionalny telewizje, w chtërny wôżny môl bë zajimôł kaszëbsczi jãzëk. Midzë rujanã 2010 rokù a czerwińcã 2011 rokù w ramówczi kanału nalazłë sã sniadaniowi programë, pùblicystika, wiadła, magazynë, repòrtaże, bôjki dlô dzecy pò kaszëbskù, seriale z kaszëbsczim lektorã, dokùmentalny i edukacyjny filmë. Niechtërne programë: "Ò tim a nym" (pò pòlskù i pò kaszëbskù); "Swiat wkół naji" (jinformacyjno-pùblicysticzné pasmo, w jaczégò skłôd wchôdëlë taczé programë, jak "Wiadła", "Klëka", "Pòmòrskô kronika biznesu", "Wiesczi témat", "Kóntakt"); "Bùten szëkù" (pò pòlskù i pò kaszëbskù); "Skazani na miłość" (azjacczi serial z kaszëbską stegną głosową, tekst czëtalë Adóm Hébel i Magda Kropidłowskô); "Kaszëbi"; "Krôsniã Dawid" (szpanskô bôjka z kaszëbską stegną głosową, autor tłómaczeniégò – Adóm Hébel); "Farwë kùchni"; "Domôcëzna"; "Na swòjim"; "Tak sã bawią"; "Karczma Radia Kaszëbë"; "Kaszëbskô mùzyka". Radio Kaszëbë
Parafiô p.w. sw. Apòstołów Piotra i Pawła w Główczëcach - to je parafiô w Główczëcach. Ji kòscół parafialny je zbùdowóny na neogòticczé mòdło, òn nie béł z pòczątkù katolëcczi.
  25 maja - II Swiatowô Wojna: początk Biôtczi ò Dunkiérkã
jãzëczi - jedno z trzëch karnów słowiańsczich jãzëków (króm zôpôdno- ë pòrénkòwòsłowiańsczich jãzëków). Gôdô nim kòl 28 mln lëdzy przédnëm môlu w Balkanach. Régòwanié pôłniowosłowiańsczich jãzëków: jindoeùropejsczé jãzëczi słowiańsczé jãzëczi (kòl 317 mln) pôłniowosłowiańsczé jãzëczi (kòl 34 mln) stôro-cerkwiowò-słowiańsczi (stôrosłowiańsczi) † cerkwiowòsłowiańsczi †* sloweńsczi (kòl 2 mln) prekmùrsczi (80 tys) réziansczi (1500) serbsczi (kòl 9 mln) chòrwacczi (kòl 7 mln) hradsczi (70 tys) molizansczi (3 tys) bòsniany (kòl 2 mln) macedońsczi (kòl 1,8 mln) bùlgarsczi (kòl 9 mln) banat-bùlgarsczi (15 tys) Òznôczenia: †* - dôwny jãzëk, ale ùtrzëmany zwëkòwò w liturgiji, nôbòżnëch, filozófowich czë ùczałich tekstach
Mòst – to je ôrt przedostënkù w pòstacji inżinérny bùdacji, chtërni kònstrukcjô pòzwôlô na sfórtowanié wòdni zôwadë. To dô ni leno spùstny mòst, ale téż np. stołpny mòst, mòst na pòntonach i mòst na linach.
Ùniwersytet Karola w Pradze je wôżnym môlã dlô rozwiju nôùczi òd 1348 rokù. Dosc długò ùczałi zajimają sã tu sorabistiką - (òd 1933 rokù bëła tu Katédra Sorabisticzi).
Martinika ("Martinique") - to je òstrów kòl Americzi. Dzysdniowò òn słëchô do Francëje. lëdztwò: 386486 wiéchrzëzna: 1128 km²
Antonim - to je leksem jaczé mȏ procëmny znaczënk; hewò słowò co òkresliwȏ skrȏwné wȏrtnotë abò jaczis znanczi. Ùkłȏdȏ òn słowiznᾶ w pȏrë ò kòntrastnëch sztëkach, np. snȏżi – brzëdczi ; janiół – diȏbeł ; niebò - piekło ; dac – wząc ; grëbi – zmiarti Wëapartniwȏ sã dwa zortë antonimów: jednodërżeniowi, np. spòłeczny – aspòłeczny ; lëdzczi – antilëdzczi ; òbëczajny - nieòbëczajny ; lëtoscëwi – bezlëtoscëwi rozmajitodërżeniowi, np. chëra – zdrowié ; gòrzczi – miodny ; stȏri – młodi Antonim je wȏżnym sztëlisticznym strzódkã, przërównȏj: „Òdżin stëdnie, blȏsk stȏwȏ sã cemny, Mȏ greńce, Nieskùńczony/ Zgȏrdzony , òkrëti chwȏlbą.” (F. Karpińsczi) Antonim je czasã kluczᾶ wiców i szpòrtów, np. cemné rutë sã téj séj widnym cédlᾶ szluńdroscë. Na antonimie òpiérȏ sã wiele afòryzmów, np. zgòda bùdëje, niezgòda niszczi; Panu Bògù swiéczkᾶ, a diȏbłowi kùrleczkᾶ.
Lëstopadnik, téż smùtan abò lëstopad je jednasti miesąc roku w gregorijansczim kalãdôrzu. Mô 30 dniów.
Trzebiôtkòwsczé Masłowice - są kaszëbską wsą w gminie Tëchómié, w bëtowsczim krézu pòmòrsczégò wòjewództwa.
Sulësława - kaszëbszczé miono białgowsczégò ôrtu. Mòżlëwé zdrobnienié je Sulka.
Artisticznô gimnastika (ang. "rhythmic gymnastics") – pòddiscëplina gimnasticzi, pòlégô na wëkònywanim tuńcowò-gimnasticzno-akrobaticznëch ùłożënków z balą, blewiązką, òbrãczą, skôczónką (nômłodszi miónkarze wëkònywają ne ùłożënki bez przëbòru). Spòrtã zajimają sã dzéwczãta w wiekù òd kòl 4 do 24 lat. Gimnasticzczi, òkróm rozcygającëch i dżibkòscowëch cwiczënków, dlô pòprawë gracji i balansu (a téż rëszny i ritmiczny kòòrdinacje) wprawiają sã w klasycznym tuńcu z elementama tuńca charakteristicznégò. Artisticznô gimnastika to spòrt, w chtërnym miónkarczi abò karna (piãc- abò szescòsobòwé) wëkònywają cwiczënczi z jednym abò pôroma przëbòrama: balą, blewiązką, òbrãczą, skôczónką abò tuńcowò-akrobaticzny ùłożënk (bez przëbòrów). Wstãp. Spòrt uprawiany je przez dzéwczãta w wieku od około 4 do 24 lat. Gimnasticzczi, króm cwiczënków rozcygającëch i gibkòscowëch, dlô lepszi szëkòwnoscë i równowadżi a téż koordynacji ruchowej i rytmicznej cwiczą tuńc klasyczny z elementama tuńca charakteristicznégò. Artisticznô gimnastika je to spòrt, w chtërnym miónkôrczi abò karna piãc abò szesco òsobòwé robią cwiczënczi z jednym abò pôra przëbòrama: balą, blewiązką, òbrãczą, skôkanką, pôrą maczugów abò ùłożënk tuncowò-akrobaticzny (bez przëbòrów). W indywidualnëch miónkach miónkôrz cwiczi le z jednym przëbòrã za kòżdim razã. W miónkach karnów gimnasticzczi wëkònëją ùłożënk pòspólno i nôwëżi dwa ôrte przëbòrów mògą bëc wëzwëskóné przez karno cwiczącëch. Miónkôrczi mògą tedë wëmieniac sã midzë sobą przëbòrama równo w jaczim mòmence ùłożënkù. Miónkôrz mòże tej cwiczëc nôwiãcy dwùma ôrtama przëbòrów òb czas pòkazywaniô jednégò ùłożënkù. Artisticznô gimnastika to spòrt, chtërny parłãczi w se elementë baletu, gimnasticzi, tuńca i ùmiejãtnoscë ùżiwaniô przëbòrów. Dobiwcą miónków òstôwô ùczãstniczka, chtërna ùdostanie nôwiãcy pónktów przëznónëch ji przez karno sãdzów. Òbtaksowiwùjący dôwają bôczënk nôbarżi na skòczi, ùtrzimanié równowadżi, piruetë (òbrotë), elasticznosc, ùmiejãtnosc pòsłëgiwaniô sã przëbòrama, wëkònanié ùłożënkù i artisticznô wôrtnota. Òrganizacjô zarządzającô tim spòrtã na midëynôrodnym stãpniu – Midzënôrodnô Federacja Gimnasticznô wprowadzëła w latach: 2001, 2003, 2005 i 2008 zjinaczenia do zasadów pónktowaniô cobë pòdczorchnąc znaczenié technicznëch elementów i zmiészëc nieòbiektiwnosc w sãdzowanim. Przed rokã 2001 sãdze przëznôwalë pónktë w skalë do 10 – jistno jak w spòrtowi gimnastice. W 2003 rokù òsta wprowadzonô skala do 30 pónktów, w 2005 rokù do 20 pónktów, a w 2008 rokù zôs przëszlë nazôt do skali stãpniów z 30 pónktama. Na òglowé òbtaksowanié skłôdają sã pónktë w trzech dzélach, w chtërnëch dôwô sã bôczënk na: technikã, artisticzną wôrtnotã i wëkònanié. Midzënôrodnô Federacja Gimnasticznô decydëje téż ò tim jaczé przëbòrë mają bëc ùżiwóné òb czas miónków. Dzysdniowò ùznóné są leno sztërë z piãcu mòżlëwëch ôrtów przëbòrów. Historiô. Artisticznô gimnastika przëszła òd dejów Jean-Georges Noverre’a (1727–1810) , François Delsarte’a (1811–1871) i Rudolfa Bode (1881–1970) – òni wszëtcë wierzëlë w rëchòwą ekspresjã – pòkazywanié sã za pòmòcą tuńca i cwiczënków rozmajitëch dzélów cała. Pehr Henrik Ling rozszérzwiôł dali ne deje w swòjim XIX-wiecznym, szwedzczim systemie wòlnëch cwiczënków. System nen promòwôł „esteticzną gimnastikã”, w chtërny ùczniowie pikazywelë swòje wseczëca i emòcje za pòmòcą rëchu cała. Takô ùdba rozszérzwionô òstała przez Catharine Beecher. W gimnasticznym programie Beecher, jaczi nazéwôł sã „widzałosc bez tuńca”, dzéwczãta cwiczëłë w ritm mùzyczi, zaczënającë òd prostëch cwiczënków kalisteniczi przechòdzącë do barżi drãdżich aktiwnoscë. W latach 80. XIX stalata Szwajcar Émile Jaques-Dalcroze rozwinął euritmikã – ôrt fizycznégò treningù dlô mùzyków i tancôrzów. Francuz Georges Demenÿ ùsadzył cwiczënczi do mùzyczi, chtërné bëłë tak ùłożoné bë rozkòscérzac widzałosc rëchù, elasticznosc miãsniów i bëlną pòstawã. Wszëtczé ne sztile sparłãczono kòl 1900 rokù w szwedzczi szkòle artisticzny gimnasticzi, chtërna dodała pózni elementë tuńca fińsczégò. Cos kòle tegò czasu estończik Ernst Idla òkreslëł stãpnie trudnoscë dlô kòżdégò rëchù. W rokù 1929 Hinrich Medau założëł w Berlënie The Medau School – szkòłã, w chtërny gimnasticzczi trenowałë „mòderną gimnastikã” i rozwijałë ùmiejãtnoscë ùżëwaniô przëbòrów. Miónczi w artysticzny gimnastice zaczãłë sã w latach 40. XX wiekù w Związkù Radzecczim. FIG fòrmalno ùznała artisticzną gimnastikã za òsóbną discëplinã w 1961 rokù – nazéwóno jã tedë mòderną gimnastiką, pòtemù spòrtową gimnastiką artisticzną i w kùńcu przëjãto pòzwã artisticznô gimnastika (òryginalno w jãz. an. rhythmic gymnastics). Sãdzowanié w artisticzny gimnastice. Dzéwczãta cwiczą na specjalny planszë, równak òb czas ùłożënkù ni mògą wińsc za kwadrat ò bòkù długòscë 13 metrów, bò je to karané. Kòżdi ùłożënk je òbtaksowiwóny przez sãdzów pòdzelonëch na dwie kòmisje: • D-technika cała i przëbòru (pòprawnosc wëkònywónëch elementów) • E-kòmisja wëkònaniô (kòmisja òdjimô pónktë za błãdë w cwiczënkù òd pòczątkòwëch 10,00 pónktów) Indiwidualné ùłożënczi. Długòsc indiwidualnégò ùłożënkù wënosy òd 1:15 do 1:30 min. Gimnasticzczi przërëchtowiwùją 4 ùłożënczi z wëzwëskanim (abò nié) wëbrónëch przëbòrów. Kùńcowô pónktacjô je rozmajitô, mòże bëc òsóbnô dlô kòżdégò ùłożënkù, mòże téż bëc sëmą òcenów z wszëtczich. Òcena zanôlégô midzë jinszima òd stãpnia trudnoscë elementów, chtërne pòkazywô miónkôrka. Ùłożënczi w karnach. Zbiorowé grëpë, czëlë tzw. zbiorówczi, skłôdają sã z 5 abò 6 miónkôrków, co zanôlégô òd wiekù grëpë. Młodszé juniorczi i juniorczi mają do pòkôzaniô 1 ùłożënk, a seniorczi (klasa méstrów) 2 ùłożënczi. Czas jednégò ùłożënkù wënosy kòl 2:30 min. W juniorkach je to 6 miónkarków, le w seniorkach grëpa skłôdô sã z 5 miónkôrków. Òcena juniorsczich grëpów wënosy do 30 pkt za ùłożënk, za to w seniorkach nôwiãkszé òbtaksowanié to 20 pkt za ùłożënk. Przëpisë. 1. [1] FIG Rhythmic Gymnastics Apparatus Programme – Olympic Cycles 2009–2016. Bibliografiô. • Jolanta Piotrkowska Gimnastyka artystyczna w programie wychowania fizycznego dzieci i młodzieży  • olimpiady.edu.pl Gimnastyka artystyczna kobiet – Sport w harmonii z muzyką (kopia strony na Internet Archive)
Diôbli kam abò eratik - to je pòlodofôłtowi òksëp. Na Kaszëbach òne są robòtą stolemów, chtërnëch pòtemù zastąpił diôbeł, skądka diôbli kam abò diôbelsczi kam. Takô pòwiôstka je np. ò Kamianym Jezorze w rezerwace Trulôczowé Błota. Tegò eratikù je widzec na brzegù te jezora. Niejedné kamë to są zaklãti lëdze abò zwierzãta - je rzeczenié òbrócëc sã (chùtczi) w kam. Zeswiôdczają to pòdania, a zwëskôł je lëterackò np. Alojzy Nôgel. Kaszëbskô wierzeniowô frazeòlogia, wërosłô ze znankòwiznë kama, dosta sã do pòezji.
Pòlsczi jãzëk ("język polski") - jãzëk z zôpadnosłowiańsczégò karna słowiańsczich jãzëków. Alfabét. Aa, Ąą, Bb, Cc, Ćć, Dd, Ee, Ęę, Ff, Gg, Hh, Ii, Jj, Kk, Ll, Łł, Mm, Nn, Ńń, Oo, Óo, Pp, Qq, Rr, Ss, Śś, Tt, Uu, Vv, Ww, Xx, Yy, Zz, Źź, Żż,
Kòmisjô Sprawiedlëwòtë i Prawów Człowieka – to je jedna ze sztabilnëch sejmòwëch kòmisjów. W ni są pòsélce. Òna zajimô sã sprawama trzimaniô sã prawów człowieka i sądama. Téż notariat i jiné jistné sprawë do ni słëchają.
Andrew Garfield, (ùr. 20 zélnika 1983), je amerikańsczim teatrownikã.
Germanizacëjô je proces przëswòjiwaniô miemiecczégò jãzëka abò kùlturë przez jednégò człowieka i spòlëznowé karna, chtërne przed tim funkcjonowałë w jinëch kùlturach. Germanizacëjô na Pòmòrsczi. Na Zôpadni Pòmòrsczi od XIII w. zaczinô sã jintensywnô niemieckô kòlonizacëjô ("Ostsiedlung") a téż germanizacëjô. W XV wiekù germanizacëjô zdążëła ju òbjimnąc pòłowã tich strón i górné szëchtë spòlëznë. W XIX w. proces germanizacëji, wspòmôgóny przez państwo (szkòła, wòjskò i lëtersczi Koscół) pòstãpòwôł dosc chùtkò. Słowińcë bëlë germanizowóné, bò m. jin. pastorowie jich niemczelë. Na przełómaniém XIX i XX w. kaszëbizna na Zôpadni Pòmòrsczi bëła ju baro słabô — òstało mało Kaszëbów kòle Łebë i Bëtowa. Przed I swiatową wòjną rzesznota na Kaszëbach przeszkôdza germanizacëji. F. Lorentz, A. Fischer, T. Lehr-Spławiński: Kaszubi : kultura ludowa i język. Toruń : Wydaw. Instytutu Bałtyckiego ; Warszawa : Skł. gł. Kasa im. Mianowskiego - Instytut Popierania Nauki, 1934, s. 14. 
Sëlëcëce są kaszëbską wsą w òbéńdze Kaszëbsczégò Ùbrzega, w gminie Krokòwa, w pùcczim krézu pòmòrsczégò wòjewództwa. 
Czéczéwò abò Czeczewò (pòl. "Czeczewo") - to je kaszëbską wsą w Pòlsce w òbéńdze Kaszëbsczégò Pòjezerzô, pòłożonô w pòmòrsczim wòjewództwie, w kartësczim krézu, w gminie Przedkòwò. Tu w szkòle dzece i młodzëzna ùczą sã kaszëbsczégò jãzëka . W òbéńdze szôłtëstwa pòłożoné sã mniészé kòlonie: Martënczi, Pòpójce i Tokarsczé Pnie. Tu je znóny kòscół.
Mùzeum Rëbaczeniô je jinstitucją kùlturë. Jegò robòta pòlégô na rozkoscérzanim kùlturë m. jin. Kaszëbów w kraju ë za grańcą. Sedzbą Mùzeùm je Hél - dosc stôri bùdink, w chtërnym czedës mòdlelë są lëtrowie. Domôcô starna Mùzeùm VIAF
Dominik Szopińsczi (pl:"Dominik Szopiński") ùr. 1 lëstopadnika 1883 - ùm. 1984 rokù - to béł ksądz i dzejôrz kùlturë w Zjednónëch Krajach Americzi. Òn sã ùcził m. jin. w gimnazjum w Chònicach. s. 133 ks. Dominik Szopiński
Alfons Flisykowski (ùr. 22.09.1902 rokù w Gòrãczënie - ùm. 05.10.1939 rokù) - w II swiatowi wòjnie - w 1939 rokù - barnił Pòlsczi Pòcztë w Gduńsku. W Gòrãczënie na bùdinkù gdze òn sã ùrodzył je tôblëca Alfonsowi Flisëkòwsczémù na wdôr. W 1939 r. gò Gduńskù w rozstrzélalë, bò tak tëdë sądził miemiecczi sąd. W 1996 rokù jiny miemiecczi sąd ùznôł, że tak nié miało bëc zrobioné.
całości Wilhelm i Dorothee Eisenreich ; [przekł. Ewa Rachańska, Piotr Kreyser] Warszawa : Multico, 1996, s. 62.
1. Lëst do Tesaloniczanów ("1Tes") - béł bodôj napisóny kòle 50/51 rokù pò Chr. przez swiãtégò Pawła. Na ten czas wëznôczô sã cząd drëdżi apòstolsczi rézë. Lëst je wierã nôstarszim pismiona Nowégo Testameńtu, a napisóny je do wierzącëch w Tesalonice. M. jin. są w nim widzec taczi sprawë: Pòdzãkòwanié za łasczi (1,2–5). Nawrócenié òd bóżków do Bòga (1,9). Brzadné dzejanié Apòsztoła (2,7–12). Doprowadzenié do sztabilizacji chrzescëjańszi gminë (3,8). Drëdżé przińdzenié Christusa na slédny sąd (4,13-17). "Swięté Pismiona Nowégo Testameńtu", Gduńsk-Pelplin 1993, ss. 376 - 381. Eugeniusz Gołąbk (skaszëbił)
Matczi Bòsczi Majewi - to je ùroczëzna, chtërna wëpôdô 3 maja w katolëcczim kòscele w Pòlsce.
Lucyna Sorn (ùr. 10 lëpinca 1974 w Gdinie). Pò Spòdleczny Szkòle w Mòstach ë Liceùm w Gdinie, òna sztudérowa pedagògikã na Gduńsczim Ùniwersytece. Òna robi w Spòdleczny Szkòle w Mòstach w gminie Kòsôkòwò jakò szkólnô òd wczasny edukacje, ùczi kaszëbsczégò jãzëka ë prowadzy téż regionalné karno, chtërno tuńcëje i òdwiedzało Cyper. Pisze tekstë zrzeszony z kaszëbską kùlturą, pò pòlskù a téż pò kaszëbskù. Razã z jinyma (T. Sorn, A. Pająk) napisa ùczbòwnik „Z kaszëbsczim w szkòle", Gduńsk 2009.
Kartësczi kréz (pòl. "Powiat kartuski") - to je krezã w pòmòrsczim wòjewództwie z sedzbą w Kartuzach. Tu nié le òne, ale i Żukòwò są dosc młodima gardama. Wôżnym spòsobem je tu jesz wiedno żëwi kaszëbsczi jãzëk, a w 2016 rokù ùczëło sã gò tu 4739 młodëch lëdzy . Achtniony je tu kaszëbsczi wësziwk. Wiéchrzëzna: 1120,04 km² Lëdztwò: 119 954 (2011) Chmielno Kartuzë "Gard " Kartuzë Somònino Srôkòjce Przedkòwò Stãżeca Sëlëczëno Żukòwò "Gard" Żukòwò Starna przédnictwa krézu Kartësczi kréz XIX.stalata
Krëpë – jadalné semiona zbòżów abò zbòżów rzekòmëch, czãsto w letkò rozdrobniony pòstacëji (le nié tak baro jak mąka) abò blós pòzbawiony cwiardi łusczi. Dzãka wësoczi zawôrtoscë skrobi pòsôdają wësoką kôrmną wôrtosc. Krëpóma nazéwóné są kasze òtrzimóné z zôrna, chtërno òstało tylkò òbłuszczoné i ewentualno wëpòlérowóné, przë zachòwanim sztôłtu zôrna. Krëpë to produkt z fùlownégò zôrna, chtëren zawiérô nôceniészé jegò składniki: łusczi i zôrodczi. To dzãka temù krëpë bògaté są m.jin.w magnés, cynk, żelaz,pòtas,  fòsfòr, witaminë z grëpë B i witaminã E. Czim grëbszé krëpë (bùkwitné,  jãczmianné), tym wicé zawiérô błonnika, chtëren rëchtuje robòtã flaków, wchłôniô nadmiar chòlesterolu, tłùszczów. Produktë te zawiérają téż rutynã, chtërna wzmôcniô krwionosné nôczënia. Historiô. Òd wieków ùżiwóné jakò jeden z pòdstawòwëch składników kùlinarnëch na swiecie. Òd kùńca XVI wiekù krëpë ùchòdzałë w pòlsczi kùchni za primitwną jôdã, chtërną żëwilë sã główno lëdzë bidny i chòri. W rokù 1610 Szymón Syreńsczi, zanotowôł w Zélnikù "Lëdze stôrégò wiekù pùczi chleba nie ùżiwalë, grysu z jãczmiénia òtłùszczonégò, samòszé i pszéńcë ùżiwôlë, pòtemù za znajomòscą chleba òpùscëlë tã pòtrawã, dlô chòrëch ją doktoróm òstawiwszë, chtërną  pòtemù  kaszywã i kaszą nazwóno". Markiz de Beauplan w swòjim òpisenkù wschòdniëch pòłaców Małopòlsczi pòstrzód pòtrawów prostégò rusczégò lëdu wëlicziwô: pierodzi, plińcë z bùkwitu, kapùstã pòdôwóną ze szpiekã, groch, klusczi i krëpë. W rokù 1682 Stanisłôw Czerniecczi , kùchôrz wòjewòdë krakowsczégò w dzele "Compendium ferculorum" pòstrzód 333 receptów  wëmiéniô blós jeden co wëzwëskùje krëpë, je to brejka ùgòtowónô na mlékù z dodôwkã  jaja, rodzynków i cynamònu, na kùńcu ùpiekłô w piekarnikù. Na przëgrańczu pòlskò-rusczim jadło sã "kaszã (krëpë) jãczmianną, ówsną i òrkiszową, bùkwitny chãtno sã  nie jôdało. "
Gòdë abò Swiãta Bòżégò Narodzeniô – w tradicji chrzescëjańszczi to swiãto upamiãtniwô narodzenié Jezësa w Betlejem. To je liturgiczné swiãto, przëpôdającé na 25 gòdnika. Przed Gòdama je kòl trzëtidzéniowi czas czekaniô - sztërë niedzelë, jinaczi adwent. Symbolë Gòdów. Gòdowé drzéwkò Gòdowé drzéwkò abò danka to je przëstrojoné drzéwkò danë pòstawioné we Wilëjã Gòdów, a wëniosłé colemało na Gromiczną. Zwëk strojeniô danczi przëwãdrowôł na pòlsczé zemie w XIX stolecym z Miemców. Wszëtczi òbstrojënczi na tim drzëwkù bëłë czedës do jedzeniô: kùszczi, jabka, òrzechë i wiele jinszich. Dzysô to drzewkò stroji sã w kùgle, pazłotka, lińcuchë i swiécczi, a pòd nim kładze sã rozmajité darënczi. Òpłôtk Béł ju znóny np. Inkóm. Òn je znóny w Pòlsce òd XVIII stolecégò. Je to znanka jednotë i miru, òsoblëwie w rodzëznie. Òn je ǜżiwóny w òbrządkach i znóny we wiele religiach swiata. Je to pòdługòwati lëst wëpiekłégò, pszénégò casta, chtëren je wëzwëskiwóny we wiliowëch òbrządkach (dzelenié sã òpłatkã). Do 1920 rokù nen zwëk nie béł na Kaszëbach znóny. Czej snôżô Panna Królowie jadą Gwiôzdka Kòlãdë Kòlãda (Bernata Zëchtë) Przëpisë.  
Szarwark - mùszowô òbdôwa wiesczëch lëdzy na pùbliczné céle, nôbarżi przë robieniu i trzimaniu drogów, mòstów, wòdnëch ùszëkòwaniów w pòrządkù. W Pòlsce òd 1958 rokù tegò òbrzészkù ni ma, równak rowë, co jidą przez pòla gbùr mùszi uprawiac.
Pùckô Hôwinga je zôpadnym dzélem Gduńsczi Hôwindżi. To są snôdczé wòdë Bôłtu nôbarżi pòdajné na cësk zgnojeniów w òbéńdze Gduńsczi Hôwindżi. Nôwôżniészima pòrtama nad Pùcką Hôwingą są: Pùck, Hél i Jastarniô. Tu w 2018 rokù ù wiele rëbów bëło widzec znanczi chòrobów, do chtërnëch mòże doprowadzec biwanié w zgnojonym òkrãżém. Film
Hélskô Sztremlëzna (pò pòlskù: "Mierzeja Helska"; pòpùlarnym, równak niepòprôwnym mionã je téż "Półwysep Helski" (Hélsczi Półòstrów)) je to sztremel piaskòwëch, zalesonëch dunów na pôłniowim Bôłce, ùtwòrzony przez mòrsczi strzôl płënący do pòrénkù. Sztremlëzna je 32 km dłëgô, w nôwąsczim môlu je 100 m szerokô. Retk je kòl 3 km szeroczi. Hélskô Sztremlëzna òdzélô Pùcką Hôwingã, a òd Jastarni Gduńską Hôwingã òd Bôłtu. Zaczënô sã we Wiôldżi Wsë, dalszé môlowòscë to Chalëpë, Kùsfeld, Jastarniô ë Hél. Stądka mòże bëc bùrsztin.
Szpańskô ("España") je państwò w Zôpadny Eùropie. Je nôleżnik Eùropejsczi Ùniji ë NATO. Aùtonomicznëmi dzélami Szpańsczi są Aragoniô, Galicëjô, Katalońskô, Kraj Basków i Kanarijné Òstrowë. Stolëcą Szpańsczi je Madrit. Szpańskô je kònstitucyjną mònarchią. Official tourism portal for Spain Weather forecast for Spain
Kartuzë (téż: Kartëzë; we zdrojach: "Kartuzé" (Cenôwa); pòl. "Kartuzy", miem. "Karthaus") – krézewi gard w Pòmòrsczim wòjewództwie. Je to wôżny òstrzódk kaszëbsczi kùlturë. Gard pòłożony je nad jezorama: Karczemném i Klôsztórném. Kartuzë mają jeden ùrząd dlô gardu ë wiesczi gminë. Tu òd 1380 rokù béł klôsztór kartëzanów. Pòłożenié. Kòòrdinatë: szérzô - 54°20' N, dôłgòta - 18°12' E. Pòdôwczi. Gard. Lëdztwò gardu: 16 000 mieszkańców Wiéchrzëzna gardu: 6 km2 Gmina. Lëdztwò gminë: 13 600 mieszkańców Wiéchrzëzna gminë: 199 km2 Gard ë gmina. Bùdżetowé wzątczi (2004 plan): mln zł Bùdżetowé wëdôwczi (2004 plan): mln zł W 1907 rokù założëlë tuwò, m.jin Izydor Gùlgòwsczi ë Friedrich Lorentz, Kaszëbsczé Lëdoznawczé Zrzeszenié ("Verein für kaschubische Volkskunde") W 1929 rokù doszło tuwò do założeniô Regionalnégò Zrzeszeniô Kaszëbów ("Zrzeszenie Regionalne Kaszubów") W 1961 rokù tu szkólna rzekła, żebë starszi doma nie gôdelë do dzecy w rodny mòwie, bò dzecë nie naùczą sã dobrze gadac pò pòlskù. Aleksander Majkòwsczi Jan Rómpsczi Pòklôsztórnô z XIV stalata. Kaszëbsczé Mùzeum miona Frãcëszka Trédra Kaszëbsczé Karno Piesni i Tuńca "Kaszëbë" http://www.kartuzy.pl - Òficjalnô kartëskô starna  Kategòrëjô Kartuzë w Open Directory Project (pòlskòjãzëkòwi dzél) Kartuzy, Karthaus, kaszub. Kartuzë] na portalu polska-org.pl
Wòjcech Mëszk (ùr. 1976 rokù - ) - je szkólny i pisôrz. Òn ùrodzył sã i do dzysô mieszkô w Kòscérznie. Òd lat òn robi w Mùzeùm – Kaszëbsczim Parkù Etnograficznym we Wdzydzach. Jegò prastarka Bronisława Tuszkòwskô wësziwa tôflôczi. Òna sã ùcza kòl Tédorë Gùlgòwsczi kaszëbsczégò wësziwù. Ji córka, Jadwiga, jegò starka, téż wësziwa. Òn je wespółautorã ksążczi: „Jô w Kaszëbsczi, Kaszëbskô w swiece”. To je ùczbòwnik.
Celestino Migliore - ùr. 1 lëpinca 1952 w Italsce. Òn sztudérowôł i pò pôrã latach dożdôł sã ksãżich swiãceniów, chtërne przëjimnął 25 stëcznika 1977 rokù. Òn je òd 2003 tokù titëlarny arcëbiskùp Canosë, a òd 2010 rokù apòstolsczi nuncjusz w Pòlsce. Òd 28 maja 2016 rokù òn je apòstolsczi nuncjusz w Rusczi Federacje. 17 lëpinca 2016 rokù òn pòwiedzôł w Swiónowie do Kaszëbów pò kaszëbskù: "Lubòtny Drësze, wiôldżé pòzdrowienié dlô kaszëbsczégò ludu. Ceszã sã, że jem dzysô z Wama wszëszczima ù Matczi Bòsczi Swiónowsczi. " (pl) Przemówienia powitalne
Dąbrowsczi Młin - to je kaszëbskô kòlonia w lëzyńsczi gminie, w wejrowsczim krézu pòmòrsczégò wòjewództwa. "Dąbrowski 
Ògardowi pszmiél ("Bombus hortorum") - to je ôrt òwada z rodzëznë pszczołowatëch ("Apidae"). Òn mô dosc dłudżi sysôcz, a żëje m. jin. na Kaszëbach. Augustowski B. (red.): Pojezierze Kaszubskie (praca zbiorowa), Gdańsk : GTN, 1979, s.208 ISBN 83-04-00363-5
Lëpa ("Tilia") - to je szlach drzéwiãt z rodzëznë lëpowatëch, chtëren rosce baro wiele lat. Òna rosce w letny conie nordowi półkùgli. To dô kòl 30 ôrtów tëch drzewiãt. To je òzdobnô roscëna, chtërna biwô sadzonô np. w parkach czë przë kòscołach. Z ni je wôrtné drewno, mitczé, dobré do òbrôbianiô, ùżiwóny do wërzinaniô, a téż do robieniô mùzycznëch jinstrumentów. Z kwiatów lëpë je nektar, a dali miód. Niejedny pierwòszny lëdze Nordowi Americzi ùznôwalë drewno lëpë (pòpiół z niegò) za za nôlepszé do łëgòwaniô.
Repùblika Kòreji (kòr. 대한민국, hanja 大韓民國, MCR. Taehan Min'guk, skr. 한국; 韓國; Han'guk, Pôłniowô Kòreja, ) – państwò w Azëji, pôłniowim dzélu Kòrejańsczégò Półòstrowa, jaczé pòwsta pò II swiatowi wòjnie na òbéńdze zajëmniãti przez wòjska USA. Pôłniowô Kòreja òficjalnie mô pretensëje do całowny òbéńdë Kòreji. Historëjô. Pòd kùńc II swiatowi wòjnë, amerikańsczé ë sowiecczé wòjska òkùpòwôłe pôłniowi ë nordowi partë Kòreji, dzéląc midze sebie półòstrów zdłużą 38 równoleżnika. Nimò òbiecënkù jednegò ë zrzeszonégò kòrejańsczégò państwa, doprowadzële do pòwstania dwóch apartnëch rządów: kòmùnistny nordë ë demòkratnegò pôłnia. Rusczé zarôzkù ùsôdzelë Kim Il-Sunga jakno prémierã Nordowi Kòreji. Wiele Kòrejanów chcało nôrodnegò wëlowaniô przédnika całownégò państwa, kòmùnistë òdcësnële to rzãdanié ë nie ùmòżebile to blokùjąc greńce Nordowi Kòreji. W demòkratny wëbiérkù przédnikã w Pôłniowi Kòreji òstôł Syngman Rhee. Repùblika Kòreji òsta jedinym rządã Kòreji, jaczé zaaprobòwôła w tim czase Òrganizacëjô Zrzëszonëch Nôrodów. Pòlitika. Pôłniowô Kòreja je repùbliką. Kònstitucëjô państwa òsta ùchwalonô w rokù 1988. Ùstawodôwcza wëszëzna przënôlégô do Nôrodnégò Zgromadzeniô. Głową państwa je prezydenta, welowóny w wòlnych wëbòrach. Wëkònawczą wëszëznã mô rząd z premiérã, chtëren je pòwòłiwóny bez prezydenta. Partijnô systema. Wielopartijnô systema, nôwikszi cësk mają: Nôrodny Kòngres na rzecz Nowi Pòliticzi (zał. 1995), Wielgô Nôrodnô Partëjô (zał 1990, terné miono òd 1997) a téż Zrzeszenii Liberalni Demòkratowie (zał. 1995). Ùrzãdny pòdzélk. Pôłniowô Kòreja pòdzélonô je na òsmë prowincëjów, jedną specjalną aùtonomiową prowincëjã, szesc metropòlijów ë jeden gard na specjalnëch prawach.
Głëché òkno - to je jakbë zamùrowóné òkno w scanie bùdinkù.
Féliks Marszôłkòwsczi (ùr. 7 zélnika 1914 rokù w Kartuzach – ùm. 1987 - béł dzéjôrz kaszëbsczi. Òn pisôł np. w Zrzeszë Kaszëbsczi w latach 1937 do 1939. Kuik-Kalinowska ; tłumaczenie listów niemieckich Joanna Flinik ; tłumaczenie listu angielskiego Monika Jones. Gdańsk ; Słupsk : Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie = Kaszëbskò-Pòmòrsczé Zrzeszenié, 2017, ss. 232 - 235.
Mùzeùm - Kaszëbsczi Etnograficzny Park miona Téòdorë i Izydora Gùlgòwsczich we Wdzydzach. Nôprzód Gùlgòwscë ùrządzelë w stôri chëczi mùzeùm. Dzys we wdzydzczim skansenie je kaszëbsczi dwór z XIX stalata, wiele stôrëch bùdinków, kòscółk, wietrzni młin, stôri szkòła i jin. Kaszëbsczi wësziwk mô we Wdzydzach swòją apartnosc. Tu w mùzeùm mòże zamówic lekcjã kaszëbsczégò jãzëka. Domôcô starna Mùzeùm VIAF Acta Scansenologica. 1980, T. 1, s. 190 "Skansen na Kaszubach" "Kaszubska chałupa podcieniowa" 1986
Sydonia von Bòrk (1548–1620) - snôzô szlachcónka, chtërna nie bëła żeniałi i nié mia dzecé. Òna bëła niedowinnie òbsądzonô ò czarë np. ò sprowadzenie mòru na ród Grifitów, chtëren lata lateczny panowôł na Zôpadny Pòmòrsczi. Òna bëła scąti mieczą.
Prowincjô Prësë (pòl. "Prowincja Prusy" , miem. "Provinz Preußen") historicznô prowincjô prësczégò państwa jakô mia pòczątk w 1824 rokù. Òna bëła w latach 1829 - 1878. Ji stolëcą nie béł Gduńsk. Dzél ji béł kaszëbsczi, a téż katolëcczi. Òd 1843 rokù na Kaszëbach w szkòłach mia bëc ùczonô nawetka religiô pò miemieckù. Òd 25 gromicznika 1947 rokù nié ma prësczégò państwa. Остатки славян на южном берегу Балтийского Моря, Sankt-Petersburg 1862 (wyd. polskie Resztki Słowian na południowym wybrzeżu Morza Bałtyckiego, tłum. Nina Perczyńska, oprac. Jerzy Treder, Gdańsk 1989, s. 45.
Frãcëszk Òstrowsczi (pòl. Franciszek Ostrowski) - (ùr. 19 lëstopadnika 1880 rokù w Kòscérznie – ùm. 4 lëstopadnika 1949 rokù w Zjednónëch Krajach Americzi) ksądz, dzejôrz. Ksãżé swiãcenia przëjimnął w 1904 rokù i pòtemù béł jednym z probòszczów w Kòscele Swiãtégò Jozafata. Òn òdprawiôł Msze sw. w kòscele katolëcczim w Chicagò. Lëteratura. Szulist W.: Kaszubi w Ameryce; Szkice i materiały, MPiMK-P Wejherowo 2005, ss. 33-34 (pò pòlskù)
Swôrzewò (pl. "Swarzewo") – to kaszëbskô wies w Pòlsce w òbéńdze Kaszëbsczégò Ùbrzega, pòłożonô w pòmòrsczim wòjewództwie, w pùcczim krézu, w gminie Pùck. Tu je znóny kòscół, a w nim òbrôz na délu z 1648 rokù z historią sztaturë Matczi Bosczi Swôrzewsczi. Tu dzece w szkòle ùczą sã kaszëbsczégò jãzëka.  szkòła Morze w malarstwie polskim / Krystyna Fabijańska-Przybytko ; tł. Peter Senn ; red. Elżbieta Rusak. Gdańsk : Wydawnictwo Morskie, 1990, s.15
Turystika. Tatrë sã pòłozunė w keta tatrzanscim, buten zôpôd Karpatë. Położénié. Całé tatrë zajmùją wièchrzëznã 7854 km2, z tegò dôla 175 m2 leżi w granicach polsczi, a 610 km2. Na krôjnã słowacji.długosc tatrë mierzona òd pòrėnkù podnóży kobylegò wierchu do pôłniowi zôpôd podnóży òstregò wierchu kwaczyńsczegò mierzy w linii na prost 57km2, a ścisnote wśród granicy głównej 80km. Tatrë sä pòd òchronã przez ùstawienie na ich wièchrzni tatrzańcziegò parkù narodowegò i słowianczegò TANAP-u i tès do swiatowej seci reerwatów biosfery ,UNESCO. Genezô. Tatrë to najwyżsi gòrë Polsci. Sã òne tés najwyżsim masywem gòrscim w całych Karpatach Zôpôd. Mòżemy je pòdzelic na trzë częsci: Tatrë Zôpôd, Tatrë Wysoczé, Tatrë Bielsczé Nawiãkszi jezóra w Tatrëch. Największi jezora w Tatrë sã Mòrskie Òkò 34,5 ha ,Wielczi Staw 34,1 ha (Polska),Czôrnô Staw pòd Rësama 20,1 ha (Polska),Wielczi Hińczòwy Staw 20,1 ha (Słowacja),Szczyrbskié Jezoro 19,7 ha (Słowacja),Mòrskie Òkò w Dolinie Rybiegò Potòkù wraz z ògromnymi Mięgùszowieczimi Szczytami i Cubryną. Widok ze szlaku przez Świstówkę, Dolina Pięcu Stawów Pòlsczich z òkolic Swistowej Czuby. Nôwikszy szczyt. Najwyższym szczytem Tatrów je Gerlach (2655 m npm) leżący w Tatrach Wysoczich. W Tatrach Zôpôd je to Bystra (2248 m npm), a w Tatë Bielsczich Hawrań (2152 m npm). W Pòlscze najwyżsi sã Rysy (2499 m npm), równak je to szczyt graniczny - a w rzeczywistości najwyżsimm całkowicie pòłożonym w granicach Pòlsczi szczytem je Kòzi Wierch (2291 m npm). Najwyżsim pòlsczim szczytem w Tatrë Zôpôd je Starobociańsczi Wierch (2176 m npm), równak òn tès je szczytem granicznym. Fauna i flora. To kòlejni atut tatrzańsczich pejzaży. Lasëregla dolnegò rozciagã sã od okole 1000 m npm sãgają 1250 m npm, natomiastwyżéj do wyskòsczi 1550 m npm występuje pasmo regla górnegò. Na większi wysokòśczi napotykamy na kosodrzewinę, chterna wraz ze zwrostem wysokòśczi karłowaceje zanikając całkowicie na wysokòsczi około 1800 m npm. Jeszcze wyżej rozciãga sã pasmo hal. Òczewisce w zależnośce òd regionu Tatrë, wysokòsczi do jacich sãgają pòszczególne piętra roślinnosce, są różne. Doskonałim przykłademna to mòże bëc np. Dolina Jaworzynsczi, w chternej to gòrna granica lase znajdujã sã na wysokosczi okole 1200 m npm i je najniżej pòłòżoną w calich Tatrë. Z pòsród zwierzãt niespòtyczanych lub małò spòtyczanych w innych rejonach Pòlsczi należy wymienić miedzwiedze, kòzice i świstaczi. Pòza tim mòżemy napòtkac tu równak dziki, sarny, wilczi czy żbiki. Gnieżdżą sã tu równak ptaczi takie jak: òrlik krzykliwi, kania ruda, myszołów, kòbuz, kilka gatunków sów, głuszce i jarząbsczi. Turystika. Turstkia to ôrt aktiwnégò wëpòczinkù, realizowónégò przez rézë, sparłãczoné ze zwëskanim pòznôwenëch célów(tj. krôjoznawstwã), a téżzajimanim sã spòrtã. Tatrë sã baro atrakcyjne ze względu na dosc dużą ilosc szlaków znakòwanich, a tès klimat stosunkowò łagodni jak na wysoczi gòrë. Letni sezon turystyczny trwa przez kilka miesãcy - trudno precyzować dokładny òkres, gdyż je to zależne od danegò roku. Na Słowacji pamiãtame jednak, że większosc szlaków turystycznych w Tatrë je zamykana na òkres òd 31.10 do 15.06 i je rygorystycznie przestrzeguny przez służby TANAP-u. Pamiãtajmy ò tim, że Tatr nawetka w lecie mògą bëc górami niebezpiecznymi w związku z czem niezbędne je òdpowiednie ruchna, a tès umiejętnosc dostosowania trasy do swòjeg doświadczenia oraz kondycji fizycznej. Rocznie srednio ginie w Tatrë kole 20 òsób. www.gorskiswiat.pl/tatry. http://www.tatry.info.pl/
Czôrné (abò téż: Hąmersztén; we zdrojach: "Hamersteyn" 1395, "Hamersteyn" 1466, "Amersthyn" 1493, "Hamersztyn", "Czarne" (Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich), "Czôrnè" (Cenôwa), "Hômersztin" (Cenôwa); pòl. "Czarne"; miem. "Hammerstein") - garc w człuchòwsczim krézu w Pòmòrsczim wòjewództwie. Lëdztwò gardu: 6.035 (2008) Wiéchrzëzna gardu: 46,39 km2 
Séwnô lucerna ("Medicago sativa" L.) - to je ôrt wielelatny roscënë z rodzëznë bòbòwatëch ("Fabaceae"). Czedës ona rosła w Azje. Òna je wôżnô w gbùrzëznie. 
Jarzëbiôk ("Sorbus aucuparia" L.) – to je drzéwiã abò wiôldżi czierz z rodzëznë różowatëch. Òn rosce téż na Kaszëbach. Z jegò brzadem czasem robią tu jarzëbny kornus. Tim brzadem żëwią sã m.jin. cybabë.  Jarzëbôk w Nôrodnym Parkù Tëchòlsczé Bòrë
Kesha Rose Sebert ("Kesha"), (ùr. 1 strëmiannika 1987 w Los Angeles) je amerikańską spiéwôrką.
Mińtus ("Lota lota") - to je rëba z rodzëznë pòmùchlowatëch. Na Kaszëbach m. jin. z ti rëbë bëło piekłé kro.
Zédżer – przërëchtënk do cągłégò pòmiaru, mierzënkù czasu. Insze słowë ò zédżerze: gòdzynk, czëkôcz, zégark, czasownik, òkrôwka. Zédżerë mòżnô pòdzelëc na: Zédżerë, chtërne wëkòrzëstëwają do pokazaniô na tarczã i wskôzë. Zédżerë, chtërne wëkòrzëstëwają do pokazaniô symbolów fazów miesąca itp. Zédżerë cyfrowë, chtërne wëkòrzëstëwają do pokazaniô cekłokristaliczné wëswietlaczë abò diodowé. <br&gt ; słuńcowé zédżerë miesądzowé zédżerë piôskòwé zédżerë (klepsydra) òdżinowé zédżerë (swieca) òléwné zédżerë werkòwé zédżerë (rëchadłowé, balansowé) kwarcowé zédżerë, atomòwé zédżerë, zédżerë synchronizowóné radiowymi falami ze wzorowim zédżerem, pùlsarowé zédżerë, tôrczowi zédżer, 12 gòdzynowi wskazówkòwi tôrcz (mòże bëc sekùndownik),rzòdkô czej mòże bëc téż 24 gòdzynowi wskazówkòwi tôrcz, wielotôrczowi ò zmiennym ùkłôdze rozmaitych elementów. diodowi zédżer (wëskrzawa z diodami LED), cekłokristaliczny zédżer (wëskrzawa cekłokristalicznô), kôrtkòwi zédżer ( mô plastikòwé kôrtczi , ùżiwóny nierôz na banowiszczach) projekcyjny zédżer (małi projektór wëswiéca czas na scanã abò pósowã) zwãnkòwi zédżer (gòdzëna podôwana zwãnkòwo), dotikòwi zédżer (òn je dlô niéwidomëch lëdzy). Zastosowanié zédżerów. Zédżerë nalôzłë zastosowanié do mierzeniô i wskazëwaniô czasu w rozmaitëch célów: w astronomji (astronomiczné zédżerë i atomowé zédżerë) w òglowim codniowim użytku (dodómowé zédżerë, bùdzëdła, banowiszczowé zédżerë, minutniczi, zédżerczi, wieżowé zédżerë) w spòrce (stoperë, szachòwé zédżerë,gòłąbczé zédżerë) w nawigacji i w żeglarstwié (chronometrë, wachtowé zédżerë) w samoczinnëch urządzeniach (ùkłôdowë zédżerë, téż należą zédżerë kómpùtrów, rozmaite programatorë np. piérnic) jakò włãcznczi i wëłãczniczi (czasowi zómk) Bùdowa zédżerów. Pôdstawowô bùdowa zédżera objem sztërë wôżné, znaczącé òdrzinczi, segmentë taczé, jak: wskôzywôczé i sygnalné aparatë (np. wëskrzëwaczé, pòkôzywôczé: gòdzënowô, minutowô i sekùndowô, rozmaite gòndżi i pòzytiwczi),chtërne przekazëwają użytkownikowi informacje ò tim, jaczi ju minął czas. zdroje napãdu (np. bateriô razã z mòtórã, sprãżëna, obcãżniczi), chtërne zédżer nadôwają w ruch i ón tedë chòdzy) regùlatorë chòdu (np. biegas, balans, kwarcowi generator) wëwòłującë czasowë impuls) liczniczki cykli (zãbatë zimnicze, sumator), chërne rechòwùją impuls regulatora) Słoneczny zédżer – pòwstôł ju przed 4000 lat, ju tedë znóny i ùżiwóny w Egipcie. Na skalã tegò zédżerza pôdôł céń wskózywôcza, chtëren pòkôzywół gòdzëna, le jeno czedë swiécëło suńce, Wòdny zédżer – ùżiwóny béł kòl 2700 ròkù p.n.e. w Egipcie w kòmùdné dnie i òb noc. Strata wodë, chtërno ùbiwa z dzurë kamiannégò statkù wëznôcza mijający czas. Piôskòwi zédżer – ùżiwóny béł od kòl 2700 ròkù p.n.e. téż w Egipcie. Mechanizmòwi zédżer, chtëren wënalózł Liang Lingzan z Chinów. Swiécowi zédżer – chtëren béł wënalazłi ju kòl 1000 lat temù. W tim zédżerze pòlącô sã swiéca wëznôcza mijanié czasu. Astronomiczny wodno mechanizmowi zédżer wënalazłi przë Su Songa z Chinów. W 1090 ròkù bëłë znóné mechanizmowé wieżowé zédżerë. W 1364 ròkù – pòwstôł pierszi òpis mechanizma zédżerowégò, chtëren opracował Giovanni da Dondi Wahadłowi zédżer - jakno piersi mierzëł sekùndë, òn pòwstôł w 1667 rokù. W 1680 rokù pòjawiła sã na swiece pierszô sekùndowô wskóza. Òkrãtowi chronometr, chtëren wënalôzł John Harrison, pòwstół w 1761 rokù. Zégark na rãkã - pòwstół w 1810 rokù. Jegò mechanizm òpracował Breguet (zégarczi). Elektromagneticzny zédżer - pòjawił sã w kòl 1810 ròkù. Wënalôzcą béł Matthias Hipp. Kwarcowi zédżer - pòwstół w 1929 ròkù. Te kwarcowé zégarczi na rãkã mierzą czas z wiôlgą dokładnoscą. Produkùje sã je òd 1969 ròkù. Atomòwi zédżer - baro dobri. Chòdzy z dokładnoscą co do 1 sekùndë na 300 000 lat. Historejô zédżerów. Pierszi atomòwi zédżer powstôł w 1948 ròkù.   Zédżer pùlsarowi, chtëren powstôł w 2011 ròkù. angielsczi - clock pòlsczi – zegar baskijsczi – erloju, ordulari chòrwacczi – sat duńsczi – ur fińsczi – kello francusczi – horloge, pendule galicyjsczi – reloxo hispańczi – reloj, contador niemiecczi – Uhr pòrtugalsczi – relógio słowacczi – hodiny szwecczi – klocka włosczi - orologio
Niedzela – to je dzéń tidzénia midzë sobòtą a pòniedzôłkã. Chrzescëjónie mają w niedzelã swiãto. Wikisłowôrz
Charzëkòwskô Rówizna - zajimô wiôlgą òbéńdã Kaszëb. Òna grańczi òd nordë z Bëtowsczim Pòjezerzim i Kaszëbsczim Pòjezerzim, òd wschòdu z Tëchòlsczima Bòrama, a òd pôłnia z Krajéńsczim Pòjezerzim. W ji òbrëmienim są gminë Kòczała, Lëpnica, Brusë, dzél gminów Chònice, Kònôrzënë, Przechlewò i Rzeczenica. Fòrmama terenu, chtërne tùwo przewôżają, są zbùdowóné z piôskow, rówiznowé sandrë, ùrozmajiconé wëtopiszczama, a téż rozcãté rënama pòlodofôłtowëch jezór, z jaczich nôwikszą wiéchrzëznã zajimają Charzëkòwsczé Jezoro i Kôrsyńsczé Jezoro. Nôniżi pòłożonô je dolëzna Brdë (kòle 150 - 110m n.r.m). Òd ti dolëznë wësokòscë roscą we wszëtczé stronë. Rëdë regiónu są z wiksza słabi jakòscë (bielëce), stądka téż wiôldżé òbéńdë zajimają chòjnowé bòrë.
Ùrażewé zelé ("Mentha arvensis" L.) – to je wielelatnô roscëna z rodzëznë głëszkòwatëch. 
Italsczi jãzëk ("lingua italiana, italiano") - to je jãzëk ùrzãdny w Italsce i jinëch państwach. Berloco, Fabrizio (2018). The Big Book of Italian Verbs: 900 Fully Conjugated Verbs in All Tenses. With IPA Transcription, 2nd Edition. Lengu. ISBN 978-8894034813. Serianni, Luca; Castelvecchi, Alberto (1997). Italiano. Grammatica, sintassi, dubbi. Milan: Garzanti. Berruto, Gaetano (1987). Sociolinguistica dell'italiano contemporaneo. Roma: Carocci. Italskô Wikipedijô
Cérzniô (pòl. "Cierżnia") – to je kaszëbskô wnożëna w pòmòrsczim wòjewództwie, w wejrowsczim krézu, w gminie Wejrowò. Chëcz z Cérzni, w chtërny ùrodzył sã ks. Léón Heyke, mô bëc w 2017 rokù przeniosłô do Szëmôłda.
Kòszôłka – to je prostonórtowi kòszik do transpòrtu drobnégò brzadu np. bòrówków, a téż grzëbów i jinnëch wërobinów. Òna je òd dôwna robiony z łëka.
Jan Bilot (ùrodzony 24 séwnika 1898 rokù w Òsłóninie w pùcczim krézu, zdżinął w 1940 rokù w Miednoje) – nordowi kaszëbsczi ùtwórca. Pò przëłączenim Kaszëb do Pòlsczi, ùcził sã Jan Bilot w 1920 rokù pòlsczi mòwë w wieczorny szkòle w swòji rodny wsë, pò czim wstąpił do pëdagògiczni szkòłë w Pelplinie. Ùkùńczëł jã w latach 1924/1925 ë miôł bëc szkólnym w porénkòwi Pòlsce, tégò stanowiszcza równak nié przëjął. W 1925 dostôł robòtã u warszawsczégò pòlitika, dzé dozérôł jegò dzéwczãtów. W Warszawie miôł sã téż pòtkac z kaszëbsczim sztudérã z Czelna w wejrowsczim krézu. Ùsôdztwo Jana Bilota bëło pòd cëskã Alojzégò Bùdzysza. Pisôł òpòwiôdania ë krótczi kôrbiónczi do gazétów w tim téż do "Bënë ë Buten" jaką wespółfinancowôł z zarobionëch dëtków. Za swòją aktiwnosc w rozpòmiónowiwanim kaszëbsczi lëteraturë dostôł òd kònserwatiwnégò zôrządu szkòłowiznë cziles òstrzegów, bë w kùńcu òstac sztrafno przeniosłim do pòrénkòwi Pòlsczi na wies. Brat Bilota gôdôł, że Jan miôł bëc chłopa ò dobrim charakterze, òddónëm kaszëbiznie ë wrażlëwim na niesprawiedlëwòtã. Jan Bilot miôł dwòje dzécë: knôpa ë dzéwczã. Kaszëbskô lëteratura : wëzdrzënë / Daniél Kalinowsczi, Adela Kùik-Kalinowskô ; tłómaczenié na kaszëbsczi jãzëk Dariusz Majkòwsczi, Gduńsk : Kaszëbskò-Pòmòrsczé Zrzeszenié : Instytut Kaszubski w Gdańsku, 2017, s. 127 "Bënë ë buten" nr 1, 1930, s. 6 VIAF
Scyrz – to je zdechłi zwiérz. Brzãczącô robacznica mòże niesc jaja na scërza.
Universidade Tecnológica Federal do Paraná (UTFPR) je wôżnym môlã dlô rozwiju nôùczi òd 1909 rokù. Brazylskô Ùniwersytet Universidade Tecnológica Federal do Paraná
Wierzba ("Salix" L.) – to je szlach drzéwiãtów, krzów abò czerzków z rodzëznë wierzbòwatëch ("Salicaceae"). Dosc tëli òrtów z tegò szlachù rosce m. jin. na Kaszëbach. Lëteratura. Gołąbk E.: Knéga psalmów / na pòdstawie Biblii Tysiąclecia (Wyd. IV, 1989) skaszëbił Eugeniusz Gołąbk. Gdańsk 1999, s. 241
Jón Trepczik (ùr. 22 rujana 1907 w Strëszi Bùdze, ùm. 3 séwnika 1989 w Wejrowie) – béł kaszëbsczim spòlëznowim dzejôrzã, ùtwórcą, pedagògã ë kòmpòzytorã. Biografiô. Jón Trepczik pòchòdzył z gbùrsczi familii ze Strëszi Bùdë midzë Stajszéwã a Mirochòwã (kréz kartësczi), gdze przëszedł na swiat 22 rujana 1907 rokù. Ùcził sã w seminarium dlô szkólnëch w Kòscérzënie, chtërné ùkùńcził w 1926 r. Zaczął robic jakno szkólny w Kartuzach, a pò krótczim czasu przeniósł sã do szkòłë w Miszewie, gdze robił do 1934 r. Ju jakno młodi człowiek zajinteresowôł sã òn kaszëbizną, co stało sã òsoblëwie dzãka taczim lëdzóm jak Aleksander Majkòwsczi i Aleksander Labùda. W 1929 rokù doszło do stwòrzeniô Regionalnégò Zrzeszeniô Kaszëbów, a Trepczik przënôlégôł do karna załóżców ny òrganizacji. W 1930 r. òżenił sã z Anielą Rómpską, chtërna bëła sostrą jednégò z nôbarżi znónëch ùtwórców i dzejôrzów z karna Zrzeszińców Jana Rómpsczégò. W 1930 r. Trepczik zadebiutowôł w gdińsczi Chëczë Kaszëbsczi wëjimkã òpòwiôdaniégò pòd titlã "Na szlachù zbrodnié". Jakno pòeta pierszi rôz òbjawił sã w 1931 r. w Gryfie. Pisôł do wëchôdający w trzëdzestëch latach uszłégò stalata Zrzeszë Kaszëbsczi. Równak czas, w jaczim przëszło żëc i twòrzëc Trepczikòwi, nie béł za baro żëczny kaszëbsczémù dzejaniémù. Midzëwòjnowé przédnictwò Pòlsczi nie bëło za baro żëczné temù, żebë kaszëbizna mògła sã richtich rozkòscérzac. Òsoblëwie doswiôdczëlë tegò lëdze, co przënôlégelë do karna Zrzeszińców. Baro pòdsztrëchiwelë òni midzë jinszima apartnotã kaszëbsczi òbéńdë i kaszëbsczégò jãzëka, jaczi, na przék wëstãpùjącym tej pòzdrzatkóm, mielë nié za jedną z pòlsczich gwarów, le za apartny słowiańsczi jãzëk. Prawie to pòdsztrëchiwanié kaszëbsczi apartnotë sprawiło, że pòlsczé przédnictwò, tak przedwòjnowé, jak téż pózniészé pòwòjnowé, pòsądzywało tej sej Kaszëbów, a òsoblëwie prawie Zrzeszińców ò separatizmã, czëlë dzejanié, jaczégò célã miało bëc òddzelenié Kaszëb òd pòlsczégò państwa. Trepczik w 1934 r. przeniosłi òstôł do szkòłë w Rogòznie, leżącym w òbéńdze Wiôlgòpòlsczi. Òb czas bëtnoscë w Wiôlgòpòlsce w 1935 r. wëdóny òstôł jeden z bëlnëch dokôzów Jana Trepczika. Béł to "Kaszebskji pjesnjôk. Dzél I", w chtërnym Trepczik pòkôzôł sã nié leno jakno lëteracczi ùtwórca, ale téż kòmpòzytor twòrzący melodie do tekstów A. Labùdë, J. Rómpsczégò i swòjëch gwôsnëch. Pò robòce w Rogòznie jaż do wëbùchù drëdżi swiatowi wòjnë Trepczik robił w Tłukawach. W séwnikù 1939 r. Méster Jan przebiwôł w Tłukawach, pò czim w 1940 rokù wrócył na Kaszëbë. Tam zaczął robic jakno kasjéra w ùrzãdze gminë w Swiónowie. W 1943 r. òstôł wcelony do niemiecczégò wòjska, w Italsce przed do partizancczi z jaczi przeszed zôs do armii generała Andersa. Do kraju wrócył w 1946 r. i nalôzł so robòtã w Spòdleczny Szkòle nr 4 w Wejrowie, w chtërny robił jaż do emeriturë, na jaką przeszedł w 1967 r. Krótkò pò wòjnie związôł sã téż z òdrodzoną „Zrzeszą Kaszëbską”, chtërna wëchôda w latach 1945-47. W nôcãższim cządze, czej pò lëkwidacji òdrodzony „Zrzeszë”, a przed ùtwòrzenim Kaszëbsczégò Zrzeszeniégò, Kaszëbi ni mielë swòji òrganizacji, co bë reprezentowa jich jinteresë ë mia bë starã ò kaszëbiznã, wejrowsczi dodóm Jana Trepczika béł môlã, gdze schôdelë sã lëdze dzejający na kaszëbsczim gónie. Na òperacjowi rozmòwie z nim fónkcjonariuszowie Ùrzãdu do sprawów Pùblicznégò Bezpiekù (ÙdsPB) mielë zdebło nôdzeje, że mòże ùdô sã gò zachãcëc do wespółdzejaniô. Pò drëdżim zetkanim z nim stało sã równak dlô ùbówców czësto gwësné, że ùdostanié gò na jich stronã nie je mòżlëwé. Trepczik nie zrobił tegò, co chcelë òd niegò jegò rozpòwiôdôcze z ÙdsPB, ale òbstojéwôł na swòjim, a òkróm tegò nie tacył przed nima, że nie widzy mù sã sytuacjô Kaszëbów i kaszëbiznë w Lëdowi Pòlsce - je ò tim napisóné we Warszawie 29 zélnika 1955 r. Jiné je pismiono napisóné rãczno i przeniosłë przez niegò na zéńdzenié z fónkcjonariuszama ùrzãdu do sprawów pùblicznégò bezpiekù w 1955 r. Jesz niglë gò napisôł, mùszôł ju rôz bëc na ÙB, gdze pitóny béł midzë jinszima ò swòje dzejanié przed wòjną, òb czas ni, a téż pò ni. Miôł gadac, co wié ò dzejarzach kaszëbsczich, chtërnëch znaje, a téż napisac dlô ùbòwców wszëtkò, co wié ò kaszëbsczim separatizmie, ò dzejanim przedwòjnowi ë pòwòjnowi „Zrzeszë Kaszëbsczi”, ò znónëch kaszëbsczich dzejarzach i ò tim, jaczi je jegò pòzdrzatk na òglowé ùregùlowanié kaszëbsczi sprawë. W 1956 rokù nalôzł sã Méster Jón midzë załóżcama Kaszëbsczégò Zrzeszeniégò, chtërnégò wejrowsczim partã pózni czerowôł. Béł midzë jinyma baro aktiwnym dzejôrzã mùzyczny rësznotë. Zajimôł sã prowadzenim chùrów a òkróm te mòże rzec, że razã ze swòją drëgą białką, Léòkadią (przódë Czaja) twòrził môłé spiéwòwé karno, chtërné wëstãpòwało na różnëch zéńdzeniach ë rozegracjach. W 1959 rokù dwa zestawë jegò spiéwków òstałë wëdóné przez Karno Sztudérów Kaszëbów Ormuzd. W arkùszach nëch pierszi rôz òsta zamieszczónô m.jin. pòpùlarnô piesniô „Zemia Rodnô”, ùznôwónô dzysô przez wiele Kaszëbów za nôrodny kaszëbsczi himn. W pózniészich latach wëszłë jesz: "Rodnô zemia" (1974), "Moja chëcz" (1978) ë "Lecë choranko" (1980, 1997). Do artisticzny spôdkòwiznë Trepczika przënôlégają téż òbrôzë ë céchùnczi. Trepczik przënôlégô do karna lëdzy, co jakno pierszi òstelë – w 1967 rokù – wëprzédniony przëznôwónym przez Karno Sztudérów Pòmòraniô Medalã Stolema. W kùńcowim dzélu jegò żëcégò wëszłë trzë tomiczi jegò kaszëbsczich wiérztów, z chtërnëch wëzérô miłota do domôcëznë, kaszëbsczi mòwë, zemi ë jich dłudżich dzejów. W 1970 rokù ùkôza sã "Moja stegna", a w 1977 r. "Odecknienié". Specjalnie dlô dzecy ùrëchtowôł òn zbiérk kaszëbsczich wiérztów wëdóny w 1975 r. pòd titlã "Ukłôdk dlô dzôtk". A w 1979 rokù òstôł nôleżnikã Związku Literatów Polskich. Jegò wiérzta "Kaszëbskô mòwa" bëła dolmaczony na: biôłorusczi, bretońsczi, miemiecczi i sloweńsczi. Jón Trepczik ùmôrł 3 séwnika 1989 r. w Wejrowie, gdze pòchòwóny òstôł na smãtôrzu w Smiechòwie. Jeden z brzadów jego robòtë na rënkù ùkôzôł sã ju pò jegò smiercë – dwatomòwi "Słownik polsko-kaszubski", wëdóny w 1994 rokù. Robòta nad nim zaja autorowi dłudżé lata, a zacza sã òna ju w latach szescdzesątëch ùszłégò stalata. Nôùkòwò przërëchtowôł gò do wëdaniô prof. Jerzi Tréder. Spòdlecznô Szkòła w Miszewie nosy dzysô miono prawie Jana Trepczika. Dzejającé w Wejrowie Towarzystwo Śpiewacze nosy téż jegò miono. "Mòja stegna", Gduńsk 1970 "Rodnô zemia" , Gduńsk 1974 "Ùkłôdk dlô dzôtk", Gduńsk 1975 "Òdecknienié", Gduńsk 1977 "Mòja chëcz", Gduńsk 1978 "Słownik polsko-kaszubski", Gduńsk 1994 (wëd. ju pò smiercë) "Lecë chòrankò. Pieśni kaszubskie", Wejrowò 1980, (2. wëd. ùfùlowóné 1997) Instytutu Bałtyckiego ; Warszawa : Skł. gł. Kasa im. Mianowskiego - Instytut Popierania Nauki, 1934, s. 132. F. Neureiter: Historia literatury kaszubskiej : próba zarysu, przełożyła Maria Boduszyńska-Borowikowa ; wstępem opatrzył Tadeusz Bolduan, Gdańsk : Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie, Oddział Miejski, 1982, ISBN 8300002561 Zemia rodnô scholar.google Worldcat
Domôcy kóń ("Equus caballus" L.) – to je niepôrokòpëtny susk z rodzëznë kòniowatëch ("Equidae"). Miészańcem tegò kònia mòże bëc muła. Kùczer rozmieje sã òbchôdac z kòniama. Czasã kònie np. zaprzãgłé do wòza mògą sã równak spłoszëc, a tedë je niebezpiek. Przësłowié: Kóń mô wikszi łep, niech sã jiscy.
Wielé - to je wies w gminie Kôrsëno, w kòscérsczim krézu, w pòmòrsczim wòjewództwie. Ta wies je nad Wielewsczim J., kòl 35km òd krézowégò gardu Kòscérzna. Wielé je wôżnym turistnym òstrzódkã z wiele penzjónatama, wczasowima chëczama ë agrokwatérama. 
Rëbi Rënk je w Gduńskù kòl Mòtławë òd dôwna. Wierã ju 1343 rokù bëło tu to kùpòwiszcze. Czedës tam m.jin. Kaszëbczi hańdlowałë rëbama.
Kòwôle (pl. "Kowale") – są kaszëbską wsą w pòmòrsczim wòjewództwie, w kartësczim krézu, w gminie Serakòjce. 
Ùchódnik - to je człowiek, chtëren ùchôdô ze swégò kraju, bò mô strach, że tu mòże nie przeżëc. Tak mòże bëc np. òb czôs wòjnë. (pl)
Brusë-Pùstczi (pòl. Brusy-Wybudowanie) – to są kaszëbsczé pùstczi w pòmòrsczim wòjewództwie, w chònicczim krézu, w gminie Brusë. Ta wies je w òdległoscë 2,6 km òd Brus. Òficjalnô kaszëbskô pòzwã wsë w pòstacje „Brusë-Pùstczi” òsta wprowadzónô 10 stëcznika 2011.
Szëmrëca abò Semierzëckô Góra – to je nôwëższi wëszańc łësënowi mòrenë na Bëtowsczim Pòjezerzim, mô wësokòsc 256,5m n.r.m., je w pòmòrsczim wòjewództwie, w bëtowsczim pòwiace, w gminie Bëtowò, na pôłnié òd Wiôldzégò Płótowa i na zôpôd òd Rekòwa. To je nôwôższi czëp dôwnégò Pòmòrsczégò Ksãżstwa. Òd 2005r. na czëpie je drewnianô widzënkòwô wieża. Teren wëszańca je òbjimniãti òsoblëwą òbéńdą òchronë sedlëszcza "Rekòwsczé Lasë".
Cykcakòwatô żnija (téż „znija” ë „zmija”) ("Vipera berus") – to je ôrt gadzënë z rodzëznë żnijowatëch ("Viperidae"). Jak na niã nie stąpi abò nie gòrzi, tej òna bë nie mia kąsëc. Ji jôd je niebezpieczny dlô dzecy i starszëch lëdzy. Jak ta żnija kąsy dobrze je zańc do lékôrza. Òna żëje m. jin. na Kaszëbach i je chrónionô, ale Kaszëbi ji nie lëdają. Przewodnik do rozpoznawania roślin i zwierząt na wycieczce / tekst Ute E. Zimmer, Alfred Handel ; oprac. całości Wilhelm i Dorothee Eisenreich ; [przekł. Ewa Rachańska, Piotr Kreyser] Warszawa : Multico, 1996, s. 298.
Kaùkaz - to je réga gór kòl 1500 km długô, chtërna zaczinô sã kòl Czôrnégò Mòrza. Nôwôższi czëp mô tu 5642 m n. r. m.
Magnoliô ("Magnolia") - to je szlach drzéwiãt abò krzów z rodzëznë magnoliowatëch ("Magnoliaceae"), chtëren rosce wiele lat. To je òzdobnô roscëna, chtërna biwô sadzonô np. na Kaszëbach, ale tu je jich mało.
Pelplin ("Pelplin") – to je gard w dërszewsczim krézu. Terô tu je katédra. Òd 1821 rokù bëła tu chełmińskô diecezjô ze stolëcą w tim gardze. Sztôłconé tu czedës w seminarii ksãża, bëlë przëszëkòwóné do starë ò dësze w pòlsczim i górnomiemiecczim jãzëkù. W zacht dzélu bëlë i są tu téż przedstôwcowie Kaszëbów. Tuwò béł téż pòmòcnym biskùpã Kònstantin Dominik. Znóné je tu Karno Kaszëbòlogów. W seminarii mòże je ùczony kaszëbsczi jãzëk. Terô to dali je stolëca pelplińsczi diecezji.
Grable – rãczné nôrzãdło, chtërno brëkùją czasã np. gbùrze do sëszeniô sana abò do wëgrôbianiô kłosów i stebłów z zôrna pò draszowaniu.
Maszina do szëcô - to je maszina ùżiwónô do szëcô (łączeniô sztëczków elasticznëch materiałów z pòmòcą nitków przez zdzejanié zesziwków). Wôżny w ni je chwôtnik, chtëren chwôtô nitkã.
Hòmònim - to je słowò, słownô zdrëszëna, a nawetka całé zdanié ò tim samim brzëmienim abò pisënkù, ale ò rozmajitim znaczeniu, np. Danka (małô Danuta) - danka (gòdowé drzéwkò).
Adriaan van Royen (ùr.  11 lëstopadnika 1704 rokù – ùm. 28 gromicznika 1779 rokù) - to béł lékôrz i bòtanik na Lejdejsczim Uniwersytece - Néderlandzkô. Adriaan van Royen pisôł ò kaszëbsczi wice - w swòji pùblikacji i cytowôł pùblikacjã Jakùba Breyne - "Prodromus fasciculi rariorum plantarum ..". Òn napisôł m. in. ò ti wice ("Vicia cassubica") - "Vicia multiflora cassubica ...", a wespółrobił z Karolã Linneùszã - i ten cytowôł m.in. pùblikacjã A. van Royen. Szlach "Royena" L. miôł pòzwã òd jegò nôzwëska, dzysô gò zwią "Diospyros". "Florae leydensis prodromus" (1740, s. 364). "Carmen elegiacum de amoribus et connubiis plantarum" (1732). VIAF
Magùrsczi Nôrodny Park ò wiéchrzëznie 194,39 km² (założony w 1995 rokù) òbrëmiô np. wiele lasów w Pòlsce kòl grańcë ze Słowacką. Tu żëją taczi ptôchë jak: mësznik, czôrny bòcón i jin. Ten park je wôżny dlô turisticzi. Tu mieszkô dzél Łemków.
Chrizolit - to je mineral. Òn mô chemiczny wzór Mg2SiO4.
Grégòr IX (ùr. kòl. 1167 w Anagniji – ùm. 22 zélnika 1241 w Rzimie); 19 strëmiannika 1238 ròku wëdôł pierwszi dokùmeńt z mionã Kaszëbë - "ksyżã Kaszëb" ("duce Cassubie"). Lëteratura. Ernst Seefried-Gulgowski, Von einem unbekannten Volke in Deutschland. Ein Beitrag zur Volks- und Landeskunde der Kaschubei /Izydor Gulgowski, O nieznanym ludzie w Niemczech. Przyczynek do ludoznawstwa i krajoznawstwa Kaszub, przekład M. Darska-Łogin, red. naukowa i wstęp J. Borzyszkowski, Berlin 1911 - Gdańsk 2012, s.31
Serbsczi jãzëk (cрпски, srpski) to jedna z ùrëchtowónëch wersëji sztokawsczégò dialektu, brëkòwóny bez Serbòw ë Czôrnogòrców w Serbsczi, Czôrni Gòrze, Bòsni ë Hercegòwinie ë jinëch krajach. serbòchòrwacczi jãzëk
Matczi Bòsczi Séwny - Narodzenié NMP - to je swiãto, chtërno wëpôdô 8 séwnika w katolëcczim kòscele.
Caspar Vopelius téż Vopel (1511 - 1561) béł miemiecczim kartografã. Na swòji karce Eùropë z 1555 rokù on napisôł m.in. "CASSUBEN" - Kaszëbë krótkò "Dantzig" - Gduńska. Fragment Mapy Europy Kacpra Vopela z 1555 ...
Jotacëjô to pòwtôrzne pòjôwienié sã spółzwãkù "j" w gwësnëch foneticznëch pòłożeniach (np. "Ewa" - "Jewa"), jaczé wëstãpòwô w słowiańsczich jãzëkach (chòc nie le blós). Jotacëjowi spółzãczi są zwóne mitczima spółzwãkama przez lëdzy, chtërni ùżëwają wiele z tëch jãzëków, a sóm proces zwóny je téż zmitczanim.
Instituto Federal da Bahia (Ùniwersytet Federal da Bahia) je wôżnym môlã dlô rozwiju nôùczi òd 1909 rokù. Brazylskô Instituto Federal da Bahia
Salmiak - (NH4Cl) to je chemiczny związk. Kaszëbi gò brëkòwelë przë cënowaniu.
Otto von Bismarck (1815 – 1898) - béł prësczim kanclérzã, ùtwórcą sparłãczonégò państwa, Miemiecczi Rzeszë. Ten ksyżã miôł swòje priwatné zrzeszenia z Kaszëbama bò pisôł, że w Bëtowszczi Zemi w rozcygający sã wkół pùstoce czëc je le „wëcé wilków i Kaszëbów”. Dzélã prësczégò i bismarckòwsczégò na Pòmòrsce mitu béł ùrëchlony pò wòjnie freńcëskò-prësczi, dzãka złotu wëgrónëch, gòspòdarczi rozwij Prës, òsoblëwò jegò wschódnëch, junczerzczich prowincëji, do chtërnëch barżi nôleżała Zôpadnô Pòmòrskô, miéj Zôpadné Prësë. Òn béł junkrem. Derdowsczi mòże pòd amerikańsczim cëskiem napisôł: "Na wieczné czasë darząc gò fòlwarkã/ Ònã pòsadłosc przezwalë Bismarkã"
Łacyńsczi jãzëk (abò łacëzna, łacëna; łac. "lingua Latina") – jindoeùropejsczi jãzëk z pòdrodzëznë italsczich jãzëków. Wësztôłcëł sã przëpùszczalnie w II tësąclecu p.n.e. jakno jãzëk mieszkańców Lacjum w westrzédny Italie. Béł òn rodnym jãzëkã Rzëmian. Do jegò zapisywaniô brëkòwóno łacyńsczégò alfabétu, chtëren dzysdzéń je nôbarżi rozkòscérzonym alfabétã na swiece. Łacëzna stała sã ùrzãdowim jãzëkã Rzimsczi Repùbliczi, a pózni – Rzimsczégò Césarstwa. W tim w czasu òdbéł sã proces latinizacje Jimperium, a łacëzna bëła jãzëkã mieszkańców wielnëch rzimsczich prowincji w Eùropie i nordowi Africzi. W codniowi gôdczi łacëznë òprzestóno ùżëwac pò ùpôdkù Césarstwa na zôpadze, chòc we wikszoscë państw Eùropë bëła brëkòwónô jakno ùrzãdowi, liturgiczny i lëteracczi jãzëk. Do XVIII st. łacëzna bëła pòwszechno brëkòwónô jakno jãzëk midzënôrodny kòmùnikacje, nôùczi, kùlturë i kùńsztu. W Pòlsce bëła ùrzãdowim jãzëkã do rozbiorów. Liturgia Katolëcczégò Kòscoła òdprôwiónô bëła wnet leno pò łacëznie jaż do II Watikańsczego Sobòru. Pòchòdné jãzëczi. Z łacëznë wëwòdzą sã dzysdniowé romańsczé jãzëczi, midzë jinszima:  francësczi galicyjsczi szpańsczi katalońsczi pòrtugalsczi rumùńsczi italsczi
Fùrmónka - to je to dargòwô tërlëka na sztërzech kòłach, w chtërny nëkòwną mòcą są mùskle zwierza np. kònia abò kòniów. Òna wiedno je dwaszlachòwi, wiele razy z kòłama ò rozmajiti przemiarze z przódkù i z tëłu. Fùrmónka bëła do wiezeniô np. miechów ze zbòżim w gbùrzëznie.
Rusynsczi jãzëk - to je jeden z pòrénkòwòsłowiańsczëch jãzëków m. jin. w Pòlsce. (pl)
Prôwdzëwô Cerkwiô Jezësa (chiń: 真耶穌教會) – pòwstałi w Chinach kòscół zelonoswiątkòwi. Jegò doktrina szlachùje za nietrinitarnym pentakòstalizmã. Cerkwiô pòwsta w Pekingù w 1917 r. Aktualno mô kòl 1.5 miliona wëznôwców.
Björk Guðmundsdóttir (ùr. 21 lëstopadnika 1965) je islandzkô spiéwôrka ë kòmpòzytorka. Miono "Björk", procëmno do pòpùlarnégò pòzdrzatkù, nie je artisticznym pseùdonimã kùńsztôrczi, le ji zwëczajnym mionã. Zato "Guðmundsdóttir" nie je ji nôzwëstkò, ale patronimik, bò Islandczicë nie brëkùją nôzwëstków. Björkòwé mùzyczné zainteresowania są zacht szeroczé, ë òbjimają m.jn.: pop, trip-hop, alternatiwny rock, jazz, folk, ôs elektroniczną ë klasyczną mùzykã. Solowé albùmë: "Björk", 1977 "Debut", 1993 "Post", 1995 "Telegram", 1996 - remiksë dokôzów z pòprzédny platë "Homogenic", 1997 "Selmasongs", 2000 - mùzyka do filmù "Dancer in the Dark" Larsa von Triera "Vespertine", 2001 "Greatest Hits", 2002 "Family Tree", 2002 - box, CD + 5 MiniCD "Live Box", 2003 - box, 4CD + DVD "Medúlla", 2004 "Drawing Restraint 9", 2005 "Volta", 2007 "Biophilia", 2011 "Vulnicura", 2015 "Utopia", 2017 "Fossora", 2022 Single (Debut): "Human Behaviour", 1993 "Venus As A Boy" , 1993 "Play Dead", 1993 "Big Time Sensuality", 1993 "Violently Happy", 1994 "The Best Mixes From The Album-Debut For All The People Who Don't Buy White-Labels", 1994 Single (Post): "Army Of Me", 1995 "Isobel", 1995 "It's Oh So Quiet", 1995 "Hyperballad", 1996 "Possibly Maybe", 1996 "I Miss You", 1997 Single (Homogenic): "Jóga", 1997 "Bachelorette", 1997 "Hunter", 1998 "Alarm Call", 1998 "All Is Full Of Love", 1999 Single (Vespertine): "Hidden Place", 2001 "Pagan Poetry", 2001 "Cocoon", 2002 Single (Greatest Hits): "It's In Our Hands", 2002 Single (Medulla): "Oceania", 2004 "Who is it?", 2004 "Triumph of heart", 2004 Single (Volta) : "Earth Intruders", 2007 "Innocence", 2007 "Declare Independence", 2007 "Wanderlust", 2008 "The dull flame of desire", 2008 Single (Biophilia) : "Crystalline", 2011 "Cosmogony", 2011 "Virus", 2011 "Moon", 2011 Video ë DVD (Solo): "The Juniper Tree" VHS i DVD, 1990 "Vessel" VHS, 1994 - Live at the Royalty Theatre, London "Live at Shepherd's Bush" VHS, 1998 - Live at Shepherd's Bush Empire, London "Volumen" VHS i DVD, 1998 - kòmpilacëjô teledisków òd "Human Behaviour" do "Hunter" "Dancer in the Dark" VHS i DVD, 2001 "Live in Cambridge" DVD, 2001 "MTV Unplugged / Live'N'Loud" DVD, 2001 "Live at Royal Opera House" DVD, 2002 "Volumen Plus 1998-2002" DVD, 2002 - kòmpilacëjô teledisków òd "Alarm Call" do "Nature Is Ancient" "Greatest Hits - Volumen 1993-2003" DVD, 2002 - kòmpilacëjô teledisków òd "Human Behaviour" do "Nature Is Ancient" "Live at Shepherd's Bush" DVD, 2003 - Live at Shepherd's Bush Empire, London "Vessel" DVD, 2003 - Live at the Royalty Theatre, London "Inside Björk" DVD, 2003 - dokùment
Kòprowô rec – to je produkt atmòsferowi kòrozji kòpru abò jegò stoplënów w fuchtnym lëfce. J. Trepczyk: Słownik polsko-kaszubski, Gdańsk 1994, t. II, s. 13
Charzëkòwsczé Jezoro (pòl. "Jezioro Charzykowskie") - to je jezoro ò wiéchrzëznie 1336,0-1363,8 ha w gminie Chònice. "Polsko-Kaszubski Słownik Nazw Miejscowych i Fizjograficznych" / "Pòlskò-Kaszëbsczi Słowôrz Miestnëch ë fizjografnëch Mión", s. 108, ISBN 978-83-87258-86-3 wydanie I, Gdańsk 2006 Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie pod redakcją Andrzeja Chludzińskiego
Kardigón – to je wiérzchny ùwiãzłi òbleczënk, chtëren òbkriwô srąb do pasa i rãce, a z przódkù mòże gò rozpiąc.
Nimroda (נִמְרוֹדֿ) – to je pòstacjô z Knédżi Zôczątków (Zo 10,9-10). Òn béł jachtarzã. "Zôczątkã jegò królowaniô béł Babel, Erek, Akkad w zemi Szinear" - w Babilonii. "Knéga Zôczątków, z hebrajsczégò jãzëka na kaszëbsczi przełożił ò Adam Ryszard Sikora OFM", Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie Zarząd Główny, Gdańsk 2015, s. 40.
Amerikańsczi krokòdil(1) ("Crocodylus acutus") – to je ôrt gadzënë z rodzëznë krokòdilowatëch. Òn żëje w Americe. Lëteratura. 1. J. Trepczyk: "Słownik polsko-kaszubski", Gduńsk 1994, t. I, ss. 23 i 265
Dëch- òpiekùn familie, domù ë całégò gòspòdarstwa. Słowiónie wierzelë, że czej w rodze ùmrze człowiek dobri, chãtny do pòmòcë; òstaje na zemi ë jakò dëch òpiekùjë sã swòjim dodomã, a jegò plac je kòl ògnia. Òblekłi je w biôłą kòszlã ë mô bladé lico, jak kòżdën dëch. Zwëczi sparłączóné z wiarą w domôcégò. Nôwôżniészim zwëkã na zemiach słowiónsczich mającym związk z dëchã domôcégò je szerok pòjãti kùlt ògnia. Słowiónie wzérale w òdżiń, żebe pòznac, czegò brëkùje domôcy (stąd wróżenié z żażącëch sã wãdżelków ëtd.) Do dzys żëwą tradicëją je òstawianié wòlnégò môlu dlô nieznónégò gòsca na wilijnym stole, rechli ten plac przeznaczóny bëł dlô Domôcégò
Słowińsczi Nôrodny Park ò wiéchrzëznie 186,2 km2 (założony w 1967 rokù) òbrëmiô jezora np. Łebskò, lasë i sztrąd. Tu wiater piôszczi i przenôszô piôsk z placa na plac, a zasëpiwô np. las. Tu żëją taczi ptôchë jak: cziwùtka, kôłp sniegùlc, wiôldżi bagniôrz, sowë i jin., a rosce np. stolemnô pùrchawica. Ten park je wôżny dlô turisticzi. To je rezerwat biosferë Òrganizacje Zjednónëch Nôrodów do sprawów Pòùczënë , Ùczbë ë Kùlturë (UNESCO). UNESCO
Hardcore punk (abò: Hardcore-punk czë prosto Hardcore) pòwstôł je na zôczątkù 80-tich lat w Nordowi Americe, òsoblewie w Los Angeles ë w Waszingtónie, ale téż w Nowim Yorkù , Vankùverze, Bòstónie ë jinszich gardach. W 1981 rokù wëchôdô téż albùm "Hardcore '81" karna D.O.A. a mùzycë brëkùją tegò miona dlô òpisënkù jich mùzycznégò sztélu. Harcore bëł procëmstôwieniém sã corôz to barżi kòmercjalëzującemù sã punk rockòwi. Mùzyka hardcòrowô stała sã barżi òstrô ë flink jakno klasyczny punk pòdsztrichiwôjąc jesz barżi procëmkòmercyjné nastawienié. Klatë jakno ë òbleczenk nie bëłë ju tak farwne ë wôżné, a wiele karnów stało sã politiczno angażowónëch. W hardcorze jidze ò bënowé nastawienié, mòralnotã ë pòliticzné angażowanié.
Alojzy Stenzel (ùr. 21 gromicznika 1904 rokù w Żukowie - ùm. 2 séwnika 1966 rokù w Wiôldżi Wsë) - béł kaszëbsczim spòlëznowim dzejôrzã i pedagògã. Òd 1920 rokù ùcził sã w seminarium dlô szkólnëch w Kòscérzënie. W 1924 rokù òn zaczął robic jakno szkólny i czerowôł szkòłą w Gniéżdżewie Tam òn robił jaż do pòczątkù drëdżi swiatowi wòjnë. Pò wòjnie òn czerowôł szkòłą w Strzelnie. Òn béł aktiwnym dzejôrzã mùzyczny rësznotë.
Dwiérze - to je rëszny element òbsadzony w bezrëszny ramie bënë dwiérzowy òdemkłosce bùdinkù, nima mòże wlezc bënë i przez nie wëlezc. Òne są téż zwiksza w pòjazdach. Przësłowié: Chto klepie, temù dwiérze òdemkną. Ernst Seefried-Gulgowski, Von einem unbekannten Volke in Deutschland. Ein Beitrag zur Volks- und Landeskunde der Kaschubei /Izydor Gulgowski, O nieznanym ludzie w Niemczech. Przyczynek do ludoznawstwa i krajoznawstwa Kaszub, przekład M. Darska-Łogin, red. naukowa i wstęp J. Borzyszkowski, Berlin 1911 - Gdańsk 2012, s. 44. Nórcyk kaszubści abo Koruszk i jedna maca jędrnyj prowde / pozbieroł Mejster od Pieśni "O Panu Czorlinścim co do Pucka po sece jachoł". Winona : drekował Jarosz Derdowści, 1897
Pòmòrskô gãs - to je rasa domôcy gãsé. Bëka ti rasë òprowôdzô gãsãta. To dô pòmòrską gãs kartësczégò zortu. Na zymkù, czej môłé gãsë bëłë pasłé - na łące abò kòl chëczi wënëkóné - czasã gapë je brałë, tak na Kaszëbach człowiek mùszôł przë nich bëc. Kartëskô gãs (pò pòlskù)
Bòrowi Młin ("Bòrowy Młijn", pòl. "Borowy Młyn", miem. "Heidemühl") - to kaszëbskô wies w Pòlsce w òbéńdze Charzëkòwsczi Rówiznë, pòłożonô w pòmòrsczim wòjewództwie, w bëtowsczim krézu, w gminie Lëpnica. W òbéńdze szôłtëstwa pòłożoné sã wse ë mniészé kòlonie: Bùksewò, Bëdògszcz (lëdztwò: 4), Dembòwò (lëdztwò: 13), Katarzinczi (lëdztwò: 6), Klôsztór (lëdztwò: 20), Kòbëlé Gòrë (lëdztwò: 10), Rosochë, Smòlné (lëdztwò: 11), Stôri Mòst (lëdztwò: 5), Ùpëłka (lëdztwò: 129) , Wiecziwno (lëdztwò: 10), Wierzchòcëna (lëdztwò: 52) i Zgniti Mòst (lëdztwò: 9). Tu je kòscół ë szkòła. W ni dzece ùczą sã m. jin. kaszëbsczégò jãzëka. Tu ùrodzył sã Jón Bińczyk. Òficjalną kaszëbską pòzwã wsë wprowadzëlë 3 séwnika 2013. 1.) Borowy 
Stanisłôw Żukòwsczi (pòl. Stanisław Żukowski) (ùr. 1911 rokù w Wilnie - ùm. 1983 rokù w Gduńskù) - béł artista, chtëren zajimôł sã téż kaszëbską kùlturą. Są òpublikòwóné jegò wërzinczi w drzewie (krëszce) taczé jak: Stôrô Kaszëbka ("Stara kaszubka"), kaszëbsczi wësziwk ("Haft kaszubski"), plecónczi przë scanie z kapama ("Ule przy ścianie") ë jiné w ksążce: "Pieśni z Kaszub"/ Władysław Kirstein; León Roppel, Gduńsk : Komitet Wykonawczy Roku Jubileuszowego, 1958. Òn òd 1945 rokù mieszkół w Gduńskù. "Pieśni z Kaszub"/ Władysław Kirstein; Leon Roppel, Gdańsk : Komitet Wykonawczy Roku Jubileuszowego, 1958' Żukowski, Stanisław (1911-1983)
Czerwionô kòniczëna ("Trifolium pratense" L.) - to je roscëna z rodzëznë bòbòwatëch. Na Kaszëbach rosce ji dosc wiele np. na łąkach. 
Kamienicczé Jezoro (pòl. "Jezioro Kamienickie") - to je jezoro ò wiéchrzëznie 138 ha w: kartësczim krézu i lãbòrsczim krézu, w òbéńdze Kaszëbsczégò Pòjezerzô.
Swiãtopôłk - kaszëbszczé miono chłopsczégò ôrtu. Mòżlëwé zdrobnienié je Swiãtk, Pôłk abò Pôłczk.
Gmina Céwice (pòl. "Gmina Cewice") - je wieską gminą w lãbòrsczim krézu, w pòmòrsczim wòjewództwie. 23 môlëznë w gminie mają nadóné òficjalné kaszëbsczé pòzwë. "Czy w gminie Cewice mieszkańcy zdecydują o kaszubskich nazwach miejscowości? "
II Kaszëbsczi Kòngres - béł zòrganizowóny w Gduńskù w 1992 rokù. Jegò ùchwôlënk òsoblëwò mòcno pòdczorchnął m.jin. pòtrzebã decentralizacji kraju, rozwij gòspòdarczi krôjnë, kaszëbsczi kùlturë, nôùczi i pòùczënë, jak téż piastowaniô jãzëka. Na nim bëło mało tëch òstałëch przë żëcym, chtërny bëlë na I Kaszëbsczim Kòngresu.
Gôłcewò - to je dzél kaszëbsczi wsë Gôłczewò w gminie Parchòwò, w bëtowsczim krézu pòmòrsczégò wòjewództwa.
Arch Linux to fùlwôrtnô distribùcëjô òperacjowi systemë Linux. http://archlinux.org/ - Domôcô starna Arch Linux
Genowefa - to pòdług stôri legendë je miono nôbòżny i snôżi ksãżniczczi, chtërna bëła przez lëdzką òbmòwã niedowinnie wënëkónô z pałacu. Genowefa mia sëna, a w lese towarził jima dëczi zwiérz - jelenica.
Spionk - je kòl pasa i mô spinac dwa jegò kùnce ze sobą (czasã z jinym pasem). M. jin. Kaszëbi rôd gò mają.
Kònkatédralnô bazylika Wniebòwzãcô Nôswiãtszi Mariji Panienczi w Kòlbrzegù (pòl. "Bazylika konkatedralna Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Kołobrzegu") – to je bazylika w Kòlbrzegù, kònkatédra diecezji z sedzbą w Kòszalënie. Nôprzód òna miała jinszą wieżã. Ta bazylika bëła zbùdowónô pò 1321 rokù. W II swiatowi wòjnie - w 1945 ròku - òna bëła baro zniszczonô. (pl)
Ruskô (rus: Россия) abò Ruskô Federacëjô (rus: Росси́йская Федера́ция) je państwã w Pòrénkòwi Eùropie ë Nordowi Azëji (Sybiriô). Stolecznym gardã Rusczi Federacëji je Mòskwa. Wedle wiéchrzëznë Ruskô Federacëjô je nôwikszim państwã swiata. lëdztwò: 140.200.309 mieszkańców wiéchrzëzna: 17.075.200 km² Historiô. W latach 1922–1991 òna bëła wiôldżim dzélã Związkù Socjalisticznëch Sowiecczich Repùblików (ZSSR). Mòskwa Sankt-Petersbùrg Samara Belgard Niżni Nowògard Abakan Anadyr Angarsk Archangielsk Astrachań Barnauł Biełgorod Birobidżan Błagowieszczensk Brack Briańsk Bujnaksk Chabarowsk Chanty-Mansyjsk Chasawjurt Czeboksary Czelabińsk Czerkiessk Czita Derbent Elista Gorno-Ałtajsk Irkuck Iwanovo Iżewsk Jakuck Jarosław Jekaterynburg Joszkar-Oła Jużno-Sachalinsk Króléwc abò Kaliningrad Kaługa Kaspijsk Kazań Kiemierowo Kirow Kizlar Kostroma Kolomna Krasnodar (Jekaterinodar) Krasnojarsk Kurgan Kursk Kyzyl Lipieck Machaczkała Magadan Majkop Murmańsk Nabierieżne Czełny Nachodka Nalczik Niżniekamsk Nowokujbyszewsk Nowosybirsk Omsk Orienburg Orzeł Perm Pienza Pietropawłowsk-Kamczatskij Pietrozawodsk Psków Riazań Rostów nad Donem Salechard Saławat Samara Sarańsk Saratów Smoleńsk Stawropol Syktywkar Tambow Tiumień Togliatti Tomsk Tuła Twer Ufa Uljanowsk (Symbirsk) Ułan Ude Władikawkaz Władymir Władywostok Wołgograd Wołogda Wołżski Woroneż
Czijôszk do bãbnieniô – to je rzecz do ùderzeniów w perkùsjowé jinstrumentë żebë wëdostac z nich brzëmienia. Òn je zrobiony z drewna.
Bògùsłôw X (ùr. 28 abò 29 maja 1454 rokù, ùm. 5 rujana 1523 rokù w Sztetënie) – ksyżã z dinastëji Grifitów. Òn béł ksyżëcem sztetëńsczim ë stôłpsczim òd 1474 rokù, a wòłogòsczim òd 1478 rokù - całi Zôpadné Pòmòrsczi. Òn 1515 rokù przëjął na swòjim zómkù szesc Kaszëbów: Szëmóna Jutrzenkã, Baltazara Zmudã, Jerzégò Malotkã, Szëmóna Reszkã, Wòjcecha Panka i Grzegòrza Chamiera – a dôł jima môl Trzebiatkòwò. Bògùsłôw X miôł w swòji òpiece pszczélków, a òni mù za to dôwelë miód abò wòsk, a mògle téż płacëc.
Janusz Kòwalsczi (pòl. Janusz Kowalski) (ùr. 8 zélnika 1925 rokù - ùm. 16 gromicznika 2017 rokù w Gduńskù) - béł doktorã technicznëch nôùków, chtëren zajimôł sã téż kąsk kaszëbską kùlturą. Òn skùńczëł architekturã na Pòlitechnice w Gduńskù (1952). Jegò tekstë  ùkôzywałë sã  m.jin. w "Pòmeranii" i „Kaszëbach” (1958 - 1961). Jerzi Tréder: Spòdlowô wiédzô ò kaszëbiznie - Gduńsk 2014, s. 221. dr inż. arch. "Janusz Marian Kowalski"
Słodkògòrzczi lilek abò klôsztorny kwiat ("Solanum dulcamara" L.) - to je jednorocznô roscëna z rodzëznë lilkòwatëch ("Solanaceae" L.). Òn mòże rosc kòl brzegù jezora i mô lilewé kwiatë, a mòże zatrëc lëdzy.
Rzepeckô - to je kòlonia w lese, w lëzyńsczi gminie, w wejrowsczim krézu pòmòrsczégò wòjewództwa.
Hermafrodita ("Ἑρμαφρόδιτος") – wedle mitologie bëła grecką bòżëną – dwòjónã.
Jennifer Love Hewitt, (ùr. 21 gromicznika 1979) je amerikańską spiéwôrką ë teatrownicą.
Wiérzchùcëno - je wiôlgą kaszëbską wsą w pòmòrsczim wòjewództwie, w pùcczim krézu, w gminie Krokòwò. Historëjô. Pò 1918 r. do 1945r. Wiérzchùcëno òstało w Niemiecczi Rzeszë.   Wiôlgô Piôsznica Żarnówc
Vv V, v – dzwadzestô drëgô lëtra pòdstawòwégò łacyńsczégò alfabétu, brëkòwónô dzys w jãzëkù anielsczim, francësczim, katalońsczim, duńsczim, galicyjsczim, jirlandczim, italsczim, oksytańsczim, norwesczim, pòrtugalsczim, szpańsczim, szwédzczim i miemiecczim. Lëtra ta pòchòdzy òd grecczi lëtrë "Ipsilon" (Y, υ) i òd fenicczi "waw", jakò téż lëtrë F, U i W. Nôczãscy òznôczô spółzwãk [v]. We wespółczasnëch jãzëkach mòże oznôczac równak téż regã jinëch zwãków, na przëmiôr [w], [β̞], [f], [b], [u], [ə̃], [y].
Sulësłôw - kaszëbszczé miono chłopsczégò ôrtu. Mòżlëwé zdrobnienié je Sulk abò Suli.
Zôwòrë (pòl. "Zawory") – kaszëbskô wies w Pòlsce w òbéńdze Kaszëbsczégò Pòjezerzô. Òna je w pòmòrsczim wòjewództwie, w kartësczim krézu, w gminie Chmielno w òbéńdze Kaszëbsczégò Krôjòbrazowégò Parkù. Wies je na na szlachù Kaszëbsczi Dardżi. Stądka je dosc krótkò do Tamòwi Górë.
Tomôsz Fópka (pòl. "Tomasz Fopke") - ùr. 10 lëpinca 1973 rokù w Gdinie – ùkùńczył Mùzyczną Akademią w Gduńskù jakno spiéwôk i teatrownik. Je kòmpòzytorą, dërëgentã, spiéwôkã ë runitą z Chwaszczëna. Òn béł zastãpnikã burméstra gminë Żukòwò, a je dirigeńtã chùru Lutnia z Lëzëna i nôleżnikã m. jin. ZK-P, a téż dzejôrzã kaszëbsczi, kùlturalny rësznotë. Czile jegò wiérztów je w antologii “Mësla dzecka” (2001r.). Wëdôwizna “Region” z Gdini wëda w 2003r. jegò zbiérk eroticznëch wiérztów “Szlachama kùsków” i dokôz mùzyczny “Pierszô Kaszëbskô Pasja” (2002). Òn je laureatã m. jin. nôdgrôdë miona R. Wróblewsczégò (2001r.) i Òglowòpòlsczégò Lëteracczégò Kònkùrsu m. M. Stryjewskiego w Lãbòrgù (2002r.). W 2007 rokù òn béł wëprzidniony Medalã Stolema. Òn je wespółautorã spiéwnika “Piesnie Rodny Zemi”, a na niwiznie ùsôdztwa piesniów (tekstë, mùzyka), wespółdzejô z wiele karnama i ùtwórcama (np. J. Stachùrsczi i E. Prëczkòwsczi). VIAF
Ostatnia Wieczerza - to bëła pòdług Ewanielii wieczerzô (Pascha) Jezësa z Apòstołama, chtërna bëła dzéń przed Jegò smiercą w zali.
Krynica Morska (we zdrojach: "Calebergh" 1504, "Calberg" 1506; "Kahlberg" & "Lieb" 1796-1802, "Kahlberg ... wraz z przyległą osadą Lipe, Łysa góra", "Łysa Góra-Lipa - Kahlberg-Liep" 1941, miem. "Kahlberg-Liep") – to je gard, a téż kùrort w nowòdworsczim krézu w pòmòrsczim wòjewództwie na Swiéżi Nierzeji. Lëdztwò gardu: 1.339 (2009) Wiéchrzëzna gardu: 116,01 km2
Lubań ("Lëbòniô", "Lubóń", "Lubóniô", "Lubòniô", pòl. "Lubań") – kaszëbskô wies w Pòlsce pòłożonô w pòmòrsczim wòjewództwie, w kòscérsczim krézu, w gminie Nowô Karczma. W òbéńdze szôłtëstwa pòłożonô je wies Zelonô Wés (lëdztwò: 415). Wies je na szlachù wòjewódzczi dardżi Tu je kòscół ë szkòła.
Józef Ceynowa (1905-1991) z Pôłczëna. W II swiatowi wòjnie òn béł w lagrze dlô òficérów II-C "Woldenberg". Dozérôł pòezjã zaangażowóną i prozã, np. "Urënamle. Powiôstczi z komudnëch lat" (1982), m.jin. dlô dzôtk i młodzëznë, np. "Skarb i moc. Bajki puckie" (1975) i jin. Pisôł téż pò pòlskù. LC VIAF Worldcat
Tłuczewò (pl. "Tłuczewo") - wies leżącô kòle dôwny przëszlôdżi bez Łebã, òd Strzépcza w starnã Lëni ë Lãbòrga. Pierwòszno wies zwa sã Kluczimòst a pózni Kluczewò. Lëdowô etimòlogiô dzysészą pòzwã dolmaczi trzôskã , jaczi robią kamienie pòrëszoné bez Łebã w wąsczim tu kòrëce. Historiô. Pierszé wiadło ò Tłuczewie pòchôdô z 1314 rokù. Wies z młinã słëcha do chmieleńsczi kasztelanie a pózni do starostwa w Mirochòwie. Môlowi młin słëchôł òlëwsczim cystersom. W 1701 rokù w Tłuczewie mieszkało 48 sztëk lëdzy, a òkróm młina i piłë fùnksnérowa tu téż karczma. W midzëwòjnowim cządze Tłuczewò bëło sedzbą gminë słëchający do wójtostwa w Lëni i starostwa w Kartuzach. Na zôpôd òd wsë bëła państwòwô greńca. Pò wòjnie w Tłuczewie zamieszkôł kaszëbsczi pisôrz Aleksander Labùda, przede wszëtczim znóny jakno autor felietónów "Gùczów Mack Gôdô. " Czekawinczi. Wôrt òbaczëc "młin nad Łebą" z zôczątkù 20. stalatégò, w dzélu zaòstónym òriginalnym wëpòsażenim, a téż dôwną "pòwszechną szkòłã", w jaczi ùcził i mieszkôł Aleksander Labùda. W Tłuczewie stoji szlachòta Pólnicë - Dëcha ze szlachù "Pòczuj Kaszëbsczégò Dëcha" w gminie Lëniô. 
Smôłdzëno (pòl. "Smołdzino") - je kaszëbską wsą w pòmòrsczim wòjewództwie, w kartësczim krézu, w gminie Przedkòwò. 1.) 
CeCe Peniston (English: Cecelia Peniston) (ùr. 6 séwnika 1969) je amerikańską spiéwôrką.
Garc (we zdrojach: "Karennz", "Kerentia", "Charenza" 1168, "Chertz in Ruya" 1327, "Garcz" (Germania; Ortelius Abraham, 1527-1598), "Garz"; miem. "Garz/Rügen") - garc w Rujańsczim Krézu w krôju Meczelbòrzkô-Przédné Pòmrë na Rujanie.    Lëdztwò gardu: 2.403 (2009) Wiéchrzëzna gardu: 65,44 km2
Dniéster (ùkr. Дністер" , Dnister," rum. Nistru) je rzéką w pòerénkowéj Eùropie. Płënjiô bez Ùkrajiniô, pòtim bez Mòłdawskô (na greńcë Mòłdawskô ë Pòdniéstrza) ë kùńczi biég w Czôrnim Mòrzu w Ùkrajinié. Geografjiô. Pòczątk Dniéstera je w Ùkrajinié, wnetk do gardu Drohobycz, krótkò do grańcë z Pòlską ë płënié kù Czôrnémù Mòrzu. Robi grańce Ùkrajini z Mòłdawskô ë pòtim Mòłdawskô z Pòdniéstrzã (de iure pòrénkòwô Mòłdawskô).   W dólnéj dzélu rzéczi, zôpôdni sztrąd je wzgórzësti, czëdë pòrénkòwi je płasczi. Rzéka de facto kùńczi Eùrasczi Step.
Kòper (łac. "cuprum") – to je chemiczny pierwiôstk, metal. Stoplëna kòpru i cënë to je bronza, a bronzowô mòże bëc np. sztatura. Symbòl: Cu Lëczba atomòwô: 29 Temperatura topnieniô: 1084,62 °C Atomòwô masa 63,5463 Jerzi Nacel (pòl. Jerzy Nacel): Chemiô òglowô i òrganicznô , Gduńsk 2013
15 lëpińca - Biôtka pòd Grunwaldã - stolemné dobëcé pòlsczi i lëtewsczi kòronni armie procëm Krzëżôcëm.
Rubin - to je mineral czerwiony farwë. Òn mô chemiczny wzór Al2O3:Cr. Jeslë òn je mòdri, to je nie rubin, le szafir.
Parafialné Mùzeum w Żukòwie je jinstitucją kùlturë założoną w 1991 rokù. Jegò robòta polégô na rozkoscérzanim kùlturë m. jin. Kaszëbów w kraju ë za grańcą. W nim są téż kaszëbsczé nôdpisë. Sedzbą Mùzeum je Żukòwò - zarô przë stôrim bùdinkù kòscoła, w chtërnym czedës mòdlełë sã norbertanczi. W nim je m.jin. dosc wiele stôrëch wësziwków np. òrnôt wëszëti przez Jadwigã i Zofiã Ptôch. ò Mùzeum
Słuńce (łacyńsczé "Sol", "Helius", grecczé "Ἥλιος", symbòl: ) – centralnô gwiôzda Słuńcowégò Ùstawù, wkół jaczi krążi Zemia, jinszé planetë tegò ùkładu, karzełkòwi planetë, a téż môłi cała Słuńcowégò Ùstawù. Słuńce skłôdô sã z gòrący plazmë, jaką ùtrzëmiwô grawitacjô i jaką sztôłtëje magneticzné òkrãżé. Słuńce je zwiãksza jidealnie kùlësté, mô strzédnicã kòl 1 392 684 km (kòl 109 razy wikszą jak Zemia). Masa słuńca (1,989 ×1030 kg) je kòl 333 tësący razy wikszô niżlë masa Zemi i to je kòl 99,86% całowny masë Słuńcowégò Ùstawù. Kòle trzë czwiôrté masë Słuńca twòrzi wòdzëk, resztã zôs przede wszëtczim hél. Pòòstałi dzél (1,69%, co òdpòwiôdô kòl 5600 masóm Zemi) twòrzą cãższi pierwiôstczi, w tim m. jin. krziseń, wãdżel, néón i żelazło. Do Zemi dochôdô słuńcowô energiô baro wôżnô dlô żëcégò na ni. Pòzwë Słuńca w słowiańsczich jãzëkach, w tim w pòlsczim i kaszëbsczim, wëwòdzą sã òd prasłowiańsczégò słowa *slnъce. Słowa krewny kaszëbsczémù „słuńcu” to m. jin. biôłorusczé "сонца" (sonca), czesczé "slunce", rusczé "солнце" (sołnce), słowaccze "slnko" i ùkrajińsczé "сонце" (sonce). Astronomicznym symbòlã Słuńca jawi sã òkrąg z pùnktã we westrzódkù: ☉ (Unicode: 2609).
Hieronim (Jarosz) Derdowsczi ùrôdzëł sã 9 strëmiannika 1852 r w Wielu, a ùmarł 13 zélnika 1902 w môlowosce Winona, w stónie Minnesota w Zjednónëch Krajach Americzi. Elementarną szkòłã skùńcził w swòji wsë, a w progimnazjum béł w Kùrzãtnikù kòl Lubawë. Béł ùczniã szterech gimnazjów. Z trzech pierszich: w Chònicach, Braniewie ë Chełmnie, mùszôł jic précz. Edukacją skùńcził w 1870 r. w Òlsztënkù, dze wierã téż miôł zdac maturã (ni ma równak jegò swiôdectwa). Pò skùńczenim szkòłë nôprzód robił w ksãgarni w Pòznanim (1870-1872), pózni jakno priwatny szkólny (m.jin w Kòbùsewie w latach 1875-77). Tej zaczął téż pisac do cządników. W 1877 rokù òn jachôł do Pariza, a przëczëną wanodżi bëła wierã chãc òbezdrzeniô wiôldżégò parisczégò wëstôwkù (1877-1878). W Pariżu najmòwôł sã do rozmajitëch robòtów. Òn rôbiôł m.jin. jakno tołmacz, priwatny szkólny miemiecczégò, a nawetka jakno kùczer w kóńsczich czë mechanik w pneumaticznëch elektriszach. Òd 1879 r. béł najãti jakno redaktor "Gazety Toruńskiej", gdze, z przerwą (1882-1883) òb jaką szukôł robòtë w cządnikach w jinszich gardach, m.jin. Warszawie, Ceszënie, Krakòwie czë nawetka Lwòwie, robił do 1885 r. W tim czasu zaczãłë ùkôzëwac sã jegò ksążkòwé lëteracczé dokôzë. W 1885 r. bez nôdzeji na sztabilné dëtkòwò żëcé, wëjachôł do Nordowô Americzi. Na zaczątkù gromicznika 1886 r. dojachôł do môlowosce Winona. Tam òn béł redaktorã pismiona "Wiarus". Wnet włącził sã w kùlturowé ë pòliticzné żëcé môłégò wnenczas gardu (Winona mia tedë kòl 9 tës. lëdzy, z czegò kòl 3 tës. to bëlë Kaszëbi. Dnia 21 smùtana 1887 r. w La Crosse w stónie Wisconsin òn sã òżenił z Joanną Lubòwiecką – dôwną ùkòchóną, chtërna pò smiercë òjca (béł procem ti żeńbë), na rôczbã swégò mùlka przëjacha do Americzi (19 smùtana 1887 r.). Z tegò małżeństwa ùrodzëlë sã: Tadeusz Hieronim (ùr. 1889 r.), Felicja Halka (ùr. 1891 r.), Helena (ùr. 1892 r.) ë Maria Hieronima (ùr. 1895 r.). Dwòje pierszich wnetka ùmarło, a Maria Hieronima ùmarła w 1928 r. W 1888 r. òn kùpił "Wiarusa" ë drëkarniã. Òd 1889 r. zaczął téż wëdawac kalãdôrze, ksążeczczi do nôbòżéństwa, lëteraturã "jôrmarkòwą". Òtemknął téż ksãgarniã. Pò ùdarze mùskù w 1897 r. corôz barżi psëło sã jegò zdrowié. Béł jednym z nôwôżniszich pòétów Kaszëbsczi. Jegò pòémat "O panu Czorlińscim co do Pucka po sece jachoł", béł wëdóné w 1880 r. (1. ksãga dokôzu ùkôza sã w toruńsczim pismionie "Przyjaciel" w cządze òd gòdnika 1879 do strëmiannika 1880; do dzysô bëło szesc wëdaniów "O Panu Czorlińscim...", z czegò òstatné je reprintã 1. wëd.). Je òpublikòwóny tołmaczënk Rekowsczégò z kaszëbsczégò na anielsczi "O Panu Czorlińścim co do Pucka po sece jachoł". Pò anielskù to je "An 1880 Journey through Kashub, Poland by Hieronim Derdowski. An English translation from the original Kashub by Fr. Aloysius Rekowski", a téż Hieronim Derdowski: "Kaszubes at Vienna" (Kaszëbë pod Widnem) translated from the Kaszubian by Blanche Krbechek and Stanisław Frymark. Pózni ùkôzałë sã: "Walek na jarmarku" (1883; pò pòlskù), "Kaszuba pod Widnem" (1883; pò kaszëbskù; titel zmieniony w 1929 na "Kaszube pod Widnem", a òd 1971 na "Kaszubë pod Widnem"), zwielonô w pôrãnôsce egzemplarzach "Oracyjo pożegnalno dlo Pana Feliksa Czorlińściego na banciecie wieczornym u Mazura w Toruniu w wiliją Zwodzyjosza, w roku Pańścim 1884" (1884; pò kaszëbskù), hùmòreska "Wracanie żydów do Palestyny i wejście do obiecanej ziemi" (1884; pò pòlskù z elemeńtama żëdowsczi gôdczi), " Jasiek z knieji" (całosc 1885; pò pòlskù), a téż zbiér kaszëbsczich przësłowiów "Nórcyk kaszubści abo koruszk i jedna maca jędrnyj prowde" (Winona : drekował Jarosz Derdowści, 1897). Jegò dokôzë (przede wszëtczim wëjimczi z "O Panu Czôrlińsczim co do Pucka po sece jachoł") są téż w antologiach, m.jin. "Modrej strunie" (zbiorowim dokôzu pòd przédnictwã W. Czedrowsczégò, 1973) czë J.Sampa "Poezji rodnej mowy" (1985). Pò F. Cenôwie òn dali twòrził pò kaszëbskù, ale w Nordowi Americe tegò dali nicht nie prowadzył. Grób Hieronima Derdowsczégò je w Zjednónëch Krajach Americzi. Òn ùżiwôł rozmajitëch przezwëstków, m. jin. Kaszuba, Jarosz Derdowsczi. To jegò je: "Chto le/ kaszëbsczi jãzëk/ dobrze znaje/ ten z nim/ òbjachac mòże/ wszëtczé kraje. ", a téż: "Nigdze ju nie nalézesz dzys na swiecie kątka, Gdze bë po nôs Kaszubach nie bëła pamniątka. " Wiktor Czajewski: Kaszubi: kilka słów o ich życiu i poezyi, Skład Główny w Księgarni Teodora Paprockiego, 1883 m.jin. "O Panu Czôrlińsczim... "
Swiãtopôłk II Wiôldżi (ùr. przed 1195 - ùm. 11 stëcznika 1266) - ksążã pòrénkòwi Pòmòrzczi 1220-1266. Kòle 1226 rokù òn Gduńskòwi nadôł lubecczé gardowé prawò. W 1227 rokù ten ksążã dôł pòstawic klôsztór dominikónów w Gduńskù. W 1231 papiéż Grégòr IX òbjimnął gò ë jegò sëna Mscëwòja II protekcëją Apòstolsczi Stolecë ("personas et terras vestra sub beati Petri et nostra protectione suscipimus"). W latach 1238-1253 Swiãtopôłk II wòjowôł z Krzëżôkama. W „Krónice wiôlgòpòlsczi” je napisóné, że w 1258 rokù Wartësłôw III, „ksyżã Kaszëbów wëcygnął procëm Swiãtopôłkòwi, ksyżëcu Pòmòrzô, z wòjskã Wiôlgòpòlónów, chtërné ksyżã wiôlgòpòlsczi Bòlesłôw przësłôł na pòmòc, i z biskùpã kamiéńsczim. I czej przëszedł w òkòlé Słëpska, co sã jinaczi zwôł Stolp, òstawił biskùpa i jegò wòjskò (...), sóm [znôw] z wiôldżim wòjskã dzyrzkò rénowôł zemie Swiãtopôłka”. Nimò to dobiwcą òstôł Swiãtopôłk II. Jegò białką bëła Eufrozyna - sostra wiôlgòpòlsczégò ksąża. Wierã jegò córecznica - Eùfemiô bëła królewą w Norwesce. Kaszëbskò-Pòmòrsczé Zrzeszenié pòstawiło szlachòtã tegò ksąża w Gduńskù, je ona wialdżim dokôzem artistë W. Sampa, chtëren zrobił snôzą robòtã. W niedzelã 22 zélnika 2010 rokù, òb czas dominikańsczégò jôrmarkù przëjachalë ricerze z Bëtowa i bëło ùroczëznowé òdkrëcé négò pomnika, na chtërnégò pòstamence je nôpis "Zrzeszonëch naju nicht nie złómie". Swiãtopôłk w kaszëbsczi lëteraturze i kùńszce. O pòstacëje ksyżëca Jan Trepczik mô nadczidnioné w drëdżi zwrotce kaszëbsczégò himnu - "Sambòrów miecz i Swiãtopôłka biôtczi. W spòsobie ce dlô nas ùchòwałe...", co pòkazywô, że dobëtné wòjnë z Krzëżôkama są dzélã nôrodny spôdkòwiznë Kaszëbów. Ksążã Swiãtopôłk pòjôwiô sã kòl H. Derdowsczégò, a téż w dokôzu D. Majkòwsczégò "Bùdzta spiącëch. Kaszëbsczé zwiercadło", chtëren dobéł w kònkùrsu m. Jana Drzéżdżona w dzélu prozë. H. Derdowsczi napisôł: "Jegò wiecznie pamniãtałë bãdą nasze dzecë, Bò granice Kaszëb rozcygł dalek do Notecë. " , a Aleksander Majkòwsczi w pòwiesce „Żëcé i przigòdë Remùsa” mô napisóne: "Wezta sobie przikłôd z tich prãtów - rzekł ksąże Swiãtopôłk. - Zrzeszonych waju nicht nie złómie, ale w pòjedinkã waju zniszczą!" Tadeusz Bolduan]. Gdańsk-Oliwa ; Wejherowo, 1992. Gerard Labùda Historia Kaszubów w dziejach Pomorza t.1 Czasy średniowieczne, Gdańsk 2006. Augustjanie Pommerellisches Urkundenbuch, II, 18, p. 16. Òbaczë téż. Òlëwsczi Park
Mùrowańc - to je kòlonia w pòmòrsczim wòjewództwie, w stołpsczim krézu, w gminie Główczëce.
Czôrnô òlszô abò czôrnô ólszka ("Alnus glutinosa" Gaertn.) – to je ôrt roscënë z rodzëznë brzózkòwatëch ("Betulaceae" Gray). To drzéwiã colemało rosce kòl rzéków. 
Macéj Bańdur (pol. "Maciej Bańdur") – kaszëbsczi jãzëkòznôwca, dzejôrz, szkólni kaszëbsczégò jãzëka. Główni redachtor «Skrë». Prôcownik Instutitu Slawisticzi Pòlsczé Akademie Naùk. Pòpùlarizator klasiczné òrtografie kaszëbsczégò jãzëka. Je aùtorã kaszëbsczégò przekładu ksążczi "Môłi Princ" Antoine'a de Saint-Exupérygò. Przëpisë.
Wenus ("Venus") – wedle mitologie bëła rzimską bòżëną miłotë.
Ùkrajińsczi jãzëk (ùkr. "українська мова") – jãzëk z pòrénkòwòsłowiańsczégò karna słowiańsczich jãzëków. Gôdô nim kòl 45 mln lëdzy, wikszi dzél jaczich mieszkô w Ùkrajinie. Òn je państwòwim jãzëkã w Ùkrajinie i jednym z państwòwich jãzëków w Naddniestrzu. Ùkrajińskòjãzëczné lëdztwò mieszkô téż w Biôłorësczi, Mòłdawsczi, Pòlsce, Rusczi, Rumùńsczi, Słowacczi, Kazachstanie, Argentinie, Brazylsce, Wiôldżi Britaniji, Kanadze, Zjednónych Krajach Americzi. Wedle genealogii nôblëższim ùkrajińsczimù je biôłorusczi jãzëk; òd IX-XI st. òbadwa jãzëczi dzélowò fòrmowałë sã na pòspólnym dialektowim spòdlim – òsoblëwie nordowé dialektowé karno ùkrajińsczégò jãzëka twòrzi dialektowé "continuum" ze skrôwnyma pôłniowima biôłorusczima gwarama Pòleségò. W strzédnowiekù òbadwa nôrodë miałë pospólny jãzëk w knégach. Wespółczasno dlô zapisu ùkrajińsczégò jãzëka ùżiwô sã adaptowóny cyrilicë, jakô skłôdô sã z 33 lëtrów. Òsoblëwòscą ùkrajińsczégò alfabétu (w przërównanim z jinëma cyrilicczima) je brëkòwanié lëtrów Ґ, Є a Ї. Ukrainian - Kashubian
Aptéka - to je léczny môl gdze kùpiô sã nôbarżi léczi i jinë lékarsczé wërobinë (np. òbwiniãca). To dô téż jinternetowé aptéczi. Ùstawa
Ivana Vrdoljak-Vanna, (ùr. 1 séwnika 1970) je chòrwacką spiéwôrką.
Zwëczajnô jedlëna ("Abies alba" Mill.) – wiedno zeloné drzéwiã z rodzëznë sosnowatëch ("Pinaceae"). Mòrfòlogiô. Jedlëna to je drzewò: wësoczé kòle 50 métrów, piéń grëbi, przemiara ù stôrich drzew nawetka do 3 métrów, kòróna ù młodëch drzew kùżlowatô, ù stôrëch splëszczonô, kòra głôdkô, cemnoszarô, ù starëch drzew łëzgòwatô, pòpãkanô, jigłë długòscë 1 – 3 cm, tãpò zaòkrągloné na kùńcach, wiéchrznô strona cemnozelonô, dolnô pòkrëtô dwùma biôłima sztrépama nôlotu wòskù, szëszczi kòle 15 cm długòscë ë przemiara 3 – 5 cm, stojącé na gałãzë; czej dozdrzénieją, rozpôdają sã, òstôwô blós òs szëszczi. żëjë do 500 lat. Ekòlogiô. Jedlëna mô wiôldżé wëmôgania co do mòkrzëznë lëftu ë zemii. Je baro czëłô na zaczapanié lëftu ë téż na nisczé ceplëznë. Je to roscëna léczniczô, ùżiwónô przë reùmaticznëch bòleniach ë inhalacjach w stónach zapôliwnëch gardła ë òskrzelów. Wëstãpòwanié. Rosce w górach pôłniowi ë westrzédni Eùropë, na wësokòscë 400 – 1000 métrów n. p. m., w rozmajitëch karnach lesnych (lasë jedlënowò – danowé abò lasë jadlënowò – bùkòwé). Na Kaszëbë òna trafia w pierszi pòłowie XIX wiekù. Jedlënowé semiona przëwiezlë tu m.jin. z Sudetów. Do dzysô z nëch XIX-wiekòwëch òbsadzeniów wiele nie òstało. Dzél ju spùscëlë. Na Kaszëbach nôwiãcy rosce tich jedlënów w bëtowsczim pòwiece, òsoblëwie w nadlesyństwie Òsësznica. Tu je mòżno òbzerac taczé, co są wiãcy jak 130 lat stôré, i taczi, co zaczãłë żëcé dopiérze 2–3 lata temù. Òchrona. W Pòlsce ten ôrt drzewów je chroniony w rozmajitëch rezerwatach nôtërë. Są to m.in.: Rezerwat Nôtërë Błogie Rezerwat Nôtërë Jaźwiny Rezerwat Nôtërë Jabłecznik Rezerwat Nôtërë Jamno Rezerwat Nôtërë Jedlina Rezerwat Nôtërë Jeleń Rezerwat Nôtërë Jodłowice Rezerwat Nôtërë Jodły Karnieszewickie Rezerwat Nôtërë Jodły Ostrzeszowskie Rezerwat Nôtërë Jodły Łaskie Rezerwat Nôtërë Kaliszak Rezerwat Nôtërë Kamień Michniowski Rezerwat Nôtërë Kozie Kąty Rezerwat Nôtërë Kruszewiec Rezerwat Nôtërë Lasek Kurowski Rezerwat Nôtërë Majówka Rezerwat Nôtërë Mokry Las Rezerwat Nôtërë Murowaniec Rezerwat Nôtërë Natalin Rezerwat Nôtërë Nowa Wieś Rezerwat Nôtërë Szklarnia Rezerwat Nôtërë Twarda Rezerwat Nôtërë Wojsławice Rezerwat Nôtërë Wrząca Rezerwat Nôtërë Zabrzeźnia "Jodła pospolita (Abies alba Mill.) – charakterystyka, występowanie, wymagania, zastosowanie" "Jodła pospolita – charakterystyka hodowlana" "Jodła pospolita" Jakub Mowszawicz, "Przewodnik do oznaczania drzew i krzewów krajowych i aklimatyzowanych", Warszawa 1979. Bruno P. Kremer, "Przewodnik. Drzewa i krzewy" , Warszawa 1995
Syjamsczi krokòdil ("Crocodylus siamensis") – to je ôrt gadzënë z rodzëznë krokòdilowatëch. Òn żëje w Azje, ale mòże wëdżinąc.
Skarszewë (téż: Skarszewò; pòl. "Skarszewy", miem. "Schöneck") - garc w Pòmòrsczim Wòjewództwie, w Starogardzczim Krézu, 40 km na pôłnié òd Gduńska. Òbczôs Królewsczich Prësów stolëca Pòmòrzczégò Wòjewództwa. Tã mòże nalezc rujinë joannicczégò zómkù jak téż stôrą cerczew z XIII wiekù. Miona gardu w zdrojach. Jinsze miona gardu to téż: "Reueninov" (?) 1198, "Rownino" (?) 1290, "Rounino" (?) 1290, "in Schoneck(e)" 1305, "Soneck" 1326; "Sonek" 1334, "Schonekke" 1334, "Schonek" 1334-1335, "Schoneck" 1336, "Scheneck" ib. "Schoneck" 1341, "Schönecke" 1341, "Schoeneck" 1341, "zu Schönecke" 1346, "Schonecke" I pôłwa XV w., "Schonegke", "Schoneck" "Schonegk" "Schonecke" 1415, 1418, 1420, 1431, 1438, "Skarszewo" <1454, "Skarschow" 1471, "Skarszowa" 1503, "Skarszewi" 1513, 1521, "Skarszowa" 1526, "Skarssewo " 1534, "Schöneck" 1570, "Skarszewy" 1583, "na miasteczku Skarszewie" 1624, "na tymże miasteczku Skarszewach" 1624, "Schöneck" 1659, kòl 1790, "Skarszowy" 1664, "Skarszewo" 1687, "datum in Karschewy" 1729, "Skarszewo" 1790, 1807, "Skarszewy" 1879, 1889, "Skarszevé" (Cenôwa), "Skarszewë" (Ramułt).   Commons:
  W Kartuzach doszło do założeniô Regionalnégò Zrzeszeniô Kaszëbów ("Zrzeszenie Regionalne Kaszubów") 21 gòdnika, Henrik Dawidowsczi - kaszëbsczi pisôrz.
Stôwkòwô żaba abò rzãsnica ("Pelophylax lessonae" Camerano, 1882) - to je łaza z rodzëznë żabòwatëch ("Ranidae"). Ta żaba żëje m. jin. w Kaszëbsczim Krôjòbraznym Parkù. Òn w swòjim czasu chrochce.
Kudowa-Zdrój - je gardã w Pòlsce, w dólnoszląsczé wòjewództwò. Kudowa-Zdrój
Simon Pegg, (ùr. 14 gromicznika 1970) je anielsczim teatrownikem.
Lubin (miem. "Lüben") - gard w dólnoszląsczim wòjewództwie. Lubin je stolëcą lubinsczégò krézu. Lubin mô apartné ùrzãdë dlô gardu ë wsowi gminë. W Lubinie je stolemne kòpôlnictwo kòpru i produkcëjô kòpru od r. 1960. Pòlsczi państwówi Kombinat Górownô-Hëtowë Kòpru, dzys z mionã KGHM Pòlsczi Kòper S. A., ma w Lubinie sedzbã direkcëji. Od 1945 r. je tu achtnione karno balôrzów "Zagłębie Lubin". Lëdztwò gardu: 79.716 mieszkańców. Òficjalnô starna Lubina
Plaskati rąb - je robiony np. w żukòwsczim wësziwkù. Wiele nim je wëszëté np.: w pszczółce i mòrsczi gwiôzdze. Wzory haftu kaszubskiego : szkoła żukowska. Gdańsk : Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie. Oddział Gdański, 2007, ISBN 978-83-925340-0-6 Barbara Rezmer: Jak haftować po kaszubsku. Gdańsk : Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie Oddział Miejski, 1989, ss. 38 i in. wësziwczi z Kaszëb Zdrzë téż. Kaszëbsczi wësziwk
Epitet ("przëdôwk", "flëczk") – słowò (przëdôwnik, jistnik abò przëczasnik), chtërno òpisowô jaczis przibiór, statk, òbiekt - na przëmiar: "brzëdczi knôp", "strasznô biéda", "bilietnô kasa", "lëchi pies", "bijącô żëła". Epitet mô znaczënk dlô znaczeniégò słowów, chtërnëch sã tikô. Òpisywô leżnote wepòwiôdającégò sã ò tim òbiekce abò rzôdzëznie. Òn je téż stosowóny w pòezji.
Biały Bór (we zdrojach: "Baldenburg" 1395, "Balle" 1550, "Ballen" 1578, "Balde" 1575 (1579), "Białobork" 1655, "de Ball. de olde" 1670, "Białembork" 1880, "Bal" (XIX w. Paweł Panske), "Bala" (Cenôwa), miem. "Baldenburg"; mòżebné kaszëbsczé pòzwë: "Biôłé", "Bielno", "Biôłô") – gard w szczecënecczim krézu w zôpadnopòmòrsczim wòjewództwie nad Biôłą Rzéką. Lëdztwò gardu: 2.209 (2008) Wiéchrzëzna gardu: 12,82 km2 Edward Breza, "Biały Bór"
Czôrny nosoróg ("Diceros bicornis") – to je ôrt wiôldzégò niepôrokòpëtnégò suska z rodzëznë nosorógów. Òn żëje w Africe.
pòlsczégo króla Kadzmierza IV ë miono Królewsczi Pòlsczi Gard Gduńsk
Kùrowie abò Kùronowie - to bëlë lëdze, chtërny mieszkelë tam gdze dzysô są zôpadné dzéle Lëtewsczi i Łotewsczi, a wiele z nich kòl Bôłtu. Òni bëlë gbùrama i rëbôkama, a czedës gôdelë pò kùrońskù. W sądach òni gôdelë pò lëtewskù, a pò miemieckù nié chcelë gadac. Baro wiele z nich bëło lëtersczi wiarë. Kuronowie 
Argentina ("República Argentina") je stolemnim państwã w Pôłniowi Americe. Stolëca i nôwikszi gard to Buenos Aires. Argentina je òsmim co do wiôlgòscë państwã swiata. Dôwni bëł tu prezydent Juan Peron i jégò baro pòpùlarnô białka Evita Peron. A òd 1976 do 1983 roku bëła tu òkrutnô diktatura wòjskòwich jenerôłów i òficérów, chtërni zamòrdowalë pònad 30.000 Argentińczików. Pòtemù né jenerôłowë bëlë zamknące w sôdzë. Dzys, òd 2013 roku papiéż to Frãcëszk, chtërni je z Argentinë.
Trigraf – sparłãczenié trzech lëtrów, jaczé òznôczô jeden zwãk (fònem). W jãzëkach z dôwną pismieniową tradicją trigrafë pòwstają samòrzutnie, w wënikù przemianów w zwãkòwim składze jãzëka. Na przëmiôr trigraf "sch" w anielsczim jãzëkù pòwstôł temù, że pierwòsznô wëmòwa [skh] przeszła z czasã w zwãk [ʃ]. Na ògle w szëkù słowów (na przëmiôr w słowôrzach) trigrafë traktëje sã jakò sparłãczenié trzech òsóbnëch lëtrów. Czasã równak w niechtërnëch jãzëkach digrafë i trigrafë mają kònkretną pòzycjã w alfabéce, na przëmiôr madżarsczi trigraf "dzs", jaczi òznôczô zwãk [d͡ʒ]. Digraf
Jezoro Sëtno (pòl. "Sitno") - to je jezoro ò wiéchrzëznie 0,666 km² w kartësczim krézu, w òbéńdze Kaszëbsczégò Pòjezerzô. "Sitno" (jezioro) 
Sprôwné pòdzelenié je to pòdzelenié państwòwi òbéńdë na mniészé òbrëmia, chtërno mô na célu midzë jinszima zlepszenié wëkònywaniégò zadaniów przez ùrzãdë państwòwégò sprôwianiégò. Té òbrëmia nazéwają sã jednostczi sprôwnégò pòdzeleniégò państwa. Sprôwné pòdzelenié je ôrtã regionalizacëje, to znaczi pòdzelënkù państwa na sprôwné regionë, chtëren òpierô sã na różnëch kriteriach: geògraficznëch, dzejowëch, gòspòdarczëch, wëcmanowëch ë prawno-sprôwnëch.
Néderlandzkô je państwã w Zôpadny Eùropie, krôj Eùropejsczi Ùniji. Néderlandzkô je kònstitucyjną mònarchią. stoleczny gard: Amsterdam lëdztwò: 17.100.475 mieszkańców (2017) wiéchrzëzna: 41.543 km² dëtk: euro telefón: +31 Internet: .nl  
Lësati toczk ("Myodes glareolus", téż "Clethrionomys glareolus") – to je susk i grëzôk z rodzëznë skrzeczkòwatëch. Òn mòże wôżëc wicy jak 30 g. Kaszëbi mògą na niegò gadac toczk. Òn je zwëkòwò aktiwny òb noc i òb wieczórk, le jegò mòże czãstò widzec i òb dzéń.
Kòżëczkòwò (pl. "Kożyczkowo") – kaszëbskô wies w Pòlsce w òbéńdze Kaszëbsczégò Pòjezerzô, w pòmòrsczim wòjewództwie, w kartësczim krézu, w gminie Chmielno. Òno je w òbéńdze Kaszëbsczégò Krôjòbrazowégò Parkù. Ta wies je na na szlachù zaniechóny terô banowi sécë Kartuzë-Srôkòjce-Lãbòrg. W òbéńdze szôłtëstwa sã miészé kòlonie: Dólny Młin, Górny Młin, Rzim, Stanowiskò  Lista gmin wpisanych na podstawie art. 12 ustawy z dnia 6 stycznia 2005 r. o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym (Dz. U. z 2015 r. poz. 573) do Rejestru gmin, na których obszarze używane są nazwy w języku mniejszości
Wiôldżi slënik ("Arion rufus") - to je smôrzcz z rodzëznë "Arionidae". Òn mòże żëc m. jin. na Kaszëbach. Wiôldżi slënik je do 18 cm dłudżi i ni mô bùdinôszka. Òn mòże żëc w lese i bëc np. całi bruny, ale tak wiedno nie je. Wiôldżi slënik baro z wiérzchù szlachùje za szpańsczim slënikã. s. 81 "Arion rufus" "Arion rufus"
Mm M, m – trzënôstô lëtra pòdstawòwégò łacyńsczégò alfabétu. W kaszëbsczim alfabéce je òsmënôstą lëtrą.
Katolëcczi Kòscół (rzimsczégò òbrządkù) - nôwikszô na swiece chrzescëjańskô wëzaniowô zrzesznica, głoszącô regle wiarë ë żëcô zwóné katolëcëzną. Pierszi w nim je Biskùp Rzimù - Papiéż. W spòleznie z nim je kòlegium biskùpów z nim zrzeszonych. Dzysô Papiéżã je Frãcëszk. Katolëcczi Kòscół je dzysô na Kaszëbach dominëjącą religiją, wikszosc Kaszëbów je wëznaniô rzimskò-katolecczégò. Pamiãtné słowa ò ùtrzëmanié swòji wiarë ë kùlturë wëpòwiedzôł do Kaszëbów, papiéż Jan Paweł II w Gdini i Sopóce. Swégò czasu nimò cëskù na germanizacjã prësczich władzów, Katolëcczi Kòscół béł ùznôwóny za òbstojenié pòlskòscë. Bëło tak nimò ùległoscë niechtërnëch biskùpów, bãdącëch – przë znajomòscë pòlsczégò czë kaszëbsczégò jãzëka – z rodowiznë Miemcama. Kaszëbsczi jãzëk do rzimskò-katolëcczegò òbrzãkù wprowôdzony òstôł w latach 90-tëch XX stalata. Wiele Kaszëbów i ni leno òni - w tim kòscele - mòdlą są ò jak nôchùtszé wëniesenié Słëdżi Bòżégò Kònstantina Dominika na wôłtôrze. Krziże na rozchódnëch drogach zrosłë są z widzënkã zemi Kaszëbów.
Krzëszlôk – to je drzewiany element np. w bôce, chtëren łączi spódk z bortą. Ón mòże bëc z krzëwi grëbi gałãzë dãbù.
- Manuel Noriega, panamsczi pòlitikôrz, prezydent Panamy (ùm. 2017) 1974 - D'Angelo, amerikańsczi spiewôrz w sztelu soul 1962 - Sheryl Crow, amerikańskô spiewôrka 1969 - Jennifer Aniston - amerikańskô teatrownica 1524 - Jizabela Aragonskô, ksãżnô Neapolu, mema krolawej Bony Sforzy 1829 - Aleksandr Gribojedow, rusczi runita, diplomata (ùr. 1795) 1948 - Sergej Eisenstein, rusczi reżiser filmowy (ùr. 1898) 1963 - Sylwia Plath, amerikańskô poetka, runitka (ùr. 1932) 2012 - Whitney Houston, amerikańskô spiewôrka, teatrownica (ùr. 1963). Pò pòsce przińdze swiãto.
Macerzónka ("Thymus" L.) – to je szlach roscënów z rodzëznë głëszkòwatëch ("Lamiaceae"). Na Kaszëbach rosce dosc wiele macerzónków. Lëteratura. Ernst Seefried-Gulgowski, Von einem unbekannten Volke in Deutschland. Ein Beitrag zur Volks- und Landeskunde der Kaschubei /Izydor Gulgowski, O nieznanym ludzie w Niemczech. Przyczynek do ludoznawstwa i krajoznawstwa Kaszub, przekład M. Darska-Łogin, red. naukowa i wstęp J. Borzyszkowski, Berlin 1911 - Gdańsk 2012, s. 176
Brzezënka (pòl. "Brzezinka") - to je kaszëbskô môłô kòlonia w pòmòrsczim wòjewództwie, w bëtowsczim krézu ë w gminie Czôrnô Dãbrówka.
Pańsczé Wniebòwstąpienié - to je swiãto, chtërno wëpôdô 40. dnia òd Jastrów (czwiôrtk) w christianiznie. W katolëcczim kòscele òno je w VII Wiôlgònocną Niedzelã.
Glincz – to je kaszëbskô wies w gminie Żukòwò, w kartësczim krézu pòmòrsczégò wòjewództwa. Jeden dzél zwie sã tu Nowi Glińcz, a drëdżi Stôri Glińcz. Tu w szkòle dzece ùczą sã kaszëbsczégò jãzëka. Òficjalnô kaszëbskô pòzwa wsë òsta wprowadzónô 26 zélnika 2013. "Glińcz" 
Rëbôk - chłop, chtëren łowi rëbë, brzôd mòrza i z tegò żëje. Mòże to robic sóm abò np. w maszoperëji. Równak colemało rëbôce robią to w karnie na kùtrach abò na wiôldżich òkrãtach. Żebë łowic na jezorach i rzékach rëbôcë wëkòrzôstiwają môłi czôłna, na mòrzach kùtrë, a do dalekòmòrsczich i òceanowich wialdżi òkrãtë. Do łowienié rëbów rëbôcë ùżiwajóm rozmajitich séców. Rodzaje sécòw. do łowienié bańtków i òkùnków - céza; séc rãczny - wicôrk, kaszôrk, czidôk, czidala, szlapiónka; włokòwô na wãgòrzë - wôta; zastawnô na wãgòrze - żak,brodùz; séc na łososë - pławnica; do łowienié slédzy i mùtków - manca, mrzeża; sec zastawnô - neta, drguba, gałatka, mrżéżka, kleszczówka,wątórz; na krabë, rëczi - krabón i rëcznik . mòrina sziper rëbôcë mòrsczé- maszopi môłi rëbôcë- jezorné
Pùlówer – to je wiérzchny ùwiãzłi òbleczënk, chtëren òbkriwô srąb do pasa i rãce, a óblëkô sã gò przez głowã. Òn je kąsk jiny jak kardigón.
Frãcëszk Linke (pòl.: "Franciszek Linke") - béł direktorã Kòmunalny Kasë Òbszcządzëznë w Gdynie w latach 1926 - 1939. Òn urodzył sã 21 gòdnika 1903 rokù. Miemcë gò mają zabiti 11 lëstopadnika 1939 rokù kòl Wiôldżi Piôsznicë. "Komunalna Kasa Oszczędności w Gdyni"
Kòmisjô Gbùrzeniô i Rozwiju Wsë – to je jedna ze sztabilnëch sejmòwëch kòmisjów. W ni są pòsélce. Òna zajimô sã sprawama gbùrzeniô, brzadnictwa, ògrództwa i jinfrasztrukturë wsë. Téż przerobizna rëbów i jiné jistné sprawë do ni słëchają.
Geòrg Wenker (niem. "Georg Wenker") (ùr. 1852 – ùm. 1911) béł miemiecczi ùczałi. Òn w latach 1879 – 1887 zebrôł tołmaczenie 40 miemiecczich zdaniów m.jin. z Kaszëb, jedno z nich bëło: "Im Winter fliegen die trockenen Blätter durch die Luft herum". W Strzelnie przetołmaczëlë i zapiselë je tak: Wsimie lötajo sechi läste wleffze. Z jegò materiałów je ksążka: "Dialekty kaszubskie w świetle XIX-wiecznych materiałów archiwalnych : prezentacja i opracowanie kaszubskich materiałów językowych zebranych przez Georga Wenkera w latach 1879-1887" H. Pòpòwsczi-Tabòrsczi, E. Rzetelsczi-Feleszkò (2009). Jerzi Tréder: Spòdlowô wiédzô ò kaszëbiznie - Gduńsk 2014, ss. 130-131
Drobnokwiatowô wika ("Vicia hirsuta") - to je roscëna z rodzëznë bòbòwatëch. Na Kaszëbach òna mòże bëc zelëskã w ògródkach. Drobnokwiatowô wika kwitnąc mòże w maju. Zróżnicowanie florystyczne zachodniego obrzeża Zatoki Puckiej (północna Polska) s. 14 "Vicia hirsuta"
Rąkla ("Beta vulgaris" L.) - to je jednorocznô abò dwalatnô roscëna z rodzëznë łapùchòwatëch. Tu słëchają: cëkrowô rąkla, czwikła, pôsnô rąkla i jin.
Gòlëb-Dobrziń (pol. Golub-Dobrzyń) - krézewi gard nad Drwãcą w kùjawskò-pòmòrsczim wòjewództwie. Nen gard òstôł ùsôdzóny w 1951 r. przez sparłãczëne 2 apartne gardë: Gòlëb na prawò nad Drwãcą i Dobrziń na lewò nad Drwãcą.   W Gòlëbë Krzëżôcë zbùdowalë zómk i nadalë gardowé prawò w 1421 r. Dobrziń miôł gardowé prawò od 1789 r. do 1870 r.
Pòtãgòwsczé Jezora (pòl. Jeziora Potęgowskie) - to karno pòlodofôłtowich jezorów, jaczé wôpełniwają tzw. "Pòtãgòwską Rinnã", chtërną ògrańczô òd nordë i zôpadu rozległi kòmpleks Mirochòwsczich Lasów. Pòzwa pòchôdô òd wsë Pòtãgòwò. Charakteristika. Wszëtczé jezora charakterëzëją sã dosc wiôlgą głãbòkoscą i długòscą a téż niewiôlgą szérzą. Jejich wòda mô jasnoòrzechòwą farwã, pòchôdającą z farwników jaczé wëstãpiwają w lëstach òtaczjącëch je bùków. Czekawinczi. Na wschòdze leżi jezoro Lubògòszcz, jaczé je krôjòbraznym i floristicznym rezerwatã. Kòl jegò nordowégò ùbrzegù są zlepieńcowé grotë. Nad zwãżëną parłãczącą pòstãpné jezora - Kòcankò ë Pòtãgòwsczé je widzënkòwi pùńkt Zosynk. Zôpadny kùńc Pòtãgòwsczich Jezorów twòrzą sparłãczoné za sobą jezora Czôrné ë Biôłé. Do karna jezorów trzeba wrëchòwac téż jezora: Folwarczné; Junno; Kamienicczé; Òdnoga; Swiãté. Kòl karna jezorów Pòtãgòwsczich jidze turistny Szlach Kaszëbsczi.
Kanadijka - to je môłi bôt, a na nim trzeba paczënowac. Kanadijków je wiele m.jin. w Kanadze.
Gniéwino (pòl. "Gniewino") - to je kaszëbskô wies w gminie Gniéwino, w wejrowsczim krézu pòmòrsczégò wòjewództwa. Tu je kòscół zbùdowóny w latach 1870 -1872. Tu bëlë szpańsczi balôrze (méstrowie swiata i Eùropë) i w czerwińcu 2012 rokù ùzdrzec tu kòpniącé balë nie bëło niczim nadzwëkòwim. Szpanijczicë w 2014 rokù są wcyg méstrowie swiata w kòpóną balã.
Oskar Kolberg ("Henrik Òskar Kòlberg" - ùr. 1814 rokù – ùm. 1890 rokù) béł etnografã, fòlkloristã i kòmpòzytorã. Òn drëkã wëdôł kòle 200 artiklów z òbrëmia etno­grafii, fòlkloristiczi, jãzëkòznôwstwa ë mùzykòlogii. Òskar Kòlberg na Kaszëbach béł w zélnikù 1875 rokù. Z Sopòtu òn robił wanodżi i tak òn béł w Òlëwie, Kackù, Òksëwiu, Wejro­wie i Gduńskù. To dô nôdgrodã m. Òskara Kòlberga.
Léón Heyke - ùrodzył sã w 1885 rokù w Cërzni kòl Czelna w wejrowsczim krézu. Òn chòdzył do prësczi pòwszédny szkòłë w Bieszkòwicach i do klasycznégò gimnazjum w Wejrowie. Dzãkã dëtkóm wejrowsczégò dzekana ks. Walãtégò Dąbrowsczégò rodã z Gòwina, skùńcził Dëchòwné Seminarium w Pelplinie, a pòsobno doktorancczé teòlogiczné sztudia w Fribùrgù Brizgòwijsczim i we Wrocławiu. Jakno wikari béł w czile parafiach. Òbczas I swiatowi wòjnë służił, jak wiele jinëch ksãżi w prësczi armie; béł sanitariuszã i kapelanã w Chełmnie i Czôrnym. Pierszenił wiérztama w "Gryfie". Ùsôdzôł historiczné ë patrioticzné wiérztë, jakno ë miłotné. Béł wôżnym pòétą, chtëren pisôł nordową kaszëbizną lësôcką. Béł ksãdzã, doktorã teolodżëji ë jednym z zakłôdôrzów Towarzëstwa Młodokaszëbów. Jegò ùsôdztwò miało wiôldżi cësk na Aleksandra Labùdã ë Jana Trepczika. W 1930 rokù dostôł za lëteracczé ë pedagògiczné dzejanié Złoti Krziż Zasłëdżi. Miemcë mają go rozstrzélné na zôczątkù II-dżi swiatowi wòjnë (16 rujana 1939) w Szpãgawsczim Lasu kòl Starogardë. Wojewoda Dobrogòst i Miłosława (1923-39) Bardzeńskji vergle (1923) Kaszëbsczié spiéwë (1927) Auflage, Sagner, München 1991, ISBN 3876904889. F. Neureiter: Historia literatury kaszubskiej : próba zarysu, przełożyła Maria Boduszyńska-Borowikowa ; wstępem opatrzył Tadeusz Bolduan, Gdańsk : Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie, Oddział Miejski, 1982, ISBN 8300002561. "Gryf" Worldcat LEGEŃDA Ò SPIĄCYM WÒJSKÙ „Żelezôk przed sądã”. Wëjimk (pl)
Biôłorus (spòtikô sã téż fòrmë Biôłorusjô, Biôłoruskô; biôłor. "Беларусь"), òficjalnô pòzwa: Repùblika Biôłorus (biôłor. Рэспубліка Беларусь) – państwò w pòrénkòwi Eùropie. Jegò lëdztwò skłôdô 9 mln 485 tës. òsób (stój na pòłowę 2015 rokù), wiéchrzëzna – 207.600 km². Stolëcą i równoczasno nôwiãkszim gardã Biôłorusë jawi sã Mińsk. Państwòwima jãzëkama są biôłorusczi i rusczi. Biôłorus to państwò ùnitarné, prezydenckô repùblika. 20 lëpińca 1994 stanowiskò prezydenta òbjimnął Alaksandr Łukaszenka, chtëren wëgrôł téż wëbòrë w 2001, 2006, 2010 i 2015 rokù. Biôłorus dzeli sã na 6 òbwodów, gard Mińsk mô osoblëwi status „gardu repùblikańsczégò pòdpòrządkòwaniégò”. Pòdług geògraficznégò pòłożeniô Biôłorus leżi w centrum Eùropë. Na nordowim zôpadze greńczë z Lëtewską, na zôpadze z Pòlską, na nordze z Łotewską, na pòrénkù z Ruską, a na pôłnim z Ùkrajiną. Dëtkã Biôłorusë je biôłorusczi rubel.  
Zesłanié Swiãtégò Dëcha - wôżne chrzescëjańsczé swiãto ùwdôrzające zesłanié Swiãtégò Dëcha. Lud zwie to swiãto Zeloné Swiątczi i czasem Kaszëbi stroją na nie kòl dwiérzów brzózkama. Przësłowié: Do Swiãtégò Dëcha nie zjimôj kòżëcha, a pò Swiãtim Dëchù chòdzë téż w kòżëchù.
Jan Louis Perkowski (29 gòdnika 1936, Perth Amboy, New Jersey) – to je amerikańsczi profesor słowiańsczich jãzëków i lëteraturë, chtëren zajimôł sã kaszëbizną w Zjednónëch Krajach Americzi i wnożënie Wilno w prowincje Ontario. Pisôł tekstë namienioné kaszëbsczémù „idiolektowi”. Jegò ksążka "A Kashubian Idiolect in the United States" skòncentrowónô je przede wszëtczim na mòwie Kaszëbë Stevena (Szczepana), ùrodzonégò w stanie Minnesota, starszi chtërnégò, Józef i Agùstina, wëjachelë do Americzi pòd kùńc XIX stalatégò. 1969: "A Kashubian Idiolect in the United States" 1972: "Vampires, Dwarves and Witches Among the Ontario Kashubs". Ottawa, Ontario, Canada : 1972 1976: "Vampires of the Slavs". Cambridge, Massachusetts, USA : Slavica, 1976. ISBN 0-89357-026-5 1978: "Gusle and Ganga Among the Hercegovinians of Toronto". Ann Arbor, Michigan, USA : University Microfilms International, 1978. ISBN 0-8357-0321-5 1982: "The Romanian Folkloric Vampire". "East Europe Quarterly", September 1982. Reprinted in "The Vampire: A Casebook", Alan Dundes, ed. (University of Wisconsin Press, 1998) ISBN 0-299-15924-8 1989: "The Darkling: A Treatise on Slavic Vampirism". Columbus, Ohio, USA : Slavica, 1989. ISBN 0-89357-200-4 2000: "Linguistic History Engraved in Gold and Silver: Legends on the Coins of St. Vladimir". 2006: "Vampire Lore: From the Writings of Jan Louis Perkowski". Slavica, 2006. ISBN 0-89357-331-0
1959 - Billie Holiday, amerikańskô spiewôrka w sztilù jazz i blues
Pòrénkòwòsłowiańsczé jãzëczi - jedno z trzëch karnów słowiańsczich jãzëków (króm zôpôdno- ë pôłniowòsłowiańsczich jãzëków). Gôdô nima kòl 210 mln lëdzy w Pòrénkòwi Eùropie ë Nordowi Azëji. Régòwanié pòrénkòwòsłowiańsczich jãzëków: jindoeùropejsczé jãzëczi słowiańsczé jãzëczi (kòl 317 mln) pòrénkòwòsłowiańsczé jãzëczi (kòl 210 mln) jãzëk Krëwiczów † stôrorusczi † biôłorusczi (kòl 10 mln) rusczi (kòl 160 mln) ùkrajinsczi (kòl 40 mln) rusyńsczi Òznaczenia: † - wëmarły jãzëk abò dôwnô historëcznô cządnica dzysdniowégò jãzëka
Żż Ż, ż – lëtra rozszerzonégò łacyńsczégò alfabétu ùżiwónô w kaszëbsczim, pòlsczim, maltańsczim i wilamòwsczim jãzëkù. W kaszëbsczim alfabéce je òstatną (34.) lëtrą. Òdpòwiôdô ji zwãk [ʐ] (tak samò, jak w pòlsczim jãzëkù). W maltańsczim lëtrze ti òdpòwiôdô zwãk [z].
Òò Ò, ò – lëtra rozszerzonégò łacyńsczégò alfabétu, ùżiwónô w kaszëbsczim jãzëkù. Jakno warijant lëtrë „o” ùżiwónô je téż w katalońsczim, italsczim, lombardsczim, oksytańsczim, szotlandzczim i wietnamsczim jãzëkù. W kaszëbsczim alfabéce je 22. lëtrą. Òdpòwiôdô ji wëmòwa [wɛ].
Uniejów (kasz. "Ùniejów") - to je gard w łódzczim wòjewództwie. Pòłożenié. Geògrafné kòòrdinatë:51°58'12" N 18°48'01" E Domôcô starna gardu
Ùdmùrcjô – repùblika w Rusczi Federacëji na terenie Eùropë. Tu wiele lëdzy gôdô ùdmùrcczim jãzëkiem.
Grabòwsczé Jezoro (pòl. "Jezioro Grabowskie") to je jezoro ò wiéchrzëznie 135,0-140,7 ha w w kòscérsczim krézu, w òbéńdze Kaszëbsczégò Pòjezerzô.
Gmina Lëniô (przódë "gmina Strzépcz") - je wieską gminą w wejrowsczim krézu, w pòmòrsczim wòjewództwie. Do ùrzãdu gminë w Lëni mòże pisac pò kaszëbskù. Szôłtëstwa. Gmina Lëniô zamikô w se 13 szôłtëstwów: "Kãtrzëno, Kòbëlôsz-Pòtãgòwò, Lewinkò, Lewino, Lëniô, Miłoszewò, Niepòczołejce, Òsek, Pòbłocé, Smażëno, Strzépcz, Tłuczewò, Zakrzewò" Sëdzbą wëszëznów gminë je Lëniô. Zemie gminë Lëniô to 9,34% zemiów wejrowsczégò krézu. Co czekawégò? W gminie Lëniô òd 2010 rokù mòżna wanożëc turistno-nôtërnym szlachã ò pòzwie "Pòczuj Kaszëbsczégò Dëcha". Gminë kòl Lëni. Cewice, Kartuzë, Lëzëno, Łãczëce, Serakòjce, Szëmôłd
Marjorie Dias de Oliveira, (ùr. 8 strëmiannika 1982) je brazylską teatrownicą. 2003: "Malhação" ... "Fabiana" 2004: "Malhação" ... "Natasha Ferreira" 2006: "Páginas da Vida" ... "Marina Andrade Rangel" 2006: "Sob Nova Direção" ... "Nely Li" 2007: "Duas Caras" ... "Maria Paula Fonseca do Nascimento" 2009: "Caminho das Índias" ... "Tônia (Antônia Cavinato)" 2010: "S.O.S. Emergência" ... "Flávia Menezes" 2011: "Amor em Quatro Atos" ... "Letícia" 2011: "Malu de Bicicleta" ... "Sueli" 2011: "Cine Conhecimento" ... - 2011: "A Vida da Gente" ... "Manuela Fonseca" 2012: "Lado a Lado" ... "Laura Assunção" 2013: "O Tempo e o Vento" ... "Bibiana" 2005: Marjorie Estiano 2007: Flores, Amores e Bla, blá, blá 2013: TBA 2005: Marjorie Estiano e Banda ao Vivo Marjorie Estiano official website Marjorie Estiano on Universal Music website
Solewnica - to je bùdowniô z drewna i gałãzów psónczi do zwikszaniô stãżënë soli w solny wòdze. Mikroklima kòl solewnicë je pòmòcny w léczneniu niejednëch chòrosców.
Ceres (symbòl: ) - je karłã (kòrusowatą planétą) Słuńcowégò Ùkładu, chtëren je znóny òd 1801 rokù. Òn krążi w pasu planétoidów midzë òrbitama Marsa i Jowisza.
Jón Ùphagen (miem. "Johann Wilhelm Uphagen") – (ùr. 9 grom. 1731 - ùm. 17 lëst. 1802 r.) béł kùpc, dzejopisôrz i wiele lat radzczi Gduńska. Jak òn skùńcził sztudirowanié prawa, filozofiji i historëji w Getindze, tëdë jezdzôł pò Eùropie. To béł przësëżnik, a pisôł téż ò Kaszëbach. W 1792 rokù jak Gduńsk zarabczelë Prësôce, òn zdôł ùrząd. Krom historëji, jinteresowałë go téż nôtërné ùczbë i béł nôleżnikã Towarzëstwa Nôtërnégo w Gduńsku, nôleżnikã Królewscziego Towarzëstwa Nôùkòwégo w Getindze i nôleżnikã ùczbowego Towarzëstwa Stôrożëtnoscë w Londinie. Jón béł téż biblofilã - lubòwnikã ksążek, miôł wiôlgą biblotékã z 10.463 ksążkami, 280 rãcznopisómi i 165 kartami. Pò jegò smierce, nene jegò bokadë zbiérë dostôła Mieskô Bibliotéka w 1879 rokù, dzysô Gduńskô Bibliotéka PAN. W jegò dodómie Uphagenów w Gduńskù gard zrobił mùzeum Jóna w 1910 rokù. Miono Jóna ma dzysô tramwaj gduńsczi nr. 1014 i darżëca w Gduńsku Wrzeszcz Górni. L. Krzyżanowski: Gdańsk, Sopot, Gdynia. Przewodnik, "Sport i Turystyka", Warszawa 1970, s. 59. Ewa Barylewska-Szymańska: Uphagenowie – kronika rodu. W: Józef Borzyszkowski: Rodzina pomorska. Gdańsk: Nadbałtyckie Centrum Kultury, 1999, s. 226–239. ISBN 83-909962-00. Jón Uphagen Parerga historia (1782), str. 403 ("Cassubii") VIAF
Szari zelińt ("Halichoerus grypus") - to je rabùszny susk z rodzëznë zelińtów. To żëje m.jin. w Bôłce.
Ptôszô wika ("Vicia dasycarpa") - to je roscëna z rodzëznë bòbòwatëch. J. Trepczyk: "Słownik polsko-kaszubski", Gduńsk 1994, t. II, s. 348.
Skrzënówk – to béł drzewiany (nôbarżi bùkòwi) statk, na ògle dosc snôdczi. Òn béł np. do sekaniô gãségò miãsa na òkrasã.
Òstrzëce (pòl. "Ostrzyce") są wsą w gminie Somònino, w kartësczim krézu, w pòmòrsczim wòjewództwie w Kaszëbsczim Krôjòbraznym Parkù. Òne są pòłożoné nad Òstrzëcczim J., kòl 9km òd krézowégò gardu Kartuzë. Òstrzëce są wôżnym turistnym òstrzódkã z wiele penzjónatama, wczasowima chëczama ë agrokwatérama. M.jin. tądkã jidze turistny Kaszëbsczi Szlach. 
Chagang ("Chagang-do") je prowincëją w Nordowi Kòreji. Z nordë greńczë z Chinama, òd pòrénkù z Ryanggang ë Pôłniowim Hamgyŏng, òd pôłnia z Pôłniowim P'yŏngan a òd zôpadu z Nordowim P'yŏngan. Na prowincëjô òsta w 1949 rokù wëłączonô z prowincëji Nordowi P'yŏngan. Stolëcą je Kanggye. Geògrafijô. Prowincëjô Chagang je w nordowòzôpadnym parce Kòreji. To nôbarżi górskô prowincëjô, górë są na 98 procentach wiéchrzëznë. Strzédnô wiżô nad równią mòrza to 750 métrów a nadżib terenu w wikszim parce prowincëji to 15-40 gradusów. Prowincëjô je pòd cëskã kòntinentalnégò klimatu z wiôldżim wpłiwã kòntinentalny Azëji. Są henë mrozné a dłudżé zëmë. Cepłota dërno rosce na zymk a zmnészô sã na jeséń, dzãka czemù zymk a jeséń są baro krótczima cządama rokù. Latã czãsto padô dzeszcz, szkwôłë ë grzëmòtë z piorunama nie są rzôdczëzną. Ùrzãdny pòdzélk. Chagang pòdzéloné je na 3 gardë ("Si") ë 15 krézów ("Kun"). Kanggye-si (강계시; 江界市; w gòdnikù 1949 przemianowóné z krézu) Hŭich'ŏn-si (희천시; 熙川市; gard òdd rujana 1967) Manp'o-si (만포시; 滿浦市; gard òd rujana 1967) Changgang-kun (장강군; 長江郡) Chasŏng-kun (자성군; 慈城郡) Chŏnch'ŏn-kun (전천군; 前川郡) Ch'osan-kun (초산군; 楚山郡) Chunggang-kun (중강군; 中江郡) Hwap'yŏng-kun (화평군; 和坪郡) Kop'ung-kun (고풍군; 古豐郡) Rangrim-kun (랑림군; 狼林郡) Ryongrim-kun (룡림군; 龍林郡) Sijung-kun (시중군; 時中郡) Sŏnggan-kun (성간군; 城干郡) Songwŏn-kun (송원군; 松原郡) Usi-kun (우시군; 雩時郡) Wiwŏn-kun (위원군; 渭原郡) Tongsin-kun (동신군; 東新郡) The People's Korea: Chagang w anielsczim jãzëkù.
  W czerwińcu pòwstało amerikansczi pùnkòwé karno Dead Kennedys Paweł VI Jan Paweł I
Bb B, b – drëgô lëtra pòdstawòwégò łacyńsczégò alfabétu, ùżiwónô prakticzno w kòżdim alfabéce na łacyńsczim spòdlim. Lëtra ta pòchòdzy òd grecczi lëtrë "beta" (Β, β). Nôczãscy òznôczô spółzwãk [b], chòc mòże oznôczac téż jiné zwãczi, m.jin. [p] i [v]. W kaszëbsczim alfabéce je czwiôrtą lëtrą.
Martin Shulist (ùr. 28 rujana 1915 r. w wnożënie Wilno w Kanadze i tam ùm. 2 gòdnika 2005 r.) - kaszëbsczi dzejôrz kùlturë w tich stronach. Jegò stark August Shulist ùrodzył sã w 1858 rokù w Lëpùszu. (en)
Królewsczé Prësë historicznô krôjna przënôleżny òd 1466 r. do Pòlsczi. Na kaszëbsczi òbéńdze wikszi dzél lëdztwa żił z gbùrzëznë, rëbaczeniô i lasëznë, w céni cëskù miasta Gduńska. Mieszkeńcë Królewsczich Prës czëlë sã z ùrodzeniô Prësôkama. Bëła tu mòzajika religii i kùlturów. Òb czôs kòntrrefòrmacji pò tridencczim sobòrze, m.jin. dzãka jezujitóm, chtërny wzãlë na se ùczbã diecezjalnégò kleru, ògreńczony òstôł rozwij lëtrzëznë i przëszło nazôd wiele przedstôwców szlachtë i wiesczich parafialnëch zrzesznic - òsoblëwie kaszëbsczich - do katolëcczégò Kòscoła. Dosc tëli znaczënk miało téż dzejanié jinëch, czãsto òdnowionëch klôsztorów, m.jin. norbertanków z Żukòwa, a jesz barżi freńcëszkanów, òpiekùnów nowégò sanktuarium w Wejrowie. Jesz długò problemë i nôbòżné zjinaczeniô, a téż ekònomiczné pòdzéle rozsądzywałë ò codniowòscë żëcô Kaszëbów, doswiôdczonëch téż przez wòjnë, òsoblëwie ze Szwédama. Òstawiłë òne prãgã w historiowy pamiãcë Kaszëbów - negatiwną. Jinaczi bëło z wòjnama pòlskò-tërecczima, a òsoblëwò z Pòmòcą wiedeńską w 1683 r., w jaczi téż bëtnictwò mielë kaszëbsczé szlachcëce i chłopi. To òni dozéralë tradicjã, pamiãc dobrégò króla Jana III Sobiesczégò. Tej téż niejedné z kaszëbsczi szlachtë doszlë nawetka do równiszcza tipòwégò dlô panownégò òkrãżô np. do pòczestnotë senatorów Repùbliczi i wòjewòdów w tich Prësach. Samòstójnosc Królewsczich Prës i z nią sparłãczoné m.jin. prawò indigenatu, òsóbné generalné sejmiczi ti prowincji, ùrëszniłë w pùblicznym dzejanim téż całotã kaszëbsczi szlachtë, nawetka ti biédniészi, chtërna próbòwa ùtrzimac swòją apartnotã w Repùblice Òbùch Nôrodów.
Bank Polskiej Spółdzielczości - je polsczi bank. W 2020 rokù na procent 0,01% na 12 miesący mògł kòl nich liczëc. Grupa BPS
Aa А , a – pierszô lëtra pòdstawòwégò łacyńsczégò alfabétu, ùżiwónô prakticzno w kòżdim alfabéce na łacyńsczim spòdlim. Lëtra ta pòchòdzy òd grecczi lëtrë "alfa" (Α, α) i fenicczi "alef". Nôczãscy òznôczô samòzwãk [a] i jegò wariantë, chòc czasã (na przëmiôr w anielsczim ) mòże oznôczac téż jiné zwãczi. Czãsto wchodzy w skłôd digrafów (nôstarszim je łacyńsczi digraf "ae", jaczi pòzdze przesztôłcył sã w ligaturã æ) abò je mòdifikòwónô diakriticznyma znakama (przikładã są kaszëbsczé lëtrë „ą” i „ã”). Lëtra „a” je pierszą lëtrą téż i kaszëbsczégò alfabétu.
Kelly Brianne Clarkson, (ùr. 24 łżëkwiata 1982) je amerikańską spiéwôrką.
Telefónowi kòd - lëczbòwé ònaczenié kraju ùsadzoné w midzenôrodnëch telefónowëch pòłączeniach. Lëczbë të wëbiéróné są pò tzw. prefikse midzenôrodny rësznotë (w stacjonarny telefóniji w wikszim dzélu krajów swiata je to 00, a w kòmórkòwi +).
Dzélnicowé rozbicé bëł to czas w dzejach Pòlsczi jaczi òstawôł ùgòdno òd 1138 do kòronowaniégò Władisława I Łoczetka w 1320. Òsoblëwą znamką tegò cządu je pòstãpùjącé pòdrobienié pòlsczégò państwa na côrozkã miészé òwładë, co bëłë dërżeniowò samòstójné. Ten proces rzeszôł sã z rozradzanim dinastié Piastów, jaczi kôżdi nôleżnik miôł prawo do władaniégò cządã domôcënë pòdle pòlsczégò zwëkòwégò prawa. Rozbicé państwa, wëdarzało sã ju wczasni, le ùdawało sã ten proces wstrzëmôwac. Dłudżi cząd waraniégò rozbicégò cësnãł na wëbùdzenié regionalnëch partikùlarëznów, urôstanié wôżnotë panowiznë ë wëższégò dëchòwiéństwa. Brak mòcnégò òstrzodka władzë ë spiérczi midzë ksãcama doprowadzëłë téż do trwałi stratë czãscë òbéńdë. Łoczetków krôj ni zajimôwôł ju Zôpadny Pòmòrsczi jakô bëła pòd cëskem Brambòrsczi, Pòrénkòwi Pòmòrsczi, jakô òstała zawòjowanô przez krzëżacczi zôkón, ë téż Lubùsczi Zemi, jakô stała sã brambòrską Nową Marchią ë Szląska, chtëren bëł wikszim dzélã zanôleżny òd Czesczégò Królestwa. Pierwòszné dzélnice. Bolesław III Krzëwògãbi rozdzélëł krôj na: senioralną dzélnicã — niedzélownô ë nieerbòwnò, z Krakòwem, Sieradzem ë Łãczëcą, zôpadnimi Kùjawama, Pòrénkòwą Pòmòrską ë pòrénkòwą Wiôlgòpòlską z Gnieznem, Szląsk ë Lubùskô Zemia — dlô Władysława II, pierszégò seniora, Mazowsze — dlô Bolesława Kãdzerzawégò, zôpadną Wiôlgòpòlskã — dlô Mieszka Stôrégò, Sandomierszczëznã ë Lubelszczëznã — dlô Henryka Sandomiersczégò. Zôpadnô Pòmòrskô mògła bëc pòd władzą seniora jakno leno do 1181 rokù.
Klôtka na mëszë – to je przërëchtënk do chwôtaniô i zabijaniô mëszów.
Swiecé (we zdrojach: "Scwet" 1265, "Zweth" 1321, "Schwedt" 1775; miem. "Schwedt/Oder") - gard we wkrzańsczim krézu w Brambòrzce nad Òdrą.    Lëdztwò gardu: 34.586 (2009) Wiéchrzëzna gardu: 200,12 km2
Ònufri - kaszëbszczé miono chłopsczégò ôrtu. Mòżlëwé zdrobnienié je Nufri. Jeden stolem miôł miono Ònufri.
Wrzescénkò - to je kòlonia w gminie Wickò, w lãbòrsczim krézu pòmòrsczégò wòjewództwa.
Mòłdawiô (téż: Mòłdawskô) – strzódlądowé państwò w pòrénkòwi Eùropie, jaczé na zôpadze grańczi z Rumùńską, a òd pôłniégò, nordë i pòrénkù z Ùkrajiną. Stolëcą Mòłdawsczi je gard Kiszëniów. Geògrafiô. Pòłożenié. Leżi w pòrénkòwi Eùropie, na nordowi pòrénk òd Rumùnie. całownô: 33,851 km² wiéchrzëzna lądu: 32,891 km² wiéchrzëzna wòdów: 960 km² môl na swiece wedle wiéchrzëznë: 140. òglowô długòsc wszëtczich grańców: 1,885 km państwa, z jaczima mô grańce: Rumùniô 683 km, Ùkrajina 1,202 km Brzegòwô liniô. 0 km (państwò strzódlądowé) Klimat. miérny òb zëmã, cepło òb lato Ùsztôłcenié terenu. pòfałdowóny step, nachilony w pôłniowim czerënkù (w stronã Czôrnégò Mòrza) strzédnô wësokòsc: 139 m. n.r.m. nôniższô wësokòsc: 2 m. n.r.m. (rzéka Dniestr) nôwëższi czëp: 430 m. n.r.m. (Dealul Bălănești) rolné gruńtë 74,9% (w tim 55,1% òrnëch gruńtów) lasë 11,9% wielëna lëdztwa: 3,474,121 (wôrtosc szacowónô na lëpińc 2017) môl na swiece wedle wielënë lëdztwa: 131. Lëdze i spòlëzna. Etniczné karna. Mòłdawióni 75.1%, Rumùni 7%, Ùkrajincë 6.6%, Gagaùzowie 4.6% , Rëskòwie 4.1%, Bùłgarzë 1.9%, jinszi 0.8% (wôrtoscë szacowóné na 2014) Jãzëczi. Mòłdawsczi/rumùńsczi 80.2% (òficjalny) (56.7% ùwôżô swój rodny jãzëk za „mòłdawsczi”, chtëren z pòzdrzatkù lingwisticzi je tim samim jãzëkã, co rumùńsczi; 23.5% ùwôżô swój rodny jãzëk za „rumùnsczi”) , rusczi 9.7%, gagaùzczi 4.2%, ùkrajińsczi 3.9%, bùłgarsczi 1.5%, romani 0. 3% (wôrtoscë szacowóné na 2014). Religijné karna. 90,1% prawòsławié (wôrtoscë szacowóné na 2014) mieskô pòpùlacjô: 45,2% (w 2017) wikszé miesczé westrzódczi: Kiszëniów (stolëca) – 725,000 mieszkańców (2015) òficjalnô pòzwa: Repùblika Mòłdawiô (mòłd. i rum. "Republica Moldova") pòliticzny ùstôw: parlamentarnô repùblika stolëca: Kiszëniów czasowô cona: UTC+2 państwowé swiãto: 27 zélnika – Dzéń Samòstójnotë nôrodny himn: „Limba noastră” ("Nasza mòwa") pezydent Maia Sandu (òd 24 gòdnika 2020) premier Natalia Gavrilița (òd 6 zélnika 2021) Pòliticzny system. Ùstawòdôwczô władza. jednojizbòwi parlament (101 nôleżników na sztërëlatną kadencjã) Mòłdawiô w „The World Factbook”
Parafialny kòscół p.w. NMP Królewi Pòlsczi w Gdini béł zbùdowóny w latach 1922 - 1924. W tim gdińsczim kòscele òdprôwiónô je w niedzelã Mszô Sw. w kaszëbsczim jãzëkù.
Hermann Lange (ùr. w 1912 rokù w Miemiecce - ùm. 10 lëstopadnika 1943 r. - ksądz, błogòsławiony Kòscoła rzimskòkatolëcczégò. Miemcë mają go zabiti w sôdzi w Hambùrgù, bò òn miôł gadac, że za przesprawë jich Bóg skôrze. Jegò beatifikacjô bëła 25 czerwińca 2011 rokù w Lubece. Lëteratura. J. Salij, Poszukiwania w wierze. Wydawnictwo „W drodze”.Poznań 1991, s. 88 m.jin. Hermann Lange m.jin. Hermann Lange VIAF
Wirus ("virus") - je z biôłtka i kwasu nuklajinowégò (RNA abò DNA), ale òn ni mô kòmórkòwi sztrukturë. Òn je jak żëwi kòmórkòwi òrganizm, ale téż jak nieżëwô materiô, to je cëzożiwca w kòmórce. Òd wirusów mòże ù lëdzy bëc np.: kòwid-19, wirusowé zapôlenié wątrobë, wietrzné gòscëje.
Knéga Wińdzeniô (z hebrajsczégò וְאֵלֶּה שְׁמוֹת‎, we'elleh shəmōṯ,) - to je dzél Piãcoksãgù napisóny pierwòszno pò hebrejskù. Òna je w Stôrim Testameńce. Ji przełożënk z hebrajsczégò je dokôzã òjca profesora Adama Sykòrë, a pòmôga mù w robòce Danuta Pioch. Knéga Wińdzeniô, Exodus z hebrajsczégò jãzëka na kaszëbsczi przełożił ò Adam Ryszard Sikora OFM, Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie Zarząd Główny, Gduńsk 2016 Knéga Wińdzeniô - do słëchaniô Verba Sacra
=Disleksjô= Disleksjô rozwòjowô (gr. dis – nie + lexis – słowò, czëtanié) czyli specyficzné kłopòtë w nôuce czëtaniô i pisaniô – to pòdług Swiatowi Federacëji Neurologów - zabùrzenié manifestującé sã kłopòtama w nôuce czëtaniô i pisaniô przë stosowanim standardowëch metodów nôuczaniô i jinteligencji na niwiznie co nômni westrzédnym i téż w sprzijającëch warënkach spòłeczno-kùlturowich. Je spòwòdôwónô zabùrzeniama spòdlecznëch fónkcjôw pòznawczich, co czãsto ùwarunkowôné je kónstitucjonalnié. Przëczënë disleksji. Na rozwój disleksji skłôdô sã wiele przëczënów. Dzysdnia je wiedzec, że mòże miec m.jin. spòdlé geneticzné. Zmianë doticzą genu 6 òkreslonégò jakò DCDC2. Òkróm tegò badóné są genë 1, 2, 3 i 15. Ten slédny béł piérszim kandidatã na "winnégò disleksji". Kòl rokù 1950 przeprowôdzonëch òstało wiele badaniów w familiach òbcążonëch tima zabùrzeniama i prawie gen 15 DYXS1 miôł wëwòłiwac zmianë w rozwòju mùskú i pòstrzeganiù zdrokòwim i słëchòwim. disleksjô tipù wzrokòwégò, ù jaczi spòdlégò leżą zabùrzenia percepcji i pamiācë zdrokòwi pòwiązóné z zabùrzeniama kòòrdynacji zdrokòwò-ruchòwi i ruchòwò–przestrzenny, disleksjô tipù słëchòwegò ùwarunkòwónô zabùrzeniama percepcji i pamiãcë słëchòwi zwãków mòwë, nôczãscy pòwiązónô z zabùrzeniama fónkcji jãzëkòwich, disleksjô jintegracyjnô, czédë to pòszczególné fónkcje nie wëkôzywają zakłóceniów, timczasã zabǜrzonô je kòòrdinacjô , to je wëstãpùją zabùrzenia jintegracji percepcyjno-mòtoriczny, disleksjô tipu mieszónégò, czej wëstãpiwają równoczasno zabùrzenia w percepcji i pamiãcë słëchòwi, pamiãcë i percepcji zdrokòwé, wëòbrazni przestrzenny, disleksjô wizualnô, czej wëstãpiwô tzw. niepòrządk. disleksjô disortografiô disgrafiô diskalkuliô rozwòjowô głãbòkô disleksjô Marta Bogdanowicz: O dysleksji, czyli specyficznych trudnościach w czytaniu i pisaniu. Odpowiedzi na pytania rodziców i nauczycieli. Lubin 1994 ;
Cepë – to są rãczné nôrzãdza, chtërne brëkòwelë czedes np. gbùrze do draszowaniô zbòża. W nich je: bijôk i dërżôk. Dzieje Brus i okolicy : praca zbiorowa / pod red. Józefa Borzyszkowskiego ; [aut. Krzysztof Walenta et al.].Chojnice ; Gdańsk : Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie, 1984, s. 146.
Miesąc (symbòl: ; jiné miona: miesidz, ksãżëc, miesądz) to je jedurny nôtërny satelita Zemi. Òn krąży wkół Zemi ë mô rozmajité fazë. Na Miesącë bëlë w 1969r. dwaji Amerikanie.
Wòdny kòblunk ("Nymphoides peltata") – to ôrt roscënë z rodzëznë bòbkòwatëch ("Menyanthaceae"). Na Kaszëbach ti roscënë prawie ni ma.
Òksëwié (pòl. "Oksywie", niem. "Oxhöft"), przódë stôrô kaszëbskô wies; dzysô dzél gardu Gdini. Tuwò je nôstarszi gdińsczi kòscół, chtëren mô pòczątk w czasach Swiãtopôłka II, Przë tim kòscele - na smãtôrzu - pòchòwóny je kaszëbsczi dzéjôrz Antón Ôbram. 
Łubianô (pòl. "Łubiana", miem. "Lubianen") - to je wielgô kaszëbskô wies w gminie Kòscérzna, w kòscérsczim krézu pòmòrsczégò wòjewództwa. Tu je Fabrika Stołowi Pòrcelanë w Łubianie i stądka pòchòdzy kaszëbskô pòrcelana. (pl)
Stôłpsk (téż Stôłpskò, Stôłp, Słupszcze, Stolpskò, Słëpsk, Słëpskò, Miasto; we zdrojach: "Stolp" 1180, "Stolpensis" 1180, "Ztulp" 1180, "Stulp" 1180, "Slupsk" 1180, "castellania Slupensis" 1180, "Sulpensis" 1180, "Stolp" 1227, "Slupsko" 1236, "Slupcz" 1236, "Slupc" 1236, "Slupsch" 1238-1248, "Stolp" 1240, "Stolpe" 1243, "Slupe" 1252, "Slupc" 1257, "Slupsc" 1275, "castro Stolpz" 1276, "Slupzk opido" 1277, "Slupsczhe" 1288, "Schlupische" 1288, "Stolpzk" 1294, "Stolptzk" 1295, "Stolp" 1535, 1539, 1545, 1554, "Stolpen" 1575 (1579), "Stolpin" 1575, "Stolpe" 1618, "Stolp" 1789, "Słupsk" 1889, "Słépsk" (Cenôwa), "Słëpsk" (Lorentz), "Stołpsk" (Kętrzyński); pòl. "Słupsk", miem. "Stolp", sz. "Stölpe") - krézewi gard w Pòmòrsce, stolëca stôłpsczégò gardnégò ë zemsczégò krézu w pòmòrsczim wòjewództwie. Tu w Spòdleczny Szkòle nr 2 dzece ùczą sã kaszëbsczégò jãzëka. Historëjô. Ju w IX wiekù béło tu kaszëbsczé sedlëszcze. Kòle 1236 rokù włączony do Pòrénkòwi Pòmòrsczi. Gardné prawa mô ód 1265 rokù òd Swiãtopôłka II. Słôwny lëdze. Anna Łajming Stôrodôwnotë. Pòklôsztórny kòscół Dominikanów. Pomnik zamòrdowónëch lagrowich z lagru Stutthof. W jednym kòscele je tu czasem w niedzelã Mszô Sw. dlô Kaszëbów, téj mòże ùczëc kaszëbsczi jãzëk.   Tôfla Annie Łajming na wdôr, ùl. "Anny Łajming" Mùzeum Westrzédnégò Pòmòrzégò w Słëpskù Partnersczima gardama Stôłpska są:, miemiecczi i jin. Róża Ostrowska, Izabella Trojanowska: Bedeker kaszubski, Wydawnictwo Morskie, Gdańsk 1974, ss. 393 - 395  Szkòła
Wùlkan (z . – miono rzimsczégò bòga ògnia) – plac na pòwierzchni Zemi, z chtërnégò wrdobiwô sã , wùlkaniczné gazë (solfatar, mòfetë, fùmarole) i materiôł piroplasticzny. Terminu tegò ùżiwô sã téż jakò òkreslenié fòrm terenu postał ich bez dzałanlosc wulkanu, chòc barżi pòprawné są taczé terminë jak góra wulkanicznô, stożk wùlkaniczny, kòpùła wùlkanicznô czë wùlkan tarczowi. Rodzaje wùlkanów. Aktiwnosc wùlkanicznô zmieniwô sã z czasã. Òbserwòwónô aktiwnosc wùlkanów ùmòżliwiała wprowadzenié ich pòdzału na wulkanë: Czinné – stale abò spòradiczno òbjawiôjącé swòją aktiwnosc (np. Wezuwiusz, Etna, Strombòli) , Drzemiącé – jich aktiwnosc òstała zaòbserwòwónô, jednak òd dłëgszigò czasu jie nie òkazywôł, Wëgasłé – jich aktiwnosc nie òstała zaòbsrwòwónô w czasach chistoricznych (np. Wùlkaniczné stożczi w Niemcach i Pòlsce). Szacëje sã, że w òstatnych 10 tës. Lat na zemsczi kùli czinnych bëło 1500 wùlkanów. W tim czasu bëło 7900 erupcjow. Dzys dnia liczbã czinnych wùlkanów szacëje sã na kòl 800. Wiãcy jak pòłowa z nich je na òbszarze lądowim. Òkróm tegò mòżna spòtkac czile tesący nieczinnych wùlkanów na lądze i pôradzesąt tësący pò wòdą. Jiny pòdzôł bierze pòd ùwôgã plac, z chtërnégò wëpłiwô magma. Wëróżniwô sã wùlkanë: stożkòwé tarczowé linijné – magma wëpłiwô z pòdłoża w jednym placu, ale wzdłuż dłudżi szczelinë. Ten tip wùlkaniczny dzałalnoscë pòwszechny je w strefach spreadingù na òceanicznym dnie. Wùlkanë różnią sã dominującym rodzajã materiału, jaczi sã z nich wëdobiwô: Lawòwé (efùzywné) – wëpłiwô blos lawa, jich erupcja ma łagodni przebieg. Dzelą sã na: (hawajscy) – nisczé i rozległé (lawa z nich wpływając je zasadowô, bazaltowô ò môłi lepiscë, sączeroczé na 40 km; Kòpùłë lawòwé (Baro gãstô, kwasnô, krzemionkòwô lawa), chtënë Wydrzą jak pół sferë. Stratowùlkanë (mieszóné) – wërzucają gąstą, lepką lawã andezytową; òkróm tegò wëzecóné sã téż ateriółë piroklasticzné (bómbë wùlkaniczné, lapile i gazr wùlkaniczné. Należą do nôbarżi eksplozywnych. Stratowùlkane mają wësoczé, stromé stożczi (kąt nachileniô kòl 30 stopniów, np. Wezuwiuisz, Cotopaxi, Pòpòcatépetl); Eksplozywné – wërzucają twz. Materiół piroklasticzny, a téż nôgãstszé i nôbarżi kwasné lawë riòlitowé; maarë – erupcja freaticznô, spòwòdowónô cësnienim wòdny parë pòwstałi w winikù kòntaktu pówierzchniowich wòdów z magmą; wùlkanë błotné – z chtërnëch wëdobiwô sã na pòwierzchniã mbłotnistô mieszanina wódë, iłu, piôskù itp. Proces ten związóny je z przejawama wëgasającégò ju wùlkanu – wëdobiwaniém sã gòrący wòdë abò wòdny parëabò z czësto jinëma zjawiskama geologicznyma niż wùlkanizm. Efektã intensywny dzaalnoscë wùlkaniczny je kaldera – krater pòwstałi òbczas za baro gwałtowny erupcjë wùlkanu albò pò zapadniãcu sã stropù kòmòrë wùlkaniczny. Rozmieszczenié wùlkanów. Tradicyjnie lëdze uważalô, że wùlkanë na Zemi grëpùją sã na òbszarów górotwórczoscë alpejsczi,chóc je wiadomò téż, że wëstãpùją téż wùlkanë z nima niezwiązóné. Nówiący czinnych wùlkanów lądowich je w tzw. Ògnistim Piestrzeniu Pacyfikù, rozcygającym sã wkół Òcenau Spòkòjnégò. W ti strefie je wicy jak 90% czinnych wùlkanów lądowich na Zemi, z chtërnych nôwiãkszi jes Òjos dl Salado w Chile. Dzysô wiadomò, ze dzałanosc wùlkanicznô grëpùje sã w trzech zortach òbszarów: strefach spreadingu, strefach ë i tzw. plamach gòrących. Nôwiãkszi wùlkanë na Zemi. Mauna Loa – nôwiãkszi czinny wùlkan na Zemi. Masiw Tamù (pòdmòrsczi, Òcean Spòkójny): kòl 300 tësący km kwadratowich pòwierzchni, 4400 m wësokòscë (wëgasłi) Nôwëższé wùlkanë na Zemi. Òjos del Salado ( Chile/ Argentina) 6880 m n.p.m. (wëgasłi) Llullaillaco ( Chile/Argentina) 6723 m n.p.m. Antofalla ( Argentina) 6450 m n.p.m. Lascar ( Chile) 5990 m n.p.m. Cotopaxi ( Ekwador) 5897 m n.p.m. Kilimandżaro (szczit Kibo) (Tanzaniô) 5895 m n.p.m. Òrizaba ( Meksyk) 5700 m n.p.m. Wùlkanë pòza Zemią. Wùlkanë mòżna téż nalezc téż na jinëch òbiketach Ùkładu Słonecznégò pòsôdających atałą pòwierzchniã atéż dostatecznie mòcné bënowé zdrzódła cepła, terô abò czedës. Wëgasłé wùlkanë są na Marsu (znajdëje sã tam téż nôwiãkszi znóny wùlkan Òlimpùs Mòns) i Wenus, a współczasnie aktiwné na Io, ksãżëcu Jowisza. Na niebiesczich całach zbùdowónych w wiãszoscë z lodë, czili lodowich ksãżëcach planetów a téż zapewno na plutoidach mògą wëstãpòwac wùlkanë lodowé, tzw. Kriowùlkanë. Taczé twòrësą zaòbserwòwóné na Enceladuse i chiba téż na Titanie; òba cała sã ksãżëcama Saturna. Pòwstôwanié wùlkanów. Wëstãpòwanié wùlkanów na Zemi je zwiążóné ze zserą górotwórczoscë i z òbszarama aktiwnych . Związk tëch zjawiskow tłumaczi teòriô tektoniczi płitów litosferë. W placach, gdze jedna płita litosferë zagłãbiô sã pò drëgą, wùlkanë pòwstôwają wzdłuż jich keńtë – na kòntinence i wdłuż òceaniczych rówów, np. wëbrzeżé Pacyfikù, Eùropa Pôłniowô, Wëspë Japòńsczi, Filipinë. Wùlkane póòwstôwają téż w placach rozsëwaniô sã płitow litoserë, czili w chrzebtach strzódòceanicznych i wdolinach riftowich , np. Chrzebce Strzódatlanticczim i w Wiôldzich Rowach Afrikańsczich. Wùlkanë wëstãpùją téż pònad plamama gòraca, chtërne mògą bëc pòłozoné z daleka òd grańców płitów, np. Na Hawajach abò Reùnionie. Wùlkanizm Islandië sparłãczony je zarówno z grańcą płitów (Chrzebt Strzódatlanticczi), jak téż z isntienim plamë gòrąca. W czasach prehiostoricznych òkazją do òbsewacjë rodzeniô sã wùlkanë bëło pòwstanié wùlkanë Paricutín w Meksykù i wispë Surtsei kòl brzegów Islandië. Global Volcanism Program (ang.)
Pòkrãtnik abò ksãżi kòlnérz ("Tanacetum vulgare" L.) - to je wielelatnô roscëna z rodzëznë astrowatëch ("Asteraceae"). Òn rosce m. jin. na Kaszëbach. Rozmajitoscë. Aleksander Majkòwsczi w swòi ksążce "Żëcé i przigodë Remusa. Zvjercadło kaszubskji" pisôł, że m. jin. pòkrãtnik béł dóné do pòswiãceniô w Matkã Bòską Zelną. 
Téater - to je przedstôwianié przez teatrowników zamkłosce scenowich dokôzów.
Tëchómie "(téż Tëchóm)" to je kaszëbskô gminnô wies w Pòlsce pòłożonô w bëtowsczim krézu pòmòrsczégò wòjewództwa. W 1385 rokù zaczãło sã w ni krzëżacczé panowanié. Wë wsë nachôdô sã ùrzãd gminë. Do dzys tu stoi katolëcczi kòscół z 1905 rokù, jakno ë pòùpadłi lëtersczi. Tu w szkòle dzece ùczą sã kaszëbsczégò jãzëka . W Tëchómiu w 1956 rokù ùrodzył sã Ludwik Prądzyński. Tuchomie
Nowi Stôw abò Nowy Staw (pòl. "Nowy Staw", miem. "Neuteich"; mòżebné kaszëbsczé pòzwë: Nitëch, Nytëch, ) – gard w malborsczim krézu w Pòmòrsczim wòjewództwie na Zëławie nad Swiãtą Rzéką. Lëdztwò gardu: 4.403 (2008)  Wiéchrzëzna gardu: 4,67 km2  Miona gardu w zdrojach. Jinsze miona gardu to téż: "Nuwen Tiche" 1316, "Newentiche" 1350, "Nuwentiche" 1352, "Nyethhych" <1454, "Newteich" 1476, "Nitich" 1495, "Neuteuch" 1510, "Nytych", "przy Nitichu" 1565, "Nitych" 1570, "Neuteich" 1582, "Nytych" 1641, "Nowystaw" 1886, "Nitich" (Cenôwa), "Novistôw" (Cenôwa); gw. "N.itich".
Òjc – to w òglowym znaczenim je chłop, jeden ze starszich gwësnégò dzecka abò dzecy (òjc rodzëznë). Jan Trepczyk : Słownik polsko-kaszubski t. 1, s. 423; Gdańsk 1994 ISBN 83-85011-73-0
Klëczkòwë - są wsą w gminie Kôrsëno, w kòscérsczim krézu, w pòmòrsczim wòjewództwie. 
Cedynia (we zdrojach: "Cidini" (Thietmarowô kronika), "Zedin" 1187, "Ceden" 1240, "Cedene" 1248, "Zehden"; miem. "Zehden"; mòżebné kaszëbsczé pòzwë: "Cedzëniô", "Cediniô") – gard w gripiewsczim krézu w zôpadnopòmòrsczim wòjewództwie. Lëdztwò gardu: 1.622 (2008) Wiéchrzëzna gardu: 1,67 km2
Gduńsk òdpòjãti przez pòwstańców Prësczi Zrzeszë Wiôldżé Privilegium pòlsczégo króla Kazmierza ë miono "Królewsczi Pòlsczi Gard Gduńsk"
Pallôd (łac. "palladium") – to je chemiczny pierwiôstk, metal. Symbòl: Pd Lëczba atomòwô: 46 Temperatura topnieniô: 1554,9 °C Atomòwô masa 106,42 Jerzi Nacel (pòl. Jerzy Nacel): Chemiô òglowô i òrganicznô, Gduńsk 2013
Norweskô (norwesczi "Kongeriket Norge (Norge), Kongeriket Noreg (Noreg)") – je państwã w Nordowi Eùropie na Skandinawsczim Półòstrowie. Stolëcznym gardã Norwesczi je Oslo. Norweskô je kònstitucyjną mònarchią. lëdztwò: 5.488.984 mieszkańców (2023) wiéchrzëzna: 385.207 km² Przëpise.  
Chwaszczëno (pòl. "Chwaszczyno") – to je kaszëbskô wies w Pòlsce w òbéńdze Chwaszczinsczich Grzëp, pòłożonô w pòmòrsczim wòjewództwie, w kartësczim krézu, w gminie Żukòwò. Tu je stóri kòscół. W nim òdprôwiónô je czasem w niedzelã Mszô Sw. z liturgią słowa w kaszëbsczim jãzëkù. Tu w szkòle dzece ùczą sã kaszëbsczégò jãzëka. W òbéńdze szôłtëstwa pòłożoné sã miészé kòlonie: Czôrné Błoto, Kaczé Bùczi, Kòwôle, Lësé Błoto ë Rewerendô. Wies je na szlachù wòjewódzczi dardżi ë krajowczi dardżi .  KGW Szkòła
Dżokej ("Jockey") – to je miónkôrz w miónkach na kòniach.
Wilkòwór tasmańsczi ("wilk wòrkòwati abò tasmańsczi; Thylacinus cynocephalus)" – wëmarłi gatënk ssaka z rodzëznë wilkòwòrowatëch, nôwiãkszi drapieżny torbôcz dzysészich czasów. Pierwotnie wëstãpòwôł na terenach Aùstralii ë Nowi Gwinei. Òstôł wëparti blós do terenów Tasmanie, gdze wëdżinął w XX wiekù. Béł òstatnim przedstôwcą gatënkù Thylacinus. Wëdżinãcë Klonowanié Charakteristika ôrt żëcégò ë jestkù Òbaczë téż: Przëpisë Wëstãpòwanié. W czasach przedhistorycznëch wëstãpòwôł na Tasmanie a też na całim òbszarze Aùstralie, a też Nowi Gwinei. Wraz z przińdzeniém òsadników do Aùstralie ë sprowadzeniém bez nich psów dingò òbszar jegò wëstãpòwaniô scygnął sã blós do sami Tasmanie. Wëdżiniãcé. Po przëcygniãcô na Tasmaniã Eùropejczyków uznóny za szkòdnika i baro jintensywno tãpiony. Òstatni òsobnik na wòlnoscë widzióny w 1932 roku; òstatni znóny òsobnik (samica) pôdł w 1936 w ZOO w Hobart. Òd tegò czasu (òsoblëwie òd lat 80.) jaczis niepòtwierdzony szlachë bëtnoscë zwiérzãca (taczié jak zeznania swiôdków, niewërazny tropë, czë niewërazny òdjimczi) dałë asumpt teòriom, że òdòsobnionô pòpulacja przeżëła w niedostępnëch, górsczich rejonach Tasmanie jeszcze co najmniéj do lat 60. XX wiekù. Ùtwòrzenié na znacznëch òbszarach scëłégò rezerwatu, a do te liczne ekspedycje nie przëniosłë równak żôdnégò gwësnégò pòswiôdczenégò przetrwania wilkòwòra tasmańsczégò. Òficjalno òstôł uznóny za gatënk wëmarłi przez IUCN w 1986 rokù. W latach pózniészich w òdludnëch regionach wëspë znajdowano tropë mògące nôleżec do tegò zwiérzãca, nie widzano równak nigdë samëch zwiérząt. Klonowanié. Terôzka pòdijmòwóné sã próbë sklonowaniô na spòdlim materiału genetycznégò pòbrônégò z zakònserwowônëch tkanek zwiérzãca. Niestetë, tkanczi òstałë zakònserwowóné w fòrmalënie, chtërnô „pòcãła” DNA na môłé kawôłczi. Nôwiãkszé nôdzeje pòkłôdô sã w jedurnym egzemplarzu zakònserwowônégò w alkòhòlu szczéniãcia. Szanse na realizacjã tegò projektu ni są równak wiôldżi. W môju 2008 aùstralijskò-amerykańsczi karno naùkòwców pòinfòrmòwało ò wëizolowaniu i wszczepieniu do embrionu mëszë fragmentu wilkòwòra tasmańsczégò. Wëizolowany fragment nôleży do genu Col2A1 i òdpòwiadô za twòrzenie tkanczi chrzãstné ; dołączëlë do niegò fragment kòdujący mòdré barwnik, w efekce òbserwacjë zauważono aktywnosc genu i òbecnosc mòdrégò barwnika. Długosc srãba z głową: 100–110 cm Długosc ògòna: 50 cm Ùfarwienié: lenisti, z 13–19 pòprzecznyma prãgama Uzãbienié: tëpòwi dla drapiéżników (wiôldżé kłë, mòcné łamôcze) Wëstãpòwanié: Tasmania, òbszarë stepòwé. Miot: 2–4 młodëch, torba òdemkłô, w czas wëchòwëwaniô młodëch. Òsoblëwié znaczi: żuchwa pòłączona z koscama skarniowima baro ruchomima stawama, pòzwalającyma na rozwarcy pëska pòd kątã 120°, co je nôjwiãkszym rozwarciém pëska wëstrzód znanëch ssaków. Ôrt żëcégò ë jestkù. Zwiérzã nocné, pòlowało m.jin. na kangùrë i wòmbatë. Chùdzy do jegò pòtencjalnëch òfiar zarechòwano też òwce, ale wedle terôzka przëjimané teòrii òpùblikowany na łamach "Zoological Society of London’s Journal of Zoology" tigris tasmańsczi béł za môłi bë pòlowac na te zwiérzãta. Rekònstrukcja szczãczi zwiérzãca pòkazëje, że miała òna za môłą sëłã nacëskù do zabica òwcë. The Thylacine Museum (http://www.naturalworlds.org/thylacine/index.htm) (ang.) Australian Museum-Thylacine (http://www.austmus.gov.au/thylacine/) (ang.) IUCN Red List of Theratened Species: Thylacinus cynocephalus (http://www.iucnredlist.org/search/details.php/21866/all) (ang.) Wyizolowanie i wszczepienie myszy fragmentu DNA wilka workowatego (http://wyborcza.pl/1,75476,5231344,Wyginal_a_teraz_powraca.html? Òbaczë téż:. Przëpisë "Thylacinus cynocephalus" (https://web.archive.org/web/20220704005009/https://www.itis.gov/servlet/SingleRpt/SingleRpt?, w: Integrated Taxonomic Information System (ang.) McKnight,M. 2008. "Thylacinus cynocephalus". (http://www.iucnredlist.org/details/21866/0) w : IUCN 2015. "Czerwona Księga Gatunków Zagrożonych" Wersja 2015.1. [ dostęp 2015—06-28] "Systematyka i nazwy polskie" za : Włodzimierz Cichocki, Agnieszka Ważna, Jan Cichocki, Ewa Rajska, Artur Jasiński, Wiesław Bogdanowicz": Polskie nazewnictwo ssaków świata". Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s.6. ISBN 978-83-88147-15-9 K.Kowalski ( redaktor naukowy), A. Krzanowski, H.Kubiak, G.Rzebik-Kowalska, L.Sych:"Ssaki". Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991,s. 416, seria: "Mały słownik zoologiczny". ISBN 83-214-0637-8. Informacja w "Gazecie Wyborczej", dodatek nauka ( http://wyborcza.pl/1,76842,5231344,Wyginal_a_teraz_powraca.html) "Extinct Thylacine May Live Again" ( http://animal.discovery.com/news/afp/20031020/thylacine.html). Discovery Channel. [dostęp 2012-10-28]. Cytat: Their jaws could open 120 degrees, Wilder than any other known mammal Thylicine exonerated- jaws couldnt kill sheep (http://cfzaustralia.com/2011/09/thylacine-exonerated-jaws-couldnt-kill.html) Bibliografia: Andrzej Trepka, Kazimierz Frączek, Grzegorz Wojtasik „"Encyklopedia zwierząt ssaki"”, Wydawnictwo SCRIBA, Racibórz 2004
Krëwiónk ("Achillea millefolium" L.) – to je roscëna z rodzëznë astrowatëch. Òn rosce m. jin. na Kaszëbach, a téż w Kanadze - tam gdze są Kaszëbi. To zelé je pòmòcné do pòprawieniô trawieniô. Przewodnik do rozpoznawania roślin i zwierząt na wycieczce / tekst Ute E. Zimmer, Alfred Handel ; oprac. całości Wilhelm i Dorothee Eisenreich ; [przekł.
Główczëce (pol "Główczyce") - są kaszëbską wsą w gminie Główczëce, w stołpsczim krézu, w pòmòrsczim wòjewództwie. Tu je kòscół zbùdowóny w 1891 rokù i przez stalata mieszkelë Kaszëbi. Rozmajitoscë. Aleksander Majkòwsczi napisôł, że Remùs béł w Główczëcach jak piorën spôlił swiątiniã, "w chtërny zgasëlë mòwã tich, co jã zbùdowelë (...)."  kùltura
w3m je tekstowim przezérnikã, chtëren szlachùje kąsk za Lynxa czë téż Linksa, równak, bez mòżnota òbzéraniô tabelów, ramów ë partno òbrôzków, je òn barżi kòmfòrtowy. Dôwô òn téż, chòc blós partną, mòżnotã brëkòwaniégò mëszczi. http://w3m.sourceforge.net/ - Starna ùdbë http://emacs-w3m.namazu.org/ - w3m dlô Emacsa
Niestãpòwò (pòl. "Niestępowo") – to je kaszëbskô wies w gminie Żukòwò, w kartësczim krézu pòmòrsczégò wòjewództwa. Tu je kòscół, a w szkòle dzece ùczą sã m. jin. kaszëbsczégò jãzëka. 
Pùstczi- môl zamieszkóny przez mało lëdzy np. gbùrów za wsą. Niejedny gódają, że to mòże bëc môl nijak nie zamieszkóny, jinaczi: bezlëdzé, pùstkòwié, pùstkòwizna, głëszëzna, głëszô dzëwizna. Szpôsowno abò zgardlëwie mòże rzec na nie: barabónë, përdëgónë, pùtawë, jôchë, pajączi (pajądżi), pajiczënë, pajónë, pòjéwczi (pòjówczi, pùjawë), wëgwizdowò, zarzëcé, dzura, òsék, sowińc (tzn. tam, gdze le sowë knipią); „zapadłô” wies, zapadłé (dzëczé) stronë. Pùstczi mògą òznôczac téż òkòlé dalek w kraju. Dzys czãsto zastãpiwô sã 'pùstczi' słowã 'wëbùdowanié' (pòlsczi: 'przysiółek', 'wybudowanie za wsią'). Pòjãcé "Pùstków" stało sã wôżną figùrą w ùtwórstwie Jana Drzeżdżona, òsoblëwie w "Twarzë Smãtka". Przëkładë zdaniów: "Mieszkac w pajiczënach". "Głëszô, jakbë chto òczarził". "Nie wiém, jak ti lëdzë na taczim bezludkòwim mògą mieszkac?".
Lato - je jednym z przédnich sztërzech cządów rokù. Kalãdôrzowi lato zaczinô sã na Kaszëbach kòl 21 czerwińca, a kùńczi kòl 23 séwnika. Za klimatowi lato ùwôżo sã czas w chtërnym strzédny dobòwi temperatura je wëższi òd 15 gradów cepła. W naszëch stronach przed latã je zymk, równak westrzód tich cządów nôprzód je spòzymk. Astronomòwi lato zaczinô są òd latny przemòdżi dnia z nocą. Lato to je snôżi i robòcy cząd rokù. Bùten je cepło i mają ù nas pisklãta ptôchë przëlecałé z dôleczich cepłich krajów. W tim czasu colemało kwitną lëpë, a pòtemù sã pierszi kwiôtczi bùkwitë na pòlach i lôtają pszczołë. Z ògródków je swiżi ògardowizna do jedzeniô. Òb lato kòl nas dnie robią sã corôz krotszi, słuńce wschôdô i "wòłô" nas do robòtë. Trzeba tedë chùtkò wstajac, bò òb lato są np. żniwa i roscą grzëbë. Trzeba téż płoc zelëska zanim òne zaczną sã rozrastac np. w ògródkù. Lato je wôżne téż np. dlô agroturisticzi i stronama mòże chòdzëc na bòsôka. Òbaczë téż: Bòrzón Brzezan
Lucille Frances Ryan, (ùr. 29 strëmiannika 1968) je amerikańską spiéwôrką ë teatrownicą.
Polskie Koleje Państwowe SA (PKP SA) abò pò kaszëbskù Pòlsczi Krajowi Ban Akcjowô Wëcmanizna – to je przédny banowi òperatora w Pòlsce. Ta firma bëła czedës państwòwim òperatorã "Polskie Koleje Państwowe", ale terô òna je pòdzelonô na czile dzélów, bò tak trzeba w Eùropejsczi Ùnie. Òni są w wëcmaniznie z państwã. M.jin. na Kaszëbach òni dzejają.
Préklowatô gùreczka ("Echinocystis lobata") – to je roscëna z rodzëznë baniowatëch. Òstatny czas òna rosce téż na Kaszëbach. Zlikwidowac ją je cãżkò, a pòdłùg prawa òna w Pòlsce nié mô rosnąc. Może ptôche ją rozséwają? prawò
Dãbczi (pòl. "Dębki", miem. "Dembeck") - to je starô kaszëbskô wnożëna w gminie Krokòwa. Kòl Dãbk w dôwnëch czasach bëła pòzwa Miodowô Góra, a XVIII stalata szedł na dno britańsczi òkrãt "General Carleton". Dębek "Polsko-Kaszubski Słownik Nazw Miejscowych i Fizjograficznych" / "Pòlskò-Kaszëbsczi Słowôrz Miestnëch ë fizjografnëch Mión", s. 29, ISBN 978-83-87258-86-3 wydanie I, Gdańsk 2006 Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie pod redakcją Andrzeja Chludzińskiego
Madonna ze Stalingradu (miem. "Stalingradmadonna") – to je òbrôz Miemca - ksydza, chtëren béł na wòjnie w 1942 rokù pòd Stalingradã w Rusce. Na nim òn napisôł: "1942 Gòdë w kòcle - gôrcz Stalingrad – Wid, Żëcé, Miłota“ ("„1942 Weihnachten im Kessel – Festung Stalingrad – Licht, Leben, Liebe“"). Ten òbrôz je w Berlënie. (en)
Gdówstwò – to je wseczëcowô i prawnô sytuacjô òstónégò przë żëcu żeniałégò pò smiercy drëdżégò żeniałégò. Białka pò smiercy chłopa to je gdowa, a chłop pò smiercy białczi to je gdówc.
Stãżëcczé Jezoro (pòl. "Jezioro Stężyckie") to je jezoro ò wiéchrzëznie 62 ha w kartësczim krézu, w òbéńdze Kaszëbsczégò Pòjezerzô. Reduniô mô swòje zdroje kòl Stãżëcczégò Jezora.
Donôld Frãcëszk Tusk (pòl. Donald Franciszek Tusk; ùr. 22 łżëkwiata 1957 w Gduńskù) – pòlsczi pòlitikôrz. Òd 2014 do 2019 béł przédnikã Eùropejsczi Radzëznë, wczasni przez sétmë lat (òd 2007 do 2014) béł przédnikã Radzëznë Ministrów Rzeczpòspòliti Pòlsczi. Je wespółzałóżcą i liderã Òbëwatelsczi Platfòrmë. 20 lëstopadnika 2019 òstôł wëbróny przédnikã Eùropejsczi Lëdowi Partie (EPP). 3 lëpińca 2021 pòwrócył do pólsczi pòliticzi i zôs òbjimnął przédnictwò w Òbëwatelsczi Platfòrmie (chtërny liderã béł ju w latach 2003-2014). Biografiô. Ùrodzył sä 22 łżekwiata 1957 roku w familie gduńsczich Kaszëbów. Jego òjc béł stolarzã. Ùmarł, czedë Donôld Tusk kùńcził spòdleczną szkòłã. Maturã Donôld Tusk zdôł w Gduńskù w I Òglowòsztôłcącym Liceùm, pò czim zaczął sztuderowac historiã na Gduńsczim Uniwersytece. Wczas zaangażowôł sã w òpòzycëjne dzejanie procëm kòmùnistóm. Jakno sztudéra ùczestnicził w twòrzenim Sztudérsczich Kòmitetów „Solidarnoscë”. Sztuderowanie skùńcził w czerwińcu 1980 rokù. W tim samim rokù stôł sã jinicjatorã i pierszim liderã Niezależnégò Zrzeszeniô Pòlsczich Sztudérów. Pôrã miesąców późni óstôł szefã „Solidarnoscë” w Mòrsczi Wëdawiznie i gazétnikã wëdówónégò przez związk tidzenika „Samorządność”. W wòjnowim stanie redagòwòł gazétë nielegalno, a robił na swòjã familiã jakno „jindustralny alpinista” w spółdzelnie „Świetlik”, założóny przez jegò przëjacela, Maceja Płażińsczégò. Ju òd wczasnëch lat 90. Tusk je zaangażowóny w òglowòpòlską pòlitikã. Béł jednym z załóżców wòlnorënkòwi partie Liberalno-Demòkraticzny Kòngres. W 1991 dostôł sã do Sejmù , ale stracył mandat w 1993, pò welacjach, w jaczich Liberalno-Demòkraticzny Kòngres nie przedobéł welownégò progù. W 1994 Kòngres sparłãcził sã z Demòkraticzną Ùnią i pòwòłónô òsta Ùnia Wòlnoscë. W 1997 Tusk dostôł sã do Senatu i òstôł jegò wicemarszôłkã. W 2001 béł jednym z załóżców jesz jedny centroprawicowi liberalni partie – Òbëwatelsczi Platfòrmë (PO), z lëstë jaczi zôs dostôł sã do Sejmù i òstôł jegò wicemarszôłkã. W 2005 startowôł w welacjach na prezydenta Pòlsczi Repùbliczi, w chtërnëch òstateczno przegrôł z kańdidatã PiS Lechã Kaczińsczim. W 2007 òbjimnął stanowiskò przédnikã Radzëznë Ministrów Pòlsczi Repùbliczi. W 2011 Òbëwatelskô Platfòrma dobëła w parlameńtarnëch welacjach i Tusk stôł sã pierszim pólsczim premierã òd ùpôdkù kòmùnizmù, chtërny zachòwôł swòją fùnkcjã pò welowanim. Tusk i Kaszëbi. W latach 80. béł jednym z nôblëższëch wespółrobòtników Lecha Bądkówsczégò, pisarza, przëwódcë kaszëbsczi rësznotë. Pòd jegò wpłiwã Tusk rozwijôł kaszebskó-pòmòrską pòliticzną dejã. Donôld Tusk wiele razë głośno i òtwôrce przëznôwôł sã do swóji kaszëbiznë. Béł aktiwnym nóleżnikã Kaszebskò-Pòmòrsczégò Zrzeszeniô, bez jaczis czas robił w redakcje „Pòmeranie”, dze przëczëniôł sã midzë jinszima do wëdanió teczków kaszëbsczégò wësziwkù.   12 czerwińca 1992 rokù na II Kaszëbsczim Kóngresu w Gduńskù Tusk wëgłosył referat „Pòmòrskô jideja redżionalnô jakò pòliticzné zadanié”, w jaczim pòkôzywôł mòżlëwé czerënczi rozwijaniô kaszëbsczi tożsamòscë w òdrodzony Rzeczpòspòliti. W 2006 òstôł wëróżniony Medalã Stolema przede wszëtczim za głosné i pùblëczné przëznôwanié sã do bëcô Kaszëbą w òglowòpòlsczich mediach. Jakò nôleżnik pólsczégò parlameńtu Tusk dzejôł w Kaszëbsczim Parlamentarnym Karnie. Tusk je téż aùtorã serie ksążków ò Pòmorzim: „Béł so Gduńsk”, „Gduńsk 1945”, „Stôri Sopòt”, „Kronika XX stalata w Gduńskù”. Béł téż aùtorã tekstów wëdóny w 1985 przez wëdawiznã Sport i Turystyka ksążczi ò titule „Pojezierze Kaszubskie”. Paülena Zölewskö, "Jinicjator i lider", „Pomerania” 2006 nr 6, s. 42-43. "Donald Tusk dziękował wyborcom, PO i Kaszubom"
Witóld Fòrmańsczi ("Witold Formański", ùr. 22 lëstopadnika 1913 r. w Pelplinie – ùm. 25 czerwińca 1998 r.) – pòlsczi sãdza Nôwëższégò Sądu. Skùńcził prawò na Ùniwersytece w Pòznaniu. Òn jakno przédnik z dwùma sãdzama w Nôwëższim Sądze we Warszawie zarejestrowôł Samòstójną Samòsprôwną Warkòwą Zrzesz "Solidarnosc". To bëło 10 lëstopadnika 1980 r. VIAF
Fana - to płat sztofu òkreślonégò sztôłtu i farwë przimòcowonégò do drziwca, mòże miec godło, symbòle, òbrôzczi. Fana je znakã rozpòznawczim, symbolã państwa abò garda abò òrganizacëji czë jednostek np. administracëjnëch, wòjskòwich i jinszich. Fana kaszëbskô je czôrnô ë żôłtô. Òna je znanką naji nôrodny apartnoscë i naji nrodny bùchë. Frarwa zółtô òznôczu cepło, słuńce i zbòże, a farwa czôrnô - zëmiā. Fana kaszëbskô mô farwe òdherbowéa herbem Kaszëbów je czôrny grif w złotim placu. Pòzwa grif pòchòdzy z grecczigò gryps, łac. gryphus i òznôczało cos héklowatigò. To pòwiôstkòwi zwiérz ,w pòłowie lew, w pòłowie rabùszny ptôch. Òrzłową mô głowã, sznobel, skrzidła i krale. Òn téż mô pótë, srąb i ògón lwa. Lëdze antikòwi ùznôwelë, że grifë pilëją górów złota, a dzérzników, chtërny próbùją tam pòdéńc, pòriwają razã z kòniama. W strzédnëch wiekach szlachòtë grifa zjawiłë sã w Europie. Mòże bëc, że przęnioslë je pierwsi ricerze, co wãdrowelë pò rozmajitëch krajach. W Pòmòrsce i Kaszëbsce grif je òd XII wiekù, ale òstateczno za herb Kaszëb ùznôł gò Aleksander Majkòwsczi. Przëjął sã zwëk, że wiele kaszëbsczéch domôctwòch mô swòja fana - òna flatrëje z leżnoscë wszelejaczich swiāt. Gôdô sā, że chto chce bëlnym Kaszëbą bëc fanã doma mùszi miec. Przëjął sã téż zwëk, że kaszëbskô fana przëkriwô trëmë wszëtczich bëlnëch Kaszëbów. www.kaszubi.pl www.naszekaszuby.pl http://csb.wikipedia.org/wiki/Grif
Jôdny lińcuch - to je réga òrganizmów ùstawionëch tak, że kòżdi przédny je pòdstawą jôdë pòsobny. Np. : wòdnô mërta - stôwkòwô swòrka - strzënówka.
Mscëwòj I - ksyżëc Pòrénkòwi Pòmòrzczi w latach 1207–1213/20, stark królewi Margarétë Dëńsczi. Jegò córką bëła Mirosława. Jakno „dei gracia princeps in Gdanzk" dôł pòstawic klôsztór sostrów z zôkónu sw. Norberta w Żukòwie. Mscëwòj I je téż titlowóny w Pòlsce i w dëńsczim zdrzódle jakno: "dux", a prawno-pùbliczny sztatus ksyżëców Zôpadny i Pòrénkòwi Pòmòrzczi béł nen sóm. MESTWIN
Strzédnowiek - to je w Eùropie dzél czasë òd V do XV stalata. W strzédnëch stalatach bëło pisóné m. jin. ò Kaszëbach. Nie bëło tegò równak wiele, a pierszi rôz miono kaszëbsczégò ôrtu wëstąpiło 19 strëmiannika 1238 ròku w dokùmeńce wëstawionym przez papieża Grzegòrza IX, gdze je nazwóné ksyżã Kaszëb Bògùsłôw "duce Cassubie". Pòtemù w titlu zôpadno-pòmòrsczich ksyżãtów bëło "dux Slavorum et Cassubie". Barnim III (1320-1368) miôwôł w titlù "dux Cassuborum" (ksyzã Kaszëbów - lëdzy, chtërny gôdelë pò kaszëbskù). "Historia Kaszubów w dziejach Pomorza" t.1 Czasy średniowieczne, Gdańsk 2006.
Lëpińce ("Lëpnica, Lëpienice, Lëpienica", pòl. "Lipnica") to kaszëbskô wies w Pòlsce w òbéńdze Charzëkòwsczi Rówiznë, pòłożonô w pòmòrsczim wòjewództwie, w bëtowsczim krézu, w gminie Lëpińce. W òbéńdze szôłtëstwa pòłożoné sã mniészé kòlonie: Smôłdzënë (lëdztwò: 29), Trzebiélsk (lëdztwò: 21), Warszawa, Wigòda (lëdztwò: 17). Wies je na szlachù wòjewódzczi dardżi . Tu je kòscół ë szkòła.
1. Krótczi pòeticczi ùtwór ò prosté akcji, nie za wiôldżich rozmiarów, jednowątkòwé fabùle, pisóné prozą. Òpòwiôdanié ni mô tak scaloné bùdowé jak nowela, ò czim decëdëją òsobë na drëdżim planie, òpisë ë refleksje. Òd nowelë dzeli ją letkô bùdowa ë ni ma w nim óbòwiązkòwëch zasadów. 2. Pòdstawòwô fòrma narracyjné gôdczi, prezentëje narôstonié w czasu toku zdarzeniów, procém òpisowi. Nen gatunk mòże miec w sobie jesz inszé gatunczi ë dialodżi.
Zelony skòczk ("Tettigonia viridissima" L.) - to je ôrt òwada z rodzëznë skòczkòwatëch ("Tettigoniidae"). Te skòczczi są znóné m. jin. na Kaszëbsczim Pòjezerzu. "Wąglikowice 
Kanie abò kùlindżi ("Milvinae") - pòdrodzëzna ptôchów z rodzëznë jastrzibowatëch. Kania mòże miec młodé na Kaszëbach, ale òb zëmã ji tu ni ma. W ti pòdrodzëznie są np: brunô kania i czerwònô kania. Kaszëbi na nordze gôdają, że czedës kania bëła nieżëczną białką.
Stôrnia ("Platichthys flesus") - to je rëba z rodzëznë flińdrowatëch ("Pleuronectidae"). Òna żëje m. jin. w Bôłce. Encyklopedia audiowizualna Britannica : zoologia. Cz. 1 / [zespół autorów i tłumaczy Wojciech Bresiński et al.], Poznań : Wydawnictwo Kurpisz, 2006, s. 44
ẞß ẞ, ß (escet, miem. "Eszett" lub "scharfes S") - lëtra brëkòwónô blós w miemiecczim alfabéce jakò warijant lëtrë „S", przesztôłcëła sã z ligaturi lëtrë ſ (és) i ʒ (zet) w (ſʒ).
Karból - (C6H5OH) to je chemiczny związk. Brëkòwelë gò np. hitlerówcë do zabijaniô lëdzy. Jan Trepczik : "Słownik polsko-kaszubski" Gduńsk 1994, t. 1, s. 229
Żëto ("Secale cereale") – ôrt zbòżô zëmòwégò abò jôrczi. chłąd – stebło pùsté, ok. 1,5 m. pòkòrzëna – bùńtnô; kwiatë – kłos dwùkwiatowi, szczeżlowati; brzôd – zôrniôk pòdłużny, farwa szarozelonô Mòrfòlogiô. Brzôd ùżiwô sã do produkòwaniô: mączi (na przëmiar rżanô mąka na chléb), szpirtusu, charnë. Słomã ze stebłów bierze sã do wërobinë słomianych daków (strzech) jak téż służi jakò scelëna dlô chòwë. Synonimë: Systematika. "Gramen" Séguier Pozycjô systematicznô wedle APweb (aktualizowóny system APG III z 2009): Zort nôleżący do rodzënë wiéchlinowatëch ("Poaceae"), rzãdu wiechlinowców ("Poales"). W òbrãbie rodzënë nôleżi do pòdrodzënë wiéchlinowëch ("Pooideae"). Gatënczi pòlsczi florë: "Secale cereale" L. Jinszé gatënczi: "Secale africanum" Stapf "Secale anatolicum" Boiss. "Secale ciliatiglume" (Boiss.) Grossh. "Secale montanum" Guss. "Secale segetale" (Zhuk.) Roshev. "Secale sylvestre" Host "Secale vavilovii" Grossh. Midzëgatënkòwi mieszańc: "Secale × derzhavinii" Tzvelev Stanisław Tołpa, Jan Radomski, "Botanika. Podręcznik dla techników rolniczych", wyd. dziesiąte, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa 1975, s.319-322, 327.
Rysy są nôwikszim môlem w Pòlsce (2499 m).
Òsetnik - to je kòlonia w pòmòrsczim wòjewództwie, w wejrowsczim krézu, w gminie Chòczewò, w chtërny je bliza.
Ida Czajinô, Róman Drzéżdżón, Marian Jelińsczi, Karól Rhode, Gduńsk 2008, ISBN 978-83-87258-13-9
Skarbòwi ùrząd – państwòwô jednota bùdżetowô, chtërna òbsłużiwô przédnika skarbòwégò ùrządu , a ten je òrganã administracji niezrzeszony w terenie i pòdlégô Minystrowi Dëtkòwiznë, a téż je pòdatkòwim òrganã pierszi jinstancji.
Pinczerë – są karnã rasów psów. Jednym z nich je strzédny pinczer. Môłpi pinczer mòże bëc jizbòwi pies.
Agùstin Klémãs Hërsz (pòl. Augustyn Klemens Hirsz) - ùr. 7 zélnika 1921 w Pòmiéczënie - ùm. 26 lëstopadnika 1993 rokù - béł szkólny i kaszëbsczi pisôrz. Ùcził sã w kartésczim gimnazjum, a pòtemù w Warszawie. Òn pùblikòwôł swoje artikle ò kaszëbiznie np. w "Gazecie Kartuskiej". Òn miôł téż w swòjim ùróbkù òpòwiôdania np.: "Stôri mùszi, młodi mòże". "Kronika życia i twórczości Aleksandra Majkowskiego", Banino 2008. VIAF
Rafael José Orozco Maestre (ùr. 24 strëmiannika 1954 - ùm. 11 czerwińca 1992) béł Kolumbiô spiéwôrzã. 1975：Adelante 1975：Con emoción 1977 - Binomio de oro 1977 - Por lo alto 1978 - Enamorado como siempre 1978 - Los Elegidos 1979 - Súper vallenato 1980 - Clase aparte 1980 - De caché 1981 - 5 años de oro 1982 - Festival vallenato 1982 - Fuera de serie 1983 - Mucha calidad 1984 - Somos vallenato 1985 - Superior 1986 - Binomio de oro 1987 - En concierto 1988 - Internacional 1989 - De Exportación 1990 - De fiesta con binomio de oro 1991 - De américa 1991 - Por siempre Discogs MusicBrainz Allmusic Biography Rafael Orozco
Krąconô trichina ("Trichinella spiralis") - to je ôrt nitkówca ("Nematoda") z rodzëznë "Trichinellidae". Z tima trichinama mòże bëc skweres m. jin. na Kaszëbach i temù np. swinié miãso je badóné. To je cëzożiwca np. dlô człowieka. Jan Trepczik: Słownik polsko-kaszubski, Gduńsk 1994 t. 2, s. 264 ISBN 83-85011-73-0
Karbit - (CaC2) to je chemiczny związk. Òn béł w karbitowëch lãpach, a knôpi brëkòwelë gò do robieniô petardów.
Zelonô Bróma - to je wòdnô bróma w Gduńskù kòl Mòtławë, bùdowóné w latach 1564-1568. W tim môlu biwelë pòlsczi królowie. Terô tu je mùzeum.
Joan Fuster i Ortells (ùr. 23 lëstopadnika 1922 w Sueca, Prowincjô Walencja, ùm. 21 czerwińca 1992 w Sueca) - béł runita, chtëren pisôł wiele pò katalońskù. "Antología del surrealismo español". Alacant, Verbo, 1952. "La poesia catalana fins a la Renaixença". Mèxic, Edicions Catalanes de Mèxic, 1954. "Pàgines escollides de sant Vicent Ferrer". Barcelona, Barcino, 1955. "El descrèdit de la realitat". Ciutat de Mallorca, Moll, 1955. "Antologia de la poesia valenciana". Barcelona, Selecta, 1956. "La poesia catalana". Ciutat de Mallorca, Moll, 1956. 2 vol. "Les originalitats". Barcelona, Barcino, 1956. "El món literari de sor Isabel de Villena". València, Lo Rat Penat, 1957. "Figures de temps". Barcelona, Selecta, 1957. "Indagacions possibles". Palma de Mallorca, Moll, 1958. "Recull de contes valencians". Barcelona, Albertí, 1958. "Ausiàs March. Antologia poètica". Barcelona, Selecta, 1959. "Un món per a infants". València, 1959. "Judicis finals". Ciutat de Mallorca, Moll, 1960. "Joan Serrallonga. Vida i mite del famós bandoler". Barcelona, Aedos, 1961. "Valencia". Madrid, Dirección General de Turismo, 1961. "Nosaltres, els valencians". Barcelona, Edicions 62, 1962. "El País Valenciano". Barcelona, Destino, 1962. "Poetes, moriscos i capellans". València, L'Estel, 1962. "Qüestió de noms". Barcelona, Aportació Catalana, 1962. "El bandolerisme català II. La llegenda". Barcelona, Aymà, 1963. "Raimon". Barcelona, Alcides, 1964. "Diccionari per a ociosos". Barcelona, A. C., 1964. "Alicante y la Costa Blanca". Barcelona, Planeta, 1965. "Causar-se d'esperar". Barcelona, A. C., 1965. "Combustible per a falles". València, Garbí, 1967. "L'home, mesura de totes les coses". Barcelona, Edicions 62, 1967. "Consells, proverbis i insolències". Barcelona, A. C., 1968. "Examen de consciència". Barcelona, Edicions 62, 1968. "Heretgies, revoltes i sermons". Barcelona, Selecta, 1968. "Obres completes I. Llengua, literatura, història". Barcelona, Edicions 62, 1968. "Abans que el sol no creme". Barcelona, La Galera, 1969. "Obres completes II. Diari 1952-1960". Barcelona, Edicions 62, 1969. "Hi ha més catalans encara", fascicle de Dolça Catalunya. Barcelona, Mateu, 1969. "L'Albufera de València". Barcelona, Les Edicions de la Rosa Vera, 1970. "Obres completes III. Viatge pel País Valencià". Barcelona, Edicions 62, 1971. "Babels i babilònies". Ciutat de Mallorca, Moll, 1972. "Literatura catalana contemporània". Barcelona, Curial, 1972. "Rebeldes y heterodoxos". Esplugues de Llobregat, Ariel, 1972. "Contra Unamuno y los demás". Barcelona, Península, 1975. "Obres completes IV. Assaigs". Barcelona, Edicions 62, 1975. "La Decadència al País Valencià". Barcelona, Curial, 1976. "Un país sense política". Barcelona, La Magrana, 1976. "El blau en la senyera". València, Tres i Quatre, 1977. "Contra el noucentisme". Barcelona, Crítica, 1977. "Obres completes V. Literatura i llegenda". Barcelona, Edicions 62. "Destinat (sobretot) a valencians". València, Tres i Quatre, 1979. "Notes d'un desficiós". València, Almudín, 1980. "Ara o mai". València, Tres i Quatre, 1981. "Indagacions i propostes". Barcelona, Edicions 62 i la Caixa, 1981. "País Valencià, per què?". València, Tres i Quatre, 1982. "Veure el País Valencià". Barcelona, Destino, 1983. "Cultura nacional i cultures regionals dins els Països Catalans". Barcelona, Departament de Cultura de la Generalitat de Catalunya, 1983. "Sagitari". València, Diputació de València, 1984. "Pamflets polítics". Barcelona, Empúries, 1985. "Punts de meditació (Dubtes de la "Transición"). " València, Tres i Quatre, 1985. "Llibres i problemes del Renaixement". Barcelona, Publicacions de l'Abadia de Montserrat, 1989. "Textos d'exili". València, Generalitat Valenciana, 1991. "Obres completes VI. Assaigs 2." Barcelona, Edicions 62, 1991. "Sobre Narcís". València, Torre, 1948. "3 poemes". Alacant, Verbo, 1949. "Ales o mans". València, Editorial Torre, 1949. "Va morir tan bella". València, 1951. "Terra en la boca". Barcelona, Barcino, 1953. "Escrit per al silenci". València, Institució Alfons el Magnànim, 1954. "Set llibres de versos". València, Tres i Quatre, 1987.
"(Je nót doprôcowac ë ùpòrządkòwac)" =Pòmòrsczé wòjewództwò= Bòrzëtëchòmié Bëtowò Gòstkòwò Niezabëszewò Rekòwò Wiôldżi Pòmësk Czôrnô Dãbrówka Bòchòwò Czôrnô Dąbrówka Jaséń Jerzkòjce Kartkòwò Karwno Kleszczińc Kłosë Kòtuszewò Kòzë Mëdlëta Mikrowò Môłé Roczitczi Nożënkò Nożëno Òtnoga Roczicënë Ùnichòwò Wargòwò Wiôldżé Roczitczi Kòłczëgłowë Kòłczigłowë, Kôłczëgłowë (?) Barnowò Górczi Kòłczëgłowë Lëpnica Bòrowi Młin Bòrzëszkòwë Szlachecczé Brzézno Czedrzejce Lëpnica Prãdzonô Miastkò Parchòwò Gôłcewò Grabòwò Jómno Nowô Wies Sélczno Soszëca Żukówkò Stëzińce Trzebielëno Tëchòmié Trzebiôtczi Brusë Brusë - Gard Czëczkòwò Kruszëno Lubniô Mãcëkôł Gmina Chònice Swòrnégace Kònarzënë Kònarzënë Zelonô Chòcëna Kòczała Kòczała Przechlewò Przechlewò Sãpòlno Szczëtno (człuchòwsczé) Bòrkòwò Subkòwë Cedrë Wiôldżé Kôlbùdë "(Pruszcz Gduńsczi - Gard) " Pruszcz Gduńsczi Juszkòwò Przëwidz Sztãgwôłd Przëwidz Przëwidzkô Nowô Wies Pszczółczi Pszczółczi Sëchi Dąb Trąbczi Wiôldżé Chmielno Bòrzestowò Bòrzestowskô Hëta Ceszenié Chmiélno Chmielónkò Gôrcz Kòżëczkòwò Lãpa Łãczëńskô Hëta Miéchùcëno Przewóz Reskòwò Sznërczi Zôwòrë Kartuzë "Gard " Kartuzë Bãccz Bòrowô Bùrchardztwò Dólnô Brodnica Dzérzãzno Głusëno Górnô Brodnica Grzebiéńcz Grzëbno Kalëska Kamiónka Kòlonijô Kosë Kôłpino Łapalëce Mézowò Mirochòwò Nowinczi Nowô Hëta Piéczëska Pikarniô Pòmieczëńskô Hëta Prokòwò Rãbòszewò Sëtnô Gòra Sitno Sjónowò Sjónowò Hëta Smãtowò Stajszéwò Starô Hëta Ùcësk Somònino Bòrcz Egertowò Gòrãczëno Òstrzëce Pòlëczëno Słôwczi Somònino Srôkòjce Gòwidlëno Kamińca Królewskô Łësniéwò Mòjsz Pùzdrowò Srôkòjce Tëchlëno Załkòwò Przedkòwò Czéczéwò Pòmiéczëno Przedkòwò Rãb Stãżeca Bòrëcëno Gòlëbié Kamińca Szlacheckô Klukòwô Hëta Stãżëca Szimbark Sëlëczëno Mcëszéwice Pòdjazë Sëlëczëno Wãsórë Żukòwò "Gard" Żukòwò Banino Bòrkòwò (Gmina Żukòwò) Chwaszczëno Lézno Miszewò Rutczi Tëchómie (Gmina Żukòwò) Dzemiónë Dzemiónë Kalisz Piechòjce Kôrsëno Kôrsëno Wiele Kòscérzëna "Gard" Kòscérzëna Grzëbòwò Jadamòwé Juszczi Loréńc Skòrzewò Wdzëdzé Wąglëkòwice / Wąglëkòjce Wiôldżi Klincz Wiôldżi Pòdles Lëpùsz Lëpùsz Bòrowc Papirniô Czëstô Wòda Sluzô Bałachë Mechòwa Dãbòwa Gòra Zdroje Płoczëczë Zelony Dwór Liniewò Gôrczëno Liniewò Wësëno Nowô Karczma Bãdomino Grabòwò Koscérsczé Lubań Nowi Barkòczin Nowô Karczma Rekòwnica Starô Cziszewa Starô Cziszewa Nowé Pòlaszczi Stôré Pòlaszczi Céwice Bùkòwina Céwice Łebùniô Òskòwò Òsowò Pòpòwò Kòsôkòwò Kadzëmiérz Dãbògòrzé Kòsôkòwò Mòstë Pògòrzé Rewa Krokòwa Biôłogóra Dãbczi Gòszczëno Krokòwa Sławòszëno Wierzchùcëno Żarnówc Pùck Błądzëkòwò Celbòwò Darżlëbié Domôtowò Gniéżdżewò Łebcz Lesniewò Mechòwò Mierëszëno Mrzeżëno Pôłchòwò Pôłczëno Rzucewo Smólno Starzno Strzelno Swôrzewò Wôrblëniô Żelëstrzewò Wiôlgô Wies "Gardzkô gmina" Karwiô Òstrowò Chlapòwò Tëpadla Chalëpë Pilëce Rozëft Gmina Bòbòwò Gmina Kalëska Gmina Lëbichòwò Gmina Òsecznô Gmina Òsek Gmina Skarszewò Pògòdczi Gmina Zbléwò Gmina Czôrnô Dãbrówka Nożëno Damnica Damnica Damno Dãbnica Kaszëbskô Bùdowò Dãbnica Kaszëbskô Główczëce Cecenowò Główczëce Rómno Stowicëno Pòtãgòwò Łëpawa Pòtãgòwò Skórowò Smôłdzëno Smôłdzëno Wiôlgô Garnô Chòczewò Chòczewò Gniewino Czëmonowò Gniewino Mierzëno Salëno Lëniô Głodnica Lëniô Lewino Niepòczołejce Smażëno Strzépcz Lëzëno Lëzëno Milwino Barłomino Łãczëce Bòżépòle Wiôldżé Łãczëce Strzebielëno Szemôłd Bòjano Czelno Kamiéń Kòleczkòwò Łebno Przetoczëno Szemôłd Wejròwò Bólszewò Gòscëcëno Gòra Gniewòwò Gòwino Ùstôrbòwò Wejrowsczi kréz. Gminë. "Je nót przëpòrządkòwac do krézów:"   Sławãcëno
Combermere, Ontario to je wnożëna w Kanadze. Tu je parafialny kòscół. Długò ùchòwôł sã w tich stronach kaszëbsczi jãzëk ë zwëczi.
Gg G, g – sódma lëtra pòdstawòwégò łacyńsczégò alfabétu. Do III st. p.n.e. w łacëznie lëtra c òznacziwała równo zwãk [k], jak i [g]. Kòl III st. p.n.e. do lëtrë „c” òstała dołożonô niwnô liniô – pòwstała w ten spòsób nowô lëtra „g”. Lëtrze ti òdpòwiôdô nôczãscy zwãk [ɡ] (jak w kaszëbiznie). We wespółczasnëch jãzëkach mòże oznôczac równak téż regã jinëch zwãków, na przëmiôr [dʒ], [d͡ʒ], [ʒ], [x]. W kaszëbsczim alfabéce je jednôstą lëtrą.
  1 séwnika pòwstało w Wejrowie Mùzeùm Kaszëbskò-Pòmòrsczi Runitwë ë Mùzyczi 26 strëmiannika w Żukòwie Jadwiga Ptôch
Lesyństwò - to je bùdink, w chtërnym mieszkô lesny, ale je to téż sedzba lesyństwa. Dodóm lesnégò mòże miec znaczënk dlô turisticzi.
Sësz (we zdrojach: "Susz" (Cenôwa); pòl. "Susz", miem. "Rosenberg in Westpreußen") - garc we warmińskò-mazursczim wòjewództwie wòjewództwie w jëławsczim krézu nad Sësczim Jezorã. Lëdztwò gardu: 5.733 (2012) Wiéchrzëzna gardu: 6,67 km2
Dësza - pòdług nôpierszëch prôwdów wiarë w Katolëcczim Kòscele lëdzkô dësza je niesmiertelnô.
Dobrô (we zdrojach: "Dober", "Daber"; pòl. "Dobra", miem. "Daber") - garc w łobesczim krézu w Zôpadnopòmòrsczim wòjewództwie nad jezorã Tëczno.    Lëdztwò gardu: 2.336 (2009) Wiéchrzëzna gardu: 2,37 km2
Friedrich Lorentz (ùr. 18 gòdnika 1870 rokù w Güstrow, ùm. 29 strëmiannika 1937 rokù w Sopòce) - miemiecczi slawista, wôżny badéra jãzëka i kùlturë Kaszëbów ë Słowińców. Òd 1894 rokù doktor, chtëren kaszëbiznã rozdzelił wedle 21 dialektalnëch gromadów z 76 gwarama. Mieszkôł w: Gduńskù, Wejrowie, Kartuzach i Sopòce. W 1907 rokù założëlë w Kartuzach, m.jin Izydor Gùlgòwsczi ë òn Kaszëbsczé Lëdoznawczé Zrzeszenié "Verein für kaschubische Volkskunde", chtërno wëdôwało pismiono "Mitteilungen des Vereins für Kaschubische Volkskunde". Lorentz je ùsôdzcą: "Die kaschubischen Ortsnamen nebst Ableitungen, Slovinizische Grammatik, Slovinizische Texte, Slovinizisches Wörterbuch, Teksty pomorskie, Zarys ogólnej pisowni i składni pomorsko-kaszubskiej, Zarys etnografii kaszubskiej, Polskie i kaszubskie nazwy miejscowości na Pomorzu Kaszubskim, Kaschubische Grammatik, Gramatyka pomorska" i jin., a wespółautorã "Kaszubi : kultura ludowa i język". Nôùkòwé dzejanié tegò meklembùrzczégò lingwistë miało znaczënk dlô szerszégò pòdjimniãcô przez młodą inteligencjã deji F. Cenôwë. W 1919 rokù jegò kaszëbsczi alfabét béł taczi: A Ą B C Č D E É Ë F G H I J K L Ł M N Ń O Ó Ô Œ Ǫ P R Ř S Š T U V W Z Ž Jerzi Tréder: Spòdlowô wiédzô ò kaszëbiznie - Gduńsk 2014, s. 35 "Archiv für slavische Philologie" Kaszubi : kultura ludowa i język "Mitteilungen des Vereins für Kaschubische Volkskunde" 1908 Teksty pomorskie czyli słowińsko-kaszubskie. Z. 2, Pomorszczyzna południowa: A. Kaszubszczyzna Południowa, B. Dyalekty przejściowe kaszubsko-zaborskie / zebrał F. Lorentz, 1914
Nordowé Mòrzé (an. "North Sea") - je mòrzã kòl brzegów Eùropë - dzél Atlanticczégò Òceanu. Òno je kòl: Dëńsczi,Szwedzczi, Norwesczi, Wiôldżi Britanije, Miemiecczi, Belgijsczi, Néderlandzczi i Francje. Nordowé Mòrzé sã łączi z Bôłtã. Òno mô wiéchrzëznã kòl 750 000 km² i strzédną głãbòkòsc 95 m.
Bób ("Vicia faba" L.) – to je jednorocznô roscëna z rodzëznë bòbòwatëch ("Fabaceae"). Na Kaszëbach w ògródkach biwô gò colemało wiele. Bób je òd dôwna sóny téż na Kaszëbach
Platëna abò platina (łac. "Platinum') – to je chemiczny pierwiôstk, metal. Symbòl: Pt Lëczba atomòwô: 78 Temperatura topnieniô: 1768.3 °C Atomòwô masa 195.078 Jerzi Nacel (pòl. Jerzy Nacel): Chemiô òglowô i òrganicznô, Gduńsk 2013
Pyeongyang (kòr. 평양; hanja 平壤, w kòrejańsczim miono to òznôczô "plaskati môl") – stolëca Nordowi Kòreji pòłożona w zôpadnym dzélu krôju, na nadmòrsczi niżawie, na wiże kòl 85 m n. r. m., nad rzéką Tedong-gang, kòle 50 km òd ji ùńdzeniô do Zôpadnokòrejańsczi Hôwindżi (Żółti Mòrze). Przédné gòspòdarczé ë ùczbòwò-kùlturowé centróm kraju. Gard je mni wicy jak 100 km òd greńcy z Pôłniową Kòreją (DMZ) Miono. W pòlsczim jãzëkù a za jegò pòstrzédnictwã téż w kaszëbsczim, ùmòcniło sã wzãté z rusczégò zmiłkòwé miono "Phenian" ("Пхеньян"), czëtóne z anielska "Feńjan". Równak niżóden Kòrejanc nie je w sztądze wëmòwic zwãkù "f". Kòmisëjô Sztandarizacëji Geògrafnych Mionów pòza Greńcama Pòlsczi Repùbliczi mô ùdbóné, żebë przejic, jakno pòlsczi egzonim, miono Pjongjang, zabédowóny przez òrientalistów ë trzëmający sã òridżinalny kòrejańsczi wëmòwë. Jedno z historicznëch mionów to Ryugyŏng (류경; 柳京), czëlë "wierzbòwò stolëca", chtërnë to drzéwiãta bëłë na môlu przez całą historëjã gardu. Jine miona gardu to Kisŏng, Hwangsŏng, Rangrang, Sŏgyŏng, Sŏdo, Hogyŏng, Changan, ëtd. Òbczas japòńsczi òkùpacëji ë w japòńsczim jãzëkù stolëca Nordowi Kòreji znónô je jakno Heijō, co je japòńsczim ôrtã òdczëtaniô miona gardu w chińsczich znakach 平壌. Historëjô. P'yŏngyang to jedno z nôstarszëch kòrejańsczëch gardów. Ùsôdzoné w 1122 rokù p.n.e, na pòdstpòdlim niewiôldżégò szëdlëca (dzysô dzelnica Rangang). Wedle legeńdë gard òstôł założony w 2333 rokù p.n.e. jakno Wanggŏmsŏng (왕검성; 王儉城). W latach 427 - 668 stolëca państwa Goguryeo. Zôs òsta zniszczony przez Chinë ë Sillã. W 676 òstôł wzãti przez Silla, ale òstawiony bez znaczeniô na greńcy midze Sillą a Balhae do czasu panowaniô dinastëji Goryeo, czedë to gard òstôł nazwóny Sŏgyŏng (서경; 西京; "Zôpadnô Stolëca"), chòc fòrmalno stolëcą nie béł. Òbczas panowaniô dinastëji Joseon béł stolëcą prowincëji P'yŏngan, a òd 1896 przez całi cząd japòńsczi òkùpacëji stolëcą Pôłniowégò P'yŏngan. W 1592 - 1593 béł zajãti przez Japònów. Òd XVII s. P'yŏngyang to pòliticzné a kùlturowé centrum nordowò-zôpadni Kòreji. W rokù 1627 òstôł dobëti pòstãpny rôz ë spôlony przez chińską armijã. W cządze chińskò-japòńsczi wòjnë w latach 1894 - 1895 òstôł mòckò zniszczony. Òdbùdowóny òbczas japòńsczi òkùpacëji w latach 1910 - 1945. W 1945 wëzwòlony przez Czerwioną Armijã. Òd 1948 rokù stolëca Nordowi Kòreji. Òbczas kòrejańsczi wòjnë (1950 - 1953 gard przechòdôł òd jedny starnë kònflikta do drëdżi. Kù reszce, slédnô jinwazëjô Chińsczi Lëdowò-Wëzwòlenczi Armiji rozsądzëła ò przeznanim gardu Nordowi Kòreji. W 1955 òdkrëtô òstała dôwna wies w òbéńdze gardu zwónym Kǔmtan-ni. Ùrzãdny pòdzélk. Pyeongyang pòdzélony je na 19 dzielniców ("Kuyŏk") ë 4 krézë ("Kun"). Chung-guyŏk (중구역; 中區域) P'yŏngch'ŏn-guyŏk (평천구역; 平川區域) Pot'onggang-guyŏk (보통강구역; 普通江區域) Moranbong-guyŏk (모란봉구역; 牡丹峰區域) Sŏsŏng-guyŏk (서성구역; 西城區域) Sŏn'gyo-guyŏk (선교구역; 船橋區域) Tongdaewŏn-guyŏk (동대원구역; 東大院區域) Taedonggang-guyŏk (대동강구역; 大同江區域) Sadong-guyŏk (사동구역; 寺洞區域) Taesŏng-guyŏk (대성구역; 大城區域) Man'gyŏngdae-guyŏk (만경대구역; 萬景臺區域 téż pisóné 萬景台區域) Hyŏngjesan-guyŏk (형제산구역; 兄弟山區域) Ryongsŏng-guyŏk (룡성구역; 龍城區域) Samsŏk-guyŏk (삼석구역; 三石區域) Sŭngho-guyŏk (승호구역; 勝湖區域) Ryŏkp'o-guyŏk (력포구역; 力浦區域) Rakrang-guyŏk (락랑구역; 樂浪區域) Sunan-guyŏk (순안구역; 順安區域) Ŭnjŏng-guyŏk (은정구역; 恩情區域) Chunghwa-gun (중화군; 中和郡) Kangnam-gun (강남군; 江南郡) Kangdong-gun (강동군; 江東郡) Sangwŏn-gun (상원군; 祥原郡)
Darżlëbié (pòl. "Darzlubie") - to je kaszëbską wsą w pòmòrsczim wòjewództwie, w pùcczim krézu, w gminie Pùck. Tu przë dardze stoi kaplëczka sw. Rózelë z I pòłowë XIX stalata. Dlô turistów je tu plac "U Kaszuba". Historëjô. Pierszé wiadło ò ti wsë je zapisóné w 1296 rokù - tëdë òna słëcha jakno "Darsolube"  do ricerza Redosłôwa ze Strëdżi. Wies dłudżi lata słëcha do cëstersów. Wiôlgô Piôsznica Żarnówc Legenda
Erik Pòmòrsczi ("Erik I"- pòmòrsczi titel, "Erik af Pommern" - dënsczi titel, "Erik av Pommern (Erik XIII)" - szwédzczi titel, "Erik av Pommern (Erik III)" - norwesczi titel) bëł sënã Warcësława VII-gò ë Mariji Meklenbùrsczi, ùrodzëł sã w 1382 rokù w Dirlowie. Na rëchcenim dostôł miono Bògùsłôw, pò starkù Bògùsławie V-im, bùdownikù zómkù w Dirlowie. W 1388 rokù wzãti za swòje przez swoją cotkã, dëńską królewą Magòrzatã I-szą (Margrete), przëcygnął do Roskilde w Dëńsczi. W 1389 erbòwôł òd ny Norwesczé Królestwò, w stëcznikù 1396 òstôł wëlowóny królã Dëńsczi, a w lëpincu- Szwedzczi. 20 czerwińca 1397, jakno rezultat starë Magòrzatë I, na zómkù w Kalmarze (Szwedzkô) miôł plac ùgôdënk midzë Dëńską, Szwedzką ë Norweską, zwóny Kalmarską Ùniją. Ji pierszim królã òstôł Erik Pòmòrsczi, równak jaż do smiercë Magòrzatë w 1412 z nią dzélëł władzã nad Skandinawiją. W 1405 mia plac żeńba Erika z Filipiną "(Phillippa)"- córką anielsczégò króla Henrika IV-gò. Zgrôwã Erika bëła wiôlgô skandinawskô imperëjô z centróm w Dëńsce. W 1429 rokù w gardze Helsingør nad zwãżëną Øresund wprowôdzëł mòrsczi col dlô òkrãtów wpłëwającëch ë wëpłëwającëch z Bôłtu. Przez wicy jak 4 stalata nen col dowôł dënsczémù państwù zacht zwësk. Dejadë dosc chùtkò wdôł sã Erik w marachùjącé wòjnë z Hanzą, a przez to narôsta òpòzycëjô procëm niemù. Òsoblëwò wiele procëmników miôł westrzód Szwedów, chtërny òskarżëwelë gò téż ò fawòrizowanié Dënów ë Pòmòrzanów przë òbsadzëwanim ùrzãdów. W 1439 mùszôł ùstąpic z tronu ë wëcopôł sã do zómkù na Gòtlandiji. Stamtądka wiele razë napôdôł jakno pirata na òkrãtë, ë dlôte dostôł pòzwã "pòslédnégò wikinga Bôłtu". W 1449 béł znôwu w Dirlowie, tu rozbùdowôł zómk ë jakno Erik I miôł przëjãté przédnictwò nad stołpsczim dzélã Pòmòrsczi òd Bògùsława IX-gò. Ùmar 3 maja 1459 rokù, pòchòwalë gò w mariacczim kòscele w Dirlowie.
Dąb - /z łac. Quercus/- ôrt lëscastëch drzewów. Drzewò chtërne żëje strzédno w zależnosce òd jegò gatunkù òk. 300-400 nawetka 700 lat. Przënôlégò do rodzënë bùkòwatëch. Przënôleżi do negò òk. 200 zortów spòtikónëch nôczãscy w razny conie na nordowi półkùli a téż w wëższich dzélach górów tropikòwi conë. Dąb rozrôstô sã do ògromné miarë. Stôri òkazë są chronioné jakò pomniczi nôtërë. Tipòwi gatunk to dąb szëpùłkòwi Pãczczi – zgrupkòwóné pò pôrã na kùńcu gałãzy Lëste – w niechtërnëch zortach òpôdają na zëmã a ù jinszich są prawie na òpak, zëmòzeloné np. dąb kòrkòwi, dąb òstrolëstowi. Są téż nawetka drzéwiãta co mają lëstczi piłkòwóné abò ząbkòwóné. Kwiatë – rozdzelnoôrtowé. Roscënë są wiatroparzënowé. Chłopsczi kwiatë są pòzebróny w kòtczi a z białkòwsczégò ôrtu są pòjedinczé. Brzôd – orzechë dãbù są nazwóné żôłãdzama i są ùłożoné w szôlce, gãsto przëkrité łëzgama. dąb bùrgùndcczi dąb bezszëpùłkòwi dąb czerwiony dąb òmszałi dąb szëpùłkòwi Òzdobnô roscëna – dłùgòwicznô, aleje dãbòwé Léczniczô roscëna – kòra niëchtrnëch zortów je dzélkã zélnëch mieszónków, jesz jinszi są miodnëma roscënama Drewno – òd dãbù je cãżczi i cwiardi. Z negò chãtno są przërëchtowùje méble i je szerok wëkòrzëstiwóny w bùdowiznie; Wëkòrzëstiwóny w bednarstwie. Kòra – je wëkòrzëstiwónô do dżerbòwaniô skórów Brzôd, żôłãdze – wëkòrzëstiwóné jakno jôda dlô zwierzãtów. Magicznô roscëna – wierzenié w lecznicze mòce, co bë ùzdrowic bòlejącé zãbë i gardło /, Pòwiédz że mi, pòwiédz mój kòchóny dãbie, jaczim spòsobã léczëc zãbë w mòji gãbie”/. Kùlturowi znaczënk. Długòwiecznosc i machtny wëzdrzatk dãbów òd stalatów robiłë na lëdzach wiôldżé wrażenié. Stôré òkazë tczóné bëłë jakno bóstwò bez wikszosc pierwòsznëch lëdów Eùropë. Przódëczasny Rzëmióne i Grecë wierzëlë, że dąb je sedzbą jich nôwëższich bóstwów –Jowisza i Zeùsa. Dlôte téż Rzëm wińcowôł swojich nadzwëczajnëch obëwateli za zasłëdżi /zawdzãczi /wińcã z dãbòwëch lëstów. Niechtërne lëdë ùwôżałë dãbë za drzewa – przepowiëdzene. Na spòdlim jich pòzdrzatkù przepòwiôdôno òbrodzôj i wiodro. Westrzódka germańsczich lëdów, dąb pòswiãcywóno bògù bùrzów – Thornowi. Ù Słowión i celticczich lëdów, kùltowé môle bëłë kòl starëch dãbòwëch drzewiszczów. Na dodôwk Celtowie wkłôdelë do grobów zmarłëch gałãze tegò drzewa. Wiele môlowëch pòzwów pòchòdzy òd dãbù. Dąb w erbach, òdznaczeniach i na mònetach. Céch żôłãdzów i dãbòwëch wietewków je czãsto w królewsczich i ricersczich erbach òd strzédnowiecza. Stosowóny je téż w wòjskòwëch emblematach. Béł òznaką sëłë, mòcë, sławnoscë i prawòtë. Dãbòwé lëste są ùmôlnioné na dzysészich, pòlsczich, groszowëch mònetach. Znóné dãbë. Pomniczi nôtërë: Dąb Bartek kòl Zagnańska Dąb Barzyńsczégò w Kadënach Dąb Beczka w Białowiesczé Pùszczë Dąb Bògùsława X w Wkrzańsczé Pùszczë Dąb Chrobri kól wsë Piotrowice Òbôczë téż Czôrny dąb Dąb pamiãcë Papiesczi dąb Jan Macků, Jindrich Krejča, Apoloniusz Rymkiewicz: Atlas roślin leczniczych. Wrocław [etc.]: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, 1989. ISBN 83-04-03281-3. Adam Paluch "Zerwij ziele z dziewięciu miedz", Wrocław 1989r., str. 140 Marek Żukow-Karczewski, Dąb – król polskich drzew, "AURA", nr 9/1988 r. Praca zbiorowa: Oxford – Wielka Historia Świata. Cywilizacje Europy. Anglia – Słowianie. Cywilizacje Australii i Oceanii. Papuasi. T. 13. Poznań: Polskie Media Amer. Com, 2006, s. 71-72. ISBN 83-7425-368-1. Monety Rzeczypospolitej Polskiej 1923-1939. W: Ilustrowany katalog monet polskich. Warszawa: KAW, 1977, s. 17. Przewodnik do oznaczania roślin Józef Rostafiński ,Olga Seidl : Przewodnik do oznaczania roślin, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa 1962, s. 249,273. Harry Garms : Rośliny i zwierzęta Europy-przewodnik, Res Polona, Gdańsk 1995, s. 23. ISBN83-7071-144-8. www.drzewapolski.pl Puszcza Białowieska – Dęby. Dęb z Kolomeskogo 600 rokow.
Alior Bank - to je bank w Pòlsce. W 2008 rokù italsczi karno dostało zgòdã na òtemkniącé tegò bankù. Z niegò mòże miec kreditną kôrtã "paypass" i ni mùszi za wiele w swòjim miészkù za dëtkama szëkac. W tim bankù w 2018 rokù włożëna pieniãdzów sã barżi òpłôca jak PKO Bank Polski. Alior Bank
Bëtowsczi zómk – gòticczi, pòkrziżacczi zómk, chterën béł sedzbą Krziżôków òd XIV do XV st. Zómk wëbùdowóny na planie prostonórta z XIV/XV st. Mô 3 òkrãgłé basztë (Młińskô, Różanô i Pólnô) a téż czwòrobòczną wieżã. Nôwôżniszi i nôstarszi gòticczi bùdink – Zôkònny Dodóm (terôczasno mùzeùm) – pòłożony je w nordowò-zôpadnym dzélu zómkù. Historiô bëtowsczégò zómkù. Pò kùpienim miasta Krzëżôcë mielë swòjã sedzbã w stôrim gardze, jaczi pamiãtôł jesz czasë sënów Henninga Behra. Pòd kùńc XIV w. Krzëżôcë ùmëslëlë wząc sã za nowi zómk w Bëtowie. Miôł òn bëc jak na henëtné czasë baro móderny. Teren zaczãlë rëchtowac ju w 1390 rokù, kò prôwdzëwô bùdacjô rëgnãła w 1398 rokù, a skùńczëła sã 1404 rokù, to je, czej wiôldżim méstrã béł Konrad von Jungingen, a jégò bëtowsczim prokùratorã Jakùb von Reinach.   Zaczãlë òd ùsztôłceniô górë, co stojała krótkò miasta , tak żëbë miała plaskati wierzch i 4 prostopadłé spichë. Wëkòpelë téż wiôldżi rów, jaczi òdzeliwôł jã òd wëszëznë, co sã dwigała òd wschòdno-nordowi stronë. Pózni wzãlë sã za fùndamentë. Szeroczé na 3 métrë ùsadzywelë z wiôldżich kamów. Z kamów téż bùdowelë dólny i westrzédny dzél murów. Dopiérze jich górną wiôrsztã mùrowelë z cegłów, jaczé wëpôlëlë na môlu. Stolemnô bùdacjô, jaczi spòdlé i niższé lédżi mùrów a basztów zrëchtowelë z wiôldżich kamów, a wëżi z cegłów, pòkôzôł jak mòcny je Zôkón òsoblëwie lokalny pòmòrsczi szlachce, m.jin. òd Sëcewiców i Pùttkamerów z jaczima tej sej sã wadzëlë z mieczã w rãce krzëżacczi wòjowie. Zómkòwëch bëło kòle 100 lëdzy, do grëpë ricerze i pò pôrã germków a knechtów na kòżdégò. Okróm wòjarzów w zómkòwëch mùrach mieszkelë a robilë jich służkòwie òd kùcharzeniô, wòzów, spikrzów, kòniów, itd. Pózni Krzëżôcë zómk wiele razë przebùdowiwelë, zmieniwelë. Nôwiãkszô pòzmiana zaszła w latach 1560-1570, czej ju nie wastowelë tu Krzëżôcë. Tedë wedle renesansowégò szëkù pòstawilë ksążãcą rezydencjã i kancelariã, sąd i bióra ùrzãdników òd pòdatków a jesz Dodóm Gdowów. Tak zómk òstôł jedną z sedzbów, gdze mieszkalë ksążãcé gdowë ( òd nich pòzwa jednégò dzélu). Równak òb czas szwédzczégò pòtopù w 1656 rokù twierdza òsta baro mòcno zniszczono. Ju nigdë nie wrócëła do dôwny pësznotë. Szwédzë m.jin. wësadzëlë prochòwą wieżã, znikwilë Ksążãcy Dodóm, kancelariã, Dodóm Gdowów, brómną wieżã i podzamcze. W 1661 rokù zaczãlë ùprawiac zómk, ale robòtë zakùńczëłë sã dopiérze w 1991 rokù. Nié wszëtczé bùdinczi stanãłë nazôd, niejedné do dzysô szłë w zabëcé. Terôczasny sztôłt to zôwdzãka wiôldżégò remontu, jaczi zaczął sã w 60. latach XX w. Baro lëchò wëzdrzôł téż bëtowsczi zómk w 30. latach XX w. Tedë téż Niemcë zaczãlë òdbùdowã, ale wiele nie zrobilë (wrócëlë Prochòwą Wieżã, jakô òsta znikwionô przez Szwédów w XVII w. ) Pò II swiatowi wòjnie, ju w Pòlsce, remòntë rëgnãłë w 1964 rokù i bawiłë baro długò – jaż do 1991 rokù. Dzysô. Dzysô w zómkù mô swòją sedzbã Zôpadno-Kaszëbsczé Mùzeùm a téż Betowskô Bibliotekô. Òd 2018 rokù w zómkù je téż nowi gòscyńc i pësznô restauracjô. W zómkù òdbiwôją sã kòncertë, ricersczi pòkôzczi i wëstôwczi. Dzysô je to nôwiãkszô turisticznô i kùlturalnô atrakcëjô Bëtowa, chtërną wôrt je òbezdrzec i pòznac ji cekawą historiã. "Bëtowskô zemia. Ùczbòwnik.", Red. Cezari Òbracht-Prondzyńsczi, Pioter Dzekanowsczi: Wëd. Bëtowsczi Part Kaszëbskô-Pòmòrsczégò Zrzeszeniô, Bëtowò 2013.
Dzéle mòwë – klasë słów jãzëka, wëdzeliwóné na spòdlim jich znank syntaksycznëch, mòrfòlogicznëch i semanticznëch. Kòżdi dzél mòwë charakterizëje sã gwôsnym systemã gramaticznëch kategòriów. Na przëmiôr w kaszëbiznie jistnik charakterizëje sã kategòriama ôrtu, lëczbë i przëpôdkù. W kaszëbsczim jãzëkù wëapartnic mòże taczé dzéle mòwë : znaczeniowé: jistnik, znankownik, zamiono, wielnik, czasnik, przëczasnik; pòmòcniczé: przëmiónk, wiąznik, partikla, krziknik.
Paweł Hébel (ur. 8 môja 1920 rokù w Bòjanie – ùm. 1945 rokù) béł w II swiatowi wòjnie w Krëjamni Wòjskòwi Òrganizacëji "Pòmòrsczi Grif" i wierã w miemiecczim lagrze Stutthof a mòże zamãczało gò Gestapo. Je mòżno, że òn w 1944 rokù zabił Miemca z KRIPO, chtëren zwôł sã Kurt Hagemann.
Òglowô wëdowiédzô. Internetowi przezérnik (w skrodzëni przezérnik) je kòmpùtrową soft-wôrą, brëkòwóną do òbzéraniô wszelejaczich zamkłoscë - przédno równak do wëskrzëwaniégò starn internetowich. Przezérnik òpisywôł na zaczątkù ("an. to browse") blós brëkòwónié elemeńtów nawigacëji ("do przódkù, nazôd...") do czëtaniégò tekstów. Póznié óstało rozszérzóné jegò znaczenié przez zadostanié sã hipertekstu (lënkù), jesz póznié przez doszłô mòżnota òbzéraniô òbrôzków, jaż do dzysdniowégò znaczeniégò z jegò wielefùnkcëjnotą. Òkòma rozszérzeniégò pòdtrzëmëwónych lopkòwich fòrmatów, òstałë téż rozszérzóné fùnkcëje przezérników. Takno wspiérają dzysdniowé przezérniczi òkòma HTTP midzë jinima téż protokòłë FTP ë Gopher, òb to jidze dzysô przezérnikama zladowac programë czë téż wszelejaczi lopczi. Ôrtë przezérników. Gôdômë ò tekstowich ë graficznich przezérnikach.   Tekstowé przezérniczi rozmieją przedstôwiac ë interpretowac blós prosté tekstë ë tekstowé fòrmôtë jakno HTML abò XML. Czãsto dôwają téż mòżnota zapisënkù grafik, czë téż jejich óbzéranié w bùtnowé soft-wôrze. Tekstowé przezérniczi są baro zdatne dlô slepich ë lëchò widzących brëkòwników Internetu. Przëmiarë: Lynx, Links, w3m Graficzné przezérniczi są nóbarżé rozkòscërzóne ë brëkùją jakno spòdlé òpiartegò na GUI ("an. Graphical User Interface") (n.p. Unix z X11, Macintosh, czë Windows) òperatné systemë. Pòkaziwują òne kòmpleksowë internetowé starnë, z grafikama, tekstã ë Pluginsama. Przemiarë: Internet Explorer, Mozilla, Opera, K-Meleon Amaya Contiki (téż dlô 8-Bitowi Systemë) HotJava links lynx Microsoft Internet Explorer Mozilla Mozilla Firefox (przódë jakno "Phoenix" ë "Firebird") NCSA Mosaic Netscape Navigator Opera SeaMonkey Dillo Epiphany Galeon Konqueror w3m Rekonq Midori K-Meleon Maia Camino (przódë jakno "Chimera") iCab OmniWeb Safari AWeb Crystal Atari Browser (CAB) Wen. Suite Archiwa przezérników
Aragoniô ("Aragón") - to je krôjna w nordowò-pòrénkòwi Szpańsce. Lëdze mògą tu gôdac swòjim jãzëkã. Wiéchrzëzna: 47 719 km² Lëdztwò: 1 376 654 Stolëca: Zaragoza
Topòrzëskò – to je strzonk topòra, seczerë abò paséczera. Na topòrzëska nôlepszi je jasón abò grôbk òd pnia.
Tunezjô ("Tunisia, Tūnisīyah") - to je państwò w nordowi Africe. Òno je kòl Strzódzemnégò Mòrza. Stolëca i nôwikszi gard to Tunis. Miono Tunis i Tunisia są od miona dôwni fenicczi bòżënë Tunit/Tannit. Stôrożëtné Fenicjônë miôli tu wôżni gard Kartaginã i tu béł kartaginsczi jenerôł Hanibal, chtëren walczëł z rzimsczim imperium.
Zôkòn Pijarów – pòtocznô pòzwa Zôkònu Klerików Regùlarnych Ùbòdżich Matczi Bòżi Szkòłów Pòbòżnych ("Ordo Clericorum Regularium Pauperum Matris Dei Scholarum Piarum"), to je Zakònu Szkòłów Pòbòżnych. Rzimskòkatolëcczi zôkón. Jegò pòczątczi wiązą sã za założëcelã w Rzimie w 1597 r. piersi bezpłatny i pòwszechny szkòłë spòdleczny w Eùropie przez Hiszpana swiãtégò Józefa Kalasancjusza. Zôkón powstał w 1617 rokù na pòtrzebë ti szkòłë. Ùstanowił go papież Grégòr XV 18 lëstopadnika 1621r. (regùłã zatwierdzył rok pózni). Pòzwa. Pòzwa "pijarzë" pòchôdô òd słowa z łacëznë“pius” czili “pòbòżny”, pòjawiający sã w łacëznowi nazwie "Scholae Piae", co oznaczô: „Szkòłë Pòbòżné”. Pełnô pòzwa brzëmi: "Zôkòn Klerików Regùlarnych Ùbòdżich Matczi Bòżi Szkòłów Pòbòżnych": "Klerików" – bò pijarzë przeważnie (chòc nié blós) są ksãdzzama i jakò ksãdzowie – zôkònnice mają bëc wëchòwawcama; "Regùlarnych" – bò jich spòsób zëcô Ewanielią je òpisóny w Kònstitucjach i Regùlach Zakònu; "Ùbòdżich" – bò są pòsłama do ùbòdżich i przez ùbòdżé zëcé mają sã ùczëc pòkòrë i jinëch zaletów niezbãdnëch do bëcô dobrima wëchòwawcama chrzscyjańsczimi; "Matki Bòżi" – bò òd samégò pòczątkù czcą w Zakònie Marijã jakò patronkã i wzór wëchòwawcë. "Szkòłów" bò w Szkòle Kalasancjusza ùczniowie mają sã ùczëc pòbòżnoscë, to je spełnianiô swòjich òbòwiązków wòbec Bòga, starszich, Òjczeznë. Hasłã zôkònu je „Pietas et Litterae”,to je „Pòbòżnosc i Nôùka”. Céch stanowi òtoczony płomienistą glorią ùkòronowóny inicjał Marijny. Pòd inicjałã mònogram MP – OY oznaczający Matkã Bòga. Misja Pijarów. Zgòdno z wëzwaniém założëcela pijarzë starają sã nieść Miłotã Christusa przez kształcenié i wëchòwanié dzecë i młodzëznë, w związkù z tim okróm trzech włascëwich każdemù zôkonowi slëbów (czëstosc, ubóstwo i pòsłuszeństwò) składają czwiôrti – „bezinteresowny trosczi ò naùczanié i wëchòwanié dzecë i młodzëznë”. Realizëją to przez: prowadzenié szkòłów wszëtczich stopniów, swietliców opiekuńczych, duszpastersczé dzejanié w parafiach (W Pòlsce i za grańcą), fòrmacjã szkólnych, starszich i wespółrobòtników, wëdawniczé dzejanié, kùlturalné, spòrtowé, rekòlekcyjné i jiné słëżącé dzecóm i młodzëznie. Władze Zôkònu. Kùria Generalnô w Rzimie (Curia Generalizia degli Scolopi). Generôl Zakònu Hiszpan ó. Pedro Agùado SP, Asystencë Generalny: ó. Francisco Anaya z Prowincjë Meksykańsczi; dlô Azjë – ò. József Urbán z Prowincjë Wãgiersczi; dlô Eùropë – ó. Migùel Girladez z Prowincjë Emaùs; dlô Africzi – ò. Pierre Diatta z Prowincjë Zôpòdny Africzi. Kùria Pòlsczi Prowincjë w Krakòwie. Prowincjał ò. Józef Matras, asystencë prowincja lny: ò. Andrzej Tupek, Asystent ds. duszpasterstwa i edukacë niefòrmalny, o. Sławòmir Dziadkiewicz SP, Asystent ds. edukacjë fòrmalny i laikatu , ò. Mark Kùdach SP, Asystent ds. fòrmacjë żëcô wspólnotowégò, ò. Tomasz Abramòwicz SP, Asystent ds. pòwòłaniowi kùlturë i procesów pastoralnych. Ks. Jakùb Falkòwsczi – twórca pierszi w Pòlsce specjalny szkòłë dlô głëchòniemëch. Rafał Czerwiakòwsczi – pijarsczi lékarz „òjc chirurgii pòlsczi”. Ks. Ònufri Kòpczińsczi – pijarsczi gramatik i pedagòg. Ks. Adóm Słotwińsczi – pijar – patriota, dzéjôrz niepòdległoscowi. Tedéùsz Kòscuszkò – generôł i naczelnik Insurekcjë. Wòjcech Bògùsławsczi – wëchòwônk pijarów, twórca i direktor nôrodny scenë teatralny, “Òjc pòlsczégò tetru i operë”. Òstrzódczi w Pòlsce . Òstrzódkama pijarsczima w Pòlsce są: Kraków (m.jin. parafia na òsedlu Wieczista i Rakòwiuce), Łapsze Niżné, Jeleniô Góra, Hebdów, Serosławice, Rzészów, Katowice, Łowicz, Warszawa, Pòznań, Élbląg, Bòlszewò, Bòlesławc. Szkòłë w Pòlsce. Pijarzë pòsôdają w Pòlsce szkòłë w: Krakòwie, Warszawie, Łowiczu, Élblągù, Pòzaniu, òd 2010 w Katowicach, òd 2013 w Bòlesławcu Kład Pijarów do nôùczi w Pòlsce XVII-XIX w., red, Irena Stasewicz- Jaszukowô, Warszawa-Kraków 1993 Łozyńsczi Bògùmił, Leksykòn zôkonów w Pòlsce, KAI, Warszaa 2009 http://www.pijarzy.pl/
Krajenka (we zdrojach: "Krainka", "Kraina" 1420, "Crayna" 1453, "Kroganick" 1676, "Crajanez" 1772, "Krojanka" (Cenôwa); pòl. "Krajenka", miem. "Krojanke") - garc we złotowsczim krézu we Wiôlgòpòlsczim wòjewództwie. Lëdztwò gardu: 3.681 (2009) Wiéchrzëzna gardu: 3,76 km2
Chałëpnik, wãgòrznik, szëplôrz, kòrmòrón, "Phalacrocorax carbo" Ptôch wòdny z cémnyma, blós czôrnyma piórama z trochã zelonym a niebiesczim sklëniém. Cało je wedłużony,dzób mòcny z hakòwatim kònca. 4 pólce pòłączony plewa pławną z òstryma pazurama, chtërnyma chwitô sã gałązów. W ùszłoscë chałëpników bëło mniéj, a żëłë leno na sztrądze Bôłtu. Òb 30 lat je iich corôz to wiãcy a terôz są też na sztrądze jezór. Tak je dlôte, że w jezorach òb lëdzką dzejacelnosc, pòjawiło sã wiele małé rëbë. A te je tak, je żercy są ptôchë. To je dokóz, że kóżdi skùtk mô swòjã przëczënã, że lëdzczé wtrącywanie w nôtërã mùszi bëc baro dobrzé przemëszlëwóny. dłëgòsc cała ( mit dzób a ògón )- òk. 1 m szerokòsc skrzidłów 130 -160 cm wësokòsc ok. 80 cm Co lubi jesc. Chałëpniczi chãtno jedzą tilkò rëbë. Są to monofagi i ichtiofagi. Òb dzyń zeżrą ók. 0,5 kg rib. Nôbarżi szmakają jima te rëbë, chtërnych w jezórze je naôjwiãcy tj.ùkleje, òkónczi, płotczi.. Rëbôcë ùwôżają chałëpnika szkòdnikã, bez to, że wëjôdô „dobrą rëbã”. A chalëpnik nie wëjôdu wiôldżi rëbë leno tą małowôrtną. Pòmôgô w nën spòsób zrobic plac we wòdze jezora dlô wiôldzi rëbë. Pòtimù ti co chwitają rëbë na jezorze mają wiãkszą redotã, a nie kłopotë z ptôchama. Chałëpnik je òbjãti òchroną. Zwëczi. Czãsto mòżemë òbôczëc chałepnika sedząc na drzéwie abò sztrądze ze szérok rozłożonyma skrzidłama. Tak je dlôtë, bò òn mùszé je wësuszëc. Jegò pióra stają sã mòkré, w rozszlachòwanié do piórów inszëch ptôchów, jegò nie są òbtłuszczałé. Mòkri pióra są cãższé a të ptôch mòże pikòwac głãbok w wòda. Gniôzdo i pisklãta. Chałëpnik bùdëje z wietewków gniôzda na drzewie, krótkò jezór. Czãsto je to widzec ( np. kòl jezora Wdzydzczégò) pò biôłëch òd lóntów kikutach zniszczonëch drzéw.   Ptôszëca skłódu 3-4 jajów a pò 24 dniach wëkluwają sã młodé. Pisklóczi są nadżi, slepé i dopiérze pò czile dniach dostówają cémné pùch. Staré ptôchë żëwią pisklaczi trochã przęrobionyma, przëtrówionyma rëbama a w dzobach prznószają wòdã. Projekt strategii zarządzania populacją kormorana w Polsce Opracowanie krajowych strategii gospodarowania wybranymi gatunkami... Ptaki-Kormoran
Danuta Stenka (ùr. 10 rujana 1961 w Serakòjcach na Kaszëbach) - je pòlskô teatrownica. Òd 1984 rokù przez szterë lata òna bëła teatrownicą w téatrze w Szczecënie. Òna biwô we Wejrowie. "Danuta Stenka"
1505 - Mikòłôj Rej, pòlsczi poeta, runita, dolmacz, pòlitikôrz (ùm. 1569) 1746 - Tadeùsz Kościuszko, pòlsczi generał i przednik polscziego pòwstaniégò przecyw Ruskô i Presem, amerikańsczi generał (ùm. 1817) 1884 - ks. Józef Wrëcza 1905 - Francyszk Mamùszka 1913 - Rosa Parks, amerikańskô dzejôrkô praw lëdze afrikańskô-amerikańsczich (ùm. 2005) 211 - Septimius Severus, rzimsczi cesôrz (ùr. 146) 1894 - Adolphe Sax, belgijsczi ùsôdzca saksofonu (ùr. 1814) 1983 - Karen Carpenter, amerikańskô spiewôrkô, nôleżniczkô karna The Carpenters (ùr. 1950) 1987 - Liberace, pòlsko-amerikańsczi spiewôrz (ùr. 1919) 2002 - Agatha Barbara, maltańskô pòlitikôrkô, prezydentkô Malty (ùr. 1923) Gromicznik cepłi, wòjcechòwi zëmny.
Antóniewò (pòl. Antoniewo) – to je kaszëbskô wies w pòmòrsczim wòjewództwie, w chònicczim krézu, w gminie Brusë. Krótkò Antóniewa leżą wsë Môłé Chełmë (0,7 km) i Dużé Chełmë (1,7 km). Òficjalnô kaszëbskô pòzwã wsë w pòstacje „Antóniewò” òsta wprowadzónô 10 stëcznika 2011.
Stolëca - gard bãdący môlã nôwëższich wëszëznów (króla, prezidenta, parlimentu, rządu, nôwëższigò sądu) danégò państwa. Jednym z wëjimków òd ti reglë je Hòlandzkô, dze Amsterdam mô sztatus stolëcy państwa, a Haga je môlã parlimentu ë królewsczégò dworu. Mionã stolëcë òpisëje sã téż môlë môlowëch wëszëznów dlô mniészëch òbéńdnëch jednotów (wòjewództw, stanów, prowincëjów ëtd). Mómë 3 ôrtë stolëców: stôłé - historijowò ùstaloné (np. Londin, Rzim) ùstanowioné - swiadomie ùstaloné (Brasília w Brazylëji, Warszawa ùstanowionô przez króla Pòlsczi Zygmuńta III) pòdzéloné - sprôwianié nie je ùsadzoné w jednym môlu, le w czilu placach (Amsterdam ë Haga, Cape Town (parliment) , Bloemfontein (nôwëższi sąd) ë Pretoria (rząd) w Pôłniowi Africe , Sucre ë La Paz w Bòliwii) W zwëkòwi słowiznie stolëca to centróm jaczégò dzejaniô, np. "kùlturowô stolëca", "ùczbòwô stolëca" ëtd.
Mùzeum Gardu Gdini je samorządzëznową jinstitucją kùlturë, chtërna pòwsta w 1983 rokù. Jegò robota polégô na rozkoscérzanim kùlturë m. jin. Kaszëbów w kraju. Dlô realizacji sztatutowëch célów òni wespółrobią z Samorządzëzną Gminë Gdini. Mùzeùm wëdôwô téż ksążczi. Sedzbą jegò je nowi bùdink. Partã Mùzeum je Chëcz Ôbrama. Domôcô starna Mùzeùm VIAF
  Wëdôwk we Warszawie ksążczi J. Drzéżdżóna "Współczesna literatura kaszubska 1945 - 1980".
Mariô Ludwika Kòwnackô (pòl. Maria Ludwika Kownacka, ùr. 11 séwnika 1894 w Słupie, ùm. 27 gromicznika 1982 we Warszawie) – pòlskô pisôrka, dolmaczérka z rusczégò jãzëka, aùtorka "Dziennika Dziecięcego" (pierszé 5 numrów mia titel "Jawnutka"), jaczé béł redagòwóny òb czas warszawsczégò pòwstaniô, dokôzów na binã a radiowëch słëchòwiszczów dlô dzecy. Wespółrobiła z cządnikã "Płomyk", na łamach jaczégò debiutowała w 1919. Żëcopis. Córka Marii z Lesznowsczich i Ludwika Kòwnacczégò ùrodza sã w dwòrkù w Słupie 11 séwnika 1894. Czej mia 8 lat ùmarła ji mëma (pòchòwónô je na parafialnym smãtôrzu w Suserzu). W 1912, m.jin. bez dëtkòwé jiwrë, zaczãła robòtã jakno szkólnô. Ùcza m.jin. w Dãbòwi Górze, Krziwdze a Mińskù. Przełómienim w ji żëcym béł rok 1919, czedë pisôrka nawiąza kòńtakt z Heléną Radwanową - redachtorką "Płomyka", co sprawiło, że Maria Kòwnackô zaczãła pisac artikle do cządników dlô dzecy, jaczé wëdôwóné bëłë bez Naszą Księgarnię. W 1929 pisôrka przecygnãła do Warszawë na Żolibórz. Zamieszka na szasém Słowacczégò 5/13 m 74, dze dzysôdnia je Jizba Pamiãcé Marii Kòwnacczi - dzél Mùzeùm Dzecny Ksążczi (pòl. Muzeum Książki Dziecięcej). W 1939 kùpiła plac na letniskòwą chëcz w Łómiónkach kòl szasé Szpitalny, równak dopiérze w 1958 pòwstôł tuwò bùdink "Plastusiowo", dze pisôrka zajimała sã m.jin. swòjim hòbbi tj. tkanim gòbelinów, robienim kòprowi biżuterie, robienim weków a téż pòdzéranim na ptôchë, ò jaczich wiele wiedza. W nym dodomù napisała m.jin. "Na tropach węża Eskulapa" a "Za Żywopłotem". Pisôrka pòchòwónô je na Stôrëch Pòwązkach we Warszawie. Ùsôdztwò. ·        1935 – "Bajowe bajeczki i świerszczykowe skrzypeczki, czyli o straszliwym smoku i dzielnym szewczyku, prześlicznej królewnie i królu Gwoździku" ·        1935 – "Deszczyk pada, słonko świeci" ·        1936 – "Plastusiowy pamiętnik" ·        1936 – "Kukuryku na ręczniku" ·        1937 – "O Jaśku, co się z Rokitą założył" ·        1937 – "Cztery mile za piec" ·        1939 – "Miała babuleńka kozła rogatego" ·        1947 – "Jak mysz pod miotłą" ·        1948 – "Kajtkowe przygody" ·         1948 – "O Rochu i jego grochu" ·        1948 – "Tajemnica uskrzydlonego serca" ·        1949 – "O Kasi, co gąski zgubiła" ·        1949 – "O Żaczku-Szkolaczku i o Sowizdrzale, co jeden kochał szkołę, a ten drugi wcale" ·        1950 – "Entliczek pentliczek" ·        1950 – "Kwiatki Małgorzatki" ·        1951 – "Wawrzyńcowy sad" ·        1957 – "Przygody Plastusia" ·        1957 – "Rogaś z Doliny Roztoki" ·        1958 – "Szkoła nad obłokami" ·        1960 – "O Bidzie i złotych jabłkach" ·        1961 – "Orzeszek" ·        1963 – "Plastusiowo" ·        1963 – "Kamizela na niedzielę" ·        1965 – "W Świerszczykowie" ·        1969 – "Wesołe przedszkole" ·        1970 – "Teatrzyk supełków" ·        1971 – "Za żywopłotem" z Marią Kowalewską: ·        1963 – "Głos przyrody" z Janem Edwardem Kucharskim: ·        1965 – "Wiatrak profesora Biedronki" ·        1967 – "Skarb pod wiatrakiem" z Kazimierzem Garstką: ·        1980 – "Na tropach węża Eskulapa" z Zofią Malicką: ·        1951 – "Dzieci z Leszczynowej Górki" Nôdgrodë a òdznaczi. 1948 – Srebrny Krzyż Zasługi 1951 – I nagroda miasta Warszawy 1952 – Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski 1956 – Nagroda Prezesa Rady Ministrów 1971 – Order Uśmiechu 1975 – Medal Komisji Edukacji Narodowej 1978 – Złota Odznaka ZNP 1978 – Orle Pióro
Singulare tantum (z łac. ‘leno w pòjedinczi lëczbie’; wiel.l.: "singularia tantum") – jistnik fòrmalno wëstãpùjący leno w fòrmie pòjedinczi lëczbë. W słowôrzach taczé jistniczi są òpatrziwóné wspólnym symbòlã "sing". Wikszi dzél jistników "singulare tantum" słëchô do taczich kategorii: kòlektiwné jistniczi, na przëmiôr: "młodzëzna", "szlachta"; jistniczi wërôżającé abstrakcyjné pòjãca, na przëmiôr: "głód"; "wargòsc", "zgniłosc"; włôsné jistniczi, pòzéwającé pòjedinczé przedmiotë, na przëmiôr: "Gduńsk", "Wòłga"; jistniczi, pòzéwającé niepòliczalné przedmiotë, na przëmiôr: "mlékò", "strzébro", "celëczëzna". Plurale tantum
Kléd, klédzek – wiérzchny jednodzylowi strój białogłowsczi, òbkrëwający srąb i nodzi, czãsto téż rãce. W dôwnocë bëło to òbleczenié, dlô chłopów i białków. Kléd pòchòdzy z strzédnowiecznëch mańtlów i pelerin na skùtk zmianë ich krojów i ùlepszeniô sztofów. Z ùbiwaniém lat klédowô móda sã zmieniwała, zanôlégało to òd, sztofù, módë, brëkòwnotë i wëgòdë. koktajlowi kléd wieczorowi kléd slëbny kléd môłô czornô dzénny kléd karnawałowi kléd mini,midi, maksi kléd Lëteratura. Miesãcznik "Twój styl" nr 1-5 2011r
Jakùb [Błaszczikòwsczi] (ùr. 14 gòdnika 1985 rokù w Truskòlasach kól [Częstochòwë]) – pòlsczi piłkarz, chtërny westãpùje na pòzycji pòmòcnika w niemiecczim klubie [VfL Wolfsburg] ë w reprezentacjiô Pòlskô. Dostôł titel „Piłkôrz Rokù” (w 2008 i w 2010 rokù). Ùczãstnik Miónków Eùropë 2012i 2016. Kawalôr Òrderu Ùsmiechù. Przëszedł na swiat w môlowosce Truskòlasë kòl Częstochòwë. Òn miôł sédmë lat gdë wespół ze starszim bratã Dawidem zaczął treningi w Rakòwie Częstochòwa, gdze trenowôł òsmë lat. Òb lato 2002 trenowôł dlô Górnika Zabrze i wëstãpôwôł w piłkarszczi szkòle tegò klubu. Swòją pierwszą brômkã zdobéł 25 rujana 2003 dlô KS Częstochòwa. Jakùb Błaszczikòwsczi brôł ùdzél w testach w rozmajitëch klubach wyższych ligów, midzë jinszima w GKS-ie Bełchatów, Tirolu, Innsbruck i Lechù Pòznań. 8 gromicznika 2005 rokù Błaszczikòwszczi przëjechôł na testë do [Wisłë Kraków]. Jegò talent dozdrzéł ceszczi trenôr tegò karna Verner Lička ë 24 gromicznika piłkarz pòdpisôł 5-letni kòntrakt z krakòwsczim klubem. Zadebiutirowôł 20 strëmiannika 2005 rokù, w wëgranym pòtkanii procëm Polonii Warszawa. W sezonie 2004/2005 dobéł MP. Błaszczikòwsczi òstł wëbróny przez czëtińców Gazetë Krakòwsczi nôlepszim piłkôrzã Môłipòlsczi 2006 r.
Piotrogard (rus. Санкт-Петербург, "Sankt-Pjetjerburg"), 26.01.1924-06.09.1991 Leningrad "Ленинград" "-" drëdżi nôwinkszi gard w Rusce. Je przy muni rzeczi Newi, nad Fińską Hôwingą. W latach 1712–1918 stolëca Rusczégò Czezerswa. Piotrogard je swòjim administrôcëjnim firtlem ë téż stolëcą leningradzczégò òbwodu.
Bułgarsczi jãzëk (български език, "byłgarski ezik" [ˈbɤ̞ɫɡɐrski ɛˈzik]) - jãzëk z karna półniowosłowiańsczich jãzëków. Dużi cësk na bułgarsczëznô miółë jãzëczi grecczi ë tërecczi, co spòwòdowało dużo pòżeczëń (np. w bułgarsczim słowniańskô miono dlô lëczbë "tësąc" je greckô "hiliada (хиляда)" ë z tërécczégò dużo słów do mionowaniô ùżitecznéch zachów np. джоб "tasza," шише "bùdla", мушама "cerata," ë miona pòkréwienistw np. баджанак "szwadżer", балдъза "sostra białczi" ëtp.). Alfabét. Bułgarsczi jãzëk zôpisywany jest cërëlicą, szlachùjąca sã z 30 lëter.
Brzadowô zupa - zupa ùgòtowónô z sëszonégò brzôdu (np. krëszka, jabkò, wisznia), a w ni są klósczi. Kaszubska zupa brzadowa (pò pòlskù)
1799 - Walãti Wańkowicz, polsczi malôrz (ùm. 1842) 1847 - Walãti Dąbrowsczi, kaszëbsczi ksãdz, dzejôrz (ùm. 1931) 1392 - Elżbiéta Pòmòrskô 1997 - Andrzéj Bùkòwsczi Swiãti Walk nie kładze pòd lodã balk. Na swiãti Walk ni ma ju pòd lodem balk.
Mozilla nie je le blós miono internetowégò przezérnika w skłôd chtërnégò wchôdô paczét programów, je to téż miono ùdbë namieniony dlô ji ùsôdzeniégò. Przezérnik je darmôk ë òpiarti na licencëji MPL(Mozilla Public License). Wspiérô wnetka wszëtczé nônowszé internetowé sztandardë ùgòdzoné przez W3C (World Wide Web Consortium) np.: XHTML 1.x, HTML 4, DOM, XML, CSS, CSS2 ..., co dôwô baro wiôlgą pòprôwnosc wëskrzëwónëch starn. Slédnô sztabilnô wersëjô, z 21 séwnika 2006 rokù, to 1.7.12 ë je òna slédną jakô òstała wëpùszonô z mionã Mozilla. Nôslédné wersëje bãdą ju wëchôdac jakno SeaMonkey. Rega 1.7.x Mozillë mô dali le blós wspiarce òd startne bezpiekù przezérnika. Òdprowôdné Mozilli. Na spòdlim Mozillë pòwstało wiele internetowëch przezérników, n.p.: Netscape 6.x, 7.x, 8.x IBM Web Browser dlô OS/2 Beonex Communicator Aphrodite Mozilla Firefox (przódë jakno "Phoenix" ë "Firebird") SeaMonkey Na partach z paczétu Mozilla òpiarté są téż m. jin. e-mailowô programa Mozilla Thunderbird ë editora HTML Nvu. Przezérniczi brëkùjącé nëkù Mozillë (Gecko) blós dlô wëskrzëwaniô starn WWW to m.jin. : Camino (Mac OS X) CompuServe 7.0 (Microsoft Windows) Epiphany (GNOME) Galeon (GNU/Linux) K-Meleon (Windows) Minimo Q.BATi (Mac OS X) Skipstone (GNU/Linux) Salamander (GNU/Linux) Domôcô starna Mozilli Mozilla Europe
Pòmòrzanie - to słowiańsczé plemiã, mieszkającé na pôłniowim sztrądze Bôłtu. Je rechòwóné kòl Përzëczón ë Wòlinión do pòmòrsczich plemionów. Slédnym plemienim, chtërne pòchòdzy òd Pòmòrzanów są Kaszëbi.
Strzeżewò - to je kòlonia w gminie Wickò, w lãbòrsczim krézu pòmòrsczégò wòjewództwa.
Stãżëca ("Szlacheckô Stãżëca" ë "Kroléwskô Stãżëca", pòl. "Stężyca", miem. "Stendsitz") – to je kaszëbskô wies w kartësczim krézu, w Pòmòrsczim wòjewództwie, w gminie Stãżëca. Ta wies je nad Górnym Reduńsczim Jezorem. Tu je kòscół z 1706 rokù. 
Minysterstwò Administracji i Cyfrizacji (pòl.:Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji) - je jednym z minysterstwów we Warszawie. Òno bëło òd 21 lëstopadnika 2011 rokù do 2015 rokù, a zajimało sã m.jin. dotacjama np. na kaszëbiznã. (pl)
Stôw – to je dosc smôdczi wòdny zbiérnik, òn mòże bëc kòpóny przez człowieka dlô rib.
Ametist - to je mineral. Òn mô chemiczny wzór SiO2.
Kãpice (we zdrojach: "Hammermühle" 1784; pòl. "Kępice", miem. "Hammermühle") – gard w stôłpsczim krezu w pòmòrsczim wòjewództwie. Kãpice mają jeden ùrząd dlô gardu ë wiesczi gminë. Lëdztwò gardu: 3.756 (2008) Wiéchrzëzna gardu: 6,11 km2
Zósnica – to je statk do zósu.
Pôchnącô pelargoniô ("Pelargonium graveolens" L'Hér.) – to je ôrt roscënë z rodzëznë bòcónkòwatëch ("Geraniaceae"). Kaszëbi mògą na niã gadac òrãżé, a jak kùdżelkã z ji lësta włożi snôdkò w ùchò to òno mô òprzestac bòlec. Ò òrãżim w òknach napisôł Frãcëszk Grëcza. Lëteratura. F. Grëcza: Swiãtô Anna [w]:E. Pryczkowski, "Kaszubski Kordecki. Życie i twórczość ks. prałata Franciszka  Gruczy", Banino 2008, s. 148 "Pelargonium graveolens"
Katarzënô. Miono białogłòwsczé pòchòdającé òd grecczégò słowa katharós "czësty", "bez skôzë". Do Pòlsczi jimię to trafiło za przëczëną łacëzne. Je to sétme co do pòpùlarnote miono w Pòlsce (trzecé pòsród mion białogłòwsczéch), noszoné przez kòle 600 tës. òsób. Jimię znané w Pòlsce ju w strzédnëch wiekach w fòrmach: Kachna, Kata, Katarzena, Katarzyna, Katerzena, Katerzyna, Katuszka. W dôwnëch pòlsczich dòkùmentach pòjawia sã òd XII w., a co nômni od XV w. przez pòstëpné stalaté znajdëje sã w pierszéj trójce nômili nadôwónëch mion białogłòwsczéch, z wëjątkiem XIX w., czedë bëła ùwôżanô za jimię przestôrzałé. Jéj pòwrót do grupë nôchãtniéj nadôwónëch mion rozpòczął sã w latach 60. XX w. Katarzëna zëskała wówczas wiôlgą pòpùlarnotã, chtërnô terô ju nieco zmalałô. Niemniéj pòsrôd jimion nadôwónëch nowò narodzonëm dzôtkóm, w 2009 r. Katarzëna zajmòwała 32. plac w grupie jimion białogłòwsczéch. Katarzëna imieninë òbchòdzi: 2 gromnicznika, 13 gromnicznika, 9 strëmiannika, 22 strëmiannika, 24 strëmiannika, 1 łżëkwiata, 6, 17 łżëkwiata, 29 łżëkwiata, 30 łżëkwiata, 9 maja, 4 séwnika, 15 séwnika, 25 lëstopadnika i 31 gódnika. W jinëch jãzëkach. • białorus. Кацярына (Kaciaryna), Кася (Kasia), Катра (Katra) • bułg. Ekaterina, Kata, Katerina, Katja, Kica • czes. Kateřina, Katka, Káťa, Kačka • duński Katrine, Karen, Karna, Trine • fin. Katariina, Katri, Kaisa, Kaarina, Katriina, Kati, Kaisu, Kaija, Katja, Riina • fr. Catherine • gr. Αικατερίνη (Ekaterini), Κατερίνα (Katerina), Κατινα (Katina) • gru. ეკატერინე (Ekaterine), zdrobnienie ეკა (Eka) • hiszp. Catalina • niderl. Catharina, Katrijn • lit. Kotryna, Katryna, Katryne, Katarina, Katre • łac. Catharina • maced. Ekaterina, Kata, Katarina • niem. Katharina, Katherine, Katrin, Katarina, Kathrin • norw. Karen, Katharina, Katrine, Kari, Rina • port. Catarina, Cátia, Kátia • ros. Екатерина (Jekatierina), Катерина (Katierina), Катя (Katia), Катюша (Katiusza), Катенька (Katieńka). • rum. Ekaterina, Catalina, Caterina, Catrina • serb.-chorw. Katarina, Kata, Katica • słow. Katarína, Katka, Karin • słowen. Katarina, Katja, Katka, Katii • szw. Katarina, Karin, Karina, Karna, Kajsa • ukr. Катерина (Kateryna), Катеринка (Katerynka), Катря (Katria), Катруся (Katrusia) • węg. Katalin, Kata, Kato, Katinka • wł. Caterina, Rina sw. Katarzëna Aleksandryjskô (III/IV w.), mãczelnica sw. Katarzëna Szwedzkô (Katarzëna z Vadstena) (1331–1381), brëgidkô sw. Katarzëna ze Sieny (1347–1380), tercjarkô dominikańskô, mistëczkô sw. Katarzëna de Vigri (Katarzëna z Bolonii) (1413–1463), klarëskô, mistëczkô sw. Katarzëna z Genui (1447–1510), mistëczkô sw. Katarzëna del Ricci (1522–1590), dominikankô, stëgmatëczkô sw. Katarzëna z Palmë (1533–1574), aùgùstiankô, mistëczkô sw. Katarzëna Tekakwitha(1656–1680), kanadëjskô òsòba swieckô, pierwszô kanònizowónô indianka sw. Katarzëna Labouré (1806–1876), szarëtkô sw. Katarzëna Drexel (1858–1955), zakònnica bł. Katarzëna Faron (1913–1944), dzéwica, mãczelnica, zakònnica bł. Katarzëna z Parc-aux-Dames (XIII w.), cësterkô, mistëczkô bł. Katarzëna z Pallanzy Caterina Morigi) (1427–1478), włoskô zakònnica bł. Katarzëna z Racconigi (Caterina Mattei) (1487–1574), włoskô tercjarkô dominikańskô, mistëczkô, stëgmatëczkô bł. Katarzëna Cottenceau (ok. 1733–1794), mãczelnica z czasów rewòlucji francësczéj bł. Katarzëna Kosača (ok. 1424–1478), królewô Bòsni, błogòsławionô kòscôła katolicczégò Katarzëna I, carëca Rosji Katarzëna II Wielkô, cesarzòwô Rosji Katarzëna Bragança, ksyżënka pòrtùgalskô, królewô Anglii i Szkocji Katarzëna Aragòńskô, piérszô z szescù żon Henryka VIII, króla Anglii Katarzëna Habsburżankô, królewô pòlskô, wiôlgô ksyżëna litewskô Katarzëna Jagiellonkô, królewô szwedzkô Katarzëna Medëcejskô, królewô francëskô Katarzëna Ankudowicz, teatrownica Katarzëna Bachleda-Curuś, szrëcownica Kathleen Battle, amerikańskô spiéwôczka òperowa Katarzëna Borowicz, Miss Polonia 2004 Katarzëna Bujakiewicz, pòlskô teatrownica Katarzëna Cerekwickô, spiéwôczka Katarzëna Cichopek, dzénnikôrkô i pòlskô teatrownica Katarzëna Cynke, teatrownica Katarzëna Dãbrowskô, teatrownica, spiéwôczka Katarzëna Dowbor, prézéntérka telewizyjnô Katarzëna Figùra, teatrownica Katarzëna Gajgał-Anioł, Katarzëna Galica, teatrownica Jekatierina Gamowa, Katarzëna Gärtner, kòmpòzitorka Katarzëna Glinka, teatrownica Katarzëna Gniewkowskô, teatrownica Katarzëna Grochòla, pisôrka Katarzëna Groniec, spiéwôczka Katarzëna Herman, teatrownica Katarzëna Jamróz, teatrownica Katarzëna Klich, spiéwôczka Katarzëna Kòbro, rzézbiôrka Katarzëna Kòlénda-Zaleskô, dzénnikarkô Katarzëna Kòwalskô, spiéwôczka Katarzëna Kòwalskô, Katarzëna Łaniewskô, teatrownica Katarzëna Maciąg, teatrownica Katarzëna Nosòwskô, spiéwôczka Katarzëna Nowickô Katarzëna Òbara-Kòwalskô, prézéntérka telewizyjnô Katarzëna Pakòsińskô, artistka kabarétòwô Katarzëna Pònikwia, Katarzëna Rooyens, pòlskô spiéwôczka Katarzëna Skòwrońskô-Dôlata, Katarzëna Skrzëneckô, pòlskô teatrownica i spiéwôczka Katarzëna Smùtniak, pòlskô teatrownica i mòdélka Katarzëna Sobczyk, spiéwôczka Katarzëna Stankiewicz, spiéwôczka Katarzëna Styskal, Katy Taylor, amerikańskô szrëcownica figùrowô Ekaterine Tkeszelaszwili, gruzińskô pòlitik Katarzëna Walter, teatrownica Katarzëna Wilk, spiéwôczka Katarzëna Wòzniak, pòlskô szrëcownica Katarzëna Zawidzkô, Miss Polonia 1985 Katarzëna Zelinskô (ur. 1979), teatrownica Katarzëna Zelinskô (ur. 1981), teatrownica Katarzëna Żak, teatrownica Cate Blanchett, teatrownica Catherine Deneuve, teatrownica francùskô Catherine Oxenberg, teatrownica amerikańskô Catherine Zeta-Jones, teatrownica Katarzëna, ksyżëna Cambridge Katarina Witt, niemieckô szrëcownica figùrowô Kate Beckinsale, teatrownica Kate Bush, spiéwôczka Kate Moss, mòdélka Kate Nash, spiéwôczka Kate Ryan, spiéwôczka Katie Melua, spiéwôczka Kate Winslet, teatrownica anielskô Kateřina Neumannová, Katharine Hepburn, teatrownica amerikańskô Kati Wilhelm, Katie Holmes, teatrownica Katja Seizinger, Katy Perry, spiéwôczka.
Bólszewò (pl. "Bolszewo") – kaszëbskô wies w Pòlsce, pòłożonô w pòmòrsczim wòjewództwie, w wejrowsczim krézu, w gminie Wejrowò. Je pòłożoné w pradolënie rzéczi Redë, na pòrénkù greńczi z Wejrowã. Mô kòl 8 tësąców mieszkeńców, w slédnëch latach w Bòlszewie miôł plac zacht rozwij mieszkaniowi bùdowiznë. We wsë dzejô dosc wiele môłëch ë strzédnëch priwatnëch firmów. Tu je znónô Pùblicznô Bibloteka Gminë Wejrowò m. Aleksandra Labùdë. Neògòticczi kòscół z 1857 rokù Spikrz z 1800 rokù Zwón z 1661 rokù 
Kimchi je zwëkòwé, kòrejańsczé zjestkù, w skłôd chtërnégò wchòdô zaprawionô abò kwaszonô ògrodowizna, w przédnëm dzélu kapùsta ë paprika chili. Przédny skłôd to pekińskô (abò chińskô) kapùsta, japòńskô radiska, czosniôk, paprika chilli, cëbùla, zaprawioné krewetczi abò jiny brzód mòrza, jingwer, sól a téż cëczér. Nôwidzalzé kimchi (baechu kimchi) mô w se kwaszoną chińską kapùstã, je fest pòsoloné ë z dodôwkã chili, jingweru a czosniôkù. Je wiele jinëch ôrtów tegò pòdôwkù, czãsto le ò môlowim a cządowim sygù, włączając w to np. kaktugi, chtërnegò pòdspòdlém je radiska, bez dodôwkù kapùstë. Mòże téż zrobic ne zjestkù z jinëma ôrtama kapùstë, dostôwô sã téj strôwã "lżészą" a mni pikantną. "Baechu kimchi", nimò że je terô barô lëdóné, pòwsta dosc pózdno. Paprika chilli òsta wprowadzoné do Kòreji (bez Japòńską na zaczątkù XVII s., a dopiérze 200 lat pózdni dóno je do robionégò kimchi. Chińskô kapùsta (kr. baechu) dotëgòwóné mô do Kòreji z Chinów, gwësno w XIX s., do tegò czasu dobierano le môlową ògrodowiznã. Dôwni trzëmano kimchi w glënianëch grôpach, ùstawionëch dali òd jinëch produktów ë domocëch (bez jintensywny pôch), w dzélu zakòpóné w zemi. Terô brëkùje sã specjalnëch lodowniców.
Papiéż Benedikt XVI (łac. Benedictus PP. XVI) , czedës Josef Alois Ratzinger (ur. 16 łżëkwiata 1927 rokù w Marktl am Inn, ùm. 31 gòdnika 2022 w Watikanie). Òn béł biskùpã Rzimù òd 2005 rokù. Przed nim béł Jan Paweł II. Òn w gromiczniku 2013 rokù zapòwiedzół swòjã abdikacëjã i òd tegò czasu béł penzjonowónym papiéżã. Pò nim papiéżã òstôł Frãcëszk.
Kaszëbskô wika ("Vicia cassubica" L. 1753) - to je wielelatnô roscëna z rodzëznë bòbòwatëch. Na Kaszëbach je ji mało, a òna kwitnie òd czerwińcu do lëpinca. Òna mô pùrpùrowò-lilewé kwiatë – kòl sétme w grónkù. Kaszëbskô wika mòże rosc np. kòl lasa m. jin. na Kaszëbach, a kòl 1841 rokù ona rosła w òkòlim Òlëwë. Albert Dietrich: "Flora regni Borussici: Flora des Königreichs Preussen oder Abbildung und Beschreibung der in Preussen wildwachsenden Pflanzen, Verlag von Ludwig Ochmigke Berlin" 1841, Tom 9, 644 J. Nacel: Swojskie nazwy. Pomerania nr 5 (454) maj 2012, s. 24. J. Nacel, M. Jeliński: Biologiô. Spòdlowô wiédzô. Z K-P Zarząd Główny Gduńsk 2018, s. 21. Kashubian Vetch "Vicia cassubica" s. 14
Frãcëszk Peplińsczi (ùr. 10 lëstopadnika 1878 rokù w Skòrzewie – ùm. 20 pazdzérznika 1958) - to béł m.jin. rëbôk. Ten chłop w 1905 rokù zamieszkôł w cyrkòwim wòzu, jak prësczé władze zabroniłë mù bùdowë chëczi. R. Ostrowska, I. Trojanowska: "Bedeker kaszubski", Wydawnictwo Morskie, Gdańsk 1974, ss. 315 - 316
Mińsk – stolëca Biôłorusë, administracyjné centrum mińsczégò òbwodu i mińsczégò rejonu, w skłôd jaczich równak nie wchôdô, temù że jawi sã gardã z òsoblëwim (stolëcznym) statusã. Nôwikszi transpòrtowy wãzeł, a téż pòliticzné, gòspòdarczé, kùlturalné i nôùkòwé centrum państwa. W Mińskù miescy sã sedzba Zrzesznicë Samòstójnëch Państw. Gard leżi kòl geògraficznégò òstrzódka kraju, nad rzeką Świsłacz. Wiéchrzëzna gardu skłôdô 348,84 km², lëdztwò 1,949 mln (stój na 1 rujana 2015).
Archeòlogòwi môl – to je kòżdi szlach materialnégò, lëdzczégò dzejaniô w przeszłoce.
Katolëcczi Kòscół Bizantińskò-Słowacczégò Òbrządkù ("Gréckokatolícka cirkev na Slovensku") - to je jedna z chrzescëjańsczich wiarów. Ta wiara je w Słowacce i Kanadze, a liturgiô słowa mòże bëc w słowacczim jãzëkù .
Żëcé i przigòdë Remùsa to je titel znòny pòwiescë doktora Aleksandra Majkòwsczégò. Òn ją skùńcził pisac przë kùńcu swòjégò żëcégò. To je jegò nôwikszi dokôz, chtëren zagwësnił mù pòczestny môl w dzejach całi kaszëbsczi pismieniznë. "Żece i przigode Remusa. Zvjercadło kaszubskji" w stôrim pisënkù ùkôzało sã w całosce dopiérze pòd kùńc 1938 rokù, ju pò smiercë pisôrza. Òn nie dożdôł sã wëdaniô wszëtczich dzélów ny pòwiescë. Z kaszëbsczégò "Żëcé i przigòdë Remùsa" przedolmacził na pòlsczi Lech Bądkòwsczi, ale są téż dolmaczenia w jinëch jãzëkach. VIAF Żëcé i przigodë Remusa. Zvjercadło kaszubskji
Wëdôwkòwi dëtk - mònéta ò môłi wôrtnoce. Wiele razy w państwie to je 1/100 pòjedinczi mònetë. W Pòlsce òd 1924 roku to je 1 grosz = 1/100 zł, a np. w II swiatowi wòjnie na Kaszëbach béł 1 fenig.
Pôlëdło - to je przërëchtënk do grzôniô wësoczima temperaturama przez spôlëwanié gazu abò jinégò òpôłu.
Etnografné Mùzeum miona Marii Znamierowsczi-Prufferowi w Toruniu je samorządzëznową jinstitucją kùlturë, chtërna pòwsta w 1959 rokù. Jegò robota polégô na rozkoscérzanim lëdowi kùlturë m. jin. Kaszëbów w kraju ë za grańcą. Mùzeùm wëdôwô téż np. ksążczi. Sedzbą Mùzeùm je gard Toruń.
Pełniô - to je jedna z fazów Miesądza, jak òn je pò procemny stronie Zemii jak Słuńce. Leno przë pełnii mòże bëc zacmienié Miesądza.
Slédny Sąd - to je triptik (trzëdzélowy òbrôz) néderlandzczégò malownika. Ten òbrôz namalowôł kòl 1467-1471 rokù Hans Memling, a terô òn je w Nôrodnym Mùzeum w Gduńskù. "Slédny Sąd", kòl 1467-1471 rokù. Nôrodné Mùzeum w Gduńskù
Wicno (we zdrojach: "Vitzenn" 1300, "Vytz" 1300, "Fietze" 1630-1660, "Vietz"; pòl. "Witnica", miem. "Vietz") - to je gard w łącbarzczim krézu w Lubùsczim wòjewództwie.    Lëdztwò gardu: 6821 (2017) Wiéchrzëzna gardu: 8,24 km2
Nadmòrsczi Park Krajòbrazny to je park krajòbrazny ò wiéchrzëznie 188 km² (założony w 1978 rokù) nad Bôłtem na Kaszëbach. W parkù roscą: mùszilepë, wronôczi i jin. Je tu 9 rezerwatów i żëje wiele ptôchów, w tim cytrónowé plëszczi, sowë (np. ùszatô sowa), mëszniczi i biegôcze. W Pùcczi Hôwindze biwają szaré foczi.
Wãbórk - biwô zrobiony z blachë, przóde béł z drewna, terô czãsto z plasticzëznë. Czasã wëzdrzi kąsk jak walc. Służi do noszeniô wòdë i jinszëch ceków, taczich jak np. mlékò. Mòże bëc téż ùżiwóny do sëpnëch materiałów, jak piôsk, wãdżiel czë zôrno. Wãbórk mô pałągòwaty chwët. Wãbórk mòże òbrëmic kòl 15 litrów.
Kabôtkòwie – wëdżiniónô etnicznô pòdgromada Kaszëbów. Mieszkelë w òbéńdze na pôłnié òd jezora Łebskò (parafie Cecenowò i Główczëce). Miono „Kabôtkòwie” pòchôdô òd òbleczënkù (òblekelë òni kabôtë). Ùżiwelë gwôsny gwarë kabôcczi. Miono „Kabôtkòwie” do nôùkòwi lëteraturë wprowadzył Aleksander Hilferding, chtëren zapisôł dwa kabôcczi teksty z Rowów i òsem z Jizbicë. W wikszoscë prawie òd Kabôtków pòchòdzy słowizna kaszëbskò-niemieckò-pòlsczégò słowôrzka Mrągòwiusza, chtëren w latach 1826-1827 òdbéł nôùkową wanogã do Cecenowa i Główczëc. Słowôrzk Mrągòwiusza pòbùdzył téż jinëch ùczałëch do badaniów kaszëbisticznëch, dzãka czémù zainteresowania Kaszëbama dostałë sã w krąg eùropejsczi pòliticzi. Kabôtkòwie w kaszëbsczi lëteraturze. Nadczidka ò Kabôtkach pòjôwiô sã w dokazie „Ò panu Czôrlińsczim, co do Pùcka pò sécë jachôł” Hieronima Derdowsczégò we fragmeńce: "Tej mù to rëbôk òdrzekł rozczulony:" "– Druchù, jesz i ród Kabôtków nie bãdze zgùbiony!" "Ninia òn za òjców winë cãżkò pòkùtuje," "Ale wiémë, że sã Pón Bóg nad nama zlituje." "Za to, że wa, naszi bracô, mù służëlë wiernie," "Òn Kabôtkóm bët i mòwã wrócy miłosernie." Ò Kabôtkach je mòwa téż w pòwiescë „Żëcé i przigòdë Remùsa” Aleksandra Majkòwsczégò: "Przez rzékã Pùstinkã pòkôzelë nóm drogã. Dzeli òna dwie rózdżi Kaszëbów: tëch, chtërnëch zowią Kabôtkama, òd tëch, co nad Jezorã Gardneńsczim żëją i zwią sã Słowińcama". "Остатки славян на южном берегу Балтийского Моря", Sankt-Petersburg 1862 (wyd. polskie "Resztki Słowian na południowym wybrzeżu Morza Bałtyckiego", tłum. Nina Perczyńska, oprac. Jerzy Treder, Gdańsk 1989, s. 132.
Kòlibczi - to béł kòlibsczi zemsczi majątk dosc krótkò Gdinie. Dzysó to je w Gdinie. 
Katalońsczi jãzëk (kat. "català") - to je jeden z romańsczich jãzëków. Pierszim katalońsczim pisôrzã béł Ramon Llull (1232–1315), chtëren w tim jãzëkù pisôł ju w 13. stalatim teologòwé knédżi i romanë. Wiôldżi rozwij katalońsczi lëteraturë béł w 14. i 15. stalatim, czéj zawita ricerskô epika. W 18. stalatim katalońskô mòwa bëła zakôzóny, ale w 19. stalatim ùrosło nowé pòkòlenié, a z nim òdroda, chtërna dostała katalońską kùlturã zôs na eùropejską rówiznã. Òd 1940 rokù katalońskô mòwa bëła znôwù zakôzóny, a gôdóné miało bëc pò szpańskù. Pò latach 1975–1982 przëszła zmiana i katalońsczi jãzëk w Katalońsce miéwô sã dobrze. Tu je jegò òbrzészkòwô ùczba.
Skrzeszewò (pòl. Skrzeszewo) – kaszëbskô wies pòłożonô w kartësczim krézu, w Pòmòrsczim wòjewództwie, w gminie Serakòjce. W midzëwòjnowim cządze wies bëła kòl pòlskò-miemiecczi grańcë. Tu ùrodzył sã dr Marian Majkòwsczi. Schroedersfelde (pòlskòjãzëkòwi dzél) "Skrzeszewo na fotografii"
Narwówka dzarnówc ("Tetramorium caespitum") – to je ôrt mrówczi z rodzëznë mrówkòwatëch ("Formicidae"). Jich mrowiszcza są m. jin. na Kaszëbach. Òne mògą bëc pòd kamieniama. Narwówka dzarnówc, chtërna je dosc małô mòże równak szkòdzëc miodnym pszczołóm. m.jin. "Tetramorium caespitum"]
Kaszórk - to je rãczno miechòwatô séc na pałągù i dłudżim szachù do łowieniô rëbów w błotkach, a téż rowach. Ernst Seefried-Gulgowski, Von einem unbekannten Volke in Deutschland. Ein Beitrag zur Volks- und Landeskunde der Kaschubei /Izydor Gulgowski, O nieznanym ludzie w Niemczech. Przyczynek do ludoznawstwa i krajoznawstwa Kaszub, przekład M. Darska-Łogin, red. naukowa i wstęp J. Borzyszkowski, Berlin 1911 - Gdańsk 2012, s. 95. Longin Malicki.
Walãti Dąbrowsczi (ùr. 14 gromicznika 1847 w Gòwinie, ùm. 15 gromicznika 1931 rokù) – béł katolëcczim ksãdzã i kaszëbsczim dzejôrzã. Do lëdzy, chtërny bëlë przëszłi na òdpùst do Wejrowa òn gôdôł pò kaszëbskù. Lëteratura. G. Labuda: Zapiski kaszubskie, pomorskie i morskie, Gdańsk : Oficyna Czec, 2000, Wyd. 1, s. 332
Arkadiusz Òkroj ("Arkadiusz Okroj") - ùr. 27 maja 1967 w Kartuzach to je ksądz doktor i biskùp w Pelplinie. W młodich latach òn mieszkôł w Chmielnie, a ùcził sã ni leno tu, ale dali w Kartuzach, gdze zdôł egzamin dozdrzelałotë. Sztudérowanié òn zaczął w Dëchòwny Seminarëji w Pelplinie. Tùwò pò pôrã latach dożdôł sã ksãżëch swiãceniów, chtërne przëjimnął 6 czerwińca 1992 rokù. Jakno ksądz béł np. w Łątczińsczi Wigòdze (1996-1997). Òn w latach 2000 – 2010 béł òjcã dëchòwnym pelplińsczi seminarëji. Probòszczã w Kôłpinie, gdze je stôrô parafiô, òn béł òd 2010 rokù. Òd 2 strumiannika 2019 rokù òn je biskùpã sufraganã pelplińsczi diecezji. Biskùp Òkroj nie zabôcził ò swòjim kaszëbsczim pòchòdzënkù i gôdô pò kaszëbskù, a w 2016 rokù òn dostôł nôdgrodã „Kartëskô Skra” za pòmôganié jinym. catholic-hierarchy.org dr Arkadiusz Okroj Pòlskòjãzëkòwi biogram "Homilia na XXI Zjazd Kaszubów w Chojnicach (2019) "
Lësatô kania ("Milvus milvus") - to je wiôldżi ptôch, jaczi mieszkô tam, gdze miészają sã pòla i lasë, krótkò wikszich rzéków abò jezorów. Ta kania gniôzdëje zwiksza np. na Mazurach i prawie na Pòmòrzim. Tam gdze sã lãgnie, rëchtowónô je apartnô strefa, w jaczi lesny za wiele nie robią, tak żebë ptôchë sã nie wërzasłë a nie wëcygnãłë précz. Kania lecy na jachtã nawetka 10 km òd gniôzda. Za jôdã mô drobné zwierzãta. Chto bë chcôł rozpòznac na niebie négo ptôcha, mùszi dac bôczenié na jegò widłowati ògón, wedle sztôłtu szlachùjący za ògònã jaskùłczi. Czej słuńce swiécy, farwi sã wnet żôłto-czerwiono. Në czasã mòżemë miec kłopòt, bó taczi sóm ògón mô czôrnô kania, półbrat naszi lësati. dłëgòsc cała 65-72 cm szerokòsc skrzidłów 145–155 cm wôga ok. 1,2–1,5 kg Wëstãpòwanié. Zamieszkiwô Eùropã, Strzédną Azjã, nordową Afrikã i Kanarijné Òstrowë i Òstrowë Zelonégò Retkù. Wëstãpùje w zôpôdnym i strzédnym dzélu Eùropë, we wschòdnym dzélu Anatolië pò Czôrné Mòrze, temù téż òbéńda ji bëcô je mniszô jak czôrny kanie. Pôłniowé pòpùlacje, co zamieszkiwają na wiedno pas letnégò klimatu – wanożné, przëlatëją w strëmiannikù i łżëkwiece, a òdlatiwają òd zélnika do séwnika, a zdarziwô sã, że jaż do lëstopadnika. Eùropejsczé kanie nie wanożą na jeséń baro dalek, a òsoblëwie nad Westrzódzemné Mòrze. Swiatowô pòpùlacjô mòże sygac do 20000-30000 sztëk. W Pòlsce je baro mało lãgòwëch ptôchów (600-700 pôr), nowszé szacënczi pòdają 1-1,5 tës. z mòżlëwòtą zwikszaniô, wëstãpùje leno na zôpôdze i nordowò-wschòdnym dzélu kraju (Wiôlgòpòlskô, Pòmòrzé, nordowi dzél Dólnégò Sląska, a téż Warmië i Mazur) W jinszëch regiónach wëstãpiwô tej sej i mòżna gò ùzdrzëc prawie blós òb czas migracëjë, a w centróm i na wschòdze Pòlsczi ni mô gò prawie wcale. Le na Ùbrzégù przelotë céchùją sã wikszima karnama. Niechtërné sztëczi mògą zëmòwac w Strzédny Eùropie, ale z wiksza kòl składowisków smieców abò jinszëch môlów bòkadnëch w jedzenié. Òb zëmã pòkôziwają sã apartno, próbë zaòstaniô òb całi rok nie są regùlarné. Zdarziwô sã to blós w nordowò-zôpôdnym dzélu Pòlsczi i dają sã na to leno pòjedinczé sztëczi. To jeden  z nôpëszniészëch rabùsznëch ptóchów w kraju. Jesz w połwie XIX stalat lësowatô kania ùznôwónô bëła za jeden z wielnëch gatënków drapcowatëch ptôchów Pòlsce, chòc ji wielnota zacza spôdac ju w XVIII stalatach. Tedë téż do połwë XX stalat w Wiôlgòpòlsce bëła rzôdkòscą, a na Sląskù ùznówóno, że sã nie lãgnie. Béł to czas tãpieniô drapcowatëch ptóchów i jintensywnégò rozwijaniô sã gbùrzeniô. Zadżina tedë pòpùlacjô  w centralnym i wschòdnym dzélu kraju. Ale téż òd cziledzesąt lat òbserwùje sã zwikszenié lëczëbnotë ptóchów na zôpôdze Pòlsczi przez niemiecką pòpùlacjã. Mòże temù, ze migrëją òne z Niemców. Wëstãpùjąc w tëch regiónach, nie stronią òne òd lëdzy i nawetka wëkaziwają dobrą rozrodzeniową mòżnotã. Òd 1995 rokù gniôzda kaniów òbjãto ùstawòwą conową òchroną, a to prowadzy do pòwikszaniô sã lëczbë i òbéńdë wëstãpòwaniô tegò gatënkù. Céchë gatënkù. Ptóch ò wëlecałi pòstacëji i bestrim òpiórzenim. Òn i òna tak somò ùfarwòwóné. Òpiórzenié prawie wiedno dërdzawòbruné. Ògón czerwònobruny z wiérzchù i jasnoszari òd spòdu, dosc wiele wcãti (żóden eùropejsczi rabùsznik ni mô tak wiôldżégò wcãcô jak kania). Temù téż ògón je nôbarżi rozpòznowóną znanką tegò ptôcha w loce na wiôldżich wësokòscach. Głowa, szëja i placë òbsadzeniô skrzidłów jasnopòpielaté ze sztrichòwanim. Wiérzch cała dërdzawòbruny, spòdk cała jasniészi, sztrichòwóny. Na dôlny starnie skrzidła wildżi biôłi plachc, na wiérzchny starnie przeznórtny pôsk. Żółti dzëb z czórnym kùńcã, żółté nodżi. Szlachùjącô za nią czôrnô kania je përznã mniészô, mô wiele cemniészé òpiórzenié i mni wcãti ògón. W przërównanim do mësznika je wiele wikszô i mô dłëższé skrzidła. Pò lãgòwim czasu kanie mògą noclegòwac w karnach dochódôjącëch nawetka do sto sztëk. Lësowatô kania czãsto lecy na prostëch abò letkò zdżãtëch skrzidłach, co w sztôłce przëbôcziwô lëtrã M. W chùtczim i chwatczim loce mô prawie wiedno rozkòscérzony ògón, chtërny czasã sã przekrzéwiô. Leno nie je tak drësznô jak czôrnô kania.
Pólny kòlińc ("Spergula arvensis" L.) – to je jednorocznô roscëna z rodzëznë granôtkòwatëch ("Caryophyllaceae"). Òn rosce m. jin. na Kaszëbach, tu to je np. zelëskò w ògródkach. Zróżnicowanie florystyczne zachodniego obrzeża Zatoki Puckiej (północna Polska) s. 13 "Spergula arvensis"
Kadzmiérz Wiôldżi ùrodzył sã 30 łżekwiata 1310 r. W Kòwalu, jakò nômłodszi syn ksãca Łiczietka i . Òjc przërëchtowiwôł młodégò Kadzmiérza do jegò prziszłich òbòwiązków. Starszi òtôczalë gò trosklëwą òpieką, bò dosc chùtkò ùmarlë jegò bracynowie, a sostë ni mògłë bëc nôstãpcziniama tronu. Pòczątk rządów. W 1333 r. Ùmarł Władisłôw Łoczetk, a Kadzmiérz zwóny pózni Wiôldżim przejął pò nim rządë. Jegò kòronacja na króla Pòlsczi òdbëła sã w tim samim rokù na Wawelu. Pòczątczi panowaniô bëłë baro trudny. Państwò bëło rozbité, jistniała téż grozba atakù ze stronë mòcniészich sąsadów. Òstatny z dinastië mùsził skòncentrować sã na pòlitice zagrańcowi. Nôpierwi przedłużił rozejm z , chtërny wrgasł 23 maja 1333 r. Dali pòrozmiôł sã z Wittelsbachama władającyma Branderbùrgią. Na (1335) Kadzmiérz òddòł Pòmòrzé Krziżôkom w “wieczistą jamùżną”. W zamian zyskôł Kujawë i zemiã dobrzińską w ji stórich grańcach. W tim czasu Kadzmiérz Wiôldżi òdniósł pierszi pòwôżny sukces diplomaticzny. Za 20 tës. kòp prasczich groszów wëkùpił zrzeczenié sã przez czesczégò króla Jana Luksembùrsczégò pretensjë do pòlsczi kòronë. Zagrańcowô pòlitika. W 1339 r. Zôs doszło do eskalacjë problemù z Krziżôkama. Zawarti rëchli kòmpromis nie zdowôlôł żodny ze strón, dlóte zwrócële sã ò pòmóc do papieża. W neùtralny w ten czas Warszawie béł zòrganizowóny proces arbitrażowi przed legatã papiesczim. Wirok nakôzywôł Krziżôkom zwrócëc pòlsczémù Gdùńsczã Pòmòrzé, zeiã chełmińską, brzeską, dobrzińską i michałowską a téż zapłacëc Pòlsce òdszkòdowanié i pòkrëc kòsztë procesu. Wpłiw Krziżacczégò Zôkònu bëłë jednak na tëli mòcné, bò niedługò pózni òstôł zawieszony. Òstateczno òbie stronë pòrozumiałë sã i zawarłë mir w Kaliszu 9 1343). Wedle ùkładu Zôkòn zwrôcôł Kujawë z zemiądobrzińską, a Kadzmiérz Wiôldżi ùstãpòwôł z Pòmòrzégò (wcyg jednak titłowôł sã władcą Pòmòrzégò) i zemi chełmińsczi. Nabitczi teritorialné. W latach 1349 – 1352 Kdzmiérz Wiôldżi òpanowôł wiãkszosc – Włodzmiersczi. W 1356 r. Ùgruntowôł swòją pòzycjã na Mazowszu, a w 1366r. Wzął ùdzél w pòdzale Rusë Włodzmirsczi, ùzëskùjącë m.jin. Włodzmiérz. Nie ùdało mù sã jednak òdzëskac Szląska i Gduńsczégò Pòmòrzégò. Bënowô pòlitika. W bënbowi pòlitice Kadzmiérz Wiôlkdżi próbòwôł scentralizowac państwò i wzmòcnic swòją władzã. Zaczął kształtowac administracjã centralną. Ùjednolicył prawò, wrprowadzającë statutë dlô i . Dbôł ó rozwój miastów, nadôwôł mijsczi prawa nowim òstrzódkom (w tim Bidgòszczë), dbôł ò rozwój òswiatë (czegò przikładã bëło Pòwòłanié przez niegò w 1346 r. ) a téż wzbògacył skarbc królewsczi. Sukcesjô na pòlsczim tronie. Kadzmiérz Wiôldżi ni miôł legalnégò sëna. Ju w 1339 r. Wszedł w sojusz z Wãgiersczima, dzãka czemù zyskôł jich pòpiarcé. Ceną tegò bëło ùstanowienié dlô nich nastãpstwa tronu pòlsczégò, jakbë król ùmarł i ni miôł pòtomka, nastãpcã tronu. Pòstãpną tegò tipù deklaracjã zawarlë w 1369t. Pòcwierdzającë prawa Andegawenów do tronu pòlsczégò. Rok pózni pò pòlowaniu Kadzmiérz III Wiôldżi ùmarł. W winikù tegò na pòlsczim tronie zasadła nowô dinastia. Oswald Balzer: "Genealogia Piastów". Kraków: Avalon, 2005. Marek Kazimierz Barański: "Dynastia Piastów w Polsce". Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. Janusz Bieniak: Geneza procesu polsko-krzyżackiego z lat 1320–1321 (inowrocławsko-brzeskiego). W: Zenon Hubert Nowak: "Balticum: Studia z dziejów polityki, gospodarki i kultury XII-XVII wieku". Toruń: Wydawnictwo Towarzystwa Naukowego, 1992, s. 49-53. . Stanisław Sroka: Kazimierz III Wielki. W: "Piastowie: Leksykon biograficzny". Stanisław Szczur, Krzysztof Ożóg, Tomasz Jurek i in. (red.). Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1999, s. 234. Karol Szajnocha: "Jadwiga i Jagiełło 1374-1413: Opowiadanie historyczne". T. III. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1969. Stanisław Szczur: "Historia Polski: Średniowiecze". Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2002. ISBN 83-08-03272-9. Jerzy Wyrozumski: "Kazimierz Wielki". Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1986. Czasy wojen o przetrwanie państwa. W: Henryk Samsonowicz: "Łokietkowe czasy". Kraków: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1989. ISBN 83-03-02745-X. Feliks Kiryk: "Wielki król i jego następca". Kraków: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1992.
Agùstin Côrnowczi (pòl. "Augustyn Czarnowski") (ùr. 20 maja 1861 rokù w Glësnie - ùm. 2 strumiannika 1934 rokù w Hélu) - béł znónym dentistą, chtëren wiele lat robił jakno szkólny. Òn mùszôł równak jidz do Berlëna, bò w prësczich czasach ùczôł pò pòlskù. Òn skùńcził sztudérowanié medicynë w Berlënie, a béł praktikòwny lékôrz i miôł nawetka patent na lék „Dentipurol”. Ten dentista z Kaszëb napisôł m.jin. "Zielnik lekarski czyli Opis 125 ziół używanych w lecznictwie z podaniem ich uprawy i zastosowania. Berlin: „Przewodnik Zdrowia”", 1905. "Augustyn Wika-Czarnowski" s. 4 "O doktorze Augustynie Czarnowskim ..." VIAF
Zz Z, z – dwadzestô szóstô i slédnô lëtra pòdstawòwégò łacyńsczégò alfabétu, brëkòwónô prakticzno w kòżdim alfabéce na łacyńsczim spòdlim. Lëtra ta pòchòdzy òd grecczi lëtrë "Zeta" (Z, ζ) i fenicczi "zain". Nôczãscy òznôczô spółzwãk [z]. We wespółczasnëch jãzëkach mòże oznôczac równak téż regã jinëch zwãków, na przëmiôr [ʒ], [t͡s], [d͡z], [ð], [θ], [s]. W kaszëbsczim alfabéce je trzëdzestą trzecą lëtrą.
Zortë wirusa gripë. Gripã mògą wëwòłac trzë zortë wirusa: A, B i C. Z nëch trzech, szczépë wirusa A są nôgòrszé. Òne mògą wëwòłac sezonową gripã razã z nastãpstwama, ale téż mògą bëc przëczëną pandemii. Procemkù szczépóm B, jaczé mògą zarażac lëdzy, zelintë i twòrzofretczi (to znaczi mògą sã mnożëc blós w kòmórkach tëch òrganizmów), wirusë A krążą w przirodze. Jich nôtëralnym môlã je wòdnô ptôszëzna. Wirusë gripë A mògą téż zarażac wszelejaczé ôrtë susôków, w tim téż człowieka. Na ògle szczépë wirusa gripë céchùją sã gatënkòwą swòjizną, tj. jinaczi sã namnôżają w rozmajitëch ôrtach gòspòdarzów. Temù téż tej sej mómë do ùczinkù z nazwama „ptôszô gripa” abò „swińskô gripa”.   Przełómanié gatënkòwi przeszkòdë przez wirus, chòc je mòżebné, to na nasze szczescé je dosc rzôdczé. Zjawiszcze to dobrze pòkôzywô môłô lëczba zachòrzeniów ù lëdzy na ptôszą gripã wëwòłiwóną przez szczép A H5N1. Pòdług Swiatowi Òrganizacji Zdrowiégò WHO w òstatnëch 9 latach na swiece zachòrzało 608 òsób, z czegò wicy jak pòłowa ùmarła. Dlô pòrównaniégò, w rokù na sezonową gripã chòrzëje òd 3 do 5 mln lëdzy. Z tëch ùmiérô òd 250 tës. do 500 tës. lëdzy. Pòjôwiają sã nowé chòroscë. Chòc wiôldżé są dobëca wakcynologii i antibiotëkòterapii, cząd, w jaczim ùczałi ògłôszelë kùńc pòszedłów minął na wiedno. Pòjôwiają sã nowé chòroscë, co są skùtkã dinamicznëch i złożonëch przirodniczich procesów, na jaczi cësk mô lëdzczé dzejanié np. demògraficzné zmianë – przëlëdnienié w miastach, ekònomiczny rozwij i wdzéranié sã òsedlëszczów lëdzy w lasë, przez co dze jindze mùszą jic zortë, w jaczich sedzą abò przechôdają bez nie wirusë, techniczny pòkrok (klimatizacjô), migracje lëdzy, rësznota towarów, zmianë zachòwaniégò (rewòlucjô seksualnô), czë téż mòżnoscë adaptacyjné samëch drobnoùstrojów. Ptôszi i lëdzczi wiruse. Wszëtczé zachòrzenia na ptôszą gripã bierzą sã stąd, że mùszôł bëc kòntakt z zakażonyma ptôchama. Jesz do te czasu nie bëło tak, żebë ptôszô gripa przeszła z człowieka na człowieka. Ne lëczbë pòkazywają, że je wësokô smiertelnosc tegò pòszedła, ale mało zakażeniów. Je tak temù, że szczép wirusa mùszi sã przënãcëc do warënków, jaczé naléze w òrganizmie nowégò gòspòdarza (np. dopasowac sã do cepłotë cała) i dostac céchë, jaczé mù pòzwòlą na mnożenié sã i skùteczné przenôszanié sã westrzód ti nowi pòpùlacji. Ale wejleno są taczé szczépë wirusów ptôszi gripë i lëdzczi gripë, co mògą sã namnażac w kòmórkach òddëchòwégò nabłonka swiniów. Parłãczi to sã z bëcym na wiérzkù kòmórków nabłonka swiniów receptorów, chtërne dôwają mòżnosc przëłączeniô sã ptôszich i téż lëdzczich wirusów i wdzërzgniãcé jich wirionów do kòmórczi. Taczim szëkã w kòmórkach swini mòże dińc do przemiészaniô geneticznégò materiału (reazortacjô) ptôszich i lëdzczich wirusów. Je to skòk w ewòlucji wirusa, chtëren prowadzy do nowégò, dëcht wësok chòroscoùtwórczégò szczépù wirusowégò, jaczégò ni mòże złapac nasz òdpòrnoscowi ùkłôd. Tak cos je dosc rzôdkò, równak skùtczi są baro pòwôżné. Pòjawienié sã nowégò wirusa prowadzy do masowëch zachòrzeniów na całim swiece, co dôwô ò se znac przez pandemie na czile kòntinentach. Prawie z taczims czims mie mielë do ùczinkù na przełómanim 2009 i 2010 rokù, czej w czile miesądzach nowi wariant wirusa A(H1N1)v rozeszedł sã na wszëtczé kòntinentë, dze są lëdze. Szczép ten je krziżówką czile òdmianów wirusa gripë H1N1, w tim lëdzczi gripë, dwùch zortów swińsczi gripë i ptôszi gripë, jaczé sã tłëkłë òd czile lat w przirodze. W Pòlsce òd pierszégò przëtrôfkù zachòrzeniô na gripã z wirusa (H1N1)v w maju 2009 do lëpińca 2010 bëłë ju 182 skònë òsób zakażonëch tim wirusã. W tim sezonie w Eùropie mómë ju jinszé szczépë wirusa A i wirusa B. Karno pòdwëższonégò rizyka. Nót je jesz pamiãtac, że pò zakażenim wirusã gripë, mògą przińc brzëdczé nastãpstwa, pòłączoné colemało z drëdżima bakterijnyma infekcjama. Nen problem doticzi òsoblëwie nëch, co przënôlégają do tak zwónëch karnów pòdwëższonégò rizyka, to są na przëmiôr ti, co bierzą immùnosëpresyjné léczi, dërch chòri na rozmajité chòroscë, pacjentów, co przeszlë procemnowòtwòrowé léczenié, ale téż tëch, co na ògle mają miészą òdpòrnosc: seniorów (òd 65 lat) i dzôtków niżi dwùch lat. Jednym słowã starkòwie i dzôtuszczi bë sã mielë szczépic procem gripie! Òspa, òdrã - szczépienia. Gripa je przikładã chòroscë, jakô mãczi lëdzy òd wieków i jaczi nie jesmë w sztãdze wëtãpic, chòc znajemë ju wirusa, co jã twòrzi i chòc są ju na to szczépiónczi. Równak są téż chòroscë, jaczé dzãka profilakticznym szczépienióm mòżemë czësto wënëkac z zemsczi kùlë abò mòcënkò ògrańczëc jich òbjim. Są to pòszedła wëwòłóné przez wirusë, jaczé pòza człowiekã ni mają nôtëralnégò gòspòdarza w przirodze. Przikładã je tu prôwdzëwô òspa, jaczi òstatny przëtrôfk béł zmerkóny w latach 70-tëch ùszłégò wiekù i pòlio-nagminné dzecné pòrażenié, co je leno w 7 krajach na swiece. Terô warô szczépiónkòwô kampaniô WHO, żebë czësto wëeliminowac òdrã, chtërna mòże czasã nawetka doprowadzëc do ùtratë słëchù ù dzecy. W Pòlsce szczépienia procem òdrze są òbrzészkòwé. Nót je wiedzec to, żebë skùteczno ògrańczëc bëcé pòszedła w jaczis stronie, je mùsz szczépic wiôldżi procent lëdzy (w przëtrôfkù òdrë bez 83%). Bùtnowé wskôzë. serwis dlô pacjentów (Wëddowizna Medicyna Prakticznô)
Drew Blyth Barrymore, (ùr. 22 gromicznika 1975) je amerikańską teatrownicą.
Trus - susk z rodzëznë zajcowatëch np. domôcy trus. Jégò tatczëzną je pôłniowô zapadnô Europa a òsoblëwie Hiszpania. Bùdowa i wëzdrzatk. Je dłùdżi 30-50 cm ,a wôżé 1-2,5 kg. Mòże bëc szari, bruny, żółté, a czasã rudawé, brzëch mô biółé, tepa z wiérzchu czôrnô a pòd spódkã biółô. Przédné szpërë są do grzebaniô, a tëlné do skôkaniô. Zorte trusów bëlë sztëczno robiony przez człowieka,dló rozmajitich célów. Móme trusë miãsny( belgijsczi òlbrzym),skórkòwy(Reks) i wôłniasti(Angòra). Gdze żëje trus. Trus żeje w sëchëch lasach,ògrodach,chróscewiu i piôskòwëch ùrzmach. Co cekawé, mòżna gò pòtkac w miesce gdze żëje w drewùtniach. Kòpie jamë w zëmi i tam mô młodé. Trusë żëją w karnach. Co jé trus. Jegò jôda je rozmajitô,zanôlégò òd cządu roku. Òb lato jé zelony roscenë, zbòża, wietewczi,òb zëma jodô sëchy trôwë,kóra drzéwiãtów i krzów i kòrzónczi. Rozmłodzenié trusa.. Òd stremiannika do rujana co piãc do szesc niedzél rodzy 5-10 młodéch. Młodé są nadżi i slepé. Matka żëwi młodi mlëka do pòstãpnégò rozpłodzeniô. Dozdrzeniałosc ôrtną mają pò 8 miesãcach. Trus żëje kòle 10 lat. W nôtërze młodi czãsto dżiną, bò mają wiele nieprzëcélów i blós niechterné dochôdają dozdrzelaòte. Literatura. Literatura: W.Serafiński,E.Wielgus-Serafińska: Ssaki,PWN 1998 https://web.archive.org/web/20110806064033/http://www.swiatkrolikow.com/ [dostãp:12.07.20011r ]
Ćć Ć, ć – lëtra rozszerzonégò łacyńsczégò alfabétu, ùżiwónô w czile jãzëkach: pòlsczim (z chtërnégò lëtra ta pòchòdzy), òbù łużicczich, chòrwacczim, serbsczim. Je téż lëtrą ùżiwóną w łacyńsczim abécadle biôłorusczégò jãzëka (òdpòwiôdô sparłãczeniémù „ць” w cyrilicë). Lëtra ta na ògle òznôczô zwãk [t͡ɕ].
Zacmienié Ksãżëca – to je astronomicznô rzôdzëzna, chtërna je tedë, czedë Zemia naléze sã midzë Słuńcã a Ksãżëcã i temù zacygnie słuneczny wid. Przebiég całownégò i czãstkòwégò zacmieniô Ksãżëca. Dlô wëjasnieniô pòchwôtu całownégò i czãstkòwégò zacmieniô Ksãżëca kònieczno je przerozmiôc pòjãca: "stóżk céniô całoscowégò" i "stóżk półcéniô". Stóżk cénia całoscowégò je to taczi plac geometriczny tëch pónktów znajdujących sã pò procëmné stronie Zemi niżle Słuńce, z chtërnëch Słuńce nie je w całoscë widzané. Stóżk półcénia je to taczi plac geometriczny tëch pónktów, z chtërnëch blós dzél Słuńca je widzec, a dzél zastąpiwóny je przez Zemiã. Jeżlë Ksãżëc, chtëren krążé wkół Zemi, najdze sã w całoscë w òbéńdze stóżka cénia całoscowégò Zemi, to parmine słuneczné nie dochadają bezpòstrzédno do jegò wiéchrzëznë. Całi wiéchrzëzna Ksãżëca je tedë cemnô i gôdómë tedë, że je całowné zacmienié Ksãżëca. Czedë chòc dzél Ksãżëca najdze sã pòza stóżka cénia całownégò Zemi i równoczasno naléze sã w òbéńdze stóżka półcénia, wtenczas bądze zacmienié całoscowé. Jeżlë Ksãżëc przesuwô sã przez stóżk półcénia Zemi i naléze sã w całoscë pòza stóżkã cénia całownégò, zwiemë to zacmienim półcéniowim. Czas dérowaniô całoscowégò zacmieniô Ksãżëca je różny – maksymalno 1 gódzëna i 47 minutów. Òbrechòwóno (aùstrëjacczi astronom Teodor Oppolzer), że midzë 1207 rokã p.n.e., a 2162 rokã n.e., tak tej óbczas 3369 lat wińdze 8000 zacmieniéniów Słuńca i 5200 zacmieniéniów Ksãżëca. Wic tegò strzédno na trzë zacmienia Słuńca trôfiają sã dwa zacmienia Ksãżëca. Lëdze czãsto mëslą, że zacmienié Słuńca wëchôdô nie tak czãsto, jak zacmienié Ksãżëca, co je nieprôwdą. Óbczas rokù zdarzają sã co nômni dwa zacmienia Słuńca, a w òdpòwiedniéch lëżnoscach piãc. A zôs w rokù mògą pòjawic sã blós trzë zacmieniéeni Ksãżëca, ale mòże bëc téż i tak, że w nym rokù nie zdarzi sã ani jedno (nawetka dzélowé). Równak dlô niegò place òbserwacji zacmieniô Ksãżëca widzawné są czãscy niżle zacmieniô Słuńca. Przëczëną tegò je to, że to òstatné zjawiszcze je widoczné blós w pasë wãższim òd 300 km dlô zacmieniów całoscowich. A znowa zacmieniô Ksãżëca je widzec wszãdze tam, gdzë Ksãżëc najdze sã nad hòrizontã. Òstatné całowné zacmienié bëło widoczné w Pólsce 28 séwnika 2015 rokù, a pòstãpné dopiérze 27 lëpinca 2018 rokù.
Kôrsëno (pòl. "Karsin") – to je wiôlgô kaszëbskô wies, sedzba gminë Kôrsëno, w kòscérsczim krézu, w pòmòrsczim wòjewództwie. Leżi na pôłniowim kraju Wdzydzczégò Krôjòbrôzowégò Parkù. Tuwò je Zespół Szkòłów nr 1 i Spòdlecznô Szkòła miona Wincãta Rogali, a ni dzece ùczą sã kaszëbsczégò jãzëka. Szkòła pòwstała pòd kùńc XIX st. Do te w Kôrsënie miescy sã zabëtkòwi drzewiany kòscół Matczi Bòsczi Różańcowi, wëbùdowóny w latach 1904-1906, westrzódk chtërnégò pòchòdzy dzélowò ze stôrégò kòscóła w Wielu, a w dzélu téż z rozebróny kaplëcë w Òdrach. Òficjalną kaszëbską pòzwã „Kôrsëno” wprowadzëlë 30 séwnika 2014.  Szkòła
Dëbeltnô flińta – to je dłùgô strzélnô barń z dwùma kòmòrama na patronë i dwùma flińtowima lópama, z chtërnëch jedna je kòl drëdżi abò jedna nad drëgą. Wiele razy z ni je strzélóné do ptôchów.
Marijën Kòscół w Sztetënie - to béł kòscół p.w. Nôswiãtszi Mariji Panienczi. To béł jeden z nôwôżniszëch kòscołów w Sztetënie. Òn miôł jedną wieżą, a dôł gò pòstawic ksyżëc Barnim I. Gò zaczãle z cegłë bùdowac w 1263 rokù. W 1789 rokù ten kòscół sã splił i òn béł baro zniszczoné, a pòtemù gò zlikwidowalë.
Darżnô rëna - to je wgłãbienié midzë darżëcą a deptownikã, w nim sã zbiérô wòda jak padô deszcz, a czedës biwało wiele kòmùnalnégò sztokù.
Loretańskô lëtaniô abò Litaniô Loretańskô do Nôswiãtszi Mariji Pannë ("Litaniae Lauretanae") – to je katolëckô mòdlëtwa z XII stalata na Nôswiãtszi Mariji Pannë pòczestnosc, chtërną mòże mòwic ksądz przemieniwno z wiérnyma. E. Gòłąbk, E. Prëczkòwsczi: "Më trzimómë z Bògã", Gduńsk 1998, s. 49
Pòbłocé (pl. "Pobłocie") - wiôlgô szôłtëskô wies ë dôwny zemsczi majątk, jaczi je kòle drodżi parłãczący Strzépcz z Wejrowã i Lëzënã. Pòzwa wsë pòchôdô òd ji pòłożeniégò w stosënkù do stolecznégò dôwni Strzépcza - ""pò błoce". Historiô. Pierszé wiadło ò wsë, jaczi pòzwã pòdónô bëła w fòrmie "Poblocz"" pòchôdô z 1401 rokù. Z Pòbłocégò pòchôdô szlacheckô familiô Pòbłocczich herbù Brochwicz. W 2. pòłowie 16. stalatégò miéwcama wsë bëło òsmë szlachecczich familiów. Na zôczątkù 19. stalatégò môlowi majątk òstôł rozparcelowóny midzë miestnëch chłopów, a sama wies sta sã sedzbą wëszëznów gminë. Czekawinczi. We wsë w dzélu zaòstôł sã tradicjowi ôrt zabùdowë z przebùdowónym "19-stalatnym dwòrã", a téż bùdinkã dôwny karczmë. W Pòbłocym stoji szlachòta Szëmicha - Dëcha ze szlachù "Pòczuj Kaszëbsczégò Dëcha" w gminie Lëniô. 
Bizantińsczi òbrządk (grecczi òbrządk) – wschòdny liturgiczny òbrządk, jaczi rozwinął sã w stôrożëtnym kònstantinopòlitańsczim patrijarchace i rozkòscerził sã pózni na aleksandrijsczi i antiochijsczi patrijarchat. Słowiónie i Rumùni bizantińsczi òbrządk przëjãlë z Kònstantinopòla. Bizantińsczi òbrządk òpierô sã na liturgii sw. Jakùba z Jerozolëmë ze zmianama, jaczé wprowadzëlë sw. Bazyl i sw. Jón Chrizostom. Nen òbrządk je ùżiwóny we wszëtczich prawòsławnëch cerkwiach i w grekòkatolëcëzmie. W liturgii można ùżëwac nôrodowé jãzëczi, chòc westrzód słowiańsczich nôrodów rozkòscerzony je przede wszëtczim cerkwiowòsłowiańsczi. W bizantińsczim òbrządkù wëstãpùje czile pòrządków sprôwianiô liturgii: Liturgiô sw. Jakùba – ùżiwónô w dzéń sw. Jakùba i w pierszą niedzelã pò Jastrach; Liturgiô sw. Jana Chrizostoma – zwëczajnô prawòsławnô liturgiô; Liturgiô sw. Bazyla Wiôldżégò – ùżiwónô w niedzele Wiôldżégò Pòstu (òkróm Palmòwi Niedzelë), a téż we Wiôldżi Czwiôrtk, Wiôlgą Sobòtã, w Wilëjô Gòdów, wilëjô swiãta Pańsczégò Chrztu, dzéń sw. Bazyla Wiôldżégò (to je 1 stëcznika) ; Liturgiô Przedtim Pòswiãconëch Darów – ùżiwónô na ògle w strzodã i piątk òbczas Wiôldżégò Pòstu. Шмеман А. Д., "Введение в литургическое богословие", Париж 1961. Pòlsczé tłómaczenia nôbòżeństwów bizantińsczégò òbrządku ùżiwónëch w prawòsławny Cerkwi
Redëszewò - to je kaszëbskô wies w gminie Pùck, w pùcczim krézu pòmòrsczégò wòjewództwa. Za dôwnëch lat pò kaszëbskù bëło napisóné Redeszewo. W 2008 rokù tu mieszkało 202 lëdzy. Radoszewo (pò kasz. 
Efoj abò wspinôcz ("Hedera helix" L.) – to je pnącô roscëna, chtërna téż òb zëmã mô zeloné lëstë. Òn rosce midzë jinyma na Kaszëbach. Efoj mô téż jiné kòrzenie - chwôtné kòrzenie. Òne wërôstają nad rëdã i chwôtają sã rozmajitëch pòdpiarów. Przez taczé kòrzenie ta roscëna mòże sã pnąc na przëmiôr na drzéwiãta. Rozmajitoscë. Alojzy Bùdzysz napisôł, że nim mòże farbòwac wełnã na bruno "Hedera helix"
Mòrës ("Coloeus monedula" syn. "Corvus monedula") – to je ôrt strzédnégò ptôcha z rodzëznë krëkòwatëch ("Corvidae"). Òn żëje m. jin. na Kaszëbach kòl bùdinków. Òb jeséń òn mòże dzobac brzôd krëszczi. 
Wãdżel (łac. "Carbonium", drzewiani wãdżel) – to je chemiczny pierwiôstk, niemetal, chtëren baro łacno twòrzi wiele chemicznëch związków z jinemi pierwiôstczemi (na Zemi je 10 milionów badérowanëch związków wãgla) - i je we wszëtczich żiwech òrganizmëch , dzãka czimu wãdżel je baro wôżni dlô żëcégò na Zemi. W nôtërë wëstãpùją baro wiele zortów, związków i òdmian wãgla, np: jakò czësti pierwiôstk wãdżla: baro mitczi grafit, baro cwiardi diamańt i fuleren; nieòrganiczné związczi wãgla jakò: wãglanë (np. wãglan kalcéńa, marmor, dolomit i jin. minerałë), wãgliczi, tlenczi (krziseńczi np. CO i CO2), wãdżlowi kwas; òrganiczné związczi wãgla w żiwech òrganizmëch jakò: biôłtcza, tłuszcze, cëkrë, wãglowòdzëczi, aldehëdë, alkohole, aminë, aromatë, estrë, karboksële i jin; miészónczi òrganicznëch związków wãgla jakò kòpôlné òpôłë to są: zemny gaz (butan, propan i jin), naftowô ropa, kòpôlné wãdżle - torf, bruny wãdżel, kamowi wãdżel i baro cwiardi a czësti kamowi antracët. Jakò òpôł wãdżel baro łacno sã pôli, le ma nôwikszã temperatura topnieniô ze wszëtczich pierwiôstków. Symbòl: C Lëczba atomòwô: 6 Temperatura topnieniô: 4440 °C (leno diamańt, w stolemnim cësku 122 tys. atm) Atomòwô masa 12,011 Chemiczné pòdôwczi.   Jerzi Nacel (pòl. Jerzy Nacel): Chemiô òglowô i òrganicznô, Gduńsk 2013
Parszczenice - są kaszëbską wsą w pòmòrsczim wòjewództwie, w chònicczim krézu, w gminie Kònôrzënë. 
Agroturistika - to je spòsób wëpòczinkù w leżnoscach, chtërne szlachùją za wiesczima. Wiejsczé terenë kòl nas to są snôżé widzënczi, czësti lëft, bògactwò nôtërë, architektoniczné stôrôdôwnotë, kaszëbskô kùchniô, lëdowi kùńszt i żëczny gòspòdôrze. Corôz wicy lëdzy chce òdpòczëwac na wsë, w agroturisticznëch gòspòdarstwach. Czej są na to chãtny tej corôz wicy gbùrów jidze na to, żebë dac swòjë jizbë gòscóm. Temù dërch rosce wielëna i baza agroturisticznëch gòspòdarstwów. Agroturistika je ôrtã wiesczi turisticzi. Ji pierszą znanką je pòłączenié turisticznëch ùsłëżnotów z gbùrstwã. Ritm żëcégò gòspòdarstwa wëznôczają terminë robòtów w pòlach i czas òpòrządzaniô chòwë, przejôwiô sã òsoblëwą wònią, zwãkama np. zwãkã kanë przë dojenim krów, czë rëkã bëdła nëkónégò w pòle, kôrkanim kùrów, pôchą swiéżégò mléka abò miodu itp. To wszëtkò skłôdô sã na apartnosc agroturisticzi. Na wiérzk je bliskô łączba z gbùrską familią, ù jaczi mijô snôżi czas, mòżnosc pòznaniô zwëków i dzejów òkòlégò, gôdka z jinima lëdzama, dzelenié sã swòjima jiwrama ë doswiôdczenim. Serdecznô i gòscynnô atmòsfera chëczë colemało òstôwô dłëżi w pamiãcë niżlë anonimòwé wczasë w nôbarżi luksusowim hotelu. Célã agroturisticzi je procemdzejanié wëlëdzaniu sã kaszëbsczich wsów i miastków, wërôbianié pamiątkòwëch rzeczi, rost atrakcyjnoscë wiejsczich terenów, jaczi je merkac w dwiganim prizu gruńtów, a przez to wôrtoscë gbùrsczich terenów i téż rozwij infrastrukturë, jakô wspiérô ekòlogiczné znanczi turisticzi. Założenié agroturisticznégò gòspòdarstwa je dosc prostą sprawą i to mòże dwigac wzątk môlowëch lëdzy. Rozpòczãcé taczégò dzejaniô wëmôgô le përznã fòrmalnosców w ùrzãdze gminë. Barżi rechùje sã ùdba na przëcygniãcé turistów i zafédrowanié jima atrakcjów. Òkróm kaszëbsczi kùchni colemało w taczich bédënkach są jazdë briczką, grillowanié, czë pôlenié ògnia, wòdné spòrtë abò pòżëczanié kòła. Dosc wiôldżé znaczenié mô pòłożenié agroturisticznégò gòspòdarstwa. Czej sã mësli ò taczim dzejanim, tej dobrze je sã bëlno wezdrzec na snôżotã òkòlégò , chtërna mòże bëc "magnétã", co przëcygnie wanożników. Nômni fòrmalnosców, żlë jidze ò założenié agroturisticznégò gòspòdarstwa, mają gbùrzë, chtërny żëją z zemi abò chòwë, a chtërny w agroturistice widzą le dodôwkòwé zdrzódło wzątkù. W tim przëtrôfkù ùstôw ò swòbòdze gòspòdarczégò dzejaniégò z dnia 2 lëpińca 2004 rokù (Dz. U. Nr 173 poz. 1807 z pózniészima zmianama) nie kôże rejestrowac gòspòdarczégò dzejaniégò. (pol) np. "Kaszëbskô chëcz" (en)
SHARP (an. SkinHeads Against Racial Prejudice - "Skinheadowie Procëm Rasëznowim Ùrëchlenim") je dzélã subkùlturë skinheadów, jaczi pòwstôł je w 1987 rokù w Nowim Jorkù z antirasëzmòwëch òrganizacëji. Karno SHARP rozwinãło sã z czasã do lózëch midzënôrodówków z partama w wiele krôjach, w tim eùropejsczich. Na zôczątkù w Wiôldżi Britanijë, pùzdni w Miemcach ë Pòrtugalijë. Skinheadów SHARP parłączą deje artirasëzmòwé, mają òni starã ò to, bë sã klôrowno dëstansowac nazëstowsczëch karnów. "Niżóden Skinheada ni mòże bëc rasëstą, bò bë mùszôł zatrzéc swòje czôrné darzénié" - Roddy Moreno, nôlëżnik skinhead punk rockòwégò karna "The Oppressed" z Walëji, zwóny tribùnã rësznotë SHARP. Rësznota SHARP w [[Sztokholm|Sztokhòlmie] ] Rësznota SHARP w [[Toronto], [[Kanada]] ]
Subisław I Rozkòscérzélc (ùr. kòl 1130 – ùm. kòl 1177/79) panownik w Pòrénkòwi Pòmòrzczi. Jegò sënama bëlë: Sambòr I i Mscëwòj I. To béł załóżca dinastii Subisławiców, chtërna tuwò panowała do 1294 rokù.
Torń abò Toruń (we zdrojach: "Thorun" 1230, "Thorn" 1241, "Thorum" 1248, "Toruń" 1892, "Torunj" (Cenôwa); pl. "Toruń", miem. "Thorn") – wiôldżi gard ë jedna ze stolëców kùjawskò-pòmòrsczégò wòjewództwa. Torń mô sztatus gardu na prawach krezu. Tu ùrodzył sã Mikòłôj Kòpernik, wiôldżi pòlsczi astronom, matematik, ekonomista, wòjskòwi strateg i lékôrz (ùr. 1473 - ùm. 1543). Tu w 1466 rokù, na torëńsczim Dwòrze Artusa béł pòdpisóny II torëńsczi mir z Krzëżôkama. Wôżne starodôwnotë to: rôtësz, krzëżôczi zómk i jin. Stôri Gard Tornia je wpisóny na lëstã swiatowi spôdkòwiznë kùlturë UNESCO. Torëńskô Galerëjô.  
David Jude Heyworth Law, (ùr. 29 gòdnika 1972) je anielsczim teatrownikem.
Łëpawa to wies w gminie Pòtãgòwò, w stołpsczim krézu pòmòrsczégò wòjewództwa. Tu je kòscół z kòńca XVIII stalata, a w parku rosła swiniô wesz ("Myrrhis odorata"). W Łëpawie dzece w szkòle są ùczoné kaszëbsczégó jãzëka. s. 13 "Myrrhis odorata" szkòła
Zélnik je ósmi miesąc roku w gregorijansczim kalãdôrzu. Mô 31 dniów. Jinszé kaszëbsczé miona: zelan, august, sërpiń.
Kòminowi pòdatk - to béł pòdatk òd proga. Téż Kaszëbi mùszele gò płacéc. Òn béł òd 1629 rokù.
Chalëpë abò Chałëpë (pl. "Chałupy") - môlowòsc w gminie Wiôlgô Wies. Òna je nad Bôłtã na Kaszëbach, w pòrénkòwi Pòmòrsce. Administracëjnô słëchô do pùcczégò krézu. Òb lato tu òrganizowóné są "Kaszëbsczé Bôtë pòd Żôglama". Dosc krótkò Chalëpów je Kùsfeld.  Tablice z kaszubskimi nazwami miejscowości ... www.chalupy.pl
Egipsczi òkùlôrnik ("Naja haje") – to je òrt gadzënë z rodzëznë "Elapidae". Jegò jôd je baro niebezpieczny dlô lëdzy. Òn żëje w Africe np. na sawannie
Patoczi – są kaszëbską wsą w òbéńdze Kaszëbsczégò Pòjezerzô, w pòmòrsczim wòjewództwie, w kartësczim krézu, w gminie Serakòjce. Òne są w òbéńdze Kaszëbsczégò Krôjòbraznégò Parkù.
1833 - Zaczinô dzejôc Téatr Wiôldżi w Warszawie. 1818 - Pierszi pùbliczny kòncert małego Fredricha Chopina, czej mioł blós 8 lat, w Pałacu Radziwiłłów w Warszawie. 1938 - Piersze szczetecczi do zãbów z nylonu. 1985 – Zaczinô dzejôc Téatr im. Stanisława Ignacego Witkiewicza w Zakopanem. 1304 - Ibn Battuta, marokansczi rézownik, rézowoł 30 lat przez 44 kraje, okolo 20.000 km (ùm. 1377) 1853 - Stanisłôw Ignac Witkiewicz, ps. Witkacy, polsczi malôrz, cechownik, runita, dramaturg, filozof, fotograf (ùm. 1939) 1953 - powieszone przez stalinowców polsczi generał AK August Emil Fieldorf ps. „Nil” 1984 - Lech Bądkòwsczi, kaszëbsczi i polsczi runita, dzejôrz, ùsôdzcą fòrmùły regiónalny rësznotë w Kaszëbskò-Pòmòrsczém Zrzeszeniu Na Macejca zniese gãs pierszé jôjca. Swiãti Macéj zëmã tracy, ale czasã pòdskacy. Cziej Macéj lodu nie topi, jesz długò bãdą chùchalë w rãce chłopi.
Mandril ("Mandrillus sphinx" L.) – to je môłpa z rodzëznë makakòwatëch. Òn żëjë w Africe
Kaszëbienié - to je zastąpienié "ć, ś, ź, dź" przez c, s, z, dz (np. pò pòlskù "świat, zima, ziemia, rodzić, siedzieć" to pò kaszëbskù je: swiat, zëma, zemia, rodzëc, sedzec). Kaszëbsczi alfabét ju w 1850 rokù ni miôł "ć, ś, ź" a nawetka "ń".
Mazowiecczé wòjewództwò (pòl. "Województwo mazowieckie") - to je jedną z 16 jednostków administracëjnégò pòdzélënkù Pòlsczi Repùbliczi. Stolëcznym gardã mazowiecczégò wòjewództwa je stolëca Pòlsczi Warszawa. Lédztwò: 5 356 838 Wiéchrzëzna: 35 579 km² Gardë. 10 nôwikszich gardów:
Głosowanié – to je metoda pòdjimaniô rozsądzënkù w zgromadzeniu lëdzczim taczim szëkiem, że kòżdi z bëtników tegò zgromadzeniô dôwô swój głos. Głosë są pòtemù liczoné i są spòdlém rozsądzënkù. Przë wëbiéraniu (głosowaniu) mòże bëc: Jawnô welacjô (np. przez dwigniené rãczi, ale strzimanié sã òd welowaniô je mòżebny) Krëjamnô welacjô (np. głosowanié przë pòmòcë welownëch cedlów – ni ma wiedzec chto jak głosowôł, czë za kògùms, czë jak) "Ustawa z dnia 5 stycznia 2011 r.
Spiéwné Towarzëstwò miona Jana Trepczika z Wejrowa - to je chùr z Wejrowa. Pòczątczi chùru sygają drëdżi pòłowë dwadzestégò wiekù, czej szkólny Jón Trepczik prowadzył nié leno szkòłowi chùr dzecy, ale téż przë Związkù Warkòwim Banowëch ("ZZK") Chùr Kaszëbsczi Mło­dzëznë. To spiéwné karno liczëło strzédno 30–40 lëdzy. Rozkòscérziwelë òni kaszëbską chòrankã na rozmajitëch rozegracjach, jak w Dniach Mòrzégò w Gdini i jin. 24 czerwińca 1956 spiéwalë na Jubileùszu Spiéwnégò Karna ZZK "Lutnia” w Malbòrgù i wiele ùroczëznach Kaszëbsczégò Zrzeszeniô. 22 lëpinca 1959 rokù spiéwalë téż na Zlo­ce Młodzëznë Kaszëbsczi w Kòscérznie, òbczas wanodżi pò Kaszëbach. Pò bezdokôzowëch rewizjach 14 gòdnika 1960 rokù ù dzejôrzów kaszëb­sczich, J. Rompsczégò, S. Bieszka ë A. Labùdë, nastało zamercé dzejaniô tak w Zrzeszenim, jak i w Trepczikòwim Chùrze Kaszëbsczi Młodzëznë. W tim chùrze spiéwô m.jin. Édmùnd Kamińsczi. pl, csb.
Pôłniowô Afrika abò RPA, "Repùblika Pôłniowi Africzi" ("zulu: Ningizimu Afrika; xhosa: Umzantsi Afrika; afrikaans: Suid-Afrika; anielsczi: South Africa") to je duże, wielonôrodne państwò na nôbarżi pôłniowim ùbrzégu Africzi, i grańczë z Jindijsczim Oceanã i pôłniowoatlanticczim Oceanã. RPA ma dzys miono "Tãczôwi Nôrod", bo tu baro wiele różno-narodnich lëdow afrikańsczich jako stolemné lëdze Zulu i Xhosa, i wiele jazëkow, z chtërnëch nôrodne to zulu, xhosa, afrikaans, sotho, tswana, tsonga, swazi, venda, ndebele i anielsczi. Nôwikszi gard to Johannesburg. RPA mô dzys 3 stolëce: Cape Town, dze je parliment, Bloomfontain, dze je nôwëższi sąd i Pretoria, dze je rząd. Nederlandzczé kupcë ùsôdzelë tu kolonijë Fort Goede Hoop i Kaapstad (dzys Cape Good Hope i Cape Town) i z jich nederlandzczégò jãzëka powstôł afrikaans.
Nôcetka abò nokce ("Calendula officinalis" L.) - to je roscëna z rodzëznë astrowatëch ("Asteraceae" Dumort). Òna rosce m. jin. na Kaszëbach w ògródkach. Jãzëczkòwé kwiatë nôcetków są pòmòcné przë lékarzeniu wątrobë. Rozmajitoscë. Aleksander Majkòwsczi w swòi ksążce "Żëcé i przigodë Remusa. Zvjercadło kaszubskji" pisôł, że m. jin. nokce bëłë dóné do pòswiãceniô w Matkã Bòską Zelną.
Sławina - kaszëbszczé miono białgowsczégò ôrtu. Mòżlëwé zdrobnienié je Słôwka, Sławinka abò Sławika.
Kòszalëno (we zdrojach: "Kòszaléno" (Cenôwa); pòl. "Koszalin", miem. "Köslin") - gard w Zôpadnopòmòrsczim wòjewództwie. Nadanié gardzczich prôw: 1266 Wiéchrzëzna: 98.33 km² Lëdztwò: 107146 mieszkańców (2009) Domôcô starna gardu Cassuben, 1654  Kaszëbi (pl) Związkowi Kaszubów Òbaczë téż. Kaszëbi
Biôłi nosoróg ("Ceratotherium simum") – to je ôrt wiôldzégò niepôrokòpëtnégò suska z rodzëznë nosorógów. Òn żëje w Africe.
Jaskùleczka - to je môłi ptôch wãdrowny z jaskùłczi rodzënë. Mòżna ją spòtkac na rozmajitéch môlach całi Europé i Azji, na nordzë Afryczi i Amerika. Òb zema żëje na pôłniowim wschòdze Azji i na pôłni Americzi. Wiôlgòsc - dwie płcë równo wiôldżi, kùsk miészi òd wróbelk. Farwë - dwie płcë równo farwnô. Na pùkle czôrnô, na brzëchù biôłô. Nodżi i pôlce mają biôłé piórô. Dzëb je czôrnô, òczë cemnobruné. Jaskùleczka je norodni ptôchã Estoniô. Jaskùleczka Dymówka "(Hirundo rustica)" - żëje krótkò gospodarstwa westrzódku òbòrë. Jaskùleczka Oknówka "(Delichon urbicum syn. Delichon urbica)" - mòżna ją spòtkac na wse i w miesce le z daleka òd reszné darżece. Gniózdo są buten
Gromadnik ("Armillaria mellea") - to je ôrt grzëba z rodzëznë "Physalacriaceae", chtëren rosce na spòri òbéńdze Eùropë. Kaszëbi jedzą m. jin. gromadniczi, ale nôprzód je dobrze 8 mënut je gòtowac we wòdze. "Armillaria mellea"
Swiãti Wòjcech (czes. Vojtěch, miem. Adalbert; ùr. kòle 956 rokù w Czechach, ùm. 23 łżëkwiata 997 kòl Świãtégò Gôju w Prësach) – béł biskùpã Pradżi (òd 983 rokù do kòle 989 rokù), pòtemù jakno misjónôrz béł w Gduńskù w 997 rokù i òrëchcył wiele mieszkeńców - Kaszëbów. Òn zatrzimôł sã w tim gardze i z negò rokù pòchôdô pierszô zmiónka ò gardze "Gyddanyzc" w żëwòce swiãtégò Wòjcecha. Prësowié gò zabile. Pò smiercë sw. Wòjcecha - biskùpa - bëła w tich stronach ùtwòrzonô organizacjô kòscelnô (w 1000 rokù). Zaczãła sã téż, na pòczątkù XI stalata christianizacjô Kaszëbów. Bëło tej założoné biskùpstwò pòmòrsczé ze stolëcą w Kòlbrzegù. Ò tim, że ten swiãti miôł mòc czënieniô cëdów bëło pisóne w latach 1260-1292.
Banowi òbrôcnik - to je banowi przërëchtënk zrobionô zdłuż szinów do òbrócaniégò np. lokòmòtiwów.
Swiãtô Katarzëna Aleksandrijskô – cs. "Wielikomuczenica Jekatierina" (ùr. k. 294, zm. k. 310) – chrzescëjóńskô mãczenica, jednô z Sztërnastu Swiãtëch Wspòmòżycelów, swiãtô Kòscoła katolëcczégò i prawòsławnégò. Żëcé. Swiãtô Katarzëna Aleksandrijskô ùrodzëła sã prawdopòdobno kòl rokù 294 (?) pò Christusu w Aleksãdrii, negò czasu stolëcë Egiptu, w królewsczi pògańsczi rodzënie, jakno córka króla Kùstosa. Ùdostała baro staranné i wszechstronné wësztôłcenié z òbrëmieniégò filozofii, retoriczi, pòezji, mùzyczi, fizyczi, matematiczi, astronomii i medicënë. Bëła ùwôżanô nié le przez wiôlgą mądrosc, ale téż z òsoblëwi ùrodë. A czej przëszedł dlô ni czas òżenieniô sã, darmò szëkała bëńla, jaczi bë pasowôł ji wëmôganióm. Nënka Katarzënë zaprowadzëła jã tej do pòbòżnégò pùstelnika, syrijsczégò mnicha, znónégò z mądroscë i pasownëch doradów. Nen òpòwiedzôł jima Dobrą Nowinã ò Zbawicelu Swiata, chtërny je Bògã i panëje nad wszëtczima królama zemsczi zemi. Słëchającë przekònywający nôùczi pòbòżnégò pùstelnika, òba dwa białczi, mëmka i córka, – ùwierzëłë w Christusa. Nawrócyłë sã na chrzescëjaństwò i pòprosyłë ò chrzest. Na chrzce córka dostała miono Katarzëna co z grecczégò òznôczô „czëstô”. Pòtemù Katarzëna òbôczëła we spikù Zbawicela, chtërny nazwôł jã Swòją Òblubienicą, a ji rãkã òzdobił piestrzéniã. To béł prawie misticzny zdënk Katarzënë z bòsczim Òblubieńcã, wëchwôlóné dzysô w piesniach i mòdlëtwach kù czcë sw. Katarzënë. W żëcym Katarzënë przëszłë terô pòwôżné zjinaczenia. Przestało ceszëc jã bògactwò. Niewôżné dlô ni stałë sã zemsczé honorë. Ji nôblëższima stalë sã chrzescëjónie. Złożëła slub czëstoscë do smiercë. Czasë równak bëłë baro niekòrzëstné dlô chrzescëjónów. Naznaczoné bëłë jich krewawim przesladowanim, wëwòłónym przez dekret cesarza Dioklecjóna, chtërny brzëmiôł: „Wszëscë òbëwatele rzëmsczégò imperium mùszą skłôdac òfiarë pògańsczim bògóm”. Na zôczątkù IV stalata wschòdnyma òbéńdama państwa, do jaczich należôł téż Egipt, zarządzôł nôblëższi wespółprôcownik cesarza Dioklecjóna, Maksencjusz, chtërnymù w Egipce téż przënôlégôł sã titel „Cesôrz”. Béł òn fanaticznym pòganinã i baro dokładno pilowôł, abë na pòdpòrządkòwiwóny mù òbéńdze z wiôlgą starą przestrzégóno cesarsczich ediktów. Katarzëna bùsznô òdmówiła złożeniégò kadzelny òfiarë. Cezar rozgòrzony, ale liczącë sã z ùwôżanim Katarzënë, zwòłôł wiôldżé zéńdzenié filozofów z całégò kraju. Jich zadanim bëło przekònac Katarzënã ò ji błãdze i ùdostac jã dlô pògaństwa. Katarzëna bëła równak nieùdżãtô i Maksencjusz ùdbôł sobie, żebë zdobëc Katarzënã prosbą i òbietnicama, razã z propòzycją żeńbë. Bezskùteczno. Tedë skôzôł jã na torturë, mòrzenié głodã, łómanié kòłã. Kùreszce wëkònóno dnia 25 lëstopadnika, w ji 18 rokù żëcégò, wërok karë smiercë przez scãcé mieczã. Swiãtô Katarzëna wëapartnionô òstała przez włączenié ji w karno sztërnastu swiãtëch wspòmòżycelów i to jakno nôpòtãżniészô westrzód nich (Sztërnasce swiãtëch wspòmòżycelów: Sw. Arkadiusz, Sw. Barbara, Sw. Błażéj, Sw. Cyriak, Sw. Dionizy, Sw. Erazm, Sw. Eùstachi, Sw. Idzy, Sw. Jerzi, Sw. Katarzëna, Sw. Krësztof, Sw. Małgòrzata, Sw. Pantaleon, Sw. Wit). Kòl swiãti Dorotë, sw. Małgòrzatë i sw. Barbarë òstała téż zaliczonô do 4 nôbarżi pòczestnëch i widzałëch dzewiców westrzód swiãtëch. Patronat. Dzysô swiãtô Katarzëna patronëje: zôkònóm, filozofóm, teòlogòm, ùczałim i sztudentóm; adwòkatóm i notariuszóm; lëteratóm i bibliotekarzóm; drëkarzóm; kòlejarzóm, kòłodzejóm i kùczróm; młënarzóm i piekarzóm; białkóm (slëbnicóm) i dzéwczãtóm; grzésznikóm. Dzéń òbchòdów. Lëturgiczny wspòmink òbchòdzony je w katolëcczim Kòscele 25 lëstopadnika. Prawòsławnô cerkwiô wspòminô mãczenicã Katarzënã 24 lëstopadnika/7 gòdnika, tj. 7 gòdnika pòdług gregòriańsczégò kalãdôrza. Atribùtë. Ji atribùtama są: aniół, Dzecã Jezës, filozofòwie, palmòwô wietewka, kòło, na chtërym bëła łómanô, kòróna w rãkù, krziż, ksãga, miecz, piorën. Ikònografiô. W ikònografii swiãtô Katarzëna je pòkazywónô „jakno młodô dzéwczã ò òsoblëwi ùrodze, w kòrónie na rozpùszczonëch falëjącëch włosach, w widzałi sëkni, z ksãgą w rãce abò jakno mãczenica z atribùtama mãczeństwa (zãbaté kòło, miecz), ù ji nogów leżi czasã głowa abò pòstacjô cesarza Maksencjusza. Atribùtã Katarzënë je téż zarãczinowi piestrzéń, wkłôdóny ji na pôlc przez Dzecã Jezës – je to symbòl misticznégò zdënkù z Christusã” (M. Jacniacka). Mòdlëtwa do swiãti Katarzënë. Swiãtô Katarzëno, chtërny miono noszã, Patronkò mòjô Twòji sã òpiece szczególno dzysô pòlecóm i proszã Cã, żebës miã swòjim wstawiennictwã przed Bògã wspierała i retowała we wszëtczich pòtrzébach mòjich i wëjednała mie łaskã wiernégò nasladowaniô cnót Twòjich. Sprawi to, ò Droga mòja Patronkò, żebëm Bògù dochòwała wiernoscë westrzód rozmajitëch przigòdów negò żëcô i zasłużëła sobie na łaskã szczestlëwi smiercë. Amen.
Zwëczajnô sosna abò chójka ("Pinus silvestris" L.) – to je wiedno zeloné drzéwiã z rodzëznë sosnowatëch ("Pinaceae"). Na Kaszëbach òna je nôczãscé spòtikónym drzewã. To biwają szlagùtë dobré na balczi. Colemało chójczi rosną abò w jednorodnëch drzéwiãcëznach (bòrë sosnowé, chòjnë) abò miészónëch - z bùkã abò daną. Przewodnik do rozpoznawania roślin i zwierząt na wycieczce / tekst Ute E. Zimmer, Alfred Handel ; oprac. całości Wilhelm i Dorothee Eisenreich ; [przekł. Ewa Rachańska, Piotr Kreyser] Warszawa : Multico, 1996, s. 46.
Sylwester – to je noc z 31 gòdnika na 1 stëcznika abò òstatny dzéń stôrégò rokù. Ju kòl wieczora knôpi zwònielë i grochòtalë klekòtkama, wkół drzéwków w sadze i wòłalë: “Jãdrzné jabka, jãdrzné krëszczi, jãdrzné slëwë, jãdrzné żëtkò, na ten nowi rok”. W sylwestową noc młodzëzna strzélała z batugów i trzôskiem wëgónia stôri rok. Dôwnym zwëkã bëłë psotë młodzëznë. W tã noc òni wëjimelë brómë z wjazdów, wëprowôdzelë wòzë na pòla, kòminë zastôwielë np. rutama. Nawetka przeprowôdzelë bëdło i kònie gbùra do jegò sąsada. Je to jedinô noc w rokù, w chtërny młodi Kaszëbi mògą tak psocëc starszim, bò w nowi rok nie mô bëc gòrzu. Baro popùlarny sã zabawë i rakétniczi.
Beril - to je mineral. Òn mô chemiczny wzór Be3Al2(Si O3)6.
Łóżkò - to je zort mébla, chtëren przëdaje sã do spaniô abò òdpòczinkù leżąc.
1858 - Emmeline Pankhurst, anielskô sufrażistka, pòlitikôrka (ùm. 1928) 1862 - Gùstôw Klimt, aùstriacczi malôrz, céchùnkôrz (ùm. 1918) 1904 - Izaak Baszewis Singer, pòlsczi runita żëdowsczi, noblësta, pisôł w jãzëkù jidisz (ùm. 1991) 1918 - Ingmar Bergman, szwedzczi filmòwi reżiséra (ùm. 2007) 1907 - William Henry Perkin, anielsczi chemik, ùsôdzca „mòweinë” , pierszi synteticzny farbinë (ùr. 1838) 1939 - Alfons Mùcha, stolëmny czesczi malôrz, céchùnkôrz, panslawisticzni dzejôrz (ùr. 1860)
Pijawnica ("Petromyzon marinus" L.) – je cëzożëwnym zwierzã z rodzëzne pijawnicowatëch ("Petromyzontidae"). Òna mòże żëc m. jin. w Bôłce i je ù nas òbjimniãtô òchrónią.
Błotnô niezabôtka ("Myosotis palustris" (L.) L. em. Rchb.) - to je ôrt roscënë z rodzëznë wòdrôkòwatëch ("Boraginaceae"). Ji semiona roznôszają mrówczi. Te niezabôtczi roscą m. jin. na Kaszëbach. Przyroda projektowanego rezerwatu „Dolina Mirachowskiej Strugi” na Pojezierzu Kaszubskim s. 53 "Myosotis palustris"
Nordowô gwiôzda abò Panajezësów pies ("Alfa Ursae Minoris") – òd stalat ta gwiôzda je wiedno na nordze i pòmôgô lëdzóm nalezc czierënczi swiata.
Przëpôdk – gramaticznô kategòriô, przez chtërną òdmieniają sã jistniczi, znankòwniczi, wielniczi, zamiona, mionoczasniczi (temù téż pòzéwô sã jich òglowò mionama). W niechtërnëch jãzëkach przez przëpôdczi òdmieniają sã téż czasniczi. Kategòriô przëpôdkù odzdrzadlëwô rozmajité fùnkcje dóny fòrmë słowa. Òdmianã słów przez przëpôdczi nazéwô sã deklinacją. Teoriã deklinacje òpracowóno w IV st. p.n.e. w Grecczi. Grecë nadalë téż przëpôdkóm pòzwë, chtërne òstałë przedolmaczoné na łacënã przez Rzëmian. Jãzëczi, w chtërnëch wëstãpùją przëpôdczi, mają jich na ògle òd 4 do 7. Trôfiają sã téż jãzëczi z leno dwùma przëpôdkama, jak bùłgarsczi (na ògle są to jãzëczi, jaczé dôwni miałë jich wicy, ale jich system przëpôdków ùproscëł sã). Nawetka w jãzëkach z wiôlgą lëczbą przëpôdków (kaszëbsczi i pòlsczi – 7, łacëna – 6/7, greczëzna – 5) kòżdi przëpôdk mòże miec czile syntaksycznëch fùnkcjów. W jãzëkach, chtërne ni mają przëpôdków, jistnieją alternatiwné spòsobë pòkôzaniô roli słowa w zdanim: pòrządk słów, ùżëcé przëmiónków i pòmiónków. W kaszëbsczim jãzëkù wëstãpùje sétmë przëpôdków nazéwôcz; rodzôcz; dôwôcz; winowôcz; nôrzãdzôcz; môlnik; wòłôcz.
ISO 3166-1 Lësta krajów AF Afganistón AL Albańskô DZ Algerskô AD Andóra AO Angòla AI Anguilla AQ Antarktida AG Antigua i Barbùda AN Antile Holendersczé AR Argentińskô AM Armenijô AW Aruba AU Australëjô AT Aùstrëjackô AZ Azerbejdżan BS Bahamë BH Bahrajn BD Bangladesz BB Barbadós BE Belgijskô BZ Belize BJ Benin BM Bermùdë BT Bhutan BY Biôłoruskô BO Bòliwiô BA Bòsnijô ë Hercegowina BW Bòtswana BR Brazylskô VG Britijsczé Dzewiczé Wëspë IO Britijskô Wiechrzëzna Jindijsczégò Òceanu BN Brunei BG Bùlgarskô BF Bùrkina Faso BI Bùrundi CY Cyper TD Czad CZ Czeskô ME Czôrnogóra UM Daleczã Mniészé Wëspë Zjednónëch Stanów DK Dëńskô DM Dominika VI Dzewiczé Wëspë Zjednónëch Stanów DJ Dżibùti EG Egipt EC Ekwadór ER Eritrea EE Estóńskô ET Etiopiô FK Falklandë (Malwinë) FO Farersczé Òstrowë FJ Fidżi PH Filipinë FI Fińskô FR Frańcëjô TF Francësczé Pôłniowé Wiechrzëznë GF Francëskô Gùjana PF Francëskô Pòlinezjô GA Gabón GM Gambiô GH Ghana GI Gibraltar GR Greckô GD Grenada GE Grëzjô GL Grëzóńskô GU Guam GG Guernsey GY Gùjana GP Gwadelupa GT Gwatemala GN Gwinea GW Gwinea Bissau HT Haiti HN Hònduras HK Hongkong CL Chile CN Chinë HR Chòrwackô IN Indie IQ Irak IR Iran IE Irlandzkô IS Islandzkô IT Italskô IL Izrael JM Jamajka JP Japòńskô YE Jemen JE Jersey ID Jindonezjô JO Jordaniô KY Kajmanë KH Kambòdżô CM Kamerun CA Kanada QA Katar KZ Kazachstan KE Keniô KG Kirgistan KI Kiribati CO Kòlumbiô KM Kòmòrë CG Kòngò CR Kòstarika CU Kùba KW Kùwejt LA Laòs LS Lesotho LT Lëtewskô LB Liban LR Liberiô LY Libiô LI Liechtenstein LV Łotewskô LU Luksembùrskô MK Nordowô Macedoniô MG Madagaskar HU Madżarskô YT Majotta MO Makaù MW Malawi MV Malediwë MY Malezjô ML Mali MT Malta MA Marokò MQ Martinika MR Maùretaniô MU Mauritius MX Meksyk DE Miemieckô (Miemcë) FM Mikronezjô MD Mòłdawskô MC Mònakò MN Mòngolskô MS Montserrat MZ Mòzambik MM Myanmar (Birma) NA Namibiô NR Nauru NL Néderlandzkô (Hòlandzkô) NP Nepal NE Niger NG Nigeriô NI Nikaragua NU Niue MP Nordné Mirianë KP Nordowô Kòreja NF Norfòlk NO Norweskô NC Nowô Kaledoniô NZ Nowô Zelandiô OM Òman PK Pakistan PW Palau PA Panama PG Papua-Nowô Gwineja PY Paragwaj PE Peru PN Pitcairn KR Półniowò Kòreja PL Pòlskô TL Pòrënkòwi Timor PR Pòrtorikò PT Pòrtugalskô ZA Pôłniowô Afrika GS Pôłniowô Georgia i Pôłniowi Sandwich DO Repùblika Dominikańskô CF Repùblika Westrzódnoafrikańskô CV Repùblika Zelonégò Przilądka RE Reunion GQ Równikòwô Gwinea RO Rumùńskô RU Ruskô RW Rwanda EH Sahara Zôpadnô KN Saint Kitts i Nevis LC Saint Lucia VC Saint Vincent i Grenadyny PM Saint-Pierre i Miquelon SV Salwadór WS Samòa AS Samòa Amerykańsczé SM San Marino SA Saudëjskô Arabijô SN Senegal RS Serbskô SC Seszele SL Sierra Leone SG Singapùr SK Słowackô SI Sloweńskô SO Somaliô LK Sri Lanka SZ Suazi SD Sudan SR Surinam SJ Svalbard i Jan Mayen (wëspa) SH Swiãtô Helena SY Syrëjô ES Szpańskô CI Sztrąd Słoniowëch Gnatów CH Szwajcarskô SE Szwedzkô TJ Tadżykistan TH Tajlandiô TW Tajwan TZ Tanzaniô TR Tëreckô TG Togo TK Tokelau TO Tonga TT Trynidad i Tobago TN Tunezjô TM Turkmenistan TV Tuvalu UG Ùganda UA Ùkrajińskô UY Ùrugwaj UZ Ùzbeczistan VU Vanuatu WF Wallis i Futuna VA Watikan VE Wenezuela BV Wëspa Bouveta CX Wëspa Gòdowô IM Wëspa Man CK Wëspë Cooka HM Wëspë Heard i McDonalda CC Wëspë Kòkòsowé MH Wëspë Marshalla SB Wëspë Salomóna ST Wëspë Swiãtégò Tomasza i Ksążãcô TC Wëspë Turks i Caicos VN Wietnam GB Wiôlgô Britanijô ZR Zair ZM Zambiô ZW Zimbabwe AE Zjednóné Arabsczie Emiratë US Zjednóné Stanë Nordny Americzii (USA) ISO 3166/MA – ISO 3166 Maintenance Agency przë Międzënôrodny Normalizacjowi Òrganizacëji (ISO) – zamëkô w se lëstã dwalëterowich kòdów.
Pòmiéczëno (pl. "Pomieczyno") to je kaszëbskô wies w Pòlsce w òbéńdze Kaszëbsczégò Pòjezerzô, pòłożonô w pòmòrsczim wòjewództwie, w kartësczim krézu, w gminie Przedkòwò. W òbéńdze szôłtëstwa pòłożoné sã wse ë mniészé kòlonie Bôrwik (lëdztwò: 420), Hejtuz (lëdztwò: 75), Kroléwsczé Pòmiéczëno (lëdztwò: 83). Tu je znóny kòscół. Wies je na szlachù wòjewódzczi dardżi . Tu w szkòle dzece ùczą sã kaszëbsczégò jãzëka. Dzél ti wsë zwie sã Hejtuz. Pomieczyn
Mariô Saloma Skłodowskô-Curie (pòl: "Maria Skłodowska-Curie", franc: "Marie Curie" abò "Madame Curie", ùr. 7 lest. 1867 w Warszawie - ùm. 4 lëpińca 1934 we Francji) to bëła stolemnô pòlskô-francëskô ùczona; badérka fizyki, chemiji, radioaktiwnosczi; dwa razë noblëstka. Mariô bëła piérszą białką, chtërna dobëła nodgrodë Nobla na swecie, piérszą òsobą z blós 4 na swecie, chtërna dobëła nôdgrodã Nobla dwa razë i blós jedną nôblëstką w 2 apartnech òbrëmiach dokładnéch ùczbow.   Bëła téż piérszą białką-profesorką na Sorbonie i piérszą białką we Francji, chtërna pò śmierczi spòczëła za zasłudżi w parizczim Panteonie. Ùrodziła sã w Kongresowi Warszawie pòd zaborã rusczim. Ji starszi bëlë ùbòdżimi szlachcicami i szkólnymi. Ji òjc, Władisłôw herbù Dołęga, bëł atejistą, szkólnym matematyki i fizyki i téż direktorã 2 chłopsczich gimnazjów. Ji mëma, Barnisłôwa z dodoma Boguskô herbù Topór, bëła katolëczką i prowadniczką warszawsczi pensji dla dzéwczãt. Ji sostrë i bracia ostëlë lékarzami i szkólnymi. Czej Mariô bëła mała, ji ùmiłotonô sostra Zofiô ùmarła na tifus, pò czem ùmarła téż ji mëma na suchoty. Mariô dostała wiôldżi depresji, ostała sã atejistką i pòswãcëła sã ùczbom. Mario chcała sã ùczyć, le w rusczim zaborze bëł zakôz ùczby na ùniwersytece dla pòlsczich białk. ùczëła sã na krëjamnim pòlsczim Latającã Ùniwersytece , gdze pòznała ruszczich badérów, jakò ùcznia Mendelejewa i ùcznia Bunsena , chtërni ji ùczëlë chemiczni analizë. Mariô przecygnãła do Francji do Pariza w 1890 z sostrą Barnisłôwą, aby studerowac na Sorbonie. Zamieszkałë w Parizu, gdze Mariô òżeniła sã z francësczim chłopã, znônim fizykã i badérã piezoelektrycznosczi, Pierrã Curie. Miëlë 2 córczi: Jiréna Joliot-Curie (téż badérka chemii i téż noblëstka z chemii) i Eve Curie. We Francji Mariô dowiedzëła sã o parminieniu pierwiôstka ùranu, baderowanégò przez Henriégò Bacquerele. Ji chłop Pierre z jegò bratã Jacquesã Curie ùsôdzył baro dokładni, elektriczni pòmiernik. Mariô, chtërna miała nót dobëc temã do ji doktorsczi tezy na Sorbonie, z miernikã chłopa zaczątkowała badérowac parminienie ùranu we dodomù i w stôri, mediczni szopie na ùniwersitece, bo nie miała laboratoriùm. Mariô badérowała "pechblende", zort zemi, w chtërni je ùran, i w rokù 1898 dzãka temù odkrëła 2 nieznane, radioaktiwne pierwiôstki: Pòlón i Rôd. Mionowała pòlón na czesc Pòlsczi, a rôd - radiùm, bo "radiacjô" pò łacyńsczi to parminienie. Mariô ùsôdzyła téż słowo "radioaktiwnosc". Za ne badérowania Mariô dobëła nôdgrodã Nobla z fizyki razem z ji chlopã Pierre i Henri Bacquerelem w 1903. W 1911 dobëła téż nôdgrodã Nobla z chemii. Pierre ùmarł tragicznie w wypadkù na parizczej szasie w rokù 1906. Mariô erbowała katédre Pierre'a na Sorbonie i przez to bëła pierszô białką-profesorką wykładajacą na Sorbonie. W piérszi swiatowi wòjnie Mariô robiła w leczeniù chor z radioaktiwnim permenieniã i w mediczni radiologii. Ji corka Jiréna téż badérowała chemie i jakò drëga białka na swecie (pò mëmie) dobëła nôdgrodã Nobla z chemii za odkrëcie jinni radioaktiwnosczi. Mariô dobëła téż francësczi Order Honorowi Legii i przëznôwóné honorowe doktoraty na ùniwersytetach i pòlitechnikach w Pòlsce. Mariô na kùńc żëcô zaczątkowała chorowac, tracic słuch i wzrok, i ùmarła w 1934 r. w sanatoriùm Passy we Francëji na złośliwe anemije i téż pòparminiennô chòrobë, chterna dobela przez côłkie żëcie baderowania radioaktiwnosczi. Pò smiercë Mariô i Pierre Curie ostale ùhonorowani w ùczbach i w kulturze na swecie. Jednota fizyczna mionowana "Curie" (CI) to je lëczba radioaktywnoszczi. W rokù 1946 nowo odkrety pierwiôstk Czur z lëczbą atomòwą 96 dostôł miono Curium (Cm) dla pamiãci Marii i Pierra.
Swòrë (pò pòlskù "Swornegacie") – kaszëbskô wies pòłożonô w pòmòrsczim wòjewództwie, w chònicczim krézu, w gminie Chònice. Wies je nad Kôrsyńsczim Jezorã. Papiéż Grzegòrz X pisôł ò ti wsë w 1272 rokù. Tu béł zôkón Augùstianów. W 1291 ròkù béł w ti wnożënie ksyżã Mscëwòj II z trójną prowadzëną. W Swòrnégacach w szkòle dzece ùczą sã kaszëbsczégò jãzëka.  Szkòła Przemysław Zientkowski, "Swornegacie - stara kaszubska wieś", „Ziemia Zaborska”, lato 2009, ss. 15 - 16.
Józef Jankòwsczi (ùr. w 1910 rokù w Czëczkòwie kòl Brus na Kaszëbach - ùm. 16 rujana 1941 r. w lagrze Auschwitz, gdze miôł nómer 16895) - ksądz, zôkònnik pallotin, błogòsławiony Kòscoła rzimskòkatolëcczégò. 13 czerwińca 1999 rokù jegò beatifikacji dokònôł papiéż Jan Paweł II. Liturgiczny wspòmink bł. Józefa Jankòwsczégò ë jinëch òbchôdë sã w katolëcczim Kòscele 12 czerwińca. Jozef Jankowski "bł. ks. Józef Jankowski" Patrón Gardu i Gminë Brusë VIAF
Walc na rolã – to je nôrzãdzé, chtërno brëkùją czasã gbùrze do zaprôwianiô rolë pò òraniu. Òn np. skrësziwô grużle. J. Trepczyk: Słownik polsko-kaszubski, Gdańsk 1994, t. II, s. 303
Jack Nicholson (ùr. 22 łżëkwiata 1937) - je amerikańsczim teatrownikã.
Jelbiąg, abò Elbiąg (pol. Elbląg, łac. Elbinga, Elbingus, miem. Elbing, prës. Elbings, rus. Эльблонг) - krézewi gard w warminskô-mazursczém wòjewództwe nad rzéką Elbiag, stôri gard hanzeatecczi. Jeden òd nôstarszich gardów w Pòlsce, gard béł ùsôdzóny w 1237 roku przez Krzëżôców, dostôł lubecczé gardowé prawo w 1246 roku. Jelbiąg béł stolëcã wòjewództwa jelbiąsczégò od 1975 do 1998 roku. Browarniô w Jelbiągù warzë dzys piwò EB.   Òficjalnô starna Jelbiąga
Hilary Ann Lisa Erhard Duff, (ùr. 28 séwnika 1987) je amerikańską spiéwôrką ë teatrownicą.
Peplin - to je kaszëbskô wnożëna w pòmòrsczim wòjewództwie, w chònicczim krézu, w gminie Brusë. 3.) 
Gòdzynka sédemkropka (łac. "Cocinella septempunctata") – chrząszcz z rodzëznë gòdzynkòwatëch. Pòwszechnie wëstãpùje w Eùropie. Wëzdrzatk. Gòdzynka sédemkropka mô òwalny, wëpùkłi sztôłt i je dłudżé do 8 mm. Ji głowa, nodżi i krzebt są czôrné, z biôłą plamką z dwóch stronów. Pòkrëwë gòdzynczi sédemkropczi są czerwioné, a na nich je sédmë kropków, trzë pò òbù stronach i jedna na westrzódkù. Jôda. Gòdzynka sédemkropka jé mszëce. Dorosłô gòdzynka ùmie zjesc wiele mszëców òb dzéń, a ji pònarwa czileset. Wëstąpòwanié. Eùropa, Azjô, Nordowô Amerika Strzodowiskò. Chrząszcz je tam, dze są mszëce. Gòdzynkã sédemkropkã mòżna trafic na pòlach, w sadach i na łąkach. Rozwij. Gòdzynka sédemkropka składô żôłté, òwalné jaja w lëczbie kòl 40 szt. na rozmajitëch czãscach roscënów, chtërne òstałé zaatakòwóné przez mszëce. Z jaj wëchôdają pònarwë. Òne są niewiôldżé, dosc grëbé i czôrné. Na bòkù mają apfelzynowé plachë. Jinszé. Czëde gòdzynka sédemkropka je zagrożonô, wëdzelëwô trëjącą hemolimfã. Gòdzynka sédemkropka ("Coccinella septempunctata") "Adalia bipunctata" "Anatis ocellata" "Psyllobora vigintiduopunctata" "Hippodamia tredecimpunctata") "Subcoccinella vigintiquatuorpunctata" "Propylea quatuordecimpunctata" "Calvia quatuordecimguttata" "Harmonia axyridis" "Calvia decemguttata" bòrówka bòrowiczka bòrowiónka bòrowôcoteczka bòrowô mateczka lëtewka lëtewniczka pakóweczka pòpruszka mòtileczka mòrówka pòpieleczka "Coccinella septempunctata Linnaeus, 1758" "Biedronka siedmiokropka"
Adwańt - to je czas czekaniô, szëkòwaniô sã do Gòdów.
Rodzôcz (abò genetiw; łac. "genitivus", "genetivus") – jeden òd zanôleżnëch przëpôdków, chtëren w jãzëkach swiata òznôczô na ògle stósënczi przënôleżnoscë. Òprócz tegò zjiscywô téż régã jinëch fùnkcji, co òdróżniô gò òd possessivusa (jinégò pòdóbnégò przëpôdkù, chtëren wërôżô równak leno przënôleżnosc). W słowiańsczich i bôłtëcczich jãzëkach rodzôcz pòjawił sã w rezultace sparłãczeniô indoeùropejsczégò genetiwa i ablatiwa i zachòwôł tak jegò kùnôszk, jak i fùnkcjã (brëkòwóny je w znaczeniu pòczątkòwégò pùnktu ruchù, z taczima przëmiónkama, jak „z” abò „òd”). Rodzôcz je m.jin. jednym òd sétmë przëpôdków kaszëbsczégò jãzëka.
Fizyka (òd grecczégo φυσικός - nôtërny, òd φύσις - nôtëra) je nôtërną ùczbą chtërnô zajimô sã badérowanim swòjiznów ë przemianów materëje ë energije.
Lasowi òzdobnik ("Calamagrostis arundinacea") - to je ôrt roscënë z rodzëznë "Poaceae". Ta trôwa rosce ni leno w Eùropie. J. Trepczyk: Słownik polsko-kaszubski, Gdańsk 1994, t. II, s. 264
Kaszëbsczé Karno Piesni i Tuńca "Kaszëbë" z Kartuz - je amatorsczim karnã, chtërnegò zakłôdôrzã bëła Marta Bistroń. Karno je założony w 1946 r. i do dzysô je propagatorã bòkadnégò kaszëbsczégò fòlkloru na rozmajitëch jimprezach, akademiach, ùroczëznach òrganizowónëch w kraju, jak téż za grëńcama. Na repertuar karna skłôdają sã kaszëbsczé: piosenczi, melodie i tuńce. Elemeńta skłôdającé sã na nowi program to nowòroczné zwëczi, swiãtojańskô noc, wiesela a téż tuńce, gôdczi i kaszëbsczi spiéwczi. "Kaszëbë" jakno piérwszé wprowadzëłë dôwné lëdowé jinstrumeńta: bazunë, diôbelsczé skrzëpce i bùrczibasë. Karno wëstãpiwało w filmach "Kaszëbë", "Scënanié Kanie" i jin., a téż òglowòpòlsczich programach radia i telewizje. Karno za swòje artisticzné dobëca dostało régã nôdgrodów, wëprzédnieniów, diplomów i òdznaczeniów, m.jin. Złoti Krziż Zasłëdżi, Medal Stolema (1971) , Medal 1000-lecô Pòlsczégò Państwa, nôdgroda Ministra Kùlturë i Kùńsztu ë wiele jinëch. Òd 1961 rokù czerownikã karna béł jegò wëchòwank Frãcëszk Kwidzińsczi (w karnie òd 1952 r.), chtëren òd 1985 r. béł téż jinstruktorã tuńca. Jinstruktorã mùzycznym bëła Celina Leszczëńskô. Czerownik, jinstruktor, kapela i nôleżnicë prôcëją w karnie spòłeczno. Stelmachowska B.: Strój kaszubski, Wrocław : Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, 1959 Kaszëbë (pò pòlskù) JADĄ GWIŻDŻE òdjimczi
Priskôcz ("Impatiens noli-tangere") – to je jednorocznô roscëna z rodzëznë priskôczowatëch. Na Kaszëbach to je zeleskò np. w lese.
Karwica (pòl. "Karwica") – to je wies w gminie Céwice, w lãbòrsczim krézu pòmòrsczégò wòjewództwa. Krótkò ti wsë je rezerwat rodë „Karwicczé zdrzódlëszcza”, chtëren òbjimô dzél lasów z naturalnyma zdrzódlëszczama rzéczi Ùnieszynczi. Òficjalnô kaszëbskô pòzwa wsë w fòrmie „Karwica” òsta wprowadzónô 18 lëpińca 2016.
Janiołë są dëchama chterne stwòrził Bóg przed człowiekã. Òne ni mają cała leno rozëm i wòlną wòlã. Òne służą Bògù w niebie i lëdzom na zemi. Kôżdi człowiek mô swòjégò "janioła stróża". Janiół stróż je z człowiekã wiedno i pòmôgô mù w żëcim. Są jesz jinszé janiołë zwôné "jarchaniołama". Jich miona to Michôł, Rafôł i Gabriél. Janiołów je baro wiele. Wedle Biblëji lëczba chórów janielsczich je òd 7 do 11. Są zebrané w trzech triadach (wedle sw. Ambrożégò). Pòwstanié nazwë. Słowò "janiół" przeszło do pòlsczégò z jãzëka czesczégò za sprawą Cyrëla i Metodégò. Piérwòtno pòchòdzy òd grecczégò słowa angelos òznaczającégò "pòsélc". W Stôrim Testameńce są nazwane pò hebrajskù malah - co téż znaczi "pòsélc". Historija wezdrzatkù janiołów. Starożëtnosc. Piérszé ùmëslenia janiołów jistniałë ju w starożëtnim Egipce i Babilonji. W religijach tëch cywilizacëji bëło wiele dëchów i jistot, chtërne bëłë pòstrzédnikama midze bògama a lëdzama. Ùkôzowano je jakò zwiérzãta ze skrzidłama i ludzczima gãbama. Przódeczasném janiołóm przëpisëwano cało, co je pòtwierdzoné w Ksãdze Henoha. W czasach terôczasnych do ti kòncepcëji janiołów wrócëł Emanuel Swedenbòrg. Chrzescëjaństwò i judaizm. Janiołë czãsto wëstãpùją w Stôrim Testameńce (np. Knéga Pòczątków 3,24; knédzi prorocczi). Biblëjô nie gôdô wiele ò nôtërze i ôrtach nëch bëtów. Wicy jinformacëji na tã téma mòżna nalezc w pismach kabalisticznëch i apòkrifach. Chrzescëjaństwò przejãło wiarã w janiołë z judaizmù. W pierwszich stalatach pòsród Òjców Kòscoła jistniôłë sztridë co do nôtërë téch bëtów. Òstateczno tą sprawã rozwiązôł sw.Augustin. "Janiół òznôczô funkcjã, nie nôtërã. Pitôsz jak sã zwie ta nôtëra? - Dëch. Pitôsz ò funkcjã - Janiół. Przez to czim je, je dëchã, a przez to co wëpełniô, je janiołã. " Są jistotama dëchòwama nadleżnama wedle lëdzé - Ps 8,6; Hbr 2,7, Stwòrzeni przed lëdzama Hi 48, 4-7, Nie żenią sã - Mk 12,25, Je jich baro wiele - Ps 68,18; Mt 24,31; Hbr 12,22; Ap 5,11, Nie nôleżi jich wielbic - Kol 2,18-19; Ap 19,10;22,8-9, Służą lëdzą - Hbr 1,14; i jich chronią - Ps34,8; Służëłë Jezësowi - Mt 4,11; Mk 1,13; Łk 22,43; Czãsc z nich ùpadłô - Jud 6; 2P 2,4; i służi diabłu - Ap 12,9 ; Mt 25,41; Islam. Janiołë pełnią ważną rolã w islamie. Wiara w nie jest czãscą dogmaticzi ti wiarë. W islamie wierzą, że janiołë stwòrził Bóg ze swiatła, przebiwają w niebie i jich pierszim zadaniém je służba Bògù. Pełnią służbã pòsélców, chronią lëdzé i spisują wszëtci jich ùczinci. Kòrôn òstôł pòdiktowôny Mahometowi przez janioła Dżibrila. W teologji islamù wëmieniwô sã Dżibrila, Malika (strażnika pieczielnégò ògnia), Izarila (janioła smiercë), Nakira i Mùnkara, Haruta i Maruta, Mikaila i Azrafaela. Jeden le janiół, chtëren òdmówiôł służbë Bògù to Iblis zwôné też diôbłã. Funkcëje janiołów. W chrzescëjaństwie janioły pełnią dwie główné funkcëje: gloryfikùącą - słôwią i chwôlą Bòga pòstrzédniową - są pòsélcama Bòga, òpiekùnama lëdzy, zanoszą mòdlëtwã do Bòga, òznajmiają lëdzom Jegò wòlã, pòmôgają pòdjic dobrô decyzjã. W Knédze Pòczątków Cheruby strzegą wéńdzenia do Edenu a w Apòkalipsé sw. Jana wëmierzają karë spôdającé na lëdzkòsc. Lëteratura. Davidson G., (2003), SŁOWNIK JANIOŁÓW w tim janiołów ùpadłich. Wyd. Zysk i S-ka.
Na prima aprilis nie wierzë, bò sã òmilisz
Anafòra (téż epanafòra, gr. anaphorá 'pòdniesenié') - lët. celowé pòwtórzenié tégò samégò słowa abò zwrotu na pòczątkù pòstãpnëch segmeńtów wëpòwiedzë. Je stosowónô w pòezeji ë òratorstwie. Przëkłôd: "Je czas wzéraniô w szpédżel" "Je czas zbiéraniô mùszel" "Je czas zdejmòwaniô gwiôzd" "Je czas żniwie ni mësli" "Je czas jachaniô w dôkã" "Je czas rzucaniô kamieni" "Je czas malowaniô na piôskù" "Je czas na przebiéranié w wąsach" "Je czas…" (Kristina Mùza)
Aksamińtnô rilówka ("Sorex araneus") – to je ôrt suska z rodzëznë rilówkòwatëch. Òna je 55 do 82 mm długô, a żëje m.jin. na Kaszëbach. Aksamińtnô rilówka je zwiksza òwadojôdny, ale w biédze mòże zjadac semiona drzewiãtów. 
Pòst – to je dobrowólné strzimanié sã òd jedzeniégò, òglowò abò leno òd jedzeniô niechtërnëch zortów jestkù (np. miãsa), przez wëznaczony czas. Òglowò pòscy sã nôbarżi z nôbòżnëch przёczёnów. Pòst w katolëcczim kòscele (rzimsczégò òbrządkù) regùlujë Kanóniczné Prawò w kanonach 1249 - 1253 i òpisejë jakò pòkùtną formã. W praktice wëapartniwô sã trzë òglowi ôrte pòstów: 1.Akùrôtny pòst - je w całim kòscele katolëczim w: Pòpielnô Strzoda Wiôldżi Piątk - Płaczëbóg To je strzimanié sã òd jedzeniégò miãsa i ògrańczenim jestkù. 2. Strzimanié sã òd jedzeniégò miãsa – to je strzimanié sã òd miãsa w kòżdi piątk liturgicznégò rokù z môłima wëjimkama: a) uroczëzna - liturgiczné dnie nôwikszi randżi, b) chòri lëdze i lëdze co ni mają mòżlëwòtë wëbiérkù jedzeniégò np. môl rzesznégò jestkù, c) w apartnëch przëpôdkach. 3.Eucharisticzny pòst - strzëmòwanié sã òd jedzeniégò na gòdzënã przed przëjãcym Kòmùnie swiãti. Pòstem je téż dobrowólnô ùdba wiérnégò - òdmôwianié sobie jestkù. Są téż jinszi pòstë taczi jak np.: pòst w prawòsławny wiarze, pòst w protestancëznie, pòst w jislamie, pòst w judaizmie. Perszon J., Na Jastra : Wielki Post i okres wielkanocny w Wejherowskiem [oprac. graf. Andrzej Arendt] (1992).
Sardoniks - to je mineral. Òn je zortã chalcedonu.
Krziżewé drzéwkò abò bòżé drzéwkò ("Hypericum perforatum") to je zelé, chtërnégò Kaszëbi ùżiwają do léczeniô schòrzałi wątrobë. Gò sã zbiérô do sëszeniô jak òno kwitnie. D. Tyszyńska-Kownacka, Zioła na działce i w ogródku przydomowym, wyd. Wyd. 3, Warszawa: Wydawnictwo Watra, 1984, s. 38 Przewodnik do rozpoznawania roślin i zwierząt na wycieczce / tekst Ute E. Zimmer, Alfred Handel ; oprac. całości Wilhelm i Dorothee Eisenreich ; [przekł. Ewa Rachańska, Piotr Kreyser] Warszawa : Multico, 1996, s. 124. Bòżé drzéwkò w Nôrodnym Parkù Tëchòlsczé Bòrë
Dorota Irvina Arciszewska-Mielewczyk (ùr. 1968 rokù w Gdini) – pòlsczi pòlitikôrz. Dorota Arcëszewskô-Miélewczik mia w 2009 rokù w Kartuzach biuro z tôflą pò kaszëbskù. Òna je w Kaszëbskò-Pòmòrsczim Zrzeszenim i je pòsłã (2011), a bëła senatorã. W 2014 rokù òna je w Kòmisje Nôrodnëch i Etnicznëch Miészëznów i w Parlamentarnim Kaszëbsczim Karnie. Òd 2019 rokù òna nie je senatorã.
1566 - Jakób I Stuart, anielsczi i szkòcczi król 1623 - Blaise Pascal, słôwny francësczi filozofa, matematik i fizyk (ùm. 1662) 1871 - Paul Valéry, francësczi pòeta, (ùm. 1945) 1845 - Aung San Suu Kyi, birmańskô politikôrka, dzejôrka, pokojowa noblistka 1947 - Salman Rushdie, jindejsko-anielski runita, aùtor "Szatańsczich Wersetów" 1957 - Anna Lindh, szwedzkô politikôrka (ùm. 2003) 1962 - Paula Abdul, amerikańskô tancerka, choreografka, spiéwôrka 1867 - Maximilian I, czezer Meksykù 1937 - J. M. Barrie, szkòcczi runita, aùtor "Piotrëszka Pana" (ùr. 1860) 1993 - William Golding, anielsczi pisôrz, noblista, aùtor "Panownika mùchów" (ùr. 1911) 1953 - Julius ë Ethel Rosenbergòwie, amerikańsczi fizycë (projekt „Manhattan”), rësczi szpiedzë
Biblëjô, Swiãté Pismò (z grecczégò βιβλιον "biblion" - zwój papirusu, ksãga, w.l. "biblia" - ksãdzi) - zbiér ksąg, spisany pierwoszno pò hebrjskù, aramejskù i greckù, ùznôny przez żëdów i chrzescëjôn za zôwzãti przez Bòga. Biblëjô i apartné ji dzéle mają jinszé znaczenié nôbòżné dlô różnëch wëznań. Na chrzescëjańskô Biblëjã składô sã Stôri Testameńt i Nowi Testameńt. Biblëjô hebrajskô - Tanach òbjimô ksãdzi Stôrégò Testameńtù. Kanón. Grecczi słowò "kanón" òznôczô strzëna, chternô służëła za miarã, stąd dalszé znaczenié - regla, prowadnik pòstãpòwania, wiarë. Kanón Swiãtégò Pisma òznôczô zbiérnik ksąg ùznônëch za zôwzãté i przez to za normã wiarë. Do IV staletégò n.e. nie bëło zadnégò kanonu Biblëji. Pierszé zmiónczi ò przëjãtim zestôwkù kanonicznich ksąg w antikòwim Kòscele pòkôzają sã w ùchòwônëch pismach chrzescëjansczich autorów IV s. - m.n. sw. Atanazégò, sw. Augustina, sw. Heronima, sw. Rufina. W tim czasù próbowano ùsztôłcëc òpòwiôdny kanón - m.jin. na synodach w Hippònie w 393r. i w Kartaginie w 397r. W kùńcu ùgòdzono kanón Biblëji na sobòrze Trëdencczim w 1546r. Stôri Testameńt. Na Stôri Testameńt skłôdaô sã w leżnoscë òd ùznanégò kanonu: 39 ksąg - kanón hebrajsczi ùznôny przez żëdów i wëznania protestancczé; 46 ksąg - kanón katolicczi; 49 ksąg - kanón prawosławnë. Ksãdzi Stôrégò Testameńtu pòwstałë wedle różnich dzysdniowich badérów w cządze òd XII do II s. p.n e.. Zamkòscą Stôrégò Testameńtu je historëjô i spôdkòwizna żëdowsczégò narodu. Òne òstałë spisôné w jãzëkù hebrajsczim i aramejsczim. Ksãdzi Stôrégò Testameńtu chrzescëjanie dzelą na: ksãdzi historëczné; ksãdzi profetëczné; ksãdzi didakticzné. Wedle jinszégò pòdzélënkù, mającégò kòrzenie w żëdowiznie, są to Piãcoksąg Mòjżeszowi (żëd. Tora) , Prorocy (żëd. Newiim) i Pisma (żëd. Ketuwim). Dlô Żëdów nôważniszô je nôstarszô czãsc Biblëji - Piãcoksąg Mòjżeszowi Na Piãcoksąg składają sã: Ksãga Pòczątków; Ksãga Wińdzeniô; Ksãga Kapłańskô; Ksãga Lëczbów; Ksãga Pòwtórzonégò Prawa. Ksãdzi Proroków to: Ksãga Jozuégò; Ksãga Sãdzów; Ksãga Samùela 1 i 2; Ksãga Królewskô 1 i 2; Ksãga Izajôsza; Ksãga Jeremiôsza; Ksãga Ezechiela; 12 proroków miészich (Ozejôsza, Joela, Amòsa, Abdiôsza, Jónôsza, Micheôsza, Nahùma, Habakùka, Sofóniôsza, Aggeùsza, Zachariôsza, Malachiôsza). Ksãdzi hagiograficzné - dzelą sã na ksãdzi pòeticczi i na Ksãdzi ò charakterze historëczno - legendarnim. Ksãga Psalmów; Ksãga Przësłowiów; Ksãga Hioba; Piesniô nad Piesniama; Ksãga Rut; Jamrotanié; Ksãga Kòheleta; Ksãga Esterë; Ksãga Daniela; Ksãga Ezdrôsza; Ksãga Nehemiôsza; Ksqga Kroników 1 i 2. Nowi Testameńt. Dlô chrzescëjôn, ùznającëch swiãtosc Stôrégò Testameńtu, spòdlowé znaczenié mô téż Nowi Testameńt, spisany w grecczim jãzëkù w latach 52-98 n.e.Zamkòscą Nowégò Testameńtu je Ewanielia, abò "Dobrô Nowina", ò Bòżim królestwie i ò zbawienim rozpòwiôdanô przez Jezësa Christusa i Jegò ùczniów, a téż dzeje pierszich gmin chrzescëjônsczich. Żëdzë i jislam nie ùznają Nowégò Testameńtu za swiãté pisma, chòc jislam ùwôżô Jezësa za proroka. Nowi Testameńt skłôdô sã z 27 ksąg: Sztërë Ewanielie - zôpis żëcégò i ùczenié Jezësa Christusa: Ewanieliô wedle sw. Mateùsza; Ewanieliô wedlw sw. Marka; Ewanieliô wedle sw. Łukôsza; Ewanieliô wedle sw. Jana. Dzeje Apòstolsczi - ksãga ópisuje pòczątczi Kòscoła, pò wniebowstąpienim Jezësa, pòkôzoné na spódkù dzejnotë niechtërnech apòstołów (sw.Pioter, sw.Paweł, sw. Jakùb Starszi i Młodszi). Ksãdzi didakticzné - zbiér lëstów pisónych przez apostołów: 13 lëstów sw. Pawła z Tarsu; Lëst do Hebrajczików; 7 lëstów òglowich (sw. Jakùba, 1 i 2 sw. Piotra, 1,2 i 3 sw. Jana, sw. Judë Tadeusza). Apòkalipsa sw. Jana zwônô téż Òbjawienim sw. Jana. Eùgeniusz Gòłąbk przetołmacził na kaszëbsczi jãzëk "Swiãté Pismiona Nowégò Testamentu" (wédóné w 1993r.), Psalmë - "Knéga psalmów" (1999), a téż fragmentë ksãgów Stôrégò Testamentu, chtërne są w lekcjónôrzu "To je Słowò Bòżé" (2007). Z lekcjónarza kòrzëstają ùczãstnicë dosc pòpùlarnëch Mszi swiãtich z liturgią w jãzëkù kaszëbsczim. Encyklopediô Biblëjnô. Wyd. trzecé pòprôwioné. Warszawa: Òficëna Wëdawniczô "Vocatio", 2004. Ewanielie na kaszëbsczi tołmaczoné, z greczi przełożił na kaszëbsczi jãzëk ò Adam Ryszard Sikora, Zarząd Główny Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego, Gdańsk 2010, ISBN 978-83-87258-39-9 Jan Grodzëcczi. "Kòscół dogmatów i tradëcëji" 1963. Kaszëbskô Biblëjô; Nowi Testament; IV Ewanjelje, przełożëł Francyszk Grucza, Hlondianum Poznań 1992, ISBN 83-85203-06-0 Ks. J. Karpecczi, "Różnice wëznaniowé", Warszawa 1961 Swięté Pismiona Nowégo Testameńtu, skaszëbił E. Gołąbk, Gdańsk : Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie ; Pelplin : Wydawnictwo Diecezjalne, 1993, ISBN 83-85011-65-X Witold Tëloch: Dzeje ksąg Starégò Testameńtu. Warszawa: Ksążka i Wiedza, 1985. Przëkładë Biblëji Ewanielie na kaszëbsczi tołmaczoné
Kaszëbskô Karznica - to je wies w gminie Pòtãgòwò, w stołpsczim krézu pòmòrsczégò wòjewództwa. To pò miemieckù bëła "Wendisch Karstnitz", ale ju w latach 1938–1945 "Ramnitz". 4.) "Wendisch Karstnitz - Kaszubska  Zdrzë téż. Wendowie
Jak nen król Heród - to je titel kaszëbsczi kòlãdë. Kaszëbsczié kolędë ë godowé spiéwë / zebr. i wstępnie oprac. Władysław Kirstein ; [wybór i przygot. do druku Jerzy Stachurski ; wstęp Józef Borzyszkowski]. Gdańsk : Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie, 1982, ss. 21 - 22 Jak nen król Heród
Lasëzna - to je zbiér zelów, trôwów, grzëbów i jin. w lasu. Òna je midzë pòdscelënkiem a gajewizną. Na Kaszëbach achtnione są m.jin. rozmajité ôrte grzëbów.
Weterinarnô medicyna je ùczbą jakô òbjimô całosc wiédzë ò zdrowim ë chòroscach zwierzów, jich lékarzenim ë zascyganiém. (pl)
Czarcé łajno ("Ferula assa-foetida", "Ferula foetida", etc.) - to je ôrt roscënë z rodzëznë "Apiaceae". M. jin. w Afganistónie òna rosce. Kaszëbi we wsë Stajszewò w XIX stolaté czarcym łajnã lékòwelë chòwã. Ks. Bernard Zëchta napisôł, że nim smarowałë sã czarownice.
Jón Klawiter (pòl.: "Jan Klawiter") ùr. 10 lëstopadnika 1950 rokù w Rëmie, je pòlsczi pòsélc do Sejmù. Òn je doktor chemie.
Jón Nepòmùcen ("Jan Nepomucký") (kòl 1345 – 20 strëmiannika 1393 rokù) – prezbiter, mãczelnik, swiãti katolëcczégò Kòscoła z Czechów. Kùlt. To je np. patrón kaplëcë na przëklôsztornym smãtôrzu w Żukòwie.
Jón Bauer (pòl. "Jan Bauer") - ùr. 16 zélnika 1904 rokù, ùm. 18 stëcznika 1940 rokù - to béł szkólny i pòlsczi dzejôrz. Òn ùczôł m.jin. Kaszëbów kòl Bëtowa, ale zaczinôł jakno szkólny w Łãżëcach w 1926 rokù. Miemcë mają gò w kòncentracyjnym lagrze zabité. Kaszubi i słupski proces Jana Bauera w 1932 roku : z dziejów polskiego ruchu narodowego na Pomorzu Zachodnim. (Cz. 1) / Wojciech Skóra. Słupsk ; Poznań : [s.n.] ; Dopiewo : Wydawnictwo Rys, 2016.
Krziżewé zelé ("Mentha × piperita" L.) - to je wielelatnô roscëna z rodzëznë głëszkòwatëch ("Lamiaceae"). Tegò zelégò Kaszëbi ùżiwają do léczeniô schòrzałégò żôłądka.
Tom Cruise, (Thomas Cruise Mapother IV), (ùr. 3 lëpinca 1962) je amerikańsczim teatrownikã.
Dzëk - to je kaszëbsczi tuńc. Piérwi to béł chłopsczi tuńc. Dzëk Dzëk północny -[[Zélewò] ] Lëteratura. [[Kategòrëjô:Kaszëbskô kùltura]]
Mòdrôk ("Centaurea cyanus" L. 1753) – to je roscëna z rodzëznë astrowatëch. Òn roscë na Kaszëbach i tu plotą z modrôków wińce. To je zelëskò na pòlach. Mòdrôk s. 27 Centaurea cyanus
Rządz – to je terô dzél gardu Grëdządza nad Wisłą w kùjawskò-pòmòrsczim wòjewództwie. Kòl niegò w 1243 abò 1244 rokù Krzôżëce przegrelë pòbitwã ze Swiãtopôłkã II Wiôldżim, a òn zajął jesz Zantir. Za to òni ùdôwelë na niegò do papiéża krzëwé òbsądë.
Swiãti Florión (Florion z Lauriacum; ùr. 2. pòłowa III stolatégò w Ceti, ùm. 304) – wczasnochrześcëjańsczi mãczelnik i swiãti. Żëwòt świãtégò. Ùrodzył sã kòl 250 rokù w Zeiselmauer (dôwni Ceti, Dolnô Austriô). Jegò żëcé przëpôdało na cząd przesladowań chrzescëjan. W młodim wiekù òstôł wezwóny do armii rzymsczégò cesarza – Dioklecjana (284-305). Béł òrganizatorã i dowódcą ògniowich òddzałów, wchódającëch w skłôd armii Rzimsczégò Jimperium. W rokù 304 wstôwiôł sã za przesladowanyma chrześcëjańsczima legiónistama, za co òstôł skôzóny na smierc. 4 maja 304 r. nalôzł smierc mãczeńską w prądu rzéczi Enns (Anizy), na terenach dzysdniowi Górny Austrii, w môlowòscë Lauriacum (dzysô Lorch). Cało Floriana nalazła gdowa Waleria. Nad jegò grobã pòstawióno kòscół i klôsztor òjców Benediktinów, a pòzdze klôsztór Kanoników laterańskich wd. regùły sw. Agùstina. Patronizna. Sw. Florión je patrónã warków pòwiązónëch z ògniã: ògniôrzów, hëtników, kòminarzów, garnkòwników, piekarzów. Je téż patrónã Górny Austrii kòl sw. Léópòlda i Linz, gdze rozwiniãté je hëtnictwò. Ikònografiô. W ikònografii przedstôwióny je nôczãscy w òbleczenkù rzymsczégò òficéra, ze statkã z wòdą do gaszeniô ògnia, abò gaszącégò òdżin. Dzéń òbchòdów. Jegò liturgiczné wspómnienié w katolëcczim Kòscele òbchôdô sã 4 maja. Prawòsławié wspòminô sw. Floriana 17 maja. W pòlsczim Kòscele mô rangã wspóminkù òbowiązkòwégò. "Święty Florian, żołnierz, męczennik" "Św. Florian - patron strażaków"
Złotnica - to béł np. jedwôbny czepc bògatszëch kaszëbsczich żeniałëch białków, artistno wësziwóny złotą abò strzébrzną nitką na czôrnym, niebiesczim, jasnozelonim abò brunim spódkù, pòd brodą òna béła zawiązónô farwną blewiązką. Friedrich Lorentz (1934) pisôł ò wësziwaniu ji złotã.
Wanda Lew-Czedrowskô (pòl. "Wanda Lew-Kiedrowska") – szkólnô kaszëbsczégò jãzëka, jedna z pionierów w gałãzë ùczbë rodnégò jãzëka na Kaszëbach. Pòétka, jinicjatorka kaszëbsczich òrtograficznëch diktandów. W pierszi kadencje Radzëznë Kaszëbsczégò Jãzëka (do 2008) bëła kòòrdinatorką ji Edukacjowi Kòmisje . Założiła i przez czile lat prowadzëła dzecné kaszëbsczé karno „Niezabôtczi” w Stãżëcë. Przez czile kadencjów òbjima téż fùnkcjã przédniczczi stãżëcczégò partu Kaszëbskò-Pòmòrsczégò Zrzeszeniô. W 1998 nalôzła sã w karnie pierszich 12 szkólnëch z ùprawnieniama do ùczbë kaszëbsczégò w szkòle. W slédnym czasu szkólnô w I Òglowòsztôłcącym Liceùm w Kòscérznie. Aùtorka zbiérkù "Jich troje... Wiersze wybrane" (1993; do grëpë z Dorotą Ùlenberg i Janã Szutenbergã). Wiérzta Czedrowsczi "Naji chléb" je pòétnym szkicã historii lëteraturë. W 1996 wëprzédniònô Medalã Stolema za długòlatné promòwanié i naùczanié kaszëbszczégò jãzëka westrzód dzecë i szkòłowi młodzëznë. Wanda Lew-Czedrowskô je téż nôdgrodzônô midzë jinyma Perłą Kaszëb. Je recenzentã taczich ùczbòwników do nôùczi kaszëbsczégò jãzëka D. Pioch jak: Kaszëbë : zemia i lëdze : podręcznik języka kaszubskiego z ćwiczeniami. Cz. 1, Gdańsk : Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie. Zarząd Główny, 2005; Wydanie III popr. Żëcé codniowé na Kaszëbach : ùczbòwnik do nôùczi kaszëbsczégò jãzëka. Dzél 2, Gdańsk : Zrzeszenie Kaszubsko Pomorskie, 2005; Wydanie II. Najô domôcëzna : ùczbòwnik z cwiczënkama do nôùczi kaszëbsczégò jãzëka. Dzél 3, Banino-Pelplin, 2005. Òjczëstô mòwa : ùczbòwnik do nôùczi kaszëbsczégò jãzëka w I klase gimnazjum. Gduńsk : Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie Zarząd Główny, 2007. VIAF
Rëbôczi - są wsą w gminie Kôrsëno, w kòscérsczim krézu, w pòmòrsczim wòjewództwie. 4.) 
Indie ("भारत, Bhārat, pò anielskù:India") to państwò w pôłniowi Azëji. Stolëca: Nowé Delhi - kòl 0,312 mln lëdztwa Inne wiôldżé garde: Mumbaj (przódë jakno Bómbôj) - 12,6 mln lëdztwa, Delhi (dôwnô stolëca.) - 10,4 mln, Kòlkôta (przódë jakno Kalkuta), Chennai (przódë jakno: Madras), Bangalore, Hajdarabad, Ahmadabad, Kanpur. lëdztwò: 1,389,637,446 mieszkańców, w tim: : 39% to Hindusë, 8% Telugòwie, 8% Bengalczëcë, 7% Marathowie, 7% Tamilowie, 5% Gùdzaratowie, 4% Kannadowie, 4% Keralczëcë (18% jinsze miészëznë) wiéchrzëzna: 3.287.590 km²
Fana Kaszëbsczi je czôrna ë żôłta. Òna je znanką naji nôrodny apartnoscë. Niech kòżdé kaszëbsczé domôctwò mô swòja fana i niech òna flatrëje z leżnoscë wszelejaczich zéńdzeniów: "Chto chce bëlnym Kaszëbą bëc Naj stanicã/fanã doma mùszi miec" Przëjął sã zwëk, że òna przëkriwô trëmë wszëtczich Zrzeszińców.
Akòrdión - instrument muzyczny zarëchòwóny do karna aerofònów abòidiofònów dãtëch. Je to ôrt harmònii, òparti na przelotowim zwãcznikù. Instrument mùzyczny ò baro skòmplikòwóny bùdowie, bòkadnëch òdmianach i miarach. Grający mùszi wëmagac òd se spòsobnotë ùwadżi i fizyczny sëłë. Definicjô. Zwãk pòwstaje przez dërgòtanié lëstka, czedë miech przë akòrdionie je pòrëszany i przechòdzy przez niegò left. Przódy akòrdión grôł przë ùżëcim nogòwich miechów, chtërne z czasã òstałe zastąpiony przez rãczny miech. Instrument ten z prawi strónë mô klawiaturã klawiszową ( abò knąpczi przë akordeonie knąpkòwym), a z lewi strónë mô knąpczi (zwãczi basowi, akòrdë, a téż, chòc nie zawdë – manuał melodyczny zwany baritonem. Niechtërny instrumentoznawcë ùmólniają akòrdión w karnie idiofònów, równak taczié twierdzenié je diskùsyjné, bò idiofòny same w se są zdrzódłem zwãku, a w akòrdionie zwãczi wprawióne są w dërgòtanié przez słup leftu – jak to je u aerofònów. Bùdowa. Basowô stróna: knąpczi ùłożoné w rzãdë i rédźi. Rédźi ùłożoné są wedle kòła kwintowégò, dwa pierszi rzãdë dobiwają pòjedinczé zwãczi, trzecy rząd akòrdë dùrowé, czwiôrti akòrdë mòllowé, piąti septymòwi sztërozwãczi, szósti sztërozwãczi zmieszony (pò strónie basowi w dwóch òstatnych régach są knąpczi, chtërne brzemią pòtrójno. Melodycznô stróna – mòże mieć klawiaturã typù fòrtepianowégò abò knąpczi chtërne leżą chromaticznie w rzãdach trzech do piãc. Historiô. Pierszi prototip akòrdióna zbùdowôł w 1822 rokù Friderik Buschmann. Akòrdión w dzysdniôwi pòstaceji zméstrowôł w 1829 rokù Cyrill Demión, we Wiedniu. Miôł òn jeden manuał, miech, grif i piãc klawiszy. Jegò  nôwôżniészą cechą bëła mòżlewòsc grë akòrdama, stądka pòzwa – akòrdión. Nôwôżniészi wërôbiôrzë akòrdióna. 1. pòlskô Mùza 2. niemiecczé Hohner i Weltmeister 3. italsczé Paolo Soprani i Pigini 4. francusczé Alexandre Typë akòrdióna. 1. akòrdión sztandardowi 2. akòrdión klasiczny 3. akòrdión basowi 4. bajan 5. bandeon 6. kòncertinô 7. harmòniô Bëlny akòrdionistë. Astor Piazzolla – ùrodzeł sã 11 strëmiannika 1921 rokù w Argentënie, jakno syn emigrantów italsczich. Dzysô je nazwóny méstrã òd tãga. Wszëtce akòrdionistë spòtikają sã z lëteraturą Astora Piazzolli òsoblëwò czedë idą szlachã rozriwkòwi  mùzyczi. Òn ledôł jazz. Naùczôł gò sôm Sergiusz Rachmaninow. Richard Galliano (ùr. 12 gòdnika w Cannes – francusczé ùtwórca i multiinstrumentalista, akòrdionista-wirtuoz.   Galliano współprôcował m.jin. z wiôldżima jak: Al Foster, Juliette Gréco, Charles Aznavour, Ron Carter, Chet Baker, Trilok Gurtu, Jan Garbarek, Michel Petrucciani czy Bobby McFerrin . Maria Kalaniemi (ùr. 27 maja 1964) – fińskô akòrdionistkô grająca na akòrdionie gùzowém, skùńczëła a pózni ùczëła na  Wëdzale Muzyczi Fòlkowé Akademii Sibeliusa. W swòji  muzyce sygô do muzyczi fòlkòwé jak téż  muzyczi pòwôżny. Piotr Chołołowicz (ùr. 1971 w Hajnówce) - muzyk, akòrdionista.   Je profesorã na  Akademii Muzyczny w Katowicach,a téż w Burgtheater w Wiedniu. Współzôłożycel trio akòrdionowégò Ars Harmonica z cztërnym grô w krôju i w wielu krôjach Europy. Marcin Wyrostek (ùr. 16 rujana 1981 w Jeleniej Górze) – polski akòrdionista. W 2009 wëgrôł drëgą edycjã programa "Môm talent". Je absolwentã i wykłôdowcã Akademii Muzyczné im. Karóla Szymanowsczégò w Katowicach. Mùzeùm akòrdionów w Kòscérznie. Pierszé w Pòlsce mùzeùm akòrdionu i pòdobnëch instrumentów pòwstało w Kòscérznie. Lëteratura. Sherman R. Seldon P., Muzyka klasyczna dla żółtodziobów, Poznań 2000. Wolański A., Słownik Terminów Muzyki Rozrywkowej 2000. Pichura J. Strokosz-Michalak R., Mały leksykon akordeonu, WSP Częstochowa 1995.
Truso - to bëł stôri gard, w chtërnym mieszkelë Prësowie ë jiné lëdze. To bëło nad jezorã Druzno, a tam pierwi lëdze trzimelë hańdlową faktoriã i pòrt. Wùlfstan, Anglosas z IX stalata pisôł ò tim. Pòtemù dłudżé lata to bëło w Królewsczich Prësach, tak jak Gduńsk, chtëren wierã gò zastãpił. „Truso – wikińskie emporium” (pl)
  8 łżëkwiata - Kurt Cobain (Nirvana) 19 maja - Jacqueline Kennedy Onassis, amerikańskô gazétniczka, pierszô dama USA , bò ji chłop béł prezydent John F. Kennedy (ùr. 1929)
Solnica – to je statk do przetrzëmaniô w schòwie kùchniowi soli.
Oo O, o – piãtnôstô lëtra pòdstawòwégò łacyńsczégò alfabétu. W kaszëbsczim alfabéce je 21-ą lëtrą.
Bezdrutnô môlowô séc - nowô technologijô brëkòwónô w jinfòrmatice ë telekomunikacëji, òznôczającô sparłaczenié kòmpùtrów bez ùżëcô kabla ë niżódnëch jinëch kablów. To terô dô szterë sztandardë sécy WLAN: 802.11a - séc òpiartô na wali 5 GHz, transmitëje pòdôwczi z chutkòscą 54 Mb/s, 802. 11b - nôstarszi sztandard, chtëren pòséłô jinformacëje z chutkòscą leno 11 Mb/s, 802.11g - pòpularny sztandard - dzysdniowò we wikszoscë kòmpùtrów; szlachùjący do 802.11a, chtëren równak transmitëje pòdôwczi na wali 2,4 GHz, 802. 11n - nônowszi sztandard, chteren pòséli jinfòrmacje z chùtkòscą 150, 300 ë 600 Mb/s i nadôwô na wałach 2,4 ë 5 GHz.
Słowińsczi jãzëk - to miono brëkòwóné dlô wëmarłi gwarë pòmòrsczégò jãzëka. Na zôczątkù swòjegò badérowaniô , pisôł ò ni jakno ò jãzëkù słowińsczim Friedrich Lorentz rozdzelając jã òd kaszëbsczégò. Zmienił òn równak swój na to pòzdrzatk ju czile lat pòzdze, pò tim jakno blëżi pòznôł pòrenkòwé dialektë pòmòrsczégò jãzëka. Gwara słowińskô nalazała tuwò wedle niegò plac w dzélu nordowich dialektów pòmòrsczégò jãzëka, kòl tich ze sztolpsczégò, lãbòrsczégò ë pùcczégò krézu. Przëdzelëł ji òn wprôwdze òsoblëwé pòłożenié, nie rodzëlôł ji równak òd tich dialektów, jaczé dzysô nazëwómë kaszëbsczim jãzëkã.
Smażëno (pòl. "Smażyno") – kaszëbskô wies w Pòlsce, pòłożonô w pòmòrsczim wòjewództwie, we wejrowsczim krézu, w gminie Lëniô. Smażëno je pòłożoné kòl 19 km òd krézowégò gardu Wejrowò. Smażëno leżi na nordowò-wschòdnym zberkù gminë Lëniô, kòle drodżi do Wejrowa. Pòzwa wsë pòchôdô òd słowa "smaga", co òznôczô pragniączkã. Historiô. Pierszé wiadło ò Smażënie pòchôdô z 1348 rokù. W czasach 1. Pòlsczi Repùbliczi Smażëno bëło królewizną, do jaczich słëchałë 2 fòlwarczi - Głodowò i Nowô Wies. W 1701 rokù na 49 sztëk mieszkeńców Smażëna bëło 39 katolëków a 10 lëtrów. Òd 1778 rokù smażińsczi majątk słëchôł do pòmòrsczi familie Wòbeserów. Pòd kùńc 19. stalatégò wikszosc mieszkeńców wsë bëła ju lëtrama. W 1862 rokù lëtersczi miéwcowie majątków z òkòlégò zarzeszëlë kòmitet bùdacje kòscoła, jaczi stanął tu w 1865 rokù. Pò II swiatowi wòjnie swiątnica òstała wëswiãconô jakno katolëcczi kòscół. Dzysô Smażëno je tipiczno gbùrską wsą. Czekawinczi. W ceńtrum Smażëna zaòstôł sã "19-stalatny dwór" (dzysô je tuwò Òstrzódk Rehabilitacje dlô Ùzależnionëch Lëdzy). Stôrodôwnotą je tu "19-stalatny młin" na Bólszewce. Tu mòże téż òbezdrzec neogòticczi parafialny "kòscół". W Smażënie stoji szlachòta Bòrowi Cotczi - Dëcha ze szlachù "Pòczuj Kaszëbsczégò Dëcha" w gminie Lëniô.
Czek - to je wôrtny papiór. Ten chtëren mô pòdpisóny czek mòże chcec zôpłatë sëmë pòdóny w czekù. W Pòlsce baro wiele banków òbniechało czeczi, bò béł jiwer z jich pòdrôbianim.
Sejo Wiôldżi (29 séwnika 1417 - 8 séwnika 1468) - béł czwiôrtim królã kòrejańsczi dinastëji Joseon, 7th rzãdzëł Kòreją w latach (1455 - 1468).
Bronisłôw Labùda - ùrodzył sã 27 gòdnika 1903 rokù w Niepòczołejcach w wejrowsczim krézu. Òn béł ksądz. Jakno wikari béł w Puckù. Miemcë mają go zabité na zôczątkù II-dżi swiatowi wòjnë (24 rujana 1939) w lasu kòl Piôsznicë. Labuda Bronisław
Gdiniô (téż: Gdinnô, Gdina; we zdrojach: "Gdinam" 1253 (kòpijô); "Gdinno" 1362 (kòpijô); "Gdynyno" 1365; "Gedingen" 1400; "Gdingen" 1414 (kòpijô); "Gdinino" 1534; "Gdigna" 1570; "Gdynina" 1583; "Gdynge" 1749; "Gdingen" kòl 1790; "Gdingen" 1879, "Gdynia" 1879; "Gdynia, niem. Gdingen" 1881; "Gdynia, niem. Gdingen" 1921; "Gdynia Gdingen" 1925; "Gdynia,-i" 1980 ; "Gdinjô" (Cenôwa), "Gdiniô" (Lorentz, Zëchta), "Gdinnô" (Lorentz), "Gdina" (Lorentz); pòl. "Gdynia", miem. "Gdingen", 1939-1945 "Gotenhafen") je dredżim nôwëkszim gardã całowno pòłożonëm na Kaszëbsczéj zëmë. Gard z wiôlgą hôwingą nad sztrądã Bôłtu, pòłożony w Pòrénkòwi Pòmòrsce. Razã z Gduńskã ë Sopòtã twòrzi aglomeracëjã zwóną Trzëgard. Je nôwikszim gardã pòlsczim, jaczi nie je stolëcą wòjewództwa. Pòłożenié. Geògrafné kòòrdinatë: szérzô - 54°32' N, dôłgòta - 18°32' E. Òd 1999-gò rokù Gdiniô mô sztatus gardu na prawach krézu w Pòmòrsczim wòjewództwie. Lëdztwò: 248 767 mieszkańców Wiéchrzëzna: 135 km² Budżetowé wzątczi (2004 plan): 467,3 mln zł Budżetowé wëdôwczi (2004 plan): 469,0 mln zł X stolaté - rëbackô wnôżëna 1253 - Pierszô zmiónka o wsë "Gdinam" 1637 - Pierszé zaslubinë Pòlsczi z mòrzã w Redłowie na czesc króla Władisława IV ë jegò mòrsczi pòliticzi 10 gromicznika 1926 r. - Nadanié gardnëch prawów séwnik 1939 - wzãcé gardu przez Miemców (1939–1945 - "Gotenhafen") w nocë z 18 na 19 gòdnika 1944 rokù anielsczé bómbówce pòtłëkłë bómbama òkrãtowniã i pòrt w Gdinie 28 strëmiannika 1945 r. - Wëzwòlenié gardu 11 czerwińca 1987 - Papież Jan Paweł II tu rzekł: „Drodzy bracia i siostry Kaszubi! Strzeżcie tych wartości i tego dziedzictwa, które stanowią o waszej tożsamości” . (csb:„Drodżi Bratowie i Sostrë Kaszëbi! Strzeżëta tëch wôrtnotów i ti spôdkòwiznë, chtërné znaczą ò Waji juwernoce”). Antón Ôbram (1869-1923) Baduszkowa Danuta Borchardt Karol Olgierd Brzeski Maciej Cegielska Franciszka Dąbek Stanisław Demel Kazimierz Gall Iwo Jastak Hilary Jurkiewicz Kazimierz Krauze Augustyn Kwiatkowski Eugeniusz Maciejewicz Konstanty Mężnicki Witold Marión Mòkwa Jan Mòrdawsczi Orlicz-Dreszer Gustaw Justyna Plutowska Polkowski Bolesław Prohaska Włodzimierz Radtke Jan Remiszewska Teresa Romanowski Bolesław Rummel Julian Sieradzki Juliusz Sokół Franciszek Stankiewicz Mamert Suchanek Antoni Śmidowicz Jan Teliga Leonid Unrug Józef Wenda Tadeusz Zaruski Mariusz Zegarski Teofil Żeromski Stefan Westrzódgardzé Parafialny kòscół p.w. NMP Królewi Pòlsczi w Gdini, dar. Świãtojańskô Klôsztor Zgromadzeniegò SS. Miłoserdza św. Wincentegò a Paolo, dar. Stôrowiejskô 2 Bùdink Òbeńdowégò Sądu, pl. Kònstitucëji 5 Bùdink Pòlsczégò Bankù, dar. 3 Maja 25/10 Gromicznika 22-22 Ôbram'ów Chëcz, dar. Stôrowiejskô 30 Szredr'ów Chëcz, dar. Stôrowiejskô 10 a z kòl 1914 r. Chëcz wójta Radtkegò, dar. 10 Gromicznika 2 Dworzec Morski, dar. Polska 1 Kamiannô Góra Hotel "Polska Riwiera", dar. Zawiszy Czarnego 1 Willa "Szczęść Boże", dar. I Armii Wojska Polskiego 6 Chiloniô Willa z 1931 r., dar. Chylońska 112 a Òrłowò Dôwny zajazd Adlerówka, dar. Orłowska 7 Dôwny Dom Kuracyjny, dar. Orłowska 2 Willa "Weneda", dar. Przebendowskich 1 Pensjonat "Gryf", dar. Przemysława 6 Zespół dworsko-parkowy Mały Kack Ddôwnô osada rzemieślnicza Mały Kack Zespół pałacowo-parkowy Kolibki Òksëwié Zespół dôwny wsë z kòscołã sw. Michała Archanioła Grabówk Zespół budynków dawnej Szkoły Morskiej, obecnie Akademii Morskiej Wiżawa Sw. Maksymiliana Willa, dar. Tetmajera 1 Wiôldżi Kack Zespół dôwny wsë Wiôldżi Kack z kòscołã sw. Wawrzińca Partnersczé gardë. Gdiniô je partnersczim gardã [[Dzëk|dzëczi] w Gdinie]  Stôrodôwnotë [[Gduńsk]] [[Sopòt]] [[Òstrzódk Kaszëbskò-Pòmòrsczi Kùlturë]] Kategòrëjô Gdiniô w Katalogù ODP Òbaczë téż. [[Kategòrëjô:Kaszëbë]] [[Kategòrëjô:Pòmòrsczé gardë]] [[Kategòrëjô:Gardë w Pòlsce]] [[Kategòrëjô:Gdiniô]]
Ratlerë - to są rasë domôcégò psa. Òne chwôtają m. jin. szurë.
Piéńkùń (we zdrojach: "Pencun" 1240, 1284, "Pinkun" 1269, "Penkun"; miem. "Penkun") - garc w Ùkrzańskò-Rãdowsczim Krézu w krôju Meczelbòrzkô-Przédné Pòmrë.    Lëdztwò gardu: 1.950 (2009) Wiéchrzëzna gardu: 78,63 km2
Frãcëszka Majkòwskô ("Franciszka Majkowska"; ùr. 9 rujana 1882 w Kòscérznie, ùm. 19 zélnika 1967 w Iławie) – bëła jedną ze znónëch dzejôrków kaszëbsczégò żëcô, zrzeszoną z Młodokaszëbama. Z pòczątkù bëła szkólną niemiecczégò jãzëka w Warszawie i Łodzë. Pò drëdżi swiatowi wòjnie robiła nôprzódka w kaszëbsczim mùzeùm w Kartuzach, a pózni w Wejrowie. Zajimała sã wësziwkã i je znónô jakò prekùrsórka wejrowsczi szkòłë kaszëbsczégò wësziwkù, jaką ùsadzëła na spòdlim tradicje żukòwsczégò i pùcczégò sztilu. Frãcëszka Majkòwskô bëła sostrą Aleksandra Majkòwsczégò. Varia. 26 zélnika 1955 r. Jan Trepczik nadczidnął fónkcjonariuszowi Ùrzãdu do sprawów Pùblicznégò Bezpiekù, że wedle niegò takô robòta i taczi wzątk za niã, jaką mô Frãcëszka Majkòwskô, to pòmsta ze stronë wëszëznów. Majkòwskô robia tedë w wejrowsczi Miesczi Bibliotece i zarôbia tam 400 złotëch na miesąc. Dlô pòrównaniégò wôrt wspòmnąc, że strzédnô miesãcznô wëpłata w latach 1955 i 1956 wënôsza pòsobicą 1008 i 1118 zł. "Franciszka Majkowska 1882-1967. Działaczka kaszubska i twórczyni wejherowskiej szkoły haftu kaszubskiego" Przëpisczi.  
Gazowi blatk – to je zort blatka, w chtërnym je wëzwëskiwóny zemny gaz abò miészónka jinéch gazów. Taczé blatczi są m.jin. Kaszëbach.
Bąsôk – to je dłudżi drąg zakùńczony metalowim hôkiem i pékôczem. Òn biwô brëkòwóny do gaszeniô wiôldżégò ògnia, a téż w żeglôrce.
Wiatromierz – to je przërëchtënk do mierzeniô chùtkòsce gónu gazów i ceklënów, a nôbarżi wiatru. Niejedne wiatromierze pòkôzëją téż czierënk gónu.
Azkoitia je szpańskô gmina w Krôju Basków. Lëdztwò gminë: 10 641 mieszkańców (2006). "Azkoitia"
Nôzwëskò - je pòzwą rodzëznë, do chtërny nen człowiek słëchy. To dô m.jin. kaszëbsczé nôzwëska np. Jank, Kòsznik, Miszk, Mùża, Naczk i jiné, a niejedné z nich pòchòdzą òd szlachtë, jak np.: Bronk Kłopòtk-Główczewsczi Młotk-Trzebiatowsczi Pażątka-Lëpińsczi Pich-Lëpińsczi Spiczôk-Brzezyńsczi Szada-Bòrzëszkòwsczi Nôzwëska Kaszëbóm w Kanadze tam wiele razy zmiéniele. Izabela Jost: Osadnictwo kaszubskie w Ontario, Lublin 1983, s. 104. Stefan Ramułt: Słownik języka pomorskiego czyli kaszubskiego.
Złocësti szakal ("Canis aureus") - to je ôrt rabùsznégò suska ze szlachu wilków. W 2017 rokù òn béł dosc krótkò Kaszëb.
Gwyneth Kate Paltrow, (ùr. 27 séwnika 1972) je amerikańską teatrownicą.
Talérz – to je òkrągły statk, na ògle mni (snôdczi talérz) abò wicy (głãbòczi talérz) głãbòczi, òn je nôbarżi do dôwaniô jestkù.
Gryfino (we zdrojach: "Gryphenhaghen" 1254, "Gryfenhagen" 1270, "Grifenhaghen" 1303, "Griphenhagen" 1330, "Grifenhagen" 1535, "Griffenhagen" 1539, "Greiffenhagen" 1539, "Griffenhagen" 1540, "Grippnhagn" 1570 (Ortelius), "Grippenhag" (Tabula Germaniae emendata recensAutor: Visscher, Claes Jansz. 1586-1652) , "Griffenhage" (Georg Braun &amp ; Frans Hogenberg: Alten Stettin) 1588, "Greiffenhagen" 1618, "Greiffenhagen" 1789, 1827; dólnomiem. "Gripenhagen", miem. "Greifenhagen"; mòżebné kaszëbsczé pòzwë: "Gripiewò", "Grifëno") – krézewi gard w zôpadnopòmòrsczim wòjewództwie nad Pòrénkòwą Òdrą. Lëdztwò gardu: 21.065 (2008) Wiéchrzëzna gardu: 9,58 km2
Czijew (ùkr. "Київ") – stolëca Ùkrajinë, jeden òd nôwiãkszich i nôstarszich gardów Eùropë. Wiéchrzëzna gardu skłôdô 847,66 km², lëdztwò 2,9 mln (stój na lëstopadnik 2015). Pòłożenié. Wiãkszi dzél Czijewa leżi na wësoczim (do 196 m n.r.m.) prawim brzegù rzéczi Dniepr. Mniészô czãsc leżi na niżawnym lewim brzegù. Historiô. Czijew pòwstôł ju na zôczątkù V stalatégò jakò targòwi pùnkt na szlachù, jaczi łącził Kònstantinopòl ze Skandinawią. W IX-XI stalatim – znóny jakò Kanugård – béł centrum hańdlu Wikingów. W 882 gard òstôł zdobëti wikinsczim włôdcą Òlegiem Mądrim, chtëren przeniósł tuwò swòje sedłowié. W 988 abò 989 w Czijewie òdbił sã chrzest Włodzmierza I Wiôldżégò, symbòliczno ùznôwóny za chrzest Rusje. Na kùńc IX stalatégò Czijew stôł sã stolëcą Czijewsczi Rusje, w 1169 rôwnak pòzbéł na pòliticzny wôżnoce.   W 1240 gard najachalë i zniszczëlë Tatarowie, co bëło przëczëną ùpadkù dôwnégò gardu i pòczątkù móngòlsczi òkùpacje. W 1363 lëtewsczi ksążã Òlgerd dołãcził nen gard do Wiôldżégò Lëtewsczégò Ksãżstwa. Pò lubelsczi unie (w 1569) Czijew òstôł dołãczôny do Pòlsczi Kòrónë. W 1648 zajął gò Bògdón Chmielnicczi. W 1654 Czijew wszedł w skłôd Rusczi. W 1686 do Mòskòwsczégò patrijarchatu trafiła téż prawòsławnô czijewskô metropòliô. W XIX stalatim Czijew stôł sã wiôldżim przemësłowim i hańdlowim centrum. W 1870 doprowadzëlë tuwò liniô banu, a w 1892 w gardze òstała wprowadzónô elektriszowô rësznota (Czijew béł drëdżim gardã w Eùropie, w jaczim pòjawił sã tramwaj). W 1917, pò pazdzérznikòwi rewòlucje, w gardze pòwòłóno Ùkrajińską Centralną Radzëznã, a pózni (w tim samim rokù) Ùkrajińską Nôrodną Repùblikã. W 1920 Czijew òstateczno òstôł zajãti Czerwòną Armią i dołãczóny do Ùkrajińsczi Socjalistny Sowiecczi Repùbliczi, chtërnô w 1922 nalôzłô sã w składze Sowiecczégò Związkù. W 1934 Czijew stôł sã stolëcą Ùkrajińsczi SSR. Zabëtkòwi òbiektë. Leżącé w Czijewie Sobór Bòsczi Mądroscë i Peczerskô Ławra nôleżą do nôstarszich òstrzódków chrzescëjaństwa w tim dzélu Eùropë i òstałë wpisóné na lëstã swiatowégò kùlturnégò dzedzëctwa UNESCO.
Dërłowò (téż: Rëwôłd; we zdrojach: "in terra Dirloua" 1205, "Dirlov" 1205, "Reyneuelde" 1237, "in civitate nostra Rugenwolde" 1271, "ciuitate Ruyenwolde" 1277, "Thirlou" 1285, "Marquardus dictus Rugenwolt" 1302, "Ruienwolt" 1304, "Rugenwaldt" 1307, "Marquardus Ruyenwold" 1309, "Laurentii de Ruwenwald" 1312, "Ruwenwald" 1312, "Ruyewold" 1315, "Ruyenwold" 1315, "Ruyewald" 1315, "Rugienwalt" 1320, "Rugium in territorio Rygeno" 1324, "Rugenwold" 1348, 1406, 1410, 1443, 1444, 1450, 1452, 1459, 1478, "Růgenwold" 1406, "Růgenwolt" 1406, "de/prope Ruyenwolde" 1411, "Ruyenwold" 1411, 1451, "Rugenwald" 1439, "Hennyngk zilmitze to Rugenwolde" 1493, "Rugenwolde" 1523, 1539, "Rugenwaldt" 1617, "Rugenwalde" 1618, "Rügenwalde" 1628, "Ryuald" 1638, "Dirłow" (Cenôwa), "Ravut" (Cenôwa), "Rygenvałd" (Cenôwa), pòl. "Darłowo", dólnomiem. "Rügenwoold", miem. "Rügenwalde") – gard i kùrort w sławieńsczim krézu w zôpadnopòmòrsczim wòjewództwie nad Bôłtã. Lëdztwò gardu: 14.308 (2012) Wiéchrzëzna gardu: 20,21 km2
Torgelow (we zdrojach: "in mercia turglowe" 1270, "Turreghlaue", "Torgelow"; mòżebné kaszëbsczé pòzwë: "Turzogłowë", "Turzô Gôłwa", "Turzô Głowa") – gard w Krézu Vorpommern-Greifswald w kraju Meczelbòrskô-Przédné Pòmrë nad Ùkrą. Lëdztwò gardu: 9.413 (2009) Wiéchrzëzna gardu: 49,46 km2
Zymkòwi mùchôrz ("Amanita verna") - to je ôrt grzëba z rodzëznë mùchôrzowatëch ("Amanitaceae"). To je pòtrus. Òn wëzdrzi kąsk jak òwczi pólnica i trzeba òpasowac żebë sã nie zmilëc.
Slawistika to je interdiscëplinarnô nôucznô plón, chtéren òbjimô badérowanié i òpisënk nôòglowi rozmiónëch kùlturów, krajów, nôrodów i słowiańsczich jãzëków. Kaszëbizną zajimele sã taczi slawisce jak: Aleksander Hilferding, Friedrich Lorentz, Friedhelm Hinze, a téż Jooseppi Julius Mikkola przińdny profesor slawisticzi. Jan L. Perkowski - profesor słowiańsczich jãzëków i lëteraturë zajimôł sã kaszëbizną. To robił téż Sven Gustavsson (1938 - 2013) - profesor słowiańsczich jãzëków.
Czôrnô kadzelnica ("Hyoscyamus niger" L.) - to je ôrt roscënë z rodzëznë lilkòwatëch ("Solanaceae" L.). Òna je trëjącô.
Eùropejsczi bòber ("Castor fiber" L.) – to je susk i kòl nas nôwikszi grëzôk z rodzëznë bòbrowatëch ("Castoridae"). Òn mòże wôżëc do 29 kg i żëc m. jin. na Kaszëbach. W latach 1978–1979 do Brdë bëłë wpùszczoné eùropejsczi bòbrë i tak òne biwają téż na Kaszëbach. Òne są tu òbjimniãti dzélową òchrónią, ale òd 1 rujana do 15 gromicznika mòże na nie jachtowac. s. 41
Łukôsz Ewanielista – wierny towarzysz i współrobòtnik Swiãtégò Pawła chtërnémù towarzisził w misyjnych wanogach. Pòdług tradycji wczesnochrzescyjańsczich je aùtorã trzecy Ewanielji , co pòcwierdzywo Ireneùsz z Lyonu (kòl 130 – kòl 202) i Òrigenes (158 – 254), a téż Dzejów Apòsztolsczich - trzecy i piąti knédżi Nowégò Testamentu; swiãti Kòscoła katolëcczégò i prawòsławnégò. Nôstarszô wzmianka ò sw. Łukaszu znajdëje sã w Lësce sw. Pawła do Filemòna, wers 24. Je téż wëmieniôny w Lësce do Kòlosn (4,14) i w Drëdżim lësce do Timòteùsza (4,11), te dwa lëste sã przëpisywóné swiãtemù Pawłowi. Łukôsz nie należôł do karna dwanôsce apòsztołów Jezësa. Żëcopis. Tradicjò kòscélnô ùtożsômiô sw. Łukasza z aùtorã Ewanielji Łukôsza i Dzejów Apòsztolsczich. Wedle tradycji zawarti w pismach historyków kòscoła i Òjców Kòscoła, swiãti Łukôsz pòchôdôł z z Antiochi Syrijsczi. Z warkù béł lékarzã (Lëst do Kòlosan IV, 14) Miôł przëjic chrzest òbczas drëdżi wanodżi misyjny sw. Pawła Apòsztoła (kòl 50 r. n.e.) i òstac jegò ùczniã. Béł razã z nim w Rzimie, Macedonii i Grecji. Béł jegò nôwiarniészim towarziszã. Pòdług przekazów sw. Łukôsz ùmarł w Beòcji, mającë 84 lata. Plac jegò grobù nie je znóny. Za nôbarżi mòżlëwi plac pòchówkù ùwôżô sã Eféz abò Teby. Béł lékarzã (Pózdrôwiô waji Łukôsz, ùmiłowóny lékôrz, Kòl 4, 14). Jakò dowód katolëczi ùczałi wskazëją, że w pismach tradicyjnie mù przëpisywónych wëstãpùje wiele specjalisticznych terminów medicznych, wëstãpùjących téż w pismach Hipòkratesa czy Galena. Jak głosy póz legeńda, chtërny sladë spòtikómë pierwszi rôz dopiérze kòl 530 r. w pismach Téòdora Lektora, sw. Łukôsz béł malôrzã ikònów. Przëpisëje mù sã aùtorstwò wielu ikònów, w tim Pòwszechno czczonégò w strzédnowiecznym Bizancjum òbrazu Marii Theòtokòs, czôrny Madonnë czë wizerunkù Matczi Bòsczi Kòstromsczi. Kùlt. Relikwie. Relikwie swiãtégò Łukasza znajdëją sã w Padwie – w koscole pòd wezwaniém Swiąti Justinë, w Pradze - w katedrze swiãtégò Wita a téż w Tebach. Ikònografiô. W ikònografii swiãtégò pòkazëje są czãsto jakò malëjącégò abò piszącégò, Rogier van der Weyden przedstawi gó na òbraze „Sw. Łukôsz malëjący Madonnã” óbczas pòrtretowaniô Marii, matczi Jezësa. Atribùtama swiãtégò są: wół, zwój, malarskô paleta, papior i kamień. Wół (abò celé) ódnôszają sã do Łukasza, bò są óne zwierzãtama òfiarnyma, a Ewanieliô Łukôsza przëpisywónô Łukôszowi rozpòczinô sã òd pòwiôstczi ò Zachariaszu, òjcu Jana Chrzcëcela, chtërny skłôdô òfiarã w Swiątini (pòr. Łk 1,5 25). Wedle tradycji béł lekarza, dlôte czãsto je przedstôwióny w lekarsczi czôpce. Patronat. Swiãti Łukôsz je patronã Szpańsczi, introligatorów, lékarzi chirurgów, malôrzów, rzézbiarzów, grafików, historików, notariuszów i złotników. Dzéń òbchòdów. Wspòmnienié liturgiczné óbchòdzoné je w Kòscole katolëcczim 18 rujana; w Pòlsce mô rangã swiãta. Prawòsławnò cerkiéw wspòminô swiãtégò apostoła ewanielistã dwùkrotnie: 18/31 rujana (tj. 31 rujana pòdług kalãdôrza gregóriańsczégò) i 4/17 stëcznika (tj 17 stëcznika pòdług gregóriańsczégò kalãdôrza). Eùgeniusz Gòłąbk (tołmaczenié): "Swiãté Pismiona Nowégo Testameńtu", Gduńsk-Pelplin 1993, ss. 111 - 112. Ewanielie na kaszëbsczi tołmaczoné. Z greczi przełożił na kaszëbsczi jãzëk ò. Adam Ryszard Sikora OFM. Gdańsk 2010, ss. 151 - 153; ISBN 9788387258399
Sofia Rotaru ("Sofia Mihailovna Evdokimenko-Rotaru"), (ùr. 7 zélnika 1947) je ruską, ùkrajińską, môłdawską ë sowiecką spiéwôrką. Jinternetowô starna artistczi
Młoleczka - to je jakbë baro môłi wietrzny młin. Òna je zôbôwką dlô dzecy.
Waldémôr Wiôldżi ("Waldemar der Große" ùr. kòl 1280 – ùm. 1319 rokù) - to béł markgraf Brandenbùrgie òd 1308 rokù. Òn w 1308 rokù spôlił Chmielno. Uta Lehnert: Der Kaiser und die Siegesallee. Réclame Royale, Dietrich Reimer Verlag, Berlin 1998.
Katolëcczi Kòscół Syrijsczégò Òbrządkù - to je wëzaniowô zrzesznica, głoszącô regle wiarë ë żëcô zwóné katolëcëzną. W nim są m. jin. Syrijczicë.
Sachsenhausen-Oranienburg – niemiecczi kòncentracëjny lager, chtëren béł zbùdowóny w gardze Oranienburg. Òn dzejôł òd 1936 do maja 1945. Bëło w nim wiele Pòlôchów, Żëdów, Kaszëbów i jinëch lëdzy. Ten lager pòchłonãł tësące òfiarów, w tim wiele jinteligencëji. Do ùsmiercaniô lëdzy służił tu téż gaz. Wiele lagrowëch zdżinãło téż w "marszu smiercë" z tego lagru w 1945 rokù. "Memorial and Museum Sachsenhausen" "Sachsenhausen" VIAF
Wiôldżé Masłowice są kaszëbską wsą w gminie Tëchómié, w bëtowsczim krézu pòmòrsczégò wòjewództwa.
Nepal (òficjalnô pòzwa: Federalnô Demòkraticznô Repùblika Nepalu) – państwo w westrzédny Azje, bez przëstãpù do mòrza, grańczi z Indiama i Chinama. Wiéchrzëzna 147 181 km²; wielëna lëdztwa wnet 29,4 mln (stój na lëpińc 2017). Stolëca –Katmandu. Głową państwa je prezydent (òd 2015 Bidhya Devi Bhandari) , przédnikã rządu je premier (òd 2018 Khadga Prasad Oli). Na pògrańczim Nepalu z Chinama je nôwëższi czëp na swiece – góra Mount Everest.  
Dolëzna Jadwidżi (pòl. "Dolina Jadwigi") – kaszëbskô wies w Pòlsce w òbéńdze Kaszëbsczégò Pòjezerzô, pòłożonô w pòmòrsczim wòjewództwie, w kartësczim krézu, w gminie Serakòjce, w òbéńdze szôłtëstwa Gòwidlëno. Wies je na szlachù wòjewódzczi dardżi .
Òctowi kwas - (CH3COOH) to je chemiczny związk. W òcce je zwiksza ten kwas i wòda.
Òsławnô mimòza ("Mimosa pudica" L.) – to je ôrt roscënë z rodzëznë bòbòwatëch ("Fabaceae"). Na Kaszëbach òna mòże bëc w jizbie, bò lubi cepło.
Penzjónat - to je òbiekt, w chërnym je nômni sédem (7) jizbów, a je to téż całodniowô wiktowô chëcz dlô klientów (gòscy). Art. 36
Nórbert z Xanten (ùr. kòl 1080 rokù w Xanten - ùm. 6 czerwińca 1134 rokù) - béł od 1126 do 1134 rokù arcëbiskùpã. Òn je swiãtim katolëcczégò Kòscoła.
Słôwno (we zdrojach: "de Slauna" 1200, "Zlawen" 1273, "de Slavna" 1321, "Schlawe", "Słôvno" (Cenôwa), "Szlôga" (Cenôwa), "Słôwno" (Ramułt); pòl. "Sławno", miem. "Schlawe") - krézewi gard w Zôpadnopòmòrsczim wòjewództwie nad Wieprzą ë Mòszczenicą. Jaż do XVII stalata mieszkelë w tich stronach wnetka sami Kaszëbi. Lëdztwò gardu: 13.117 (2009) Wiéchrzëzna gardu: 15,83 km2 Czesław Piskorski. Pomorze Zachodnie, mały przewodnik, Wyd. "Sport i Turystyka" Warszawa, 1980, ss. 240 - 241. 
Nowògard (we zdrojach: "Nogart Castrum" 1268, "Nowgart" 1274, "Newgard", "Naugard"; pòl. "Nowogard", miem. "Naugard") - gard w Gòłonożnym Krézu w Zôpadnopòmòrzczim Wòjewództwie.    Lëdztwò gardu: 16.772 (2009) Wiéchrzëzna gardu: 12,44 km2
Malbòrsczi kréz (pòl. "Powiat malborski") - to je krezã w pòmòrsczim wòjewództwie z sedzbą w Malbòrgù. Wiéchrzëzna: 494,23 km² Lëdztwò: 62 948
Wiążnica - to je maszina ùżiwónô w gbùrzëznie do zautomatizowónégò seczeniô zbòżégò, seminny trôwë i rapsu, ùkłôdaniô zesekłégò materiału w snopë i wiązaniô jich pòwrózkiem.
Torf – to je nômłodszi kòpalny wãdżel. W nim je mni jak 60% wãgla. Òn béł dłudżi lata na Kaszëbach kòpóné. Ò nim sã wiadła w lëdzczich kôr­biónkach. Òn béł kòpóny jesz w pierszi pòłowie XX stalata i nie bëło to wcale dôwno jak pò nim òstôwałë torfkùle. Torf sã barżi żôlił jak pôlił ë to béł dosc dobri òpôł. Mielë gò np. gbùrze.
Mežduslavjanski jezik - sztëczny jãzëk ôrtu nôtërnëgò, ùsôdzony w latach 1954 - 1958 òb karno czechosłowacczich interlingwistów pòd prowadzënkã Ladislava Podmele. Projekt òbjimôł wëcmanowe gramaticzne ë słowiznowe ùstôwë słowiańsczich jãzëków. Próbka tekstu. "V meždunarodnich jezikach dlužno stvorit taki cennosti, ktori budu značit veliki prinos v oblasti nauk, izučenia jezikov, techniki, umenij itd. Jasno, če znanie jezika ne jest cel usilia ludi, če znanie jezika jest v praktike toliko posredek, da bi čitatel mog poznat taki dela i soderžanie del, ktori važni dle jego raboti..." Midzësłowiańsczi jãzëk, Slovio
1813 - Richard Wagner, miemiecczi kompozitora (ùm. 1883) 1859 - Sir Arthur Conan Doyle, anielsczi pisôrz (ùm. 1930) 1907 - Sir Laurence Olivier, anielsczi aktora (ùm. 1989) 1924 - Charles Aznavour, francëszczi aktora, spiéwôk 337 - Kònstantin Wiôldzi, cesôrz Rzimsczégò Cesarstwa 1667 - Papież Aleksander VII 1885 - Victor Hugo, pisôrz
Pipa - to je statk do pôleniô (kùrzeniô) tobaczi abò jinëch substancëji. Na swiece je baro wiele rozmajitych materiałów z chternych robi sã pipë. Sã pipë z kaczanu kukurydzë, z mòrsczi szëmczi, glëniany, porcelanowi, szklane, drewniany (kokos, brzózka,wisznia, klón, heban,òrzech, krëszka). Glëniany i porcelanowi pipë miałë dobri szmaka, ale bëłë krëchi, szëmka wëmôgô wiele robòtë przë òbrôbiôniô. Drewniany pipë np. z wisznié pôlałë sã wespół z tobaką. Pòtrzëbny był materiał, chtëren je cwiardy, wëtrzëmałi na cepłotã, nie reagòwôł z tobakã. Wszëtczi te céchë mô pipa z kòrzénia wrzosu. Na swiece pòjawiła sã na póczątkù XIX w. Wiele pipów nie blus przëdatnyma statkã, ale téż mają artistycznô wôrtnota. Są paradny, szëkòwny i mają fùl fantazejô. Tej sej łebczi pipów są bògato rzeźbiony, a cybchë baro dłudżi i òzdobny. Czasama pipë przëbirają wëzdrzatk lëdzy, zwierzãtów, prziborów. Na niechtërnych są historycznô i ôrtny zdrzadniô. Muzea. Bògati zbiorë pipów mòżna òbezdrzec w muzeach. Pòlskô Muzeum Dzwonów i Fajek w Przemyślu Ukraina Muzeum Etnografii we Lwowie Daniô Storm P. Musset Francjô Museé de la Pipe et du Diamant Le museé du Fumeur Holandiô Pijpenkabinet Foundation & Smokiana Pipeshop Norwegiô JL Tiedemann's Tobakks Fabrikk Szwajcariô Museé de la pipe et des Objects du tabac Museum of the pipe USA The Frank P. Burla Antique Pipe and Tobacciana Museum Wielkô Brytaniô The Sherlock Holmes Museum Włochë Museo Savinelli Literatura. Literatura: Michôł Mòrawsczi: O fajce prawie wszystko, Warszawa 1991 Jack Schmidt: Fajka - powtórne narodziny, Poznań 2005 M. J. Olbromsczi, U. Olbromska, A. Sarkady: Najcenniejsze kolekcje fajek, Przemyśl 2006 "http://www.stormp-museet.dk/index.html" "http://www.muzeum.przemysl.pl/madk/index.php?option=com_content&task=view&id=89" "http://www.fajka.org" "http://www.pijpenkabinet.nl/" "http://www.savinelli.it/index.php" "http://www.sherlock-holmes.co.uk/"
Fòtografijô je proces twòrzeniégò sztabilnëch òbrazów w rozmajitëch technikach z pòmòcą widu. Pòchwôt "fòtografijô" pòchôdô òd grecczich słów: φωτος "(fotos)" - "wid", ë γραφις "(grafis)" - "céchòwac". Òbrazë ùzwëskóné fòtograficznyma strzodkama mianëjemë téż fòtografijama, abò òdjimkama. Òdjimczi mògą bëc zapisëwóné na rozmajitëch mediach, np.: òdjimkòwim papiórze, diapozytiwach (tzw. "slajdach") ôs jakno kòmpùtrowé lopczi.
Lëst – to je wiadło na pismie, chtërno pòsélô jeden człowiek (wësélôrz) do drëdżégò człowieka (adresôrz). Kaszëbsczi alfabét sã zmieniôł, temù Kaszëbi nie pisele lëstów tak samò przez dłudżi dzél czasë. Terô na kùwertach mòże też pisac pò kaszëbskù, bò nawetka niejedné gardë mają tôblëce pò pòlskù i pò kaszëbskù (Brusë, Kartuzë, Kòscérzna, Żukòwò). Czasã równak chtos mòże leno wzyc zamkłosc lësta do wiédzë.
Hangeul (kòr.: 한글, "hangeul") je apartym alfabétã kòrejańsczégò jãzëka, procëmno do systemy pisma hanja, zapòżëczonej z Chin. Chòc hangeul wëzdrzi kąsk za chińsczima znakama, je taczim samym alfabétem jakno łacëńsczi. Zgrupòwóny je w szlabizowe związczi (bloczi), a kożderny taczi blok zamëkô w se nômni dwie z 24 lëter ("jamo"): przënômni pò jedni z 14 spółzwãkôw ë 10 samòzwãków. Jamo. Jamo (자모; 字母) abò jinaczi "nassori" (낱소리) to nômnisze dzéle z jaczich skłôdô sã alfabét hangeul. "Ja" òznôczô lëterã abò znak a "mo" mëmkã. "Jamo" wchòdzą w złożënã szlabizogramów, czëlë sparłãczeniô spółzwãkòwich ë samòzwãkòwich lëter dającëch jedną szlabizã. Je 51 jamo , z czegò 24 to równoznaczënë lëter łacëznianegò alfabétu. Dalszi 27 jamo to złożenia dwóch abò czasã trzech z tëch lëter. Z nëch 24 dërżeniowich jamo, 14 to spółzwãczi (ja-eum 자음, 子音 "dzecne zwãczi") a 10 to samòzwãczi (mo-eum 모음, 母音 "mëmczine zwãczi"). 5 z dërżeniowich spółzwãków są zdëbeltnione ë robią dalszich piãc spółzwãków, a néżne 11 są zrobione z dwóch jinëch spółzwãkiwich lëter. 10 samòzwãków robi 11 diftongów. 14 dërżeniowich spółzwãkòwich lëter: ㄱㄴㄷㄹㅁㅂㅅㅇㅈㅊㅋㅌㅍㅎ, plus dôwne (dzyso nie brëkòwóne ㅿㆁㆆㅱㅸㆄ 5 zdëbeltowanëch lëter: ㄲㄸㅃㅆㅉ, plus dôwne (dzyso nie brëkòwóne) ㅥㆀㆅㅹ 11 złożeń spółzwãkòwich: ㄳㄵㄶㄺㄻㄼㄽㄾㄿㅀㅄ, plus dôwne (dzyso nie brëkòwóne) ㅦㅧㅨㅪㅬㅭㅮㅯㅰㅲㅳㅶㅷㅺㅻㅼㅽㅾㆂㆃ, ë téż nie brëkòwóne ju pòtrójne złożenia ㅩㅫㅴㅵ 6 dërżeniowich samòzwãkòwich lëter: ㅏㅓㅗㅜㅡㅣ, plus dôwne (dzyso nie brëkòwóne) ㆍ 4 dërżeniowich jotacjowich samòzwãków: ㅑㅕㅛㅠ 11 diftongów: ㅐㅒㅔㅖㅘㅙㅚㅝㅞㅟㅢ, plus dôwne (dzyso nie brëkòwóne) ㆎㆇㆈㆉㆊㆋㆌ Szlabizowe bloczi. Króm czile gramaticznëch mòrfemów w dôwnëch tekstach, niżódna lëtera ni mòże sama jedna reprezentowac elementu pisma kòrejańsczégò jãzëka. Miast tegò, "jamo" są grupòwóne w szlabizowe bloczi, w chtërnëch je 2 abò wicy lëter: spółzwãk, abò grëpa spółzwãków zwóne "pòczątkòwima" (ang. "initial", kòr. 초성, 初聲, "choseong"), samòzwãk abò diftong zwóny "strzédnym" (ang. "medial", kòr. 중성, 中聲 "jungseong"), a téż, òptacëjno, spółzwãk abò grëpa półzwãków na kùńc szlabizë, zwóne "kùńcowima" (ang. "final", kòr. 종성, 終聲 "jongseong"). Czéde szlabiza nié mô wstãpnegò samòzwãkù, brëkùje sã pùstégò zaczątkù ㅇ "ieung" (nie brëkùje sã gò na kùńcu). Dlôte, szlabizowi blok mô nie mni nigle dwie "jamo".
Kurów je wiôlgô gminnô wies w pùławsczim krézu, lubelsczim wòjewództwie, leżącô nad rzéką Kurówką. Wojciech Jaruzelski - dôwny pòlsczi prezydent (ùr. 1923 w Kùrowie) Jacek Janczarski - pòlsczi satirik, dramaturga, ùsôdzca filmòwëch scenarników (ùr. 1945 w Kurowie, ùm. 2000 we Warszawie) Czesław Janczarski - polsczi pòéta, ùsôdzca bôjków (ùr. 1911 w Hruszwicë, ùm. 1971 w Warszawie) Ignacy Potocki - pòlsczi pòlitikôrz (ùr. 1750, ùm. 1809 we Widniu) Piotr Kurowski - sądedzczi ë lubelsczi kastelana
Gromica – to je wiôlgô wòskòwô swiéca, chtërną brëkùją niejedny chrzescëjónie np. katolëcë. Kaszëbi gôdele, że gromica òdgóniô diôbła, grzmòt i òdżin. Biwało tak, że Kaszëbi robile zapôloną gromicą krziż na balce pòd pòsową, żebë piorën nie trzasł w chëcze. Jak chtos ùmiérô zapôliwają mù gromicą, żebë mù swiécëła òb drogã na drëdżi swiat.
Baskijsczi jãzëk je jãzëkã nôrodu Basków.
Nowòjorskô Bibloteka Pùblicznô ("New York Public Library") - je w Nowim Jorkù òd 1895 rokù. Òna mô m.jin. baro wiele ksążków. To je jedna z nôwôżniészëch bibloteków swiata. Kaszëbi mają téż tu kaszëbskòjãzëkòwé ksążczi. Dzél z nich to je kaszëbskô lëteratura do kaszëbskòjãzëkòwégò czëtaniégò, a kąsk z nich je do kaszëbsczi edukacji na ùniwersytecczi rówiznie. Kashubian (Kaszëbsczi)
Pelerina – to je wierzchné òkrëcé, bez rãkôwów, zarzuconé na remiona i spiãté na piersach abò na remieniu. Lëteratura. Jan Trepczik: Słownik polsko-kaszubski, Gdańsk 1994, tom II, s. 14.
Hél (we zdrojach: "Hell" <1454, "do Helu" 1490, "Hele" 1491, "do Helia" 1565, "Hoel" 1572, "Hyl" 1583, "Chel" 1583, "Helam" 1599, "in Hill" 1599, "Hale" (Langenes) 1612, "do Helia" 1627, "ku Heliowi" 1627, "Höhl" 1655, "Heel" 1655, "Hela" 1749, "heyla" 1749, "Hela" 1796, Hél (Lorentz, Treder); pòl. "Hel", miem. "Hela") — nadmòrzczé miasto ë kùrort na Hélsczi Sztremlëznie w Pùcczim Krézu w Pòmòrzczim Wòjewództwie. Tuwò badérowaniém zelińtów zajimô sã Gduńsczi Ùniwersytet. <br&gt ;  Hela
Emilija Kokić (ùr. 10 maja 1968) – chòrwackô spiéwôrka. Bëła wòkalistką karna Riva, jaczé w 1989 (z piosenką „Rock Me”) wëgrało dlô Jugòsławii Kònkùrs Piosenczi Eùrowizje.
Jeléńcz - to je kaszëbskô wies w gminie Parchòwò, w bëtowsczim krézu pòmòrsczégò wòjewództwa. W 1293 rokù tą wies dostôł "Mistco" òd ksyżëca Mscëwòja II. Wierã Cramer pierszi pisôł, że Jeléńcz to je kaszëbskô ("cassubische") pòzwa (1858). Pò 1920 rokù òn béł w Miemcach. To je rodné gniôzdo Jelińsczich. Cramer R.: Geschichte der Lande Lauenburg und Bütow, Tom 1. E. J. Dalkowski, Königsberg 1858, s. 306 
Alain Ducasse (ùr. 1956) – francësczi szef kùchnie, restauratora i biznesmen, znóny méster „wësoczi kùchnie” (haute cuisine). Stoji na przódkù lëstë nôlepszich kùcharzów "Michelin". Trzë jegò restauracje zdobëlë maksymalną lëczbã tak pòzwónëch "gwiôzdków Michelin", co je swiatowim rekòrdã. VIAF
Sétmë darów Dëcha Swiãtégò - to np. w Katolëcczim Kòscele są: 1. Mądrosc 2. Rozëm 3. Rada 4. Dyrzkòsc 5. Ùmiejãtnosc 6. Pòbòżnota 7. Bòjazniô Bòżô
Kashubian Griffins ("Kaszëbsczé Grifë") - to je kaszëbsczé karno hokeja na lodze z Kanadë. W 2014 rokù òni grôlë w Gduńskù. To mòże bëc le jedno taczi kaszëbsczé karno na swiece. KashubianGriffins (facebook) Kashubian Griffins HockeyTeam 2008
Tëchómkò je kaszëbską wsą w gminie Tëchómié, w bëtowsczim krézu pòmòrsczégò wòjewództwa.
Talôr – wiôlgô strzébrznô mònéta (strzébrzny dëtk) ò zacht wôrtnoce. Òd kùńca XV stalata gò emitowele. Znòny je gduńsczi talôr z 1577 rokù.
Krãpa - to je kaszëbskô wies w pòmòrsczim wòjewództwie, w lãbòrsczim krézu, w gminie Nowô Wies. Tu w gromicznikù i na pòczątkù strumiannika 1945 rokù bëlë lagrowi ze Stutthofù. Dzysdnia mòże tu òbezdrzec wiôldżi smãtôrz bò sta lagrowëch ùmarłë nôbarżi z głodu i zemna. 
Swiãta ë ùroczëznë.
Szchanie - bëłë zrobioné z drewna. Z jich pòmòcą mógł nosëc np. dwa wãbórczi wòdë.
Tëreckô sënogarlëca ("Streptopelia decaocto") - to je ôrt strzédnégò ptôcha z rodzëznë gòłąbkòwatëch. Òna żëje m. jin. na Kaszëbach, czasã jã mòże czëc kòl bùdinków. Tëreckô sënogarlëca wiele razy żëje kòl jiglënowëch drzéwiãt, bò tam òna je òb noc, ale lubi ògrodë ë parczi w gardach. Ta sënogarlëca wiele razy bùduje swòje gniôzdo bëlejak. Òna niese 2 jaja w gniôzdze nawetka 3 – 4 razë w rokù. Tëreckô sënogarlëca mòże zjadac néżczi jedzeniégò człowieka, ale też jesc np. z kùrama bùten. Długòta ji cała je kòle 28 – 33 cm.
Lesyństwò to je produkcjô drewna w lasu i jiny gòspòdarzënk w nim. Czedës na Kaszëbach bëłë niewielné i môłé miasta, a wikszi dzél lëdztwa żił w lasach. Jesz dzysô np. w Gminie Brusë je wiele lasów, bò rëda je tu dosc lëchô. Dzieje Brus i okolicy : praca zbiorowa / pod red. Józefa Borzyszkowskiego ; [aut. Krzysztof Walenta et al.].Chojnice ; Gdańsk : Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie, 1984, ss. 450 - 453 EÙ 2.10.3. 2.b
Kùba ("Cuba") - to je państwò na òstrowiu w Karaibsczim Mòrzu. Stolëca i nôwikszi gard to Hawana. Kùba je słôwnô z komunisticzni rewolucëji pòd przédnictwã Fidela Castro procëm USA i proamerikańscziemù diktatorowi Batista. Kùba je téż znônô z muziki, spiewù i tuńców jakò salsa, mambo, czacza, rumba, son, bolero i conga; z tobaczi i kùbańsczich cygarëch; z rëmù z cëkrowi strzënë jakò Bacardi i Havana Club, i rëmowich koktajlów jakò mojito, daiquiri i cuba libre.
Katowniô w Gduńskù (pòl. "Katownia w Gdańsku") – je zbùdowónô w II pòłowie XIV stalata.
Przëjazniô (pòl. "Przyjaźń") – kaszëbskô wies w Pòlsce, pòłożonô w pòmòrsczim wòjewództwie, w kartësczim krézu, w gminie Żukòwò. Tu je kòscół ë szkòła. W ti szkòle dzece ùczą sã m. jin. kaszëbsczégò jãzëka. Tu je dwór, a béł wiôldżi majątk (kòl 1000 ha), chtëren w 1928 rokù kùpił Kaszëba Òtomar Zielke (1893 - 1949). 
Władisłôw Szëmańsczi ("Władysław Szymański", " Wladislaus Szymanski" ) - to béł ksądz w Wòlnym Gardze Gduńsk. Òn ùrodził sã w Domôtówkù 5 łżëkwiata 1901 rokù. 1 séwnika 1939 rokù Miemcë gò wzãlë do sôdze . Miemcë mają go rozstrzélné w II swiatowi wòjnie (11 stëcznika 1940 rokù) w lagrze Stutthof. Lëteratura. Władisłôw Szulëst: Kaszubska Polonia na świecie dawniej i dziś, Lipusz 2014, s. 79 (Szamański?) Studnia Gdańskie
Szczëka pòspòlito ("Esox lucius") – to je szerok rozcygniony, rabùsznô rëba z rodzëznë szczëkòwatëch. Ji ókòłe biegunowi òbjim westpòwani je nowikszi. Czedës wiele tich rib żëło na Kaszëbach, chòcbë w jezorach Słowińsczégò Nôrodnégò Parkù. Jezórnô rëba- szczëka (szczipôk). Szczëka – familejô szczëpakòwôti. Òchrónowi cząd – òd 1 stëcznika do 30 łżëkwiata. Òchrónowô wiôlgòsc - 50 centimétrów. Je barô wëcygniony i pò bòkach plaskati. Na wierzkù rëbë je drobné naribk. łeb kùńczy sã wiôlgą munią (flabą)w chtërny są òestri zãbë. nordowô półkùgla wòdë jezór, rzék- tëch co flot nie płëną môl nierzchnieniô ti rëbë òdbiwo sã na łąkach zalónëch wòdą czëdë snig sã topi, zaczënô są w strumianniku, a kùnc je w łżekwiôce. Gdzë zëje: Żëcy ë rozrodzenié. Samica daje òd 3000- 200000 tësąców jaj chtërny kleją sã do roscënów i wszëtczégò co je pòd wódą. Mółi szczëczi jedzą zeloné z wòdë, le barô flot stają sã rabusznikama. Szczëczi jedzą jedna-drëgą, są kanibalama. Baro drãgò ję jich hodowla. Szczëka chòwô sã w wòdnëch roscënach i żdaje tam na swòja ofiarã. Żeżérô ją w jednym sztëku. Flot rozmieje płënąc, le na baro krótczich sztrasach. Na Kaszëbsczich jezorach je barô spòpularizowónô. Znaczenié.. Miãso szczëczi je barô wôrtny w westrzédny i pôłniowy Europie.   Pòpularnô rëba westrzód wãdkôrzów je łowionô na mamidła nôtërny i sztëczny i jinszy. Wãdkôrzé òb czos łowinié szczëczi obrzeszô cząd i wiôlgosc ochrónowi zgódno z regulamina PZW. Czë wiész, że... Nôwiãkszo ùdokùmentowóno szczëka chtęrnã wzãlë na wãdka w Pòlsce miôła 128 cm rostu i 24.10kg.wódżi. S.Słupkiewicz:Nasze rëbë, Bauer Weltbild Media Warszawa 2010 A. Rudnicki:Rëbë wòdów pòlsczich, WSIP Warszawa 1989 J.Bailey:Prôwadnik wãdkarsczi, Elipsa Publicat Sa Poznań 2001
Żabòwaté (Ranidae), tzw. żabë włascëwé – rodzëzna płazów bezògònowëch zarechòwónëch do grëpë Neobatrachia. Do żabòwatëch nôleżi 16 ôrtów i ponad 350 gatënków. W Pòlsce żëje 6 gatënków płazów z ti rodzëznë. Wëzdrzatk. Wëzdrzatk gatënków z ti rodzëznë je dosc teli jinorodny. Farwa skòrë to zelonosc i brunosc. Farwnosc mòże sã zmieniwac. Zanôlégò òd cządu rokù i farwë òtoczeniô. Cało żabòwatëch je smùkłé, kùńczënë dłudżé, òsoblëwie z tëłu, dziãka témù skôczą pò zemi. 7 przodowklãsłëch krãgów przedkrzëżowëch, 8. krãg dwuwklãsłi, a trzón krãgu krzëżowégò wëpukłi z przodu i z tëłu, obrãcz barkòwô tipu nieruchòmégò, Jãzëk wiôldżi i przërosniãté przédnim kùńcym. Slédny kùńc jãzãka wòlny i pòdzelony na dwa płatë, Błonë bãbenkòwé i ùchò strzédny bëlno rozwiniãté, slédny kùńczënë wëdłużoné, dostosowóné do wëkònywaniô skòków i płëwaniô. Sistematika. Do rodzëznë żabòwatëch nôleżą pòstãpny ôrtë: "Amolops" "Babina" "Clinotarsus" "Glandirana" "Huia" "Humerana" "Hylarana" "Lithobates" "Meristogenys" "Odorrana" "Pelophylax" "Pseudorana" "Pterorana" (jedurnym przedstôwcą je "Pterorana khare") "Rana" "Sanguirana" "Staurois" Rozrôdzanié. Westrzód żabòwatëch wëstãpùje dëmorfizm płcowi. Samce są zwëczajno jinszich rozmiarów jakno samice, mają rezonatorë, ùfarwienié gòdowé i jinszi cechë. Samce nawòłują samice mòcnim głosã. Ampleksus je pachòwi (u ôrtu Occidozyga jest pachwinowi). U wikszoscë gatënków zapłodzenié je bùtnowé. Samice skłôdają òd czile do czile tësãcy jaj co zanôlégù òd gatënkù w lóznym kłãbie abò do błocësti gniôzda. Z jaj wëkluwają się czijanczi, czasã równak ju przeòbrażoné żabczi. Zachòwanié. Żabòwaté pòlują żadając nierëchlawò na swòją òfiarã, jaż ta sama sã zbliży. Òb czas gòdów wiele żab z ti rodzëznë przejôwiô mòcny terytorializm. żaba jezorkòwô ("Pelophylax lessonae") to nômniészi, pòspòliti w Pòlsce, przedstôwca żab zelonëch. żaba wòdnô ("Pelophylax esculentus") to hibrida żabë jezorkòwé i smiészczi. W pachwinach ë na slôdkach ni mają żółtëch plamów, co òdróżniwô ją òd żabë jezorkòwé. żaba smiészka ("Pelophylax ridibundus") to nôwikszi przedstôwca żab zelonëch. żaba mòczarowô ("Rana arvalis") to przedstôwca żabòwatëch pòtikany w naji lasach i łąkach. Je baro pòdobnô do żabë trôwné. żaba dalmatińskô ("Rana dalmatina") to przedstôwca żabòwatëch baro rzôdkò pòtikany w najim kraju. Pòtrafi skôkac na 2m w dôl. żaba trôwnô ("Rana temporaria") to przedstôwca żabòwatëch bëtnëch w Eùropie i Azjë, czãsto pòtikany w naji lasach. żaba rëczącô (Rana catesbeiana) żaba strëmiéńowô (Rana graeca) żaba szpańskô (Rana iberica) żaba włoskô (Rana latastei) żaba Bergera (Rana bergeri) żaba jońskô (Rana epeirotica) iberyjskô żaba wòdnô (Rana perezi) żaba albańskô (Rana shqiperica, syn. Pelophylax shqiperica) żaba Grafa (Rana grafi) żaba gòliat (Conraua goliath) żaba buczącô (Pyxicephalus adspersus) "Rząd: Płazy bezogonowe Anura". W: W. Zamachowski, A. Zyśk. "Strunowce Chordata", Wydawnictwo Naukowe WSP, Kraków 1997, ISBN 83-86841-92-3. http://www.medianauka.pl/zabowate
Dolores Ibárruri Gómez - (ùr. 9 gòdnika 1895 Gallarta, zm. 12 lëstopadnika 1989, Madrit) szpańsczi pòlitik, wespółòrganizatorka Szpańsczi Kòmùnisticzny Partëji. Je znóna pòd pseudonimã "La Pasionaria" ë bëła ùsôdzcą słôwny rzeczónczi: ¡No pasarán!.
Kacper Maciej Płażyński (ùr. 10 maja 1989 we Gduńskù) - pòlsczi politikôrz ë adwokata, kandidat na bùrméstera Gduńska 2018, radzëzny Gduńska 2018-2019, poseł na sejm IX kadencji. òtrôk Macieja Płażyńskiego. Żëcopis. Edukacjiô ë robòta. Je absolwentã Gruntowéj Szkòły nr. 74 we Gduńskù ë II LO we Sopòcé. Ma titel magistra prawa. Miół kancelariã we Gduńskù.   W 2019 zaregistrowôł sã jakò bezrobòtny dzãka czemù dostôł 20.000PLN. Wiwołało to wiele kontrowérsji, np. czë òsoba mójąca majątk kòl 900.000PLN mòże bëc zaregistorwany jakò bezrobòtny. K. Płażyński gôdô, że miół taczé prawò. Politicznô aktiwnota. Pò parlamentarnych wëbòrach 2015 zostôł nôleżnikã Prawa ë Sprawiedlënota (pòl. "Prawo i Sprawiedliwość", PiS). Kritikowôł politikã bùrméstera Pawła Adamowicza. 26 łżëkwiata 2018 przédnik PiS Jarosław Kaczyński ògłosił, że Kacper Płażyński mdzë kandidatã na bùrméstera Gduńska z PiSù. Jégò wëbòrczim céchã bëło "Gduńsk najich snów (pòl. Gdańsk naszych marzeń). " W drëdzij tërze wëbòrów miôł przerzniãté z Pawłã Admowoiczã, ùziskując wëszłosc 32,2%. W wëbòrach parlamentarnych 2019 kandidowôł do Sejmù z gduńsczégò òkrãgù z listë PiSù. Òstôł posłã. Priwatné żëce. Mó białkã Natliã òd 2018.
Frãcëszk Krãcczi (pòl.: "Franciszek Kręcki") - béł doktorem prawów, kaszëbsczim dzejôrzã i òd 1919 rokù direktorem bankù w Gduńskù. Òn urodzył sã 16 łżëkwiata 1883 rokù w Bòrzestowie kòl Kartuz. Swégò czasu òn prowadzył i financowôł cządnik "Gryf". Ùm., zabity 22 strëmiannika 1940 w Stutthofie. Òn béł w Kaszëbsczim Lëdoznawczim Zrzeszeniu, a pózni òd 1912 rokù kasérą w Stowôrze Młodokaszëbów.
Zwëczajnô perlita ("Numida meleagris") – to je ptôch z rodzënë "Numididae". Kaszëbi chòwelë je czasã jak kùrë, ale nie bëło jich wiele.
Zwëczajny cetrzéw ("Lyrurus tetrix") – to je wiôldżi ptôch z rodzëznë kùrowatëch ("Phasianidae"). Òn je wikszi jak òna - cetrzéwka. Na Kaszëbach òn je słowôrzu, ale tu te ptôchë wierã wëdżinełë..
Rómbiń abò Rãbinò (pòl. "Rąbiń", miem. "Rombin") je wsą w wiôlgòpòlsczim wòjewództwie, kòl 17 km òd swòjégò gardu krézowégò – Kòscana ë kòl 14 km òd jinégò krézowégò gardu – Szrému. Wies leżi na szlachù pielgrzimkòwëm wiôlgòpòlsczi stegni sw. Jakùba.
Skórowô szczipówka ("Carabus coriaceus") - to je dosc wiôldżi bączk rabùszny z rodzëznë szczipówkòwatëch ("Carabidae"). Òna żëje np. w lasach m. jin. na Kaszëbach i je tu òbjimniãti òchrónią. Skórowô szczipówka ni mòże latac. Òna jachtuje przë bieganiu. Augustowski B. (red.): Pojezierze Kaszubskie (praca zbiorowa), Gdańsk : GTN, 1979, s. 208 Lëteratura.
Baltexpo – to je pòzwa nôwikszëch w Pòlsce tôrgów, chtërne tikają są mòrsczi branżë.
Italskô je państwã w pôłniowi Eùropie, krôj Eùropejsczi Ùniji. Dzél tegò kraju òbtôczô Westrzódzemné Mòrzé. W Italsce w 2013 rokù bëła gòspòdarzeniowô kriza. stoleczny gard: Rzim lëdztwò: 60.599.936 mieszkańców (2016) wiéchrzëzna: 301.300 km² dëtk: euro telefón: +39 Internet: .it
Bòhemizm - to je słowò tipòwé dlô czesczégò jãzëka, przeniosłé do jinégò jãzëka. Np. "robòt" przeniosłé do kaszëbsczégò z czesczégò "robot". Słowò "robot" to béł czesczi neòlogizm. Lëteratura. Jan Trepczik: Słownik polsko-kaszubski, Gdańsk 1994, tom II, s. 141.
Rãbòszewò (pl. "Ręboszewo") – kaszëbskô wies w Pòlsce w òbéńdze Kaszëbsczégò Pòjezerzô, pòłożonô w pòmòrsczim wòjewództwie, w kartësczim krézu, w gminie Kartuzë w òbéńdze Kaszëbsczégò Krôjòbraznégò Parkù. Wies je na szlachù wòjewódzczi dardżi . Tu je wietrzny młin. W òbéńdze szôłtëstwa pòłożoné sã miészé kòlonie: Grzebiéńcz, Grzebiéńsczi Pùstczi 
Gòwidlińsczé Jezoro (pòl. "Jezioro Gowidlińskie") to je jezoro ò wiéchrzëznie 401 ha w kartësczim krézu, w òbéńdze Kaszëbsczégò Pòjezerzô. "Gowidlińskie 
"Cumulonimbus" (Cb) – kłãbiasto-bùrzowô chmùra – ôrt blómë, chtëren je wiôldżim, gãstim òbłôka, baro rozbùdowônym wertikalno, na sztôłt górë, wieżë, grziba abò wiôldżiégò kòwadła. Mòże òn segac wësok w górã, nawetka do 20 km kòl Równika, a zaczënac sã 2-3 km nad zemią. Je to sparłączoné z tim, że òkòlim Równika je taczi wiodro,że cepłé lëft idzë chùtkò w górã i ropa chùtko przechòdô w chmùrë. W dole blóma te je cemnoszari, czasa granatni, zbùdowôny z kropów wòdë, a w górze biôłi, zbùdowôny z krisztalków lodu. Z nëch blómów w czas gromówczi w czernkù zemi a westrzódku idą łyskawice. Tedë pòwstaje téż bëstri wiater, robi są zerwańc a jisz mòże chilnąc deszcz, spasc sniég abò grôd. Nôczãscy deszcz nen, chòc je wiôldżi, jednakò chùtkò przechôdô. Grôd czasa je le wiôlgòscë zôrna grochù, ale mòże bëc téż wiôldżi jak kùrze jaja abò jisz wikszi. Cumulonimbusë nôczãsto bùdëją są czedë zëmny front nachôdô na cepłi òbéńda zëmi. W chmùrach tegò tipù wëstãpùją baro mócny prądë wznoszącé (i zstãpùjącé). Ich prãdkòsc mòże dochòdzec nawetka do cziledziesiãcô metrów na sekùndã. Spòtikóne prãdkòscë prądów wznoszącëch dochòdzą do 10-15 m/s, a nawetka do 25 m/s (tedë, czedë je dosc rozbòdowóny). Z ti przëczënë mògą sã wëdawac jinteresëjącé dlô szibòwcowników. Równak z ùwadzi na swój czãsto bùrzowi, turbùlentni charakter, wëkòrzystanié ich w lotach szibòwcowëch je baro niebezpieczné. Dzãka swòim ósoblëwim włôscëwòscam, dawni chmùrë te bëłë wëkòrzëstywóné przez szibòwcowników do zdobëwané wiôldżich wësokoscë, równak terô lotë szibòwcowi w chmùrach Cumulonimbus są w Pòlsce zakôzóny. Cumulonimbus calvus Cumulonimbus capillatus praecipitatio (pra) – òpôd atmòsfericzni, virga – (vir) smùga òpadë nie dochòdzącô do Zëmi, pannus (pan) – strzãpë ù pòdstawë chmùrë dającé òpôd, incus (inc) – kòwadło, mamma (mam) – regùlarné drobné brzëch ù pòdstawë chmùrë przëpòminający mléczëznë, pileus (pil) – soczewkòwati chmùra nad czëpa chmùrë kònwekcyjné przëpòminający czôpeczkã, velum (vel) – gardina, arcus (arc) – szkwôłowi darga, chmùrowi darga ù pòdstawë zblëżającé sã chmùrë kłãbiasté deszczowi, murus (mur) – chmùra pòsowô, niżi pòdstawë cumulonimbusa w strefie prądu wznoszącego, cauda (cau) – „ògòn” chmùrë pòsowé, flumen (flm) – pasmò chmùrów płenącé do superkòmórczi, tuba (tub) – trąba pòwietrznô abò wòdni; òbôcz tornado.
Cechòlewë - są kaszëbską wsą w pòmòrsczim wòjewództwie, w chònicczim krézu, w gminie Kònôrzënë. Historëjô. Òd 1696 rokù miôł tu majątk A. T. Goetzendorf Grabòwsczi, chtëren jakno rotméster miôł bëtnictwò w pòmòcë wiedeńsczi w 1683 r.  Òbaczë téż. Chònice
Żukòwò (pò pòlskù "Żukowo", pò miemieckù "Zuckau", pò łacëznie "Sucovia") - gard na Kaszëbach, jaczi je kòlibką kaszëbsczégò wësziwkù. Tu je sëdzba wëszëznów gminë ë w ùrzãdze kaszëbsczi jãzëk to je pòmòcny jãzëk. Żukòwò je gardã ë wieską gminą w kartësczim krézu w Pòmòrsczim wòjewództwie, mô jeden ùrząd dlô gardu ë wiesczi gminë. Żukòwò je jednym z nômłodszëch gardów w Pòlsce. Gardné prawa dobëło 1 stëcznika 1989 rokù. Wiele lat bëłë tu rok w rok zéńdzenia szkólnëch Kaszëbów na pòspólné kònferencje. Òd zélnika 2014 rokù je tu na mùrze przë pòklôsztórnym kòscele tôblëca z Magnificat pò kaszëbskù. Pòłożenié. Kòòrdinatë: szérzô - 54°21' N, dôłgòta - 18°21' E. Lëdztwò gardu: 6.725 mieszkańców Wiéchrzëzna gardu: 4,73 km2 Lëdztwò gminë: 40.063 mieszkańców Wiéchrzëzna gminë: 160,4 km2 Pòdôwczi. Gard ë gmina. Bùdżetowé wzątczi (2004 plan): mln zł Bùdżetowé wëdôwczi (2004 plan): mln zł Historëjô. Tu 24 łżëkwiata 1259 rokù - przë klôsztorze - béł ksyżëc pòrénkòwi Pòmòrzczi Swiãtopôłk II Wiôldżi. Téż tu je môl smiercé 67 lagrowëch z lagru Stutthof - jich grób z 1945 rokù. Karol Krefft Jadwiga Ptôch Stôrodôwnotë. Pòklôsztorny kòscół sostrów z zôkònu sw. Norberta. W jegò miészi wieżi nad dachã je strzédny (dólnô strzédnica 32,5 cm) kòscelny zwónk z 1749 rokù. Bùdowa kòscoła bëła równak napòczãtô w XIII-im stalatim (1212-1214). Béł to nôstarszi białgowsczi klôsztór w Pòmòrsce, chtëren pòstawic dôł Mscëwòj I. W tim pòklôsztornym kòscele je czasã w niedzelã Mszô Sw. i mòże w 2022 r. czëc kąsk kaszëbsczi jãzëk, ale czëtac Kaszëbi mògą tu wiele. Żukòwò je kòlibką kaszëbsczégò wësziwkù.
Witosława - kaszëbszczé miono białgowsczégò ôrtu. Mòżlëwé zdrobnienié je Witka abò Witosłôwka.
Jelónkò – to je kaszëbskô wies w òbéńdze Kaszëbsczégò Pòjezerzô, w pòmòrsczim wòjewództwie, w kartësczim krézu, w gminie Serakòjce w òbéńdze Kaszëbsczégò Krôjòbraznégò Parkù. Tu w szkòle dzece ùczą sã kaszëbsczégò jãzëka. Czedës to bëłë pùstczi. Lëteratura. Róża Ostrowska, Izabella Trojanowska: Bedeker kaszubski, Wydawnictwo Morskie, Gdańsk 1974, s. 349  (pò kaszëbskù ò szkòle)
Norbert Wójtowicz (ùr. 1 gòdnika 1972 w Płockù w mazowiecczim wòjewództwie) to pòlsczi pedagòga, spòlezniany dzejôrz ë felietónista. Ùcził sã w Płockù, a pòtemù sztudirowôł dali we Wrocławie. W 2003 r. dostôł titel doktora za dokôz "Stereotyp masona w polskiej myśli politycznej 1918-1939". W 2005 r.dostôł wëprzednienié "Złote Pióro Wolnomularza Polskiego". Òdznaczony òstôł téż "Œuvre humanitaire”" i "Missio Reconciliationis". Żëjë we Wrocławie. „Sztuka Królewska. Historia i myśl wolnomularstwa na przestrzeni dziejów” (Wrocław 1997) ISBN 83-900696-3-6 „Wielki Architekt Wszechświata. Teologiczna krytyka masońskich wizji Boga” (Wrocław 1999) ISBN 83-910542-5-X „Antymasońska kampania 1938” (Krzeszowice 2005) ISBN 83-60048-10-X „Rozmowy o masonerii” (Krzeszowice 2005) ISBN 83-60048-21-5 „Masoneria. Mały słownik” (Warszawa 2006) ISBN 978-83-7192-307-4 „Praemiando Incitat - Order Świętego Stanisława (Wybrane dokumenty)” (Warszawa 2007) ISBN 978-83-925702-0-2 Tekstë Norberta Wójtowicza na "Opoce" - serwerze katolecczégò Kòscoła. Refleksje Adama Witolda Wysocczégò tikające sã personë Norberta Wójtowicza òpùblikòwóné w wòlnomùlarsczim cządnikù „Wolnomularz Polski”.
1877 - Hermann Hesse, miemieckò-szwajcarsczi runita, noblësta, aùtor "Stepòwégò Wilka" (ùm. 1962) 1914 - Alojs Andricki - górnołużëcczi ksądz, dzejôrz procëm miemiecczim nazistóm, katolëcczi błogòsławiony (ùm. 1943 w Dachau) 1904 - René Lacoste, francësczi tenisista, ùsôdzca marczi szpòrtowich ruchnów (ùm. 1996) 1922 - Pierre Cardin, francësczi projektôrz mòdë 1923 - Wisława Szymborska, pòlskô pòétka, noblëstka, lëterackô redaktórka, dolmôczka (ùm. 2012) 1925 - Patrice Lumumba, premier Demòkraticzni Repùbliczi Kongo (zamòrdowany w 1961) 1929 - Imelda Marcos, filipińskô pierszô dama 1986 - Lindsay Lohan, amerikańskô teatrownica 1566 - Nostradamus, francësczi lékarz, astrolog (ùr. 1503) 1778 - Jean-Jacques Rousseau, francësczi filozof, runita (ùr. 1712) 1796 - Jón Krësztof Kluk, pòlsczi ksądz, nôtërnik, biolog, runita (ùr. 1739) 1904 - Antón Czechow, rusczi runita (ùr. 1860) 1937 - Amelia Earhart, amerikańskô pilotka (ùr. 1897) - znikła w samòloce nad Spòkójnym Òceanã 1961 - Ernest Hemingway, amerikańsczi runita, noblësta (ùr. 1899) 1977 - Wladimir Nabokow, ruskò-amerikańsczi runita (ùr. 1899) 2016 - Elie Wiesel, rumùńskò-żëdowsczi runita, swiôdk Holokaustu, pòkòjowi noblësta (ùr. 1928)
Serwal ("Leptailurus serval") - to je susk z rodzëznë kòtowatëch. Ten zwiérz żëje stronama w Africe.
Lubelszcze wòjewództwò (pòl. "Województwo lubelskie") - to je jedną z 16 jednostków administracëjnégò pòdzélënkù Pòlsczi Repùbliczi. W nim je dzél Pòleségò. Stolëcznym gardã lubelszczegò wòjewództwa je Lublën. Podôwczi. Wiéchrzëzna - 25 155 km²  Lëdztwò - 2 185 000 Lublin – 354.967 Chełm – 72.560 Zamość – 66.802 Biała Podlaska – 58.082 Puławy – 49.976 Świdnik – 40.041 Kraśnik – 36.170 Łuków – 30.612 Biłgoraj – 27.208 Lubartów – 23.017 Łęczna – 21.767 Tomaszów Lubelski – 20.170 Krasnystaw - 19.531 Hrubieszów - 18.633 Dęblin - 18.150 Międzyrzec Podlaski - 17.193 Radzyń Podlaski - 16.135 Włodawa - 15.724 Janów Lubelski - 11.947 Parczew - 10.286 Poniatowa - 9.983 Ryki - 9.730 Opole Lubelskie - 8.842 Bełżyce - 7. 090 Terespol - 5.981 Szczebrzeszyn - 5.305  (29,04 km²) Bychawa - 5.304  (6,68 km²) Rejowiec Fabryczny - 4.537  (14,36 km²) Nałęczów - 4.266  (13,84 km²) Kazimierz Dolny - 3.584  (30,42 km²) Kock - 3.497  (16,79 km²) Tarnogród - 3.372  (10,86 km²) Zwierzyniec - 3.339  (4,84 km²) Krasnobród - 3.027  (6,99 km²) Stoczek Łukowski - 2.718  (9,13 km²) Annopol - 2.681  (7,75 km²) Piaski - 2.642  (8,44 km²) Józefów - 2.453  (5,28 km²) Tyszowce - 2.263  (18,52 km²) Ostrów Lubelski - 2.253  (29,68 km²) Frampol - 1.427  (4,67 km²)
Rita Hayworth, (ùr. 17 rujana 1918, zm. 14 maja 1987) bëła amerikańską teatrownicą.
Chińsczi aligator ("Alligator sinensis") – to je ôrt gadzënë z rodzëznë aligatorowatëch ("Alligatoridae"). Òn żëje w Chinach i je chróniony, a je w niebezpiekù, mòże wëdżinąc. Ten aligator je kòl 1.5 m dłudżi. Encyklopedia audiowizualna Britannica : zoologia. Cz. 1 / [zespół autorów i tłumaczy Wojciech Bresiński et al.], Poznań : Wydawnictwo Kurpisz, 2006, s. 10
Wiodro to stón atmòsferë w tim sztërkù. Dzélë wiodra. cepłota, òpôdënczi, zachmùrzenié, wiater, cësnienié. Cepłota. Mòżeme mierzëc termòmétrã. Òpôdënczi. W pògòdze baro wôżné są òpôdënczi. Pòzwë òpôdënków: deszcz, plësk, sniég, dôka, mżëczka, grôd, kùrzatwa, żłódz, rosa. Kaszëbi rozmajice nazéwają deszcze: mòrsczi, prëczk, mżëczk, krajewi, szlaga, plësk. Zachmùrzenié. Blónë to są kapci wòdë, co wiszą w lëfce. Blónë mògą bëc: biôłé, czôrné, sniegòwé, drobné, grzmòtowé, wiatrowé, wełniané. Wiater. pòwstôwô z rësznotë lëftu. Mòże òn wiôc z wszelejaczich czerënków i zrozmajitą mòcą. Òd ti mòcë téż mòże zanôlegac jegò miono, mòże òn tedë bëc: dzëwi/"niespodziewany"/, głëchi/"zapowiadający burzę"/, krziżewi/"przeciwny"/, niegòdzëwi/"silny"/, prosti, procemny, sësznik, szôlińc, krãcëszk, zerwańc. Znaczenié wiodra w żëcym człowieka. Wiodro je baro wôżné w żëcym człowieka. Òd niégò zanôlégò wiele robòtów i wëpòczink. Z pògòdą parłãczi sã nasze zdrowié i przëòdzéwk. Òd wiodra zanôlégô téż w wiôldżim dzélu nasze zdrowié. Zmianë pògòdë wpłiwają na to, jak człowiek sã czëje. Òsoblëwie stôri i schòrzałi lëdze baro òstro òdczuwają ji zmianë. Wiele chòrosców, jak to sã gôdô na Kaszëbach, pòwstôwô z „lëftu”. Nasze òbleczenié mòcno zanôlégô òd pògòdë abò niepeleczi. Lëteratura. Danuta Pioch, Żëcé codniowé na Kaszëbach, ZK-P, Gdańsk 2007
Biôłé Jezoro (pòl. "Białe Jezioro") to je jezoro ò wiéchrzëznie 88,1 ha w gminie Chmielno, w kartësczim krézu, w òbéńdze Kaszëbsczégò Pòjezerzô.
Ditrich – rãczné nôrzãdło, chtërno brëkùją czasã np. szlosôrze do otmikaniô zómków (np. w dwirzach abò szafkach) jak ni ma klucza. Taczi òdmikôcz pòdług pòlsczégò prawa mòże miec np. szlosôrz, a prosti człowiek z nim mòże bëc ùkôróny.
Kòrónowò (w zdrojach: "Smeysche" 1288, "Smexe" 1292, "Corunowo" 1426, "Corunow" 1476, 1495, "Choronowo" 1484, "Korunowo" 1511/12, "Coronow" 1583, "Corunau" 1612 (Langenes), "Koronów" 1699, "Pohln. Crone", "Coronowo" 1796-1802 "Koronowo", "Polnisch Crone", "Crone an der Brahe", "Krone a. Brahe"; pòl. "Koronowo", miem. "Polnisch Krone", "Crone an der Brahe", 1942-45 "Krone an der Brahe") - gard w bëdgòsczim krézu w kùjawskò-pòmòrsczim wòjewództwie nad Brdą.    Lëdztwò gardu: 11.025 (2010) Wiéchrzëzna gardu: 28,18 km2
Wëbiérné prawò – je w Pòlsce òd 1 zélnika 2011 rokù regulowóné przez wëbiérny kòdeks. "DYREKTYWA RADY 94/80/WE z dnia 19 grudnia 1994 r. ustanawiająca szczegółowe zasady korzystania z prawa głosowania i kandydowania w wyborach lokalnych przez obywateli Unii zamieszkałych w Państwie Członkowskim, którego nie są obywatelami" "Ustawa z dnia 5 stycznia 2011 r. Przepisy wprowadzające ustawę – Kodeks wyborczy. " (Dz.U. 2011, nr 21, pòz. 113) "Ustawa z dnia 5 stycznia 2011 r. – Kodeks wyborczy. " (Dz.U. 2011, nr 21, pòz. 112)
Metafòra (òbraznô wëpòwiesc) - to je sztatura sztëlisticznȏ w jaczi dżinie pierwòszny znaczënk słowów, a zwëskóny je nowi. Metafòra mȏ swój òsoblëwi mȏl w pòétnym jãzëkù . Metafòrą je czasã skróconé przërównanié, w jaczim òminiony òstȏł przërównawczi zlënk ("spójnik"), np. òczë jak gwiȏzdë – gwiȏzdë òczów. Metafòra hewò wërażenié, w jaczim dochȏdȏ do przesëniãcȏ znaczeniégò. Pȏra abò wicy słowów je bùten szëkù, żlë je rozmiejemë dosłowno. Szëk pòkȏże sã dopiérze czejbë je rozmiȏc razã. Taczé sztëlisticzny sztaturë bë brëkòwȏł do plasticznégò òbrazowégò i czëcowégò pòkȏzaniȏ zamkłoscë wëpòwiescë, np. „ … w rézë, chtërnȏ tëlé zemi mùdzy”
Brzeznëckô Wãgòrza (pòlsczi jãzëk: "Brzeźnicka Węgorza") je to rzeka w Pòlsce, chtërô mô 40 km długoscë. Je òna lewą dopłëwiną Redżi. Na ni ùtwòrzóno òstoja dlô ptoków ë jinszëch zwierząt.
Hòlsztin (miem. "Holstein") - to je krôj w Miemiecczi Federacëjny Repùblice. Òn béł ksyżestwã.
Stôrô Hëta (pl. "Stara Huta") – to je kaszëbskô wies w òbéńdze Kaszëbsczégò Pòjezerzô, w pòmòrsczim wòjewództwie, w kartësczim krézu, w gminie Serakòjce. We wsë mieszkało 99 lëdzy w 2005 rokù. 4.) "Stara 
Malbórg (téż: Nalbórg, Nalibórg, Malibórg; we zdrojach: "Sanctemarienburch" 1276, "Castri sancte Marie" 1285, "Marienburg" 1296, 1306, "Mariemburg" 1321, "Mariemborg" 1323, "Margenburgk" 1343, "Marienburg" 1346, "Mergenborg" 1346, "Mariemburg" 1352, "Marienburg" 1396, 1413, "Malbork" 1565, "Margenburg" 1576 (Henneberg); "Malbòrg" (Cenôwa), "Malibòrk" (Cenôwa); gw. "Malbórk", "Nalbórk", "Nalibórk"; pòl. "Malbork", miem. "Marienburg") - krézewi gard w Pòmòrzczim Wòjewództwie. Gard. Lëdztwò gardu: 38 872 mieszkańców Wiéchrzëzna gardu: 17,15 km2 Historëjô. Òd 1286 rokù to je gard. To bëła krzëżackô stolëca w latach 1309–1466. W 1772 rokù tu na zómkù przësygelë na wiérnotã prësczémù królowi m.jin. niejedny Kaszëbi. Krzëżacczi Zómk
Zwëczajny słuńcownik ("Helianthus annuus" L.) – to je ôrt roscënë z rodzëznë astrowatëch ("Asteraceae") ze szlachù słuńcownik. Kaszëbi mògą na niegò gadac leno słuńcownik. Òn terô rosce m. jin. na Kaszëbach, ale czedës òn rosł le w amerikańsczich stronach. Z jegò zôrna mòże robic jôdny òléj. Rozmajitoscë. Aleksander Majkòwsczi w swòi ksążce "Żëcé i przigodë Remusa. Zvjercadło kaszubskji" pisôł, że m. jin. zôrna słonecznjika bëłë dóné do pòswiãceniô w Matkã Bòską Zelną.
Przëmierzé – 1) zrzesz midze Bògã a Jizraelitama. Bóg przërzekł jiscënk ò Jizraelsczi naród, prowadzëc gò ë bëc z nim. Jizraelicë przërzeklë Bògu bëc Jegò narodã, kòchac Gò ë przestrzegac przëkôzënków (Wj 19,40). Nie bëlë temù do kùca wierny. Robiëlë lëchò w òczach Bòga. Nie przëjãlë téż Jezësa jakno Mesjasza – Sëna Bòżégò. Zrzesz zawiérôł Bóg w Starim Testamence z prorokama Noem, Abrahamem i z całim Jizaelem pòd Sënajem (zalakowóny krwią celców). To òstatny òbrzeszało Jizraela do wiernote Jahwe ë pòswiącëwało naród dlô Bòga. Dlô proroków je òno wiernotą Bògù wobec niewierny òblubienice Jizraela. Równoczasno je òno pòdstawą òdnowieniô na przindnosc związkù òsłabłégò przez ta niewiernotã. Òdnowienié mô charakter Nowégò Zrzeszeniô zawartégò przez Bòga z Jégò ludem, z Kòscołem, zalakowóné òstało Krwią Jezësa Christusa,chtëren je rãczelnikom ë arciksãdzem tegò Zrzeszeniô 2) Przez smierc Jezësa òstało zrobioné z lëdzama nowé ë wieczné zrzeszenié (1 Kor 11,25) Marianna Ligendza, Mały Słownik Pojęć i Symboli Religijnych, W-wa 1993 r. Jewish Encyclopedia: Covenant: The Old and the New Covenant (ang.) Jon Ruthven, "'This Is My Covenant with Them': Isaiah 59.19-21 as the Programmatic Prophecy of the New Covenant in the Acts of the Apostles." Journal of Pentecostal Theology 17 (2008), Part I: 32-47; Part II: 219-37.
Piekarniô. Piekarniô –to môl w chtërnëm piecze sã chléb i rozmajitô pieczëzna. Dzéle : ciastownia òbrabialnia piecownia Pieczëzna. Pieczëzna – to wërobë z mączi, wòdë i solë z różnyma dodatkama. Je to pòdstawòwé dzélëk codniowé dietë człowieka. Jinszi zestowné dzéle pieczezne to mlékò, proszci,młodze,cëczier i dôdôwczi, chtërne zależą òd zortu chleba: mak, sezam, bania, soja, słuńcownik, zéle i sëszoné sliwczi. Ôrte pieczëzne. Ôrte pieczëzne: Pieczëzna pszënô (wëpiekónô z mączi pszëny) zwëczajny: chléb pszëny, chléb pszëny letczi, kòłôcze,chléb żarnowi, chléb graham, grachamczi, bagietczi, frańcësczé wëborowé (òbjëmiwô tłuszcz, cëczier i jaja), np. kajzerki, rogale, kòłôcze do hot dogów, chléb tostowi, kòłôcz wrocławsczi półcekrôwi: chałka, kòłôcze maslané, rogale maslané Pieczëzna żëtnô (wëpiekónô z żëtné mączi jasny abò ciemny na zakwasé i përzinkã młodzy mòże bec 15% mączi pszeny): chléb żëtnié (letczi, jasny mléczny, żarnowi, fulzôrny, staropolsczi, żarnowi na miodze, żarnowi z soją i słuńcownik), pumpernikiel Pieczëzna mieszónô (pieczëzna pszeno-żytnô robionô na młodzach, abò na młodziach z zakwasã i téż pieczëzna żytno-pszenô gniotłô na zakwase, abò z młodzama) , np. chléb wiejsczi, kaszëbsczi, krakòwsczii, òliwsczi, mléczny, prasczi, baltonowsczi, słuńcownikòwi, z soją. Literatura. Literatura: Franciszek Sławski. Słownik etymologiczny języka polskiego 1958, Wiesław Boryś. Słownik etymologiczny języka polskiego 2005
  9 rujana – Agnieszka Osiecka 29 gòdnika – Jan Louis Perkowski
Stocznia Gdynia S.A. – òkrãtowniô w Gdini jakô mô zôczątk swòjegò pòwstaniô kòl 1927 rokù. Òb czas II Swiatowi Wòjnë bëła òkrãtownią miemiecczich pòdwòdnëch òkrãtów (U-bòtów). Zniszczonô òb noc z 18/19 gòdnika 1944 rokù. W gòdnikù 1970 rokù krótkò ti òkrãtowni bëło wiele òfiarów (zabitëch). Tu miało robòtã wiele Kaszëbów. Òficjalnô starna
Czôplënkò (we zdrojach: "terra Tempelborch" 1291, "Tempelburch" 1311, "Tempelborch" 1334, "Tepelborg", "Czaplinek albo Tempelborg" 1564-67, "Czaplink", "Tempelborch" 1618, "Tempelburg" 1789, "Tempelburg" 1838, "Czaplinek", "Tempelbork", "Czaplink" (Cenôwa); pòl. "Czaplinek", miem. "Tempelburg") - garc w drawieńsczim krézu w Zôpadnopòmòrsczim wòjewództwie mizë jezorama Drawskò ë Czôplëno. Lëdztwò gardu: 6.838 (2009) Wiéchrzëzna gardu: 13,62 km2
Polskie Górnictwo Naftowe i Gazownictwo (PGNiG) abò Pòlsczé Pétrochòwé Górnictwò ë Gazownictwò - to je znónô firma (wëcmanizna). M.jin. na Kaszëbach mòże òd nich kùpiac gaz. W 2015 rokù òni jesz szukele széfrowégò gazu.
Szaré gòjidło (łac. "Unguentum Hydrargyri cinereum" FP IV) - to bëło gòjidło, a w nim m. jin. tãż (Hg). Òno mògło bëc np. procem wszóm.
Mars () - to je czwiortô pòsobicą (jak rechùje òd Słuńca) planéta w Słuńcowim Ùstawie. W 2018 rokù tu bëła nalazłô wòda.
Edyta Anna Górniak (ùr. 14 lëstopadnika 1972, Ziębice) je pòlską spiéwôrką. 1995 - "Dotyk" 1997 - "Edyta Górniak" 1999 - Live '99 2002 - "Perła" 2003 - "Invisible" 2007 - "E.K.G." 2008 - "Kolędy (Zakochaj się na Święta w kolędach)" edytagorniak.com e-gorniak.com
Piszczówkòwé òrganë - są klawiszowim aerofonicznym ë téż idofonicznym mùzycznym jinstrumentã, chtëren colemało je bùdowóny w kòscołach. Pipówkòwé òrganë są nôwikszim jinstrumentã. Jesz nicht nie wëmëslił wikszégò, rozmiarowò ë ji téż jilosce zdrojów zwãkòwëch wałów, sumariczny mòcë, jakò je emitowóny do òkòla, dinamiczny i baro czãsto rozmajitoscë farwów ë kóloristiczy mòżebnosce. Przebiérają òne nawetka simfoniczną òrkiestrã, chòc graje na nich blós jeden człowiek. Rozcygłosc skale zwãków w wiôldżich òrganach wënôszi kòle 10 òktawów, co je pòrównywalny z òbrëmienim zwãków jaczi są òdbiróny przez lëdzczi ùchò (òd 16 Hz do kòle 16 kHz). Na swiece są jinstrumentë, chtërne mają jesz wikszą skalã. Ò òrganach mòżemë gadac tej, czej jinstrument mô trzë dërżéniowé znanczi: zwãk je twòrzony przez lëft, jaczi przepłiwô przez pipówczi, chternë są pògrupòwóny w głosë, jinstrument mô trakturã, jinstrument mô miech. Bùdowa òrganów. Mòdło wspòmôganiô. Sistem zasëlaniégò skłôdô sã w òrganach z miechów, elektriczny dmùchawinë, rézerwùarë ë tiż kòduktów, to je lëftowëch kanałów. Miech. Miech czerpakòwi je to ùrządzenié scëskający lëft ë wësëlający gò do rézerwùarë, żebë wëzwëskac akùrôtny cësnienié.   Przódë lëft do òrganów béł pómpòwóny przez człowieka, chtëren zwôł sã kalikantã przë ùdzélu nożnëch pedałów, abò rãczno przë pomòcë wrãdżi. Terô do pómpòwaniégò lëftu są stosowóny dmùchawë òdbënowé, chtërne nëkô elektriczny mòtor. Dmùchawa. Dmùchawa (wentilator, mòtór) je to ùrządzenié jaczi je nanëkóny elektricznym mòtorã. Jegò zadaniém je tłoczenié leftu do rezerwùaru. Òd cziledzesąt lat dmùchawa zastãpiwô w òrganach czerpakòwi miechë i robòtã [kalikant|kalikańta]]. Rezerwùar. Rezerwùar (magazyn, dzysdnia zwóny je téż magazynowim miechã) je to samòstójny elemeńt leftowégò sistemù. Przejimô òn left, jaczi je tłoczony przez czerpakòwi miech, abò przez dmùchawã, magazynëje je i wëtwôrzô cësnienié, jaczi je pòtrzébny do zadãcégò piszczówków, ë téż do dzejanigò jinszich pneùmaticznëch ùrządzeniów. Kònduktë. Kònduktë są to kanałë, jaczima left je przekaziwóny pòmiédzë elemeńtama sistemù zasylaniégò, jaż do wiatrownic, abò jinszych ùrządzeniów wëmagającëch pneùmaticzégò napãdu. Mògą tiż wëstãpòwac konduktë miédze wiatrownicą a piszczówką, czej ta nie je ùmieszczonô bezpòstrzédno nad òdpòwiednią dzurą w wiatrownicë. Kònduktë wëkònywóny są z drewna, tekturë, ołowiu, plastikù i jinszëch sztëcznëch twòrzëwów. Jich przekrój mòże bëc prostonórtowi abò òwalny. Szérzawa kònduktów mòże wigòwac sã òd cziledzesãc do czile milimétrów i je zanôléżnô òd iloscë i cësnieniégò przesëlónégò leftu. Stół grë. Stołã grë nazéwómë element òrganów, w chtërnym są ùmieszczoné przërządë (przestôwniczi, klawiaturë – rãcznô i nożnô) jaczi pòzwôlają grac na jinstrumence. Wòlnostojący, nieprzëległi do òrganowi szafë stół grë nazéwóny je kòntuarã. Czãsto, chòc nie je to prawidłowo, kòntuarã nazéwô sã stół grë przëległi do òrganowi szafë w jinstrumeńtach ò mechaniczny trakturze. Klawiaturë. '’’Manuał’’’ (z łac. – ‘’manus’’ – rãka) – rãcznô klawiatura (w nômniészëch òrganach jedna, nôwiãkszi òrganë na swiece mają jich sétmë), chtërnô òbsłëgùje przede wszetczim przëpisóny do se dzél jinstrumentu. Manuałë czãsto mają pòzwë, chtërné są colemało pòzwama sekcjów przez nie òbsługiwónëch, np.: Główny (Hauptwerk, Great Organ, Grand Orgue) – głównô sekcja, jakô je wëpòsażonô w ful piramidã princypałową òpiartą na głose 16’ abò 8’. Pòzytiw (positiv, Chór) – sekcja głosów towarzëszącëch, czãsto na spòdlim principału sztërostopòwégò. Wersją pòzytiwù je pòzytiw balustradowi, znóny téż jakò pozytiw plecowi (Rückpositiv), bò je òn za plecama sëdzącégò tyłem do wôłtarza òrganistë. Szafa ti sekcjë je wiedno zawieszonô na balustradze chùru i je czësto òdrãbnym architektonicznym elemeńtam brëłë jinstrumentu. Biwô téż, że òrganmésterowie nazéwają pòzytiwem sekcjã jakô je ùmieszczonô bënë główné szafë òrganowi, ale òdpòwiedającą pòzytiwòwi pòd wzglãdem dispòzicjów. Pòmión (Schwellwerk, Swell) – sekcjô głosów ùmieszczonëch w tzw. ekspresyjny szafie, jakô je zamikóny żaluzją, chtërną sterëje òrganista òdpòwiednim dëmadłem (colemało nożnym), pòzwalającym regùlowac mòc zwãkù. Brustwerk – sekcjô głosów, jaczi sã znajdëją nad grającym, w szafce zamikóny dwiczkama, abò czasã, w tereczasnych jinstrumentach, żaluzją. Spòdlim ti sekcje je nôczãscy dwastopòwi principał. Solo – rzôdkò spòtikóny w Pòlsce sekcja gromadzącô solowi głosë, òsoblëwie głosë wësokòcësnieniowé i jãzëkòwi głosë. (IV manuał we Wrocławsczi Archikatedrze, IV manuał głównëch òrganów w Licheniu) . Recit – w francësczich òrganach, abò stëlizowónëch na taczi. Orchestral. Bombarde. ‘’’Pedał basowi’’’ (z łac. "pes", "pedis" – noga) je to nożnô klawiatura. Òbsługiwô òn nôniższé òrganowé głosë (32’, 16’ i 8’ – stopòwé), jaczi pòdkesliwającé i dopełniającé brzmienié jinstrumentu w base. W sekcje nożnika wëstãpiwają téż głosë ò wëższim stopażu (np. Chorałbas 4’, Rauchpfeife 2’), ë téż miksturë i jãzëkòwi głosë. W amerikańsczi òrganowi bùdowiznie spòtikô sã głosë 64’, jaczi generują infrazwãczi. Registrowé włączniczi. Registrowé włącznik (głos, register) włączô òsóbny grupë piszczówków ò jinszim brzmienim (flet, fagòt) i czãsto ò jinszi wiżawie zwãkù (m.in. 16’-stopòwé, 8’-stopòwé, 4’-stopòwé). Tak zwóny „stopaż” registra òkreslô długòsc nôwiãkszi piszczówczi danégò głosu w stopach i jegò wiżawã w stosunkù do mùziczny notacji. Np. òkreslenié 8’ (głos „òsmëstopòwi”) òznôczô, że nôwiãkszô piszczówka tego głosu, jakô òdpòwiedô zwãkòwi „C” (C „wiôldżi” w pisownie) mô òsmë stopów długòscë i nie je registrã transpònującym. Przëcëskając klawisz „C” (C „wiôldżi”) przë włączonym registrze 8’ òstaje ùruchòmionô piszczówka, jakô wëdôwô zwãk „C”. Register 16’ („szesnôscestopòwé”) transpònëje ò òktawã w dół (klawiszowi „C” òdpòwiôdô tej w brzëmieniu zwãk „C1” – C „kòntra”). Register 32’ („trzëdzescedwastopòwé”), spòtikóny w Europie blós w basowim pedale, transpònëje ò dwie òktawë w dół – przëcëskając klawisz „C” òdzéwô sã piszczówka „C2” (C „subkòntra”). Registrë 4’, 2’ 1’ wëdôwają zwãczi ò czãstotlëwòscë wëższi ò jedną, dwie abò trzë òktawë òd tonu zapisónégò w nótach – np.: Klawiszowi „C” (C „wiôldżi”) ódpòwiôdają tej zwãczi „c”, „c1”, „c2”. Dodatkòwé ùrządzenia. W òrganach czasã wëstãpùją dodatkòwé ùrządzenia. Są óne pò to, bë ùbògacëc i ùrozmaicëc brzmienié jinstrumentu, ë téż ùłôtwiają grã. Dodatkòwé ùrządzenia to: Tremolo- je to ùrządzenié jaczi sprawiô wibracjã zwãkù wëdobiwónégò przez piszczówczi. Fùnksnérëje pòprzez zakłucanié stabilnotë cësnieniégò w rezerwùarze. Pòmión, Ekspresyjnô szafa – je to ùrządzenié, jaczi zamikô dzél òrganowi szafë z piszczówkama sekcjë Pòmión przë pòmòcë ruchòmëch żaluzji. Daje to òrganisce mòżlëwòtã zwiãkszaniégò abò zmiészaniégò sëłë głosu piszczówków z ti sekcjë. Pòmión je nôczãszczi sterowówny nożnym dëmadłem. Tej sej wëstąpùją rãczné przełączniczi do sterowaniégò żaluzjama ekspresyjny szafë. Crescendo – je to ùrządzenié, jaczi pòzwôlô na stopniowé włączanié pòsobnëch registrowëch kombinacjów. Òrganista robi to przë pomòcë nożnégò dëmadła abò wałka, jaczi je ùmieszczony nad nożną klawiaturą. Òrganë wëpòsażony w Crescendo mają colemało pòkôzywôcz jinfòrmùjący, czë w danym sztëkù ùżiwónô je kombinacjô blëższô piano czë tutti. Tutti – je to ùrządzenié włączającé wszëtczé głosë w òrganach. Czasã je mòżlëwòsc nadrzãdnégò wëłączaniégò jazëkòwëch głosów. Pòłączenia, Koppeln, Kòpùlacje – je to ùrządzenié pòzwalającé na łączenié ze sobą manuałów abò manuałów z pedałem. Òbczas grë na jedny z klawiatur mòżna kòrzëstac z głosów, jaczi są przëpòrządkòwóny do jinszi klawiaturë (abò do czilka jinszëch klawiaturów narôz). Wòlné kombinacje – dają mòżlëwòtã ùstôwianiégò przë pomòcë dodatkòwëch registrowëch przełączników wëbrónëch wedle mëslë kombinacjów głosowëch i pózniszé włączenié/wëłączenié tëch kombinacjów òbczas grë jednym przełącznikã. Stałé kombinacje – kombinacje „zaprogramòwóny” przez bùdownika jinstrumentu. Colemało są to: p (piano), mf (mezzoforte), f (forte), ff (fortissimo) ë téż tutti. Perkùsyjné jinstrumentë – są ùmieszczóny w òrganach òd dôwnëch czasów. Nôpòpùlarniészima są: Zwónë (Zwónë rérowé) ùmieszczóny colemało w sekcjë pedału jak téż w manuałach; Timpan, Horrible (òdmiana timpanu, wëstãpùje bòdôj w jednym egzemplôrzu w [[Leżajsk|Leżajskù) ; Zwónczi (Zimbelstern) ùmieszczô sã w òdpòwiednim mechanizmie – czãsto w òzdobny gwiôzdze – chtëren krącąc sã pòwòdëje òbijanié sã serc zwónków ò jich bacherë. Òsoblëwie rozbùdowóną „perkùsyjną sekcjã” miałë tzw. kinowé òrganë, bùdowóny colemało w Americe. Setzer – je to ôrt kòmpùtra, jaczi zapamiãtiwô wiôlgą jilosc wòlnëch kòmbinacjów. Wëstãpùje blós w òrganach ò elektriczny abò mechaniczny trakturze registrów ze wspòmôganiém elektricznym. Traktura. Wedle fùnkcjé trakturë wëróżniwómë w òrganach ji trzë ôrtë: traktura grë – je to rozwiązanié, jaczi zastosowano przë pòłączeniém klawisz – wentil na wiatrownicë: registrowô traktura – je to rozwiązanié, jaczi zastosowano do ùruchòmianiégò òsóbnëch głosów (registrów); traktura kòpùlacji (pòłączeniów) – je to rozwiązanié jaczi zastosowano dprzë łączenim òsóbnëch klawiaturów. Ze wzglãdu na kònstrukcjã trakturã dzelimë na szterë ôrtë: mechanicznô – czedë klawisz (abò w przëtrofkù registrowi trakturë (cãgło, cygnik, manubrium) ùruchamiô wentil abò zasuwã na wiatrownicë przë pòmòcë mechanicznégò dëmadła; pneumaticznô – czedë klawisz z wiatrownicą je pòłączony przë pòmòcë òłowianëch rérków (abò czasã z jinszégò materiału), wëpełnionëch leftem, chtërnégò zmianë cësnieniô, wënikający z nacësniącô abò pùszczeniégò klawisza, pòwòdëją òtemkniãcy abò zamkniãcy wentila pòd piszczówkama. Analogiczno je w registrowi trakturze; elektropneumaticznô – czedë przë klawiszu je stik, jaczi sterëje elektromagnétã, chtëren ùruchòmiô pneumaticzné wentile na wiatrownicë; elektricznô/elektromagneticznô – czedë przë klawiszu je stik, jaczi sterëje elektromagneticznym wentilã pòd kôżdą piszczówką, a w przëtrofkù registrowi trakturë pòd manubrium je stik sterujący elektromagneticznym sëłownikã òtmikającym i zamikającym dopłiw leftu do kònkretnégò registra. Czãsto zdôrzają sã rozwiązania, jaczi są kombinacjama pòwëższech; w przeszłocë we wiôldżich mechanicznëch jinstrumentach bùdowóno tzw. Dwigniã Barkera. Bëła to pneumaticznô maszina, jaczi miała za zadanié ùrównac wiôlgą òpórnosc trakturë grë, a òsoblëwie przë załączonëch mechanicznëch pòłączeniach klawiaturów. Teroczasno bùdëje sã przede wszëtczim òrganë ò mechaniczny trakturze grë – i taczi są nôbarżi cenioné przez grającëch bez to, że ni ma òpùznieniégò w zadãcym piszczówczi ò nacësniãcym klawisza, ë téż ze wzglãdu na bezpòstrzédny wpłiw grającégò na mòdło wëdobëcégò zwãkù z jinstrumentu. W Pòlsce dominëją jinstrumentë ò pneumaticzny i elektropneumaticzny trakturze, co je rezultatã zapóznieniégò pòlsczégò òrganmésterstwa w XX stalatim. Dopiérze òd kùńca sétmëdzesątëch lat XX stalatégò zaczãto bùdowac w Pòlsce jinstrumente ò trakturze mechaniczny (firmë: Kamińsczi, Truszczyńsczi, Mòllin i òstatno Zëch). Wiatrownica. Wiatrownica je to element ùkładu zasëlającégò w òrganach, jaczi rozdzelëwô left pòd cësnienim do òdpòwiednëch piszczówków. Òglowò wëróżniwómë dwa spòdleczné ôrtë wiatrowniców: Registrowô – pòdzelonô „pòdłużno”, tzn. wedle głosów (registrów) stojącëch na wiatrownicë. W sztërkù włączeniégò jaczégos głosu left napełniwô registrowi kanał. Zwãk òdziwô sã tej, czej òrganista przë ùżëcym trakturë grë (klawisza) òtemknie wentil doprowadzający left z registrowégò kanału do piszczówczi. Wiatrownica taczégò tipù mô tëli przegrodów, wiele głosów na taczi wiatrownicë je ùmiejscowionëch. Tónowô – pòdzelonô „w pòprzék”, tj. wedle zwãków, chtërné òbsługùje. Przegrodë (tzw. kancele) jidą w pòprzék taczi wiatrownicë. Nacësniãcé klawisza òtmikô wentil (w tim przëtrôfkù tzw. klapã), jaczi wpùszczô left do kancelë òbsługùjący jeden zwãk i wszetczi głosë stojącé na wiatrownicë. Zagrają blós piszczówczi tëch głosów, chtërnëch zasówë òstaną òtemkniãté przë pòmòcë registrowi trakturë. Tonowô wiatrownica mô tëli przegrodów („kanceli”) wiele klawiszów („tonów”) òbsługùje. Piszczówczi i jich menzurë. Fizycznô jinterpretacëjô harmònicznëch zjawiszczów w piszczówce sprowôdzy sã do zwiãkszającëch sã różniców czãstlëwòtë midze czãstlëwòtą akùsticznëch rézonansów òsóbnëch harmònicznëch kòrpùsu piszczówczi a zwëczajnym harmònicznym szerégã generatora (wibrującé blewiązczi leftu midze lëpą dolną a górną) w miarã zwiãkszaniégò strzédnicë kòrpùsu. Tak wëwòłóny tłumienié òddzałiwô jakno filter dolnoprzepùstowi, dze zdrzódłã je wstãga, a filtrã kòrpùs piszczówczi. Różnica ùkôziwô są przez zjawiszcze zwóné z anielsczégò Correction End, jaczi wëstãpiwô niedalek kùńcowëch pùnktów akùsticzny rérë (w piszczówce téż przë lëpach) i związóny je z òbniżaniém amplitudów tonów harmònicznëch kòpònentów przë pòszérzenim piszczówczi – mòcni dlô wëższëch, a mni dlô niższëch. Chòc w wiele nôstarszich dzełach òkreslenié menzura tikô tak samò długòscë jakno széżawë piszczówek, jednak w nowszëch czasach òkreslô wiedno stosunk szérzawë do długòscë piszczówczi. Menzurë w kùńszce bùdowë òrganów òkróm jintonacjë ùchòdzą na nôbarżi artisticzny dzél twòrzeniégò mùziczny warstwë przez òrnanméstera. W nôstarszëch òrganach piszczówczi wszëtczich tonów miałë jednã széżawã. Zwrócono ùwôgã, że zwãk piszczówków na przestrzeni wszëtczich tonów je nierówny. Zmërkòwóno, że ni mòżna òbliczëwac menzurë jakno wiedno tegò samégò dzélu długòscë piszczówków, tj. jakno wiedno tegò samégò procentu długòscë w piszczówkach małich i wiôldzich. Tón béł jesz nie taczi jak trzeba. W kùńcu nôlepi brzmiący głos miôł menzurã zmieniającą sã blós nieznaczno pomału niż sã zmieniała długòsc piszczówków. Jeżlë długòscë piszczówków dëbeltuje sã co 12 tonów, to széżawã co 17. W 1855 rokù miemiecczi profesor wëdôł pierszi wiôldżi dokôz ùjmùjący matematiczné pòstãpë tonowé w pòwierzchniach przekrojów piszczówków. W 1926 rokù kònweńt we Fribùrgù zebrôł òrganmésterów z całi Europë. Zderzëłë sã tam wëbiérczi Topfera jakò matematicznégò ùjimniãcégò i téż wëbiérczi ùjimniącégò, jaczi bazëje na aristicznym òdczuwaniém (np. Walcker). W kùńcu wrócono do wëpróbòwónëch barokòwëch normów, òdrzuconé òstałë wąsczi menzurë romanticzny i wprowadzonô òstała tzw. Menzura Normalnô (MN). MN ókresliwô dla piszczówczi C 155,5 mm széżawë, ë téż sétmënôsti ton jakò ton pòdzélu strzédnicë (w grańcach òktawë stosunk mô sã jak 1:1,68), ùznające, że tak pòprowadzony pòstãpë strzédnic dadzą nôbarżi jednorodné brzëmienié w głose. Pózni w 1936 rokù sztudérowanié nad menzuracją znaczno pògłãbił Marhenholtz, jaczi badôł pòdéndzenié òd srzédnëch wieków do pòłowë XIX st.. Jegò dokôz je òpiarti licznyma matematicznyma wzorama. Dzysô w rozmienim barwë òrganów frybùrsczi òstalenia są fùńdamentã brzedny robòtë òrganméstera. Òrganowô szafa. Òrganowô szafa je to drewnianô òbùdowanié jinstrumentu. Pòza estaticzny zabùdowë szafa spełniwô akùsticzy fùnkcje. Prospekt je nôbarżi òzdobnym i widzocznym dzélã szafë. Archikatedralnô Bazilika, Gduńsk-Òlëwa – 113 głosów Kòscół Nôswiãtszégò Serca Pana Jezësa, Gdiniô – 104 głosë Bałtyckô Filharmonia, Gduńsk – 91 głosów Kòscół Jezuitów, Jastrzébiô Góra – 76 głosów. Bibliografiô. Tekst je dolmaczeniém starnë http://pl.wikipedia.org/wiki/Organy. J. Erdman: "Organy. Poradnik dla użytkowników", Warszawa 1989 J. Gołos: "Organoznawstwo historyczne", Wydawnictwo Akademii Muzycznej, Warszawa 2004, ISBN 83-89444-18-6 T. Kmita: "Skrypt do organoznawstwa", Wrocław 2006 [[Kategòrëjô:Jinstrumeńta]] [[Kategòrëjô:Mùzyka]]
Żôgòwinë – to są drobné wiórka, chtërne robi np. krézżôga z drewna. Òne mògą bëc brëkòwóny do grzeniégò jizbów. Mòże je téż wëwiezc na wësëpiskò.
Sardińsczi jãzëk ("sardu, limba sarda, lingua sarda") - to je jeden z romańsczich jãzëków. Na Sardinie wiele dzecy ùczi sã tegò jãzëka.
Sakrameńt (z łacyńsczégò "sacramentum") – w chrzescëjaństwie religijny òbrzãd, traktowóny jakò widzalny znak Bòsczi łasczi, ùstanowióny – jak ùwôżają wëznawcowie – przez Christusa. Sakrameńtë wprowôdzelë stãpniowò, razã ze zmòcniwanim chrzescëjańsczi kòscelny òrganizacje. Na zôczątkù chrzescëjańsczi kòscół ùznôwôł leno dwa sakrameńtë: chrzest i swiãtą kòmóniã, temù że le ò nich bezpòstrzédno wspòminô sã w ewanieliach. Pòòstałi dzél sakrameńtów pòjawił sã w chrzescëjańsczi nôùczi pózni. W rzëmskòkatolëcczim Kòscele nôùka ò sétmë sakrameńtach bëła ùgòdzonô na sobòrach jakò dogmat – nôprzód na drëdżim lyonsczim sobòrze w 1274, a za régą na sobòrze we Florencji w 1439. Do negò karna słëchają taczé sakrameńtë, jak: Chrzest; Bierzmòwanié; Swiãtô Kòmóniô; Pòkùta; Namaszczenié chòrëch; Ksãżestwò; Małżeństwò. Prawòsławné naùczanié, pòdobno jak katolëcczé, wëmieniwô na òglë sétmë sakrameńtów, ale nie je to w ti wierze dogmatã. Protestancëzna je baro zróżnicowónô żle to jidze ò rozmienié pòjãcô sakrameńtu. Lëtërstwò ùznôwô dwa sakrameńtë: chrzest (ùdzeliwóny je dzecóm) i swiãtą kòmóniã. Nôprzód Luter ùwôżôł, że sakrameńtë są trzë (òkróm nëch dwùch jesz spòwiédz). Kompendium KATECHIZMU KOŚCIOŁA KATOLICKIEGO
Krãcëszk - to je wiater, chtëren wieje baro chùtkò. Krãcëszk sygô òd niejedny chmùrë jaż do zemi. Òn mòże wiele zniszczëc. Czasem Kaszëbi gôdają, że to diôbeł sã żeni. Krãcëszk w Paczewie
Wëdôwizna "Bernardinum" ("Wydawnictwo Diecezji Pelplińskiej "Bernardinum"") w Pelplinie je kùlturową jinstitucëją, chtërna pòwsta w 1998 rokù. Jegò robota polégô m.jin. na rozkoscérzanim kùlturë Kaszëbów przez wëdëwanié i drëkòwanié w dzysdniowim pisënkù dokôzów kaszëbsczich lëteratów. Wëdôwizna "Bernardinum" wëdôwô pò pòlskù wszelejaczé materiałë (ksążczi, katalodżi wëstawów ë jinszé). Worldcat (pl)
Anielsczé pòzdrowienié ("Ave Maria") Kaszëbsczi jãzëk. W kòscele je mówiony Anielsczé pòzdrowienié m.jin. pò kaszëbskù. Zdrowas Marijo, łasczi pełnô, Pón z Tobą. Błogòsławionô jes midzë niastama i błogòsławiony je brzôd żëwòta Twòjégò, Jezës. Swiãtô Marijo, Matkò Bòżô, mòdlë sã za nama grzésznyma terô i w gòdzënie smiercë naszi. Amen. F. Cenôwa:"Xążeczka dlo Kaszebov przez Wojkasena", 1850 Gduńsk E. Gòłąbk, E. Prëczkòwsczi:"Më trzimómë z Bògã",Gduńsk 1998, s. 17 "Ave Maria, gratia plena, Dominus tecum;" "benedicta tu in mulieribus," "et benedictus fructus ventris tui, Iesus." "Sancta Maria, Mater Dei, ora pro nobis peccatoribus," "nunc et in hora mortis nostrae. Amen. "
2016 - ataka terrorësteczna ISIS w Berlënie na jarmarku wilëjnym, 12 zabitëch i 56 renionëch polsczim pòjôzdem Scania, ISIS zabiłë téż polscziegp kerowca pòjôzdu Łukôsza Urbana. 1869 - Antón Ôbram 1875 - Mileva Marić-Ajnštajn, serbskô matematiczkô, białka Albert Einsteina (ùm. 1948) 1875 - Carter Godwin Woodson, afroamerikańsczi dzejôrz, dzennikôrz i runita (ùm. 1950) 1906 - Leonid Breżniew, sowiecczi pòlitik (ùm. 1982) 1915 - Édith Piaf, frańcësckô spiéwôrka (ùm. 1963) 1958 - Limahl, anielsczi spiéwôk 1972 - Alyssa Milano, amerikańskô teatrownica 1980 - Jake Gyllenhaal, amerikańsczi teatrownik 1370 – papiéż Urban V 1741 - Vitus Bering, dëńsczi pòlarnik (ùr. 1681). 1848 - Emily Brontë, anielsczô runitkô (ùr. 1818). 1915 - Alois Alzheimer, miemiecczi neurolog (ùr. 1864). 1996 - Marcello Mastroianni, italsczi teatrownik (ùr. 1924). 2016 - zastrzélony przez ISIS Łukôsz Urban (ùr. 1979) z Rożnowô, wsë w gripiewsczim krézu.
Kòmisjô Ùstalaniô Pòzwów Miescowëch – to béł państwòwi òrgan przë minysterstwie w 1934 rokù i pò wòjnie òd 1945 do 1960 rokù. Swégò czasu bëlë w ti Kòmisji m.jin. profesorowie: Kazmiérz Nitsch i Mikòłôj Rudnicczi. Òna mia ùstalëc pòzwë zamieszkałëch òbiektów i fizjograficzëch, wiele razy zmienic niemiecczé na pòlsczé. Dzysô w Polsce to je Kòmisjô Pòzwów Môlowòsców i Òbiektów Fizjograficzëch. Jerzi Tréder: Spòdlowô wiédzô ò kaszëbiznie - Gduńsk 2014, ss. 206 - 221 "Problematyka związana z urzędowym nazewnictwem miejscowości i obiektów fizjograficznych" "Yoshioka, Jun (2007). "
Christina Maria Aguilera, (ùr. 18 gòdnika 1980) je amerikańską spiéwôrką. 1999 - "Christina Aguilera" 2000 - "My Kind Of Christmas" 2000 - "Mi Reflejo" 2001 - "Just Be Free" 2001 - "Mi Reflejo" (Bonus Remixes) 2002 - "Stripped" 2006 - "Back To Basics" 2010 - "Bionic" 2010 - "Burlesque: Original Motion Picture Soundtrack" 2012 - "Lotus"
Saint-Dié-des-Vosges je gardã ë gminą we Francëji. W 1999 rokù miôł 22 569 mieszkańców. Wiéchrzëzna : 46,15 km2 Pòłożenié : 48° 17'N ; 06° 57'E Historëjô. 1507 : "Cosmographiae Introductio" (Martin Waldseemüller) Katédra Klôsztor Kòscół Saint-Martin Kapela Saint-Roch Mùzeùm Pierre-Noël Institut universitaire de technologie (IUT) Vautrin Lud (1448-1527) Jacques Augustin (1759-1832) Jules Ferry (1832-1893), pòlitikôrz Ferdinand Brunot (1860-1938) Fernand Baldensperger (1871-1958) Ivan Goll (1891-1950), pisôrz, pòeta Jacques Brenner (1922-2001) Arlon (Belgijskô) Cattolica (Italskô) Crikvenica (Chòrwackô) Friedrichshafen (Miemieckô) Lowell (USA) Meckhe (Senegal) Ville de Lorraine (Kanada) Zakopane (Pòlskô) Òficjalnô starna gardu Institut universitaire de technologie
Salwadór (szp. "El Salvador") - Państwò w Strzédni Americe. Òficjalnym jãzëkem państwa je szpańsczi. Salwadór leżi pòmidzë Gwatemalą a Hònduras i mô przëstãp do òceana. Stolëcą Salwadóra je San Salvador.
Benedikt Karczewsczi (ùr. 1926 rokù - ùm. 18 łżëkwiata 2019 rokù) - to béł chemik, doktor jinżinéra. Òn béł òd 1973 rokù wicedirektorã w Fabrice Stołowy Pòrcelanë w Łubianie i dôł ùdbã kaszëbsczi pòrcelanë. Tak wiele tësącë tasków, snôdczich i głãbòczich talérzów ùfarwòwónëch kwiôtkama je dzãka niemù w kaszëbsczich, a téż jinëch dodómach. Te kwiatë szlachùją za tima z kaszëbsczégò wësziwkù. Òn pisôł pò kaszëbskù wiele lat. "Zmarł Benedykt Karczewski, twórca kaszubskiej porcelany"
Kwas deòksyribònuklejinowy (abò KDN), w anielsczim DNA (deoxyribonucleic acid), to je biopòlimer, chtërni zamëka geneticzni informacëji w żëwich òrganizmëch, i je ò sztrukturze 2 nicë, zwiniãtëch w sztôłt helisë. Ne 2 nicë DNA to pòlinukleòtidë, skłôdającë sã z nukleòtidów, chtërnë skłôdają sã z cëkru deòksyribòzë, sparłãczonégò z 4 tãcheniowemi zasadami: 2 purënowë – adenina (A abò Ade) i guanina (G abò Gua) – i 2 pirëmidënowë: cëtozyna (C abò Cyt) i tëmina (T abò Thy).   Ne zasadë wiążą sã w kòmplementarnë parë A-T i G-C, chtërnë jakò môłé strzonki parłãczą 2 dłëgë nicë deòksyribòzowe. W eùkariontëch DNA je w binë kòmórkòw, w prokariontëch DNA je w cytoplazmë, we wirusëch DNA je w kapsëdach. DNA w chemiczni kategòrëji to je òrganiczni związk z grëpë nuklejinowëch kwasów. L. Stryer, J.M. Berg, J.L. Tymoczko: Biochemia. Wyd. 4. Wydawnictwo Naukowe PWN, 2011. ISBN 978-83-01-15811-8
Johnny Depp, (ùr. 9 czerwińca 1963), je amerikańsczim teatrownikem.
Kiszëniów (rum. "Chișinău", cyryl. Кишинэу, wym. [kiʃiˈnəw]; ros. Кишинёв) – stolëca ë nôwikszi gard Mòłdawijë na prawie landu. Wiéchrzëzna gardu skłôdô 571 km², lëdztwò 690 000 (stój na 2018). Je ùsadłe nad rzéką Byk Historëjô. Kiszëniów założony w 1436 roku.
Jadamòwé (pòl. "Niedamowo") – kaszëbskô wies w Pòlsce pòłożonô w pòmòrsczim wòjewództwie, w kòscérsczim krézu, w gminie Kòscérzëna. Tu je kòscół ë szkòła. W òbéńdze szôłtëstwa pòłożoné sã mniészé kòlonie: Piékło, Smólniczi, Kòwôlczi ë Nowé Jadamòwé. Òficjalnô kaszëbskô pòzwa wsë w pòstacje „Jadamòwé” òsta wprowadzónô 4 lëpińca 2013.
Pòłabsczi Słowiónie (Pòlabsczi Słowióni) - to òglowé miono zôpôdnosłowióńsczich plemión (Òbòdritów np. Drzewiónów, Wagrów, Weletów) żëjących òd VI s. na zemiach midzë Bôłtã, Elbą (Labą), Hawelą ë Òdorą. Òd pòrénkù greńczëlë z Lubùszanama ë Pòmòrzanama, òd zôpôdu z Sasama, òd pôłnia z Łużëczanama (Łużanama). Czãsto, nëch slédnëch rechùje sã do pòlabsczëch Słowiónów.
Panóńsczi Słowiónie - słowiańsczie plemiã, chtërne mieszkało w strzédnowiekù w Panóńsczi Wlëdze. Do kùńca VIII s. bële pòd panowanim Awarów, pòzdni zanôleżni òd Franków. W latach 840-874 nad jezerem Balaton bëło Blateńsczie Ksyżestwò, w chtërnym rządzëlë pòsobicą Pribina ë jegò syn Kocel. W przełomòwim cządze IX ë X s. Panóńską Wlëgã dobëlë Madżarzë ë założëlë w ni swòji państwò. Słowiónie panóńsczi mieszkającë w nordã òd Dunaju, Drawë ë Mùrë do kùńca strzëdnowiekù òstale zmadżarowané.
Pùcczi kréz (pòl. "Powiat pucki") - to je zemsczi kréz w pòmòrsczim wòjewództwie z sedzbą w Pùckù. Wiéchrzëzna: 577,85 km² Lëdztwò: 72 292 Hél "Gardzkô gmina" Jastarniô "Gardzkô gmina" Kòsôkòwò Krokòwa Pùck "Gardzkô gmina" Pùck Wiôlgô Wies "Gardzkô gmina"
Mòrzëno (w zdrojach: "Morin" 1263, 1265, 1306, "Moryn" 1331, 1401, "Mohrin" 1833; pòl. "Moryń", miem. "Mohrin") - garc we grifëńsczim krézu w Zôpadnopòmòrsczim wòjewództwie nad jezorã Mòrzëckò Lëdztwò gardu: 1.634 (2009) Wiéchrzëzna gardu: 5,54 km2
Szczelësc (łac. "mandibula") – to je pòjedinczi, rëszny gnôt szkeletu czërzepù człowieka i zwierzów – wiele razy òna biwô zwónô szczãką (dólną).
Mùzeum Wòjnowi Marinarczi w Gdini je jinstitucją z 1953 rokù. Mùzeum zbiérô stôré rzecze sparłãczoné z Wòjnową Marinarką RP i tu mòże je òbzérac. Sedzbą Mùzeum je gard Gdiniô. Dłëgszi czas rekruce z Kaszëb nie mògle służëc w wòjnowi òkrãcëznie, szlë za to do kòpalni. Domôcô starna Mùzeum
thumb Kaszëbi wiedno rôd spiéwelë i spiéwają, chòc w historii jinszi nôrodë ùważają nas za nié spiéwający. Spiéwe na Kaszëbach. Spiéwe na Kaszëbach dzelą sã na dwa ôrte: a) Bòżé-czasã zwąny pôcerzónkama abò bòżónkama np.: W stajeneczce narodzony ks. Antoniégò Peplińsczégò Z piesnią do Cebie jidzemë Matinkò- L. Roppela, Tatkù naj- Alojzegò Nagla. b) Kózé-chterny nadôwóny są téż jinszé pòzwë: frantówczi chòranka kòzlinczi. Literatura. Literatura: Pioch D., Najô domocëzna, Gduńsk 2005
Berwôłd (we zdrojach: 1295 "Berenvalde", 1298 "Berwalde", 1317 "Berenwolde", 1319 "Bernwald", 1325 "Bernwolde", 1338 "Bernwalde", 1348 "Bernwoldt", 1350 "Berenwaldt", 1371 "Berinwalde", 1625 "Bernwalde", 1630 "Berwalde", "Berwalt", do 1945 "Bärwalde"; pòl. "Mieszkowice", miem. "Bärwalde in der Neumark") - garc w Gripiewsczim krézu w Zôpadnopòmòrsczim wòjewództwie nad Kùrzecą. Lëdztwò gardu: 3.562 (2008) Wiéchrzëzna gardu: 4,73 km2
Pólnô mësz ("Apodemus agrarius") - to je grëzôk z rodzëznë mëszowatëch. M. jin. na Kaszëbach òna biwô w lasach. Òna zjôdô np. semiona. Biwają lata, że jich je baro wiele. "myszy polnej" s. 112
Òstatnô kwadra - to je jedna z fazów Miesądza, jak òn schnie do nowù, w ni Zemia, Miesądz i Słuńce robią ze sobą prosti nórt.
Serbiô (téż Serbskô, serb. Србија / Srbija) – strzódlądowé państwò w pôłniowi Eùropie, na westrzédnëch Bałkanach. Òd nordë grańczi z Madżarską, òd nordowégò pòrénkù z Rumùnią, òd pôłniowégò pòrénkù z Bułgarią, na pôłnim z Albanią (greńca kòntrolowónô przez Kòsowò, jaczé Serbiô ùwôżô za swòje teritorium) i Nordową Macedonią, na zôpadze z Chòrwacją i Bòsnią, na pôłniowim zôpadze z Czôrnogórą. Stolëcą Serbie je Belgrad, jeden òd nôstarszich i nôwikszich gardów w pôłniowòpòrénkòwi Eùropie. Serbiô mô dwie aùtonomiczné prowincje: "Wojwodinã" na nordze i "Kòsowò i Metochiã" na pôłnim. W 2008 rokù Kòsowò ògłosëło samòstójnotã òd Serbsczi, chtërny Serbiô nie ùznôwô. Geògrafiô. Pòłożenié. Leżi w pôłniowi Eùropie, na westrzédnëch Bałkanach, pòmidzë Madżarską i Nordową Macedonią, ni mô przëstãpù do mòrza. całownô: 88.499 km² môl na swiece wedle wiéchrzëznë: 111. òglowô długòsc wszëtczich grańców: 2.027 km państwa, z jaczima mô grańce: Albaniô 115 km (greńca kòntrolowónô przez Kòsowò), Bòsniô i Hercegòwina 302 km, Bùłgariô 318 km, Chòrwacjô 241 km, Madżarskô 151 km, Nordowô Macedoniô 221 km (159 km greńcë pòd kòntrolą Kòsowò) , Czôrnogóra 203 km (79 km greńcë pòd kòntrolą Kòsowò), Rumùniô 476 km Brzegòwô liniô. Serbiô je państwã strzódlądowim. Klimat. Na nordze Serbii wastëje kòntinentalny klimat (z chłodną zëmą i gòrącym, mòkrim latã). W pòòstałim dzélu Serbie klimat kòntinentalny abò strzódzemnomòrsczi (dosc chłodno i baro snieżësto òb zëmã, gòrąco i sëchò òb lato i jeséń). Ùsztôłcenié terenu. Ùsztôłcenié terenu Serbie je baro teritorialno zróżnicowóné. Na nordze Serbie nalézemë òbrodné równiznë. Na pòrénkù kalkòwé górsczé rédżi i kòtlënë. Na pôłniowim pòrénkù stôré górë i pògórza. strzédnô wësokòsc: 442 m n.r.m. nôniższô wësokòsc: 35 m n.r.m. (rzéczi Dunaj i Timok) nôwëższi czëp: ùwzglãdniającë Kòsowò: 2,656 m n.r.m. (Djeravica) nôwëższi serbsczi czëp pòza Kòsòwã: 2,169 m n.r.m. (Midżur) rolné gruńtë 57,9 % (w tim 33,7% òrnëch gruńtów) lasë 31,6% (w 2011) wielëna lëdztwa: 7 041 599 (wôrtoscë szacowóné na 2016, bez Kòsowò i Metohie) môl na swiece wedle wielënë lëdztwa: 98. Lëdze i spòlëzna. Etniczné karna. Serbòwie są nôwikszim etnicznym karnã w Serbie (83% mieszkańców, bez ùwzglãdnieniô Kòsowò i Metohie). Drëdżim co do wialgòscë karnã są Madżarzë. Madżarama je 3,9% mieszkańców Serbie (i 14,3% mieszkańców Wojwodinë). Wedle òglowégò spisënkù z 2011 rokù w Serbie (bez Kòsowò i Metohie) mieszkô 1 135 393 przedstôwców nôrodnëch miészëznów. Jãzëczi. Òficjalnym jãzëkã je serbsczi w cyrilicznym pisënkù, rodny dlô 88% lëdztwa. Na òbéńdze gminów z wiôlgą lëczbą przedstôwców nôrodnëch miészëznów mògą bëc òficjalnô brëkòwóné miészëznowé jãzëczi. W westrzédny Serbie wnet wszëtczé gminë brëkùją òficjalnô leno serbsczi jãzëk. Jinszô sytuacjô je w prowincje Wojwodina, gdze òficjalny status dostałë téż madżarsczi, słowacczi, rumùńsczi, chòrwacczi i rusyńsczi jãzëk. Religijné karna. Wedle òglowégò spisënkù z 2002 rokù w Serbie (bez Kòsowò i Metohie) mieszkô: prawòsławnëch — 6 371 584 (85,0 % lëdztwa), katolëków — 410 976 (5,5 % lëdztwa), mùzułmanów — 239 658 (3,2 % lëdztwa), protestantów — 80 837 (1,1 % lëdztwa). mieskô pòpùlacjô: 56,1% (w 2018 r.) wikszé miesczé westrzódczi : Belgrad (stolëca) mô 1,389,000 mieszkańców (2018 r.), wiãcy jak 100 tës. mieszkańców mają téż Novi Sad, Niš, Kragujevac, Subotica. Nôwikszim gardã pòd kòntrolą Kòsowò je Prisztina (204 tës. mieszkańców w 2016). òficjalnô pòzwa: Repùblika Serbiô (serb. "Република Србија") pòliticzny ùstôw: parlamentarnô repùblika stolëca: Belgrad czasowô cona: UTC+1 państwowé swiãto: 15 gromicznika (Dzéń Państwòwòscë) nôrodny himn: „Bože pravde” ("Bòże Sprawiedlëwòtë") prezydent Aleksandar Vučić (òd 31 maja 2017) premier Ana Brnabić (òd 29 lëpińca 2017) Pòliticzny system. Ùstawòdôwczô władza. Władzã ùstawòdôwczą sprôwiô jednojizbòwi parlament – Nôrodné Zéńdzenié (serb."Narodna Skupština"), jaczi skłôdô sã z 250 nôleżników wëbiérónëch na sztërëlatną kadencjã. Serbiô w „The World Factbook”
Òliwkòwi pawión ("Papio anubis") – to je môłpa z rodzëznë makakòwatëch. Òn żëjë w Africe
Romuald Byzewski (ùr. 10 rujana 1842 w Karwi - ùm. 30 rujana 1905) to béł ksądz, francyszkana - OFM. Òd chrztu miôł miono Jón. Pò skùńczenim gimnazjum w Wejrowie òn béł òd 1861 rokù w klôsztorze Francyszkanów w tim gardze. Pò sztudérowaniu w Belgijsce dożdôł sã ksãżëch swiãceniów, chtërne przëjimnął 5 zélnika 1866. Òn béł profesorã w Prësach, ale jak òstré ùstawë kùlturkampfù, sczerowóné procëm katolëcczémù Kòscołowi nie dôwałë klôsztoróm pòkù òn trafił w 1875 rokù do Zjednónëch Krajów Americzi ë béł ksãdzã tam, a pòmôgôł m. jin. Kaszëbóm. W môlowosce Winona òn béł probòszczã ë pòmôgôł H. Derdowsczémù jak òn wëdôwôł "Wiarusa". Òn ùmarł w 1905 rokù, a jegò grób je w Zjednónëch Krajach Americzi. Lëteratura. Szulist W.: Kaszubi w Ameryce; Szkice i materiały, MPiMK-P Wejherowo 2005, ss. 26,51,74,75,79
Eumhun to òdczëtanié zwãkù ("eum") ë znaczeniô ("hun") hanji (chińsczégò znakù). W dzysdniowim kòrejańsczim, czede hanja zjôwiô sã jakò słowò abò jegò dzél, je wiedno òdczëtiwóny ji zwãk. Abë zrozmiec sóm znak, słowôrze ë szkòłowé ùczbòwniczi pòdôjã nie blós zwãk a téż znaczënk. Baro czãsto słowò abò słowa w znaczënkù są słowama kòrejańsczi a nié chińsczi rodowiznë. Na przëmiôr, znak 愛 w słowôrzach dolmaczony je jakno "sarang ae" (사랑 애 w hangeulu), ga "sarang" òznoczô "lubòta" (znaczënk słowa) a "ae" jegò zwãk. Znak 人 czëtô sã "saram in" (사람 인), ga samò "saram" òznôczô "òsoba" a "in" to zwãk negò znakù. Czede dwa znaczi są razã ë robią jedno słowò 愛人, czëtô sã je "aein" (애인; pò kaszëbskù czëtôj "aj-in"), a òznôczô to mùlka ("lubòta" + "òsoba").
Roczitnik - to je - pòdłùg Kaszëbów - złi dëch, diôbëł co robi mòcny wiater. Òn lubi sedzec w roczicënie i robic z ni sobie piszczówczi do graniô.
Zrzeszéńcowie to pòétné karno, zebróné wkół cządnika "Zrzesz Kaszëbskô" (1933-39): Aleksander Labùda (1902-81) ze Strëszi Bùdë, Jan Trepczik (1907-89), Jan Rómpsczi (1913-69) z Kartuz, Francëszk Grëcza (1911-93) z Pòmieczińsczi Hëtë. Cządnik – z gòdłã "W imię Boga – odrodzenie Kaszub" – miôł za zgrôwã "òdrodã Wiôldżégò Pòmòrzô na spòdlim kaszëbiznë, w nôbëlniészëch ùdbach z pòmòcą i wespółbëcym Pòlsczi, dlô ji dobra". Kaszëbiznã ùznôwelë za apartny słowiańsczi jãzëk. Jich teòretik Sztefan Bieszk (1895-1964), ùrodzony we Fribùrgù (Badenia), ale jegò tatk wëszedł z Kòleczkòwa w Wejrowsczém, pisôł – z ekwiwaleńtama pòlsczima – słôwiącé snôżotã swòji tatczëznë "Sonety kaszubskie", a w 1959 r. ùsadzył gwôsny pisënk. Debiutë Zrzeszéńców przëpadłë na zôczątk trzëdzestëch lat XX stalata. Długò naznôczalë czerënk rozwiju kaszëbsczégò lëteracczégò jãzëka, mającë wërazny cësk na stanowiszcze Młodokaszëbów, òd chtërnëch sã dowiedzelë ò pòzdrzatkach Cenôwë i Ramùłta na kaszëbiznã. Òstawilë dosc tëlé wôżnëch dokôzów, np. zbiérk widzałëch i aktualnëch felietónów lëdzkò-pòliticznëch Labùdë (Guczów Mack gôdô), melodné piesnie ("Kaszebskji Pjesnjôk") i snôżé wiérztë (np. zbiérk "Odecknienié" 1977) J. Trepczika, dolmaczenié Biblëji kaszëbsczi Grëczë (1992), òsoblëwò słowôrze Labùdë (1960, 1981) i "Słownik polsko-kaszubski" Trepczika (1994). Zbiérk Labùdë "Kaszëbsczim jesma lëdã" przënôszô cziledzesąt tekstów-manifestów z mòttã: "Chto dzys nie chce mòwë òjców tczëc, mùszi witro słëgą cëzëch bëc". Szlachã felietónistë Labùdë szedł A. Hirsz. Wiérztë Trepczika tikają trzech témów: historii (np. Piesniô Wendów), jãzëka (np. Tczëwôrtnô jes jak dzejów duch) i miłotë do rodny zemi (np. piesniô Hej mòrze, mòrze, lubòtné mòrze...). Labùda tak ùjął ewòlucjã jãzëka: "...mòże gadac ò lëteracczi kaszëbiznie dzelący sã na baro gwarową i òglową. Pierszô jinaczi sã òd drëdżi tim, że przëjimô wszëtczé dodôwné swòjiznë wszëtczich gwar [...] Znaczącą znanką ti drëdżi je téż ji wikszô apartnota w ùprocëmnienim do lëteracczi pòlaszëznë[...] Jini pisôrze bëlë w sztãdze sã ùniesc nad domôcą gwarã i ùsôdzają w òglowy kaszëbiznie, czemù zôczątk delë znóny lëteratowie [...] Dokôz Majkòwsczégò pt. "Żëcé i przigodë Remusa" je klasykòwym przëmiôrã prozë gwôsno lëteracczi, a "Nowotné spiéwë" Bùdzësza – pòezji. Òdezdrzëwają jich pisôrze młodszégò pòkòleniô, jak Jan Trepczik, Jan Rómpsczi i jini, zbiérający sã wkół cządnika "Zrzesz Kaszëbskô", jaczi tekstë zasługiwają na miono kaszëbiznë òglowy, tj. gwôsno lëteracczi..." (1937). Zrzeszéńcowie ùznelë zasłëdżi Cenôwë, dzãka chtërnémù lud "przëbôcziwô mowę tatków przódë" i Majkòwsczégò, że "skażonô gôdka sta sã nama sjãtô" – słowama Bieszka, co pisôł téż: "Dzél poétów z Labudą i Trepczikę przédnyma (Karnowsczim, Bilotã, Bùdzëszã, Patokã) stworzëlë jistnô dlô se mowę lëteracką o dobëtnëch céchach swojsczëch. Proces zéńdzeniô kaszëbsczich dijalektów w jednę oglowokaszëbską mowę ni mógł jesz dóńc. Bo element rëbacczi (nordowy), nôwôżniészi bodôj, mô chdze môl" (1937). Strach ò kawel jãzëka przewijô sã ù Rómpsczégò.
Òseczi - są kaszëbską wnożëną w pòmòrsczim wòjewództwie, w wejrowsczim krézu, w gminie Chòczewò. 1.) 
Krakòwò (pòl. "Kraków", łac. "Cracovia", miem. "Krakau") - to je nôwikszim gardã ë stolëcą małopòlsczégo wòjewództwa. Je téż wôżnym ùczebnym, pòliticznym ë gòspòdarzczim môlã. Do 1596 beł téż stolecznym gardã Pòlsczi Repùbliczi.
Jezoro Òsëszëno (pòl. "Osuszyno") - to je jezoro ò wiéchrzëznie 33,2 ha w kartësczim krézu, w òbéńdze Kaszëbsczégò Pòjezerzô.
Piôskòwi òzdobnik ("Calamagrostis epigejos") - to je ôrt roscënë z rodzëznë "Poaceae". Ta trôwa rosce ni leno w Eùropie. J. Trepczyk: Słownik polsko-kaszubski, Gdańsk 1994, t. II, s. 265
Jj J, j – dzesątô lëtra pòdstawòwégò łacyńsczégò alfabétu. W kaszëbsczim alfabéce je sztërnôstą lëtrą.
Eùropejskô Bibloteka ("The European Library") – to je cifrowô bibloteka, chtërna dôwô przistãp do 48 nôrodnëch bibloteków. Kąsk w ni je do kaszëbskòjãzëkòwégò czëtaniégò. Bibloteka - kashubian (kaszëbsczi) Eùropeana
Pioter Cëskòwsczi (pòlsczi pisënk: Piotr Ciskowski; ùr. 18 maja 1979 rokù w Pùckù) – kaszëbsczi utwórca i bëtnik kònkùrsów gôdôszów m.jin. “Bë nie zabëc mòwë starków” ë “Rodnô mòwa”. Béł nôleżnikã Kaszëbsczégò Kabaretë FiF. Pisze krótczé pòwiôstczi i òpòwiôdania np.: „Wëjimk żëcégò” w zbiérze „Kaszëbskô nôtëra” (2001). Jakno współùsôdzca napisôł „Pióro do gilgania / Pióro do gëldzëniô”, Gdiniô, wyd. Region, 2004. W 1999 rokù dobëł III môl w prozatorsczim kònkùrsu m. J. Drzéżdżóna w Wejrowie. Prowadzy aùdicje w Radio Kaszëbë. Je jednym z nôleżników Zéńdzeniô Młodëch Ùtwórców Kaszëbsczich. Òn prowadzył kaszëbską stronã w „Nadmòrsczi Gazécé”.
Elżbiéta Bùgajnô ("Elżbieta Bugajnа") - ùr. 1961 rokù je szkólną kaszëbsczégò jãzëka i mô stãpiéń doktora. Òna napisa dosc wiele pò kaszëbskù np. „Ruchna nôdzeje’’abò „Na stikù historii i kùlturë”, a pò pòlskù np.: "Tajemnica Boga Ojca w kaszubskiej poezji religijnej’’. Òna je sekretôra Radzëznë Kaszëbsczégò Jãzëka (2020-2022). Kaszëbskô lëteratura : wëzdrzënë / Daniél Kalinowsczi, Adela Kùik-Kalinowskô ; tłómaczenié na kaszëbsczi jãzëk Dariusz Majkòwsczi, Gduńsk : Kaszëbskò-Pòmòrsczé Zrzeszenié : Instytut Kaszubski w Gdańsku, 2017, s. 307. VIAF "Elżbieta Bugajnа" "Spotkanie autorskie z Elżbietą Bugajną i promocja jej książki" Ruchna nôdzeje
Grzegórz Szalewsczi  (ùr. 1956 rokù w Kòscérzënie - ùm. 28 zélnika 2017 rokù)  -  béł lékôrz i spòlëznowi dzejôrz. Pò skùńczenim sztudérowaniégò medicynë w Gduńskù òn robił w warkù doktóra. Òn zajimôł sã w Rëmi m. jin. kaszëbską kùlturą , ale béł téż starostą we Wejrowie i w tim czasu òd 2000 rokù dzejała jedurnô w gminie strzédnô szkòła - Kaszëbsczé Òglowòsztôłcącé Liceum w Strzépczu. "Odszedł doktor Grzegorz Szalewski"
Trzebiatowskô Gromada – gromada z 1534 rokù, na jaczi bëło stanowioné wprowadzenié w Pòmòrsce protestantizmù jakò państwòwi religije. Genéza gromadë. Refòrmacëjô w Pòmòrsce mia swój zaczątk ò czas panowaniô Bòdżisława X. Miało to dosc tëlé do sprawë z bënowim krizysã sztruktur rzimsczégò Kòscoła, marną efektiwnoscą refòrm, rozwijã hùmanizmù strzód profesorów Akademije w Grifii ë rozkòscérzającą sã kritiką ksãżëznë, a òsoblëwie jich szpecjalnëch prôw. To bëłë le niechtërne przëczënë, dlô jaczich pòmòrsczi nôród chãtno słëchôł na słowa Môrcëna Lëtra.
Klëkòwô Hëta (pl. "Klukowa Huta") – kaszëbskô wies w Pòlsce, w òbéńdze Kaszëbsczégò Pòjezerzô, pòłożonô w pòmòrsczim wòjewództwie, w kartësczim krézu, w gminie Stãżëca na przëgrańczu Kaszëbsczégò Krôjòbraznégò Parkù. Tu w szkòle dzece ùczą sã kaszëbsczégò jãzëka. Wies je na szlachù wòjewódzczi dardżi ë . W òbéńdze szôłtëstwa pòłożoné sã mniészé kòlonie: Danachòwò, Klëkòwô Hëta-Pùstczi
Termin "filozofijô" pòchòdô òd grecczich słów "philos" (miłota) ë "sophia" (mądrosc), ë je dolmaczony jakno "miłota mądroscë". To czim filozofijô dokładno je, abò czim darwô bëc, je samò w se filozoficzną problemą, jaką filozofòwie w historëji rozmajice rozmieli ë traktowelë. Filozofijô mòże bëc rozmiónô jakno discëplina, co òna zajimô sã nôbarżi òglowima ë fùndamentalnyma pëtaniama, chtërné mòże człowiek pòstawic, np.: czim je jistnienié? czim je wiedzba? czim je dobro ë zło? jakô je nôtëra czasu ë rëmù? czim je mëslenié ë swiąda?
Glória Maria Cláudia Pires de Morais (ùr. 23 zélnika 1963) je brazylską teatrownicą.
Prasa - maszina ùżiwónô w gbùrzëznie do zbiéraniô i prasowaniô sana, słomë abò zelonégò (zeloné dlô chòwë), a téż wiązaniô tegò w pãczi.
Wrzos ("Calluna vulgaris" (L.) Hull) – wielelatnô roscëna z rodzëznë wrzosowatëch ("Ericaceae" Juss.). Òn roscë na Kaszëbach, ale rôz czedës bëło gò wicy. Z wrzosu je miód - wrzosnik. Czedës Kaszëbi na zymkù wrzos pôlelë.  wrzosz
Kòlano (pl "Kolano") – to je kaszëbskô wnożëna w òbéńdze Kaszëbsczégò Krôjòbrazowégò Parkù, w pòmòrsczim wòjewództwie, w kartësczim krézu, w gminie Stãżëca. 
York University (Ùniwersytet York) je wôżnym môlã dlô rozwiju nôùczi òd 1959 rokù. Kanada York University bibloteka
Benedicta Boccoli, (Milano, ùr. 11 lëstopadnika 1966) je italską teatrownicą. Benedicta Boccoli Web Page
Balika – to je drzewiany statk do praniô piérzë.
Klészcze ("Ixodida") – to są môłé zwierzãta z rzãdu "Parasitiformes". Òne piją krew, mògą przenôszac chòrobë, a żëją m.jin. na Kaszëbach. Jak klészcz je na człowiekù to trzeba gò jak nôblëżi skórë złapic pincetą i wëjąc. Òne kąsk szlachùją za krziżëwim pajkã.
Dólnô Brodnica (pòl. "Brodnica Dolna") – to je kaszëbskô wies w òbéńdze Kaszëbsczégò Pòjezerzô, w pòmòrsczim wòjewództwie, w kartësczim krézu, w gminie Kartuzë. W òbéńdze szôłtëstwa pòłożoné sã mniészé kòlonie: Òstowò, Sarnowkò. 1.) Brodnica 
Frãcëszk Tréder (ùr. 6 łżëkwiata 1903 rokù w Kòżëczkòwie – ùm. 22 zélnika 1980 rokù - béł kaszëbsczi dzéjôrz. Òn béł szef w Kaszëbsczim Mùzeùm miona Frãcëszka Trédera òd 1947 do 1973 rokù, a pisôł téż pò kaszëbskù. Neureiter F.: Historia literatury kaszubskiej. Próba zarysu. Pòlsczi dolmaczënk Maria Boduszyńska-Borowikowa, Wydawnictwo Morskie, Gdańsk 1982, ss. 202 - 204 VIAF
Łebińskô Hëta – to je kaszëbskô wies w pòmòrsczim wòjewództwie, w wejrowsczim krézu, w gminie Szëmôłd. Tu je szkòła, a w ni dzece ùczą sã kaszëbsczégò jãzëka. Łebińska huta Szkòła
Draszmaszina - to bëła maszina ùżiwónô w gbùrzëznie do draszowaniô (òddzélaniô zôrnów zbòżô òd kłosów), terô to colemało robi kòmbajn. Òna mòże miec pasowé kòło. Dzieje Brus i okolicy : praca zbiorowa / pod red. Józefa Borzyszkowskiego ; [aut. Krzysztof Walenta et al.].Chojnice ; Gdańsk : Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie, 1984, s. 146.
Stôrgard (we zdrojach: "Stargardt", "Stargardia", "Starogard", "Zitarigroda", "Starigardt", "Ztaregard", "Staregarde", "Staregord", "Stargart", "Stargard an der Ihna", "Stargard in Pommern", "Starogród", "Starogród nad Iną", "Stargard Szczeciński"; pòl. "Stargard", łac. "Stargardia", miem. "Stargard in Pommern") - krézewi gard w Zôpadnopòmòrsczim wòjewództwie, nad rzéką Jiną. Tu je kòscół NMP Królewi Swiata, a w nim w 2013 rokù bëła òdprôwiónô Mszô Sw. z liturgią słowa w kaszëbsczim jãzëkù. Pierszi dokùmeńt, w chternym bëło brëkowano miono "Kaszëbë", tikôł môla kòl Stôrgardù (19 strëmiannika 1238 - dzysô to je Dzéń Jednotë Kaszëbów). Pòłożenié. Geògrafné kòòrdinatë: długòta 15°04' E, szérzô 53°34' N Pòdôwczi. Lëdztwò gardu: 71.367 mieszkańców Wiéchrzëzna gardu: 48 km2 1124 Pierszô zmiónka o gradë "Zitarigroda" 1243 Nadanié gardnëch prôw 1292 Lubecczé gardné prawò 3 strëmiannika 1945 Wëzwòlenié gardu Kòscół NMP Królewi Pòlsczi Kòscół swiãtégò Jana Rôtësz Gardné brómë: "Wałowô" "Pirzëckô" "Pòrtowô" Swiãtégò Jana pòlitik Werner von Blomberg aktór Hans Joachim von Werkatz bard Przemysław Gintrowski aktórka Ewa Kasprzyk
Léòkadia Trepczik (ùr. 16 séwnika 1915 w Wejrowie, ùm. 28 lëstopadnika 1998) – kaszëbskô dzejôrka, wedle warkù krôwczka. Białka Jana Trepczika, starka Witosławë Frankòwsczi. Ùrodzyła sã jakò Léòkadia Ùzdrowskô we familie ò kaszëbsczich tradicjach. W ji chëczë gôdało sã pò kaszëbskù, dzéwczãta zajimałë sã rãcznyma robòtama, w tim szëcym i wësziwkã na gwôsné pòtrzebë. Chòdzyła do szescoklasowi Wëdzélowi Szkòłë w Wejrowie i skùńcziła jã z wëprzédnienim. Mia chãc ùczëc sã dali, le òjc sczerowôł jã do prakticzny nôùczi fachù. Zdała egzamin przed Rzemiãsniczą Jizbą w Gduńskù i dobëła méstersczi diplom w specjalnoscë damsczé krawiectwò. Òd 16 zélnika 1953 do 31 zélnika 1954 robiła jakò szkólnô fachù w Państwòwich Wëchòwnëch Zakładach w Wejrowie. W pózniészich latach (jaż do emeriturë) prowadzëła gwôsny zakłôd krawiecczi. Wëùczëła wiãcy jak dwadzesce ùczenków, za co w 1970 dosta òd gduńsczi Rzemiãsniczi Jizbë strzébrzną znakã méstra. W 1988 Centralny Związk Rzemiãsła wëprzédnił jã Złotą Hònorową Znaką Rzemiãsła. Sprôwiała fónkcjã wiceprzédniczczi Egzaminacyjny Kòmisje Rzemiãsniczi Jizbë w Gduńskù, a téż nôleżnika zarządu wejrowszczégò Klubu Seniora. Kòl warkòwégò dzejaniô wiedno nachôda czas na spiéw. Jù òd 16 rokù żëcô spiéwała w chùrze „Swiãto Cecylia” i bëła mù wiérnô przez 50 lat. Pò smiercy pierszégò chłopa, Pawła Czaji, wiele lat samòtno wëchòwëwa córkã Zofiã. W 1955 zôs wëszła za mąż za Jana Trepczika. Przez wiele lat duet Trepczików przë akómpaniamence córczi Zofie (chtërna gra na klawirze) towarził dzesątkóm kùlturalnëch jimprezów na Kaszëbach. Na drëdżim Òglowòpòlsczim Przezérkù Artisticznëch Karnów Rzemiãsła zajimnãlë drëdżi plac. Léòkadia Trepczik bëła téż wespółzałożëcelką Kaszëbskò-Pòmòrsczégò Zrzeszeniô, w robòce chtërnégò ùczãstniczëła przez 40 lat. W 1967 nalôzła sã w karnie pierszich laùreatów Medalu Stolema. Òsta wëprzédnionô, razã z Janã Trepczikã, w dzedzënie pòpùlarizacji za pòpùlarizacjã kaszëbsczich piesniczków. Léòkadia Trepczik przëczëniła sã téż do wëdaniô, pò smiercy Jana Trepczika, dwùtomòwégò pòlskò-kaszëbsczégò słowôrza, nad jaczim Trepczik robił 25 lat. Kòl słowôrza ùkôzała sã téż drëgô edicjô kaszëbsczégò spiéwnika razã z kasetą „Lecë choranko”. Leòkadia Trepczik ùmarła 28 lëstopadnika 1998. Pòchòwanô na wejrowsczim smãtôrzu.
Italskô tarantula ("Lycosa tarantula" L.) – to je ôrt pajka z rodzëznë "Lycosidae". Òna żëje w Italsce i mòże bëc nawetka 3 cm dłudżi.
Wérónika Korthals (ùr. 9 stëcznika 1982 r. w Pùcku) - to je pòlską i kaszëbską spiéwôrką. Òna mùzykùje téż na saksofónie. "Ta cëchò noc" "Kaszëbi na Gòdë II". "Na wiedno" "Velevetka" Welewetka Jinternetowô starna artistczi spiéwô téż Natalia Szroeder
Żëcopis - to je krótczé opisanié dotëchczôsnégò żëcô człowieka, ògrańczoné do wôżnëch faktów.
Kòlbrzég (we zdrojach: "Kòlbrzèg" (Cenôwa); pòl. "Kołobrzeg", miem. "Kolberg") - gard ë gmina w Zôpadnopòmòrsczim wòjewództwie. Tu je mòżlëwé słonowòdowé kąpanié. Kòl 1370 rokù tu bëło gôdóné pò kaszëbskù. Nadanié gardnëch prôw: 1255 Wiéchrzëzna: 25,7 km² Lëdztwò: 46 830 mieszkańców (2014) Stefan Ramułt:"Słownik języka pomorskiego czyli kaszubskiego. Redakcja i korekta Jerzy Treder, Gdynia" 2011, 533. Domôcô starna gardu Cassuben, 1654 Cassubia - Colberg  Òbaczë téż. Kaszëbi
Masłowice są kaszëbską wsą w gminie Tëchómié, w bëtowsczim krézu pòmòrsczégò wòjewództwa. 
Leszczinczi (pòl. Leszczynki) – są kaszëbską wsą w pòmòrsczim wòjewództwie, w kartësczim krézu, w gminie Serakòjce. W 2011 we wsë mieszkało 371 lëdzy. Krótkò leżą wsë Kamiéńca Szlacheckô (2,5 km) i Dłudżi Czerz (2,5 km). Òficjalnô kaszëbskô pòzwã wsë w pòstacje „Leszczinczi” òsta wprowadzónô 1 gòdnika 2009. 
Gòspòdarzeniowô kriza - to je to ekònomicznô rzôdzëzna w gòspòdarzënkù. W Pòlsce bëła takô kriza np. w latach 1929–1935.
Xx X, x – dzwadzestô czwiôrtô lëtra pòdstawòwégò łacyńsczégò alfabétu, brëkòwónô dzys prakticzno w kòżdim alfabéce na łacyńsczim spòdlim. Lëtra ta pòchòdzy òd grecczi lëtrë "Chi" (X, χ) i òd etrusczi "X". Nôczãscy òznôczô spółzwãk [x]. We wespółczasnëch jãzëkach mòże oznôczac równak téż regã jinëch zwãków, na przëmiôr [χ], [ħ], [kʰ], [k͡s], [ʃ], [ɕ], [tʼ], [ɗ], [ʔ], [ǁ], [k͡ʃ], [d͡z], [d͡ʒ], [sʲ], [z].
Wolfgang Amadeus Mozart (ùr. 27 stëcznika 1756 w Salzbùrgù, zm. 5 gòdnika 1791 we Wiedniu) – aùstriacczi (czãsto spòtikô sã téż òkreslenie "miemiecczi") kòmpòzytór i wirtuoz grë na instrumentach klawiszowëch, chternégò twórczosc związanô bëła zwiksza z aùstriacczim Wiedniã. Razã z Haydnã i Beethovenã zaliczóny je do trójczi tpzw. „klasyków wiedeńsczich”. Ùrodzony w Salzbùrgù, jaczi béł wnenczas stolëcą samòstójnégò, w ramach Rzeszë, arcybiskùpstwa (dopierkù w latach 1805–1810 i zôs òd 1814 terenë te stałë sã czãscą Aùstriacczégò Césarstwa). Béł sódmim dzeckã miemiecczégò kòmpòzytora Leopòlda Mozarta i Anë Marii z dodomu Pertl. Miôł starszą ò piãc lat sostrã Mariã i Annã pòzéwóną Nannerl, chtërna téż przejawiała mùzyczné ùzdolnienia. Pòspół z nią, czedë miała 11 lat, małi Wolfgang grëwôł klawesynowé duetë na zasłoniãti jedwabistim materiałã klawiaturze. Òjc – Leopold Mozart – wòzył ich pò całi Eùropie, przez co Wolfgang zaczął chòrowac. W rokù 1761 skòmpònowôł swój piérszi ùtwór – "Menuet i Trio" KV 1. Pòzostała piątka rodzéństwa zmarła w dżibùlczënëch latach. W wiekù trzëch lat Wolfgang, słëszącë grã sostrë na klawesynie, zabawiał sã wëszukiwanim tercji na tim instrumence (jak wspòminô pózni jegò sostra). Òd piątégò rokù żëca ùcził sã grë na klawesynie pòd czerënkã swòjégò òjca. Miona Mozarta. Na chrzce nadano mù miona "Joannes Chrysostomus Wolfgangus Theophilus", pierszé na czesc swiãtégò katolicczégò patrona dnia ùrodzeniô Jana Chryzostoma, "Wolfgang" na pamiątkã dziadka ze stronë matczi, a "Teofil" na pamiątkã òjca chrzestnégò. Przez wiãkszosc żëca kompòzytor pòsługiwôł sã równak mionama "Wolfgang Amadé". "Amadé" to francëskô wersjô grecczégò miona "Teofil" ("drëch Bòga" abò "ùmiłowany przez Bòga"). Czedës ùżiwôł także wersji włosczi ("Amadeo"). We wczesnëch dokùmentach wëstãpòwała téż fòrma Wolfgang Gottlieb ("Gottlieb" to miemiecczé tłumaczenié dlô "Teofil"). Natomiast nigdë nie ùżiwôł nôbarżi rozkòscérzóny dzysô łacyńsczi wersji "Amadeus". Za młodu starszi ùżywalë téż zdrobnień "Wolferl", "Wolfgangerl" i we wczesnëch czasach "Wolfi", ò czim je wiedzec z lëstów òjca. Kùńc żëcô. Mozart spãdzôł òstatné lata swòjégò żëcô we Wiedniù, gdze do dzysù mòżna zwiedzac jeden z jegò apartaméntów przë Domgasse 5, pòłożony w pòbliżu katedrë Sw. Szczepana. W bùdinkù tim Mozart skòmpònowôł w 1786 "Weselé Figara". Jesz w rujanie 1791 nikt bë nie przëpùszczôł, że za dwa miesące Mozart ju nie bãdze żëł. Przez wiele lat nie bëło wiedzec, co bëło przëczëną smiercë kòmpòzytora, romanticznô tradicjô zas stwòrziła wkół tegò faktu wiele fantastycznëch legeńd. Pò długòtrwałi mediczni analize Antona Neumayra ùstalono równak dosc szczegółowi przebiég chòrobë Mozarta, w chterny òpise znajdują sã taczé òbjawë, jak: wësokô gòrączka, òbfité wëdzélanié pòtu i wësëpka, zapôliwny stón i nabrzëmienié w òbrãbie nogów. Smiérc przerwała robòtã Mozarta nad mszą żałobną "Requiem". Na prosbã białczi Mozarta dzeło to dokòńczëlë jegò drëszë kòmpòzytorë, Joseph Eybler i Franz Xaver Süssmayr. W rãkopise Mozarta òstatné nutë pòstawioné jegò rãką przëpadają na 8 takt partii wòkalnëch "Lacrimosa". Długò wierzono, że Mozart zmarł w nãdzë i zapòmnieniu, pòchòwany w grobie dla ùbòdżich. Ale naprôwda, chòc jegò twórczosc nie bëła ju tak mòdnô we Wiedniu, dali òtrzimywôł równak znaczącé przëchòdë z rozmajitëch stron Eùropë.
Mierëszëno - to je kaszëbskô wies w gminie Pùck, w pùcczim krézu pòmòrsczégò wòjewództwa. Pierszô zmiónka ò Mierëszënie pòchôdô z 1286 rokù - Mscëwòj II. Tu w mierësczi Spòdleczny Szkòle dzece ùczą sã kaszëbsczégò jãzëka. Szkòła 1.) (kasz. 
Aleksander Tomaczkòwsczi (1909-1979) - kòle 20 lat béł w Kaszëbsczim Karnie Piesni i Tuńca "Kaszëbë" z Kartuz. W latach 1971-1979 czerowôł jiném karnem piesni i tuńca. Jakno kòmpòzytor wëzwëskiwôł lëdową piesnią. Szerok znóny je jegò refren: "Cynda, cynda, cynda dô/ kaszëbskô kapela grô." "Kaszubska kapela ..."
Paul Breza (ùr. 23 czerwińca 1937 rokù w gardze Winona, Minnesota), ksądz w kòscele katolëcczim, dzéjôrz kaszëbsczi. Ksãżé swiãcenia òn przëjimnął 1 czerwińca 1963 rokù i béł kòl 50 lat ksãdzem w rozmajitëch kòscołach. Terô ksądz Breza prowdzy mùzeum i dbô ò kaszëbską kùlturã w Zjednónëch Krajach Americzi. Òn lubi Bëtowò. Ks. Paul Breza
8. Strëmiannika. 1908 - 15.000-25.000 białk robiącëch w fabrikach ruchnow sztrëjkùją w Nowim Yorku i Chicago dla lepszich praw warkòwech i detkow za robote białk, czej òsta inspiracëjo dla Dna Białk. 1910 - Midzënôrodny Dzéń Białk Robiacech ùsôdzony na 2. konferencëji socjalistecznech białk w Kopenhadze dla lepszich praw białk i prawa welowania dla bialk. 1910 - W Szpańskô krol Alfonso XIII dawa szpansczim bialkom prawo sztudérowônio na uniwersitetach. 1911 - Pierszi Dzéń Białk Robiacech swiãtowany w Aùstriô, Denskô, Miemieckô i Szwajcarskô. 1913-1914 - Bialki w Europeji protestujô procëm I swiatowë wòjnë. 1914 - Pierszi Dzen Białk Robiacech swiãtowany tez w Szwedzkô i Ruskô (wedl. kaladarza julianscziego, sledni tidzen godnika). 1917 - Ruskie białki na Dzéń Białk organizeja sztrëjki i protestowe demonstraceje (z parola "chleba i pokoju") procëm glodowi, procëm wòjnë i procëm monarchii jako Rewolucejô Gromicznikowo (8. stremiannika gregorianscziego to 23. gromicznika julianscziego), sledni rusczi cesorz car Niklosz II musi tedy abdekowac, czej dawa zaczatk Rewoluceji Pazdzérznikowej nego roku. 1922 - Pierszi Dzéń Białk swiãtowany w Chinëch. 1939 - Pierszi Dzéń Białk swiãtowany w Szpańskô. 1939 - W Gdini òtemkłe kino "Gwiôzda", po wojnie to kino Bôłt, kino Warszawa. 1977 - ONZ usodza Midzënôrodny Dzéń Praw Białk i Pokoju jako swiãto wszetczech panstw noleznich do ONZ. 2011 - Je òbchôdzone swiãto 100 lat Midzënôrodnego Dnia Białk. 1822 - Ignacy Łukasiewicz, pòlsczi chemik, aptekorz, ùsôdzca 1839 - Josephine Cochrane, amerikańskô usodzôrka (ùm. 1913) 1892 - Juana de Ibarbourou, urugwajskô poetka i runitka (ùm. 1979) 1896 - Charlotte Whitton, kanadejskô gazetniczka i politikôrka, pierszô białka jako burmester Ottawy (ùm. 1975) 1902 - Louise Beavers, afroamerikańskô teatrownica i spieworka (ùm. 1962) 1909 - Beatrice Shilling, anielskô inzinierka, rajdowniczka motoceklowa (ùm. 1990) 1945 - Sylwia Wiegand, amerikańskô matematiczka 1947 - Carole Bayer Sager, amerikańskô kompozitorka, spiewôrka, malôrka 1982 - Kat von D, meksikansko-amerikańskô artistka tatuazu 415 - Hypatia, anticzna greckò-egipskô filozofka neoplatońskô, astronomka i matematiczka 2001 - Jón Piépka, kaszëbsczi poeta, runita (ùm. 2001) Jak le spiéwac zaczną drózdë, wnet na pòlach pòkôżą sã brózdë.
Malene Winter Mortensen, (ùr. 23 maja 1982) je spiéwôrką z Dëńsczi. "Paradise (2003)" "Date With A Dream (2005)" "Malene (2006)"
Alojzy Bùdzysz (urodzoni 10 czerwińca 1874 w Swiecënie, ùmarłi 23 gòdnika 1934 w Pùckù) - nordowi kaszëbsczi ùtwórca . Ùrodzył sã w familie szkólnëch. Òn skùńcził Seminarium Szkólnëch w Grëdządzu i zaczął robòtã, a ùcził w Dolmiérzu, Szëmôłdze, Wiczlińsczich Pùstkach ë Mrzezënie. W Kôrlëkòwie pò zakùńczenim I swiatowi wòjnë òn krótczi czas béł szôłtësã. W 1923 r. òn przëcygnął do Pùcka i mieszkôł w klôsztorze sostrów elżbiétanków. W 1928 r. zaczął Bùdzysz pùblikòwac kaszëbsczé dokazë w pismionie „Przyjaciel Ludu Kaszubskiego” (I seriô 1928–1929) redagòwónym przez niemiecczégò slawistã Friedricha Lorentza. Jegò tekstë ùkazywałë sã téż w miesãcznikù „Bënë ë bùten” (1930), „Gryf Kaszubski” (1931–1932) ë ju pò jegò smiercë w drëdżi serie pismiona „Przyjaciel Ludu Kaszubskiego” (1936–1938). A. Bùdzysz drëkòwôł m.jin. w: "Przyjaciel Ludu Kaszubskiego", "Gryf (cządnik)", "Bënë ë Buten", "Wiérny Naszińc" ë "Gryf Kaszubski". Dzél jegò dokôzów òstôł òpracowóny bez Jana Drzéżdżóna ë wëdóny w 1982 r. w ksążce "Zemja kaszëbskô", dze òpisywô snôżotë swòji tatczëznë. Alojzy Bùdzysz ùrôbiôł òpòwiadanié, facecjã, anegdotã i hùmòreskã, dolmaczoné na pòlsczi przez Jana Drzéżdżóna w "Modrej krainie"[1]. Jegò "Dokôzë" zebrôł ë zrëchtowôł w nowim pisënkù Róman Drzéżdżón. Ùsôdztwò A. Bùdzysza miało wiôldżi cësk na czile kaszëbsczëch lëteratów, w tim m.jin. na Aleksandrã Labùdã, Jana Trepczika czë téż Jana Drzéżdżóna. F. Neureiter: Historia literatury kaszubskiej : próba zarysu, przełożyła Maria Boduszyńska-Borowikowa ; wstępem opatrzył Tadeusz Bolduan, Gdańsk : Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie, Oddział Miejski, 1982, ss. 163 - 165 Wëjimk z ùsôdztwa A Bùdzysza, w tim: "Jak Kùlómbószów Krësztof tã Amerikã wëkrił" Worldcat
Ògardowô pòtrôwnica (kaszëbskô malëna) - ("Fragaria × ananassa" "Fragaria × ananassa", Syn. "Fragaria × magna") to je roscëna - miészańc - dwóch ôrtów pòtrôwniców z rodzëznë różowatëch ("Rosaceae" Juss.). Na Kaszëbach bëlną wiéchrzëznã zabiérają te roscëznë. Òne mògą miec lécczi. Wiele ògardowëch pòtrôwniców mają gbùrze w òbéńdze Kaszëbsczégò Pòjezerzô. Je nawetka Kaszëbskô Stowôra Producentów Pòtrôwniców w Kamińcë Szlachecczi, a kaszëbskô malëna je achtnionô w Eùropejsczi Ùniji. Kaszëbskô malëna 2009 Kaszëbskô malëna w Eùropejsczi Ùniji wijhars w Gdynie kaszëbsczi kùch z pòtrôwnicą " Truskawka Kaszubska" (Kaszëbskô malëna) 2013
Hopë (pòl. "Hopy") - to są kaszëbską wsą w pòmòrsczim wòjewództwie, w kartësczim krézu, w gminie Przedkòwò. 
Czelno ("Kiélno", pòl. "Kielno") – kaszëbskô wies w Pòlsce w òbéńdze Kaszëbsczégò Pòjezerzô, pòłożonô w pòmòrsczim wòjewództwie, w wejrowsczim krézu, w gminie Szëmôłd. Czelno je pòłożoné kòl 20 km òd krézowégò gardu Wejrowò. Tu je kòscół ë szkòła. Tu ùrodzony je Alojzy Nôgel. 
Niepòczołejce abò Niepòczołowice (pòl. "Niepoczołowice") – kaszëbskô wies w Pòlsce w òbéńdze Kaszëbsczégò Pòjezerzégò, pòłożonô w pòmòrsczim wòjewództwie, we wejrowsczim krézu, w gminie Lëniô w òbéńdze Kaszëbsczégò Krôjòbrazowégò Parkù. Tu w szkòle dzece ùczą sã kaszëbsczégò jãzëka . Wies je na szlachù zaniechóny òd lat banowi sécë Kartuzë-Serakòjce-Lãbórg. Niepòczołejce - wies i czile pùstków rozdrzëconëch w pôłniowim dzélu gminë, na zberkù Mirochòwsczich Lasów. Historiô. Pierwszé wiadło ò Niepòczołejcach pòchôdô z 1368 rokù. W kùńcu 16. stalatégò miéwcama wsë bëło trzech Pellów, J. Bòrsz i P. Niemirowicz. Pò 1772 rokù gruńtë Niepòczołejc pòdzeloné òstałë na czile dzélów, twòrzącë gbùrską wies i wëbùdowóny kòle drodżi do Królewsczi Kamiéńcë fòlwark. Mieszkeńcowie kòrzëstalë z pòcztë w Serakòjcach, a môlowô szkòła bëła ewanielickô. W midzëwòjnowim cządze kòle wsë bëła pòlskò-miemieckô greńca. Na przełómanim 19. i 20. stalatégò wies stała sã sedzbą gromadë, jakô w 1928 rokù razã z całim lińsczim wójtostwã òstała włączonô do kartësczégò krézu. Czekawinczi. Niepòczołejce są bëlnym môlã zôczątkù wanogów w pôłniowi a zôpadny dzél "Mirochòwsczich Lasów", a téż nad "jezora Swiãté i Kamieniczno". W Niepòczołejcach stoji szlachòta Nëczka - Dëcha ze szlachù "Pòczuj Kaszëbsczégò Dëcha" w gminie Lëniô. 
Pikón - jeden z 13 "Dëchów", jaczé stoją w gminie Lëniô na turistno-nôtërnym szlachù ò pòzwie "Pòczuj Kaszëbsczégò Dëcha". Òpisënk Aleksandra Labùdë. Pikón - je to mërawi duch, sprôwca kôłtunów i dołemnotë, zadôwóny przez czarownice. Lëdze gôdalë : - "Czarownica mù zada Pikóna, bò kôłtun mù sã wëwijô." - "Chto je dołemónowati, ten mô w se Pikóna." - "Nasz czarzbón mòże wëgóniac zadónégò Pikóna" - "Żebë w ce Pikón wnëkôł!" Szlachòta. Pikón stoji w Lewinie, kòl Starże, przë stegnie do kùrhanów.
Peperlëszka ("Cantharellus cibarius") - to je grzib z rodzëznë peperlëszkòwatëch. Dosc wiele peperlëszków rosce m. jin. w kaszëbsczich stronach òb lato. Kaszëbi je jedzą. Jich szmaka je pikantnô, stąd téż nazwa pieprznik. To je grzib, chtëren mô miãsati, bezsklący kapelusz żôłti farwë (do 12cm przemiarë). Nôprzód ten kapelusz je wëbrzëszóny, pòtemù sã rozszerzô i ùrôbiô we westrzódkù zagłãbienié,knąpkòwi, a pòtemù ledłowati. Jegò zbérk je wëdãti ë pòdwiniãty. Wiôrzta miąższu ùsôdzô fałdë co przëpòminają blaszczi, chtërne są téż żôłti farwë. Niżi òn przechòdzy w trzon chtëren je miãsati i nie różni sã farwą òd resztë grzëba 3-7 cm dłudżi. Òn je dosc twardi i czasem zdżiãti. Jegò farwa nié mùszi bëc jinô òd resztë grzëba, ale mòże bëc jasniszô. Peperlëszczi roscą w lëscatëch ë jiglënowëch lasach, w grëpach ë są rozmaiti wiôlgòscë. Razem z pólnicą nôleżi do nôbarżi znônëch w naszim òkòlim grzëbów. Leno szkòda że corôz trudni gò mòżna nalézc. Òdmiany. Cantharellus cibarius var. albipes Peck (1903)[14], Cantharellus cibarius var. atlanticus Romagn. (1995) - holotyp nalazłi we Francji, na plantacji sosny nadmòrsczé (Pinus pinaster Aiton)[15]. Cantharellus cibarius var. carneoalbus (R. Heim) Corner (1966)[16], Cantharellus cibarius var. inodorus Velen. (1939)[17], Cantharellus cibarius var. latifolius Heinem. (1966)[16] Cantharellus cibarius var. longipes Peck (1904)[13] Cantharellus cibarius var. multiramis Peck (1901)[18] , Cantharellus cibarius var. pallens Gerhardt (2001), Cantharellus cibarius var. pallidifolius A.H. Sm. (1968)[19], Cantharellus cibarius var. roseocanus , Redhead, Norvell & Danell (1997)[20], Cantharellus cibarius var. rufescens Cetto (1991), Cantharellus cibarius var. rufipes (Gillet) Cooke (1883), Cantharellus cibarius var. squamosus Pöll ex J. Murr (1916) - òdmiana co wëróżniô sã cwiardym trzonem, i kapeluszem pòkrytim cemnymi łuskami, wyzdrzi jak pieprznik pòmarańczowi (Cantharellus friesii Welw. & Curr.)[21], Cantharellus cibarius var. tenuis Romagn. (1995) - holotyp nalazłi we Francji, westrzód bielistczi sewé (Leucobryum glaucum) pòd sosnó nadmorskô (Pinus pinaster Aiton)[22], Cantharellus cibarius var. umbrinus R. Heim ex Eyssart. &amp ; Buyck (2000) - holotyp nalazłi we Francji, na glebie, westrzód bluszczu (Hedera L.) pod dãbami (Quercus L.)[23]. Bazonimem dlô té òdmiany béł pòdgatunek Cantharellus cibarius subsp. umbrinus R. Heim (1960). Fòrmy. Cantharellus cibarius f. cibarius Fr. (1821)[12], Cantharellus cibarius f. pallidus R. Schulz (1924)[24]. Synonimy. Agaricus alectorolophoides Schaeff. (1774) Agaricus chantarellus L. (1753) Agaricus chantarellus Bolton (1788) Alectorolophoides cibarius (Fr.) Earle (1909) Cantharellus alborufescens (Malençon) Papetti & S. Alberti (1999) Cantharellus cibarius f. neglectus M. Souché (1904) Cantharellus cibarius subsp. flavipes R. Heim (1960) Cantharellus cibarius subsp. nanus R. Heim (1960) Cantharellus cibarius subsp. umbrinus R. Heim (1960) Cantharellus cibarius var. albidus Maire (1937) Cantharellus cibarius var. alborufescens Malençon (1975) Cantharellus cibarius var. albus Fr. (1937) Cantharellus cibarius var. bicolor Maire (1937) Cantharellus cibarius var. cibarius Fr. (1821) Cantharellus cibarius var. flavipes (R. Heim) Corner (1966) Cantharellus cibarius var. flavipes R. Heim ex Eyssart. &amp ; Buyck (2000) Cantharellus cibarius var. nanus (R. Heim) Corner (1966) Cantharellus cibarius var. neglectus (M. Souché) Sacc. (1905) Cantharellus cibarius var. pallidus R. Schulz (1924) Cantharellus cibarius var. salmoneus L. Corb. (1929) Cantharellus cibarius var. umbrinus (R. Heim) Corner (1966) Cantharellus edulis Sacc. (1916) Cantharellus neglectus (M. Souché) Eyssart. &amp ; Buyck (2000) Cantharellus pallens Pilát (1959) Cantharellus rufipes Gillet (1874) Cantharellus vulgaris Gray (1821) Chanterel alectorolophoides (Schaeff.) Murrill (1910) Chanterel chantarellus (L.) Murrill (1910) Craterellus cibarius (Fr.) Quél. (1888) Merulius alectorolophoides (Schaeff.) J.F. Gmel. (1792) Merulius chantarellus (L.) Scop. (1772) Merulius cibarius (Fr.) Westend. (1857) Biografiô: Eisenreich Wilhelm, Handel Alfred, Zimmer Ulte. E., Przewodnik do rozpoznawania roślin i zwierząt na wycieczce, Warszawa 2000, s.36.
Czôrnogłowòwi piechtôrz ("Calathus melanocephalus melanocephalus") - to je bączk z rodzëznë szczipówkòwatëch. Òn żëje np. pòd kamieniama m. jin. w Eùropie.
Diliżans - to bëła wiôlgô zamkłi kòłòwi tërlëka na sztërë abò szesc kòni ùżiwónô do pòłòwë XIX stalata do wòżeniô lëdzy i pòcztowëch przesélków na wëbrónëch trasach pòdług rozłożeniô gòdzyn jazdë.
Kaszëbsczi alfabét (kaszëbsczé abécadło) to je alfabét kaszëbsczégò jãzëka. A, Ą, Ã, B, C, D, E, É, Ë, F, G, H, I, J, K, L, Ł, M, N, Ń, O, Ò, Ó, Ô, P, R, S, T, U, Ù, W, Y, Z, Ż Wôżné są téż taczé spółzwãczi jak: Cz,Dz,Dż,Ch,Rz,Sz Przed 1997 rokiem bëła rozmajitosc w krãgù kaszëbsczi òrtografie. Chùtkò stałë sã równak normą zapisënczi „ò” i „ù” w nagłosu i pò współzwãkach: p, b, m, w, f, a téż k, g, ch, h np. òrganë, ùchódnik, pòmùchla, bùk,mòra, wòjewództwò, fòtografiô, kùropatka i jin. ÙCHWÔLËNK NR 7/RKJ/10 Z DNIA 06-07-2010 R. W SPRAWIE SZËKÙ KASZËBSCZÉGÒ ABÉCADŁA 1. Radzëzna Kaszëbsczégò Jãzëka ùstaliwô szëk kaszëbsczégò abécadła jakno: A, Ą, Ã, B, C, D, E, É, Ë, F, G, H, I, J, K, L, Ł, M, N, Ń, O, Ò, Ó, Ô, P, R, S, T, U, Ù, W, Y, Z, Ż. W słowach, w chtërnëch wëstãpiwają lëtrë z cëzëch alfabetów (np. ü, ê, à), lëtrë te są w szëkù zrównywóné z lëtrą bez diakriticznëch znaków, chòc same te diakriticzné znaczi są òbrzeszkòwé. 2. Radzëzna Kaszëbsczégò Jãzëka bédëje pòstãpné kaszëbsczé pòzwë znaków abécadła: A /a/, Ã /ã/, Ą /ą/, B /bé/, C /cé/, D /dé/, E /e/, É /é /, Ë /szwa/, F /éf /, G /gé/, H /ha/, I /i/, J /jot/, K /ka/, L /él/, Ł /éł/, M /ém/, N /én/, Ń /éń/, O /o/, Ò /ò /, Ó /ó/, Ô /ô/, P /pé/, R /ér/, S /és/, T /té/, U /u/, Ù /ù /, W /wé/, Y /igrek/,
Szëmich - jeden z 13 "Dëchów", jaczé stoją w gminie Lëniô na turistno-nôtërnym szlachù ò pòzwie "Pòczuj Kaszëbsczégò Dëcha". Òpisënk Aleksandra Labùdë. Szëmich - je to strogòtlëwi duch lasów, ògradzan ùbëtnëch cyszawów i zdôlnëch szëmów. Szëmich dzejô le dëcht w lasach. Spiéwie lasowim zwierzëcóm. Lëdze gôdalë : - "Zagrôł Szëmich spiéwã lasów." - "Szëmich dôł jim ùtulenié głãbòk w lese. " - "Biej do lasa, a bãdze cë ùbëtno w òbarnim Szëmicha!" Szlachòta. Szëmich stoji w Pòbłocim, przë spòdleczni szkòle.
Môrcën Lëter (miem. "Martin Luther") (1483 - 1546) - béł miemiecczim zôkònnikã, a pòtemù przédnym refòrmatorã, ni leno dlô Miemców, ale w swiece. Òn wspiéróné przez ksyżãt szerzwił deje refòrmacji. Òn ùsadzył m.jin. "Exegetica opera latina". Dlô lëtersczi wiarë to jô baro wôżny człowiek.
Universidade Federal da Bahia (Ùniwersytet Federal da Bahia) je wôżnym môlã dlô rozwiju nôùczi òd 1946 rokù. Brazylskô Universidade Federal da Bahia
Sëlëczëno (pl. "Sulęczyno") – kaszëbskô gminnô wies w Pòlsce pòłożonô w pòmòrsczim wòjewództwie, w kartësczim krézu, w gminie Sëlëczëno. Sëlëczëno je turistnym òstrzódkã z wiele wczasowima chëczama ë agrokwatérama. Tu je kòscół. Tu w szkòle dzece ùczą sã kaszëbsczégò jãzëka . W òbéńdze szôłtëstwa pòłożoné sã miészé kòlonie: Bùkòwô Góra, Kłodno, Maùszewsczi Òstrów, Nowi Dwór, Zëmnô Góra 
Zwëczajnô pielniczka ("Berteroa incana" (L.) DC.) – to je ôrt roscënë z rodzëznë kapùstowatëch "Brassicaceae". Kaszëbi mògą na niã gadac pielniczka. Lëteratura. Jan Trepczyk: Słownik polsko-kaszubski t. 2, s. 129; Gdańsk 1994 ISBN 83-85011-73-0
Kòlbôłtëcczé Centróm Kùlturë – to je samòrządnô jinstitucjô kùlturë. Òno je òd 1992 w Gduńsku, a jegò robota polégô na promòwanim pòmòrsczi kùlturë w kraju ë za grańcą, a téż prezentowaniu we wòjewództwie i krôju zagrańcznégò ùróbkù kùlturowégò, òsoblëwò bôłtowëch krôjów. Sedzbą Centróm je dosc stôri bùdink.
Lisabón - to je stolëca Pòrtugalsczi.  
Gra dlô dzëcy . Gra je rozegracëjã wedle wëznaczonych riglów, jakbe ôrt biôtczi rozgrywunô wedle ustalonych zasad. Gra me służëc jakò lùbkosc, miły spãdzenié wòlnegò czasu i rozrywka. Gra je jinszy od zabawe bò w grze sum elemente biôtczi, miónczëznë i hazardu. Më charakter jawny, z dokładnym opsënkã riglów i zasad. Pasownó gra mòże rozkòscérzac cëchë òsobòwô i rozëm młodigò człowiéka. Ùczi robòte wespół, wërôbi refleks, rozeznanié i intelekt ( pamiãc, mëslenié, mòwa ).Bëtnictwo w dobrze przësztelowuny grze sztôtuje ceche charakteru: opanowanié, dążenié do célu, poradzenié z procëmnotã. Kôżdy gra mùszi bëc pasowné do lat, stopnia sprawnosce fizyczné i zaintersowaniégò .
Nôrodny Pòlsczi Bank ("Narodowy Bank Polski, NBP") - to je centralny bank w Pòlsce z sedzbą w Warszawie. Òn je òd 1945 rokù. Ten bank je wôżny w pòlsczi gòspodarsczi pòlitice. Pòlsczi pieniądz "złoty" je pòd jego kòntrolą. Nôrodny Pòlsczi Bank ùstôw
Drobnokwiatowi tuj ("Erysimum cheiranthoides" L.) – to je ôrt roscënë z rodzëznë kapùstowatëch "Brassicaceae". Kaszëbi mògą na niã gadac tuj.
Macy Gray (Natalie Renee McIntyre), (ùr. 6 séwnika 1967) je amerikańską spiéwôrką.
Lëscëna – to je ùkłôd lëstów, a roscënë jinaczą sã midzë sobą jich ùłożenim. Rozmajité ôrtë mają je rozmajice ùłożoné na chłądze. Do nôbarżi tipòwëch słëchô lëscëna: skrãtoległô, nakrziżległô, naprocëmległô i òkrãżnô. Wszëtczé lëstë sã dzeli na pòjedińczé (taczé co mają jedną lëstową blaszkã) i złożoné (mają wicy lëstowëch blaszków). J. Trepczyk: Słownik polsko-kaszubski, Gdańsk 1994, t. II, s. 281
Robert Schuman (ùr. 29 czerwińca 1886 r. w Luksembùrgù, ùm. 4 séwnika 1963 r. w ScyChazelles kòl Metz) - pòlitik francësczi ùznôwóny za jednégò z òjców sparłãczony Europë. R. Schumana starszi pòchòdzëlë z Lotaringii, dokądka wrócëlë niedługò pò narodzenim tegò knôpa. Lotarinigô przënôléga tej do Niemców i Schuman òdebrôł niemniecczé sztôłcenié - skùńcził prawò na Ùniwersytece Humboldta w Berlinie. Czej pò I swiatowi wòjnie Lotarynga òsta zwróconô Francji, Schuman aktiwno włącził sã do francësczégò żëcégò pòliticznégò. W rokù 1919 pierszi rôz zdobéł mandat depùtowónégò do Zgromadzeniô Narodowégò (fr."Assemblee Nationale"). Robił jaknò parlamentarzista do rokù 1940, czej Rząd Vichy ùmiescył gò kùreszce w domòwim areszce. Rok pózni Schuman ùcekł z aresztu i przëłącził sã do ruchù zatôrczënkù (procëmnotë). Walka z nazyzmã dała mù wiôldżi autoritet w zestawienim z jinszima pòlitikama òskôrżiwónyma ò kolabòracjã z Niemcama. Òd 24 XI 1947 do 26 lëpińca 1947 pełnił fónkcjã Premiera Francji. W latach 1948-1953 pełnił fónkcjã minystra zagreńcznëch sprawów Francji. W maju 1950 r. Schuman w wespółrobòce z Jeanã Monnetã i kanclerzã Niemców Kònradã Adenauerã doprowadzył do pòrozmieniô midzë Francją a Niemcama w sprawie wspólnégò zarządzywaniô przemysłama stalowim i wãglowim na terenie Zôgłãbiô Ruhrë. W ten spòsób pòwstała Europejskô Wspólnota Wãgla i Stalë, jaczi nôstãpcą je dzysdniowô Wspólnota Europejskô. Deklaracjã Schumana pòdpiselë 9 maja 1950 rokù - dlô ùpamiãtnieniô tegò dnia 9 maja òbchòdzymë jakò Dzéń Europë. W latach 1958-1960 Schuman Béł przewòdniczącym Parlamentu Eurpejsczégò. Ùmarł 4 séwnika 1963 rokù w Scy-Chazelles kòl Metz. 14 maja 2004 r. Kòscół katolëcczi rozpòczął proces beatifikacyjny Roberta Schumana. Jean Rey, znóny belgijsczi pòlitik, przewòdniczący Kòmisji Europejsczi w kadencji 1967-70, rzekł òbczas jednégò ze swòjich pùblicznëch wëstãpieniów: "Przińdze dzéń, czej zbùdëjemë Stanë Zjednoczoné Europë, że pùdzemë pòchilëc sã nad grobã Schumana i zwiedzëc jegò dodom w Scy-Chazelles, tak jak Amerikónie jidą zwiedzac chëcz Jerzégò Waszingtona w Mount Veron"
Lëpienié (we zdrojach: "castrum Lipene" 1249, "Lipen" 1265, "terra Lipene" 1269, "Lippene", "Leppene" 1276, "Lippen" 1290, "Wendenburg", "Lipenitz" 1303, "Lippen" 1337, "Lippehne", "Lippeen"; pòl. "Lipiany", miem. "Lippehne") - garc we pirzëcczim krézu w Zôpadnopòmòrsczim wòjewództwie.    Lëdztwò gardu: 4.159 (2008) Wiéchrzëzna gardu: 5,54 km2
Klémãs Derc (pòl. Klemens Derc), (1900-1977) béł kaszëbsczi ùtwórca. Òn ùrodzył sã 24 séwnika 1900 rokù w Gniéżdżewie i miôł wiele do ùczinkù z téatrã np. w Wejrowie ("Teatr Kaszubski im. J. Karnowskiego").
Pòwiesc - zort lëteraturë piãkny, narracyjny dokôz, chteren òpisywô rozbǜdowóny cyg zdarzeniów. Klasicznô pòwiesc je pisanô prozą, w chternej wiele je dwugôdków, òpisënków akcëjô i naturë, pòdzelonô je na dzéle. W klasyczny pòwiescë westãpiwô wszetkòwiedzący òpòwiôdôcz i wielowątkòwô fabla. Historëjô. Pierwszé pòwiescë pòwstałë ju w antikòwich czasach. W Grecëji powiecë pisôł m.in. Ksenofont z Efezu ("Oowieści efeskie"). Bëła to pòwiesc awanturniczô i melodramaticznô. W Rzimie autorama pòwiescë bëlë Petroniusz ("Satyricon") i Apùlejusz ("Metamorfozy albo złoty osioł"). Do rozwiju pòwiescë przëczënił sã strzédnowieczny epos ricersczi. W epoce òdrodzeniégò baro wôżny dokôz dôł François Rabelais ("Gargantua i Pantagruel"). W barokù nadzwëkòwą pòwiesc ("Don Kichot") napisôł Miguel de Cerwantes. Wiôldżi rozwij pòwiescë nastôł w òswiecenim, a pòtimù w XIX stolaté. listownô dialogòwô pòwiesc rzéka szkatułkòwô strzemiń swiąde tendencyjnô edukacëjnô biograficznô
Kaszëbsko-Pòmòrsczé Mùzeùm bëło w Sopòce òd 1913 rokù. Òno dzejało tu do 1914 rokù. Béł to bëlny ôrt rozkòscérzaniô kaszëbiznë midzë lëdzama z bùtna Kaszëb. Wiele zrobił w nim dr Aleksander Majkòwsczi.
Jón Patock (ùr. 10 lëstopadnika 1886 rokù – ùm. 3 łżëkwiata 1940 rokù w Grëdządzu) - pòchôdzôł ze Strzelna kòl Pùcka. Òn béł fòlkloristą, runitą i szkólnym. Pò skùńczeniu w 1908 rokù seminarium dlô szkólnëch w Kòscérznie òn robił jaknò szkólny w Strzelnie, Chiloni i Gòscëcënie. Pózni òn béł czerownikã elementarnëch szkòłów na Rãbie i w Żukòwie. Òd 1920 rokù to béł zastãpca szkòłowégò szpektora w Kartuzach, a òd 1925 rokù krótczi czas szkòłowi szpektor w Sëlëczënie, pózni w Brodnicë i òd 1930 rokù w Grëdządzu. Òd 1932 rokù òn ùcził w priwatnym gimnazjum w Gdini. Òstatné lata robòtë òn béł rektór grëdządzczi pòwszechny szkòłë. 4 séwnika 1939 r. gò zaaresztowelë Miemcë. Òn wespółrobił m. jin. z "Gryfem", "Miteilungen des Vereins für Kaschubische Volkskunde", "Gryfem Kaszubskim", "Zrzëszą Kaszëbską", "Kaszubami", "Latarnią Morską", "Słowem Pomorskim" i "Ilustrowanym Kurierem Codziennym". VIAF
Bruksela - to je gard w Belgijsce ë ji stolëca. Bruksela to je téż stolëca Eùropejsczi Ùniji. wiéchrzëzna: 161,38 km² lëdztwò: 1 147 876 mieszkańców (2012) Rozmajitoscë. Tu biwają Kaszëbi np. z leżnoscë òbchòdzonëch w ni Kaszëbsczich Dniów. Westrzód farwnëch flagów eùropejsczich regionów widzec mòże tedë kaszëbską. Pierszi rôz tak bëło w 2006 rokù, czej môłi knôpiczk, symbòl Brukselë – Manneken Pis, béł òblokłi w kaszëbsczé ruchna. Drëdżi raz, 2012 rokù, widzec bëło białczi z Karna Wiejsczich Gòspòdëniów z Żukòwa. Deją Kaszëbsczich Dniów w Brukselë je pòkôzanié òsoblëwòsców Kaszëb i tegò, że wôrt je je òdwiedzëc. Regionalné Bióro Wòjewództwa Pòmòrsczégò w Brukselë mòże pòmòc przë tim, żebë nie zabôcziwac ò kaszëbsczi spôdkòwiznie z ji apartną kùlturą, jãzëkã i rodą.
Nerwné rëszenié - to je bòlącé krzélowégò mlécza z môłim cësnienim krëwi i pòmałé mòże bëc bicé serca.
Czesczi jãzëk – jãzëk z zôpôdnosłowiańsczégò karna słowiańsczich jãzëków. Czech Czeskô Wikipedijô Kashubian-Czech
Czeskô (Czeskô Repùblika) (cz "Česko, Česká republika, ČR") je państwã w Eùropie, bez przistãpù do mòrza. Òd 1918 do 1993 béła w zrzeszë ze Słowacką w Czechosłowacji. Òd 2004 r. słëchô do Eùropejsczi Ùniji. Dzysdniowò, wedle kònstitucëji Czesczi Repùbliczi w ji skłôd wchôdają trzë krôje: Bòhemijô (Czechë, cz. "Čechy") Mòrawskô (cz. "Morava") Czesczi Sląsk (cz. "České Slezsko") Nen historëczny pòdzélënk je téż òdzdrzadlony w państwòwim herbù czesczi Repùbliczi, jaczi zamëkô w se czesczégò lwa ôs mòrawsczégò ë szląsczégò òrzła. W 1920 òstałë przëłączoné téż môłé dzéle Dólny Aùstrëjacczi. Stolecznym gardã Czesczi Repùbliczi je Praga (cz. Praha). Jinszima wôżnyma gardama są: Brno, Ostrava, Olomouc, České Budějovice, Plzeň. Historëjô. Pòd kùńc IX stolatô Czeskô òsta zjednónô przez Przemyslidów. W 997 rokù prasczi biskùp Wòjcech zatrzimôł sã w gardze Gduńsk. Czesczi Królestwò miało wôżną rolã w òbéńdze òd czasu hùsycczich religijnëch wòjnów w XV stolatim a téż w trzëdzescëlatny wòjnie w XVII stolatim, chtërné zacht òsłabiłë państwò. W dalszim cządze dosta sã pòd cësk Habsbùrgów ë weszła w skłôd Aùstro-Madżarsczi.   Pò ùpadniãcym aùstro-madżiarsczi mònarchji w 1918 rokù pòwstało państwò Czechów ë Słowôków - Czechosłowacjô. W 1938 rokù na spòdlim monachijsczégò ùkłôdu zajãté òstałe môle "Sudetenlandu" a Słowackô zwëskała wikszą samòrządzëznã, tedë miono państwa béło Czecho-Słowackô. W 1939 rokù Czeskô dostało sã pòd òkùpacëjã Trzecy Rzeszë, a Słowackô béło marionétkòwim państwã pòd ji kòntrolą. Pò II swiatowi wòjnie Czechosłowacjô dosta sã pòd cësk Sowiecczégò Związkù. W 1968 rokù wòjska Warszawsczégò Ùkłôdu dokònałe inwazji tegò państwa czim zakùńczëłë starë bë zliberalëzowac kòmùnisticzny system ("Socjalëzna z lëdzką twôrzą") ób czas prasczégò zymkù. W 1989 rokù Czechosłowacjô dosta nazôt wòlnotã ë zmieniła ùrządzené państwa òb czas "aksaméntni rewòlucëji". 1 stëcznika 1993 rokù państwò to w mirny ôrt pòdzelone òsta na dwa samòstójne państwa Czeskô ë Słowackô. Czeskô Repùblika wstãpiła do NATO w 1999 rokù, a do Eùropejsczi Ùniji w 2004. Ùrządzenié państwa. Czeskô Repùblika je parlamentarną demokracëją. Ùstôwcowim ùrzãdã je dwajizbòwi parlament. Niższô jizba parlamentu - Zgromada Depùtowónëch (cz. "Poslanecká sněmovna") ma 200 parlamentorów wëbiérónëch na sztërëlatną kadencëjã. W jizbie wëższi - Senace (cz. "Senát") je 81 senatorów wëbierónëch na cząd 6 lat. Trzeci dzél senatorów je wëbiéróny co dwa lata. W przódkù państwa je prezydent kraju, chtëren je wëbiéróny przez parlament na piãc lat. Reprezentëje òn państwò na midzënôrodny arenie. Prezydent mô prawò òbsôdzac ë copac przédnika ministrów a téż nôleżników rządu, rozrzeszac Zgromadã Depùtowónëch, òbsôdzac sãdzów i nôleżników Czesczégò Nôrodnégò Bankù (cz. "Česká národní banka"). Sprôwnym ùrzãdem je Rząd (cz. "Vláda"). Nowi rząd mùszi przedstawic swoją programã przed Zgromadą Depùtowónëch i zwëskac dowiérny głos. Ùrzãdny pòdzélënk. Czeskô Repùblika je pòdzélonô na 13 regionów (cz. "kraj") ë na wëdzélony gard Praga. Dzysdniowô ùrzãdny pòdzélënk jistnieje òd 2000 rokù. Sądë ë niechtërné ùrzãdë są równak zrechtowóné na pòspòdlim ùrzãdnégò pòdzélënkù z 1960 rokù na 10 regionów, pòdzélonëch dali na krézë (cz. "okres"). Geògrafijô. Czeskô Repùblika je państwã w Westrzédny Eùropie, bez przistãpù do mòrza. Òna greńczi na zôpadze z Miemiecką, na pôłnim z Aùstrëjacką, òd pórénkù ze Słowacką ë na nordze z Pòlską. Wëdrzatk plónu. Wikszi dzél Czesczi Repùbliczi zajimùją wëszawno-górsczé môle Czesczégò Masywù. Je òn òbeszłi z trzech starn górami: Sudetama ("Śnieżka" 1602 m n.r.m.), Rudawama (Klinovec 1244 m n.r.m.), Czesczim Lasã (1042 m n.p.m.), Bawarsczim Lasã ë Szumawą. Westrzédny dzél Czesczégò Masywù je zapadłoscą z dolëzną Labë, a na pôłnim są wlëdżi Trzebòńskô ë Bùdzejowickô. Òd Karpatów Czesczi Masyw je òdaparniony na pòrénkù mòrawskò-sląskim pasmã òbniżeniów. Lëdztwò. Tam je òdnotowiwóné ùjimné zwëczajné przërôstanié lëdztwa: -0,08% (òd 2003). Rozcëga sã strzédna długòta żëca, chtërna je 75 lat (òd 2003). Gardë Czech. Gardë Czech, chtërne mają wiãcy jak 50 000 lëdzy. Òficjalnô starna Czechów (w czesczim jãzëkù) Parlament Czesczi Repùbliczi (w czesczim jãzëkù) Prezydent Czesczi Repùbliczi (w czesczim jãzëkù) Rząd Czesczi Repùbliczi (w czesczim jãzëkù) Pòrtal Czesczi Repùbliczi (w czesczim jãzëkù) Czeszë ò Kaszëbach
Bòjano (pòl. "Bojano") – kaszëbskô wies w Pòlsce w òbéńdze Chwaszczinsczich Grzëp, pòłożonô w pòmòrsczim wòjewództwie, w wejrowsczim krézu, w gminie Szemôłd. Tu w szkòle dzece ùczą sã m. jin. kaszëbsczégò jãzëka. Bòjano je pòłożoné kòl 19 km òd krézowégò gardu Wejrowò ë na szlachù wòjewódzczi dardżi . Òficjalnô kaszëbskô pòzwa wsë w pòstacje „Bòjano” òsta wprowadzónô 3o łżëkwiata 2010. 
Zôpùstny tuńc, zdrowiô kùńc.
Gmina Kãpice (pòl. "Gmina Kępice") - to je miastowò-wsowô gmina w pòmòrsczim wòjewództwie, w stołpsczim krézu.
Pòmòrsczé wòjewództwò (1919–1939) - bëło jedną z jednostków administracjowégò pòdzélënkù II Pòlsczi Repùbliczi. Òno bëło w nordowim dzélu państwa, téż nad Bôłtã a mieszkało w nim dosc wiele Kaszëbów, ale wiele razy zwëskanié tu lepszi robòtë bëło dlô nich cãżczi. Dosc długą grańcã ono miało z Wòlnym Gardã Gduńskã. Pierszim wòjewòdą béł tu Sztefón Łaszewsczi. W 1938 rokù òno bëło pòwikszoné. Stolëcznym gardã pòmòrsczégò wòjewództwa béł Toruń. Pò II-dżi swiatowi wòjnie w 1945 rokù téż z dzéla pòmòrsczégò wòjewództwa bëło wëdzeloné gduńsczé wòjewództwò (1945–1975). Chònice Dërszewò Gdiniô Wiéchrzëzna: 16,386 km² (1921) Dz.U. 1945 nr 11 poz. 57 Dz.Pr.P.P. 1919 nr 64 poz. 385 Dz.U. 1937 nr 46 poz. 350
Góra Dónas - to je wëszańc w Gdinie ò wësokòscë 206 m w. r. m.
Stutthof – niemiecczi kòncentracëjny lager, chtëren béł zbùdowóny we wsë Sztutowò. Dzejôł òbczas II swiatowi wòjnë (òd 2 séwnika 1939 do 9 maja 1945). Bëło w nim wiele Kaszëbów, Pòlôchów, Żëdów i jinëch lëdzy. Ten lager pòchłonãł tësące òfiarów, w tim wiele kaszëbsczi jinteligencëji. Òd 1944 rokù do ùsmiercaniô lëdzy służił tu gaz. Wiele lagrowëch zdżinãło téż w "marszu smiercë" z tego lagru w 1945 rokù. Òfiarów bë bëło wicy, ale kąsk lepi bëło òd Niestãpòwa, bò Kaszëbi w dardze dôwale lagrowim jesc i òni miele miszi głód. Grobë lagrowëch są m. jin. w Lëzënie, Łãczëcach, Strzépczu, Żukòwie, a nawetka na òstrowie w Dëńsce, bò tam trafia barka z nima. W tim lagrze bëlë m. jin. Francyszk Grucza, Jón Rómpsczi i Lubòmir Szopińsczi. Smierc w lagrze Stutthof nalezlë m. jin. katolëcczi ksãża: Kònstantin Krefft (ùm. 11 czerwińca 1940) ; Władisłôw Szëmańsczi (ùm. 11 stëcznika 1940); Bernhard von Wiecki (ùm. 11 stëcznika 1940) . Ùmiérelë z głodu jak mùchë. Z Alfónksã Blockã z Bólszewa gôdôł Eùgeniusz Prëczkòwsczi. „Pomerania” z 2013 r. nr 7-8, ss. 16-17. "Geschichte der Kaschuben" Stasys Yla: A priest in Stutthof: human experiences in the world of subhuman, Manyland Books, 1971 Stutthof
Meg Ryan (prôwdzëwé miono Margaret Mary Emily Anne Hyra), (ùr. 19 lëstopadnika 1961) je amerikańską teatrownicą. 1981 - "Rich and Famous" – Debby 1986 - "Armed and Dangerous" – Maggie Cavanaugh 1986 - "Top Gun" – Carole Bradshaw 1987 - "Innerspace" – Lydia Maxwell 1987 - "Promised Land" – Bev 1988 - "The Presidio" – Donna Caldwell 1988 - "D.O.A." – Sydnet Fuller 1989 - "When Harry Met Sally" – Sally Albright 1990 - "Joe Versus the volcano" – Angelica / Patricia 1991 - "The Doors – Pamela Courson 1992 - "Prelude to a Kiss" – Rita Boyle 1993 - "Flesh and bone" – Kay Davies 1993 - "Sleepless in Seattle" – Annie Reed 1994 - "I.Q" – Catherine Boyd 1994 - "When a Man Loves a Woman" – Alice Green 1995 - "French Kiss" – Kate, producent 1996 - "Courage Under Fire" – Karen Emma Walden 1996 - "Restoration" – Katharine 1997 - "Addicted to Love" – Maggie 1997 - "Anastasia" - głos 1998 - "City of Angels" – Maggie Rice 1998 - "You've Got Mail" – Kathleen Kelly 1998 - "Hurlyburly" – Bonnie 2000 - "Hanging Up" – Eve Mozell Marks 2000 - "Proof of Life" – Alice Bowman 2001 - "Kate & Leopold" – Kate 2003 - "In the Cut" – Frannie Thorstin 2004 - "Against the Ropes" – Jackie Kallen 2006 - "In The Land of Women" – Sarah 2008 - "My Mom's New Boyfriend" − Martha 2008 - "The Women" − Mary Haines 2008 - "The Deal"
Pingwin dôwnô pòzwa 'bezlotë' ("Spheniscidae"), blós le jednô familëjô ptôchów z rzãdë pingwinów ("Sphenisciformes"), òbjimającô 17 zortów. Wëstãpòwanié. Familiô pingwinów wëstãpùje blós na półkùli pôłniowi, na wëbrzeżach Antarktidë, Ògnisti Zemi, Nowi Zelandii, pôłniowi Australii i pôłniowi Africzi. Apartné znanczi. Ptôchë te mają taczi apartné znanczi: długòsc òd 20-30 do 120-130cm; wôga òd 19-40 kg; dzobë zróżnicowóné; fest przesunioné dowsladë mòcné nodżi, co robią za tilné płetwë; trzë przédné pôlce spiãté pławną plewą; krótczi, sztiwny ògòn, co robi z nogama jakno czier; wąsczé skrzidła, co robią za nëkającé płetwë;; nielatającé; pażwinowé pióra; brzëch biôłi, krzept i głowa cemnô (czôrnô, cemnomòdrô, szarô); czãsto na głowie czëp; na lądze chòdzą wëprostowóné, abò slëzgają sã na brzëchù, òdpichającé sã nogama; w wòdze òsygają chùtkòsc wiãcy òd 20 km/h; mają blós jednégò partnéra; żëją w wiôldżich karnach (nôwikszé karna mają do mëlióna ptôchów); gniôzda na niezasłonionym placu, w rozpadlënie abò w dzurze, zbùdowóné z kamów i z roscënów; skłôdają dwa jaja( królewsczi pingwin a cesarsczi pingwin - jedno); wësadiwają jaja na szpérach pòd tłëstim fałdã brzëcha; òb czas wësadiwaniô nick nie jedzą; jich jôdą sã zwierzãta: rëbë, głowònodżi i skòrupiaczi, chtërne łowią w mòrzu; mają baro dobri słëch; grëbô wiôrzta setégò pòd skórą chróni jich przed zëmnã. Systematika. W rzãdze Sphenisciformes wëróżnionô je jednô familiô (Spheniscidae). Wszëtczé terczasné fòrmë klasyfikòwóné są w pòdrodzeznie Spheniscinae: "Aptenodytes" "Pygoscelis" "Eudyptes" "Megadyptes" "Eudyptula" "Spheniscus" Lëteratura. Zdrzódło http://pl.wikipedia.org/wiki/Pingwiny
Round Lake - to je jezoro w Kanadze. Na jegò brzegù je Round Lake Centre (Ontario), a to bëła wnożëna Kaszëbów. W tich stronach długò ùchòwôł sã kaszëbsczi jãzëk ë zwëczi.
Welownô cëszô – to je czas, w chtërnym pòd grozbą ùkôrë zakôzóny je równo jakô metoda pòdskôcënkù. W tim czasu òbëwatele, pò welowny rësznoce, mògą sã namëszlac, jaczi chcą zrobic wëbiér. słowôrzk
Albin Bychowski przëszedł na swiat 29 séwnika 1949 rokù w Skrzeszewie kòl Żukòwa. Ùcził sã w Skrzeszewie i Kartuzach, a sztudirowôł we Gduńskù. Zaczął robic w 1973 rokù jakno energetik w Żukòwie. Òd 1976 rokù je nôléżnikã Kaszëbskò-Pòmòrsczégò Zrzeszeniô. W latach 1978-1990 béł radnym i je nim òd 2010 w gminie Żukòwò. Jegò białka Grażyna bëła szkólną w Baninie. A. Bychòwsczi béł bùrméster w Żukòwie i rozmieje gôdac pò kaszëbskù; przënôlégô do karna lëdzy wëprzédnionëch Medaliã 50-leca Kaszëbskò-Pòmòrsczégò Zrzeszeniô. Żukòwsczé ùfanowienié Albin Bychowski (en)
Wąbrzézno (we zdrojach: "Wambrez" 1246, "Vambresin" 1251, "Fredek oder Briesen" 1311, "Wambrzeszno alias Fredek" 1466; "Wąbrzezno" 1572, "Vąbrzèzno" (Cenôwa); pòl. "Wąbrzeźno", miem. "Frideck" abò "Briesen") - krézewi gard w Kùjawskò-Pòmòrsczim Wòjewództwie mizë trzema jezorami: Zómkòwim, Syceńsczim ë Fridkã. Lëdztwò gardu: 13 877 (2010) Wiéchrzëzna gardu: 8,53 km2
Ùlëniô - to je kòlonia w gminie Wickò, w lãbòrsczim krézu pòmòrsczégò wòjewództwa.
Ùskô (téż Ùszcz, we zdrojach: "Stolpmünde" 1628, "Stolpmunde" 1760, "Wuskô" (Lorentz), "Vûskà" (Lorentz), "Wuszcz" (XIX w., Cenôwa), "Ujść" (XIX w.), "Wuść" (Kętrzyński), "Ùszcz" (Ramułt); pl: "Ustka", de: "Stolpmünde") - garc ë kùrort w stôłpsczim krézu, w Pòmòrsczim wòjewództwie. Òd X - XII stalata bëła w tich stronach wnożëna i mieszkelë w ni Kaszëbi. Tu mieszkôł Marión Majkòwsczi. Czesław Piskorski. Pomorze Zachodnie, mały przewodnik, Wyd. "Sport i Turystyka" Warszawa, 1980, ss. 298 - 299.
Maks (pl. "Maks") – to je kaszëbskô wnożëna w pòmòrsczim wòjewództwie, w kartësczim krézu, w gminie Chmielno. Tu dlô turistów je "Kaszëbskô chëcz".
Czibaba ("Parus major") – môłi ptôch z rodzëznë sykórkòwatëch. Òna żëje m. jin. na Kaszëbach, téż òb zëmã je tu. Òna mòże miec gniôzdo w lãgòwi bùdce. Òn czibabë spiéwô. 
Epiphany je wòlnym internetowim przezérnikã dlô desktopù GNOME, wëdónym pòd licencëją GPL. Do wëskrzëwaniégò internetowich starn brëkùje òn nëkù Gecko z ùdbë Mozilla. Równak graficzny interfejs tegò przezérnika je zrëchtowóny na spòdlém knégòwnicë GTK jakno ë jinszich elementów ze òkòlégò GNOME, w procëmnocé do Mozilli, chtërnej interfejs opiarti je na XUL. Epiphany, je wietwą (an.Fork) ùdbë Galeon ë òstôł przëszëkòwóny dlô mni doswiôdczonëch brëkòwników, chtërny to kładą môłi cësk na wszelejaczé nastôwczi. Brëkòwnosc stoi w nim na pierszim placu. Òsoblëwòtë. Wôrt je wspòmniec ò òrganizacëji ùlëbników. Są òne pòdług kluczowich słów zortowóne, chtërne jidzé pùzdni rozbùdowiwac. Òznôczô to, że jeden URL mòże òstac przëpisóny do cziles kluczowich słów. Starna ùdbë Epiphany
Łokcowô przedżiblëna ("articulatio cubiti") - to je ù człowieka przedżiblëna, chtërna łączi remiã z przedremieniã.
Kùrnik – to je gbùrsczi bùdink dlô kwëkù, czãsto dlô kùrów. Tu mòże bëc mało kùrów i wiele razy kùr, a òne tu są le òb noc abò jak je lëchi wiodro.
Jimpresjonizm – czierënk kùńszta jaczi sã uformował w XIX wiekù we Franceji. Jegò dokôzcë chcelë ùkôzac naturã, jak swòje subiektiwné òdczëca. Sztudérowôné zmienno wida ë farwë w zanôleżnocë dzéla dnia cze czadu rokù. Pòzstanié nurtu. Ôbrôz bëł malowany za pòmòcą czëstich farbów jaczi kładło sã prosto na płótno wszelejaczich czierënkach ë sztôłtach. Termin jimpresjonizm mô swój pòczątk od ôbrôza Claude’a Moneta „Jimpresja, porénk słuńca” (1872 r.) Pierwszi pòkôz jimpresjonisticzny miôł plac w 1874 rokù w Pariżu. Przedstôwcë. Bëtnictwò w pòkôzënkù mielë:  Claude Monet, August Renoir, Alfred Sisley, Camille Pissarro, Paul Cézanne, Edgar Degas, Berthe Morist. Tematika òbrazów. Jimpresjinisticzné ôbrôzë są baro „żëwi” malowôné jinstinktowno, w otemkłi kompozycji. Częsti téma to: krôjobrôz, scenë rozmajitégò ôrtu (postojec białczi, chłopa, dzecka, tuńcôrczi ë miónków na kòniach) Pòstjimpresjonizm. czësto jinszi kùńszt ùprôwiôlë pòstjimpresjoniscë;  Wincent Van Gogh Paul Gauguin Paul Cézanne. Van Gogh òstôł legendã nié blós z tegò, że fejn malowôł, le temù,że miół barwné żëce zakłóńczoné tragedëjã. Jegò dynamiczné, ful ekspreseji óbrôzë ùderzywają wiôldzim napiãcym, jaczi przeżiwôł jakno malowôł. Kompozycëjã Van Gogha sã zdeformowôné sztôłtë, grëbô lëniô malarskô rozceskóné w rozmajitich czerënkach ë baro widzałi faktura. Paul Gauguin w swòjim kuńszcezwrôcôł uwôgã na wspólny relacje człowieka z naturą, jinteresowałé gò znankòwn é zagadnienia lédzcziégò bëtowaniô. Wiôldzi znaczenié na jegò kùńszt miôl pobyt na osëchach Oceanii, dokądka jachół z Franceji.malowôł jasné òbrôzë, bëło w nich ful jasny farwë z miãtczim konturem. Malowôł téż lëdzy z Oceanii,portretë autoportretë ë kompozëcëje znankòwné. Paul Cézanne znô sã na dolëznie. Miôł swój styl, dobiérół jasné farwë ë rozmajiti bryłë. malowôł krôjobrôzë gdze mòżna nalezc zdeformowônë sztôłtë. Uniwersalny leksykon sztuki Muza S.A., M. Bernhard i inni rok wyd. W-wa 2002 r.
Frańcësczi jãzëk ("français, la langue française") - to je romańsczi jãzëk, ùrzãdny w Frańcji, Kanadze i jinëch państwach.
Òstrowina (abò archipelag z gr. "Archipélagos" - miono bizantyjsczéj prowincëji òbjimający przédne òstrowë Egejsczégò Mòrza) - karno òstrowów ùsadłich w blëze se, nôczãsczi ò sparłãczonym pòchodzënkù ë taczi sami geòlogòwi bùdacëji. Z pòzdrzatkù na ùkłôd òstrowów mòzemë wëprzédnic karna - ostrowinë zesôdzone z pòzrénowóno rozmiészanych małich òstrowów ôs régë òstrowów, w chtërnych te rozmiészane są régą kòl se.
Òlga Tokarczuk (fùl miono pò pòlskù "Olga Nawoja Tokarczuk", ùr. 29 stëcznika 1962 rokù w Sulechowie) - pòlskô runitka, noblëstka, eseistka, pòétka, dzejôrka spoldeczna i kulturna. W 2019 rokù dobëła lëteracką Nôdgrodã Nobla za rok 2018. Dobëła téż nôdgrodë jakò Man Booker International Prize, Nôdgrodã Vilenica, pòlsczie nôdgrodë Nike, nôdgrodã Polcul Foundation, midzënôrodna Nôdgrodã Mostu gardów Görlitz i Zgorzelc, nôdgrodã Fundacëji Koścëlsczich, nôdgrodë Paszportë Pòliticzi, Strzébni Medal Gloria Artis, Dólnoszląsczą Nôdgrodã Kulturalną „Silesia” i jinë. Dokôzë Oldżi Tokarczuk òstëłë dolmaczoné na 37 jãzëków, w tem na anielsczi, miemiecczi, arabsczi, chińsczi, hindi, hiszpańsczi, japońsczi, persczi, pòrtugalsczi, rusczi i jin. Òlga Tokarczuk òstała téż honorną òbëwatelką gardów Wrocław, Nowô Ruda i Bardo, jakò téż òstała wëróżnieną dla gardu Wałbrzëcha, dólnoszląsczego wòjewództwa i kłodzcziego krézu za ji kulturalné i spoldeczné dzejôrstwo. 1989: Miasto w lustrach (Gard w zdrzadłech) 1993: Podróż ludzi Księgi (Réza lëdzów Knédżi) 1995: E.E. 1996: Prawiek i inne czasy (Prastalece i jinë cząde) 1997: Szafa 1998: Dom dzienny, dom nocny (Dzenowi dodóma, nocni dodóma) 2000: Opowieści wigilijne (Wilëjné òpòwiescé) 2001: Lalka i perła (Pùpa i perła) 2001: Gra na wielu bębenkach (Gra na czile bãbniczkach) 2004: Ostatnie historie (Slédné historëje) 2006: Anna In w grobowcach świata (Anna Jin w grobnicach swiata) 2007: Bieguni (Biegunë) 2009: Prowadź swój pług przez kości umarłych (Przecygni swòji płëg bez gnati ùmarłëch) 2012: Moment niedźwiedzia - eseje (Moment miedwłédzia) 2014: Księgi Jakubowe (Jakùbowé Knédżi) 2017: Zgubiona dusza 2018: Opowiadania bizarne (Bizarné òpòwiôstczi) 2018: Profesor Andrews w Warszawie. Wyspa (Profesor Andrews w Warszawie. Òstrów) Ùsôdztwò.  
Parafiô p.w. Nôswiãtszi Mariji Panienczi Bez Skazë Pierwòrodny Pòczãti w Grzëbnie - je òd 2000 rokù. Tu przë parafialnym kòscele w Grzëbnie je ksądz, chtëren dobrze znaje kaszëbsczi jãzëk.
Stôrô Maszina (pl. "Stara Maszyna") – to je dzél kaszëbsczi wsë Mrozë w òbéńdze Kaszëbsczégò Pòjezerzô, w pòmòrsczim wòjewództwie, w kartësczim krézu, w gminie Serakòjce. Tu rosce dosc wiele kaszëbsczi wiczi kòl lasu.
Strzélón (łac. "panaritium") - to je zariwnô chòrosc pôlca. Jak napisôł Bernard Zëchta Kaszëbi nibë tã chòrosc lékarzą przez krzôsanié kamã ò kam nad chòrim pôlcą, tak że skrë strzélają prosto na renã.
Katarzëna Kankòwskô-Filëpiôk (pòl. Katarzyna Kankowska-Filipiak; ùr. 20 strëmiannika 1986 w Wejrowie) – gazétniczka, pòetka, pisôrka, aùtórka tekstów na binã, dolmaczka, kaszëbskô dzejarka, nôleżniczka Kaszëbskò-Pòmòrsczégò Zrzeszeniô i Pòlsczégò Towarzëstwa Pedagogicznégò, liderka Młodëch Kaszëbów i przédniczka Klubù Młodëch Kaszëbów „Òska” w Lëzënie. Przédniô redaktórka cządnika „Kaszëbskô Zemia” i pórtalu „Nëże”. Doktorantka Gduńsczégò Ùniwersitetu. Aktórka mùzicznëch scenów, animatorka kùlturë. Mieszkô w Lëzënie. Katarzyna Kankowska-Filipiak, "Wpływ Teatru Muzycznego Junior na wychowanie dzieci i młodzieży", 2017. Katarzëna Kankòwskô-Filëpiôk, Eùgeniusz Prëczkòwsczi, "Kaszëbskô Młodëch Rewòlucjô", 2017.
Czerwińc je szósti miesąc roku w gregorijansczim kalãdôrzu. Mô 30 dniów. Jinszé kaszëbsczé miona: jigrzan, czerwc.
Skarniowi gnôt (łac. "os temporale") – je w szkelece czërzepù. W nim są dwa skarniowé gnôtë.
Wejrowskô Kalwarëjô - je zbùdowónô w latach 1649–1655 kòl Wejrowa. Òpiekùją sã nią òjcowie Frãcëszkanie. To je to baro wôżny pielgrzimkòwi môl sparłãczony m.jin. z pòbòżnotą westrzód Kaszëbów. Prawie przez bëtnosc w Wejrowie Kalwarëji nazëwóny je nen gard "Dëchòwą Stolëcą Kaszëb". Wiele młodszô je Wielewskô Kalwariô na pôłniu Kaszëb. Tu ks. Walãti Dąbrowsczi - probòszcz z Wejrowa miôł pò kaszëbskù kôzania. Na to òn miôł zezwòlenié z Pelplina. Kaszëbskô lëteratura : wëzdrzënë / Daniél Kalinowsczi, Adela Kùik-Kalinowskô ; tłómaczenié na kaszëbsczi jãzëk Dariusz Majkòwsczi, Gduńsk : Kaszëbskò-Pòmòrsczé Zrzeszenié : Instytut Kaszubski w Gdańsku, 2017, s. 21 Kult Matki Bożej na Kaszubach i Pomorzu : studia nad kulturą religijną Kaszubów i Pomorzan : materiały z sympozjum mariologicznego w Wejherowie, 17-18 maja 1999 r. / [red. Gaudenty A. Kustusz, Borys J. Soiński]. Wejherowo : Urząd Miasta ; Poznań : Prowincja św. Franciszka z Asyżu Zakonu Braci Mniejszych, 1999, s. 141 Kaszubi : kultura ludowa i język / Friedrich Lorentz, Adam Fischer, Tadeusz Lehr-Spławiński. Toruń : Wydaw. Instytutu Bałtyckiego ; Warszawa : Skł. gł. Kasa im. Mianowskiego - Instytut Popierania Nauki, 1934, s. 80. "Kalwaria Wejherowska"
15 zélnika. 1769 - Napòléón Bonaparte, stolemny kòrsikańsczi generał, francësczi czezer i diktator (ùm. 1821) 1771 - Walter Scott] ] , szkòcczi runita, aùtor "Iwanhoe" (ùm. 1832) 1858 - Edith Nesbit, anielska runitka dla dzecy, aùtorka "5 dzecy i Cus" (ùm. 1924) 1898 - Jón Brzechwa, pòlsczi pòeta, runita, aùtor bôjk i wiérztów dla dzecy, dolmacz (ùm. 1966) 1972 - Ben Affleck, amerikańsczi teatrownik 1057 - Makbet, szkòcczi król (ùr. 1005) 1861 - Ranavalona I, przedniczka Imerine, królewa Madagaskaru (ùr. ~1788) 1967 - René Magritte, surrealisticzni malôrz belgijsczi (ùr. ~1898) 2013 - Sławomir Mrożek, stolemny pòlsczi dramaturg, runita, cechownik (ùr. 1930)
Stanisłôw Rejter (ùr. 13 strëmiannika 1937 - um. 2000 rokù) - béł aùtorã rozmajitëch wiérzt. Pò sztudiach robił w pòrce w Gdini. To béł kaszëbsczi pòéta.
Ludwik Prądzyński przëszedł na swiat w 1956 rokù w Tëchómiu kòl Bëtowa. Ùcził sã w Gduńskù. Béł jednym z trzech, chtërny w séwnikù 1980 rokù zaczãle sztrajk w Gduńsczi Òkrãtowni mionã Lenina. Òd 1980 rokù aktiwny w Solidarnosce. W latach 1984 - 1993 robił jak gbùr w gminie Tëchómie. Òn je czestnym mieszkańcem Gardu Gduńsk i przënôlégô do karna lëdzy wëprzédnionëch przez pòlsczégò prezydenta.
Józef Torlińsczi (pòl. Józef Torliński) (ùr. 16 czerwińca 1911 rokù w Wiôldżi Wsë - ùm. 14 gromicznika 1968 rokù) - béł doktorã medicynë, chtëren zajimôł sã téż kaszëbską kùlturą. W wòjskù òn béł kapitena. Są òpublikòwóné np. "Przesądy i zwyczaje lecznicze kaszubskich rybaków nadmorskich" (2008) -  jegò doktorsczi robòtë. W ni òn pisôł m. jin. ò ùspiewie. Przesądy i zwyczaje lecznicze kaszubskich rybaków nadmorskich. Poznań : Nakł. Adam Wrzosek, 1938. Józef Torlińsczi za "Barbara Kuźnicka" VIAF
Chełmno (we zdrojach: "Culmensem" 966, "in Culmine" 1065, "Chelmensem" 1197, "Colme" 1229, "Culmen" 1320, "Chełmno" 1570, 1880, "Chełmno" (Cenôwa); łac. "Culmen", niem.: "Culm", "Kulm"; mòżebné kaszëbsczé pòzwë: "Chôłmno", "Chôłmień") – krézewi gard w kùjawskô-pòmòrsczim wòjewództwie.
Te Deum Na Kaszëbach "Te Deum" - ta piesniô mòże miec taczi słowa: Cebie, Bòże, sławic chcemë, Tobie, Panie wiecznô chwała, Cebie wielbią nieba brómë, Cebie wielbi ziemia całô. Tobie wszëtce Aniołowie, Tobie Mòce i Niebiosë, Cherubë, Serafinowie, Slą wieczësti piesni głosë. Swiãti, Swiãti, pònad wszëtkò, Bóg Zôstãpów, Król łaskawi! Niebo, zemia, całé lëdztwò, Twój Majestat wiedno sławi. Tobie ùrzmë Apòsztołów, Całé w chwale mãdrców stónë, Tczã niesc jidą z wszëtczich môlów Cemiãżonëch biôłé gónë. Do Ce w kòżdi ziemi stronie, Czëc je głosë wiôldżi mòcë, Lëdztwò spiéwô w zgódnym tónie, Swiãtą piesnią, Bòże, ò Ce. E. Gòłąbk, E. Prëczkòwsczi:"Më trzimómë z Bògã",Gduńsk 1998, ss. 119 - 120
Religijô to systema wierzeniów ë praktików, òpisëwôjącëch sparłączenié człowieka z wszelejakò rozmióną sferą swiãtoscë ë sferą bòską. Manifestëje òna sã w doktrinalnym wëmiôrze (doktrina), wierze, w religijnëch dzejaniach (kùlt), w spòleczno-òrganizacëjny sferze (Kòscół, religijnô zrzesznica) ë w indiwidualny sferze dëchòwnosc (m.jin. mistika).
Smãtôrz Słowińców to je cerkwiszcze, na chtërnym czedës bëłë pògrzébë Słowińców i Słowińcków. Òni czedës mògle gadac słowińsczim dialektã. Terô ten smãtôrz to je stôrodôwnota. Mòc trzimaniô sã tich Kaszëbów-lëtrów przë rodny mòwie, zwëku i tradicji miała swój czas. Jak napisôł ks. Bernard Zëchta w 1948 rokù jich ju prawie nie bëło.
Dekalog abò Dzesãc Bòsczich Przëkôzaniów - mòralne normë òd czasów Mòjżesza. Jô jem twój Pón Bóg, co ce wëprowadzył z egipsczi zemi, z kraju pòjmaniô. 1. Nie mdzesz miôł cëzëch bògów przede mną. 2. Nie mdzesz na darmò brôł miona Pana Bòga twégò. 3. Pamiãtôj, żëbës swiãcył dzéń swiãti. 4. Tczë swòjégò òjca i swòjã matkã. 5. Nie zabijôj. 6. Nie cëzołożë. 7. Nie kradnij. 8. Nie swiadczë falszëwie procëm swòjémù blëznémù. 9. Nie pòżãdôj białczi swòjégò blëznégò. 10. Ani dëcht niczegò, co jegò je. Knéga Wińdzeniô, Exodus z hebrajsczégò jãzëka na kaszëbsczi przełożił ò Adam Ryszard Sikora OFM, Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie Zarząd Główny, Gduńsk 2016, ss. 83 - 84
Liberiô - to je państwò w Africe.
Klészczka - je do rãcznégò zesziwaniô sudłów w sécach do łowieniô rëbów np. w mòrzu. Ernst Seefried-Gulgowski, Von einem unbekannten Volke in Deutschland. Ein Beitrag zur Volks- und Landeskunde der Kaschubei /Izydor Gulgowski, O nieznanym ludzie w Niemczech. Przyczynek do ludoznawstwa i krajoznawstwa Kaszub, przekład M. Darska-Łogin, red. naukowa i wstęp J. Borzyszkowski, Berlin 1911 - Gdańsk 2012, s. 95. Bernard Zëchta.
Fùndacëjô Wikimedia je òrganizacëją stwòrzoną dlô dozéraniô projektów òpiartëch na deji WikiWiki. Je òrganizacëją ôrtu non-profit, zaregistrowóną wedle prawa krôju Florida, a ji jistnienié òstało òficjalno ògłoszoné przez Jimbo Wales'a 20 czerwińca 2003 rokù. Miono Wikimedia zabédowôł na diskùsjowim karnie Wikipedijë w strumiannikù 2003 rokù Sheldon Rampton. Kąsk pózdni Wikipedista Daniel Mayer zarejegistrowôł domenë http://wikimedia.org/ ë http://wikimediafoundation.org/ na ùżiwk Wikimedijë. Serwis Fùndacëji Wikimedia Ogłosë w sprawie Fundacëji Wikimedia (pò anielskù) Stowôra Wikimedia Polska (pò kaszëbskù) - wspierô téż kaszëbsczé ùdbë (narô blós le Wikipëdijã)
Wôłcz (we zdrojach: "Wałecz", "Wałęcz", "Wałcze", "Walcia", "Welcz", "Walcz" 1575 (1579), "Walcz" 1584 (Ortelius), "Walcks", "Volzen", "Cron", "Crone", "Corona", "Krone", "Arnescron", "Arnscron", "Arneskrone" 1312, "Die Krone", "Deutsch Krone"; "Vałcz" (Cenôwa); pòl. "Wałcz", miem. "Deutsch Krone") - krézewi gard w Zôpadnopòmòrzczim Wòjewództwie nad Żëdówką.    Lëdztwò gardu: 25.953 (2009) Wiéchrzëzna gardu: 38,17 km2
Wôżczi ("Odonata") – réga rabùsznëch òwadów. Są krótczé w pniu, mają smùkłé cało, wiôldżé òczë, dłëdżi òdwlék i dwie pôrë skrzidłów. Czedë wôżczi są w sztãdze spòczinkù jich skrzidła są rozłożoné na bòczi abò są pòdniesóné do górë. Wôżczi są związóné z wòdowim strzodowiskã – pònarwë żëją w wòdze, dorosłé òsóbniczi żëją kòl zbiérnika z wòdą stojącą abò płënącą. Wëstãpòwanié. Na swiece znónëch je kòl 6000 tësąców żëjącëch wespółczasno gatënków wôżków, wëstãpùjącëch na wszëtczich kòntinentach òkróm Antarktidë. W Eùropie wëstãpùje kòl 130, a w Pòlsczi 73 gatënków wôżków. Charakteristika. Długòsc cała wôżków òscyluje òd 2 cm do 19 cm. Jich rozłożoné skrzidła mają òd 2 cm do 19 cm. Do nôwiãkszich żëjącëch gatënków wôżków nôleżi "Anax strenuus".   Głowa wôżczi je baro dżibkô. Òna mô baro wiôldżé, rozbùdowóné òczë i krótczé makle. Ji gãbny aparat je grëzącégò tipù. Kroczné nodżi są dłudżé i smùkłé. Òdwlék wôżków zbudowóny z 10 dzélów je dłudżi i cenczi. Samice wôżków są colemało mni ufarwioné niżlë samce. Ù samców na drëdżim segmence je baro złożony kòpùlacyjny aparat. Samice mają jajenkò służące do skłôdaniô jajów. Skłôdają je pòd wòdą abò w pòblëżim, czãsto na płëwającëch abò zagłãbionëch roscenach. Wôżczi żëją òd 6 miesąców do 7 lat, z czegò wikszosc pòd wòdą jakno rabùszné pònarwë. Jakno dorosłé, lôtającé òwadë wiôldżi gatënczi wôżków żëją do 4 miesąców. Wôżczi lôtają nôlepi z wszëtczich òwadów. Robią to chùtkò i cëchò. Jachtują na lôtajacé òwadë m. jin. na mëdżi i plujczi. Chwitają je nogama. Pòtrafią widzec w przód dargã lecënkù swòji òfiarë. Miészé gatënczi wôżków chòdzą pò roscenach i tak jachtują. Dôwné wôżczi. Wôżczi nôleżą do ewòlucyjno nôstarszich westrzód terô żëjącëch òwadów. Prawôżczi z ôrtu "Meganeura" i "Meganeuropsis" bëłë nôwiãkszimi ze znónëch òwadów ò wiôldżich skrzidłach do 720 mm abò 750 mm. Systematika wôżków. Dotądka na swiece mómë 6 tësaców gatënków wôżków. Ich biologicznô klasyfikacjô òpierô sã na analizë skrzidłów dorosłëch pòstacëjów. Dzysdniowo żëjacé wôżczi dzelą sã na pòdrzãdë: różnoskrzidłé wôżczi (Anisoptera) równoskrzidłé wôżczi (Zygoptera) Wëapartniómë jesz 4-5 jinszich rzãdów znónëch z materiałów kòpalëch midze chtërnyma są: Protodonata Protoanisoptera Protozygoptera Archizygoptera Czasã mómë téż trzecy pòdrząd Anisozygoptera a mnidze nima wëmarłé wôżczi i dwa żëjacé w Azja gatënczi żëwëch skamiałosców z ôrtu Epiophlebia. Pònarwë òbù tich karnów - Anisoptera i Zygoptera - mają dzybrorérë ùkrité bënë òdwléka. Wôżczi chronioné w Pòlsczi. W Pòlsczi wëstãpùją 73 gatënczi.   Scësłą òchróną òbjãté są: Ophiogomphus cecilia Nehalennia speciosa Coenagrion ornatum Leucorrhinia albifrons Leucorrhinia caudalis Leucorrhinia pectoralis Aeshna viridis Aeshna caerulea Czãscową òchróną òbjãté są: Gomphus flavipes Coenagrion armatum Sympecma paedisca Somatochlora alpestris Somatochlora arctica Cordulegaster boltonii Aeshna subarctica
Brazylskô abò Brazylëjô ("Brasil, República Federativa do Brasil") je nôwikszim państwã w Pôłniowi Americe. Dzys stolëca to Brasilia, a dôwndôw stolëca to Rio de Janeiro. Nôwikszi gard to São Paulo. Dzysdniowò Brazylskô skłôdô z wiele krôjów. Je piątim co do wiôlgòscë państwã swiata. Tu je stolemnô rzeka Amazonka i stolemnô Amazonskô Pùszczô, dze żëją jagùarë, papùgë, ocelotë, pancernikë, tapirë, zgniłozwiérzë, môłpczi, pirane i jine apartne zwiérzãta. stoleczny gard: Brasilia lëdztwò: 196.343.000 mieszkańców wiéchrzëzna: 8.511.965 km² Dzél òtroków Kaszëbów mieszkô w Brazylsczi na emigracëji m.jin. w gardze Kùritiba (Curitiba).
Pòdwòrzé - to je to plac przë bùdinku. Na wsach pòdwòrzé je ògrodzoné płotem np. ze sztachëtów. Je na nim chléw dlô chòwë: np. swiniów i kòniów. Mòże bëc krówniô dlô krowów, a téż kùrnik dlô kùrów, kaczków, gùłów, gãsów, a nawetka bùda dlô psa. Na wsowich pòdwòrzach są téż ògrode z ògradowizną i brzôdowi drzewa. Jinaczi to wëzdrzi w miastach. Są tam wésoczé bùdinczi. W miesce dzecë bawią sã na gùtorni (placu zabawów). Są tam: zybówka, piôskòwnica, zjéżdżalniô, karasela, a téż plac na auta, łôwczi i deptowniczi. Jaromira Labudda, "Zdrój słowa /Ùczbownik dlô kl. IV-VI/ dzél II.", Wëdôwizna KPZ, Gduńsk 2010
Dzëbôl ("Ornithorhynchus anatinus") − żëje w Aùstralie. To je ôrt suska, chtëren - co za dzyw - niese jaja jak gadzënë. Jegò młodé klëją sã z jôj i pòtemù susają mlékò matczi.
Lydnevi je sztëcznym słowiańsczim jãzëkã.
Jakùb Wejer (ùr. w 1609 rokù – ùm. 1657 rokù). Jegò matką bëła M. Szczawińskô z Mirochòwa. Jak òn béł na rusczi (smòléńsczi) wòjnie (1632-34), to za ùretóné - nad rzéką Biôłą - żëcé, òn òbiecôł Bògù wëstwic kòscół. Czej òn trafił na Kaszëbë, to nad rzéką Biôłą so to przëbôcził i kòscół zbùdowôł, a wkół niegò pòwstôł gard Wejrowò. Dzys na wejrowsczim rënkù stoji jegò szlachòta.
Bògùsława Labùdda (ùr. 17 strëmiannika 1956) w Wejrowie. Òna skùncziła strzédną szkòłã w Kòscérznie, a je aùtorką òpòwiôdaniô "Roczëzna" i jin. Worldcat
Jezoro Wdzydze (téż Wdzydzczé Jezoro, pòl. "Jezioro Wdzydze") - to je jezoro ò wiéchrzëznie 14,5 km² w kòscersczim krézu, w òbéńdze Wdzydzcczégò Parkù Krajòbraznégò. Biwô tak, że lëdze na nie gôdają Kaszëbsczé Mòrzé. Na nim są òstrowë. Film 
Strzelcé (we zdrojach: "Strzelci" 1272, "Vredeberg" 1334, "Strzelcze" 1421 (KDW), 1433, "Frideberg", "Strzelcza" 1575 (1579), "Strzelecz" 1577 (Stefano Bonsignori), "Strzeletz" 1578, "Frydberg" 1575 (1579), "Strelicz" 1584 (Ortelius), "Friedebergk" 1662-1665, "Friedeberg"; pòl. "Strzelce Krajeńskie", miem. "Friedeberg") - krézewi gard (strzeleckò-dërzeńsczi kréz) w Lubùsczim wòjewództwie.    Lëdztwò gardu: 10.156 (2008) Wiéchrzëzna gardu: 4,94 km2
Pòmùchla ("Gadus morhua callarias") – rabùsznô morzkô rëba z rodzëznë pòmùchlowatëch. Òna żëje w Bôłce, ale terô ni ma ji wiele, a rëbôcë mają jiwer.
Magòt, makak magòt ("Macaca sylvanus") – to je môłpa z rodzëznë makakòwatëch. Òn żëjë ni leno w ekwatorowim lasu wiedno zelonym, ale téż w Eùropie.
Dërszewsczi kréz (pòl. "Powiat tczewski") - to je krezã w pòmòrsczim wòjewództwie z sedzbą w Dërszewie.
Katolëcczi Kòscół Bizantińskò-Ùkrajińsczégò Òbrządkù ("Українська греко-католицька церква") - to je jedna z chrzescëjańsczich wiarów. Ta wiara je m.jin. w Ùkrajinie i Pòlsce. Liturgiô słowa mòże bëc w ùkrajińsczim jãzëkù, a ksądz mòże miec białkã, jak òn béł żeniałi przed wëswiãcenim. Cerkwiô w Bëtowie "Konkordat między Stolicą Apostolską i Rzecząpospolitą Polską, podpisany w Warszawie dnia 28 lipca 1993 r." "Kościół Katolicki w Rzeczypospolitej Polskiej obrządek greckokatolicki (bizantyjsko-ukraiński) "
Frédląd (téż: Fréląd, Frëdląd; we zdrojach: "Fredeland" 1346; "Frydland" 1370; "od Freliąda" 1565; "Fredelant" kòl 1688 (Marchionatus Brandenburgi et Ducatus Pomeraniae Tabula que est pars Septentrionalis Ciruculi Saxoniae Superioris . . .), "Frydląd Pruski" 1881, "Frédląnd" (Cenôwa); pòl. "Debrzno", miem. "Preußisch Friedland") - garc w człëchòwsczim krézu w Pòmòrsczim wòjewództwie nad Dobrzinką. Lëdztwò gardu: 5.377 (2008) Wiéchrzëzna gardu: 7,51 km2 "Frydląd 
Frãcëszk Grëcza, téż Frãc Grëcza , (ùr. 19 lëstopadnika 1911 rokù w Pòmieczëńsczi Hëce – ùm. 23 łżëkwiata 1993 rokù w Sopòce), ksądz, dzéjôrz kaszëbsczi, pisôrz, dolmôcz. Béł jednym ze Zrzeszéńców. Ksãżé swiãcenia przëjimnął 4 czerwińca 1939 rokù. W II swiatowi wòjnie béł w Krëjamni Wòjskòwi Òrganizacëji "Kaszëbsczi Grif" i w miemiecczim lagrze Stutthof. Òn zaczął tołmaczënk "Mszôłu Rzimsczégò" na kaszëbsczi jãzëk, a 20 rujana 1984 rokù òdprawiac pò kaszëbskù Msze sw. w kòscele katolëcczim. Jana Mòrdawsczégò, tołmaczënk Jerzi Tréder, Wëdowizna M. Rôżok przë wespółrobòce z Institutã Kaszëbsczim, Gduńsk 1999. K. Kleina, C. Obracht-Prondzyński (red.): Społeczność kaszubska w procesie przemian : kultura, tożsamość, język. Kancelaria Senatu, 2012. F. Neureiter: Geschichte der kaschubischen Literatur : Versuch einer zusammenfassenden Darstellung, 2. verb. u. erw. Auflage, Sagner, München 1991. F. Neureiter: Historia literatury kaszubskiej : próba zarysu, przełożyła Maria Boduszyńska-Borowikowa ; wstępem opatrzył Tadeusz Bolduan, Gdańsk : Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie, Oddział Miejski, 1982 F. Neureiter: Kaschubische Anthologie, Mnichòwò 1973 E. Pryczkowski: "Kaszubski Kordecki.
Padalc – gatënk wieszczórczi, tëli że bez nogów, z rodzëznë padalcowatich. Wëstãpowanié: wikszô czãsc Éuropë, jaż pò Afrikã i Azjã. Jegò nordowô grańca przebiégô w Szwecje. Ewoluciô. Padalc, jistno jak błotny żółw, je reliktową fòrmą, warającą na niezmieniwny ôrt òd trzecorzãdu. I tak jak wieszczórka żëwòródka, téż je jajeżëwòrodny. Bùdowa cała. Padalc nie przënôleżi do wiôldżich wieszczórków, mierzi òkòlim 40-45 cm, òsągô do 50 cm dùgòscë. Dwie trzecy ti wôrtoscë zajimò ògón. Z pòdrzątkù na swój sztôłt padalca czãsto mają za żnijã i bezmëslnô zabijaja. A òd żniji apartni sã òn tim, że mô słabò zaznaczoną szëjã. Głowa wëzdrzi jak zrosłô ze srąbã. Mô téż pòwieczi i òkrãgłi zdrzél, a nié jak żnija pionowi. Në i ni ma cykcaka na krzebce. Równak wiedno lepi òpasowac, bò kòl niejednëch cemniészich żnijów, téż tegò cykcaka ni ma widzec. Tej nawetka czej jesmë gwës na 100%, że przed nama leżi padalc, lepi trzëmac sã wskôzë: nigdë nie tikôj czegòs, co ni ma nogów. Nie je tak ùwinny jak chòc le żëwòródka, ale za to je wiãkszi. Mòże dochadac nawetka do pół metra, a samnica trôfiają sã jesz wikszé. Spòdlëczną farwą padalca je bruny w rozmajitëch tãczënach, òd jasnokawòwwégò do cemnobrunégò z kòprowim łiskã. Na krzebce mòże miec czôrné pòdłùgòwaté lënie, jaczé cygną sã òd głowë do ògòna. Pëszny je tpzw. padalc turkùswowi, chtëren na cemnym spòdlim przédnégò dzélu cała mô mòdré pónktë. Czej ùzdrzimë taczégò nadzwëkòwégò padalca, mòżemë bëc gwës, że mô òn trzë lata, bò taczé mòdré znaczi na skòrze pòjawiają sã dopiérze ù starszich gadów. Strzodowiskò. Padalc żëje w lasach i zarostach. Zakòpiwô sã pòd mëchã, pòd pniama drzew, pòd wietwiama, w lëstach, kòzlënie. Jegò żëcé je dosc krëjamné. Je pòmalny w rëchach, nie je chùtczi ani ùwinny. A kò je òn drapieżny. Jak to mòżlëwé, że tak pòwólny gôd cos chwôcy? To dlôte, że jachtëje na to, co je jesz barżi pòmalné jak òn: na wãdzëbôczi, slëmiénie, wije. Jé téż pajczi i pònarwë òwadów. Fizjologiô. Padalc je niegroznym zwierzãcã. Nie rozmieje nawetka ùgrëzc. Jegò jedurnym ôrtã òbronë przed ùstëgòwnikama je òdrzëcënié ògòna. Taczi ògón wãgòrzi sã i zmili téj séj przesladownika, a padalc je w sztãdze w tim czasu ùcec. Padalce sã ùznôwóné za nodłëżi żëjãcé wieszczórczi. W nôtërze mògã żëc nawetka do 15 lat. W kòpenhasczim zoo jeden samc żił jaż 54 lata. Zagrôżbë i òchrona. Wszëtczé gatënczi gadòw w Pòlsce mają prawną òchronã. Òznôczô to, że nie je wòlno tëch zwierzãtów zabijac, renic ani trzëmac - tak żëwëch, jak i ùmartëch. Do chwôtaniégò wieszczórków brëkòwnô je specjalnô zgòda z Regionalny Direkcji Òchronë Nôtërë. Padalc , jak wszëtczé naje gadë, je gatënkã pòd òstrą òchroną. Wcyg jesz wëstãpiwô dosc wielno. Mòżna gò pòtkac w rozmajitëch strzodowiskach, równalk zmianë, jaczé më, lëdzë, wprowadzywómë w najim òkrãżim, są dlô niegò zagrôżbą. Dlôte że je pòmalny i malo ùwinny, nie rozmieje samòstojno wińc z glãbszich wëkòpónëch dołów. Nie ùcékô téż (jak np. żnija) z drodżi przed jadącyma aùtołama. Groznô je tej dlô niegò corôz wiãkszô rësznota na drogach, téż tëch lasowëch, gruńtowëch. M. Młinarsczi "Płazë i gadë w Pòlscë", Warszawa 1966. "Gadë na Kaszëbach": dodôwk do „Pòmeranii”, Gdùńsk 2016. "Encyklopedijô Pòwszechnô", red. B. Dãbińskô, Pòznań 2011.
Mateszkòwé zelé ("Melissa officinalis" L.) – to je wielelatnô roscëna z rodzëznë głëszkòwatëch. To zelé (malësã) Kaszëbi bralë do wësmarowaniô plecónczi żebë z ni rój pszczół nie ùcekł. Znerwòwóny człowiek mòże so zrobic arbatë z tego zela ë to bë miało gò ùspòkòjic.
Rihanna (Robyn Rihanna Fenty), (ùr. 20 gromicznika 1988) je spiéwôrką. "Music of the Sun", (2005) "A Girl Like Me", (2006) "Good Girl Gone Bad , (2007) "Rated R , (2009) "Loud , (2010) "Talk That Talk , (2011) Unapologetic , (2012) Anti , (2016)
Sztiglëca ("Carduelis carduelis") – to je môłi ptôch. Ten snôżi łëzgôcz żëwi sã m. jin. semionama zelësków. Rozmajitoscë. Alojzy Bùdzysz w wëdóny w 1982 r. ksążce "Zemja kaszëbskô" - òpisywô snôżotë swòji tatczëznë - pisôł m. jin. jak sztiglëca zeżérô òstë. 
Asturijsczi jãzëk ("asturianu") - je brëkòwóny w nordowim dzélu Szpańsczi. Òn dłudżi lata béł ùznówóny za dialekt szpańsczegò jãzëka. XVIII stalata béł ùsadzony słowôrz i gramatika tegò jãzëka. Jegò rewitalizacjô zaczãła sã w latach 70. XX stalatégò. Asturijsczi słowôrz
Gmina Łãczëce - to je wieskô gmina w wejrowsczim krézu, w pòmòrsczim wòjewództwie. Òna je w nordowim dzélu pomòrsczégò wòjewództwa, midzë Wejrowem a Lãbòrgiem. To je nôwikszô gmina w wejrowsczim pòwiace. Na westrzódkù gminë je wies Łãczëce, chtërna je stolëcą gminë.
Ana Lila Downs Sánchez, (ùr. 9 séwnika 1968, Oakzàca, Meksyk) je Meksykanką i spiéwôrką.
Òlëwsczi Park (pòl. "Park Oliwski") - mô 11,3 ha, a je stôrodôwnotą w Òlëwie kòl Òlëwsczi Strëdżi. Ten park m. A. Mickiewicza mô wôrtosc bòtaniczną i je wôrtnym dokùmeńtã ògrodniczégò kùńsztu, chtëren mô kòl 250 lat. W nim są: dzél parkù pòzwóny „francësczim” - wëkònóné kòl 1760 rokù, a téż Stôwk Kôłpi i Lëpòwô Alé. Pësznym dzélã parkù wierã je ògardowi parter kwiatowò-pażëcowi, jaczimù towarzą pò wschódny ë zôchòdny stronie grôbkòwé szpalérë. Zberczi ògardowégò parteru w sztôłce bùrbòńsczich liljów są òzdobioné òbcãtima w sztôłce kùżlów - cësama. Krótkò błotka stoją sztaturë ksyżëców: Swiãtopôłka II ë Mscëwòja II.
Krómòwi priz – to je pòjedinczny priz, za chtëren je zbrëkòwnikòwi bédowóny gwësny produkt abò ùsłëżnota.
flota (25 òkrãtów) pòbiła krzëżôcką flotã (44 òkrãtów) na Wislanim Zôlóju
Kónrôd I Mazowiecczi ("Konrad I Mazowiecki" ùr. kòl 1187 - ùm. 1247) - to béł mazowiecczi ksyżëc òd 1194 rokù do smiercë. W 1226 rokù òn sprowadzył Krzëżôków do Chełmińsczi Zemie. Edward Henry Lewinski Corwin: "The Political History of Poland", Polish Book Importing Company, 1917.
Sztefón Radtke (ùr. 2 strëmiannika 1890 w Dãbògòrzu – ùm. 30 pazdzérznika 1940), béł ksãdzã. Òn sztudérowôł i pò pôrã latach dożdôł sã ksãżich swiãceniów, chtërne przëjimnął 14 czerwińca 1924 rokù. W II swiatowi wòjnie òn béł w miemiecczich lagrach np. Stutthof. Òn ùmarł z głodu w KL Sachsenhausen. Jegò brat béł Jón Radtke. 31. STEFAN RADTKE (en)
Piórkòwnik - to bëło pùdełkò do trzimaniô w nim np. òłówków i gùmë do gùmkòwaniô, a téż jinëch pisarsczich materiałów. Dzysô w nim je czãsto wiele plasticzëznë.
Léòbòra (pl. "Leobór") - to są pùstczi kòl Lewina w pôłniowò-wschòdnym dzélu gminë Lëniô. W lasach Léòbòrë je grëpa "wczasnostrzédnowiecznëch grobniców" datowónëch na 11. s., z centralno ùsëpóną stolemną grobnicą. To bëło archeologiczno zbadérowóné w latach 2005-2008.
Łeba (we zdrojach: "Łeba" (Cenôwa); polsczi: "Łeba", miem: "Leba") - gard w lãbòrsczim krézu w pòmòrsczim wòjewództwie. Łeba je znónym kùrortã kòl Bôłtu. W ji grańcach je grzëpa Piôszczëtô. Krótkò tegò gardu je Słowińsczi Nôrodny Park.     Czesław Piskorski, Pomorze Zachodnie, mały przewodnik, Warszawa: Wyd. "Sport i Turystyka" Warszawa, 1980, s. 177
Klémãs Zmùda Trzebiatowsczi (pòl. Klemens Zmuda Trzebiatowski) - ùr. 15 stëcznika 1913 w Łączim - ùm. 1984 rokù - pòùczënowi dzejownik, profesor òd 1977 rokù. Ùcził sã w Kòscérzie, a pòtemù w Warszawie. Òn béł dirktorã Jinstitutu Pedagògiczi Gduńsczégò Ùniwersytetu w Gduńskù. Òd jeseni 2013 rokù ò tim człowiekù przëbôcziwô tôfla na bùdinkù szkòłë w Łączim – jegò domôcy wsë. Dzysô znóné są przédno jegò nôùkòwé dokôzë tikającé szkòłowiznë na Pòmòrzim. Òn miôł téż w swòjim ùróbkù pòwiôstczi, w chtërnich òpisywôł m.jin. môle znóné mù z dzecnëch lat - bëłë to pòwiôstczi ò kaszëbsczim zbójcë Mòrdôrzu. "Poznajemy Pomorze Koszalińskie", Warszawa 1965.
Wiãcbórg (téż: Wiązownô; we zdrojach: "Vanzovna" 1288, "Wanszowna" 1383, "Viązowno" 1546, "Wiemczebork" 1405, "Wansczborg" 1432, "Wieczbork" kòl 1520, "Wiczburg" 1548, "Więndzbork" 1578, "Więcbork" 1620, "Vienczburg", "Więcborg" 1766, "Vansburg" 1819, "Więcbork" 1893, "Vandsburg"; pòl. "Więcbork", miem. "Vandsburg") - gard w sãpòleńsczim krézu w kùjawskò-pòmòrsczim wòjewództwie nad Òrlą.    Lëdztwò gardu: 5.914 (2009) Wiéchrzëzna gardu: 4,31 km2
Łacyńsczi alfabét – nôbarżi rozkòscérzony na swiece alfabét, chtëren wëwòdzy sã z systemù służącégò do zapisu łacëznë i jaczim dzysdzéń pòsługiwô sã wikszosc eùropejsczich, i wielnëch jinëch jãzëków. W dzysészich czasach system nen zawiérô 26 znaków: Nie je to ùkłôd, chtëren òdpòwiôdô wszëtczim jãzëkóm, temù téż w wersjach łacyńsczégò alfabétu dopasowónëch do fònologii òsóbnëch jãzëków pòjôwiają sã dodôwkòwé symbòle, usôdzóné przede wszëtczim bez mòdifikacjã pierwòsznëch znaków. W kaszëbsczim alfabéce są to lëtrë: ą, ã, é, ë, ł, ń, ò, ó, ô, ù, ż. Nôwiãcy dodôwkòwëch symbòlów (diakriticznëch znaków) jistnieje w wietnamsczim jãzëkù. Òkróm tegò w niechtërnëch jãzëkach stosowóné są kómbinacje lëtrów (digrafë, trigrafë i nawetka tetragrafë), jaczé służą do òznaczeniô zwãków, chtërne nie jistniałë w łacëznie (w kaszëbiznie są to digrafë sz /òznôczô zwãk "š’"/, rz /òznôczô zwãk "ž’"/, cz /òznôczô zwãk "č’"/, dż /òznôczô zwãk "ǯ’"/, ch /òznôczô zwãk "x"/).
Pòmòcny jãzëk - to je jãzëk, w chtërnym lëdze mògą składac wniosczi (w mòwie abò na pismie) w gminie. Tikô sã to lëdzy, jaczi pòsługiwają sã regionalnyma abò miészëznowima jãzëkama, a mòże to bëc np. kaszëbsczi jãzëk. Mòżlëwòta brëkòwaniô pòmòcnégò jãzëka òznôczô, że òsobë nôleżącé do miészëznë mają prawò do: 1) sczerowiwaniô do òrganów gminë w pòmòcnym jãzëkù w pisowny abò gãbny fòrmie wniosków; 2) zwënégòwaniô, na wërazné żëczenié, òdpòwiescë téż w pòmòcnym jãzëkù w pisowny abò gãbny fòrmie. Na spòdlim wnioskù zajinteresowónëch lëdzy trzeba zezwòlëc na pòsługiwanié sã abò przëjãcé nôzwësków w brzmienim w regionalnym abò miészëznowim jãzëkù. Kaszëbsczi je pòmòcny jãzëk w gminach: Gmina Lëniô òd 2012 r. Gmina Lëzëno òd 2014 r. Gmina Parchòwò òd 2006 r. Gmina Serakòjce òd 2007 r. Gmina Żukòwò òd 2013 r. "Ustawa z dnia 6 stycznia 2005 r. o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym" (Dz.U. 2017 poz. 823)
Łësniewò Serakòwsczé (pòl. " Łyśniewo Sierakowickie") – kaszëbskô wies w Pòlsce w òbéńdze Kaszëbsczégò Pòjezerzô, pòłożonô w pòmòrsczim wòjewództwie, w kartësczim krézu, w gminie Srôkòjce. Łësniewò je pòłożoné kòl 26 km òd krézowégò gardu Kartuzë. Tu je kòscół ë szkòła. Òficjalnô kaszëbskô pòzwa wsë w pòstacje „Łësniewò Serakòwsczé” òsta wprowadzónô 1 gòdnika 2009.
Chronométer - to je dosc dokładny miérca czasu. Znóny je òkrãtowi chronométer. Òn béł wiele razy zrobiony w Szwajcarsce.
Żukòwsczi sztél – jeden òd przédnëch sztélów kaszëbsczégò wësziwkù. Je sétmëfarwny. Nitczi są: czerwòné, żôłté, zeloné, jasnomòdré, mòdré, cemnomòdré ë czôrné. Żukòwsczi sztél jakò dzélëk niematerialny kùlturowi spôdkòwiznë. Òd 2015 rokù je òn wpisóny na krajową lëstã niematerialny kùlturowi spôdkòwiznë prowadzony przez Ministra Kùlturë i Nôrodny Spôdkòwiznë. Materiałë, chtërne sã jegò tikają są w Nôrodnym Instituce Spôdkòwiznë we Warszawie. Ùzwëskanié wpisënkù na krajową lëstã niematerialny kùlturowi spôdkòwiznë przëczëniwô sã do wzmòcnieniô przekazywaniô pòstãpnym pòkòlenióm wiédzë ò rãcznym kaszëbsczim wësziwanim żukòwsczégò sztélu, a téż ùmiejãtnoscë wësziwaniô zgódno ze wskôzama tegò sztélu. W Nôrodnym Instituce Spôdkòwiznë je òbmëslënk dzejaniów, chtërne pòdtrzimùją żëwòtnosc wësziwaniô i służą jegò òchrónie przewidzóné na cząd 5 lat (lata 2016–2020), a bùtnowim zdrzódła finansowaniô je Gmina Żukòwò. To są zrealizóné i jesz zaplanowóné dzejania, chtërne są sczerowóné na zachòwanié żëwòtnoscë i rozwij wësziwaniô, np. edukacyjné i promòcyjné dzejania. W planowanim i realizacje òchrónowëch dzejaniów w wiôldżim stãpniu ùczãstniczą depòzytariusze wësziwaniô, to je wësziwôczczi np. Bernadeta Mariô Reglińskô. Przë realizacje planowónëch dzejaniów pòmôgają pòzarządowé òrganizacje. Wpisaniô kaszëbsczégò wësziwaniô żukòwsczégò sztélu na krajową lëstã niematerialny kùlturowi spôdkòwiznë je pierszim wpisënkã z pòmòrsczégò wòjewództwa i są téż starania ò jegò wpisënk na jednã z systemù lëstów UNESCO. Do te czasu np. do indeksu tołmaczeniów UNESCO (Index Translationum) trafiłë niechtërne tołmaczenia kaszëbsczi lëteraturë na pòlsczi jãzëk. Baro wôżné je tuwò wzmòcnienié przekazëwaniô rãcznégò kaszëbsczégò wësziwaniô żukòwsczégò sztélu pòstãpnym pòkòlenióm. "Haft kaszubski wyróżniony przez MKiDN" http://www.nid.pl/pl/Informacje_ogolne/Aktualnosci/10.10.16/folder%20krajowa%20lista%20niematerialne%20PL.pdf Krajowa lista niematerialnego
Kòrejańsczi jãzëk (한국말/조선말) je ùrzãdnym jãzëkã òbëdwóch Kòrejów: Pôłniowi ë Nordowi. Je téż jednym z dwóch òficjalnëch jãżëków w prowincëji Yanbian w Chinach. Na całownym swiece je kòl 78 milionów lëdzy, chtërni gôdôją w nym jãzëkù, wrechòwując w to wiôldżé grëpë w Rusczi, Chinach, Aùstralëji, USA, Kanadze, Brazylëji, Japòńsczi a slédnio téż na Filipinach. Genealogòwi régòwanié kòrejańsczégò je dzysdniowò diskùtowane. Wiele mòwòùczałich daje nen jãzëk do grëpy ałtajsczich jãzëków, jinszi do jãzëków izolowónëch. Kòrejańsczi je aglunatiwny w mòrfologiji ë òrtu SOV w syntakse. Czile słów bëło wimpòrtowónëch z chińsczégò jãzëka abò zrobionëch na ôrt chińsczich słów. Miona. Kòrejańsczé miono jãzëka wëprowadzô sã òd miona Kòreji brëkòwónej w gwësnëch òbéndach negò kraju. Tedë w Nordowi Kòreji, jãzëk zwie sã "Chosŏnmal" (조선말), abò "Chosŏnŏ" (조선어) a w Pôłniowi nôczãsci zwie sã "Hangungmal" (한국말), abò "Hangugeo" (한국어) czë "Gugeo" (국어, nôrodowi abò domòcy jãzëk). Czasã zwëczajno zwie sã gò "Urimal" ("naji jãzëk"; 우리말 jakò jedno słowò w Pôłniowi Kòreji, 우리 말 ze spacją w Nordowi).
Swiónowò abò Sjónowò (pl. "Sianowo") – kaszëbskô wies w Pòlsce pòłożonô w pòmòrsczim wòjewództwie, w kartësczim krézu, w gminie Kartuzë. Swiónowò je pòłożoné nad Swiónowsczim J., kòl 10km òd krézowégò gardu Kartuzë. Swiónowò je turistnym òstrzódkã z wiele wczasowima chëczama ë agrokwatérama. M. jin. tądkã jidze stegna sw. Jakùba, a téż turistny, Kaszëbsczi Szlach. W ti wsë są przë drogach dwamòwny tôfle pòlskò-kaszëbsczé. Ze Swiónowam je starszi ju kaszëbsczi ùsôdzca mùzyczi Wacłôw Kirkòwsczi. Sanktuarium Kaszëbsczi Królewi. W kòscele w Swiónowie mô swój trón Matka Bòskô Swiónowskô - Kaszëbskô Królewô. Tuwò tej sej w niedzelã òdprôwianô je Mszô Sw. w kaszëbsczim jãzëkù. Kòscół je zbùdowóné w 1816 rokù, ale przed nim béł jiny. Figùra Madonnë je z XV stalata. W 1856 rokù bëło tu bractwò trzézwòscë. Tu w 1931 rokù béł biskùp sufragan chełmińsczi diecezëji Kònstantin Dominik - dzysô Słëga Bòżi. Figùra Madonnë bëła ùkorónowónô w òprzenim ò dekret papiéża Pawła VI 1966 rokù na "Kaszëbską Królewą". Ksądz Francyszk Grucza - dzéjôrz kaszëbsczi baro sã ò to starôł. Òn béł w miemiecczim lagrze Stutthof i zaczął w kaszëbsczim jãzëkù òdprawiac Msze sw. w kòscele katolëcczim. Co rokù na dwa òdpùstë do sanktuarium, ò chtërnym gôdôł papież Jan Paweł II, jidze wiele pielgrzimów. Nôdali mają ti, chtërny kòl 16 lëpinca (Matczi Bòsczi Szkaplérzny) jidą z Miastka. Kòl 8 séwnika (Matczi Bòsczi Séwny) je drëdżi òdpùst dóny przez papiéża Piusa VII w 1803 rokù. Niechtërny pielgrzymi przejażdżają téż aùtobùsama. Tu kòscele je tôblëca z Magnificat pò kaszëbskù. Dosc nowi są tu zéńdzenia Kaszëbów na pòspólné mòdletwë przë stacjach Kaszëbsczé Krziżewi Drodżi w Wiôldżim Pòsce. Jón Szlaga jakno biskùp biwôł w tim Sanktuarium ë tu je tôblëca jemù na wdôr. Apòstolsczi nuncjusz w Pòlsce Celestino Migliore 17 lëpinca 2016 rokù przëwitôł tu Kaszëbów pò kaszëbskù. Czajkowski M. (red.): Kaszuby, tu spełniają się marzenia. Tekst. Bydgoszcz 2001. Czajkowski M. (red.): Powiat Kartuski : Szwajcaria Kaszubska / Kaszëbskô Szwajcarëjô. Bydgoszcz 2003, str. 11, ISBN 8372081247 Sianowo 1880 Fankidejski J. s. 97 - Sanktuarium Kaszëbskô Królewô Piosenka VI "Kaszëbskô Królewô" (Jan Trepczik) „Lëdowô Nóta" z Kanadë Królowa Kaszub "Matka Boża Sianowska" Snôżé Swiónowò Pelplin Magnificat ROLA PIELGRZYMEK W KSZTAŁTOWANIU TOŻSAMOŚCI KASZUBSKIEJ Wòjskòwô kôrta z 1937 - 1:100 000 m.jin. "Sianowo"
Agùstin Hildebrand ("Augustyn Hildebrand" ùr. 1811 rokù - ùm. 1879) - ksądz. Òn dlô kòscoła katolëcczégò ùcził ksãżi m. jin. pòlsczégò jãzëka w zëmòwim semestrze 1851/1852 rokù w Pelplinie. Ks. Agùstin Hildebrand w swòjim dokôzu „Wiadomości niektóre o dawniejszym archidiakonacie pomorskim”, wëdónym pò pòlskù i pò miemieckù w Pelplinie w 1856 r., w dzélu II pt. „O wschódnym Pòmòrzu, tj. pòlsczim” napisôł ò Kaszëbach. To béł dr h. c. Wiadomości niektóre o dawniejszym archidiakonacie pomorskim, wyd. 3, Pelplin 1866. Zdrzë téż. Wiôldżi Kack
Prabùtë (we zdrojach: "*Rezijā" (Górnowicz), "Resia" 1249, 1250, "Resemburg" 1265, "plebanus de Resya" 1286, "de Ryzenburg" 1323, "castro Resinburg" 1326, "civitas Resinburg" 1330, "Risenburgk" 1340, "Resimborg" 1347, "Resinburg" 1378, "Resenburgk" 1454, "*Prābūtis" (Górnowicz), "Prabuth" <1454, "Prabuty alias Resemburg" 1466, "Risenburg" 1513, "Pranbuthy" 1519, "Prabuti alias Rizemberg" 1521, "z Prabuthami" 1565, "pod Prabutami" 1649, "Riesenburg" 1661, "do Prabut" 1711, "Prabuty" 1888 " Prabuté" (Cenôwa) ; gw. "Prabuti"; pòl. "Prabuty", miem. "Riesenburg") - garc we kwidzëńsczim krézu nad jezorã Liwieńc. Lëdztwò gardu: 8.881 (2011) Wiéchrzëzna gardu: 7,29 km2
Łąkòwô pólnica ("Agaricus campestris") - to je grzib z rodzëznë pólnicowatëch ("Agaricaceae"). Dosc wiele tich pólniców rosce m. jin. w kaszëbsczëch stronach òb lato, ale òd maja je mòże ju nalezc. Òne są do jedzeniô.  "Grzyby w polskich lasach"
Frederick Forsyth (ur. 25 zélnika 1938 w Ashford) – britijsczi pisôrz pòmianowëch pòwiesców i thrillerów. Młodosc, wësztôłcenié, gazétnô robòta, współrobòta z wëwiadã. Ùrodzëł sã w bògatéj mieszczańsczéj familië. Ùcził sã w , zaczã téż sztudia na Ùniwersytece Granadë (Szpańskô), le chùtkò je przerwôł, bë pòswiãcëc sã swòjémù nôwikszémù hobbi – lecbie. Czedë bëł 17 lat stôry, zwenigòwôł licencjã lócôrza, a dwa lata pózni òstôł jednym z nômłodszëch lócôrzã w historië , dze służëł w latach 1956–1958. Dali òstôł repòrtérã w môłéj môlowéj gazece w , w chtërnéj robił przez 3,5 rokù, jaż do 1961, czedë òstôł zajimniãti w . Nôpierwi robił w Pariżù i () – zebrane jinfòrmacje wykorzystał w póznieszëch ksążkach: i , takno w noczôsni Czechosłowacji i na Wãgrach. W 1965 przëszëd do BBC i òstôł asistentã wòjnowégò kòrespòndénta. W 1967 ùdôł sã do Africzi, dze warôł kùstrzny konflikt midzë Nigerią a Biafrą. Sprzejacelëł sã tam z prowadnikã secesjonistów, dżenerolã Chukwuemeke Ojukwu, zwônym „Emeka”. W 1968 zakùńczëł wespółrobòtã z BBC (òbwinialë gò ò niedostatk obiektywnotë) i wrócëł do Biafry jakno tzw. wòlny strzélc, rapòrtowôł przebiég wëdarzeniów dlô „Daily Express”, „Evening Standard” i magazynë „Time”. W Biafrze, òb czas wòjnë z Nigerią, òstôł téż agentã brytyjsczégò wëwiódë MI-6, do czego sã przëznôł pò kòl 50 latach. Pózni robił dlô wëwiadë w Rodezji Pôłniowi. W NDR w Dreznie nawiązôł kòntakt z sowiecczim pùłkòwnikã i odebrôł òd niegò przeséłkã pòd przegrodą we wichódkù, nigdë nie ùzdrzącë jegò gãbë. Jegò òstatnym zadaniém jakno agenta bëło sprawdzenié dalszich losów pôłniowoafrykańsczéj barni atomowéj na przëtrôfk przekazaniégò władzë przez białëch czôrnéj wikszoscë Letëracczé ùsôdztwò. W 1969 napisôł ksążkã, a pò prôwdze repòrtaż o wòjnie w Biafrze pt. The Biafra Story (pòlsczi titel: Słowo białego człowieka). Dwa lata pózni, w 1971, ukôza sã pòwiesc Dzéń Szakala (The Day of the Jackal), òpòwiadającô ò zamachù na Charles’a de Gaulle’a. Sta sã swiatowym bestsellerã i zapòczątkòwa niesłabnącą widzałosc twórczoscë Fredericka Forsytha na swiecie. • Dzéń Szakala (The Day of the Jackal, 1971) • (The Odessa File, 1972) • (The Dogs of War, 1974) • Pasturz (The Shepherd, 1975) – wëdanô jakno samostójnô sztëk, dołãczona téż do zbiërku pt. Czëstô robòta • Diôbelskô alternatiwa (The Devil's Alternative, 1979) • No Comebacks (zbiér òpòwiesców, 1982 – w Pòlsce wëdóny jakno Czysta robota) • Emeka (1982 – biografiô i wspómink o dżenerôle Ojukwu, niewëdanô w Polsce) • Czwiôrty protokół (The Fourth Protocol, 1984) • Negocjator (The Negotiator, 1989) • Fałszerz (The Deceiver, 1991) – nowé wëdanié pt. Dezinformator • Pisc Bòga (The Fist of God, 1994) • Jikóna (The Icon, 1996) • Wieszczi Manhattanu (The Phantom of Manhattan, 1999) • Weterana (The Veteran, 2001) - zbiór opowiadań • Mscëcél (The Avenger, 2003) • Afgańczik (The Afghan, 2006) • Kobra (The Cobra, 2010) • Czôrny spisënk (The Kill List, 2013) W 1991 wëdôł antologiã nôlepszëch, jegò zdaniã, òpòwiesców lotniczëch Great Flying Stories, w chtërnéj zamiescôł równak swòjã òpòwiesc Pastùrz (znônò w Pòlsce ze zbiërkù Czysta robota). W 2001 ùkôza sã autorizowanô biografiô Forsytha pt. A Matter of Protocol napisónô przez Craiga Cabella. Charakteristiczne dlô Forsytha je pòsługiwanié sã w pòwiescach sztilã dzennikarsczim. Dzãka témù staraniémù czëtinc doznôwô wrażenié, jakbë to cëż czëtôł, bëło swégò órtù repòrtôżã, rapòrtã. Wiele wëdarzeniów, ò chtërnëch Frederick Forsyth pisze w swòji ksążce wëdarzëło sã pò prôwdze, wiele òsobistoscë jistnieje w prôwdzëwim swiece. Spòsobë szmùglu barni, wëbuchòwéch substancjów, praniô brudnëch dëtków, manijactwa lëdzama òpisëje w pòdrobnotach. Jegò òpòwiescë mògłëbë z pòbiérã służëć jakno ùczbòwnik przeprowadzaniô môchnieniów czë ùprowadzeniów (np. Dzéń Szakala zawierô baro dokładné jinformacje tëczące dobëwaniégò nowéj tożsamoscë, Psë wòjnë – wërażają równak baro dokładny – chòcô zmëszlony – òpisënk òbmëslenkù i realizacjë przeprowadzeniô môchnieniów na jedno z afrykańsczéch państw). Òb czas PRL w Pòlsce bëłë wëdôné leno Dzéń Szakala, zbiërk No Comeback (pt. Czysta robota) i Psë wòjnë w wersji òkrojonéj. Pòòstałé pòwiescë nié mògłé sã ùkazac, bò przedstôwiałë negatiwni òbrôz Sowiecczéj Zrzeszë abò pozitiwny òbrôz państwa Izraél. Òstałë wëdóné w wikszoscë ju w leżnoscach wòlnotë słowa pò 1989. Czile pòwiesców òstało zekranizowónëch (Dzéń Szakala dwùkrotnô) Polityczny Pòzdrzadk, Òsobisté żëcé. Forsyth òkresliwô sã, òsoblëwié w sprawié politicznéch pòzdrzadków, jaknô kònserwatista, je jawernym prôcemnikã Eùropejsczéj Ùni. Ùwôżany je za jednégò z nôbògatszëch pisôrzów swiata, mieszkô w ekskluziwnéj rezydencjë pòd Londynã (Hertfordshire), je jednakôż miéwcą zômkù w Irlandii (Enniskerry). Gôdô głôdkò pò francuskù, miemieckù, ruskù i szpańskù i wiele rézuje pò Eùropie, Blisczim Wschòdze i Africe. Przëpisë. Znany autor powieści sensacyjnych przyznał, że był szpiegiem. PolskieRadio.pl, 2015-08-31. Bùtnowé pòwrózczi. • Frederick Forsyth – polska strona poświęcona pisarzowi
  Gméw (abò téż: Gniéw; gwar. "Gn´yef", "Gn´eva", pòl. "Gniew", miem. "Mewe") - garc w Dërszewsczim Krézu w Pòmòrzczim Wòjewództwie nad ùscém Wierzësë do Wisłë. Wôżne stôrodôwnotë w Gméwë to krzëżacczi zómk i Palast królowë Marysieńki Sobiesczi. Miona gardu w zdrojach. Jinsze miona gardu i w zdrojach to téż: we zdrojach: "ordinis Gymeu cum tota Wansca" 1229; "Gmewam etiam cum tota Wansca" 1235, fals.; "Gimen", "Gymeu" 1245, kòpijô z XVII w.; "Mewa" 1258, kòpijô ze XVII w.; "que Gimeo cum tota Wanska vulgariter appellantur" 1262); "guod nos terram nostram Wanzeke alio nomine vocatam Mewe" 1276; "Gymeu" 1279, kòpijô; "Gymev" 1281; "Gymew" 1281, "de Wansk sive de Gmew" 1282, "Mewa" 1282; "Gniew" 1282; "Gmewam sive Wanzeke" 1283, "Gmewa" 1283; "terram Gmewi sive Wanzek" 1283, kopia; "in Wansk" 1283, "Gimew" 1283, fals. ; "Gymew" 1283, kopia; "Gmew" ; "Gimea" 1283, kòpijô ; "videlicet Gymea sive Wanzeke" 1284 ; "Gemeve" 1291; "Gemewe"; "Mewam" 1304; "Gmewa" 1312; "Gemewa" 1320, kopia; "Gnieva"; "Mewe" 1328, kòpijô; "Mewa" 1329; "Mewa" 1334, kòpijô ze XVIIw.; "Gmewa" 1334, kopia z XIV w.; "Mewe" 1404; "Gmyew alias Mewe" 1448; "Gnyew" 1456; "Gnyew" 1476; "Mewe" 1495; "Gnyeff" 1495; "Gnyew" 1504; "Mewa" 1534; "Mewe" 1553 ; "Gniew" 1565; "Gniewu" (gen.); "Gniewiem" (instr.); "Gniewem" (instr.); "Mewa" 1570 ; "Gniew " 1583; "civitate Mevensi" 1596; "Gniewie" (loc.); "Mewa" 1596); "Gmewem" (instr.) 1624; "Gimea a. Gniew" 1624; "Gniew" 1682; "Meva" 1749; "Mewe" 1790; "Gniew" 1881; "Gniew", "niem. Mewe" 1921; "Gniew" 1936; "Gniew" 1980; "Gnjèv" (Cenôwa); Lëdztwò gardu: 6.759 (2009)  Wiéchrzëzna gardu: 6,75 km2 
Hiacynt - to je mineral. Òn mô chemiczny wzór ZrSiO4. Hiacyntë mają rozmajité farbë.
Tëchlëno (pl. "Tuchlino") – kaszëbskô wies w Pòlsce w òbéńdze Kaszëbsczégò Pòjezerzô, pòłożonô w pòmòrsczim wòjewództwie, w kartësczim krézu, w gminie Srôkòjce. Stądka béł biskùp Marwicz. Wies je nad jezorã Tëchlëńsczim ë na szlachù wòjewódzczi dardżi . Tu w szkòle dzece ùczą sã kaszëbsczégò jãzëka. W òbéńdze szôłtëstwa pòłożoné sã wse : Tëchlënkò (lëdztwò: 181), Kùjôtë (lëdztwò: 128), Karłowò (lëdztwò: 86), Rembiénica (lëdztwò: 82) ë Zôrembiskò (lëdztwò: 36). Tu je kòscół ë szkòła.  Szkòła
Parchòwsczi Młin - to są pùstczi kòl Parchòwa w gminie Parchòwò, w bëtowsczim krézu pòmòrsczégò wòjewództwa.
blink-182 (Blink) je punk rockòwé karno z San Diego w Kalifòrnijë. Pòwstało òno w 1992 rokù w San Diego z jinicjatiwë Marka Hoppus'a (spiôw/basowô gitara)Toma DeLonge'a (spiôw/gitara), ë Scotta Raynor'a (perkùsëjô). Tom Delonge: gitara, spiôw Mark Hoppus: basowô gitara, spiôw Travis Barker: perkùsëjô Scott Raynor: perkùsëjô (1992-1998) 1994: "Cheshire Cat" (Grilled Cheese) 1997: "Dude Ranch" (MCA) 1999: "Enema of the State" (MCA) 2001: "Take Off Your Pants and Jacket" (MCA) 2003: "blink-182" (MCA) 1992: "Flyswatter" (EP) 1993: "Second Demo" 1993: "Buddha" (Grilled Cheese) 2000: "The Mark, Tom, and Travis Show: The Enema Strikes Back" (MCA) 2005: "Greatest Hits" (MCA) blink-182 - domôcô starna
Tãgódka abò wëzgódka - to je zadanié do wëzgòdniãcégò. Wiele młodëch Kaszëbów lubi wëzgadëwac. Nierôz wëzgòdnąc nie je letkò np. takô: w kùzni nie mieszkóm, w ògniu sã nie smażã, chto sã mie dotknie, tegò zarô sparzã - żôgówka. Dosc znónô je jinô wëzgódka: nie bòdze, chòc mô rodżi, nie chòdzy, chòc mô nodżi - stół. Biwają téż krziżné tãgódczi, a rozrzeszec je, nierôz nie je letkò.
Dobiegniewò (we zdrojach: "Debegnewe" 1250, "Dobegnewe" 1252, "Dobyegnyew" 1421 (KDW), "Wollenberg" 1662-1665, "Woldenberg"; pòl. "Dobiegniew", miem. "Woldenberg") - garc w strzeleckò-dërżeńsczim krézu w Lubùsczim wòjewództwie.    Lëdztwò gardu: 3.179 (2008) Wiéchrzëzna gardu: 5,69 km2
Juwal – to je pòstacjô z Knédżi Zôczątków (Zo 4,21). "Òn béł òjcã wszëtczich, co grają na cytrze i fléce.” "Knéga Zôczątków, z hebrajsczégò jãzëka na kaszëbsczi przełożił ò Adam Ryszard Sikora OFM", Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie Zarząd Główny, Gdańsk 2015, s. 32.
Azëjô – dzél swiata, razã z Eùropą robi Eùrazëjã, nôwikszi kòntinent na Zemi. Rozcygô sã òd Eùropë na zôpadze do Spòkójnégò Òceanu na pòrénkù. Òd pôłniowégò zôpadu graniczë z Afriką, òd pôłniô z Aùstralëjô ë Jindijsczim Òceanem. W Azëji mieszkô 2/3 wszëtczich lëdzy zemi. Zôpadnô Azëjô Blisczi Pòrénk Kaukaz Strzédny Pòrénk Strzédnô Azëjô Pôłnowô Azëjô (subkòntinent jindijsczi) Pôłniowò-Pòrénkòwô Azëjô Pòrénszô Azëjô (Daleczi Pòrénk) Sybiriô (Nordowô Azëjô) Azëjatëcczé Tigrë Wiôldżé òbéńdë Azëji. Na pòczątkù 2006 rokù w Azëji bëłë państwa: Afganistón Saudëjskô Arabijô Armenijô Aùstralëjô (Òstrów Gòdów ë Kòkòsowe Òstrowë) Azerbejdżan Bahrajn Bangladesz Bhutan Myanmar (dôwni Birma) Brunejô Chinë Cyper Nordowi Cyper Egipt (Pòłòstrów Synaj) Filipinë Greckô (małô òbéńda na òstowach Sporadë, Chijos ë Lesbos je w Azëji na azëjaticczim kòntinentalnim szelfie kòl strądu Tërecji Grëzóńskô Indie Jindonezjô Irak Iran Izrael Japòńskô Jemen Jordaniô Kambòdżô Katar Kazachstan Kirgistan Półniowò Kòreja Nordowô Kòreja Kùwejt Laòs Liban Malediwë Malezjô Mòngolskô Nepal Òman Pakistan Ruskô Singapùr Sri Lanka Syrëjô Tadżikistan Tajlandiô Tajwan Pòrënkòwi Timor Tëreckô Turkmenistan Ùzbekistan Wietnam Zjednóné Arabsczie Emiratë Nôwikszim państwã w Azëji je Ruskô (téż z eùropejsczim dzélã), a nôlëdniszim azjacczim Chinë. Nôtërne leżnoscë. Wëzdrzatk plónu. Azëjô je - pò Eùropie - nôbarżi rozkawałkòwónim dzélã swiata. Strzédna dôlëzna òd mòrza je 756 km a nôwëżi kòl 2360 km. Ne wôrtoscë są nôwiksze westrzód wszestczich dzélów swiata, a to dlôte, że Azëjô je baro równoleżnikòwò ë pôłnikòwò rozcygniona. Dôlëzna strądu Azëji razã je 70,6 tës. km ë je miészô blós òd nej w Nordowi Americe. Pòłòstrowë są na wnetka 1/5 (19,5%) wiéchrzëznie Azëji. Nôwiksze to: Arabsczi Półòstrów (27 330 tës. km²), Jindochińsczi Pòłòstrów (2174 tës. km²), Jindijsczi Półòstrów (2088 tës. km²), Miészô Azëjô (501 tës. km²), Półòstrów Tajmyr (400 tës. km²), Kamczatka (370 tës. km²) ë Kòrejansczi Półòstrów (220 tës. km²). Òstrowë są na dosc môłim môlu Azëji, bo na blós 6,17% wiéchrzëznie. Ròwnak je westrzód nich nôwikszô na swiece Malajskô Òstrowina, chtërna je na 1,7 mln km² (z Bòrneò 735,9 tës. km², Sumatrą 433,8 tës. km², Celebesem 189 tës. km² ë Jawą 126,7 tës. km²), òkòma te Filipinë (300 tës. km², z òstrowã Luzon 105,7 tës. km² ë Mindanaò 95,6 tës. km²) , òstrowina Japòńsczich Òstrowów (369 tës. km², z Honshu 230,5 tës. km² ë Hokkaido 77,9 tës. km²) , ë téż Sachalin (76,4 tës. km²) , Cejlon (65,6 tës. km²) , Tajwan (35,8 tës. km²) , Hajnan (34,1 tës. km²) , òstrowinë: Nordowi Zemi (37,9 tës. km²), Nowòsybirsczich Òstrowów (38,5 tës. km²). Midzë półòstrowama ë òstrowama Azëji je wiele mòcno wcãtich hôwingów ë przëstrądnich - òtemkłich, półzamkłich ë zamkłich - mòrsczich wlëgów. Nôwôżniészé z nich są na Atlantëcczim Òceanie: Westrzódzemné Mòrze, Czôrne Mòrze, Karsczie Mòrze, Mòrze Łaptiewów, Pòrankòwòsybirsczie Mòrze, Czukòcczie Mòrze, Mòrze Beringa, Òchòcczie Mòrze, Japòńsczie Mòrze, Żôłté Mòrze, Pòrankòwòchińsczie Mòrze, Pôłniowòchińsczie Mòrze, Arabsczie Mòrze, Czerwióne Mòrze, Jindonezijsczie Westrzódzemne Mòrze (miôno dlô wszetczich mòrz wkòł Malajscziej Òstrowinë ë Filipinów) a téż Hôwindżi: Benglaskô ë Perskô. Azëjô je - nie zdrzącë na Antarktida - dzélã swiata ò nôwiższi strzédny wëszawie, chtërna je 990 m n.r.m. Môlë niżi 300 m n.r.m. są na wiéchrzëwiznie blós 32,4%, môlë chtërne są wëszi 1000 m n.r.m. są na blós 30,4%. Nôwëszô wëszawa Azëji - Mount Everest (8848 m n.r.m.) je téż nôwëszim szczitã swiata. Nôgłãbszô òbniżëna Ùmartégò Mòrza (405 m p.r.m.) téż je nóniższim môlã na kòpniach zemsczi kùgli. Azëjo pòdnôszë sã w wëstrzédnym dzélu ë pòstãpno òbniżô sã we wszëtczich czerënkach. Niżne môlë są w norodowo-zôpadnim dzélu: Tùranskô Niżawa, Zôpadnosybirskô Niżawa ë Norodowòsybirskô Niżawa, na pòrénkù je Norodowòchińskô Niżawa, na pôłnim Niżawa Gangesu, Jindusu ë Mezopòtamiji. Wiôldżie wëszawne môlë: na nordze Westrzódsybirskô Wëszawa, na zôpadze Kazascze Pògòrze ë na pôłnim Wëszawa Dekan na Arabsczim Pòłòstrowie. Wëszawa Dekan pòstãpô w pòrénk ë zôpôd rańtowama gòrama (Pòrénkòwe ë Zôpôdne Ghatë). Rańtowé gòrë są téż na zôpadnëch ë pôłniowëch strądach Arabsczégò Półòstrowa. Wësok pòłożoné wëszawë, òbeszłé gòrsczima pasmama, są całownim dzélã Zôpadny ë Centralny Azëji. Na zôpadze są to Wëszawë: Anatolijskô, Armeńskô ë Jirańskô. Westrzód wielnych régów gór nôleżi wëmienic górë: Pòntijsczie, Taurus, Kaukaz, Elburs, Kopet-dag, Zagros ë Mekran. Dali w pòrénk wiżô gòrsczich pasm rosce. Je tuwò nôwiôldżi na swiece wãzeł górów - Pamir, chtëren je zwóny Dakã Swiata. Tam zbiegiwóją sã jedurne na swiece régë gòr wëższé òd 7000 m n.r.m.: Tien-szan, Hindukusz, Karakòrum, Himalaje téż Kùnlun ë Sino-Tybeteńsczie Gòrë. Pôłniowim przëdłëżeniã Sino-Tibetańsczich Górów są gòrsczié pasma Jindochinsczégò Półòstrowa ë Malajsczej Òstrowine. Midzë Himalajama a Kunlunem je nôwëższô na swiece Tybetańskô Wëszawa, a midzë Kunlunem a Tien-szanem wëszawô Kaszgarskô Wlëga. Barżi na nordowi pòrénk je Mòngòlskô Wëszawa, chtërna je òkrążona pasmama: Ałtaju, Sajanów, Jabònowich Gór ë Wiôldżigô Chiganu. Pòrénkòwy dzél Syberëji to môl wëszawnô-gòrsczi. Szeroczi plaskatowëszańc (m.jin. Wëszawë: Ałdańskô, Zejsko-Burejskô, Anadirskô) òddzélone są górama, m.jin. : Czersczégo, Wierchojansczima, Kołymsczima, Kòriacczima ë Sichòte Aliń, ë téż górama Kamczatczi. Gòrsczie môlë przëwôżeją na Kòrejańsczim Pòłòstrowie, w pôłniowich Chinach, na Japòńsczich òstrowach, Tajwanie ë Filipinach. Na zacht òbéńdach (kòl 16,5 mln km²) Azeji są pùstinie, chtërne są w conach zwartnikòwej (Arabsczi Pòłòstrów, Hindustańskô Niżawa), pòdzwartnikòwej (pùstinie Jiranu) jakno téż w letnéj, kòntinentalnej (Turańskô Niżawa, Kaszgarskô Wlëga. Lëdztwò. W Azëji mieszkô kòle 3,5 mld lëdzy, co je kòl 60% lëdzy na swiece (felëje pòdôwkòw ò azjëtycczim dzélu Ruskô). Òbénda ta cechùje sã wysoczim strzédnim wskôzywôczã zwëczajnégò przërôstaniô lëdztwa (17%), przë czim nôwëższi je w Syrëji (37,1%), Irakù (36,8%) ë Jemenie (36,7%) a nôniższi w Japòńsczi (3,2%). Strzédnô gãstwa zalëdzeniô je héwó 108 sztatùr/km². Rozkwatérowanié lëdzy je baro nierównomiarowé. Òbéńdë Hindujistańscziej Niżawë, Jawë ë Nordowochińsczi Niżawë są nôbarżi zalëdzone na swiece (wiãcy jakno 600 sztatùr/km²). Jinsze òbéńdë (jakno wësoczé górë, pùstinie Strzédny Azëji, dalekô Norda) są z wiksza niezalëdzone. Nôwiksze gardë Azëji to Seùl (11,6 mln), Mùmbaj (Bombaj) (9,9 mln), Szanghaj (9,1 mln), Dżakarta (9,2 mln), Tokijo (8,0 mln), Delhi (7,2 mln), Karaczi (6,7 mln), Pekin (7,0 mln), Teheran (6,8 mln), Sztambùl (7,6 mln) ë Bangkòk (5,6 mln). Nôwiksze karna gardów to: Seul (16,3 mln), Chongqing (15,0 mln), Òsaka (13,8 mln), Szanghaj (13 mln), Bombaj (12,6 mln), Tokio (11,8 mln), Kalkùta (11,0 mln) ë Pekin (10,5 mln). W Azëji je 48 państwów (z Ruską a bez Egiptu ë Grecczi) ë 2 zanôléżne òbéńdë - Plestinską Aùtonomiją ë Makaù (do gòdnika 1999 rokù).
Dead Kennedys (1978 - 1986) je nordowò-amerikańsczim punkòwim karnã z San Francisco w Kalifòrnijë w USA. Mùzyka jaką gralë bëła sparłączëniem klasycznégò britijsczégò punka z chùtkòscą ë energijã jegò amerikańsczégò zortu. Dôwny spiéwôrz karna Jello Biafra, ze swòją platową wëdowizną Alternative Tentacles, stôł sã téż wôżnim promòtorã jinszëch karnów. Historëjô. The Dead Kennedys pòwstało w czerwińcu 1978 rokù. Zakłôdôrzama bële w tim czasu Jello Biafra (spiéw), East Bay Ray (gitara), Klaus Flouride (basowô gitara) ë Bruce Schlesinger "Ted" (perkùsëjô). Karno wëstąpiwało wprzód blós le w San Francisco ë wëdało w czerwińcu 1979, w Alternative Tentacles, pierszi singel "California Über Alles". Pò tim przëszed czas na tourne pò òstowim ùbrzégù USA, jacze òżëwiło baro ji pùnkową spòlëznã.   W jeseni 1980 rokù wëdôle swojã pierszą dołgogrającą platã "Fresh Fruit for Rotting Vegetables". Zarô pò tim zachòrzôł perkùsjownik "Ted" ë na jegò plac przëszed D.H. Peligro. Całi 1980 rok dôwało karno Dead Kennedys kòncertë w USA ë Eùropie, bez co dobële swòjima sarkasticznima tekstama wiele lùbòtników westrzód undergroundowi scene. Dead Kennedys dôwôł bôczenié na spòlëczné jiwre ë prowòkòwôł nié le blós tekstama. W 1981 wëchôdô EP "In God We Trust, Inc." z Jesësã przëbitim do krziżã z amerikansczich dëtków, rok pózdni LP "Plastic Surgery Disasters" z rãką wëgłodniałégò Afrikóna na tołsti ë biôłi rãce. W 1985 wëchôdô LP "Frankenchrist" jakô òsta òsądzonô ò demòralizacëjô młodzëzne - bëło to sparłączoné z òbrôzkã szwajcarczégò kùństôrza H.R. Gigera na jaczim bëło widzéc m.jin. pénisa. Domôgano sã 2000 dolarów ë rok sôdze sztrafë dlô kôżdegò nôlëżnika karna, do czégò równak nié bëłó doszłi. Pò wëdaniém "Bedtime for Democracy", kòl kùńca 1986 rokù, Dead Kennedys ògłoszëło swojé rozpùscëni. Jello Biafra òstôł dali aktiwni w pùnkòwi rësznoce, dozérôł dali wëdowizne Alternative Tentacles ë spiéwôł m.jin. z hardcorowima karnama jak D.O.A., czë No Means No. 1980: "Fresh Fruit for Rotting Vegetables" 1982: "Plastic Surgery Disasters" 1985: "Frankenchrist" 1986: "Bedtime for Democracy" 1987: "Give Me Convenience or Give Me Death" 2001: "Mutiny on the Bay" 2004: "Live At The Deaf Club" 1981: "In God We Trust, Inc." 1979: "California Über Alles" 1980: "Holiday In Cambodia" 1980: "Kill The Poor" 1981: "Too Drunk To Fuck" 1981: "Nazi Punks Fuck Off!" 1982: "Bleed for Me" 1982: "Halloween" 1983: "A Skateboard Party" Historëjô Dead Kennedys na starnach Alternative Tentacles Wëdowizna Alternative Tentacles
Człopa (we zdrojach: "Szlopa" 1245, "Slopa" 1349, "Sloppe" 1364, "Sloppa" 1421 (KDW), "Schloppe", "Człopa" (Cenôwa), miem. "Schloppe") – gard we wôłecczim krézu w zôpadnopòmòrsczim wòjewództwie nad Ceszënką. Lëdztwò gardu: 2.370 (2009) Wiéchrzëzna gardu: 6,27 km2
Rezerwat Gòłãbiô Góra to je krajòbrazno-lasowy rezerwat ò wiéchrzëznie 6,95 ha. Tu nad Słëpią rosce wiele sosnów, bùków, a téż jinëch drzéwiãt. Stądka nie je dalek do Gòstkòwa. W 2013 rokù tu w sosnach bëłë pszczołë, a móże jesz są. Romuald Wiczk: Barcie w Nadleśnictwie Bytów. Bartnik_Gdański nr 1, ss. 5-6,2017 film "Barcie w Nadleśnictwie Bytów"
Fińskô, Fińskô Repùblika (fin. "Suomi, Suomen tasavalta;" szw. "Finland, Republiken Finland") je państwã w Nordowi Eùropie, krôj Eùropejsczi Ùniji. Stolëcznym gardã są Helsinki. Samòstujnotã mô òd 1917 òd Rusczi. Je nôleżnikã Eùropejsczéj Ùnji. Grańczy òd zôpadù ze Szwedzką, òd nordy z Norweską ë òd pòrënkù z Ruską. Geografiô. Wikszi dzél kraju to niżëznë. Naturalné zôpodné ë pôłniowé grańce robią Bòtnickô Hôwinga ë Fińskô Hôwinga, midzë chtërymi roztacza sã Fińsczé Pòjezerzé składającé sã z 55 tës. jezor. Na nordã òd pòlarnégò kòła je Lapòniô. Linia sztrądù szczérowégò mô baro wiele òstrowów. Wiéchrzëzna ląd: 304 473 km² wòda: 33 672 km² całkòwita: 338 145 km² % Lasów: 69% Nô- Nôwëższi punky: Haltiatunturi – 1328 m n.n.m. Nônëższi punkt: Wiôldżé Mòrze - 0 m n. n.n.m. Nôdłëgszô rzéka: Kemijoki – 550 km Nôwiãkszi jezoro: Saimaa – 1377 km² Nôwiãkszi gardë: Helsinki: 634 940 Espoo: 273 627 Tampere: 228 125 Vantaa: 218 663 Oulu: 200 232 Turku: 187 433 Jyväskylä: 138 800 Lahti: 119 341 Kuopio: 113 028 Demografiô. Jãzëczi. fińsczi ë szwedzczi są tu ùrzãdowima. Pò fińskô gôdô 92% lëdzë, 5,6% gôdô pò szwedzkù. Na jãzëk fińsczi bëłë tołmaczoné kaszëbsczi wiérztë, jak téż bôjczi. Tu ùrzãdnicë pierszégò zortu (pò wëższi szkòle) mùszą rozmiec jãzëk wikszoscë w òkòlim w chtërnym robią. W dwajãzëkòwëch òbéńdach kòżdi ùrzãdnik mùszi rozmiec gadac ë pisac téż drëdżim jãzëkã. Sãdza mùszi rozmiec wësłowic sã w dwùch jãzëkach (mòwno ë na pismie). Òd 1992 rokù tu w trzech nôbarżi nordowëch gminach lapònsczi jãzëk je ùrzãdowi. W gminach mùszą bëc szkòłë dlô nôleżników miészëznë, jeżlë jich je wicy jak 13 lëdzy. Ùczbë są téż pò lapònskù.
Wãgòrz ("Anguilla anguilla") - to je rëba z rodzëznë wãgòrzowatëch ("Anguillidae"). Czedës na Kaszëbach bëło dosc wiele tich rëbów, ale terô nie je wòlno jich wiele łowic. Na nordze Kaszëb wilijnym smaczkã béł gòtowóny wãgòrz z klóskama i krëszkama abò solony wãgòrz z pùlkama. Malicki L.: Pożywienie rybne Kaszubów Wdzydzkich, Gdańsk : Muzeum Pomorskie, 1972, s.10 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ROLNICTWA I ROZWOJU WSI
Lech Wałęsa (ùr. 29 séwnika 1943 w Popowie) – to je pòlsczi pòlitikôrz. W latach 1980-1991 béł przédnikã „Solidarnoscë”, òd 1990 do 1995 rokù béł prezydentã Pòlsczi Repùbliczi, noblista w 1983 rokù . Òd 1997 rokù òn je pòczestnym òbëwatelã gardu Gduńsk. Przëpisczi.
Kwasnica ("Oxycoccus palustris" Hill) - to je wielelatnô roscëna z rodzëznë kwasnicowatëch. Na Kaszëbach rosce dosc wiele kwasniców. Òne mają jagòdë, a je Kaszëbi zbiérają. "Skarb ukryty na bagnach. Kaszubska żurawiana"
Grzebajk – to je rãczné nôrzãdo, chtërno brëkùją np. do pòprôwianiô ògnia w piéckù.
1986 - Katastrofa amerikanscziego fligra kosmicznego ”Challenger”, chtëren wëbuchnãł przë starce z latawiska - zdzinãło wszëtczé 7 astronautów na fligrze. 2003 - Lawina snieżno pod Rysami - zdzinãło 8 ùczniów z I LO w Tychach. 2006 – Od sniegù zawaloł sã dach hali Miãdzënôrodnech Targów Katowicczich - zdzinãło 65 osóbow, 170 rannech. 1887 - Artur Rubinstein, polsczi pianista i dirigent (ùm. 1982) 1611 – Jan Heweliusz, gduńsczi astronoma, matematik (ùm. 1687) 814 - Karol Wiôldżi, miemiecko-rzimsczi cesôrz (ùr. 742/748) 1547 - Henrik VIII, anielsczi krol (ùr. 1491) 1939 - William Butler Yeats, irlandzczi runita, dobewca Nodgrody Nobla w leteraturze (ùr. 1865) 2002 - Astrid Lindgren, szwedzkô runitkô dla dzece i mlodzeze (ùr. 1907) 2011 - Hamida Barmaki, afganistónskô profesorkô prawa, dzejôrkô politycznô i spoldecznô (ùr. 1970 ) Dobré słowò nierôz wicy płacy jak pieniądz.
Wschòdnô platana ("Platanus orientalis" L.) - to je drzéwiã z rodzëznë platanowatëch ("Platanaceae"). Ta platana rosce 30 m i wicy w górã.
Syrëjô je państwã w zôpadnej Azëji nad pòrenkowim Strzódzemném Mòrzem, czej je tu tragedia: od 2011 wojna domoca diktatora Assada i midzënarodno wojna od 2014 przecem ISIS, Tëreckô i jin. Syrëjô greńczë z państwama: Irak od pòrenku, Tëreckô od nordu, Jordan i Jizrael od półnio, Liban i Strzódzemné Mòrze od zopadu i tez w bleze Cyper na mòrzu. Stolecznym gardã je Damaszk. Nôwikszim gardã beło Aleppo, le pre wojną od 2011 rokù. Jine wiksze gardë Syrëji to Latakia, Homs i Hama. Nôstarsze gardë Syrëji to m.jin. bełë Aleppo (od 7000 lat p.n.e), Damaszk (od 1700 lat p.n.e.) i Palmira (od 2000 lat p.n.e), bela tu tez Elamsko cywilizacejo 2500 lat p.n.e. i jin. od czadu neolitu. Od 36 r. p.n.e. Syrëjô beła rzimsczą prowinceją do 8. wieku noszi ery, czej tu islamscza dynasteja Ummayadów brekowala Damaszk jako stolecę. Le dzys ne garde baro zniczone przez wojnę i karno terroristiczne ISIS. Lëdzë w Syrëjo to je baro wiela narodów i mieszizne od wiela tesąców lat: syrëjsczi Arabowie, Aramejczice, Kurdôwie, Tërkomanë, Assyrëjônie, Czerkasejônie, Palestinczice, Ormijônie, Grece, Żëdzë, Tërcë i jin. Lëdzë w Syreji beło 20.900.000 le pre wojną w 2011 rokù. Od 2011 diktator Assad zamordował baro wela lëdzë (ponad 2 miliony ledze zdżinęło lub ranione)) , 5 milionów lëdzë ucékło z kraju żebë retac żëcé, 7,5 milionów ledze jest bezdodoma bënë kraju. Krom wojni domocej, jinne kraje tez atakuja Syreje, jako Terecko atakuje syrejczi Kurdistón na nordze Syreji w Kobane i Afrin; a Rusko, USA, Wiolgo Britanijo i jin atakuja ISIS i al Nusra w Syreji, Izrael atakuje Iran i Hizbollah w Syreji etd. Je to wiolgo humanitarno tragedia dla ledze syrejsczich od 2011. W Syrëjo też je baro wiala dawni religijnech karnów od ponad tesąca lat: mùzelmanie (sunnice, szijice, Druze, alawice, salafice, i jin.), chrzescejanie (syrejsko-ortodoksejny kosceł, syrejcze-katoleccze kosceł, grecko-melchiccze mariawice, prezbeterianie i jin.), Mandejczice-gnosticë, Jazidice, żedze, agnosticë ë atejiscë. Swiãti Paweł beł w Syreji, rezował w Damaszku i Antiocheji z głoszeniém Ewanielëję, czej kole Damaszku ukozoł mu są Jezus. Nowiksze karno religijne to mùzelmanie sunnice. Od 2014 r. do Syrejo wmaszérowała z Iraku armia terroristicznego karna islamsczego ISIS i morduje, gwałce i torturuje ledze z jinnech religiji jako syrejczich Jazidiców, nicząc kulturę i wolnote w Iraku i Syreji. "Galerejo" Syria World Factbook
Oi!, street punk (dosłowno: "darżëcowi punk") – pòdgatunk w mùzyce punk, chtëren mô zaczątk w Wiôldżi Britaniji pòd kùńc lat 70. XX s. Je to téż òpisënk młodzéżowi subkùlturë z ną muzyką sparłãczony, rzeszący narôzkù pùnków ë skinheadów. Oi! sformòwôł sã jakno ôrt procëmnotë do artistnëch doswiôdczënków dzélu punkowich karnów, a téż zbyt wiôldżi pòliticzni sztarturë jinëch. W ùdbie miôł pòdtrzëmòwac prosti, "darżëcowi" kòrzénie punkrocka ë skôzac na wëcmaniznã ti subkùlturë z wiôlgòmiastowima robòtnikama, z chtërnëch sã wëprowadzëlë. Zrzësz ną pòdczorchiwało same miono "street punk", wëpiarti pùzdni przez "Oi!" To drudżé w robòtniczi gwarze òznôczo cos niespòdzajnegò, a téż pòzdrówk. Pierszi raz brëkòwôł gò mùzyczny gazétnik Garry Bushell we wczasnych latach 80 XX s., pòdskôcóny sztëczkã karna The Cockney Rejects: "Oi! Oi! Oi!". Oriental Oriental
Wójt (miem. "Vogt") - je w Pòlsce wëkònywnym òrganã w gmnie. Òn mô robic to co mù prawò kôże m.jin. òn mòże gadac i pisac pò kaszëbskù. Dz.U. 2020 poz. 713
Kòbëlôsz-Pòtãgòwò (pl. "Kobylasz-Potęgowo") - szôłtëstwò skłôdô sã z cziledzesąt gbùrstwów rozsónëch we westrzëdnym dzélu gminë Lëniô, na norda òd kòmpleksu Mirochòwsczich Lasów i karna Pòtãgòwsczich Jezór. Zgrëpioną zabùdowã mô leno Pòtãgòwò, w chtërnym mieszkô le 40 sztëk lëdzy, jaczé òb lato je nôwôżniészim turistnym môlã òkòlégò. Historiô. W prehistorëcznëch czasach no òkòlé bëło dosc gãsto zalëdnioné, czegò szlachama są wielné pòpielnicowé pòchówczi òdkriwóné na pòlach wkół Kòbëlôsza i Pòtãgòwa. Terôczasny Kòbëlôsz abò Kòbëlôszny Las i Pòtãgòwò są fòlwarkama pòwstałima na przeł. 16. i 17. stalatégò w greńcach mirochòwsczégò starostwa. Za prësczich czasów Pòtãgòwò przeszło w priwatné rãce, pózni zôs bez kôrczowanié jegò òbéńda òstała pòwikszonô. W kùńcu 19. stalatégò ne dwa òsedla słëchałë do kartësczégò krézu i miałë - Kòbëlôsz 533 mòrgów a Pòtãgòwò 600 mòrgów wiéchrzëznë. W Kòbëlôszu mieszkało 10 gòspòdarzów i 2 zagrodników, za to w Pòtãgòwie 8 gòspòdarzów. Dzysô rozdrzëconé westrzód grzëpków ë lôsków zabùdowania Kòbëlôsza z pùstkama Jigrzënô, Wronica i Kùkówka, a téż malińczim Pòtãgòwã wcyg przëbôcziwają corôzka mni pòtikóny krôjòbrôz tipiczny kaszëbsczi wsë. Czekawinczi. Przédné atrakcje Kòbëlôsza ë Pòtãgòwa to 'Pòtãgòwsczé jezora', mdącé karna 6 jezorów, pòla i łączi przeplôtóné lôskama ë snôżima jezórkama.   Kòl Kòbëlôsza są 3 rezerwatë: ""Kòcenkò", "Lubògòszcz" ë "Trulôczowé Błota"". W nëch rezerwatach nalézemë "widzënkòwi pùńkt Zosynk" ë "bùnker KWÒ Kaszëbsczi Grif "Ptôszô Wòla"". W Kòbëlôszu stoji szlachòta Lubiczka - Dëcha ze szlachù "Pòczuj Kaszëbsczégò Dëcha" w gminie Lëniô. "Kobyli  
Brózda - je robionô płëgã przë zaprôwianim zemi, jak je òrané np. pòle. Kaszëbi gôdelë: „Na swiãtégò Józwa przez pòle brózda”, ale 19 strëmiannika wiedno òrac nie jidze, bo mòże jesz bëc sniég.
Apòkrif - jakò lëteraturã apòkrifną òkreslô sã w egzegeze katolicczi lëteraturã żëdowską i stôrochrzescëjańską, nie zaliczoną do kanonu ksąg Swiãtégò Pisma. Z pòzdrzatkù na wëstãpùjącé w nich wątczi i òkòlim, w chtërnym pòwstałë, mòżna apòkrifë ùznac za lëteraturã pòzabiblëjną. Słowò "apòkrif" fùnkcjonëje téż pòza kòntekstem religijno-filozoficznim w barżi òglowim znaczenim, òpisownym tekscë niegwësnégò pòchòdzeniô, prôwdzëwòtë. Słowò to dobierô sã do dokôzów o fałszëwim pòchòdzenim, czë nie òd aùtora, za chtërnégò jaczis dokôz ùchòdzy, dokôz "wëdostôny z schòwkù", téż bòdôj prôwdzëwi. Słowò to dobierô sã tak samo do dokôzów ò pòprôwdze niewërażonym pòchòdzenim, aùtorstwie i prôwdzëwòcë, ale téż dlô tëch, dlô chtërnëch jich "apòkrificznosc" je doskònale znanô i zamierzonô przez, chòcbë, aùtora. Pòwstanié nazwë. Słowò "apòkrif" je pòchòdzeniô grecczégò apòkryphon i òznôczô dokładno cos, co je ùkrëti i co sã dopiére òdkriwô. W tim znaczenkù nazwë ti ùżił Òrygenes w òdniesenim do ksąg gnostëcczich , nawlekającëch co le mało do Nowégò Testameńtu. Żëdzëzna i chrzescëjaństwò. Z puńktu widzeniô żëdzëznë i chrzescëjaństwa apòkrifama zwano pisma, chtërné nie òstałë przëjãté do kanonu swiãtëch pism, abò bëti jakbë w pewny procëmnoce do kanonu. W ti mësle dobierô sã téż słowò "pseudoepigraf". We wczasnym chrzescëjaństwie i to w jegò nôwczasniészim cządze pismiennëm, tegò órtù ksãdzi òstałë òdrzuconé, bò ùznano, że nie òstałë òne napisôné prosto pòd cëskã Swiãtégò Dëcha. Rozeznanié, jaczim czierowano sã przë òdrzuceniu tegò órtù pism bëłë m.in.: niegwësné pòchòdzenié tegò tekstu, a przez to nierãczonégò przekazu òd apòstoła – ùcznia Jezësa; niezgòdnosc doktrinalnô z òglowéma wskôzama wiarë, przë czim nie chòdzëło tu leno ò fùl niezgòdnosc, le ò wątplëwé sfòrmulowania czë teorëje zawarté w dané ksãdze czë pismie; synkretëzm religijny zawarti w zamkłoscë danégò pisma; wątczi mitologòwé abò prosto wësniti zamkłi w tekscie. Kanón swiãtëch ksąg w żëdzëznie òpisano kòl kùńca I s.n.e. w Jamni (Jawne). Do swiãtëch ksąg zarechòwóno te, chtërne bëłë spisané pò hebrajskù lub aramejskù – to je 39 ksąg. Òdcëskano tekstë grecczé (przede wszëtczim Septuagintã) i jinszé òpisując je mianem pism bùtnowéch (ha-chiconim). Tak pòwstôł tzw. kanón hebrajsczi, chtëren objimôł miészą lëczbã ksąg niż Septuaginta (chtërna zawierô 46 ksąg), na chtërnej òparło sã chrzescëjaństwò. Nie je mòżlëwé ùgòdzenié pełné lëstë ksąg apòkrificznëch. Dzysdnia ùwôżô sã, że apòkrifama Starégò Testameńtu je ok. 60 pism, a Nowégò Testameńtu bëlno wicy i nie je mòżlëwé ùgòdzené nawetka przëblëżoné lëczbë wszëtczich niekanónicznëch pism Nowégò Testameńtu. Apòkrifë (pseudoepigrafë) dzelą sã na różné grupë w leżnoscë òd przëjãtégò kriterium: wedle gatunków lëteracczich, aùtorstwa przëpisanégò dokôzcy, pòchòdzenégò (żëdowsczié, hellenisticzné), tikania do gwëségò nurtu religijnégò (żëdowskòchrzescëjansczié, gnosticczié) i wiele jinszëch. Co le mało dobiérónym kriterium przy pòdzelenim apòkrifów je jich przënôleżnota do gwëségò gatunkù lëteracczégò, pò pòrzednim tikaniu do Stôrégò abò Nowégò Testameńtu. Apòkrifë (pseudoepigrafë) Stôrégò Testameńtu. Apòkrifë të są wëdbą leno żëdowscziégò òkòlégò, le nie blós palestinsczégò – wiele z nich pòwstało w òkòlim diaspòrë babilońsczié, antiocheńsczié czë aleksandrëjsczié. Nawlekają òne do ksąg kanónicznëch Stôrégò Testameńtu, ùchôdają czãsto za samobëtné ksãdzi swiãte, abò za rozszérzenié jich kanónicznëch równoznaczënów. Wikszosc z nich pòwstała w czasu òd II s. p.n.e. do kùńca I s. n.e. Wikszosc apòkrifów stôrotestameńtalnëch dożdała do naszëch czasów dzãka wczesnochrzescëjańsczim pisôrzóm. Westrzód apòkrifów stôrotestameńtalnëch wëapartniô sã trzë dërżeniowi grupë: Òpòwiôdania mają charakter quasi-historëczny, òpisują dzeje narodu w jaczims wëcynkù, abò dzeje jaczis òsobë – nawlekają òne abò do prôwdzëwëch zdarzeń, abò téż (tak je co le mało) òparti są na legendach. Ksãga Jëbleuszów; 3 Ksãga Ezdrôsza; 3 Ksãga Machabejskô; Apòkalipsa Mòjżesza; Żëcé Jadama i Jewë; Testameńt Jadama; Wniebòwstąpienié Jizajôsza. Pisma didakticzné to ksãdzi mądroscowé zawierające pòuczenia co tikają spraw òbëczajnych i nôbòżnych. Do nich mòżna zarechòwac: Testameńty Dwunastu Patrijarchów; Psalm 151 i 4 dalszé ; Psalmë Salomona; Mòdlëtwa Manassesa; 4 Ksãga Machabejskô; pisma didakticzné z Qumran. Apòkalipsë – òne nawlekają przede wszëtczim do kanónicznëch ksąg prorocczich Ksãga Henocha; Wniebowziãcé Mòjżesza; 4 Księga Ezdrasza; Apòkalipsa Barucha; Apòkalipsa Ôbrama; Testameńt Ôbrama; Apòkalipsa Eliasza; Ksãga Eliasza; Apòkalipsa Sofoniasza; Apòkalipsa Ezechiela; Przepòwiedzënia sybillińsczié. Apòkrifë (pseudoepigrafë) Nowégò Testameńtu. Apòkrificznô lëteratùra Nowégò Testameńtu nie usztôłcëła sã leno w stôrich czasach. Chòc ji rozwij przëpôdô nôbarżi na II i III s., to równak pisma te pòwstawałë téż w pòstãpnych stalatach, jaż do strzédnowieka (i pózni). Niechterné ksãdzi, ùznané pózni jakò apòkrifë, bëłë szerok stosowôné i komentowôné w żëcu nôbòżnym chrzescëjan i ceszëłë sã wiéldżim autoritetã w pierszich stalatach, nim òstateczno ùsztôłcëł sã kanón. Nôòglowò apòkrifë Nowégò Testameńtu dzeli sã wedle kriterium wiérnotë kanónowi biblëjnemù na: órtodoksëjné (nieheretëcczi) – nie przestãpiwają doktrynalnie za zamkłoscë przedstawioné w ksãgach kanónicznëch, są leno jich dofùlowaniem; nieòrtodoksëjné (heretëcczi) – przede wszëtczim jidze tu ò apòkrifë gnostëcczi, znaczno òdbiegającé w swòji zamkłoscë òd ksąg kanónicznëch, jawerno zmieniwających przesłanié Jezësa, abò jegò stanowiszcze i rolã, a nawetka wszëtkò razã. Apòkrifë Nowégò Testameńtu dërżéniowo dzelą sã wedle gatunków literacczich, juwerno jak i jich kanóniczné równoznaczëné, na: Ewanielie wedle tradicëji usôdztwa apartnych apòstołów: Ewanieliô Bartłomienia; Ewanieliô Filëpa; Ewanieliô Jana (arabskô); Ewanieliô Judasza; Ewanieliô Maceja; Ewanieliô Piotra; Ewanieliô Tomasza; żëdoskòchrzescëjańsczi: Ewanieliô Ebionitów; Ewanieliô Hebrajczików; Ewanieliô Nazarejczików; Ewanielie dzectwa Jezësa: Ewanieliô Pseudo-Mateusza; Ewanieliô Dzectwa Arabskô; Ewanieliô Dzectwa Łacyńskô; Ewanieliô Dzectwa Òrmiańskô; Ewanieliô Dzectwa Tomasza; historëja dzectwa Jezësa bãdąca jiną ewanielią Tomasza; òpòwiôdania ò dzectwie Jezësa (gnostyckô); Protoewanieliô Jakùba; jiszé ewanielie pòswiãconé Jezësowi: Ewanieliô Barnabë; Ewanieliô Egerton (Papirus Egerton); Ewanieliô Gruzëńskô; Krëjamnô Ewanieliô Marka; maryjne: historëja nieskalonégò pòczãcô Matczi Bòżi; ewanieliô o narodzeniu Matczi Bòżi; ò ùsnieniu Marëji; jamrotanié Matczi Bòżi; pòswiãconé jinszim pòstacëjóm NT: Ewanieliô Egipcjan; Ewanieliô Gamaliela; Ewanieliô Marii Magdalenë; Ewanieliô Nikòdema; Historëja Józefa Ceslë; Òpòwiôdanié ò scãcu Jana Chrzcëcela; Żëwòt Jana Chrzcëcela ; jinszé ewanielie: Ewanieliô Maniego ; Ewanielie Òxyrhynchos (Papirusë Oxyrhynchos); Ewanieliô Pana (zwanô téż jakno "Ewanieliô Marcjona"); Ewanieliô Prôwdë. Dzeje Apòstolsczi Dzeje Jana; Dzeje Pawła; Dzeje Piotra; Dzeje Piotra i Pawła; Dzeje Tomasza. Historëja pòlemik Piotra z Szëmònem Magiem. Lëstë Lëst Apòstołów; Lëst Barnabë; Lëstë Ignacegò; Apòkrif Jakùba; Lëstë Jezësa do Abgara; Lëstë Klemensa; Lëst Pawła do Aleksandrëjczików; Lëst Pawła do Laodëcejczików; Lëst Kòrintian do Pawła; 3. Lëst do Kòrintczików; Kòrespondencëjô sw. Pawła z Seneką (14 lëstów); Lëst Pòlikarpa do Kòscoła w Filippi. Apòkalipsë Apòkalipsa Pawła; Apòkalipsa Piotra; Pasterz Hermasa. Jinszé Didache; Ewanieliô Swiãtëch Dwunastu. "Apòkrifë Stôrégò Testameńtu", oprac. R. Rubinkiewicz, Warszawa 1999. "Apòkrifë Nowégò Testameńtu", t. 1, "Ewanielie apòkrificzné", pod red. M. Starowieysczégò, Lublin 1980. "Apòkrifë Nowégò Testameńtu", t. 2, "Apostołowie", pod red. M. Starowieysczégò, Kraków 2007. "Apòkrifë Nowégò Testameńtu", t. 3, "Lëstë i apòkalipsy chrzescëjańsczié", pod red. M. Starowieysczégò, Kraków 2001. Hugolin Langkammer, "Słowôrz biblëjny", wyd. II popr. i uzup. , Katowice 1984. Hugolin Langkammer, "Apòkrifë Nowégò Testameńtu", Katowice 1989. "Religijô. Encyklopedjô PWN", t. 5, pod red. T. Gadacza i B. Milersczégò, Warszawa 2002. "Encyklopedijô Katolickô", t. 1, pod red. F. Grëglewicza, R. Łukaszëka, Z. Sułowsczégò, Lublin 1985, kolumny 758-770. Witóld Tëloch, "Dzeje ksąg Stôrégò Testameńtu. Szkice z kritczi biblëjné", Warszawa 1981. Witóld Tëloch, "Żëdzëzna", Warszawa 1987. Staropòlsczié apòkrifë Ùżëczoné on-line ùriwczi"Apòkrifów Nowégò Testameńtu" pod red. ks. M.Starowieysczégò Pòdéńdzenié katolicczégò Kòscoła do apòkrifów: SNE Gdańsk: "Kanón, apòkrifë, gnoza – abò wkół "Ewanielji Judasza" i "òdkrëc" Dana Browna" – ks. Krësztof Kinowsczi. W farwnym swiece apòkrifów, Andrzéj Macëra, Niedzelny Gòsc
Seul (kor. 서울, Seoul, Sŏul; ) to òd wicy jakno 600 lat stolëca Kòreji. Òd kùńca II swiatowi wòjnë, pò pòdzélënkù Kòreji na dwa państwa, Seul òstôł stolëcã Repùbliczi Kòreji, a P'yŏngyang - Nordowi Kòreji. Òbczas kòrejańsczi wòjnë òb krótczi czas Seul béł zajëmniãti przez kòmùnisticznëch òkùpantów, a stolëca Pôłniowi Kòreji przeniosłô bëła do jińszëgò gardu. Seul je w wëstrzódno-zôpadnym dzélu Kòrejańsczégò Półòstrowa. Gard pòłożony je krótkò na pôłnié òd zdemilitarizowóne conë (DMZ), nad rzékã Han. Seul je pòlitikòwim, spòlëznym ë ekonomicznym centróm Pôłniowi Kòreji. Z gsscëzną lëdztwa wicy jakno 15 tys/km² je jednym z nôbarżi zatłoczonych gardów na swiece. Równoczasno mô nôwikszą lëczbã chùtczich sécowych łączów a téż przistãpòwych pùnktów WiFi. W Seulu je téż zaregisterowóné wicy jakno 1 mln mòtorowich wozów. Blëżô Seulu do DMZ to sprawa zwikszónégò bôczënkù sztrategów. Wedle ekspertów CIA wòjskò kòmùnisticzné nordë w razu zwadë je w stónie w cządze czilu gòdzënów zniszczëc gard brëkùjąc raczétów zemia-zemia. Ùgòda dérô, bò Pôłniowô Kòreja ë USA dają reżimòwi ekonomiczną pòmòc, trzëmająca zniszczoną nordowòkòrejańską gòspòdarkã. Zwada midze Kòrejama słëcha kąsk za zemną wòjną.
Òn kôzôł ùczëc môłé dzecë z ksążczi "Mały uczeń czytania i myślenia polsko-niemieckiego dla szkół narodowych" z 1836 rokù, a pisôł ò tim "Janusz Jasiński: Pomorze-Kaszuby : rozprawy, artykuły, recenzje, omówienia, polemiki, Gdańsk : Instytut Kaszubski, 2006, s. 124". Historiô
  W 1924 rokù bëło wiôldzi spadnienié dëtka (inflacjô), a téż wëmiana pieniãdzy w Pòlsce, za milión i òsemset tësąsy pòlsczich marków mògł dostac jednégò złotégò.
Ùplotë - fach, znôny òd czasów prehistoricznych,chtërny pòligù na wërabianiu wszëlczigò dzylù prziborów ze słomë, wiklinë i rafii itp. Pòzwa ta òdnôszô sãdo zachów domòwich i ùrzitkòwich, na przëmiór kòsze. Lëdze na Kaszëbach czëdes bële biédné. Nié wszëtczé zachë dało do kùpieniô abò nie bëło na nie dëtków. Temù dzél przibòrów robilë sami. Jednym ze spòsobów na wëpòsażenié chęczë w pòtrzébné nôrzãdza bęłę ùplotë. Kaszëbi wëplôtatają je ju òd XI wiekù. Do ùplotów nôbarżi nadôwô sã kòrzéń chójczi, danë abò jałówca, chtëren nôleżi wërwac i zarô sczechlac kórã, a tej przecąc na pół. Czejbë kòrzéń wëschł, nick nie dôbsã ju z niegò zrobic, bò bãdze pãkôł. Dôwni czãsto plotło sã krãżną techniką, co òznôczô, że zwiniãti w spiralã nieszczépióny kòrzéń przeplôtało sã szczépiónym kòrzeniã. Dzysô taczich ùplotów je ju baro mało. Dzysô ùplotë zrobioné sã techniką żeberkòwò-krziżewą. kòsze i kòsziczi do bùlew wiértle i kòrce do zbòżégò mace do grzëbów, bùlew i mączi czipczi do skrobaniô bùlew czipë do seczczi karinë i leszczi do wòżeniô rib wãbórczi do wòdë. Zbigniew Skuza, "Ginące zawody w Polsce", Muza, 2006 Izabella Trojanowska, "Twórcy ludowi Kaszub", Krajowa Agencja Wydawnicza, Gdańsk, 1982
Czisewskô Strëga - to je rzéka, chtërny zdrzódło je kòl Tawãcëna. Òna wpłiwô do Łebë.
Mieszkò I (ùr. 922-945, ùm. 25 maja 992) – ksążã Pòlsczi z dynastie Piastów sprawùjący władzã òd kòl 960 r. Syn Semòmësła, wnëk Lestka. Òjc Bòlesława I Chrobrégò, Swiãtosławë-Sygrëdë, Mieszka, Lamberta i Swiãtopôłka. Bracyna Czcëbòra. Rejon panowaniô. Mieszkò I to piérszi historiczny włodôrz Pòlanów, ùwôżóny zarazã za prôwdzëwégò twórcã pòlsczi nôrodnoscë. Cygnął dali pòlitikã swòjégò òjca i starka, chtërny jakno włodarze pògańsczégò ksãstwa, jaczé bëło na terenach dzysdniowi Wielkòpòlsczi, pòprzez sojusze abò militarną sëłã pòdpòrządkòwalë sobie Kùjawë i prawdopòdobno Wschòdné Pòmòrze i Mazowszé. Białczi. Kòl 965 pòslëbił czeską ksãżniczkã Dobrawã. W 966 przëjął chrzest. Walcził z miemiecczim margrabią Hodonã, zwëcãżającë w wôżny biôtce pòd Cedënią w 972. Zdobëł téż ùjsce Òdrë. Òdpiarł wëprawã cesarza Òttona II procëm Pòlsczi w 979.   Pò smiercë Dobrawë pòslëbił Òdã, córkã margrabiegò Dëtrika, i wspòmôgany przez cesarsczé wòjska kòl 990 zdobëł Szląsk, zemiã Wislanów a téż Małopòlskã. Dokumeńtã "Dagome iudex" z 991 òddôł pòlsczé państwò pòd òpiekã papieża. W testameńce pòdzelëł pòlsczé zemie midzë Bòlesława Chrobrégò, sëna Dobrawë, i małolatnëch sënów z drëdżi żeńbë. Zdroje. Zachòwané zdrzódła pòzwalają twierdzëc, że Mieszkò I béł sprôwnym pòlitikã, ùtalentowónym wòdzã i charizmaticznym włodarzã. Prowôdzëł zrãczné dzejania diplomaticzné, zawiarł sojusz nôprzód z Czechama, a pòstãpno ze Szwedzką i Cesarstwã. W zagraniczny pòlitice czerowôł sã przede wszëtczim racją stanu, wchòdzëł w ùkładë nawetka ze swòjima wczasnyma wrogama. Sënom pòzostawił państwò ò wiele wëższi pòzicje w Eùropie i przënômni pòdwòjonym teritorium.
Wiôldżé Klôsztórné Jezoro (pòl. "Jezioro Klasztorne Duże") - to je jezoro ò wiéchrzëznie 57,5 ha w kartësczim krézu, w òbéńdze Kaszëbsczégò Pòjezerzô. Òno je w nordowym dzélu Kartuz. "Jezioro Klasztorne Duże"
Szlach mùskù ("apoplexia cerebri") – to je zbiér klinicznëch òbjôwów, sparłãczonëch z niespòdzajnym wëstãpiénim wërwarkù w dzejnoce mùskù òd wërwarkù mùskòwégò òpłiwù krëwi, chtërne warają wicy jak 24 gòdzënë. Jak kògòs rëszi ten szlach to òn mòże bëc na pół rëszony.
P!nk (Alicia Beth Moore), (ùr. 8 séwnika 1979) je amerikańską spiéwôrką.
Pólny mak ("Papaver rhoeas" L.) – to je ôrt roscënë z rodzëznë makòwatëch ("Papaveraceae" Juss.). Kaszëbi mògą gadac na niegò padëmak i to mòże bëc zelëskò w pòlu. 
Michôł Pontanus (1583-1654) – to béł pastor rodem ze Słëpska. To Smôłdzëno bëło jegò parafią, a tu mieszkalë Kaszëbi. Òn pòmógł wëdac: Mały Catechism D. Marciná Lutherá Niemiecko Wándalski ábo Słowięski/ to jestá z Niemieckiego języká w Słowięski wystáwion y ná jáwnosc wydan/ Z Przydatkiem Siedm Psálmow Pokutnych krolá Dawida y inβych Potrzebnych rzeczi: osobliwie Historiy Passiy náβego Páná Jesusa według Ewángelistá Mattheuβá/ y niektorych Piesn duchownych. Stettin 1828, ss. 132 -.
Bògùsłôw I (ùr. kòl. 1130, ùm. 18 strëmiannika 1187) – ksążã z dinastëji Grifitów. W 1181 rokù òn złożił ùczestnienié cesarzowi Friderikòwi Czerwònobardémù. W 1185 rokù òn równak złożił ùczestnienié królowi Dëńsczi, ale w jesz XII w. całô Zôpadnô Pòmòrskô dostała sã pòd wiéchrzëznã miemiecką. Tò papiéż Grzegórz IX 19 strëmiannika 1238 ròku napisôł ò nim "duce Cassubie" ("ksążã Kaszëb"), a to je pierwszi dokùmeńt z mionã Kaszëbë. Gerard Labùda: O Kaszubach, Gdiniô 1991, str.
Swiecé (téż: Swiecé nad Wisłą; we zdrojach: "Zwece" 1198, "Zvece"1209, "Swece" 1224, "Sueze" 1238, "Swez" 1238, "Swez" 1253, "in Szweth" 1260, "Sueche" 1278, "in Swiecie" 1282, "in Suiecie" 1283, "Swieczie" 1289, "Swetz" 1309, "in Swecz" 1313, "tzur Swetze" 1324, "Swecze" 1407, "Swyecye" 1495, "Swiecie" 1565, "Swiecze" 1583, "Swieczie" 1584; "Swiecze" (Langenes) 1612, "Swiecie" 1664, "Schwetz" kòl 1790, "Świecie, niem. Schwetz, urzęd. Schwetz an der Weichsel" 1890, "Svjecè" (Cenôwa), "Svjecè nad Vjsłą" (Cenôwa), gwar. "Śfjeće/Śveće, -ća, śfjeck'i"; pòl. "Świecie", miem. "Schwetz an der Weichsel") – krézewi gard w kùjawskò-pòmòrsczim wòjewództwie.
Mùzeùm Kaszëbskò-Pòmòrsczi Pismieniznë i Mùzyczi w Wejrowie – kùlturowô jinstitucja, jakô pòwsta w 1968 rokù. Jegò robota polégô na rozkoscérzanim kùlturë Kaszëbów w kraju i za grańcą. Dlô realizacji sztatutowëch célów Mùzeùm wespółrobi z wielnyma kùlturowima karnama i ùsôdzcama na Kaszëbach. Tu je np. òstôwizna Aleksandra Majkòwsczégò i jin. Mùzeùm wëdôwô téż wszelejaczé materiałë (ksążczi, katalodżi wëstawów, folderë i jinszé). Domôcô starna mùzeùm
Szarô foka ("Halichoerus grypus") - to je rabùszny susk z rodzëznë fokòwatëch. Òna żëje m.jin. w Bôłce.
Papiéż Jón XXIII (swiecczé miono Angelo Giuseppe Roncalli; ùr. 25 lëstopadnika 1881, ùm. 3 czerwińca 1963 w Watikanie) – swiãti rzimskòkatolëcczégò Kòscoła, papiéż (midzë 28 rujana 1958 a 3 czerwińca 1963). Za knôpiczëch lat mieszkôł z òjcã i mëmką, chtërni pachtowalë sztëk zemi i bëlë dosc biédni. Òn béł sztudérą teòlogie. W 1904 rokù òn béł wëswiãcony na ksãdza. Kąsk rëchli òn òbronił swój doktorsczi dokôz z teòlogie. W 1925 rokù òn dostôł biskùpié swiãcenia. W 1953 rokù òn béł ju kardinałã. Òd pòczątkù jegò pòntifikatu baro wôżnô bëła dlô niegò sprawa miru w swiece ë jednota midzë chrzescëjónama. Òn zaczął Sobór Watikańsczi II. Òd 1965 rokù dérowała sprawa jegò beatifikacji. 3 séwnika 2000 ròkù dokònôł ji papiéż Jan Paweł II. Òd 27 łżëkwiata 2014 rokù to je swiãti.
ŁABĘDŹ NIEMY – KÔŁP SNIEGULC CHARAKTERISTIKA Rodzaj ptôchów płënących z rodzëzne kaczkowatich . Szyja długô, ò 23 téż 24 pôcorë . Dzëbk równo – szëroczi, przë kuńcu płasci i zaokręgloni. Szpétë krótczi z dłdżima pôlcoma. FARBA Farwa kôpa je biôło tëż i czôrny, młodi szarawi- popielati. Pióra kôłpa sã gãsti i sztywni, pòdbiti gãstim pucha. Dziedes ze skóre garbłëwłeni robiono drodzi kòżëszk kôłpa. Lecëdło szeroczi, ògón krótczi. ŻYWIENI Żywi sę trôwą i roscënizną, a i wòdowati swórczëznama, drobnima zwierzótoma. Płëwają baro chiże. Jidzenié pòkraczno, lecënk Chuck i dosc wytrzymale. Gniozda nadziemnié. W czasie wësôdanié joj samiec pilnuje strzérze samica, bierze dzél w òpiece nad piskląt oma. Felënk dimorfizmu pëłcowego. SPIEW Kôłpi spiéw wôżny, jazgoty. KÔŁP SNIEGULC wydaje zwęki ksykające i zachrapiałi. Mięso cemné i lëbawé. Wëstępiac: Na całim kontynentach, wëjimk Afrika. Trzëmają sę na wiéchrzëni stojącô wòd. W czasë wanodzi ptôche nocujó na sztrądach mòrzczich. Wymiare [edytuj] • Długòsc cała ok. 150 – 170 cm • Skrzydła ok. 235 cm • Masa od 10 do max. 23 kg (samica nieco mniejszó òd samca) Liczebnosc [edytuj] Nieliczny, lokalnie średnio liczny, w Polsce ok. 5000-6000 par. Bibliografia[edytuj] 1. Russel Ash: "Whitaker. Księga faktów" wyd. Firma Księgarska, wersja pol. 2006. 2. Karel, Stastny: Ptaki wodne. Warszawa: Delta, 1993. ISBN 83-85817-10-7.
Słowianie to nôwikszé etnicznie ë jãzëkòwò karno lëdzy w Eùropie, mieszkającé w pòrénkòwim ë westrzédnym dzélu negò kòntinentu. Do Słowianów rechùje sã: Biôłorusków, Bòsnianów, Bùlgarów, Chòrwatów, Czôrnogórców, Czechów, Kaszëbów, Łemków, Łużëczón, Macedonów, Pòlôchów, Rusków, Serbów, Słowôków, Sloweńców ë Ùkrajińców ôs wicy jak 140 miészich karnów. Slôde bëłë téż jinszé karna Słowianów: Dacczi Słowiónie Panóńsczi Słowiónie Pòłabsczi Słowiónie Wiôldżé rozcygnienié Słowianów zawôżëło na wëapartnieniu trzech jãzëkòwëch karnów: Zôpadnëch Słowianów Pòrénkòwëch Słowianów Pôłniowëch Słowianów Pòchòdzenié miona Słowianów. Pòchòdzenié słowa "Słowianie" wcyg je kòntrowersyjné. Pierszé zmiónczi ò Słowianach pòd tim mionã są z VI s. No słowò pisóné bëło rozmajice: "Sklabenoi, Sklauenoi, Sklabinoi" - w bizantińsczi Grecëji a "Sclaueni, Sclauini, Sthlaueni" - w łacëznie. Nôstarszi dokùment napisóny w słowiańsczi mòwie je z IX s. ë brëkùje słowò "slověne". Jak widzec sami Słowianie jakò pierszi samozwãk brëkòwalë "o", w môl "a" jakno bëło w grecczim czë łacëznie. W lëdowi etimòlogii parłãczi sã to miono ze słowama "słôwa" ôs "słowo". A wic "slověne" mògłò bë znaczëc "lëdze, chtërny gôdają (tim samim jãzëkã)", to je lëdze, chtërny mògą sã rozmiôc, procëmno do słówiańsczégò słowa dlô nie-Słowianów, "nemec", co òznôczac mòże "niemi człowiek" czë "nie më" (nie Słowiana, nie gôdającë jãzëkã słowiańsczim). Niechtërny lingwiscë są ti dbë, że ne teòrëje są zmiłkòwé. Są wic dwie jinszé teòrëje dlô pòchòdzeniô negò miona. Wedle pierszi, pòchòdzy z protoindoeùropejsczégò "*slauos" ("nôród"), òb. grecczie λαος ("nôród"). Wedle drëdzi teòrëji słowo to pòchòdzy òd miona rzéczi. Zmiłkòwe etimòlogije, òsoblëwie widzałé w nôrodowòsocjalistny propagandze, wëcygałë no miono òd łac. "sclavus" co òznôczô "niewòlnik". Wedle wielu ùczałëch słowo "sclavus" (niem. "sklavus", an. "slave") pòchòdzy òd miona Słowiónów, ale jinszi są ti dbë, że pòspòdlém je grecczé słowo, chtërne òznôczô "wòjnowô rabczëna". Hipòtézë pòchòdzënkù Słowianów. Jakò jãzëkòwô zrzesznica wëapartnilë sã kòl pòłòwë I tësąclata n.e. z bôłto-słowiańsczégò jãzëkòwëgò karna. Déruje sztrid ò jich pòchòdzënk, wedle rozmajitëch ùjimniãcë pierwòszné sedzbë Słowianów ùmôlëwô sã: na môlu Pòlsczi, abò téż na Wòłiniu ë Pòdolu (aùtochtonowé ùjimniãcé Kostrzewskiego ë Mańczaka) Analëza DNA (Y HG3) zeswiôdczô aùtochtonowi abò zôpadny pòchòdzënk Słowianów (atlanticczé ùjimniącé) Slédné antropòlogiczné badérowania (robioné w latach 2002 - 2004 na Ùniwersitece jim. Adama Mickiewicza) ò stãpniu antropòlogicznégò zjinaczeniô lëdzczich pòpùlacëji mieszkającëch w dorzéczniu Òdrë ë Wisłë w cządze rzimsczich cësków ë we wczasnym strzédnowiekù pòkôzëją nã prôwdzëwòtã aùtochtonowégò ùjimniãcô. na Westrzédnym Pòdnieprzu (midze Kijowem a Mòhylowem (allochtonowé ùjimniãcé Godłowskiego), midzë Wôłgą a Ùralã, dali òb 100 lat jak w pùnkce 2. (ùjimniãce Czupkiewicza), nad Aralsczim jezerã (do kòl 350 n.e.), dali napadlë Eùropã jakò Hunowie (ùjimniãcé Bańkowskiego), wedle Gołąba pratatczëzna w górnym dorzéczniu Dona do 1000 p.n.e., pòbëcé nad westrzédnym Dnieprã, pò najezdze Scëtów (700 p.n.e.) òd Òdrë pò Don, wedle ùjimniãca Martynowa: prasłowiańsczi cząd w zôpadnym dzélu môlu Bôłtów (XII s . p.n.e.), nacëskanie italsczégò substratu, pòwstanié łużëcczi kùlturë, prasłowiańsczi cząd: nacëskanie irańsczé (V s. p.n.e.), zwënégòwanié zôpadny garnicë na Òdrze (V-III s. p.n.e.), łączba z Celatama w òkòlim Wrocławia (III s. p.n.e.), pòczątczi naji erë: rozcygnienié słowiańsczi òbéndë pò Prypeć. wedle Turbaczowa: pratatczëzna Słowianów nad westrzédnym Dunajã.
Gerard Labùda (pòl. Gerard Labuda) - ùr. 28 gòdnika 1916 w Nowi Hëce kòl Kartuz, ùm. 1 rujana 2010 w Poznaniu - kaszëbsczi dzejownik, znajôrz strzédnowiekù, profesor. Ùcził sã w Lëzënie, Wejrowie, a pòtemù w Pòznaniu. Béł rektorã Pòznańsczégò Ùniwersytetu w latach 1962-1965. Ten Ùniwersytet je wôżnym môlã m.jin. dlô kaszëbiznë. To béł m. jin. "doctor honoris causa" Gduńsczégò Ùniwersytetu i Szczecëńsczégò Ùniwersytetu. Òd 1994 rokù béł czestnym mieszkańcem Gardu Gduńsk. Mieszkôł w Pòznaniu. Aùtor dokôzów pòswiãconëch m. jin. Kaszëbóm. W 1996 rokù òn pisôł, że pierszi rôz miono kaszëbsczégò ôrtu wëstąpiło 19 strëmiannika 1238 ròku w dokùmeńce wëstawionym przez papieża Gregòra IX, gdze je nazwóné ksyżã Kaszëb Bògùsłôw "duce Cassubie". Pòtemù w titlu zôpadno-pòmòrsczich ksyżãtów bëło "dux Slavorum et Cassubie". Barnim III (1320-1368) miôwôł w titlù "dux Cassuborum" (ksyzã Kaszëbów - lëdzy, chtërny gôdalë pò kaszëbskù). Za żëcégò béł òdznaczony Kòmańdérsczim Krziżã z Gwiôzdą Òrderu Òdrodzeniegò Pòlsczi i jinyma odznaczeniama. Òn béł wëprzédniony przëznôwónym przez Karno Sztudérów Pòmòraniô Medalã Stolema, a chcôł bëc pòchòwóny na Kaszëbach. Jegò grób je w Lëzënie, téż tu je òd 2016 rokù jegò widzałô szlachòta. We Wejrowie je Ksążnica profesora Gerata Labùdë.   "Studia nad początkami państwa polskiego", 1946. "Słowiańszczyzna pierwotna", Warszawa 1954. "Fragment dziejów Słowiańszczyzny Zachodniej", t. 1-3, Poznań 1960, 1964, 1975. "Dzieje Zakonu Krzyżackiego w Prusach. Gospodarka-Społeczeństwo-Państwo-Ideologia" (wraz z Marianem Biskupem), Gdańsk 1986, "O Kaszubach", Gdynia 1991, "Kaszubi i ich dzieje", Gdańsk 1996. "Historia Kaszubów w dziejach Pomorza" t.1 Czasy średniowieczne, Gdańsk 2006 "Rozważania nad teorią i historią kultury i cywilizacji" Wydawnictwo Poznańskie 2008. Ksążnica LCCN Watikan - Bibloteka Nôdgroda m. Gerarda Labùdë téż G. Labùda film
Òlëwsczé Lasë - to są znóné lasë kòl Gduńska. Jich wiéchrzëzna je 60 km². Òd 1188 rokù òne słëchałë do klôsztoru w Òlëwie, a òd 1 lëstopadnika 1772 rokù przez dłudżi lata do prësczégò króla. W nich je grzëpa Pëchôłk i diôbli kam. Cos je stôri jak òlëwsczi las (znaczi, że to je baro stôri). 1886 (pl)
Catalão ("Catalão"), gard w pôłniowô Brazylëji. Lëdztwò (2007): 75 623 Gãscëzna lëdzy: 20 sztatur/km² Wiéchrzëzna: 3.777,65 km² Pòłożenié: 18° 09' 57" S 47° 56' 47" W 18_09_57_S_47_56_47_W 18° 09' 57" S 47° 56' 47" W Czasowô cona: -3 UTC Czerënkòwi numer: (+55) 64 Administracëjô/ Bùrméster: Adib Elias Jr. Domôcô starna gardu http://www.guiacatalao.com.br
Kòłomëja (ùkr. "Коломия") – to je gard w pôłniowò-zôpadny Ùkrajinie. Tu mieszkô kòl 61 tës. lëdzy na wiéchrzëznie gardu 41 km². Hùcułowie mają tu wôżné mùzeum.
Òdnëczk - to je knôdnô, drzewnianô òzdoba nad dachã. To mòże bëc wëkrajóny kaszëbsczi znak na stôri chëczi. Lëteratura. Ernst Seefried-Gulgowski, Von einem unbekannten Volke in Deutschland. Ein Beitrag zur Volks- und Landeskunde der Kaschubei /Izydor Gulgowski, O nieznanym ludzie w Niemczech. Przyczynek do ludoznawstwa i krajoznawstwa Kaszub, przekład M. Darska-Łogin, red. naukowa i wstęp J. Borzyszkowski, Berlin 1911 - Gdańsk 2012, ss. 57-58. dane Bożeny Stelmachowskiej 1902 r.
Makemake (symbòl: ) - je karłã (kòrusowatą planétą) Słuńcowégò Ùkładu, chtëren je znóny òd 2005 rokù. Òn je w pasu Kùipera.
Bradley Cooper, (ùr. 5 stëcznika 1975), je amerikańsczim teatrownikã.
Species Plantarum – to je wialdżi dokôz Karola Linneùsza òpublikòwóny w 1753 rokù, w nim je wëłożënk jegò klasyfikacyjnégò systemu roscënów. Òpisënczi są ùznóné w taksonomii roscënów za pierszé przënôléżno òpùblikowóné, nôùczné definicje ôrtów (gatunków). wëjimk m. jin. "Cassubia" ze "Species plantarum" Linnaeus Link Union Catalogue
Łobéz (ˈwɔbɛs, ) (we zdrojach: "Lobis" 1271, "Lobese" 1280, "Lobse" 1285, "Labes"; pòl. "Łobez", miem. "Labes") - krézewi gard w Zôpadnopòmòrzczim Wòjewództwie nad Regą. Lëdztwò gardu: 10.066 (2019) Wiéchrzëzna gardu: 12,8 km2 Łobez BIP Łobez Łobez - You Tube Przëpisczi.  
Rózgòwnicë - to są lëdze, chtërny biją sami se. To mô bëc jich pòkùta i to biczowanie je zgódné z jich wierzeniama.
1927 - Eartha Kitt, amerikańskô teatrownica (ùm. 2008). 1931 - James Earl Jones, amerikańsczi teatrownik 1942 - Muhammad Ali, amerikańsczi bokser (ùm. 2016) 1964 - Michelle Obama, amerikańskô pierszô damô i prawniczkô 395 - Teodozjusz, cesôrz rzëmsczi (ùr. 347) 1468 - Skanderbeg, albańsczi bohater nôrodni (ùr. ~1405). 1961 - Patrice Lumumba, pierszi premier DR Kongo (ùr. 1925) 1966 - Kazimierz Jasnoch 2004 - Czesław Niemen, polski spiéwôr, kompozitora (ùr. 1939) Nie wierz jasnémù niebù ë człowiekòwi, co sã wiedno ùsmiéwô.
Mscëwòj II (ùr. kòl 1220 – ùm. 25 gódnika 1294) ksyżëc w Swiecu, a pòtemù Pòmòrsczi w Gduńskù òd 1271 rokù, bëł sënã Swiãtopôłka II (Wiôldżégò). Òn nie dożdôł sã sëna. Òd 1997 rokù Gduńskô Gardowô Radzëzna wëprzédniwô òrganiza­cje, jinstitucje i lëdzy, chtërny zrobilë cos baro dobrégò i òsoblëwégò dlô Gduńska, w pier­szi rédze zwikszëlë wiédzã ò nim i jegò prestiż, medalią Ksyżëca Mscëwòja II. Je òna dlô tëch, dzãka chtërnym rosce ùwôżanié dlô gardu w òkòlim. Dobiwcama są m.jin. Kaszëbskò-Pòmòrsczé Zrzeszenié (1997), Wawrzińc Samp (1998), prof. Édwôrd Bréza, prof. Stanisłôw Wrëcza, prof. Bruno Synak (2011) i jin. 1269 r.
Zôgónë - są kaszëbską wsą w gminie Tëchómié, w bëtowsczim krézu pòmòrsczégò wòjewództwa.
Slayer je thrash metalowé karno z Huntington Beach, California. Pòwstało òno w 1981 rokù z jinicjatiwë Tom Araya (spiôw/basowô gitara), Jeff Hanneman (gitara), Kerry King (gitara) ë Dave Lombardo (perkùsëjô). 1983: "Show No Mercy" (Metal Blade) 1985: "Hell Awaits" (Metal Blade) 1986: "Reign in Blood" (American Recordings) 1988: "South of Heaven" (American Recordings) 1990: "Seasons in the Abyss" (American Recordings) 1994: "Divine Intervention" (American Recordings) 1996: "Undisputed Attitude" (American Recordings) 1998: "Diabolus in Musica" (American Recordings) 2001: "God Hates Us All" (American Recordings) 2006: "Christ Illusion" (American Recordings) 1984: "Haunting the Chapel" (Metal Blade) 1996 : "T.S.O.L./Slayer Split 7"" (Sub Pop) 1984: "Live Undead" (Metal Blade) 1991: "Decade of Aggression" (American Recordings) 2003: "Soundtrack to the Apocalypse" (American Recordings) 1985: "Combat Tour" (Combat Rec.) 1991: "Metal Head Vol.5" (BMG Entertainment) 1995: "Live Intrusion" (American Home Video) 2003: "Live at the Warfield" (American Home Video) 2004: "Reign in Blood Live: Still Reigning" (American Home Video) Slayer - domôcô starna
Kôłp sniegùlc KÔŁP SNIEGULC Rodzaj ptôchów płënących z rodzëzne kaczkowatich. Szyja długô, ò 23 téż 24 pôcorë . Dzëbk równo – szëroczi, przë kuńcu płasci i zaokręgloni. Szpétë krótczi z dłdżima pôlcoma. Farwa kôpa je biôło tëż i czôrny, młodi szarawi- popielati. Pióra kôłpa sã gãsti i sztywni, pòdbiti gãstim pucha. Dziedes ze skóre garbłëwłeni robiono drodzi kòżëszk kôłpa. Lecëdło szeroczi, ògón krótczi. Żywi sę trôwą i roscënizną, a i wòdowati swórczëznama, drobnima zwierzótoma. Płëwają baro chiże. Jidzenié pòkraczno, lecënk Chuck i dosc wytrzymale. Gniozda nadziemnié. W czasie wësôdanié joj samiec pilnuje strzérze samica, bierze dzél w òpiece nad piskląt oma. Felënk dimorfizmu pëłcowego. Kôłpi spiéw wôżny, jazgoty. KÔŁP SNIEGULC wydaje zwęki ksykające i zachrapiałi. Mięso cemné i lëbawé. Wëstępiac: Na całim kontynentach, wëjimk Afrika. Trzëmają sę na wiéchrzëni stojącô wòd. W czasë wanodzi ptôche nocujó na sztrądach mòrzczich.
Dzëwô panienka ("Malva sylvestris" L.) - to je roscëna z rodzëznë slôzowatëch ("Malvaceae"). Òna rosce m. jin. na Kaszëbach
Płutkò - płiwało pò wòdze przë łowieniu rëbów. Płuta bëłë zrobioné np. z kòrë chójczi i biwałë 15 cm dłudżi.
Żaba dalmatińskô, żaba zwinka ("Rana dalmatina") – gatënk płaza z rodzëznë żabòwatëch. Mô szpicowati pësk, baro dłudżé kòńczënë tëlné, leżący w niwie zdrzelnice òczë, wiôldżé błonë bãbenkòwé. Skóra mô z wiérzchu bruną farwã, na łbie so cymné plamë skarniowé, za łbem na grzbiece plama kątowô w sztôłce lëtrë "V". Brzusznô starna je ùfarwionô biôło, bez plam. Na tëlnëch kòńczënach znajdują sã pòprzeczné plamë w cymny farwie. Wëstãpùje w Eùropie, a téż w Pòlsce, gdze przebiegô nordowo-wschòdniô grańca jegò òbjimaniô, ale blós le na czilenastu stanowiskach w pôłniowi ji czãsce (przede wszëtczim na pôłniowi Kòtlinie Sandomiersczé i na Pògórzu Karpacczim). Żëwi sã òwadama. Nôleżi do grëpë żab brunatnëch. Juwerno jak jinszi gatënczi żab òbjãta je w Pòlsce scësłą òchroną. Długòsc tegò płaza wënôszi kòl 9 cm. Jasné, jednolité ùfarwienié. Mô cemną plamã skarniową. Samce mnijszi òd samic. Na zymkù pòjôwiô sã czãsto ju w strëmiannikù. Gòdë òdbiwają w niewiôldżich zbiornikach wòdnëch ò glëniastim dnie i z nié za baro bùjną roscënizną. Żaba ta lubi òkali pòdgórsczé i pagórkòwaté, żëje czãsto na skraju lasów lëscastëch westrzód wësoczich trôw. Pòluje ò zmiérzchù, wieczorama abò w pochmùrné dnie ale w miéjscach zacëmnionëch téż òb dziéń. Płaz ten doskònale skôcze, długòsc skòków tegò zwierzãca dochôdô do 2 metrów. Morfologiô i anatomiô. Òczë so złocësté abò miedziané i mają leżący w niwie zdrzelnice. Parotydë ni wëstãpiwają. Bëlno widoczné so wiôldżé błoné bãbenkòwé ò strzédnicë pòrównywalné ze strzédnicą òczu. Na spòdniéj strónie stopë wëstãpiwają wiôldżé mòdzele. Brak rezonatorów ù samców. Wzdłuż fałdów grzbietowëch mògą wëstãpiwac cymné linie. Samce òb czas gòdów mają cymné mòdzele gòdowé na palcach przédnich kòńczyn. Rozrôdzanié. Òkres gòdowi rozpòczinô sã w łżëkwace. Żaba dalmatińskô rozmnôżô sã w zbiornikach stojący lub płënący wòdë. Samice skłôdają skrzek, chterën ma pòstacejô kùlistëch, galaretowatëch brił. Samica znôszi òd 400 do 1800 jaj ò strzednicë 1,5-2 mm, z galaretowatą òsłonką 9-12 mm. Po 3 tédzeniach wëkluwają sã czijanczi. Czijanczi dorôstają do 6 cm długòscë, a òsobniczi pò przeòbrażeniu mają kòl 2 cm. Czijanczi so bruné, mają cało wëdłużoné, ògòn je smùkłi. Òchrona i zagrożenia. W Pòlsce żaba dalmatińskô je pòd całkowitą òchroną. W Pòlsce je baro rzôdka i wëstãpùje na môłim òbszarze. Ni je rôwnak zarëchòwônô do zwierząt zagrożonëch wëmarcym. Òsoblewòscë. Żaba dalmatińskô pòtrafi skôkac na òdległosc 2 m i wësokòsc 1 m. Marian Młynarski, "Płazy i Gady Polski", Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, Warszawa 1966 http://www.herpetologia.waw.pl/herpetologia/plazy/gatunki/Rana%20dalmatina.htm|tytuł=żaba dalmatyńska "Rana dalmatina" Bonaparte, 1840|opublikowany=Płazy i Gady Europy|autor=Joanna Mazgajska|data dostępu=17 września 2010 http://www.medianauka.pl/zaba-dalmatynska
Samòstójnô Samòsprôwnô Warkòwô Zrzesz "Solidarnosc" (pòl. "Niezależny Samorządny Związek Zawodowy "Solidarność"") - wòlnô warkòwô zrzesz ë zôczątk spòlëznowi rësznotë procëm nadùżëcóm kòmùnistnégò przédnictwa, pòwsta pò spisanim 21 pòstulatów sztrëjkùjącëch robòtników na drewnianëch tôblëcach 17 séwnika 1980 w Gduńsczi Òkrãtowni mionã Lenina. Aktiwny tam béł m. jin. Ludwik Prądzyński, Lech Wałęsa. Drewniané tôblëce z 1980 rokù są wpisóné na lëstã swiatowi kùlturny erbë UNESCO. Znóné są Trzë Krziże "Solidarnoscë" - pòmnik Pòległëch Òkrãtowników 1970 kòl Gduńsczi Òkrãtowni. Domôcô satrana warkòwi zrzeszë Solidarnosc IPN
Paris Whitney Hilton, (ùr. 17 gromicznika 1981) je amerikańską spiéwôrką ë teatrownicą. Sąd jã ùkôrôł za to, że òna mia narkózënã.
Prekmùrsczi jãzëk - jãzëk z pôłniowosłowiańsczégò karna słowiańsczich jãzëków, chtërnym gôdô kòl 80.000 Prekmùrów. Prekmùrsczi je czasã uznôwóny za apartny dialekt slowensczégò jãzëka. Czedës w Madżarsczi pisale ò nim w dokumeńtach jakno ò wandalsczim jãzëkù ("lingua vandalica").
Stanisłôw Kòssôk-Główczewsczi (pòl.: "Stanisław Kossak-Główczewski") - ùrodzył sã 24 stëcznika 1893 rokù w Môłich Chełmach kòl Brus. Jak ksądz Kònstantin Dominik w 1911 rokù òstôł òjcã dëchòwnym pelplińsczi seminarëji ë ji wicerektorã, zaczął tu sztudirowac Stanisłôw Kòssôk-Główczewsczi. Òn równak mùszôł jic na wòjnã i ksãżé swiãcenia przëjimnął dopiérkù 20 strëmiannika 1920 rokù w Pelplinie. Jakno wikari béł m. jin. w Serakòjcach (1923). Miemcë mają gò zabiti na zôczątkù II-dżi swiatowi wòjnë - 28 rujana 1939 rokù. "Stanisław Kossak-Główczewski" "Nauczyciel, proboszcz, męczennik (I)"
Astronomijô je ùczbą jakô zajimô sã òbserwacëją ë wëjasnianim zjawiszczów bùten Zemi ë ji wiodrowinë. Astronomijô badérëje pòchòdzënk, ewolucëjã, chemiczné ë fizyczné swòjiznë òbiektów jaczé mògą bëc òbserwòwóné na niebie (ë są bùten wiodrowinë), ôs zrzeszoné z nima procesë.
Michôł Kòżëczkòwsczi ("MICHAEL KOZICZKOWSKI" abò "Michał Kożyczkowski"): ùr. 11 séwnika 1811 - ùm. 1882) to béł wiôldżi gbùr i znóny pòlitikôrz w Americe. Òn rozmiôł wicy jãzëków, a trafił w 1857 rokù do Zjednónëch Krajów Americzi z białką i dzecama. Tam w Portage County Wisconsin òn béł pòlitikôrzã, a pòmôgôł m. jin. Kaszëbóm. Òn ùmarł w 1882 rokù. Lëteratura. Szulist W.: Kaszubi w Ameryce; Szkice i materiały, MPiMK-P Wejherowo 2005, s. 170
Steven Seagal, (Steven Frederic Seagal), (ùr. 10 łżëkwiata 1952) je amerikańsczim teatrownikã.
Bòżô Stopka - to je pòlodofôłtowi òksëp na Kaszëbach kòle Swiecëna. Je takô pòwiôstka, że stądka Christus wstąpił do nieba. To je taczi kam, a w nim nibë pò tim stopczi.
Sopòt (téż Sopòtë, pòl. "Sopot", miem. "Zoppot") - gard ë kùrort nad sztrądã Bôłtu w Pòrenkòwi Pòmòrsce. Razã z Gduńskã ë Gdinią twòrzi aglomeracëjã zwóną Trzëgard. Dzãka swòjémù pòłożeniémù ë dobrémù zarządzaniémù w latach 90-tëch XX wiekù miôł plac wiôldżi ekònomiczny rozwij gardu. W rozmajitëch rankingach Sopòt czile razë dobiwôł titël gardu z nôwëższim sztandardã żëcégò w Pòlsczi Repùblice. Pòłożenié. Geògrafné kòòrdinatë: szérzô - 54°26' N, dôłgòta - 18°33' E. Sopòt mô sztatus gardu na prawach krézu w pòmòrsczim wòjewództwie. Taczi sztatus przëstoji leno gardóm z wicy jak 100 tësącama lëdzy ë Sopòt mô gò dobëté na dardze wëjimkù. Pòdôwczi. Lëdztwò: 41 000 mieszkańców Wiéchrzëzna: 17,31 km2 Bùdżetowé wzątczi (2004 plan): 141,7 mln zł Bùdżetowé wëdôwczi (2004 plan): 144,5 mln zł Historëjô. Òd VIII wiekù do pòłowë X wiekù w môlu dzysészégò Sopòtu stôł gôrcz. Pierszô zmiónka pòchôdô z dokùmańtu Mscëwòja II, wëstawionégò w 1283 rokù. Mizë latama 1919 a 1939 Sopòt słëchôł do Wòlnégò Gardu Gduńska. W 1999 rokù w Sopòce, Papiéż Jan Paweł II rzekł do Kaszëbów jakno òdwiecznëch gòspòdôrzów ti zemi te słowa: "Pragnę Was jeszcze zachęcić, zachęcić abyście nadal strzegli swojej tożsamości, pielęgnując więzi rodzinne, pogłębiając znajomość swojego języka i starając się przekazywać swą bogatą tradycję kaszubską młodemu pokoleniu" . Tu w 2012 rokù ks. prof. Jón Perszón gôdôł: "Jeżlë chcemë bëc kòl se gòspòdôrzama, mùszimë òbronic naszą jistnotã, naju dëszã, rodną mòwã i nasz etniczny charakter. " Jerzy Afanasjew, Kiejstut Bereźnicki, Janusz Christa, Oscar G. Dahlberg, Maciej Dejczer, Jerzy Doerffer, Andrzej Dudziński, Stanisława Fleszarowa-Muskat, Frãcëszk Grëcza Lech Kaczyński, Klaus Kinski, Seweryn Krajewski, Eugeniusz Kwiatkowski, Janusz Lewandowski, Friedrich Lorentz, Aleksander Majkòwsczi, Marión Mòkwa, Leszek Możdżer, Carl Maria Splett, Donald Tusk, 1902-1905 dr Volkmar Wurmb 1905-1908 dr Johannes Kollath 1908 baron von Gagern 1908-1919 Max Woldmann 1919-1930 dr Erich Laue 1930- 1934 dr Hermann Lewerenz 1934-1936 dr Fliessbach 1936-1941 Erich Temp 1942 Gerchard Koß 1942 Schröder 1942-1945 ? 1945 Henryk Michniewicz 1945 Tadeusz Soboń 1946 Antoni Turek 1946-1948 Leonard Wierzbicki 1948 Srebrnik 1948 Bolesław Śliwiński 1948-1949 Jan Kapusta 1949-1950 Piotr Nowak 1950-1952 Alfred Müller 1952-1954 Hieronim Kozieł 1954-1958 Roman Kosznik 1958-1965 Stanisław Podraszko 1965-1969 Zenon Bancer 1969-1978 Bolesław Robakowski 1978-1981 Lech Świątkowski 1981-1984 Cezary Dąbrowski 1984-1990 Andrzej Plona 1990-1992 Henryk Ledóchowski 1992-1998 Jan Kozłowski 1998- Jacek Karnowski nôdôłgszé drzewiané mòlo w Eùropie gôrcz ze wczasnëch Strzédnëch Wieków Sopot Festival Sopot lékòwnica
Bëlëca abò pszczeli ùkropnik ("Artemisia vulgaris" L.) – wielelatny roscëna z rodzëznë astrowatëch. To je zeleskò na Kaszëbach. Rozmajitoscë. Aleksander Majkòwsczi w swòi ksążce "Żëcé i przigodë Remusa. Zvjercadło kaszubskji" pisôł, że m. jin. bëlëca bëła dóné do pòswiãceniô w Matkã Bòską Zelną.  Bëlëca w miesce
  22 séwnika - w Gduńsczi Zdrzëtni Lenina pòwstôwô samòstójnô samòsprôwnô warkòwô zrzesz "Solidarnosc"
Thomas Kantzow (ùr. kòl 1505 rokù, ùm. 25 séwnika 1542 rokù w Szczëcenie) − to béł pòmòrsczi kronikôrz. W jegò kronice stoji m.jin. ò kaszëbiznie. Òn napisôł m. jin. "Pomerania. Oder Ursprunck, Altheit und Geschichte der Völcker und Lande Pomern, Caßuben, Wenden, Stettin, Rhügen. In vierzehn Büchern". Pomerania : kronika pomorska z XVI wieku. T. 2 (Księga 3 z fragmentami redakcji dolnoniemieckiej i księga 4) / Thomas Kantzow ; tł. Krzysztof Gołda ; przypisy i komentarze Tadeusz Białecki, Krzysztof Gołda, Edward Rymar ; [tł. tekstów łac. Elwira Buszewicz] ; Uniwersytet Szczeciński. Instytut Historii, Archiwum Państwowe w Szczecinie. Szczecin : Uniwersytet Szczeciński : Archiwum Państwowe, 2005.
Stratocumulus (Sc - kłãbiastô-warstwòwô chmùra) je chmùrą niską z szarich warstwów abò je w ni wiele jakbë fôłtów zwiksza splëszczonëch. Òna je z kroplów wòdë. Czasã przë ni mòże bëc niéwiôldżi òpôd deszczu. Òna je na wiżë mni jak 2400 m.
Kaszëbsczé Lëdoznawczé Zrzeszenié ("Verein für kaschubische Volkskunde") - bëło założoné w Kartuzach w 1907 rokù. Załóżcama bëlë m.jin. Izydor Gùlgòwsczi i Friedrich Lorentz - miemiecczi slawista, wôżny badéra jãzëka i kùlturë Kaszëbów, a téż Słowińców. Kaszëbsczé Lëdoznawczé Zrzeszenié wëdôwało pismiono "Mitteilungen des Vereins für Kaschubische Volkskunde". Edmund Kizik, Verein für kaschubische Volkskunde w latach 1907–1914. Ludoznawstwo kaszubskie między niemieckością a polskością s. 31
Kòscół swiãtégò Jana w Gduńskù je z drëdzi pòłowë XIV stalata. W przëkòscelny kaplëce òdprôwiónô je w drëgą niedzelã ksãżëca Mszô Sw. w kaszëbsczim jãzëkù.
Zanokczëca (łac. "paronychia") - to je zariwnô chòrosc kòl paznokca. Òna biwô baro bòlesnô.
Brzëszny tifùs ("Typhus abdominalis") - je chòroscą ù lëdzy. Jegò lékarzenié je mòżlëwi. Do chòroscë doprowôdzy "Salmonella typhi", ale wôżny mòże bëc wiselnô wòda. Przë ti chòroscë zwiksza je gòrączka. Z brzësznym tifùsã m.jin. na Kaszëbach béł jiwer.
Marzёbionka - roscёna zelono ò kołowatych lёstkach. Kwiôtci zebrane w wiôldzi koszik, farwë biôłi abò rożewi, z zółtim westrzódkam. Zaprôwiono w ogardze jakno roscёna usnôżno. Roscё téż dzёko. Roscëna leczniczô, wykorzistowanô w medycynie lёdowi jakò leczi procёmgorączkòwi é òglôwo betrowwny. Parzёna mòżna pic prze lёché zjinaczi materёji, jakò lék szczochonёkowny é przeczёszczający, òbniża cёsk krёwi, procёmdzeje skleeroze. Pò wierzchu ùżёwoni do kąpielé i obłożeniô. W Pòlsce występuje le jeden zort. Zôrtë. stokrotka pòspòlitô (Bellis perennis L.) Bellis annua Bellis azorica Bellis bernardii Bellis caerulescens Bellis hybrida Bellis hyrcanica Bellis longifolia Bellis microcephala Bellis rotundifolia Bellis sylvestris Biologiô i ekologiô. Bylina, hemikryptofit. W górach rosce po piętro kosówki. W zorce charakteristiczni dla All. Cynosurion, Ass. Lolio-Cynosuretum. Rosce w zemi bogato w składniczi mineralne i srednio próchniczne. Bylina, hemikryptofit. Rosce na łąkach, pastwiskach, przydrożach. W górach występuje po piętro kosówki. W pòdzale zbiorowisk roscenowich, zôrt charakterystyczny dla All. Cynosurion, Ass. Lolio-Cynosuretum. Lubi zemie bokadne w minerałe i sredniô próchniczne. Domena eukarionty Królestwo roscëne Klad roscëne naczyniowe Klad Euphyllophyta Klad roscëne nasienne Klasa okrytonasienne Klad astrowe Rząd astrowce Rodzëzna astrowate Pòdrodzëzna Asteroideae Zôrt marzёbionka Gatunek marzёbionka pòspòlitô Lucjan Rutkowski, "Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej", Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8. Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński, Bogumił Pawłowski, "Rośliny polskie", PWN, Warszawa 1953.
Òperacjowô systema (an. operating system) je soft-wôrą chtërnô ùmòżlëwiô dzejanié kòmpùtra: zarządzëwô wdôrã, czerëje wëkònëwanim aplikacëjów ôs kòntrolëje wszelejaką hard-wôrã.
Piła - to je ùstôw ùsłëżnotów, chtëren biwôł krótkò lasu, a z òkrãgłégò drewna bëłë z niegò déle, balczi i jiné wërobinë.
Wiecznô lãpka - sã żôli w kòscołach i ji słabi  parmiszczi są widzëc kòl wôtôrza. Òna w dzéń i òb noc swicy przed tabernakùlum. Wierã mòdlã dlô ni béł złoti lëchtôrz z czasów Mòjżesza z bezùstónkòwim wida, chtëren dôwô òliwa wëcësniãti z òliwkòw, bò òna sã pôli. Berger, Rupert. Tł.: Zychowicz, Juliusz, Tschuschke, Michał. (Red.), "Mały słownik liturgiczny". Poznań : "W Drodze", 1990, s. 163.
Céwice (pòl. "Cewice") – to gminnô wies w lãbòrsczim krézu w pòmòrsczim wòjewództwie. Tu je kòscół i szkòła. Òficjalnô kaszëbskô pòzwa wsë w fòrmie „Céwice” òsta wprowadzónô 9 łżëkwiata 2019. http://www.cewice.pl/
Chònice (téż Chòjnice; w zdrojach: "Chojnica", "Choynicze" 1454, "civitas Choinice" 1667, "Konicz" kòl 1688 (Marchionatus Brandenburgi et Ducatus Pomeraniae TAbula que est pars Septentrionalis Ciruculi Saxoniae Superioris. . .), "Chogincze" kòl 1688 (Marchionatus Brandenburgi et Ducatus Pomeraniae TAbula que est pars Septentrionalis Ciruculi Saxoniae Superioris. . .); "Chojnice"; "Chòjnjce" (Cenôwa); pòl. "Chojnice"; miem. "Konitz") - krézewi gard w pôłniowim dzélu Pòmòrzczégò Wòjewództwa, pòłożony w Tëchòlsczich Bòrach. Tu je Amatorsczi Kaszëbsczi Téater. 1275 - z negò rokù pòchôdô pierszô zmiónka ò Chònicach XIV wiek - gardné prawo Waalwijk - Néderlandzkô  Òficjalnô starna gardu
Gduńskô wódka (miem. "Danziger Goldwasser")- to szlachetny trënk ze złotã. Jak pisôł Aleksander Majkòwsczi Trąba i Remùs pilë ten likér "jakò léczi na ùrzas tu na tim Glónkù". Òd kùńca drëdżi swiatowi wòjnë "Goldwasser" ju nie je robiony w Gduńskù (jak to bëło rëchli).
Józef Kalasancjusz abò Kalsanti , szp. José de Calasanz, znóny téż pòd zakònnym mionã jakò Józef ód Matczi Bòżi, łac. Josephus a Matre Dei (ùr. 11 séwnika 1556 albò 1557 w Perlata de Sal w Aragònii, ùm. 25 zélnika 1648 w Rzimie) – hiszpańsczi dëchòwny katolëcczi, założëczel i pierszi general zakònu pijarów (Sp albò SchP), refòrmator òswiatë, swiãty Kòscoła katolëcczégò. Żëcopis. Ùrodzył sã w 556 (niechtërné zdrzódła pòdôwają rok 1557) w (gmina Peralta de Calasanz w Hiszpanii) w rodzënie „szlachetnégò rodu panów na Calasanz”. Jegò òjcã béł Pioter Casalanz, matką Maria Gaston. Pò nôùce ò w miesce Estadilla zaczął sztudiowac prawò i filozofiã na ùniwersytece w Lerida. Dali ùcził sã w Walencji i Acla Ge Henares. Miészé swiãcenia przëjął 14 gòdnika 1852, a swiãcenia kapłańscy 17 gódnika 1853 i òstôł sekretarzã biskùpa Kacpera de la Figùea. W 1952 jachôł do Rzimù, gdze nastąpiła jegò chow przemiana. Na spòtkôł dzecë z biédnych rodzënów, òdrzuconé na margines spòlëznë. W 1957 w zakristeji kòscoła sw. Dorotë òtemkł pierszą w Eùropie pùbliczną szkòłã. Chódzëłë do ni dzecë biédné i te z bogatych rodzënów. Rozrôstała sã wspólnota, zbierającô fùndusze na prowadzenié szkòłë. W kùńcu w 1617 rokò Józef Kalasancjusz pòstanowił założëc zakònną wspólnotã pòd nazwą Zgromadzenié Pawłowé Dlô Ùbòdżich Matczi Bòżi òd Szkòłów Pòbòżnych. W 1621 Papież Grégòr XV pòdniósł kòngregacjã do zôkònu ò slëbach ùroczëstich, a Józef òstół generôlã zgromadzeniô. System nôùczi. Józef Kalasancjusz wprowadzył rewòlucyjny system nôùczi. Zakòdół, ze ùczeń pòsôdô swòją godność. Zakôzôł stosowaniô twierdzącë, ze  szkólny pòwinnë zachącywac uczniów do zdobywani wiédzë. Òpiar nôùkã na ókazywaniu serca i cerplëwòtë zamiast przymusu. W rokù 1610 ùstalił, że szkòła spòdlecznô mdze miała sztëre etapë i razã òsmë klasów ò numeracjë òd ósmi do pierszi, nôbarżi zaawansowóny: pierszi etap, czili klasa ósmô ù Ksasancjusza bëła téż nazywaną klasą . W ni pò rôz pierszi pòjawiłë sã ksążczi, blós pôrã na klasa. Kalasancjusz pòstarôł sã ò pòrã tomów, ùżiwónych czes. Bez kòscélné chórë, drëdżi etap zwany klasą płinnigò czëtaniô to klasa sódmô i szóstô, trzecy etap – klasa piątô  czwiôrtô, czwiôrti etap – klasë trzecô, drëgô i pierszô, przeznaczoné bëłë dlô ùczniów, chtërny miele kòntinuòwac nôùkã w szkòle drëdżégò stopnia, w klasach tëch ùczëło sã gramaticzi. Wëbróné sentencje Józefa Kalasancjusza. "Żle ùżiwô mieszkaniô. Chto w nim nie gôdô z Christusã abò nie prôcëje dlô Christusa." "Samemù sobie służi, a nié Bògù, chto w służbie Bóga zapòbiégô ò gwësné kòrzëscë." "Biada temù, chto je złi póstrzód dobrich." "Jak ùmrze w Panu zakònnik, co za żëcô nie prôcowôł dlô Nioegò?" "Nie je czësti, chto chùtkò nie wëpãdzô nieprzejacelów czëstoscë. " "Nie je pòsłëszny, chto bãdącë zobowiązany, pòstãpùje wedle gwësnégò sądë" "Wiedzô zdobi zakònnika, ale cnota kòronëje." "Nie pòtrafi óbaczëc Christusa, chto nie pòtrafi cerpiec dlô Christusa." "Nie je przëjacelã Bòga, chto nie je z nim w mòdlëtwie" Beatifikacja i kanonizacja. W 1748 papież wëniósł gò do chwałë błogòsławionych, a Klémens XIII w 1767 wpisôł gò ùroczésce do katalogù swiãtëch Patronat. W 300. Roczëznã smiercë (1948) Pius XII ògłosył gò patronã wszëtczich katolëcczich szkòłów spòdlecznych. Dzéń òbchòdów. Wspòmnienié lëturgiczné òbchòdzoné je w Kòscole katolëcczim w dies natalis (25 zélnika). Święty Józef Kalasanty, prezbiter. Internetowa Liturgia Godzin. [dostęp 2012-01-17]. Kalasancjusz - ważniejsze fakty z życia świętego. Polska Prowincja Zakonu Pijarów. [dostęp 2012-01-17].
Jón Szlaga (pl Jan Bernard Szlaga) - ùr. 24 maja 1940 w Gdinie - ùm. 25 łżëkwiata 2012 w Starogardze. W młodich latach ùcził sã m. jin.. w Collegium Marianum - szkòlë w Pelplinie. Pò ji skùńczenim sztudérowôł w Dëchòwny Seminarëji w Pelplinie. Tuwò pò pôrã latach dożdôł sã ksãżich swiãceniów, chtërne przëjimnął w 1963 rokù. Jakno ksądz béł nôprzód w Łãgù. Òd 1984 rokù òn béł profesorã, a òd 1988 rokù biskùpã sufraganã diecezji chełmińsczi. Òd 1992 rokù òn béł biskùpem òrdinariuszem w Pelplinie. Jakno biskùp òn biwôł w Sjónowie ë tu je tôblëca jemù na wdôr. Jak Eùgeniusz Gòłąbk skaszëbił "Swiãté Pismiona Nowégò Testameńtu" (wëdóné w 1993r.) tej pelplińsczi biskùp napisôł w nich: "Jô baro rôd jem, jakno jeden z naji Môłi Tatczëznë, że Bòżé Słowò je przetłomaczoné na jãzëk kaszëbsczi (...).". Anielskòjãzëkòwi biogram Worldcat
Wiła to pòstacëjô białczi, òblekłô w letką, ùplotłą z dôczi sëkniã. Wedle Słowiónów ùzdrzëc jã mòżna bëło rëno, czej zbierała dôkã, żebë plesc z ni swòje ruchna. Jimô sã biôłą (dobrą) magią, mòże temù nie je szkarłatnô, jak Cotë. Procëmnô - ja piãknô, mô smùkłé cało, klatë sygają jaż do nogów. Z ji czëstim, jasnym licã kòntrastëje czerwionosc lepów. Na słowióńsczich zemiach w czasach chrzëscejansczich weòbrażenié janioła szlachòwało prawie za weòbrażeniém wiłë.
Główné robòcé jãzëczi w institucëjach EÙ. Zéńdzenia institucëjów EÙ są nôczascy prowadzoné pò anielskù, frańcëskù abò miemieckù. Jeżlë jistnieje nótnosc mògą bëc òne prowadzoné téż w jińszëch jãzëkach. Decyzëje pòdjãté przez institucëje EÙ są dolmaczoné na wszëtczé òficjalné jãzëczi EÙ, a òbiwatele EÙ mają prawò kòntaktowac sã z nyma institucëjama w kòżdim z nich. Òbczôs ùradów Eùropejsczégò Parlamentu ë Eùropejsczi Radzëznë wiedno je zagwësnioné dolmaczenié na wszëtczé òficjalné jãzëczi EÙ. Sztatus baskijsczégò, galicëjsczégò ë katalońsczégò. Mieszkeńcowie Krôju Basków, Galicëji ë Katalońsczi mdą mòglë czëtac òficjalné dokùmentë ôs kòntaktowac sã z Eùropejską Ùniją w swòjëch rodnëch jãzëkach. Gwarantëje to ùchwôlënk Radzëznë Eùropejsczi Ùniji z 13-gò czerwińca 2005.   Ne jãzëczi nie mają òficjalnégò sztatusu w całi Szpańsce, równak w swòjëch regionach mają taczi sztatus. Za dolmaczenia mdze płacył szpańsczi rząd, chtëren miôł starã ò òficjalny sztatus nëch jãzëków w EÙ. Miészëznowé ë regionalné jãzëczi EÙ. Òkróm òficjalnëch jãzëków w państwach słëchającëch do EÙ brëkòwónô je zacht wielëna miészëznowëch ë regionalnëch jãzëków. Jich sztatus je baro zróżnicowóny.   ESOKJ
Diôbli Òstrów ("Île du Diable") - to je òstrów w Pôłniowi Americe. Dzysdniowò òn słëchô do Francëje. lëdztwò: bezlëdzny wiéchrzëzna: 0,14 km²
Eùropejsczi Szlach Ceglanégò Gòtikù ("European Route of Brick Gothic") - to je turistny szlach z wiele gardama nad Bôłtã, w chtërnëch je ceglanô architektura gòtikù. Òn jidze m. jin. przez Słëpsk i Gduńsk.
Sfinks (gr. Σφίγξ) – to je pòwiôstkòwi stwór – zwiksza lew z głową człowieka. Znóny sfinks je do òbezdrzeniô w Egipce.
Aùtonomicznô Repùblika Krim (ùkr. Автономна Республіка Крим, rus. Автономная Республика Крым, krim. Qırım Muhtar Cumhuriyeti) – aùtonomicznô repùblika w skłôdze Ùkrajinë. Wiéchrzëzna – 26 081 km². Òd 2014 ji teritorium je òkùpòwóné przez Rusjã.
Czëpnica ("Bombycilla garrulus") – to je môłi, wanożny ptôch z rodzëznë czëpnicowatëch. Òn przelatowô m. jin. przez Kaszëbë, a czasã bë mógł tu zëmòwac.
Universidade do Estado de Minas Gerais (Ùniwersytet Minas Gerais) je wôżnym môlã dlô rozwiju nôùczi òd 1989 rokù. Brazylskô Universidade do Estado de Minas Gerais
Trzébiatowò (w zdrojach: "Tribetou" 1180, "Trebetow" 1208, "Trebetowe" 1235, "Treptow", "Treptow an der Rega"; pòl. "Trzebiatów", miem. "Treptow an der Rega") - gard w grifiôgórsczim krézu w Zôpadnopòmòrsczim wòjewództwie nad Regą. Lëdztwò gardu: 10.165 (2009) Wiéchrzëzna gardu: 10,25 km2
Minysterstwo Dëtkòwiznë (pòl.:"Ministerstwo Finansów") - je jednym z minysterstwów we Warszawie. Òno je òd wiele lat, a zajimô sã dëtkòwizną (pùblicznyma financama). Minysterstwò Dëtkòwiznë
Pòmòrsczé wòjewództwò ("Palatinatus Pomeranensis") - bëło w latach 1466–1772 jedną z jednostków pòdzélënkù Królewsczich Prës. Òno ségało do Bôłtu, a mieszkało w nim dosc wiele Kaszëbów. W latach 1637-1657 w nim bëła Lãbòrzkò-bëtowskô Zemia. Stolëca bëła w Skarszewie. Swégò czasu òno miało wiéchrzëznã 12 907 km²
Kalcyt - to je minerał. Òn mô chemiczny wzór CaCO3.
Kòsowò (alb. Republika e Kosovës, Kosova, "Kosovë", serb. Република Косово) – dzélowò ùznóné państwò w pôłniowi Eùropie, na Bałkańsczim Półòstrowie. Stolëca i nôwikszi gard to Prisztina, historëcznô stolëca to gard Prizren. Midzënôrodné ùznanié. Zamieszkóné w wikszoscë przez Albańczików Kòsowò ògłosëło samòstójnotã òd Serbsczi w 2008 rokù, po kòsowsczi wòjnie. Jegò samòstójnotã ùznelë 102 ze 193 państwów nôleżącëch do ONZ, w tim Pòlskô. Samòstójnotë Kòsowò nie ùznôwô Serbiô, chtërnô wcyg ùwôżô je za swòje teritorium ò pòzwie Kòsowò i Metohijô (serb. Косово и Метохија) .
Czirka ("Chroicocephalus ridibundus ridibundus") - to je strzédny wòdny ptôch z rodzëznë miewów. Gdze żëje. Gnieżdżą sã w kòloniach na wyspach,jezorach i rzekach. Òn żëje téż na Kaszëbach. dłëgòsc cała:29-77cm wòga:0,12-1,75kg szerokòsc skrzidłów:61-182cm doskonałi lecôrz ùmieje dobrze płëwac, le niepłëwają pôd wòdą na zemi dobrze chôdzą ë biegają dorosłi òsobniczi  ùbarwionè są nôczãszczi jasno nierôz z przymieszką szariégò i czôrnégò młódé ptôchë – brudnawo- biôłé gãstë ùpierzenié krãpi tułów ò dłudżich skrzydłach wiôlgô głowa z mòcnym,prostim dzëbem nodżi o 3 pôlcach z plewą Wëzdrzatk.   Jôda. Je wszëtkôżerni. Żëwią sã rëbëma,bezkrzélówcami mòrszczimi,stawònagami, òwadami, jajami, grëzôczami,gôdami itp. Rozród. Są mònogamiczné. Twòrzą kòlonie. Mają jedniegò partnerô w żëcym. Pierzą sã 2 raza na rok. Znoszą od 1 do 3 jaj w snôdczich jamach w zemi. W wësadôwani jaj biorą ùdzél starszi. Òchrona. Są pòd òchroną. Mewë mògą pic słoną wòdã. Jaja jich sã bruné, pòwleczenié cëmnëmi plamamë. To je òchrona przede drapieżnikiem. Dożewô do 30 lat. Lëteratura. Karel Stastny: Ptaki wodne. Warszawa: Delta, 1993. ISBN 83-85817-10-7. Klaus Richarz: Ptaki – Przewodnik. Warszawa: MUZA, 2009. ISBN 978-83-7495-018-3.
Lingwistika je ùczbą ò jãzëkù (mòwie). Zajimô sã pòwstôwanim, rozwijã ë sztrukturą jãzëków. Badérëje téż relacëje midzë apartnyma jãzëkama ôs dokònëje jejich klasyfikacëji.
Swiécznik ("Koeleria glauca" L.) - to je roscëna z rodzëznë "Poaceae". Òn mòże rosc np. kòl Bôłtu. J. Trepczyk: Słownik polsko-kaszubski, Gdańsk 1994, t. II, s. 221
Demi Moore, (ùr. 11 lëstopadnika 1962) je amerikańską teatrownicą.
Pòpòwò (pòl. "Popowo") – to je wies w gminie Céwice w lãbòrsczim krézu pòmòrsczégò wòjewództwa. Tu w szkòle dzece ùczą sã kaszëbsczégò jãzëka. Òficjalnô kaszëbskô pòzwa wsë w fòrmie „Pòpòwò” òsta wprowadzónô 18 lëpińca 2016. 3.)  Ò kaszëbiznie
Môłé Chełmë - są kaszëbską wsą w pòmòrsczim wòjewództwie, w chònicczim krézu , w gminie Brusë . 2) "Małe 
Pòlanowò - (pl.: "Polanów", miem. : "Pollnow") - garc w kòszalińsczim krézu w Zôpadnopòmòrsczim wòjewództwie, mô jeden ùrząd dlô gardu ë wiesczi gminë. Krótkò Pòlanowa na górze w lasu je czasã kaszëbsczi òdpùst. 
Bichòwò (pòl. "Bychowo") - to je kaszëbskô wies w gminie Gniéwino, w wejrowsczim krézu pòmòrsczégò wòjewództwa. Mô kòl 300 mieszkeńców. Tu je pałac, dzysdnia gòscyńc. W szôłtëstwië Bichòwò je téż wies Bichòwkò.
Plëta - to je niewiôldżi zbiérnik wòdë abò jiny ceklënë na wiéchrzëznie zemi. Zwiksza òna je pòtemù jak deszcz chilôł.
Internet je swiatową systemą sparłãczonëch ze sobą kòmpùtrowëch séców. Brëkòwóny je do kòmùnikacëji ë wëmiónë infòrmacëjów midzë sparłãczonyma kòmpùtrama za pòmòcą rozmajitëch ùsztandardizowónëch protokòłów. Nôwôżniészima protokòłama Internetu są: IP (Internet Protocol) ë TCP/IP (Transmission Control Protocol/Internet Protocol). Historëjô Internetu zaczënô sã w 60-tëch latach tancow XX-tégò stolatô, czej Departament Òbarnë USA zaczął rozwijac séc ARPANET.
Krëczk ("Corvus frugilegus") – strzédny ptôch z rodzëznë krëkòwatëch. Òn żëje m. jin. na Kaszëbach. Krëczk to je ptôch wikszi jak gòłąb. Je wielgòscë warnë, le censzi. Mô czôrnolilewé pióra, chtërné w słuńcu baro sã łiszczą. Krëczk wëzdrzi jak krëk i mòżna gò z nim pómilëc. Mô czôrné nodżi, dłudżi òstri dzób. Krëczk je baro towarzësczi, chòc òstróżny. Zëmą w miastach, czedë lëdze dają mù jestkù, wcale nie ùcekô. Krëczczi zrzeszają sã w wiôldżé, wielotësãczné karna. Të ptôchë mają wiele mòcë w skrzidłach i mògą dosc chùtkò pòderwac sã w lëft. Są baro mądré i rozmieją pòsługiwać sã nôrzãdzama (np. czãsto kładzą òrzechë pòd kòła aùtów). Pòjôwiają sã nôczãscy tam, gdze je wiele jedzeniégò. Òkòło pajicznika do Pòlsczi przëlatywąją ze wschòdu wiôldżé stada krëczków i òstają na zëmã. Niechtërné z nich lecą jesz dali na zapôd. Òb zëmã lëdze czãsto dają jim jestkù np. orzechë czë semiona. =Miara:= Dłëgòsc cała- ók. 42- 48 cm Szerokość skrzidłów- Ok. 99 cm Wôga- Ok. 450- 600 g =Wëzdrzatk:= Samc wëzdrzi tak samò jak samnica, a przënômni lëdzczé oko nie móże widzec ti różnicë. =Wëstãpòwanié:= Krëczczi żëją wetka w całi Pòlsce. Òstatno òbserwùje sã spôdk lëczebnoscë krëczków w westrzédnëch dzélnicach wiôldżich gardów. =Głos:= Krëczczi wcyg głosno krzëczą: „kra, kra”, abò cëchłò: „grab, grab” głos gawrona, format .wav "Copyright by Alberto Masi – www.scricciolo.com" Linki zewnętrzne. =Gniôdza krëczków:= Kò krëczczi żëją w karnach, gniôzda bùdują téż w karnach, wësok na drzéwach, jedno kòle drëdżiégò. W gardach na bùdinkach. Gniôzda bùdują przede wszëtczim z wietewków, sëchi trôwë, glënë. =Co lubi jesc krëczk?= Krëczczi jedzą wszëtkò. Nôbarżi rôd jedzą semiona, orzechë, òdpôdczi. Òb jeséń i zëmã jedzą przede wszëtczim roscënë, zërenka i kiełczi zbóż. Òb lato krëczk zjada pònarewë chrząszczy i mòtili, grëzôczi, wieszczórczi, żaby, pizglãta i jôjka jinszich ptôchów. Na zymkù sznëkrëją jestkù na przeòranëch pólach. =Rozmnażanié= Samnice krëczków od strëmiannika do łżëkwiata skłôdô 2- 5 zelono- mòdrëch jaj z bruno- żôłtima kropkama. Na jajach sedzy do 18 dni. Pizglãta w gniezdze przebywają 4- 5 tidzéniów. Nawetka czedë młodi krëczk zrobi sã sóm dlô se dali sëdzy krótkò swòjégò gniazda i wraca tam na noc i jedzenié. =Òchrona= Na óbszarze całé Pólsczi krëczczi są pód scësłą óchroną póza gardama. Pópùlacjô krëczków w Pólsce je óbjãtô mónitoringã w ramach programù Monitoring Flagowych Gatunków Ptaków. Program ten wëkónëwô Stacja Ornitologiczna Muzeum i Instytutu Zoologii PAN na zlecenié GIOŚ. Òb dzesãc lat óbserwacji (2001–2010) zaóbserwówóno że je jich corôz mni. Domena - eurokarioty Królestwò – zwierzęta Tip – strunowce Pòdtip – kręgowce Karno – ptaki Podgromada – Neornithes Nadrząd – neognatyczne Réga – wróblowce Pòdréga – śpiewające Familiô – krukowate Òrt – Corvus Zort- gawron =Bibliografia= Pavel Vasak: Ptaki leśne. Warszawa: Delta, 1993. ISBN 83-85817-28-X. Klaus Richarz: Ptaki - Przewodnik. Warszawa: MUZA, 2009. ISBN 978-83-7495-018-3. =Zobacz= Ptaki Polski http://www2.gazeta.pl/edukacja/1,28378,26743.html - strona o Gawronie Adama Wajraka
Aleksander Labùda (ùr. 9 zélnika 1902 w Mirochòwie, ùm. 24 rujana 1981 w Wejrowie) – spòlëznowi dzejôrz ë ùtwórca, jeden z nôbelniészich kaszëbsczich felietónistów, baro znóny jakno „Gùczów Mack”. Òn miôł równak wicy pseudonimów. W 1929 rokù wespółzałożëł razã z Janã Trepczikã Regionalné Zrzeszenié Kaszëbów. W latach 1933-1936 béł przédnym redaktorã cządnika Zrzesz Kaszëbskô, wespółrobił téż, jakno gazétnik, m.jin. z Gryfã ë Bënë ë buten. Je aùtorã „Zasad pisowni kaszubskiej ze słowniczkiem ortograficznym” ë „Słowôrza kaszëbskò-pòlsczégò”. Z jegò kaszëbsczich wiérztów wëzérô miłota do domôcëznë i kaszëbsczi mòwë. "Bògòwie i dëchë naj przodków", 1976/2008 "Ewanielskô spiéwa", 2002 "Fazy rozwoju literackiego kaszubszczyzny", Toruń 1937 (w: Teka Pomorska) "Guczów Mack gôdô. Chochołk", 1979 "Guczów Mack gôdô. Kąsk do smiechù", 1971 "Guczów Mack gôdô. Kukuk", 1974 "Guczów Mack gôdô. Zupa z krëszków", 1971 "Kaszëbsczim jesmë lëdã", 1996 "Słownik kaszubski", 1960 "Słownik polsko-kaszubski, Słowôrz kaszëbsko-polsczi", 1981 - 1982 Ó A. Labùdze VIAF Worldcat
Bòlëòczë ("Ranunculus acris" L.) - są roscëną z rodzëznë jastrownikòwatëch ("Ranunculaceae"). Òne roscą m.jin. na Kaszëbach.  Przyroda projektowanego rezerwatu „Dolina Mirachowskiej Strugi” na Pojezierzu Kaszubskim s. 53 "Ranunculus acris"
Łżëkwiat – czwiôrti miesąc roku w gregorijansczim kalãdôrzu. Mô 30 dniów. Jiné kaszëbsczé miono: kwietnik, aprël, kwiecéń.
Trotil - [(NO2)3C6H2CH3] to je chemiczny związk. Òn je brëkòwóny jakno wëbùchòwi materiał.
Dzecnica abò przedszkòlé – to je institucjô òpieczno-wëchòwnô dlô dzecy, chtërne mają òd 3 lat do czasu szkòłowégò mùszu. Tu dzece mògą bëc ùczoné kaszëbsczégò jãzëka, żele wniosczi w ti sprawie direktor przedszkòla dostôł òd starszich minimùm 7 dzecy. Jak dzecy je miéj direktor mòże zòrganizérowac midzëpartową gromadã. Czej je jich za mało do tich fòrmów naùczaniô, òrgan prowadzący przedszkòle mô ùtwòrzëc karno midzëprzedszkòlny. Do ùtwòrzeniô karna trzeba minimum 3 dzecy, chtërnëch starszi zadeklarowelë wòlã nôùczi kaszëbsczégò jãzëka. ò zgòdze starszich Nauczanie języków mniejszościowych oraz języka regionalnego
Eùropejskô sardela ("Engraulis encrasicolus") - to je ôrt mòrsczi rëbë z rodzëznë sardelowatëch ("Engraulidae"). Òna żëje np. w Nordowim Mòrzu. To je rëba do jedzeniô.
Zjednóné Kraje Americzi ("United States, United States of America") są państwã w Nordowi Americe. Dzysdniowò są skłôdają z 50 krôjów. Są trzecém co do wiôlgòscë państwą swiata. stoleczny gard: Waszington (okrãżé Kòlumbii) lëdztwò: 328 239 523 mieszkańców (2019) wiéchrzëzna: 9 831 214  km² Dzél Kaszëbów mieszkô w Zjednónëch Krajach Americzi na emigracëji m.jin. w gardze Chicagò. Kaszëbi wiele razy przëjéżdżelë na Midzënôrodny Zjôzd Kaszëbów. Wiôldżi gard je tu Nowi Jork. W Waszingtonie je òd 1800 rokù Bibloteka Kongresu, a òna mô wiele ksążków pò kaszëbskù. W tim państwie je stowôra "Kashubian Association of North America", chtërna zajimô sã kaszëbską kùlturą. (pl) pisze Józef Jan Hughes
Palmòwô Niedzela - to je swiãto, chtërno wëpôdô 7 dni przed Niedzelą Wiôlgònocną (Jastrową) w katolëcczim kòscele. W Biblëji je napisóné: "Przëprowadzëlë tej òslã do Jezësa i zachlastlë na nie swòje płôszcze, a Òn wsôdł na nie. A wiele lëdzy scelëło na drodze swòje płôszcze, a jinszi zeloné wiétewczi ùcąté na pòlach." (Mk 11,7-8). Jak kôże stôri zwëk w to swiãto lëdze na Kaszëbach niosą wiétewczi wierzbòwi palmë do kòscoła.
Jómsczi Młin – to są pùstczi kòl kaszëbsczi wsë Jómno w gminie Parchòwò.
Klamra - mòże bëc kòl pasa i mô spinac dwa jegò kùnce ze sobą (czasã z jinym pasem). M. jin. Kaszëbi miéwają klamrë.
Dólnosorbsczi jãzëk - jãzëk z zôpôdnosłowiańsczégò karna słowiańsczich jãzëków. Jednim z ùsôdzców piszącëch w dólnosorbsczim - dolmôcz kaszëbsczi pòézëji A. Nôgla - béł Mětšk Frido. Dólnołużëcczi jãzëk je pòdobny do kaszëbsczégò. Dólné Łuzëce mają stolëcã w Chòcébùżu.
Alfons Józef Parczewsczi ("Alfons Parczewski", herbù Nałãcz) (ùr. 15 lëstopadnika 1849 rokù w Wòdzeradach, ùm. 21 łżekwiata 1933 rokù w Wilnie) – polsczi prawnik, historik, etnograf, profesor Warszawsczégò Ùniwersytetu, profesor i rektor (1922–1924) Ùniwersytetu Sztefana Batorégò w Wilnie, nôleżnik Pòlsczi Akademie Ùmiejãtnosce. Òn béł na Kaszëbach, w Rozłazënie, Żarnówcu i w bëtowsczich stronach. Szczątki kaszubskie w prowincyi pomorskiej. Szkic historyczno-etnograficzny, Poznań 1896 Lëteratura. Jerzi Tréder: Spòdlowô wiédzô ò kaszëbiznie - Gduńsk 2014, s. 223
Sztefón Hùla (pòl. Stefan Jarosław Hula, ùr. 29 séwnika 1986 w Szczirkù) – pòlsczi narcarsczi skòczk, reprezentańt Pòlsczi, zawòdnik klubù KS Eve-nement Zakòpóné. Syn szpecjalistë norwesczi kòmbinacji – Sztefana Mariana Hùlë. Bronzowi medalista w drëżënie Zëmòwëch Òlimpijsczich Jigrów 2018, a téż Mésterstwów Swiata w Narcarsczich Lotach 2018. Pierszim trenérą Sztefana Hùlë béł jegò òjc. W 1998 dobéł na nieòficjalnëch mésterstwach swiata dzecy – FIS Schüler GP w Garmisch-Partenkirchen – béł to jegò pierszi midzënôrodny sukces. Pòtemù sztartowôł w rozmajitëch juniorsczich miónkach, w tim mésterstwach swiata. W 2003 òstôł nôleżnikã kadrë B pòlsczi reprezentacji, jakô rëchtowa sã do mésterstwa swiata juniorów w Strin. Jegò trenérą béł Heinz Kùttin. Na nëch mésterstwach jindiwidualno dobéł 13. plac a w drëżënie 2. Sezón pózni béł ju w kadrze A – zadebiutowôł w Pùcharze Swiata w slédnym kònkùrsu Turnéru Sztërzech Skòczniów w Bischofshofen. W sezonie 2005/06 brôł ùdzél w mésterstwach swiata w lotach. Méster Pòlsczi 2018. Drëżënowi bronzowi medalista mésterstwów swiata w lotach 2018. Żëcowi rekòrd Sztefana Hùlë to 236 m – tak dalek lejcôł na Letalnicë w Planicë 25 strëmiannika 2018. Nôwôżniészé sukcesë. Mésterstwa Swiata Juniorów 5 gromicznika 2004: razã z Dawidã Kòwalã, Kamilã Stochã i Mateuszã Rutkòwsczim dobéł strzébrzny medal w drëżënie na Mésterstwach Swiata Juniorów w Strinie (Norweskô) Pùchôr Swiata 21 strëmiannika 2009: zajął 2. plac w drëżënowim kònkùrsu Pùcharu Swiata w Planicë (Słoweńskô) 29 stëcznika 2011: zajął 3 plac w drëżënowim kònkùrsu Pùcharu Swiata w Willingen (Niemieckô) 23 stëcznika 2016: zajał 3. plac w drëżënowim kònkùrsu Pùcharu Swiata na Wiôldżi Krokwie w Zakòpónym (Pòlskô) 27 stëcznika 2018: razã Kamilã Stochã, Dawidã Kùbacczim i Macejã Kòtã zajął 1. plac w drëżënowim kònkùrsu Pùcharu Swiata w Zakòpónym 28 stëcznika 2018: zajął 4. plac w jindiwidualnym kònkùrsu Pùcharu Swiata w Zakòpónym Mésterstwa Pòlsczi 26 gòdnika 2017: dobéł mésterstwò Pòlsczi na skòcznie m. Adam Małisza we Wisle Mésterstwa Swiata w Lotach 21 stëcznika 2018: razã z Kamilã Stochã, Dawidã Kùbacczim i Piotrã Żëłą zajął 3. plac w mésterstwach swiata w lotach w Òberstdorfie (Niemieckô) Òlimpijsczé Jigrë 10 gromicznika 2018: zajął jindiwidualno 5. plac w miónkach na normalny skòcznie w Pjongczangù (Pôłniowô Kòrea) 19 gromicznika 2018: zajął 3. plac w drëżënie na skòcznie w Pjongczangù (Pôłniowô Kòrea)
Czapelsczi Młin (pl. "Czapielski Młyn") – je dzélã kaszëbsczi wsë Nowé Czaple, w òbéńdze Kaszëbsczégò Pòjezerzô w pòmòrsczim wòjewództwie, w kartësczim krézu, w gminie Stãżëca. W 2008 rokù tu mieszkało 26 lëdzy.
Swiat przed Tobą klãkł - to je znanô kòlãda z Kaszëb, chterny słowa napisôł Jón Rómpsczi. Słowa.   Swiat przed Tobą klãkł! Rozzybóné biją zwònë, Biją w swiata dôl. Z głosã jich lëdztwa jidą gónë - Tam w Betlejem môl. Zrësził mù serca, dobéł dëszã, Rozłożił do swòjëch nóg. Jezës naj małi zasôł cëszã – Òn z dzecka Òjc, naj Bóg. Z żłóbka swą rãczką błogòsławi I rôczi do se swiat, Chtëren Mù w klãczkach ùpôdł całi I z niegò bierze chwat. Cemże jes, Dzecã, swiata ùpchnął I wid jes rozpôlił, Pògańsczé ògnie zewsząd zdmùchnął - Bùwrónë pòwalił. Wiérny zôs klëklë pòdle żłóbka, Ten z môłégò Twój lud. Rozzybóny jak zwònë lgnie zewsządka, Chòc w sercach bije trud. Chwałã dzys Tobie spiéwie w nocë, Zapôlô swiãti łãk, Cëchi nijak leżisz w złoce - Zôs swiat przed Tobą klãkł!   E. Gòłąbk, E. Prëczkòwsczi:"Më trzimómë z Bògã", Gduńsk 1998, s. 124. Kaszëbsczié kolędë ë godowé spiéwë / zebr. i wstępnie oprac. Władysław Kirstein ; [wybór i przygot. do druku Jerzy Stachurski ; wstęp Józef Borzyszkowski]. Gdańsk : Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie, 1982, ss. 133 - 134 Lëteratura. Swiat przed Tobą klãkł
Rezerwat Kùrzé Grzãdë to je rezerwat ò wiéchrzëznie 170,7 ha. Tu rosce dosc wiele bùków, a téż jinëch drzéwiãt. Stądka nie je dalek do Bącza. Tu żił lasowi kùr, a miészi rezerwat cobë gò chrónic béł òd 1916 rokù.
Karol Wyrwicz (ùr. 1717 rokù, ùm. 1793 rokù) - to beł pòlsczi geògrafa i jezujita. Òn w 1773 rokù napisôł: "Kaszuby" to je òbéńda, chtërna słëchô do tich co "osobliwe noszą nazwiska". To są: starostwo bytowskie, "lawemburskie (w maństwo domowi brandenburskiemu oddane)", puckie i człuchowskie. Jegò "Geografia powszechna...", ni mô grańców dlô Kaszëb, le administracjowò to są historiczné starostwa: bëtowsczi, lãbòrsczi, pùcczi i człëchòwsczi. Geografia czasów najnowszych etc., Warszawa 1768, 1770; Geografia powszechna czasow teraznieyszych ..., Warszawa 1773; Augustowska K.: w: Augustowski B. (red.): Pojezierze Kaszubskie (praca zbiorowa), Gdańsk : GTN, 1979, s. 12 ISBN 83-04-00363-5
Wąsotka ("Lathraea" L.) – to je szlach roscënów z rodzëznë "Orobanchaceae". Ôrt tegò szlachu rosce m. jin. na Kaszëbach. To są cëzożiwcë. Beskid Kaszubski 2: Wąwóz Trątkownicki - 11 kwietnia 2016
Słowiańsczé jãzëczi są grëpą jãzëków w òbéńdzë indoeùropejsczich jãzëków (bôłtosłowiańskô pòdrodzëzna). Mô w se trzë jãzëkòwë karna: zôpadno-, pòrénkòwò- ë pòłniowòsłowiańsczé. Nôstôrszé rãkòpisë ze słowiańsczima tekstama pòchôdają z X s. Do zapisaniô słowiańsczich jãzëków brëkòwóné bëłë abò są alfabétë: głagòlicã, cërëlicã ë łaceńsczi (w môłim dzélu téż arabsczi). Słowiańsczé jãzëczi pòchôdają òd prasłowiańsczégò jãzëka dôwnëch Słowiónów, chtëren kù resznoce zarabczeniô Słowiónów na Bałkany w VI s., rozbił sã na òbéndowé dialektë. indoeùropejsczé jãzëczi bôłtosłowiańsczé jãzëczi słowiańsczé jãzëczi (kòl 317 mln) zôpadnosłowiańsczé jãzëczi (kòl 56 mln) tzw. lechickô grëpa, czëlë lechicczé jãzëczi pòłabsczi jãzëk † pòmòrsczi jãzëk (kòl 50 tys) kaszëbsczi (kòl 50 tys) słowińsczi † pòlsczi (kòl 50 mln) sorbsczé jãzëczi (kòl 70 tys) dólnosorbsczi (kòl 15 tys) górnosorbsczi (kòl 55 tys) czesko-słowackô grëpa czesczi (kòl 10 mln) słowacczi (kòl 5 mln) morawsczi † knaan † pôłniowosłowiańsczé jãzëczi (kòl 29 mln) pòrénkòwé karno ( kòl 10 mln) stôro-cerkwiowò-słowiańsczi (stôrosłowiańsczi) † cerkwiowòsłowiańsczi †* bùlgarsczi (kòl 9 mln) banat-bùlgarsczi (15 tys) macedońsczi (kòl 1,8 mln) zôpadné karno (ok. 19 mln) sloweńsczi (kòl 2 mln) prekmùrsczi (80 tys) réziansczi (1500) chòrwacczi (kòl 6,5 mln) hradsczi (70 tys) molizansczi (3 tys) bòsniacczi (kòl 2 mln) serbsczi (kòl 8 mln) pòrénkòwòsłowiańsczé jãzëczi (kòl 210 mln) jãzëk Krëwiczów † stôrorusczi † stôrobiôłorusczi † biôłorusczi (kòl 10 mln) rusczi (kòl 160 mln) ùkrajinsczi (kòl 40 mln) rusyńsczi sztëcznë słowiańsczé jãzëczi nordowòsłowiańsczé jãzëczi (fikcëjné) lydnevi nasika sievrøsku slaveni slavisk wozgijsczi (vuozgašchai) jine midzësłowiańsczi jãzëk glagolica mežduslavjanski nowoslowiańsczi jãzëk slovianski sloviosczi proslava slovio ruslavsk (szlach jãzëka slovio) Régòwanié słowiańsczich jãzëków. Òznaczenia: † - wëmiarłi jãzëk abò dôwnô historëcznô cządnica dzysdniowégò jãzëka †* - dôwny jãzëk, ale ùtrzëmóny zwëkòwò w liturgiji, nôbòżnëch, filozófowëch abò ùczałëch tekstach
Trulôcz ("Grus grus") - wiôldżi ptôch z rodzëznë trulôczowatëch. Te ptôchë mają òb lato młodi na Kaszëbach, a w strumiannikù òne pò zëmie są znowù tu. Trulôcze są òbjimniãti ùrzãdową òchrónią. Na òbszarze Pòlsczi nôwiãcy wëstãpùje na Warmii, Mazurach i na Pòmòrzu. Na tim òbszarze kòncentruje sã òk. 60% pòpùlacji. W òstatnëch latach mòżna òbôczëc wzrost lëczebnoscë. Trulôcze nie zëmują na terenie naszégò kraju, a w strumiannikù òne pò zëmie są znowù tu. Masa. Trulôcz je jednym z nôwiãkszich pòlsczich ptôchów.   dłëgòsc cała 105 -140 cm szerokòsc skrzidłów 200 -240 cm wësokòsc òk. 80 cm wôga 5 -6 kg Co lubi jesc. Trulôcz je ptôchem, chërny lubi jesc pokarm zwierzãcy, jak i roslënny, przë czim roslënë dominują. Są to przede wszëtczim zbòża (pszénica, óws, jãczmiéń, pszenżëto i kùkùridza. Na zymku i w lece, òb czas wëchòwù piskląt jedzą zboże, ówadë i ich larwë. Zwëczi. Toczi òdbëwają sã pò pòwrocie na môl lęgòwi, trulôcz na pòczątkù trzëmô się w stadach, a toczi òdbëwają sã w karnach. Trulôcze wëkònywają tëdë charakteristiczny tinc pòdobny do baletowégò. Ptóczi pòdskakują i kłôniają sã sobie z rozpiãtymi skrzidłama. Samce wertikalno trzëmają dzób i w dostojnym marszu jidą za samicą. Chòc tuńce są czãsto widzony za gòdowi, to wëkonywóne są tęż pòza czasa lęgòwim, na molach òdpòczinkù. Strzodòwiskò. Rozwlekłé zybia westrzód lasów, torfòwiska, wrzosowiska, nad jezorama i starorzeczama. Dalek ód lëdzczich sedzbów, le kôrmią sã na łąkach i pòlach ùprawnych. Przédnim môlem gniôzdowani są lesny torfòwiska, mòcno litoralné dolënë rzék a téż zarastające òbrzeża zbiorników wòdnëch – stawów i jezor. Trulôczowé Błota Gniôzdo i pisklãta. Gniôzdo wiedno na zemi, z bezładnie ułożonégò materiału w pòstacy zbutwiałëch roslën zebrônëch wòkół, o szerokòscë ok. 80 cm. Gniôzdo może bëc téż na wodze czë bagnach. Wësokòsc gniôzda zalezi òd głãbòkòscë wòde, nad wòdã wëstaje 10-25 cm gniôzda Znosi przewôżnie 2 brunatné abò zelonawé jaja o srednëch wëmiarach 98 x 63 mm. Jeden lęg w rokù, w pòłowie abò pòd kuniec łżëkwiata. Pisklãta wësadëją òbëje starszi na przemiôn przez òk. 30 dni i òpiekują sã młodema przez 10 tigòdni. Ópùszczają gniôzdo pò òk. 65 dniach, jednak wòlno sã rozwijają i w pełni dozdzelale są pò 5-6 latach. Trulôcz w kùlturze. Trulôcz w herbie niemiecczégò gardu Wurzbach Starożytni mëslëlë, że nad spikiem trulôcza pilują wachtôrze i dlôte òn mô jedną pòdkuloną nogã schòwaną w piórach. To w ni miôł trzëmac kam i czëdë zasnął, ten ùpôdł na drëgą nogã i gò òbùdził. Dlôtegò na herbach i gòdłach trulôcze widnieją z nogą trzëmającą kam i z nôdpisem Ut alii dormant, to je abë jinszi òdpòczãlë. Klãgòt trulôczów miôł bëc òdzwierciedlenim skarżenia sã cerpiącëch dësz. Trulôcze wedle wiérzeń są wiérné, mądré, długòwiecznã. Chrzescëjanie przëpisëwelë mù cnotë żëwòtu klôsztornégò. Krziczi przëlatującëch i òdlatującëch trulóczów òznaczałë zymkòwé sewë i jesené zbiore. Gatënczi. Dzysdnia znóne są dwa zorte: Grus grus grus (Linnaeus, 1758) Grus grus lilfordi Sharpe, 1894. Nôtëra Polsczi Ptôchë Polsczi Kaszëbsczi Krôjòbrazny Park Wdzëdzë Karel Stastny: Ptaki wodne. Warszawa: Delta, 1993. ISBN 83-85817-10-7. Klaus Richarz: Ptaki - Przewodnik. Warszawa: MUZA, 2009. ISBN 978-83-7495-018-3. J. C. Cooper: Zwierzęta symboliczne i mityczne. Poznań: Ryń i Leszek Ryń, 1998.
Sambór II (ùr. kóle 1211/1212, ùm. 30 gódnika 1277 abò 1278) – ksążã lubiszéwskò-swiecczi. Jegò òjcem béł Mscëwòj I. W 1236 rokù ksążã Sambór II béł wënëkańcã. W 1253 òn przeniósł swòją sedzbã z Lubiszéwa do Dërszewa. Jegò córka Margaréta bëła królewą Dëńsczi.
Coritiba Foot Ball Club - to je klub balôrzów z Kuritibë. Coritiba
Klëka (téż: kòzeł) – mòcno pałãgòwatô krëczew, colemało jałówcowô, z przëwieszoną do ni kôrtką papiora, w chtërny dôwni szôłtës zwòłiwôł karno na naradã abò pòdôwôł do pùblëczny wiédzë jaczés ògłosë. Kleka bëła znankòwnym przëkładã tradicyjny kaszëbsczi lëdowi kùlturë. Dzysô, czej takô krëczew wëszła z ùżëcô, pòzwą „klëka” òkresliwô sã w kaszëbiznie sam ògłos. „Pomerania” w 2016 pòjinfòrmòwa, że Małgòrzata Wòzniôk, szôłtëska Sławùtowa, wëcmanim z mieszkańcama ti wsë jesz wcyg piastëją stôri zwëk rozkòscérzaniô wiadłów, np. ò pòdatkach, za pòmòcą drzewianégò kòzła.
Pòlietilen (PE) – to je chemiczny związk. Produkt pòlimerizacje wãglowòdoru nienasëconégò. Smiecë z niegò są zbiéróné i mògą miec céch PE jak na òdjimkù niżi. To mògą bëc np. fòlie (plastikòwé òpakùnczi), ale téż wiele jinëch rzeczi. To dô rozmajité szlachë pòlietilenu m.jin: HDPE ("High-density polyethylene") to je pòlietilen wiôldzi gãscëznë – 0.941 g/cm3 i wicy. Òn je mni przezérny i barżi krëchi jak je zëmno òd LDPE. LDPE ("Low-density polyethylene") to je pòlietilen nisczi gãscëznë – 0.915 do 0.935 g/cm3. Òn je barżi przezérny òd HDPE, a jegò produkcja na swiece je baro wiôlgô. Z niegò je wiele plastikòwëch òpakùnków. Òn je bezpôchòwi, a gazë dosc przepùszczô, ale ropã mni òd nich. Òn je dosc mitczi do nawetka -60°C. Gò mòże zgrzewac. Jerzi Nacel (pòl. Jerzy Nacel): Chemiô òglowô i òrganicznô, Gduńsk 2013, ss. 37 - 38
Stetoskòp (z gr. στήθος, stēthos = piers, wnãtrze i σκοπή, skopein = òglądac) czasã zwóny fonendoskopã, je to mediczny jinstrumeńt diagnosticzny do òbsłëchiwaniô chòrégò, przede wszëtczim klôtczi piersowi, serca ë brzëcha. Przódë to bëła lejkòwatô pipka. Dzysdniowi pòmëslënk stetoskòpù wënalôzł francësczi doktór  René Laennec w 1816 rokù. Dalszi ùdoskonalenié wprowadzëł w 1843 rokù George P. Cammann z Nowégò Jorkù. W 1890 rokù do stetoskòpù bëła dodónô metalowi lirã midzé słëchùlkama. W 1963 rokù  kardiolog David Littmann (1906-1981), profesor z Harvard Medical School òpatentowôł tip stetoskòpù ùżiwóny dzysô.
  Augùstin Dominik, chtëren napisôł m.jin. zbiérk hùmòresków "Tóna z pustk" (1983).
Biég na distanse 42 kilométrów ë 195 métrów. Pòchòdzenié pòzwë. Pòzwa jest òd miescowòsce Maraton w Grecji. Wedle Herodota pò skùńczony, zwëcãzci biôtce Greków z Persama w 490 p.Ch. ti òstatny wlezle na swòje òkrãtë i rëszële na bezbronny Atene. Widząc to Grece rëszële téż co sëł w nogach ë przëbëlë do Aten w tim samim czasu co Persowie.. Biég nen legł ù pòdstawë òpòwiesci wedle chtërny pòsłańc Filipides biégł do Aten z klëką ò dobëcym ë grozbie ze strone persczi flote. Pò tim jak òn przekôzôł to wiadło òn pôdł bez dëcha. W 1879 r. angelsczi pòeta Robert Browning nôpisôł wierztã ò ti historii pòd titlã Filipides (ang. Pheidippides). Dali Michel Bréal, francesczi filolog przejãti tą historeją nasënął Pierre'owi de Coubertinowi ùdbã bë dodac do programù pierszich nowòżetnich jigrzisk òlimpijsczich biég ò długòse (dłużawie) òdpòwiadający ti pòmiãdzy Maratonem a Atenami. Olimpijskô discëplina. W pierszich olimpijsczich jigrzëskach biég maratońsczi bëł rozgriwóny na distansie 40 kilométrów, chòc prôwdzewô droga z Maratonu do Aten mô 37 km, równak pòstanowiono zaòkrąglic tã liczba do 40. Na olimpijsczich jigrzëskach w Londynie (1908) ten distans zwiãkszono ò 2195 métrów tak bë meta nalezła sã bliskò placu gdze na tribunach sedzała brytyjsko królowo. Pózni jësz porã razy gò zmienióno, bë w kùńcu òd 1924 przëjąc òstatecznie 42.195 km. Dopiéro 1984 r. w Los Angeles dodóno biég maratońsczi kòbiét. Biég maratońsczi chłopów tradycyjnie kùńczi kòżdi jigrzëska olimpijsczi. Wiôldzi ùliczny biég. Òd przeszło 100 lat wiôldzi i mnijszi miasta òrganizëją masowi biédzi ùliczni na maratońsczim distansie. Mòże w nich biegac kòżdi chto chce. W nôwiãkszich jimprezach (Londyn, Nowy Jork, Boston, Chicago, Wiedeń, Berlin) ùczestniczi wiãcy niż 30 000 biégaczy: profesjonalistów ë amatorów. W Pòlsce nôwiãkszi maratonë òrganizëją: Poznań, Warszawa, Kraków, Dębno, Wrocław. W masowich maratonach kòżdi bëtnik chtëren ùkùńczy biég òtrzimiwo medal i òstaje „Maratończikã”.   Je wiele pòwiédzeń ò maratonach. Np. Kùńcząc maraton stajesz sã nowim człowiekã, Pòradzisz so z maratonã pòradzisz so ze wszëtczim. AIMS - Swiatowi Federaceja Biégów Maratońsczich Midzënôrodny Katalog Maratonów Midzënôrodny Katalog Maratonów Pò Pòlskù pònad 1200 biégów z całégò swiata
Pòłabsczi jãzëk ("slüv'onst'ĕ, venskă rec" - òbie dwie nôzwë òznôczają "słowiańsczi") wimarłi jãzëk zôpôdnosłowiansczi, słëchùjący do karna jãzëków lechicczich. Historiô Pòłabsczi jãzëk ùżiwôny bëł na léwim sztrądzé Elbë kòle gardów Wustrow, Lüchow "(pòł. Ljauchüw)," Dannenberg "(pòł. Weidars abò Woikam)" do 3 rujana 1756 rokù, czedë òstatniô białka gôdôjąca tim jãzëkiem ùmarła. Òbsëga ta nôzëwô sã "Wendeland". Lëdztwò ùżiwôjąc tégò jãzëka baro prôwdopodòbnié bëło pòtómkami plemieniô Drzewión, wëmienionégò pierszi rôz w dokùméncie miemiecczégò króla Henrika II z 1004 rokù. Jãzëk pòłabsczi jistniôł blós w muniowéj fòrmié aż do XVIII stulecô, czedë môlòwi Miemcë (nôczãstnij pastory) robili piersze zôpisy. Òjcze nasz pò pòłabskù Nôße Wader, ta toy giß wa Nebisgáy, Sjungta woarda tügí Geima, tia Rîk komma, tia Willia ſchinyôt, kok wa Nebisgáy, tôk kak no Sime, Nôßi wißedanneisna Stgeiba doy nâm dâns, un wittedoy nâm nôße Ggrêch, kak moy wittedoyime nôßem Grêsmarim, Ni bringoy nôs ka Warſikónye, tay löſoáy nôs wit wißókak Chaudak. Amen.
Linux (téż GNU/Linux)- to òperacjowô systema ë jądro (an. kernel). Zôczątk swòj mô Linux w 1991 rokù, ùsôdzëł gò Fina Linus Torvalds. Linux je ùżëczëwóny wedle wòlny licencëji GNU General Public License. Miono systemë je sparłączeniém słów Linus (òd miona ùsôdzcë) ë òperacjowi systemë Unix. Na òperacjowô systema złożonô je z wielu dzélów ë je rozwijanô przez programistów z całownégò swiata, w tim przez bezzweskòwé òrganizacëje jakno ë priwatné òsobë, jaczé trzëmają tã robòtã jakno hobby. Prakticzno pòwstôwôją z tegò linuksowé distribùcëje, chtërne dôwają pózdni w zestôwkach z różną soft-wôrą wszelejaczé paczétë. Ùżëcé Linuksa je wieloraczé ë òbjimô w se m.jin brëkùnk jakno desktopë, serwerë, routerë, w kòmórkòwëch telefónach, mùltimedialnëch ùrządzeniach ë superkòmpùtrach. Rozpòmiónowanié Linuksa je tuwò w różnëch òbjimach baro różné ë tak je òn baro pòpùlarny westrzód serwerów, a jakno desktopë ju nié tak baro. Kaszëbsczé starnë wspiarcô dlô Linuksa Pòlsczé Karno Brëkòwników Linuksa (PLUG)
Monica Iozzi de Castro (ùr. 2 lëstopadnika 1981) je brazylską teatrownicą.
Sick Of It All (skrodzëna SOIA) to hardcore-punkowé mùzyczné karno z dzelu Queens gardu Nowi York w USA. Sick Of It All pòwstało w 1984 rokù, przë czim midzënôrodna pòpùlarnotã dobëło nôbarżi w 90-tëch latach. Nôlëżnikama, zakłôdôrzama bëlë: barca Koller (Lou- spiéw ë Pete - gitara), Arman Majidi (perkùsëjô) ë Craig Setaru (basowô gitara) - ti dwaji slédny bëlë téż w tim czasu aktiwny w jinszëch nowòjorsczich hardcore-punkowich karnach: Straight Ahead ë Rest In Pieces. W tim rokù nagrôlë téż pierszą 7" platã ò tim sómëm titlu co miono karna, pò tim przëszłé pòsobné nagrëwóné w różnëch wëdowiznach. Sick Of It All je relatiwno wiele na swiatowëch tournejach, przënômni dwa razë w rokù wëstapiwô téż w Eùropie. (1987): "Sick Of It All" (1988): "Blood, Sweat And No Tears" (1991): "We Stand Alone" (1992): "Just Look Around" (1994): "Scratch The Surface" (1995): "Live In A World Full Of Hate" (Live) (1995): "Spreading The Hardcore Reality" (1997): "Built To Last" (1998): "Potential For A Fall" (1999): "Call To Arms" (2000): "Yours Truly" (2001): "The Story So Far" (VHS) (2002): "Live In A Dive" ( Live) (2003): "Life On The Ropes" (2004): "Outtakes For The Outcast" (B-Sides) (2006): "Death To Tyrants" Domôcô starna
Biôłi miodownik ("Melilotus albus") – to je dwalatnô roscëna z rodzëznë bòbòwatëch ("Fabaceae"). Na Kaszëbach je gò dosc wiele. 
Pieła (abò Piła; we zdrojach: "molendinum in Pila" 1451, "in oppido regio Pila" 1515, "Pieła" 1580, "Pyla" 1772, "Piła" 1887, "Schneidemühl"; pòl. "Piła", miem. "Schneidemühl, Schnottermühl Schnottermühl") pòl. "Piła", miem. "Schneidemühl") je gardã ë mieską gminą w nordowozôpadni Pòlsczi, we wiôlgòpòlsczim wòjewództwie nad Gwdą, na pòmòrskò-wiôlgòpòlsczim przëgrańczim. Główny gard pielsczégò krezu. Mô 74 409 mieszkańców ë zajëmô 102,68 km2.
Jerzi Tréder (pòl. Jerzy Treder) (ùr. 14 łżëkwiata 1942, ùm. 2 łżëkwiata 2015) - jãzëkòznajôrz, pòlonista, kaszëbista, òd 1994 rokù profesor Gduńsczégò Uniwersytetu. Ùsôdzca wicy jak 300 ùczbòwëch robòtów, w tim 15 ksążków. To béł Ricerz Witosława za „nadzwëkòwé przëczënienié sã do rozwiju, òchronë i rozszerzwianiô kaszëbsczégò jãzëka w szkòłowim, akademicczim i òglowim ùżëcym”. Przë jegò wespółrobòcë pòwstałë m.jin. materiałë dlô szkólnëch. Dosc wiele ò nim napisôł prof. Majewicz. Kaszëbskô nôtëra; antologiô pòwiôstków nôdgrodzonëch w Òglowòpòlsczim Kònkùrsu Prozatorsczim miona Jana Drzéżdżóna w latach 1996 - 2000 , Wejrowò - Gduńsk 2001 ISBN 8391163873. J. Trepczyk: Słownik polsko-kaszubski, Gduńsk 1994 (nôùkòwò przërëchtowôł gò do wëdaniô prof. Jerzi Tréder). Tërwôj, sztócëkù, bò jes piãkny [rec.: Dërchôj królewiónkò. Antologia dzysdniowi prozë kaszëbsczi. Zebrôł i òprôcowôł E. Prëczkòwsczi, Gdiniô 1996], "Pomerania" 1997, nr 4/5, s. 82-84. Wstãpné słowò, w: Kaszëbsczé dzeje ë dzysészé żëcé. Dokôzë kaszëbsczi prozë. Zwësk Òglowòpòlsczégò Kònkùrsu... Ùszëkòwôł... J. Tréder, Wejrowò 2004 ISBN 8391624498. Kaszubszczyzna w przeszłości i dziś / praca zbiorowa pod redakcją Jerzego Tredera = Kaszëbizna dôwni ë dzys / zbiérnô prôca w red. Jerzégò Trédra - 2006 . Spòdlowô wiédzô ò kaszëbiznie - Gduńsk 2014. Alfred Majewicz: Méster Jerzi Tréder. "Litteraria Copernicana" 2 (30), 199-209. LC Publikacëje scholar.google Worldcat Z historii badań Kaszubszczyzny
Kòloniô (pl. "Kolonia") – kaszëbskô wies w Pòlsce pòłożonô w pòmòrsczim wòjewództwie, w kartësczim krézu, w gminie Kartuzë. Tu w szkòle dzece ùczą sã kaszëbsczégò jãzëka. W òbéńdze szôłtëstwa pòłożoné sã miészé kòlonie: Bòrowc i Chòjna. Òficjalnô kaszëbskô pòzwa wsë w pòstacje „Kòloniô” òsta wprowadzónô 16 zélnika 2010. 
Szruwnik – to je prosté rãczné nôrzãdo, chtërno brëkùją czasã np. w technice do krąceniô szruwë.
Richtenberg (we zdrojach: "Richeberg" 1231, "Rikenberg" 1242, "Rychenbergk" 1352, "Richtenberghe" 1508, "Richtenberg"; mòżebné kaszëbsczé pòzwë: "Richbarg", "Richbarch", "Rzéczënbrzég") – gard w krézu Vorpommern-Rügen w kraju Meczelbòrskô-Przédné Pòmrë. Lëdztwò gardu: 1.407 (2009) Wiéchrzëzna gardu: 15,63 km2
Taylor Lautner, (ùr. 11 gromicznika 1992), je amerikańsczim teatrownikã.
Drobnô rzãsa ("Lemna minor") - to je ôrt roscënë z rodzëznë arónowatëch ("Araceae"). Na niejednëch wòdach Kaszëb rosce dosc wiele ti rzãsë. Przyroda projektowanego rezerwatu „Dolina Mirachowskiej Strugi” na Pojezierzu Kaszubskim s. 49 "Lemna minor"
Zalesanié (dobòrowanié) to je proces „wnëkiwaniô” lasu na gruńta jinszé niżlë lasowé, np. na pògbùrsczé nieùżëtczé, dunë, bagna, torfòwiska, jak téż gruńta zniszczoné dzejanim człowieka (kòpalniané hałdë, òdkriwczi) pò to, żebë przëwrócëc jima nôtëralné warënczi, co są w bioekòlogicznym kómpleksu. Przed dobòrowanim, jedne ôrtë gruńtów nôpierwi brëkùją agrotechniczny òbróbczi. Bez òstatné lata zmieniło sã mëszlenié lëdzy pòdług lasu. Przódë stąd le sã brało drewno i jinszé produktë a brzôd, dzys na las zdrzi sã jak na całowny ekòsystem, baro wôżny dlô fąksnérowaniô spòlëznë, òsoblëwie nen system, co wiąże wãdżel z gazów ceplarnianëch (wcygô CO). Las je tej nôwôżniészim dzélã biologiczny równowadżi Zemi, co téż rozsądzywô ò zdrowim i żëcym kòżdégò człowieka, dze je wiele roscënów, grzëbów, a zwierzãt i mikroòrganizmów, a téż nôbògatszô bòrda biologiczny rozmajitoscë. Na Kaszëbach mómë za wiele gruńtów nisczich klasów bònitacyjnëch, co jesz niedôwno, a i terô, są òróné. Wëłączenié jich z òbrôbianiô mô cwëk, bò mało co na nich rosce. Zasadzenié bòrów pòddwignie jich ekònomiczną wôrtnotã i jesz pòprawi statisticzné wskôzë pòdług lasów na Kaszëbach. Temù bédowóné spòsobë zakłôdaniô ùprawów, jich zortowégò składu i wëzwëskaniô samòséwów, dôwają bëlniészé zachòwanié biologiczny rozmajitoscë i lepszi stón zakłôdónëch lasowëch ùprawów. Przë tim przënôlégô dodac, że zgódno z przepisama ò òchronie nôtërë, kòżdé dobòrowanié planowóné w grańcach krôjòbrazowégò pòwiatu i rezerwatu nôtërë miałobë bëc òbtaksowóné przez wòjewòdã (wòjewódzczégò kònserwatora nôtërë), abò w przëtrôfkù nôrodnégò parkù przez direktora tegò parkù, pò to, żebë ùznac, że dobòrowanié je zgódné z planã òchronë tegò môla i że nie zlëszi stónu sedlëszczów i zortów ùznónëch za nôpierszé. W òbsadzenim przënôleżnëch môlów òsoblëwie słëchô sã ùznac lëstã bédowónëch pierszich zortów do zaleseniô, taczich, co pasëją do tegò terenu. chójka zwëczajnô (Ch), dana òglowô (Dn), jedlëna òglowô (Jd), skòwrónk europejsczi i pòlsczi (Sk), dąb bezpërcowi (Dbb) i përcowi (Dbp), bùk zwëczajny (Bk) (Brz). Zortë drzewów òbjãtëch semieniową regiónalizacją:. Dali mùszôłbë rozważëc òbsadzenié zortama drzewów, co nie są òbjãté regiónalizacją semieniową. Do tëch przënôlégają: lëpa drobnolëscatô (Lp), grôbk zwëczajny (Gb), klón zwëczajny (Kl), klón jawór (Jw), jesón sztolc (Js), wiązë (Wz). Zortë. Strzédno na 1 ha dobòrowónëch gruńtów sadzonków z òdkrëtima kòrzeniama je kòle 8000 (dokładno mdze rzekłé kòżdi rôz w planie dobòrowaniô). Dobòrowanié mòże jic nôtëralno abò sztëczno. Przë jegò kùńcu më mómë do uczinkù z nowim ôrtã ùżëtkòwaniô gbùrsczich gruńtów i bez to kòżdô zmiana, to je równo, czë przińdzenié nazôd na gbùrsczi ùżëtk, abò namienienié tegò na pòzagbùrsczé i pòzalasowé céle, je mòżebnô leno pò dostanim zgòdë przënôleżnégò òrganu pùbliczny administracji.   Pò ùstalenim w gminie lokalizacji dobòrowaniô, nót je wëznaczëc gruńtë w òbjimie gbùrstwa. Żebë òbszacowac przëdatnosc gruńtów pòd las, wôrt sã przëzdrzec, jak leżą pòdług jinszich gruńtów lasowëch, jak są wiôldżé i jaczi mają sztôłt, a téż jak mògą wpłënąc na ùżëtkòwanié gruńtów, co pò sąsedzkù słëchają do gbùrstwa. Przënôlégô téż sprawdzëc, jak òznaczoné są włôsné bùdinczi i wiôlgòsc gruńtów do dobòrowaniô. Pierszéństwò bë miałë miec gruńtë, co leżą w enklawach abò półenklawach lasowëch i gruńtë, co łączą lasowé kãpë. Żebë bëła cągłosc ze starszim lasã, wiôlgòsc gruńtu do zaleseniô bë ni mia bëc miészô, jak 10 arów, a szérzô zaleseniô nié miészô, jak 20 métrów. Mùszi pamiãtac przë tim, że przë lokalizacji dobòrowaniô wôżné są wszelejaczé ògrańczenia, co wënikają z drogów, jaczé jidą przez gruńtë, z liniów energeticznëch, rurocągów i jinszich òbiektów (w tim téż melioracyjnëch). Bënë na gruńce dobòrowaniô mògą bëc jezórka, badżelnice, szónądżi, pòjedinczné brzadowé drzéwiãta, samòséwczi. Wszëtkò to mòżna dobrze wpasowac w nowé nasadzenia, żebë ùbògacëc biologiczną rozmajitosc całégò terenu, przë tim téż zwëskają wrazlëwé zortë na zyb abò fùchtnosc lëftu, co òsoblëwie je na òtemkłëch terenach. Trzeba téż tak rëchtowac drodżi na tim terenie, żebë letkò mógł wszãdze dojachac, przede wszëtczim w przëtrôfkù pòżaru. Dzysdnia do dobòrowaniô stosëje sã sadzónczi z òdkrëtim systemã kòrzeniowim. Roscą òne w lasowëch szkółkach, sadzónczi z zakrëtim systemã kòrzeniowim, z briłką abò w znormalizowóny biksë. Roscą òne pòd kòntrolą (gruńt, cepłota, fùchtnosc), sadzónczi z zakrëtim i zmikòrizowónym systemã kòrzeniowim w znormalizowóny biksë. Roscą òne pòd kòntrolą z ùżëcym specjalnégò substratu, szczépionégò jednym zortã mikòrizowónëch grzëbów. trzë zortë sadzeniowégò materiału. Nôlepszim czasã na sadzenié je zymk. Tej roscënë są jesz w zëmòwim spikù. Przë sadzenim na zymkù mùszi pamiãtac, że nôchùtczi wegetëją: skòwrónk, òska i brzózka. Temù te mùszą bëc pierszé zasadzoné. Nôpierwi przënôlégò sadzëc na letczich gruńtach, żebë wëzwëskac jesz zëmòwą fùchtnosc. Sadzenié nôleżi kùńczëc w pòłowie maja. Zymkòwémù sadzeniu pòmôgô jesz spòkójné i bezdeszczowé wiodro, nôwëżi z przelotnym mżëkanim. Wiodro słoneczné, wietrzné i sëché nie je dobré na sadzenié òsoblëwie na piôskòwëch i sëchëch gruńtach. Mòcny wiater i òstré słuńce wësëszą môłé sadzónczi, co przëszkôdzają w jich przëjãcym sã. Òb jeséń sadzy sã lëscaté zortë. Robi to sã, jak spadną lëstë, tej transpiracjô spôdô do malga. Nôgòrzi òb jeséń przëjimają sã: lëpa, bùk, brzózka i papla.
Strëszô Bùda (pl. "Strysza Buda") to je kaszëbskô wies w Pòlsce pòłożonô w pòmòrsczim wòjewództwie, w kartësczim krézu, w gminie Kartuzë w òbéńdze szôłtëstwa Mirochòwò. Tu ùrodzył sã Jan Trepczik. Tu je Kaszëbsczi Park Miniaturów.
Metuszelach (מְתוּשָׁלַח) – to je pòstacjô z Knédżi Zôczątków (Zo 5,21-27). Òn béł sënã Henocha. "Knéga Zôczątków, z hebrajsczégò jãzëka na kaszëbsczi przełożił ò Adam Ryszard Sikora OFM", Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie Zarząd Główny, Gdańsk 2015, s. 33.
Jéż ( Erinaceus europaeus) Westãpòwónié. Jéż to zwierzã-cëcôl, chtërégò òkriwają kòlce. Jegò kòlce wëewòluòwałë z włosów. Są na zmianã biôłé i czôrné. Pò ùrodzeniô sã młodégò jéża kòlce są miãtczé a pózni robią sã twardé. Jéże żëją w Eùropie. Miészkają w serowëch lasach ,ùbrzegach rzeków, òbwòdnicë parków miejsczich, ògrodów i niedalek rozmajitëch lëdzcych budinków. Jéż òb zëma mòże hibernowac to je spac. Zatacony w òsłóniãtëch nòrcekach, gdze je wiele lëstów. Zagrzebòny zwijô sã w kłãbòk, zgrużdżony w casną kùlã, zasëpiô do zymkù. Jégò zôchòwa je drãgò nalezc. Budzô sã na przełómanim stëmiannika i łżekwiata, czej buten robi sã cepło i lëft mô kòl 15 stopni. Zëma i zymk to je drãdżi czas dlô niégò. Jeże baro nie lubią czej zëmą buten je zybówka cepłotë i zemnotë. To mòże jich zmëlëc, że to je ju zymk i òbùdzëc sã chùtczi w stëcznikù abò w gromicznikù. Tracą tedë wiele sëłë i mògą nie przëderowac do prôwdzëwégò zymkù. Òb lato wôżą kòl jednégò kilograma czej zbliżô sã zëma grebieją i wôżą jesz rôz tëli, co òb lato. W strëmiannikù, czej sã òbùdzą ze zëmòwégò spikù, zaczënô sã dlô jéżów gòdowé cząd. Rozród. Parłãczëją sã w pôrë. Niosba dereje piãc, szesc tidzeniów. Młodi jéże rodzą sã w tacewnym krejamkò. Je jich òd trzech do òsmiu. Są slepié i mają miãtczi biôłi kòlce. Òczë naczynają widzec pò kòl dwùch tidzeniach. Nënka mô stara ò swòji dzecë-môłi jéże. Daje bòganosc jestkù. Bez 40-50 dniów zajimô sã nima i barni, czej rowarzëją. Pòzni żëją òsobno i samé jachtëją. Pò rokù stają sã dozdrzelałi i są gòtowi do gòdów. Mògą mieć młodi. Jéże mògą bëc stôri òd òsmiu do dzesãcy lat. Pò tim czasu dżiną. Òdżëwianié. Pò zëmie je zmiarti dlôte wiele jé i pijé. Tedë jëgô serce zaczynô rëchli bic i wicy òdëchô. Na jachtã jidze leno pò cemkù, bò dzéń spãndzywa zagrzebóny, zatacony w zôchòwie. Jachtëje na òwadë, żnije, grëzôczi, wãdzëbôczi, smòlsze. Jéż je żérôchny. Rozmieje chùtkò wiornąc, czej czëje pò wòniô wroga. Pòtrafi cknąc i nalezc wszãdze jestkù. Prowadzy krëjamné żëcô. W cepłé zymkòwé i letnié wieczorë òne wiele jachtëją i dżiną przejachóne ma drogach. Gôdëją òd stëmiannika do czerwińca. Mògą miec do sétmë mòdëch w rokù. Mòdé jéże chùtkò roscą i pò dwùch miesącach żëją òsóbno. Jéż to je jedurny cëcôl. Za dnia nié dô sã gò dozdrzec leno nocą. Je to zwierzã baro pòżëteczny. Òchrona. W Pòlsce jéże są prawno chronioné. Wrogama jéża są lësë, jôscë, ptôchë jachtôrze. Nôwiãcy dżinie młodëch jéżów niedługłò pò ùrodzeniô, czej są môłi a jich kòlce eszczi miãtczi. Tedë ni mògą sã barnic. Pòstãpnym ùstëgòwanim dlô ju dozdrzlałëch jéżów je darga a òsoblëwi szosëje, gdze wiele chùtkò rozmajitëch pòjazdów. Przòdë tak wiele jich nie dżinało na szosëjach, terôz corôz wiãcy. Je warto pamiãtac, że jéże lubią rézowac. To je cëcôl wanożnik. Lubi wëkrëwac nòwi môle gdze je dlô niégò wiele jestkù. Nie są òczarzowòny jednym môlã. Lubią reskwirowac. Mëmka roda czasã téż bëwô dlô nich drãgô.   Pierwi lëdze w najich stronach wierzëlë, że jeżowé kòlce mògą pòmòc w rozmajitëch chòroscach. Dzysô wiémë, że to nie je prôwda. Mały słownik zoologiczny: ssaki. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1978 Kazimierz Kowalski: Ssaki, zarys teriologii. Warszawa: PWN, 1971.
Czôrnogóra (serb./czôrnogórsczi jãzëk: "Црна Гора", "Crna Gora") – państwò w pôłniowòpòrénkòwi Eùropie, na zôpadze Bałkańsczégò Półòstrowù. Na pôłniowim zôpadze mô przistãp do Adriaticczégò Mòrza. Na zôpadze grańczi z Chòrwacją, na nordowim zôpadze z Bòsnią, òd nordowégò pòrénkù z Serbią (òd pòrénkù téż z dzélowò midzënôrodno ùznónym Kòsowò) , òd pôłniowégò pòrénkù z Albanią. Czôrnogóra ògłosëła pełną samòstójnotã 3 czerwińca 2006 rokù. Wczasni bëła dzélã kònfederatiwnégò Państwòwégò Związkù Serbie i Czôrnogórë (serb. "Državna Zajednica Srbija i Crna Gora"). Òd 2017 nôleżi do NATO. Ùżiwô eùro, nie bãdącë równak nôleżnikã eùroconë. Stolëcą i nôwikszim gardã je Pòdgòrica. Historiczną i kùlturalną stolëcą Czôrnogórë je Cetinje. Geògrafiô. Pòłożenié. Leżi w pôłniowòpòrénkòwi Eùropie, na zôpadnëch Bałkanach, pòmidzë Adriaticczim Mòrzã i Serbią. całownô: 13.812 km² wiéchrzëzna lądu: 13.452 km² wiéchrzëzna wòdów: 360 km² môl na swiece wedle wiéchrzëznë: 162. òglowô długòsc wszëtczich grańców: 680 km państwa, z jaczima mô grańce: Albaniô 186 km, Bòsniô i Hercegòwina 242 km, Chòrwacjô 19 km, Kòsowò 76 km, Serbiô 157 km Brzegòwô liniô. Czôrnogóra mô kòntinentalną brzegòwą liniã długòscë 293,5 km. Długòsc pieglëszczów – 73 km. W skłôd Czôrnogórë wchôdô 14 mòrsczich òstrowów. Klimat. Czôrnogóra leżi w conie strzódzemnomòrsczégò klimatu. Je tuwò gòrąco i sëchò òb lato i jeséń, òb zëmã je dosc chłodno, bënë kraju je baro snieżësto. Ùsztôłcenié terenu. Teritorium Czôrnogórë mòżna pòdzelëc na trzë rëmie: ùbrzég Adriaticczégò Mòrza, dosc plaskati westrzédni dzél (dze leżą dwa nôwikszé gardë Pòdgòrica i Nikšić) i górsczi systemë pòrénkù Czôrnogórë.   strzédnô wësokòsc: 1 086 m n.r.m. nôniższô wësokòsc: 0 m n.r.m. (Adriaticczé Mòrze) nôwëższi czëp: 2 522 m n.r.m (Bobotov Kuk) rolné gruńtë 57,9% (w tim 33,7% òrnëch gruńtów) lasë 31,6% (w 2011) wielëna lëdztwa: 614 249 (wôrtoscë szacowóné na lëpińc 2018) môl na swiece wedle wielënë lëdztwa: 169. Lëdze i spòlëzna. Etniczné karna. Wedle òglowégò spisënkù z 2011 rokù nôrodnoscowi skłôd w Czôrnogórze wëzdrzôł w taczi hewò spòsób:  Czôrnogórcë — 47,28% westrzód lëdzy, chtërny òkreslelë swòją etniczną przënôleżnosc Serbòwie — 30,20 % Bòsniacë — 9,16 % Albańczicë — 5,16 % Mùzułmanie — 4,28% Cëgónie — 1,06 % Chòrwacë — 1,02% Jãzëczi. Òficjalnym jãzëkã je ód 2007 „czôrnogórsczi jãzëk”. Do 1992 rokù państwòwim jãzëkã Czôrnogóry był jãzëk serbòchòrwacczi, a tej – „serbsczi jãzëk ijekawsczégò dialektu”. Tak pòzwóny „czôrnogórsczi jãzëk” je pò richtoscë jednym òd standartizowónëch wariantów serbòchòrwacczégò jãzëkòwégò systemù i je wzôjno zrozëmiałi z serbsczim, chòrwacczim i bòsniacczim jãzëkã. W òglowim spisënkù z 2011 rokù mieszkańcë Czôrnogórë wëmieniwelë taczé rodné jãzëczi: serbsczi — 44,67% czôrnogórsczi — 38,51% bòsniacczi — 6,17% albańsczi — 5,49% serbòchòrwacczi — 2,11% cëgańsczi — 0,85% chòrwacczi – 0,47% Religijné karna. Wedle òglowégò spisënkù z 2011 rokù 74% lëdztwa słëchô do prawòsławnégò Kòscoła. 19,62% lëdztwa je mùzułmanama, 3,53% słëchô do katolëcczégò Kòscoła. mieskô pòpùlacjô: 66,8% (w 2018 r.) wikszé miesczé westrzódczi: Pòdgòrica 150 977 mieszkańców, Nikšić 56 970, Herceg Novi 19 536, Pljevlja 19 489, Bar 17 727 (wedle òglowégò spisënkù z 2011 rokù) òficjalnô pòzwa: Czôrnogóra (serbs., czôrnog. : "Црна Гора / Crna Gora") pòliticzny ùstôw: parlamentarnô repùblika stolëca: Pòdgòrica czasowô cona: UTC+1 państwowé swiãto: 13 lëpińca (Dzéń Państwòwòscë) nôrodny himn: „Oj, svijetla majska zoro” ("Ò jasnô majowô rzozo") prezydent Milo Đukanović (òd 20 maja 2018) premier Duško Marković (òd 28 lëstopadnika 2016) Pòliticzny system. Ùstawòdôwczô władza. Władzã ùstawòdôwczą sprôwiô jednojizbòwi parlament – Zéńdzenié Czôrnogórë ("Skupština Crne Gore"), jaczi skłôdô sã z 250 nôleżników wëbiérónëch na sztërëlatną kadencjã. Czôrnogóra w „The World Factbook”
Lista terminów w sądze - to je wëkôz sądowëch sprawów spisónëch pò rédze, tak jak òne mają bëc gwësnégò dnia rozsądzëwóné. np. Gdiniô
Digraf – sparłãczenié dwùch lëtrów, jaczé òznôczô jeden zwãk (fònem). W jãzëkach z alfabétama na łacyńsczim spòdlim nôstarszim i nôbarżi rozkòscérzónym je digraf „ch”, jaczi wëstãpùje na przëmiôr w jãzëkach: kaszëbsczim, pòlsczim, jãzëkù anielsczim, francësczim, italsczim, miemiecczim i jinëch. W kaszëbiznie ùżiwô sã taczich digrafów, jak: „sz” – òznôczô zwãk [š’]; „rz” – òznôczô zwãk [ž’]; „cz” – òznôczô zwãk [č’]; „dż” – òznôczô zwãk [ǯ’]; „ch” –òznôczô zwãk [x]. Trigraf
Żôłtô knąpka abò malbrónka ("Leucanthemum vulgare" Lam.) – to je roscëna z rodzëznë astrowatëch. Rozmajitoscë. Aleksander Majkòwsczi w swòi ksążce "Żëcé i przigodë Remusa. Zvjercadło kaszubskji" pisôł, że m. jin. żôłté knąpczi bëłë dóné do pòswiãceniô w Matkã Bòską Zelną.
Tósz (abò domôcy pies; łac. "Canis lupus f. familiaris syn. Canis familiaris", "Canis lupus familiaris") – rabùszny susk z rodzëznë psowatëch, òbłaszczëwiony òtrok szarégò wilka. Òd czasu òbswòjeniô pòwstało wiele ôrtów tószów, chtërne mòcno jinaczą sã czej chòdzy ò mòrfòlogiã i ùżëtkòwé znanczi. Żle to jidze ò ùżëtkòwé znanczi tósz mòże bëc brëkòwóny jakò: tósz òbronny: òwczôrk miemiecczi, rottweiler, doberman; tósz jachtarsczi: pointer, wyżłë, ògarë, chartë; tósz pasterszczi: border collie, welsh corgi, òwczôrk australijsczi, kelpie; tósz òpiekùn; tósz retôrz; tósz szandarzën: òwczôrk miemiecczi, sznaucer.
Lewinkò (pl. "Lewinko") - nômłodszé szôłtëstwò w gminie Lëniô pòwstało w 2005 rokù i òbjimô terenë, jaczé są midzë Pòbłocym, Lewinã i Miłoszewã. Pòzwa wsë nawlékô do sąsednégò majątkù Lewino. Historiô. Bez stalata òkòlé słëchało jakno fòlwark do majątkù Lewino, a pò jegò parcelacje na zôczątkù XX stalatégò pòwstało tu czile gbùrstwów. Dopiérze w 80. latach rozwij turisticzi doprowadzył do pòwstaniégò nad miestnym jezorã Lewinkò niewiôldżégò letniskòwégò òsedlégò. Jegò dalszô rozbùdowa w slédnëch dwadzesce latach przesztôłcëła Lewinkò w wies. Tu ùrodzył sã Antón Miotk (ùr. 1874 - ùm. 1942 rokù). Czekawinczi. Przédné atrakcje Lewinka to "jezoro Lewinkò", mdącé głãbòczim pòlodofôłtowim zbiérnikã ò wiérz. wicy jak 50 ha a téż "lasë" cygnącé sã wkół wsë. W Lewinkù stoji szlachòta Pùrtka - Dëcha ze szlachù "Pòczuj Kaszëbsczégò Dëcha" w gminie Lëniô. 
Zwëkłi zelińt ("Phoca vitulina") - to je rabùszny susk z familëji zelińtów. To żëje m.jin. w Bôłce. Encyklopedia audiowizualna Britannica : zoologia. Cz. 1 / [zespół autorów i tłumaczy Wojciech Bresiński et al.], Poznań : Wydawnictwo Kurpisz, 2006, s. 44
Józef z Arimateji – pòdług sztërzech Ewanieliów Nowégò Testameńtu dostôł òd Piłata zgòdã, żebë wzyc całô Pana Jezësa pò Jegò smiercë na krziżu. To je swiãti katolëcczégò Kòscoła i prawòsławnégò. Katolëcczi Kòscół wspòminô tegò swiãtégò 31 zélnika. Ewanielie na kaszëbsczi tołmaczoné. Z greczi przełożił na kaszëbsczi jãzëk ò. Adam Ryszard Sikora OFM. Gdańsk 2010, s. 97
Ùdba Wikipediji ( http://www.wikipedia.org ) òsta zrëszónô w stëcznikù 2001 rokù. Jé zgrôwã je ùsôdzenié wòlny, internetowi encyklopediji. Kaszëbskô Wikipedijô je partã ny ùdbë w kaszëbsczim jãzëkù. Wikisłowôrz - "Wielejãzëkòwi słowôrz" "(Kaszëbsczi jãzëk w pl.wiktionary.org)" Wikicëtaty - "Zbiérk cëtatów" Wikinews - "Wiki-nowinë" - "Repòzytorium mediów" - "Zdrojowé dokùmentë" Wikibooks - "Darmòwé ùczbòwniczi" - "Zortownik gatënków" - "Kòòrdinacëjô projektów" Wikipedia w anielsczim jãzëkù Zestôwk Wikipediji w jińszëch mòwach Artikle ë diskùsëje ò wszelejaczich sprawach sparłãczonëch z ùdbama Wikipediji
Bùlwnica (abò stonka, bùlewnô stonka; łac. "Leptinotarsa decemlineata") – chrząszcz z rodzëznë "Chrysomelidae". Szkódnik bùlwòwëch ùprôw. Wëzdrzatk. Bùlewnô stonka mô òwalny, wëpùkłi sztôłt. Ji głowa, nodżi i krzebt są żôłté, na karkù mô czôrné plamë. Ji pòkrëwë są żółté, na chternëch je dzesãc czôrnëch pasów. Òczë stonki są pò òbù stronach głowë. Jôda. Bùlewnô stonka jé lëstë, łodëdżi i kwiatë bùlwów. Rozwij. Bùlewnô stonka składô môłé apfelzynowé, òwalné jaja w dosc wielny lëczbie, kòl. 800 szt., wiedno w spòdkù bùlewnëch lëstów, cobë je òchronic przed słuńcã i deszczã. Z jaj wëchôdają pònarwë. Òne są niewiôldżé, dosc grëbé i różewé. Na bòkù mają czôrné plachë. Wëstãpòwanié. Na swiece znónëch je kòl 35 tësąców żëjącëch wespółczasno gatënków stonkòwatëch, wëstãpùjącëch na wszëtczich kòntinentach òkróm Antarktidë. W Eùropie wëstãpùje ich kòl 600 gatënków. Pòlsczi gatënczi stonkòwatëch òprócz bùlewny stonczi to m.jin. : Entomoscelis adonidis, i Melasoma vigintipunctata. Bùlewnô stonka pòchôdô z Kolorado (USA). W Eùropie pòjawiła sã w XIX i XX wiekù. Przëwloklë ją òkrãtniczi na pòkładze òkrãta. Biéda bùlewny stonczi w Pòlsce. W latach 1929-1938 bùlewnô stonka wëstãpòwała w Pòlsce leno spòradëcznie. Zôczątk zmianë na lëchi zrëszëniô sã w 50-tëch latach. Òna rozmieje zabic całi pòle z bùlwama. Bùlewnô stonkã mòże zniszczëc sã przez zbiérk pònarwë abò chemicznie. Nôtëralnym riwalã bùlewny stonczi je łówny bażant, chtërny zjada ji pònarwë .
Paramore je punk rockòwé karno z Franklin, Tennessee. Pòwstało òno w 2004 rokù w Tennessee z jinicjatiwë Hayley Williams'a (spiôw)Taylor York'a (gitara), ë Jeremy Davis'a (basowô). Hayley Williams: spiôw Taylor York: basowô Jeremy Davis: gitara "All We Know Is Falling" (2005) "Riot!" (2007) "Brand New Eyes" (2009) "Paramore" (album) (2013) "Live in the UK 2008" (2008) "The Final Riot!" (2008) paramore - domôcô starna
Nelly Kim Furtado, (ùr. 2 gòdnika 1978) je spiéwôrką. 2000 - "Whoa, Nelly!" 2003 - "Folklore" 2006 - "Loose" 2009 - "Mi' Plan" 2009 - "Mi' Plan Remixes" 2010 - "The Best Of Nelly Furtado" Loose Mini DVD Loose the concert Diskògrafijô. Single. 2000 "Party's Just Bugun (Again)" "I'm Like A Bird" 2001 "Turn Off The Light" "#*@!! on the Radio (Remember the Days)" 2002 "Hey, Man!" "Trynna Finda Way" 2003 "Powerless (Say What You Want)" 2004 "Try" "Força" "Explode" 2005 "The Grass Is Green" 2006 "Promiscuous" ë Timbaland "Maneater" "No Hay Igual" ë Calle 13 "Te Busqué" ë Juanes "Say It Right" "All Good Things Come To An End"
Ronald Wilson Reagan, (ùr. 6 gromicznika 1911 - ùm. 5 czerwińca 2004) béł prezydent Zjednónëch Krajów Americzi.
Gôrcz (pòl. "Garcz") – to je kaszëbskô wies w Pòlsce w òbéńdze Kaszëbsczégò Pòjezerzô, pòłożonô w pòmòrsczim wòjewództwie, w kartësczim krézu, w gminie Chmielno w òbéńdze Kaszëbsczégò Krôjòbraznégò Parkù. Wies je nad jezorã Łapalëcczim ë na szlachù wòjewódzczi dardżi . W ti wsë są przë drogach dwamòwny tôfle pòlskò-kaszëbsczé. 
Mòrãgòwati sus ("Spermophilus citellus") – to je ôrt grëzôka z rodzëznë wewiórkòwatëch ("Sciuridae"). Òn mòże wôżëc 240 to 340 g.
Słowińcë to bëlë Kaszëbi, chterny mieszkalë nad jezorã Łebskò. Òni gôdalë słowińsczim dialektã. Stefan Ramułt napisôł, że Miemcë mògle na nich pò swòjémù gadac Wendowie. Mòc trzimaniô sã tich Kaszëbów-lëtrów przë rodny mòwie, zwëku i tradicji miała swój czas. Jak napisôł ks. Bernard Zëchta w 1948 rokù jich ju prawie nie bëło. Friedhelm Hinze, Slovinzische Fischzugnamen von Garder See in Hinterpommern. Nachleben und Ethymologie slovinzische Namen. , w: Zeitschrift für Slavistik XV 1970, Heft 3. Friedrich Lorentz, Slovinzisches Wörterbuch, I—II, St.Petersburg 1908—1912 Dr. Nadmorski (Józef Łãgòwsczi), Słowniczek gwary słowińskiej; w: Połabianie i Słowińcy, Wisła, XVI, z.II, marzec-kwiecień 1902 Hanna Popowska-Taborska, Przysięgi słowińskie z Wierzchocina, Wrocław-Warszawa-Kraków 1961, w: Słowińcy, ich język i folklor Hanna Popowska-Taborska, Uwagi o języku Perykop smołdzińskich, Kraków 1968, w: Język Polski, Kraków, XLVIII 1968, Nr 1 Stefan Ramułt, Słownik języka pomorskiego, czyli kaszubskiego, Gdańsk, 2003, p. 469/XVII Feliks Rogaczewski, Wśród Słowińców : pamiętnik nauczyciela [oprac., przypisy i posł. Tadeusz Bolduan]. Gdańsk : Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie Oddział Miejski : Muzeum Piśmiennictwa i Muzyki Kaszubsko-Pomorskiej w Wejherowie, 1975 Leon Roppel, Nazwy terenowe słowińskiej wsi Kluki na podstawie mapy F. Pallasa z 1926 r., RG XXI 1962 Słownik gwarowy tzw. Słowińców kaszubskich, pod. red. Zenona Sobierajskiego, Warszawa 1997, Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, ISBN 83-86619-17-1 Franz Tetzner, Die Slovinzen und Lebakaschuben. Land und Leute, Haus und Hof, Sitten und Gebräche, Sprache und Literatur im östlichen Hinterpommern, Berlin 1899 Jerzi Tréder, Z historii badań Kaszubszczyzny (Słowińców i Kabatków) Александр Гильфердинг, Остатки славян на южном берегу Балтийского Моря, Санкт - Петербург, 1862. Bernard Zëchta. Tożsamość Słowińców z perspektywy antropologii historii", Poznań 2012, ISBN 978-83-63795-09-2) Die Slowinzen und Lebakaschuben:... Otto Priebe (pl) Wprowadzenie, w: Mariusz Filip, "Od Kaszubów do Niemców. Tożsamość Słowińców z perspektywy antropologii historii", Poznań 2012 I Kaszëbsczi Kòngres
Bòrówka ("Vaccinium vitis-idaea" L.) - to je ôrt wielelatny roscënë z rodzëznë wrzosowatëch ("Ericaceae"). Wiele bòrówków rosce m. jin. na Kaszëbach. Òne mają czerwioné jagòdë, a je Kaszëbi zbiérają. Wietewczi bòrówków są brëkwóné do òzdobë. Przewodnik do rozpoznawania roślin i zwierząt na wycieczce / tekst Ute E. Zimmer, Alfred Handel ; oprac. całości Wilhelm i Dorothee Eisenreich ; [przekł.
Górnosorbsczi jãzëk - jãzëk z zôpôdnosłowiańsczégò karna słowiańsczich jãzëków. Dzece w katolëcczëch rodzëznach jesz gôdają tim jãzëkiem. Baro znónym łużëcczim Serbem je Stanisław Tilich (pò miem. Stanislaw Tillich), ùr. 1959 rokù. To béł òd 2008 do 2017 rokù premiéra Saksów. Pòzdrôwiôł w górnołuzëcczim jãzëkù papiéż Jan Paweł II. Ò tich łużëcczich Serbach nie zabôczëł téż papież Benedikt XVI. Tam gdze mieszkają łużëcczi katolëcë (midzë Bùdzyszënã a Kamińcã) je górnosorbsczi jãzëk ùziwóny przez wszëtczé pòkòlenia w codniowi mòwie (kòl 8000 lëdzy). Górnołużëcczi jãzëk szlachùje za kaszëbsczim, np. słowa: kana, kara, kóń, krosna, łosos, zwón pisze sã tak samò pò górnołużëckù i pò kaszëbskù. Wótče naš, kiž sy w njebjesach. Swjeć so Twoje mjeno. Přińdź Twoje kralestwo. Stań so Twoja wola, kaž na njebju, tak na zemi. Wšědny chlěb naš daj nam dźens.
Kòscérsczi kréz (pòl. "Powiat kościerski") - to je krézã w westrzédnym parce pòmòrsczégò wòjewództwa z sedzbą w Kòscérzënie. Wiéchrzëzna: 1165,85 km² Lëdztwò: 65 989 Dzemiónë Kôrsëno Kòscérzna "Gardzkô Gmina" Gmina Kòscérzna Liniewò Lëpùsz Nowô Karczma Stôrô Kiszewa
Jarmen (we zdrojach: "Germin" 1269, "Jermin" 1277, "Jermyn" 1290, "Jarmen"; mòżebné kaszëbsczé pòzwë: "Jaromino", "Jeromino") – gard w Krézu Vorpommern-Greifswald w kraju Meczelbòrskô-Przédné Pòmrë. Lëdztwò gardu: 3.243 (2009) Wiéchrzëzna gardu: 30,64 km2
Curitiba, gard w pôłniowô Brazilëji. Lëdztwò (2007): 1 788 559 Gãscëzna lëdzy: 4 111,9 sztatur/km² Wiéchrzëzna: 434,967 km² Pòłożenié: 25° 25' 47" S 49° 16' 19" O Czasowô cona: -3 UTC Czerënkòwi numer: (+55) 41 Administracëjô/ Bùrméster: Carlos Alberto Richa Domôcô starna gardu http://www.curitiba-brazil.com
Rodzëzna – to są starszi i jich dzecë, a téż krewny chłopa i białczi. W ni je przekôzywóny kùlturowi spòsób z pòkòleniô na pòkòlenié, a lëdze so pòmôgają – téż w chòrobie i na stôré lata. Cãżczé czasë dlô rodzëznów bëłë w II swiatowi wòjnie. Bòlesłôw Jażdżewsczi: Wspomnienia kaszubskiego "gbura". Gdańsk (1999 ISBN 8391280934).
Dwa przëkôzania miłotë w kòscele są znóny m.jin. pò kaszëbskù: 1.Mdzesz miłowôł Pana Bòga Twòjégò z całégò serca swòjégò, z całi swòji dëszë, z całi mëslë swòji i z całi swòji mòcë. 2. Mdzesz miłowôł swòjégò blëznégò jak samégò se. F. Cenôwa:"Xążeczka dlo Kaszebov przez Wojkasena", 1850 Gduńsk E. Gòłąbk, E. Prëczkòwsczi:"Më trzimómë z Bògã",Gduńsk 1998, s. 101
Eva Jacqueline Longoria, (ùr. 15 strëmiannika 1975) je amerikańską teatrownicą.
Cemiączkò – to je niezesztiwniałé zlenié gnôtów w szkelece czërzepù ù swiéżo ùrodzonëch dzecy i dżibùlków.
Gazomiérz - to je przërëchtënk do mierzeniô òbjimù gazu, chtëren przepłiwô przez niégò.
Mùzeùm akòrdionów w Kòscérznie Mùzeùm akòrdionów w Kòscérznie - pierszé w Pòlsce mùzeùm akòrdionu i pòdobnëch instrumentów pòwstało w Kòscérznie. Zabëtczi pòchòdzą z kòlekcji akòrdionistë, wespółòrganizatora bicô rekòrdu w równoczesny grze na tim instrumencie – Pawła Nowaka (òdbiwô to sã w Dzéń Jednotë Kaszëbów). Òkazë, chtërne są na pòkôzkù, pòchòdzą z krajów, w chtërnëch ten instrument ceszi sã wiôldżim zaczekawienim. Westrzód eksponatów są m.jin. bògato strojoné italsczi gùzowé akordeon, niemiecczé bandoneónë, pòlskô deptałowô harmóniô czë téż bajanë, znóné z Rusëji. W Mùzeùm òbôczëc mòżna téż robioné we Francji flutinë, zwóné parisczima akòrdionama.
Kaszëbi (pl. "Kaszubi", mie. "Kaschuben") są zôpadnosłowiańską etniczną grëpã, aùtochtonicznym lëdztwã Pòmòrsczi. W dzysdniowim czasu Kaszëbi są jedurnyma bezpòstrzédnyma òtrokama Pòmòrzanów. Przédną òrganizacëją, zrzeszającą Kaszëbów w Pòlsce je Kaszëbskò-Pòmòrsczé Zrzeszenié. Dzysdniowi Kaszëbi mieszkają przede wszëtczim w Pòrénkòwi Pòmòrsce, w krézach pùcczim, wejrowsczim, kartësczim, lãbòrsczim, bëtowsczim, kòscérsczim, nordowim dzélu chònicczégò krézu zôs pòrénkòwim dzélu stôłpsczégò krézu. W krézach lãbòrsczim, bëtowsczim ë stôłpsczim na wnożëna mô pòwtórzny charakter - pò II swiatowi wòjnie Kaszëbi zamieszkale na môlach swòji pierwoszny wnożëny, po wëwiezeniu z ni miemiecczégò lëdztwa przez wëszëznë Pòlsczi Lëdowi Repùbliczi. Dzél Kaszëbów mieszkô téż na emigracëji, òsoblëwò w Kanadze, USA, Miemiecce, Brazylëji. Kaszëbi są w prosti rédze òtrokama Pòmòrzanów - wczasnych słowiańsczich plemion z òbéndë Pòmòrsczi, chtërnech miono wzã sã òd miona zemi (słowiańsczé "Pomore" - "pò mòrze"). Ùznaje sã, że przódkòwie Kaszëbów zjawile sã w ti òbéńdze midze Òdrã a Wisłą wicy jak 1500 lat nazôt. Nôstarsze zapisënczki miona są z XIII s. w sztãplu ksyża Pòmòrsczi Barnima I, czéde panowale òni w òkòlim Sztetëna. W òglowim spisënkù lëdzy, chtëren sã òdbëł w Pòlsce w 2002 rokù, blós 5100 òsób zdeklarowało swòją apartną kaszëbską nôrodnosc, ale 51 000 pòdało kaszëbsczi jakò swòj rodny jãzëk. Wielu Kaszëbów chcało pòdac pòlską nôrodnosc ë przënôleżnotã do kaszëbsczégò etnicznegò karna, trzëmając sã za równo Pòlôchów ë Kaszëbów. Nié bëło równak taczi mòżnotë bë deklarowac jiną nôrodnosc ë przënôleżnotã do etnicznegò karna abò wicy nigle jedną nôrodnosc. Bëłë głosë, że spisënk bëł sfalszowany a wiele lëdzy nie mògło pòdac kaszëbsczi nôrodnoscë. Równak, blós pôrã taczich przëpôdków òsta ùdokôzanëch. W 2011 rokù 16 000 òsób pòdało blós kaszëbską nôrodnosc ë 228 000 za równo kaszëbską ë pòlską. Kaszëbi są gwësnym lëdztwã przëgrańcza, chtëren w cządze stalat żëł w môlu zmieniającym krajową przënależnotã. Wielu z nich pòddôło sã germanizacëji czë pòlonizacëji, prawò to miało mùszowi abò nôtërny charakter. Wielu znónych prusczich czë miemiecczich wòjskòwich miało kaszëbsczi pòchòdzënk, ale nié czële sã do parłãczë z domôcą kùlturą abò pòddôwale sã òni całownemu zarwaniu w zôstnym pòkòleniu. Dlôte drãgò akùrôtno definiowac, chtërną z historëcznych sztatur mòże ùznac za Kaszëba, a chtërną za Miemca abò Pòlôcha kaszëbsczégò pòchòdzënkù. Dzél Kaszëbów ùtrzëmôł apartną kùlturã ë jãzëk. Dzysdniowò w socjologiji ë historëji panuje dba, że Kaszëbi są etnicznym karnã pòlsczégò nôrodu. Wikszosc Kaszëbów mô dëbeltną identifikacëjã - nôrodną pòlską ë etniczną kaszëbską. Wielu nôrodnëch dzejôrzy w Pòmòrsczi w czasie zarabczeniô zôs nôleżników samòstójnoscowiégò pòdzemiô miało kaszëbsczi pòchòdzënk. Kaszëbskô nôrodnô rësznota, choc nié nôleżi do przédnégò żochù w kaszëbsko-pòmòrsczé rësznoce, mô równak wielelatną zwëcz. Florian Cenôwa bëł dbë, że Kaszëbi są apartnym słowiańsczim nôrodã. W midzewòjnowym cządze jegò ùdbã prowadzële dali dzejôrze z karna tzw. "Zrzeszeńców" , chtërni w PRL bëlë represjonowani òb UB a pózdni przez SB ë zepchniãcy na zberk òglowi dzejnotë. Pò 1989 rokù ną samą dbã w kaszëbsczi rësznoce reprezentowało pismiono "Tatczëzna", a pò nim "Kaszëbskô Òdroda". W ùszłoce dzelelë sã òni na wiele etnicznëch pòdkarnów, zjinaczonëch jãzëkòwò ë kùlturowò, midzë jinszima: Mòrzanie, Rëbôcë, Bëlôcë, Lesôcë, Józcë (jinaczi Mùcnicë), Gôchë, Krëbanie, Zabòrôcë. Za wëjimkã Bëlôków ë Gôchów rolô nëch bënowëch pòdzélënków je wiele miészô jak cziledzesąt lat nazôd. Stolëcą Kaszëbów nazëwô sã Gduńsk, le wiôldżim gardã z nôwikszim jich procentã je Gdiniô. Historëjô. Pierszi rôz miono kaszëbsczégò ôrtu wëstąpiło 19 strëmiannika 1238 ròku w dokùmeńce wëstawionym przez papieża Gregòra IX, gdze je nazwóné ksyżã Kaszëb Bògùsłôw "dux Cassubie". Pòtemù w titlu zôpadno-pòmòrsczich ksyżãtów bëło "dux Slavorum et Cassubia". Barnim III (1320-1368) nadôł so miono "dux Cassuborum" ("ksyżã Kaszëbów"). Na spòdlim mirni ùgòdë z Westfaliji w 1648 r., pò trzëdzestolatny wòjnie, dzél Zôpôdni Pòmòrsczi òstôł Szwecczi a szwecczi król ód 1648 do lat 20. XVIII s. titelowôł sã jakno "Ksyż Kaszëbów". Jak pisôł Aleksander Hilferding prësczi parlament ("Landtag") w Króléwcu ("Königsberg") w 1843 ùdbôł, bë zmienic jãzëk w kòscółach na miemiecczi, bo pò kaszëbsku nie je pisóné. Nen rozsądzënk nie béł równak długò w mòcë. Òd 1846 nôùka w kòscele mògła bëc w rodny mòwie ("Muttersprache"). W latach 50. XIX s. czileset Kaszëbów wëwanożiło do Kanadë dze założëlë jistniejącą do dzys kòloniã Wilno w grôfiznié (an. "county") Renfrew w Ontario. W lata 70. XIX s. Kaszëbi ë Miemce założëlë rëbacką wies na Òstrowie Jones w Milwaukee. Nie mieli równak prawa miectwa do ti zemi, tej przédnicë Milwaukee eksmitowalë jich jakno bezprawnëch mieszkańców ë w latach 40. XX stalata zjinaczelë ną zemiã w jindurtriową òbéndã. Pierszim pismionã w całosce pò kaszëbskù bëł katézmùs Lutera z 1643 rokù (dalszi edicëje w 1752 ë 1828). Ùczałô ùsadzelë kaszëbiznã Mrongovius w 1823 ë 1828, rusczi ùczałi A. Hilferding, a pózdni téż Biskupski (1883, 1891), G. Bronisch (1896, 1898), Mikkola (1897) ë Nitsch (1903). Wôżny ùsôdzk to słôwórz Stefana Ramùłta "Słownik języka pomorskiego, czyli kaszubskiego" z 1893 a téż Friedrich Lorentz "Slovinzische Grammatik", 1903, "Slovinzische Texte", 1905, ë "Slovinzisches Wörterbuch", 1908. Pierszim rësznikã kaszëbsko-pòmòrsczé nôrodowi rësznotë béł Florian Cenôwa. Òn zabédowôł kaszëbsczi alfabét, òpisôł kaszëbską gramatikã (1879), opùblikòwôł etnograficzną ë historëczną lëteraturã ò żëcim Kaszëbow ("Skórb kaszébsko-slovjnskjé mòvé", 1866-1868) a téż jinsze knéżczi. Jinym kaszëbsczim ùsôdzcą béł Hieronim Derdowsczi. Pózdni bëli "Młodokaszëbi" prowadzoni przez Aleksandra Majkòwsczégò ë ùsôdzcë piszącë w pismionie "Zrzësz Kaszëbskô" (grëpa "Zrzëszincë"), chtërni wnioslë wiôldżi wkłôd w rozwicé kaszëbsczégò lëteracczégò jãzëka. Do 1989 rokù mało Kaszëbów bëło w prowôdnëch stanach. W 2005 r. kaszëbsczi jãzëk pierszi rôz szło wëbrac na maturowim ekzaminie. Nie zdrzącë na môłe tim zainteresowanié (kaszëbszczi wëbrało blós 23 ùczniów) , to je wôżny dzél òchróni kaszëbsczi kùlturë. Kaszëbskô kùchnia. Kaszëbsczé smaczczi to mòga bëc: brzadowô zupa, czarwina, plińce, prażnica i jin. Niejedné restauracje, karczmë i gòscyńce pòdôwają dlô wanożników np.: wãgòrzową zupã. Gerard Labùda: O Kaszubach, Gdiniô 1991, str. 18. Gerard Labùda: Historia Kaszubów w dziejach Pomorza t.1 Czasy średniowieczne, Gdańsk 2006. Aleksander Majkòwsczi: Przewodnik po Szwajcarji Kaszubskiej. Polskie Tow. Krajoznawcze, Warszawa 1924. Cezari Obracht-Prondzyńsczi: Kaszëbi dzys : kùltura, jãzëk, tożsamòsc [skaszëbił Eugeniusz Gòłąbk]. Gduńsk: Institut Kaszëbsczi, 2007. Kamińska K., Kwiatkowska A.: "Jesteśmy tacy sami. Sztuka w edukacji międzykulturowej" (Kaszubi), 2009,s. 57 Kazimierz Kleina; Cezary Obracht-Prondzyński (red.): Społeczność kaszubska w procesie przemian : kultura, tożsamość, język. Kancelaria Senatu, 2012. S. Orgelbranda Encyklopedyja Powszechna (1863), 14 tom, Warszawa, ss. 353-362 "Kaszuby".
- Wanda Żółkiewska, polskô runitko (ùm. 1989) 1778 - Karol Linneùsz, szwédzczi bòtanik (ùr. 1707) 1971 - Coco Chanel, frańcëskô projektorkô modë, ùsôdzała doma modë Chanel (ùr. 1883) 2016 - Dawid Bowie, anielsczi spiéwôr, kompozitora, teatrownik (ùr. 1947) Robòta sama sã nie zrobi.
Niebãdzëno - to je wnożëna w pòmòrsczim wòjewództwie, w lãbòrsczim krézu, w gminie Nowô Wies.
Jezoro Rekòwò (pòl. "Jezioro Rekowo") to je jezoro ò wiéchrzëznie 0,49 km² w kartësczim krézu, w Kaszëbsczim Krôjòbraznym Parkù w òbéńdze Kaszëbsczégò Pòjezerzô.
Death By Stereo je pôłniowò kalifòrnijsczi hardcore punkrockwòwé karno. Jich mùzyka je, òkòma punka, pòd cëskã hardcoru (Bad Religion, Dead Kennedys, The Misfits) ë metalu (Iron Maiden, Metallica, Slayer). 1999: "If Looks Could Kill I'd Watch You Die" 2001: "Day of the Death" 2003: "Into the Valley of the Death" 2005: "Death for Life" 2009: "Death Is My Only Friend" DeathByStereo.com Domôcô starna
Kòlanowô przedżiblëna ("Articulatio genus") - to je ù człowieka nôwikszô przedżiblëna, chtërna łączi ùdowi gnôt z gòlénią. Je w ni téż szipka, òna je dosc môłim gnôtã.
Victoria Koblenko, (ùr. 19 gòdnika 1980) je néderlandzką teatrownicą. Òna dłëgszi czas mieszka na Ùkrajinie. Ji chłop w latach 2004–2008 i òd 2015 je E. Levchenko. Mòże òd 2008 do 2015 rokù òni żëlë w separacji.
Miedzno – kaszëbskô wies w gminie Kôrsëno, w kòscérsczim krézu, w pòmòrsczim wòjewództwie. Wchôdô w skłôd szôłtëstwa Kôrsëno. Leżi w lasny òbéńdze Tëchòlsczich Bòrów, w nôkòlim rzéczi Wda, na turisticznym zelonym Szlachù Kamiannëch Krãgów. Òficjalną kaszëbską pòzwã „Miedzno” wprowadzëlë 26 maja 2014. 2.) 
Òdżin w kaszëbsczi kùlturze béł témã kùltu, z chtërnym zestôwióné je tabù, pierszim dzélem pòkôzóné w kaszëbsczim jãzëkù – dochôwałë sã wszelejaczé wësłôwë, taczé jak "Òdżinkù, òdżinkù, nie bãdzkôj złi. Dzys jô ce gaszã, witro jô ce nazôd złożã" jakno rzeklëna na przeproszenié abò "Chto plwie w òdżin, tegò òdżin spôli" jakno dokôzanié sztrôfë za splëgawienié ògnia. Kaszëbskô lëteratura a fòlklor znô dwa ôrtë ògnia – òbczëszczëwający (czë taczi, jaczégò brëkùje m.jin. diôbeł dozérający pieniãdzy (skarbów) w rzeczenim ò błãdnëch òdżinkach: "(diôbeł) pieniãdze przesuszô") jakno téż niszczący (abò pòżar). Òbczëszczëwający òdżin to béła sobòtka. Zło nieszkódnym ùdostôwało sã przez swiãty wid, czë swiãtojańsczé ògniszcze. Dolmaczi to rzeczenié "beczczi palëc" ‘palëc sobòtczi’, równé "czarownice wëpôlac", co przë tim robi zrozmiałé rzeczenié "spalëc kògòs jak czarownicã", chtërné to rzeczenié parłãczë sã z bòżima sądama. Stądka w tim dniu miôł plac òpisóny przez Cenôwã apartny lëdowy òbrzãd zwóny scynanié kanie. Òkòma tégò je òdżin pòznakã wëstãpùjących w kaszëbsczich wierzeniach błãdnëch òdżinków, czë zmienionëch w płomëk dzéwczãtów, chtërne tajemno spòtikałë sã z mùlkã. Mają òne wôżny môl w lëdowëch òpòwiescach. Kaszëbskô mòwa mô na jich pòzwanié całé karno wësłôwów, np. czôrny chłop (z latarnią) czë pùrtka z widã. Jiné przëmiarë kaszëbsczi frazeòlogiji z témë ògnia są wësłôwë "òdżin pãkô ze smiéchù" ‘dobrze sã pôli’ òkòma "òdżin/ wid zdichô" ‘gasnie’, òdżin szedł na wãder ‘zgasł’ i "òstawic òdżin przë żëcym", tj. na noc – procëm "ùsmircëc òdżin" ‘zgasëc’. Ògniowi kùlt je téż pòswiôdczóny w tãgódce: "Òjc sã rodzy, a syn pò dakù chòdzy" (wëzgòdnienié je òdżin i dim). Wacław Odyniec, "Kaszubskie obrzędy i obyczaje. Wstęp do etnografii historycznej Kaszub w XVI-XVIII wieku", Gdańsk 1985, s. 47 Jerzi Tréder, "Jãzëk, pismienizna i dëchòwô kùltura Kaszëbów" [w:] "Historia, geògrafia, jãzëk i pismienizna Kaszëbów", pòd redakcëją Jana Mòrdawsczégò, Wëdowizna M. Rôżok przë wespółrobòce z Institutã Kaszëbsczim, Gduńsk 1999
Bòlesłôw Bòrk (úr. 9 łżëkwiata 1923 rokù w Zbichòwie, ùm. 18 lëstopadnika 2017 w Wejrowie) – kaszëbsczi spòlëznowi dzejôrz, ùtwórca, pedagòga. Znóny jakno aùtór historicznëch artiklów w „Pòmeranie”, a téż lëteraturë, jakô pòwiôdô ò kaszëbsczich dzejach, m. jin. „Lesôcczé pòwiôstczi ë jiné dokôzë” (2002). Wòjnowi kawel rzucył gò na Zôpadną Eùropã, pò wòjnie wrócył na Kaszëbë i skùńcził przerwóną edukacjã. Béł czerownikã szkòłów, przédnikòwôł kòleczkòwsczémù partowi Kaszëbskò-Pòmòrsczégò Zrzeszeniô. W 1997 rokù dobéł nôdgrodã na lëteracczim kònkùrsu m. Jana Drzéżdżóna. Przëpisczi. [[Kategòrëjô:Kaszëbi]] [[Kategòrëjô:Kaszëbsczi pisarze]]
Jan Arnošt Smòler (miem: "Johann Ernst Schmaler", ùr. 3 strëmiannika 1816 w Łućo ("Merzdorf") – ùm. 13 czerwińca 1884 w Bùdzyszinie) béł górnołuzëcczim pisôrzã, górnosorbsczim filologã i dzejôrzã kùlturalny rësznotë, a jaczis czas téż szkólnim. Òn béł m. jin. redaktorã w "Jahrbücher für slawische Literatur, Kunst und Wissenschaft". Mòże jegò "Mały Serb" béł mòdlã dlô gramaticzi Cenôwë. Ten łużëcczi Serb béł m. jin. w Rusce. "Mały Sserb aby Serske a Njemske Rosmłowenja". Bùdzyszin 1841 "Njemsko-Serski Słownik  – Z wułoženjom powšitkomneho Serskeho prawjepisanja". Bùdzyszin 1843 "Kleine Grammatik der serbisch-wendischen Sprache in der Oberlausitz  – Mała serbska ryčnica". Bùdzyszin 1852 "Wo słowjanskich městnych mjenach w Hornjej Łužicy a jich wuznamje". Budyšin 1867 Jerzi Tréder: Spòdlowô wiédzô ò kaszëbiznie - Gduńsk 2014, s. 94 Jan Arnošt Smoler (1816 – 1884) Lud 1984 t. 68 s. 335-344
Natalia Szroeder (spòtikô sã téź pisënk "Szréder"; ùr. 20 łżëkwiata 1995 rokù w Bëtowie) – spiéwôrka z Kaszëb, kòmpòzytorka, pòlskô i kaszëbskô wòkalëstka i aùtorka tekstów. Ùrodzëła sã w Bëtowie, w familii Joannë i Jaromira Szrédrów. Mëma je szkólną kaszëbsczégò jãzëka i mùzyczi, prowadzy razã z bratã Môrcënã karno fòlkloristiczné „Mòdrôczi” w Parchòwie (chtërné przódë bëło prowadzoné bez ji tatã, a starka Natalie, Waldemara Kapiszkã). W karnie „Mòdrôczi” Natalia sã ùczëła grac na skrzëpkach, spiewac i wëstãpòwac na binie. Za dzecnëch lat bëła téż nôleżniczką karna „Spiéwné kwiôtczi”. Jakno młodé dzéwczã, czedë mieszkała w domôcym Parchòwie, pòkôza sã w telewizyjnym programie „Òd dzecnicë do Wòpòla”. Bëła midzë jinyma nôdgrodzônô w programie „Mòżnota na zdobiwk”, czedë zwënégòwała piąti plac. Swòje spiéwónczi zaczãła pisac pòd cëskã Michaela Jacksona, Justina Timberlake’a i Rihanny. Ji pierszi hit „Pòtrzébny je drëch” béł w kaszebszczim jãzëkù. Pózni znóny raper Liber z Pòznaniô przërôcził jã do wëspółrobòtë nad platką „Duetë”, wëdóną w 2014 rokù. Platka zawiérô tekstë aùtorstwa rapera, a Natalia Szroeder spiéwô refrenë. Òd tégò czasu Natalia spiéwô blós po pòlskù. Wëstãpùje na widzałich festiwalach, jak Opole czë Sopot. Ji mùzyczné zainteresowania są zacht szeroczé i òbjimają m.jin. pop, folk, rap, hip-hop. "Kim jest Natalia Szroeder – kaszubska gwiazdka, która śpiewa Wszystkiego Na Raz z Liberem? "
Parafiô p.w. Bòżégò Cała w Gduńsku - je òd 1977 rokù. Tu w parafialnym kòscele w Gduńskù je czasã w niedzelã takô Mszô Sw., że mòże czëc kaszëbsczi jãzëk.
Satir - to béł lasny bóżk w Grecce. Òn miéwôł kóńsczi ògón. J. Trepczyk: "Słownik polsko-kaszubski", Gduńsk 1994, t. II, s. 176
Bad Brains je afro-amerykańsczé karno z Nowégò Jorkù jaczé grô mùzykã hardcore punkòwą. Pòwstało je w 1977 rokù w Waszingtónie jakno fòrmacëjô jazz funkòwô "Mind Power". W 1979 rokù, pò zakôzu pùblicznëch pòkôzków prakticzno w całim gardze Waszyngtón, całé karno przenôszô sã do Nowégò Jorkù, dzé nagriwô zarô w gòdnikù swój pierszi singel "Pay To Cum". Nimò wielu jiwrów jaczé miele w stolëcë USA, mòże pisac ò tim, że Bad Brains bëł prekùrosrã waszingtońsczégò sztélu, mający wiôldżi cësk na wiele karnów, w tim taczich jakno Minor Threat. Pòd cëskã kòncertów Boba Marleya przeszlë wszëtcë mùzycë Bad Brains na rasrafarianëzna, co je czëc w pózdniszim jich ùróbkù. Nôczãłë pòwstawac platë z dokôzkama hardcore punk rockòwima przeplôtané dokôzkama w sztélu reggae. Bëlnym przëmiôrã tegò je wëszłô w 1983 rokù plata "Rock For Light", zato pózdnijszô "I Against I" òstała sã swegò ôrtu prowôdnikã dlô wëkònôwców mùzyczi crossover. Bad Brains nagrëwało téż wespólno plate w karnach ò jinszëch mionach, jak "Zion Train", "HR" czë "101". 1978 "Black Dots", (demo) (HR/DrKnow/Jenifer/Hudson) 1980 "The Omega Sessions", (demo) (HR/DrKnow/Jenifer/Hudson) 1980 "Pay To Cum / Stay Close To Me", (Bad Brains Records) (HR/DrKnow/Jenifer/Hudson) 1982 "Bad Brains", (1982, ROIR Records) (HR/DrKnow/Jenifer/Hudson) 1982 "I And I Survive" / "Destroy Babylon" , (Bad Brains Records) 1983 "Rock For Light", (PVC Records) (HR/DrKnow/Jenifer/Hudson) 1986 "I Against I", (SST Records) (HR/DrKnow/Jenifer/Hudson) 1987, 1990 "The Youth Are Getting Restless: Live in Amsterdam", (1987, Caroline Records) (HR/DrKnow/Jenifer/Hudson) 1988 "Live", (SST Records) (HR/DrKnow/Jenifer/Hudson) 1989 "Quickness", (Caroline Records) (HR/DrKnow/Jenifer/Hudson) 1991 "Spirit Electricity", (Live) 1993 "Rise", (Epic Records) (Joseph/DrKnow/Jenifer/Jayson) 1995 "God Of Love", ( Maverick Records) (HR/DrKnow/Jenifer/Hudson) 1996 "Black Dots", (Caroline Records) [1980 session w InnerEar Studio,DC] 1997 "Omega Sessions", (Victory Records) 1999 "A Bad Brains Reunion Live from Maritime Hall", (SST Records) (HR/DrKnow/Jenifer/Hudson) 2002 "Live in San Francisco" 2002 "I and I Survived", (DC Records) (HR/DrKnow/Jenifer/Hudson) 2003 "Banned in D.C. Bad Brains Greatest Riffs", (Caroline Records) Bad Brains - domôcô starna
Zôpadnopòmòrsczé wòjewództwò (pòl. "Województwo zachodniopomorskie") - to je jedną z 16 jednostków administracëjnégò pòdzélënkù Pòlsczi Repùbliczi. Pòłożoné je w nordowim dzélu państwa, nad Bôłtã. Stolëcznym gardã zôpadnopòmòrsczégò wòjewództwa je Szczecëno.
Adóm Bernat Mickewicz (ùr. 24 gòd 1798 w Nowògródkù, ùm. 26 lëst 1855 w Sztambùle) to bëł stolemny pòlskò-lëtewsczi pòéta, runita, pòliticzni dzejorz, ùtwórca "Póna Tadeùsza", "Dziadów", "Konrada Wallenroda", krimsczich sonetów etc. Dzecné lata i młodosc. Adóm Bernat Mickewicz ùrodzył sã 24 gòdnika 1798 r., jakno drëdżi syn Barbarë i Mikòłaja Mickewiczów. Môl ùrodzeniô pòétë nie je pewny – mòże to bëc lëtewsczi Nowògródk abò òddaloné òd niegò ò 40 kilométrów Zaose. Adóm ùrodzył sã w niebògati szlachecczi rodzënie: jegò òjc robił w Nowògródkù jakno adwòkat, a mëma zajima sã dodomã. Mickewicz miôł sztërzech bracy: stôrszégò Frãcëszka i młodszich – Aleksandra, Jerzégò i Antóna. W 1812 ùmarł òjc knôpów, Mikòłôj Mickewicz. Òd 1807 r. Adóm ùcził sã w krézowi szkòle w Nowògródkù. Pò ji skùńczeniu, w séwnikù 1815 r., wëjachôł do Wilna, bë tam sztudérowac na ùniwersytece. Ni mògącë rechòwac na pòmòc familie, zaczął sã ùczëc w seminarium dlô szkólnëch, jaczé dôwało sztudéróm sztipendia, ale w przińdnoce zmùsziwałë do robòtë jakno szkólnëch. Òd trzecégò rokù sztudiów, na jeséń 1817 r., òstôł nôleżnikã krëjemnégò Towarzëstwa Filomatów – lubòtników wiédzë. Jegò przédnikã béł Tomôsz Zan. Czedë skùńcził sztudia, wëjachôł do Kòwna, gdze mùszôł robic jakno szkólny, równak nie lubił ti robòtë. Òb lato 1820 r.Mickewicz przeżił wiôlgą miłotã do Marilë Wereszczakównë, tedë ju brutczi grafa Wawrzińca Pùttkamera. Pòéta miôł bëté w ji domôcym majątkù w Tuhanowiczach i ùlubił jã dejowną miłotą. Òna równak w gromicznikù 1821 r. òżenia sã z aristokratą. Nieszczestlëwé wseczëcé do Marilë nalazło sã w wiérztach, m.jin. „Do M***” abò w IV dzélu "Dziadów”. Òb zymk 1822 r. ùkôzôł sã pierszi tom jegò wiérztów „Poezje”, w chtërnym nalazłë sã „Ballady i romanse”. Rok pózni wëdóny béł drëdżi tom „Poezji”, w skłôd chtërnégò weszłë pòétnô pòwiesc „Grażyna” ë dramatë : II i IV dzél „Dziadów”. Sôdzô, zesłanié i emigracëjô. Wnetka pò tim pòéta òstôł zamkłi w sôdzë we Wilnie za dzejanié w krëjamnym Towarzëstwie Filomatów. Béł tam pół rokù, a pòtemù òstôł skôzóny na zesłanié głãbòk Rosëji. W rujanie 1824 r. òpùscył Lëtwã i nigdë ju do ni nie wrócył. W lëpińcu i zélnikù 1825 r. Mickewicz rézowôł pò Krimie. Brzadã ny rézë bëłë „Sonety krymskie”. Pòtemù wëjachôł do Mòskwë, gdze wëdôł „Sonety” (1826). Tam pòtkôł wiôldżégò rusczégò ùtwórcã, Aleksandra Pùszkina. Pòsobny rok pòéta bawił w Petersbùrgù, gdze w 1828 r. òstôł wëdóny dokôz „Konrad Wallenrod”. Pòtemù ùsôdzca bez dwa lata rézowôł pò Eùropie. Nôpiérwi wëjachôł do Niemców. Tam, w Weimarze, pòtkôł niemiecczégò ùtwórcã, Goethégò, chtëren mù dôł gãsé pióro i napisóną dlô niegò wiérztã. Dali zwanożił Szwajcarską, a pózni Jitalską. Òczarzony snôżim alpejsczim krôjmalënkã, napisôł wiérztë „Do ***”, „Na Alpach w Splügen”. Òb szesc miesãcy mieszkôł w Rzimie, òdwiedzył téż Neapòl, Pòmpeje, Sëcyliã, Asyż. Czedë wrócył do Rzimù, dowiedzôł sã ò wëbùchù Lëstopadnikòwégò Pòwstaniô, le w kùńcù w nim nie biôtkòwôł. Pòspół z Wiôlgą Emigracëją wëjachôł do Drezna. Tuwò ùsadzył III dzél „Dziadów”. Żëcé w Pariżu. Pòsobnym dzélã rézë béł Pariż – przédny òstrzódk emigracëjnégò żëcégò Pòlôchów, dlô chtërnëch Mickewicz stôwô sã wiôldżim mòralnym aùtoritetã. Mëszlącë prawie ò domôkach, chtërny mùszëlë wëjachac z tatczëznë, napisôł w 1832 r. „Księgi narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego”. W lëpińcu 1834 r.òżenił sã z Celiną Szëmanowską, z chtërną miôł szesc dzôtków. Żeńba ta nie bëła szczestlëwô ani dlô pòétë, ani dlô jegò białczi. W tim samim r. ùkôzôł sã w Pariżu Pón Tadeùsz – nôwiãkszi pòeticczi dokôz Mickewicza. W 2012 r. dokôz wëszedł drëkã pò kaszëbskù w przełożënkù Stanisława Janke. W 1839 r. pòéta wëjachôł do Szwarcarie, dze robił jakno profesór łacyńsczi lëteraturë na ùniwersytece w Lozannie. Tã pòwstôwają slédné wiérztë Mickewicza – tzw. liriczi lozańsczé. Tej wrócył do Pariża, dze czerowôł katédrą słowiańsczé lëteraturë w Collège de France. Òstatnié lata żëcégò. W strëmiannikù 1855 r.ùmarła Celina Mickewiczowô. W rujanie tegò rokù, czej wëbùchła wòjna tëreckò-ruskô, Mickewicz wëjachôł do Kònstantynopòla, chcącë sfòrmòwac legión, chterën bë biôtkòwôł sã z Rusczima. Tam zachòrzôł na chòlérã a ùmarł 26 smùtana 1855 r.. W 1856 r. jegò prochë sprowadzoné bëłë do Pariża, a stamtądka w 1890 r. do Krakòwa, dze òstałë złożoné w pòdzemiach wawelszczi katédrë. https://pl.wikipedia.org/wiki/Adam_Mickiewicz Adam Mickiewicz – życie i twórczość
Parafijô p.w. Swiãti Katarzënë z Aleksandrëji w Krokòwie - to je stôrô parafijô w Krokòwie kòl Pùcka. W ni w - czedës kalwińsczim - kòscele terô mòdlą są téż Kaszëbi.
Stëdzéńce (pòl. "Studzienice") - to je kaszëbskô wies w pòmòrsczim wòjewództwie, w bëtowsczim krézu, w gminie Stëdzéńce. Tu je szkòła. W ti wsë béł ùrodzony ks. dr Jón Hinc (1905 - 1992). 2.) 
Lësta eùropejsczich państw Albańskô Andorra Aùstrëjackô - ("EÙ") Belgijskô - ("EÙ") Biôłorëskô Bòsnijô ë Hercegòwina Bùlgarskô - ("EÙ") Cyper - ("EÙ") Chòrwackô - ("EÙ") Czeskô Repùblika - ("EÙ") Czôrnogóra Dëńskô - ("EÙ") Estóńskô - ("EÙ") Farersczé Òstrowë Fińskô - ("EÙ") Francëjô - ("EÙ") Greckô - ("EÙ") Grëzóńskô Irlandëjô - ("EÙ") Islandëjô Italskô - ("EÙ") Liechtenstein Lëtewskô - ("EÙ") Luksembùrskô - ("EÙ") Łotewskô - ("EÙ") Madżarskô - ("EÙ") Malta - ("EÙ") Miemieckô - ("EÙ") Mònakò Néderlandzkô - ("EÙ") Nordowô Macedoniô Norweskô Pòlskô - ("EÙ") Pòrtugalskô - ("EÙ") Rumùńskô - ("EÙ") Ruskô San Marino Serbskô Słowackô - ("EÙ") Sloweńskô - ("EÙ") Watikan Szpańskô - ("EÙ") Szwajcarskô Szwedzkô - ("EÙ") Ùkrajina Wiôlgô Britanijô
Lësé Jamë - są dzelã wsë Dłudżi Czerz w pòmòrsczim wòjewództwie, w kartësczim krézu, w gminie Srôkòjce. Tu w szkòle dzece ùczą sã kaszëbsczégò jãzëka. Lisie  Szkòła
Lësta pòmòrzczich gardów wedle jich aktualny administracëjny przënôleżnoscë Wiôlgòpòlsczé Wòjewództwò.    Òbaczë téż. Pòmòrsczé wsë  Pòlsczé gardë
Kòmisjô Kùlturë i Mediów – to je jedna ze sztabilnëch sejmòwëch kòmisjów. W ni są pòsélce. Òna zajimô sã kùlturową pòlitiką, a w tim radiã, telewizją i jinima sprawama jak np. kùńszt.
Jerichò – to je gard w dolëznie Jordanu. Òn je wicy jak 1000 m niżi Jerozolëmë, kòl 10 km na nordã òd Martwégò Mòrza. Ewanielie na kaszëbsczi tołmaczoné, z greczi przełożił na kaszëbsczi jãzëk ò Adam Ryszard Sikora. : Nowi Testameńt : ewanielie pò kaszëbskù / z greczi na kaszëbsczi jãzëk przeł. Adam Ryszard Sikora. , Gduńsk : Polskapresse. Oddział Prasa Bałtycka, 2014, s. 188 ISBN 9788360203248 978-83-87258-39-9
Kòleczkòwò – kaszëbskô wies w pòmòrsczim wòjewództwie, w wejrowsczim krézu, w gminie Szemôłd. Òficjalnô kaszëbskô pòzwa wsë w pòstacje „Kòleczkòwò” òsta wprowadzónô 30 łżëkwiata 2010.  Zdrzë téż. Krëjamnô Wòjskòwô Òrganizacëjô "Pòmòrsczi Grif"
Kristión z Òlëwë - to béł ùm. 1245 rokù biskùp ù Prësów òd 1212 rokù. Òn béł ùrodzony kòl 1180 rokù w Pòmòrsce. Òd 1209 rokù òn béł w klôsztorze w Òlëwie. W latach 1233 - 1239 òn béł pòjmańczikiem prësczich pògónów.
Abrazëjô - je to jeden z erozjowich dzejników. Wëstãpùje na przëtczich, kamistich sztrądach wiôldżich wòdnëch zbérnikòw, taczich jakno òceanë, mòrza ë wiôldżie jezera. Je to zjinaka scéranégò kamiznë òb kamòwe òkrëszënë, chtërne zrëchône sã wòdnima dënëgama. Skùtkã dzejaniô abrazëji je pòwstôwanie klifów ë abrazëjnich platformów.
Swiãti Paweł ("Παῦλος Paulos"; ùr. kòle 8 rokù w Tarsu, ùm. kòle 67 wierã w Rzimie) – béł Apòsztoła Nôrodów, a pòchòdzył z żëdowsczi rodzëznë. Pò swòjim nawrócenim òn nawrócył na chrzescëjaństwò wiele lëdzy w rozmajitëch placach. Paweł z Tarsu, Paweł Apòstoł, Szaweł, Saul, Szaul, heb. שאול התרסי Szaul ha-Tarsi Żëwòt swiãtégò. Miona Szawłowëch starszëch nie są znóné, równak je wiedzec, że òn pòchòdzył z rodzëznë żëdowsczi, z pokoleniégò Beniamina (Rdz 11,1; Flp 3,5). Ojc Szawła béł téż rzimsczim krajewiónę. Jednak nie wiémë, cziej i w jaczi sposób poprzédcowie Szawła dostelë to krajewióństwo (Dz 16,37n; 22,25-29; 23-27). Pierwszą nôukę młodi Szaweł odebrôł w Jeruzalemie u Gamalijela  (Dz 22,3; 26,4n; Ga 1,14; Flp 3,5), jednégo z nôgłosniészëch wnenczas rabbich. Më nie wiémë, w jaczi sposób Szaweł zetkł se z notejszą kulturą grecką. Ale wiémë, że ob dłudżi czas on béł ostrim ustëgownikę chrzescëjanów, o czim sóm wspominô (Ga 1,13; Flp 3,6; 1 Tm 1,13). Poswiôdcziwają to téż Dzeje Aposztołów, w jaczich Szaweł wëstępuje pierwszi rôz przë leżnoce męczélstwa Szczepana, nié leno jako bezczinny swiôdk ti smiercë (Dz 7,58; 22,20; 26,10). Obczas jedyny z taczich udtëgownëch rézów, kòle 36 r. zdarził sę przëtrôfk, jaczi sczierowôł żëcową drogę Szawła w czësto jiną stronę: hewo zmartwichwstóny Jezës Christus ukôzôł sę Szawłowi pod Damaszkę ë kôzôł mu przëjimnąc chrzest swięti, do te, żebë z niego zrobic wëbróny statk, to je wiôldżiégo aposztoła poganów. (Dz 9,3-16; Ga 1,12.15n; Ef 3,2n). Pòczątk dzejani. Po krótczim przebiwanim na Arabsczi Pustyni Szaweł zaczinô głoszenié Ewanielëji w Damaszku (Ga 1,17; Dz 9,20), po czim jidze wespół z Barnabą do Jeruzalemu, żebë sę potkac z niechtërnyma spomidzë dwanôsce Aposztołów, a osoblëwie z Piotrę (Ga 1,18; Dz 9,26-29). Kòle roku 39 Szaweł przëbiwô do swégo rodnégo miasta Tarsu (Ga 1,21; Dz 9,30). Ponemu prôcëje ob jaczis czas  z Barnabą w Antiochëji (Dz 11,25n) i szëkuje sę téż do pierwszi misyjny rézë. Pierwszô misyjnô réza. Pierwszô misyjnô réza przëpôdô na lata 45-49 i obijmó, okróm Cypru, westrzédny dzéł dzysészny Azji Mniészi, tj. Pamfilëją, Pizydiją i Likaóniją. Towarzą tam Pawłowi Barnaba ë Jan Mark. Nen drëdżi, nie je wiedzec czemu, odłącziwô sę od Pawła w Pamfilëji i wrôcô do Antiochëji. Prawie obczas ny rézë, w Pafos na Cyprze, Paweł nawrôcô na chrzescëjaństwo prokónsula Pawła Sergiusza i czarzińca Elimasa, nimo jego oprzéczaniô sę. Od tego sztërku aposztół wëstępuje w Dzejach Aposztołów ju nié jako Szaweł, le Paweł. Jego aposztolsczié dzejanié natikało sę wszędze na żëcznotę poganów i na niechęc Żëdów. Sobór w Jeruzalemie. Po ti pierwszi misyjny rézë, sztërnôsce lat do swégo nawróceniô (kòle 49 r.) Paweł udôł sę w towarzësztwie Barnabë do Jeruzalemu na „aposztolsczi Sobór” (Ga 2,1), jaczi usejmikowôł, że Prawo Móżeszowé – okróm pôrë osoblëwëch przëpadków (klauzule Jakuba) – ni mô ju obowiązywac chrzescëjanów nawróconëch z pogaństwa (Dz 1dzlk 15; Ga 2,3-6). Drëgô misyjnô réza. Na lata 50-52 przëpôdô drëgô misyjnô réza, co sygnęła dalek poza grańce dzysészny Azji Mniészi. Ten tu rôz Pawłowi towarzi z początku leno Sylas, potem Timoteusz (Dz 16,1-3) i, wierę od Troadë, Łukôsz (Dz 16,10). Obczas ny prawie rézë, bodôj kòle roku 50-51 w Korince bëlë napisóné obadwa Lëstë do Tesalomiczanów. Trzecô misyjnô réza. Trzecô misyjnô réza bawiła nôdłeżi (53-58) i objimala obéńdę mni wicy tak wiôlgą jak réza drëgô. Môlę, dze pode drogą Paweł sę zatrzimôł na dłëgszi czas, béł Efez. Tu powstôł lëst do Korintczików, zwóny przedkanonicznym, tu téż wierę béł napisóny Lëst do Galatczików, choc możlëwé, że no pismię bëło ułożoné ju po wëjachaniu z Efezu, w jaczims z miast Macedoniji. Tam téż choba béł napisóny, gdzes pod kuńc roku 57, Drëdżi Lëst do Korintczików. Wiele wskazëje na to, że obczas ti dłudżi bëtnoscë w Efezu béł téż napisóny Lëst do Rzimianów pisôł Paweł w Korince, ob zëmę 57/58 rok, cziej ju béł w drodze nazôd do Palestinë (wiózł on ze sobą tej darë dlô ubodżich chrzescëjanów w Jeruzalemie). Prawie z Lëstu do Rzimianów, midzë jinszima  (Rdz 15,33n; przër. 1 Kor 16,3-6; Dz 19,21; 20,3), dowiadiwómë sę o zamëslony przez Pawła podróżë do Szpaniji, choc nie wiémë, czë z te zamëslënku cos potemu wëszło, czë on tam zajachôł. Aresztowôni. Cziej Paweł przëjachôł nazôd z ti trzecy rézë misyjny i zawiózł do Jeruzalemu darë dlô ubodżich tego Koscoła (Dz 21,1-26), na zymku, kòle 58 r. tam, w Jeruzalemie, jego aresztowelë (21,27-36). Po krótczich przesłëchach u arcykapłana Ananijasza i przed Sanhedrinę (22,1-23,11) Paweł je przewiozłi do Cézareji ë z wolë wiôlgorządcë Féliksa zamkłi w sôdzę (23,23-35), dze przebiwô kòle 2 lat (58-60). W roku 60, jako rzimsczi krajewión, żądô od wiôlgorządcë Festusa, żebë jego sprawa bëła rozezdrzónô przed césôrzę, na co Festus sę godzy (25,1-12). Tej na jeséń, po niespokójnym o tim czasu Morzu Strzódzemnym (27,9-38), Paweł udôwô sę okrętę do Rzimu  (27,1-28,16). Potemu wnetk tzrë lata (61-63; Dz 28,30) ostôwôł on w Rzimie jako sôdzewi. Równak tam Paweł miôł jaką taką swobodę tak, że mógł so pozwolëc na dosc rëszné dzejanié aposztolsczié (28,30n). I tam, ze sôdzë, napisôł swoje trzë Lëste: do Kolosanów, do Efezjanów, so Filemóna (téż, pg udbë niejednëch, dopiérë tedë béł napisóny Lëst do Filëpianów). Òstatni lata. W 63 r. Paweł, po sprawie sądowi uniewinniony, wëchôdô ze sôdzë i jedze do Szpaniji (co nie je czësto pewné), a potemu do Efezu (1 Tm 1,3), odwiédzô Kretę (Tt 1,5), po czim przebiwô ob jaczis czas w Macedoniji, gdze redaguje Pierwszi Lëst do Timoteusza ë Lëst do Titusa. Mãczeńskô smierc. Kòle 67 r. Paweł je zôs zamkłi w rzimsczi sôdzë, skądka pisze Drëdżi Lëst do Timoteusza. Jesz wierę w tim samim roku Paweł je usmiercony przez zetnienié w Rzimie. Lëst do Rzimianów 1. Lëst do Korintczików 2. Lëst do Korintczików Lëst do Galatczików Lëst do Efezjanów Lëst do Filëpianów Lëst do Kolosanów 1. Lëst do Tesaloniczanów 2. Lëst do Tesaloniczanów 1. Lëst do Timoteusza 2. Lëst do Timoteusza Lëst do Titusa Lëst do Filemóna Kùlt. Ikònografiô. W ikònografii przedstôwióny je nôczãscy z mieczem, bò òstół nim usmiercony przez zetnienié. Dzéń òbchòdów. Jegò liturgiczné wspòmnienié w katolëcczim Kòscele obchôdô sã 29 czerwinca. Zdroje wiédze ò Pawle. Wiédzô o żëcym i dzejanim miesjónarzko-lëteracczim sw. Pawła je brónô z Lëstów i z Dzejów Aposztołów. mãczennice wczaschrzescijańsczi swiãti ë błogòsławieni katolëccziégò Kòscoła Swiãtô Barbara Swiãtô Cecyliô Swiãti Florión Swiãti Francëszk z Asëżu Swiãti Mikòłôj Bosak P. Cz., "Postacie Nowego Testamentu. Słownik-konkordancja", Poznań – Pelplin 1996, s. 527-589. Eùgeniusz Gòłąbk (tołmaczenié): "Swiãté Pismiona Nowégo Testameńtu", Gduńsk-Pelplin 1993, ss. 267 - 268. Zaleski W., "Święci na każdy dzień", red. nowego wydania i autor ponad 100 nowych biogramów Paweł Janowski, Warszawa 2008, s. 535-539.
Wiôldżi marwëjôdôcz ("Myrmecophaga tridactyla") - to je ôrt suska z rodzëznë marwëjôdôczowatëch ("Myrmecophagidae"). Wiele jich żëje w Pôłniowi Americe, a jedzą np. mrówczi.
Krôsniã - to je pòzwanié, chtërno sygô do wierzeniów. Òno mô czerwòné òbùcé. Kaszëbi nad Łebą gôdalë na krôsniãta - drobné. Òne rôd żëłë w dodomach za piéckã abò pòd kòminkã, pòd pòdłogą czë w mëszi dzurze. Niechtërné lubiłë mieszkac w stóni kòl kòniów. Jesz jiné miałë swòje chëczë zrëchtowóné pòd krzama besu abò głãbòk w zemi. Miałë brodë dłëgszé jak òne same są. Jich kòniama bëłë mëszë. Òne lubiłë mùzykã ë tuńc. Tima co bëlë jima dobri, np. òstôwialë dlô nich na kòminkù garnuszk mléka, pòmôgałë w chëczi np. robiłë pòrządk w jizbach czë wëgniôtałë chlebòwé casto abò pòmôgałë przë skrobanim bùlew, a téż dojenim krów. Òne mògłë płacëc złotima dëtkama. Kònióm òne plotłë grzëwë i ògónë w warkòcze. Lëchim gòspòdënióm òne robiłë na psotã np. rozléwałë mlékò czë gaszëłë wid. Nie lubiłë téż, czej chtos zbiérôł zela w wilëją sw. Jana, bò to bëła jich robòta. Òne mògą wzyc dzeckò z kòlibczi i dac swòje.
Emmanuelle Grey Rossum, (ùr. 12 séwnika 1986) je amerikańską teatrownicą.
Jakùb Błaszczikòwsczi (ùr. 14 gòdnika 1985 rokù w Truskòlasach kól Częstochòwë) – pòlsczi piłkôrz, chtërny westãpùje na pòzycji pòmòcnika w niemiecczim klubie VfL Wolfsburg i w reprezentacji Pòlsczi. Dostôł titel „Piłkôrz Rokù” (w 2008 i w 2010). Ùczãstnik Miónków Eùropë 2012 i 2016. Kawalôr Òrderu Ùsmiéchù. Przëszedł na swiat w môlowosce Truskòlasë kòl Częstochòwë. Òn miôł sédmë lat gdë wespół ze starszim bratã Dawidã zaczął trenindżi w Rakòwie Częstochòwa, gdze trenowôł òsmë lat. Òb lato 2002 trenowôł dlô Górnika Zabrze i wëstãpôwôł w piłkarsczi szkòle tegò klubu. Swòją pierwszą brômkã zdobéł 25 rujana 2003 dlô KS Częstochòwa. Jakùb Błaszczikòwsczi brôł ùdzél w testach w rozmajitëch klubach wëższich ligów, midzë jinszima w GKS-e Bełchatów, Tirolu, Innsbruck i Lechù Pòznań. 8 gromicznika 2005 rokù Błaszczikòwszczi przëjechôł na testë do Wisłë Kraków. Jegò talent dozdrzéł czesczi trenôr tegò karna Verner Lička i 24 gromicznika piłkôrz pòdpisôł 5-latny kòntrakt z krakòwsczim klubã. Zadebiutirowôł 20 strëmiannika 2005 rokù, w wëgranym pòtkanim procëm Polonii Warszawa. W sezonie 2004/2005 dobéł MP. Błaszczikòwsczi òstôł wëbróny przez czëtińców Gazetë Krakòwsczi nôlepszim piłkarzã Môłopòlsczi 2006 r.
Fergie, (Stacy Ferguson), (ùr. 27 strëmiannika 1975) je amerikańską spiéwôrką. Solowé albùmë: "The Dutchess", 2006 Domôcô starna
Wilczewò (pòl. "Wilczewo") – to je kaszëbskô kòlonia w pòmòrsczim wòjewództwie, w kòscérsczim krézu, w gminie Dzemiónë.
Żôłtô ògrôżka ("Febris flava") - to je chòrosc ù lëdzy. Do chòroscë doprowôdzy wirus. Ta chòrosc je m.jin. w Brazylsce.
Bùkareszt (rum. "Bucureşti", cëg. "Bukureshta", bułg. "Букурещ") – to je stolëca Rumùńsczi.
Links je chùtczim tekstowim przezérnikã, chtëren òkôziwô, w procëmnoce do baro rozkòscérzonégò Lynxa, téż tabelë ë ramë (an."frame"), a w jegò graficznej òptacëji téż òbrôzczi. https://web.archive.org/web/20040626064005/http://artax.karlin.mff.cuni.cz/~mikulas/links/
Błotnô chòszczka abò rozkòscérz ("Equisetum palustre" L.) – to je ôrt roscënë z rodzëznë chòszczkòwatëch ("Equisetaceae"). Ta chòszczka rosce m. jin. na Kaszëbach. Przyroda projektowanego rezerwatu „Dolina Mirachowskiej Strugi” na Pojezierzu Kaszubskim s. 53 "Equisetum palustre"
Wiôlgô Britanijô (anielsczi: "Great Britain, United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland") je państwã w Eùropie, a do 31 stëcznika 2020 rokù òna bëła dzélã Eùropejsczi Ùniji. Dzysdniowò, wedle kònstitucëji Wiôldżi Britaniji w ji skłôd wchôdają 4 krôje: Walijô, Szkòckô, Anielskô, Nordowô Irlandëjô. Wiôlgo Britânijo je kònstitucyjną mònarchią. Głową państwa je mònarcha (òd 8 séwnika 2022 na trónie zasôdô król Karól III). stoleczny gard: Londin lëdztwò: 67 791 400 mieszkańców (2021) wiéchrzëzna: 244.820 km²
Nowòpòle (we zdrojach: "Rosetum sanctae Mariae" 1231, "Novum Campum" 1233, "Nyencampe", "Fransborg", "Frantz(en)burgk" 1587, "Nowopole" (Kantzow) (??), "Franzburg" 1591, Fransborg 1618, Frantzburg 1618; miem. "Franzburg") - garc w Północnoprzédnopòmòrzczim Krézu w krôju Meczelbòrzkô-Przédné Pòmrë.    Lëdztwò gardu: 1.496 (2009) Wiéchrzëzna gardu: 15,19 km2
Maria Antônia Gigliotti Campos Maya, (ùr. 29 czerwińca 1981) je brazylską teatrownicą.
Ôô Ô, ô – lëtra rozszerzonégò łacyńsczégò alfabétu ùżiwónô w kaszëbsczim, francësczim, pòrtugalsczim, wietnamsczim i słowacczim jãzëkù W kaszëbsczim alfabéce je 24. lëtrą. W zanôleżnoscë òd dialektu mòże òdpòwiadac ji wëmòwa [ɞ], [ɛ] – w zôpadnëch dialektach, [ɔ] – w wejrowsczim krezu, [o] / [u] – w pôłniowëch dialektach.
Szëmôłd (pòl. "Szemud") – kaszëbskô wies w òbéńdze Kaszëbsczégò Pòjezerzô, pòłożonô w pòmòrsczim wòjewództwie, w wejrowsczim krézu, w gminie Szëmôłd. Wies je kòl 11 km òd krézowégò gardu Wejrowò. Szëmôłd je na szlachù wòjewódzczi dardżi . W ti wsë są przë drogach dwamòwny tôfle pòlskò-kaszëbsczé. Tu je kòscół ë szkòła. Tu w szkòle dzece ùczą sã kaszëbsczégò jãzëka . 3.) 
Wòlny ë Hanzeatycczi Gard Hambùrg (miem. "Freie und Hansestadt Hamburg") - to je drëdżi nôwikszi gard Miemiecczi Federacëjny Repùbliczi na prawie związkòwégò kraju (landu), je nad rzéką Łabą. Mòrsczi pòrt tu je nôwikszim w Miemiecczi ë trzecim nôwikszim w Eùropie. W Hambùrgù je pòzwa "Kassubenweg" - Kaszëbskô Droga.
Dalmatika – liturgiczné ruchno m. jin. diakòna m.jin. w rzimsczim òbrządkù. Alba i stuła są pòd nią.
Òdargòwò - to je kaszëbskô wies w gminie Krokòwa. Krótkò ti wsë je kam, a ò nim pisôł Aùgùstin Dominik, że nôstarszi pùrtk (diôchôł) pòstanowił zniszczëc kòscół ë klôsztór w Żarnówcu, tak: "Ùdôł sã w nocë nad mòrze, dze na strądze niedalek Rozewiô leżałë ògromné kamienie. Wëbrôł ten nôwikszi, stãknął, dwignął gò ë wzął na pùczel. Òbłapił gò przë tim swòjima łapama ò dłudżich zakrzëwionëch pazurach, że jaż wlazłë głãbòk bënë[...] Lecôł z nim terô na Żarnówc, żebë gò rzëcëc na kòscoł ë w gruz gò pòtłuc. Kamiéń béł jednak za cãżczi nawet na jegò czartowską mòc ë mùszôł dwa razë òdpòczëwac. Noc timczasã mia sã pòmale do kùńca. Jak béł ju niedalek Òdargòwa ë w blôskù ksãżëca bëło widzec swiécący szpëc wieżë żarnowsczégò kòscoła, że pùrtk zaczął sã ju ceszëc swòją zemstą, te w Òdargòwie zaczãłë piôc kùrë. W tim mòmeńce skùńczëła sã jegò czartowskô mòc ë mùszôł rzëcëc swój cãżôr. " W swòjim słowôrzu (1972) napisôł ksądz dr Bernard Zëchta, że w dokùmence Mscëwòja II z 1277 rokù je napisóné ò kamie "Stójc" midzé Krokòwã a Òdargòwã. Kaszëbi gôdają "Kòle Stójca", a pò łacëznie bëło "Stoyce". W swòjim słowôrzu (1973) napisôł ksądz dr Bernard Zëchta, że kòle I swiatowi wòjnë przëszedł do Òdargòwa Wieczny Żid ë tu gò nawetka chcele scygnąc, równak òn pòwiedzôł, tak: "Dali, dali, Wieczny Żëdze i sã wzął i szedł. " Odargowo "Odargowo" (pò kasz. Wódargowo) w „Geògraficznym słowôrzu Pòlsczégò Królestwa i jinëch słowiańsczich krajów”
Kristina Krepela, (ùr. 4 séwnika 1979) je chòrwacką teatrownicą.
1809 - Edgar Allan Poe, amerikańsczi pòéta, runita w sztilu goth i horror (ùm. 1849) 1839 - Paul Cezanne, francësczi malôrz (ùm. 1906) 1943 - Janis Joplin, amerikańskô spiewôrka w sztilu blues (ùm. 1970) 1946 - Dolly Parton, amerikańskô spiewôrka w sztilu country i pop, teatrownica 1989 - Jan Czedrowsczi 2000 - Hedy Lamarr, aùstriackò-amerikańskô badérka elektroniczi i wënalôzca, ùsadzyła elektroniczną komùnikacjã "spread-spectrum" (brëkòwónô dzys do Wifi i mòbilny telefónii), teatrownica filmòwô, mòdelka glamour (ùr. 1914) Wicy wôrtnô bëlnota jak skrzënia złota.
Wiselny Zëławë - są deltową rówizną Wisłë w norodowim dzélu Gdùńszczégò Pòmòrzô, chtërna zaczãła sã ùrabiac dosc pózno, bò kòl 5500 lat temù. W nym czasu równio wòdë w Bôłce, co sã pòdniosła òd zôczątkù hòlocenu kòle 105 m, ùsztabilizowa sã përznã niżi jak dzysdzéń. Zmùszëło to szlamùjącą dotądka rzékã do akùmùlacji. Wisła bùdowa bënową deltã z nôdrobniészich piôsków i rzëcznëch mùłów, jaczé tworzą dzysô szëchtã arastnëch madów.
Knéga Zôczątków (z hebrajsczégò בְּרֵאשִׁית‎, "Bərēšīṯ") - to je dzél Piãcoksãgù napisóny pierwòszno pò hebrejskù. Òna je w Stôrim Testameńce. Ji przełożënk z hebrajsczégò je dokôzã òjca profesora Adama Sykòrë, a pòmôgôł mù w robòce profesor Jerzi Tréder. Knéga Zôczątków, 2015, z hebrajsczégò jãzëka na kaszëbsczi przełożił ò Adam Ryszard Sikora OFM, Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie Zarząd Główny, Gdańsk 2015 Knéga Zôczątków - do słëchaniô Wiadła
Trzëfarwny proliszk abò jaskùlczé òczka ("Viola tricolor" L.) - to je roscëna z rodzëznë proliszkòwatëch ("Violaceae" Batsch). Ten proliszk rosce m. jin. na Kaszëbach. Nadmòrzczi proliszk ("V. tricolor subsp. curtisii" (E. Forster) Syme. = "V. tricolor var. maritima" Schweigg.) rosce m. jin. na dunach kòl Bôłtu.
Juanes (Juan Esteban Aristizábal Vásquez), (1972) je Kolumbiô spiéwôrzã.
Didgeridoo - abòrigeńskô jinstrumenta drzewnianô. Cãżkò je òkreslëc czas stwòrzeniô didgeridoo, le pòwszechné je stwierdzenié, że je to nôstarszô jinstrumenta mùzicznô na swiece. Wedôwô charakteristiczny zwãk, co wedle Aborigenów je zwãkã wedôwónym bez Zemiã. Miono. Miono didgeridoo nie bëło ùżëwóné przez aùtochtonicznëch mieszkańców Aùstralëji. Pòchôdô òd słowa "Dudaire Dubh" co w irlandzczim jãzekù znaczi "czôrny trãbôcz". Abòridżeni zwą gò rozmajito, równak nôbarżi znóny westrzód nich je òpisënk "yirdaki". Bùdowa. Bùdowa tegò nôstarszégò jinstrumentu je barô prostô. To prosti sztëk eùkalipusowégò drzewa, pùstegò bënë.
Tytus Działyński, pòlsczi pòlitikôrz, mecenas kùńsztu, ùsadzył muzeum w Kórniku 1798 - Adóm Mickiewicz, pòlsczi pòéta nôrodni (ùm. 1855) 1818 - James Prescott Joule, anielsczi fizëk (ùm. 1889) 1888 - Juan Ramón Jiménez, szpańsczi pòéta, noblësta (ùm. 1958) 1964 - Anja Orthodox, pòlsko spiéwôrka goth-rock 1971 - Ricky Martin, portoricańskò-amerikańsczi spiéwôk 1524 - Vasco da Gama, pòrtugalsczi podróżnik (ùr. 1469) 1863 - William Makepeace Thackeray, anielsczi runita (ùr. 1811). 1913 - Stefan Ramułt, kaszëbsczi jãzëkòznajôrz (ùr. 1859) 1992 - Peyo, belgijsczi céchừnkorz, ùsadzył Smerfy (ùr. 1928)
Proslava je sztëcznym ë ùprosconym słowiańsczim jãzëkã ùsadzonym w òprzënk ò cerkwiowòsłowiańsczi jãzëk. Òbaczë téż Starna ò jãzëkù proslava (w anielsczim jãzëkù)
Ùmòrzenié dłëgù - to je dobrowòlné anulowanié caloscë abò dzélu dłëgù w òbrëmieniach ùgòdë midzë wierzëcelã (pieniãżnikã) a dłëżnikiem (pòżëcznikiem). M. jin. na Kaszëbach dzél lëdztwa miéwô dłëdżi. EÙ 5.2.3.1
Kaspijsczi tigris ("Panthera tigris virgata") - to béł pòdôrt suska z rodzëznë kòtowatëch (Felidae). Ten zwiérz wëdżinął, a żił w Azje.
Danuta Charland - ùrodzëła sã 21 czerwińca 1962 r. w Kartuzach w familii Mieczisława ë Jadwidżi (z dodomù Ramczik) Biczkòwsczich. W 1980 r. skùńcziła I Òglowòsztôłcącé Liceùm mn. H. Derdowsczégò w Kartuzach, a tej, w 1982 r., zagreńcowi hańdel na Pòlicealnym Warkòwim Sztudium w Centrze Bezùstónkòwégò Sztôłcenia Ekònomistów w Sopòce. Pózni, ju pò wëcygniãcym w 1986 r. do Zjednónëch Stanów Americzi, nôprzód ùkùńcziła licencjacką (Bachelor of Science) psychòlogiã na Boston University (w 2001 r.), a tej, na ti sami ùczbòwni, magisterską (Master of Science) kriminalną administracjã w 2003 r. Warkòwò D. Charland zaczãła robic ju w 1982 r. Tedë to, do 1984 r., w Spòdlëczny Szkòle mn. Fr. Trédra w Bòrzëstowie bëła szkòlną òd historië, geògrafië, pòlsczégò ë rusczégò jãzëka. W latach 1984-85 robiła w Kaszëbsczim Lëdowim Ùniwersytece we Wieżice za dolmacza z anielsczi gôdczi ë za prowadnika midzënorodnëch delegacjów. Téż w 1984 r. bëła za tołmaczã na Midzënorodnym Kòngresu Lëdowich Ùniwersytetów we Warszawie. W latach 1985-86 r. znôw ùcziła w szkòle, tim razã anielsczégò jãzëka w Warkòwim Liceum w Kartuzach. Pòtim bëła ksãgòwą w Federal Bank of Boston (1986-1990), a òd 1990 r. je sztudérsczim dorôdcą i téż, od 2006 r. wëkłôdô na Wëdzelu Kriminalny Sprawiedlëwòtë na Boston University. Bëła nôleżnikã gduńsczégò Karna Sztudérów „Pomorania” ë Kaszëbskò-Pòmòrsczégò Zrzeszeniô. Jak pòdôwô, ji zajimnotama są poezjô, malarztwò, balét ë nôtëra. Mieszkô w Bòstonie (stón Massachusetts, Z.S.A.). Òd 1985 r. Ùtwórczinië, jesz jakno Danuta Biczkòwskô, pòetickò zadebiutowa „Pomeranii” nr 4/1984 r. wiérztą „Të sobie gôdôj”. Pózni niechtërné z ji lirików sã ùkazałë jesz w nr 1 z 1993 r „Pomeranii”, pòtim pôrã razë D. Charland pùblikòwa w "Gazecie Kartuskiej" (np. 43/2000). Jedna wiérzta, pt. „Ùtidrowóny”, sã nalazła w antologii J.Trédra „Domôcé słowò zwãczné” (jinternetowé wëd. – 2004 r.). Pòetka ùsadzô pòezëje téż w anielsczim jãzëkù. Te je mòżno nalezc np. w jinternetowim cządnikù „Galois” (adresa z wiérztama ùtwórczinië: www.galoisquarterly.webpark.pl/Charland.html) Òkróm pòezji, D. Charland mô napisóné binowé dokazë. Znóné są dwa: „Godowé jigre. „Bez roku staregô nie mdze noma nowégô”” ë „Modlëtwa o uzdrowienie wërszaftu z Trudą”. W òbadwùch, ùsadzonëch w 2000 r., przédny tekst je w kaszëbsczim jãzëkù, a didaskalia pò pòlskù. Ùtwórczinié mô téż dzejóné na gazétniczim gónie. Przédno sparłãczonô bëła z cządnikã „Medicina Sportiva”, w jaczim przede wszëtczim sã zajima redagòwanim napisónëch w anielsczim jãzëkù artiklów. VIAF
Pòlitologijô je jedną ze spòlëznowëch ùczbów, chtërnô zajimô sã pòlitiką rozmióną jakno całownota dzejaniégò dlô dobëcô, sprôwòwaniô ë ùtrzëmaniô władzë. Pòlitologijô zajimô sã téż teòrëją òrganizacëji władzë ôs fùnkcjama ë charakterã państwa.
Słuńcowi Ùstôw – planétny ùstôw, jaczi òbjimô Słuńce i grawitacyjno sparłãczony z nim niebiesczi cała. Ne cała to òsem planetów, jich 173 znóné ksãżëcë , piãc karzełkòwëch planetów i miliardë (a mòżlëwé, że i biliónë) môłëch całów Słuńcowégò Ùstawù, do jaczich nôleżą planetojidë, kòmetë, meteorojidë i midzëplanétowi pich. Szesc òd osme planetów i trzë karzełkòwi planetë mają nôtërné satelitë, zwóné ksãżëcama. Kòżdô bùtnowô planeta je òbrëmionô piersceniama, jaczé skłôdają sã z midzëplanétowégò pichù. Wszëtczé planetë – òkróm Zemi i Ùrana (chtëren zawdzãcziwô pòzwã grecczémù bóżstwù Ùranosowi) – noszą miona bóżstwów z rzimsczi mitologie. Centrum Słuńcowégò Ùstawù je Słuńce, jaczé zawiérô 99,86% znóny masë tegò ùkładu i dominëje w nim grawitacyjno . Jupiter i Saturna, dwa nôwikszi cała òrbitującé wkół Słuńca, stanowią wiãcy niż 90% pòòstałi masë ùkładu. Przëpisczi.  
Malëna włascëwô ("Rubus idaeus" L.) – gatënk roscënë wielolatni z rodzëznë różowatëch. W stônie dzëczim wëstãpùje dosc telé krézu Azjë a téż w wnetka całi Eùropie, òkrôm Portugalië i Jislandië. W Pòlsce je pòspòlitô na całim òbszarzë. Je ùprawiônô w wielu regionach swiata Sztrąpel: Czerz dorôstający do 2 m wësokòscë, z pòdzemnyma rozłogama. Lécczi wëdłużoné rózgòwato i łukòwò zwieszoné, pòkryté kòlcama. Lëstë: 3-5-7 lëstkòwé, z wiérzchù nadżé, ze spòdkù biało kùtnerowato włosaté, bòczné lëstczi sedzącé. Brzég lësta òstro piłkòwóny. Lëste lécków brzadującëch wiedno trzëlëstkòwé (nie tëkù so nowëch òdmianów brzadującëch na léckach jednorocznëch). Kwiatë: Biôłé, zwisłé, zebrôné w lózné grona abò wiechë. Kwitnie òd môja do zélnika. Roscënë miododajné. Brzôd: Składô sã z licznëch, czerwionëch, rzôdkò żółtëch abò cymnopùrpùrowëch ("czôrné malinë") pùszysto włosatëch môłëch pestkòwców zebrônëch w brzôd zbiorowé, pòtoczno zwôné "malënami". W pòrze drzenieniô lekkò òddzélô sã òd stożkòwatégò spòdu kwiatowégò (w procemnoce do jeżënë). Semio ò strukturze jaderkówaté, pòmarszczoné. Biologiô ë ekòlogiô. Czerz, nanonofanerofit. Rosce w lasach, zarostach, ziołorostach, na srãbach, na rzmach. Na niżu i w gòrach do 2000 m n.p.m. W klasyfikacjë zbiorowisk roscënëch gatënk charakterysticzny dlô klasë (Cl.) "Epilobietea angustifolii" i karna roscënoscë "Rubetum idaei". Roscëna z wiôldżima wëmôganiama glebòwima. Rosce nôlepié na stanowiszczach òsłoniãtëch òd słuńca i letkò zacymnionych. Preferëje lózne, niezbët sëché, żëzné ë bògaté w składniczi pòkarmowé glebë ò letkò kwasnym òdczinie. Malëna je rosceną ò wiôldżé òdpornoscë na zëmno. Roscëna ùprawnô. Je ùprawiônô òd strzédnich wiekòw jakno czerz òwòcowé. Ji ùprawa je w Pòlsce dosc rozkòscérzonô. W ùprawie nalézimë réga òdmianów ùprawnëch mdącëch mieszańcami midzygatënkòwima. Fòrma tipowô ë mnodżé òdmianë brzadują na léckach dwùlatnëch, òd niedôwna jistnieją w ùprawie òdmianë brzadujące na léckach jednorocznëch. Kùńszt kùlinarny. Brzôd je smaczné ë pachnącé, nadôwô sã do jedzeniô na sërowo, jak i na zaprawë: soczi, marmòladë, kònfiturë. Wedle òbecnoscë związków pùrynowëch mùszą jich rôwnak ùnikac chòrzy na pòdagrã a téż zapôlenié nérek. Ù nienechtërnëch lëdzi malënë wëwołiwają ùczulenié. Ù dzëkò rosnącëch malën brzôd je baro czãsto robaczëwé. Roscëna leczniczô: Doczëzna zelarskô: brzôd "Fructus Rubi idaei" ("Bacca Rubi idaei") bòkadny w cëczier (sacharoza, fruktoza, glukòza), òlejek etericzny, pektynë, pòchòdné cyjanidinë, réga witaminów (E,B1,B2,B6) a téż kwasë òrganiczné jak chodzbë: citrinowi, jabkòwi i salicylowi; a téż lëstë – "Folium Rubi idaei" – wiôlgô zawartosc witaminë C (300 mg%), garbników, kwasë òrganiczni, slëża, żëwice. Dzejanié: Brzôd mô skùtkòwanié napòtné i òglowo wzmôcniającé ze wzglãdu na zawartosc witamin. Pòdobne dzejanié, le jesz mòcniészi mają lëstë, chtërne òkróm tegò skùtkùją mòczopãdnie, żôłcopãdnie, procëmzapôlnie, procëmbakterijnie, scygająco ë pòprôwiają przemianã materië. Napar z suszu brzadowégò i lësti wëkòrzistëje sã w stónach gòrączkòwëch. Dôwniej wëwôr z lësti w mieszônce z pòtażim wëkòrzistiwôno do farbòwanié włosów na czôrno. Je żëwicelim wąsewnicë mòtyli, m.in. miedwiedówczi włodarczi i barczatczi wilczomleczówczi. Wedle Pulsu Biznesu w rokù 2012 ze zbiorã 127 tys ton Pòlska bëła nôwikszim producentã malën na swiece. Dane FAO za lata 2009-2011 pòdają że ze 140 tys. ton rocznie nôwikszim producentã je Rosja a te Azerbejdżan a Pòlska zajimùje trzecy plac ze strzédnym plónã 97,5 tys ton. http://pl.wikipedia.org/wiki/Malina_właściwa
Syjamsczi biôtkòwnik ("Betta splendens") – to je rëba z rodzëznë "Osphronemidae". Òn je z Azje.
Pòmòrskô òwca - to je rasa domôcy òwcë. Òwce ti rasë są Kaszëbóm znóné, a czedës na Kaszëbach bëło jich dosc wiele. Je nawetka pòmòrskô òwca kaszëbsczégò tipù. Znanką ti rasë je długô, grëbô abò strzédno grëbô wełna. Pòmòrskô òwca bëlno dopasowała sã do môlowëch warënków, nadzwëkòwò dobrze wëzwëskiwô nawetka nôgòrszé wédë, mòże strzëmac dosc nisczé temperaturë. Je téż wëtrzëmałô na wiele rozmajitëch chòrosców. Pòmòrsczich òwców kaszëbsczégò tipù w nôlepszim czasu (1985 rokù) bëło kòl 150 tësący. Dzysô tich òwców je kòl 6 tësący sztëk i za taką òwcã gbùr mòże dostac 310 zł dopłatë z Eùropejsczi Ùnii. Pòmòrskô òwca (pò pòlskù) Pòmòrskô òwca kaszëbsczégò tipù (pò pòlskù)
Matematika je ùczbą jakô wëewoluòwa z mierzeniô, rechòwaniô ë analizë geòmetricznëch figùrów. Do dzysô nie jistnieje jednô, òglowò akceptowónô definicëjô matematiczi. Nôczãscy matematika je òkreslónô jakno ùczba chtërnô analizëje stwòrzoné przez nią abstraktné sztrukturë ë jich swòjiznë.
Yun Chi-ho(kòr. 윤치호, hanja 尹致昊, 26 gòdnika 1864 - 9 gòdnika 1945) béł kòrejańsczim Pòlitika, Rsgistance activists. nickname je Jwaong(좌옹 佐翁).
Dëmòwnik ("Fumaria officinalis" L.) – to je jednorocznô roscëna z rodzëznë makòwatëch. To je np. zelëskò w ògródkach. 
Surfòwanié – to je jazda na specjalnym délu, chtëren niese przódk mòrsczi dënëdżi.
Przedkòwò (pòl. "Przodkowo") – kaszëbskô gminnô wies w Pòlsce w òbéńdze Kaszëbsczégò Pòjezerzô, pòłożonô w pòmòrsczim wòjewództwie, w kartësczim krézu, w gminie Przedkòwò niedalek Gduńska. Wies je na szlachù wòjewódzczi dardżi . Tu je kòscół ë szkòła, a w ni dzece ùczą sã kaszëbsczégò jãzëka.  Szkòła
Kòpóniewò - to je kòlonia w gminie Wickò, w lãbòrsczim krézu pòmòrsczégò wòjewództwa.
Stalagmit - to je nalecałi kam, chtëren mòże bëc w jómie. W nim mòże bëc kalcyt. Stalaktit
1706 - Émilie du Châtelet, frańcësko matematerkô, fizyczkô, pisôrka 1966 - Ałła Zahajkewycz, ukrajińscza kòmpòzytórka 1975 - Mila Jovovich 1273 - Rumi, iransczi poeta 1839 - Simón Bolívar, bohater pôłniowôamerikańsczi, prezydent Perú, Wenezueli i Bolivii. 1857 - Francis Beaufort, irlandzczi meteorolog, fizyk 1943 - w Auschwitz-Birkenau - Łucja Charewiczowa, docentkô historëcznô, polscza wëdôwka, dzejôrka, konspiratorka 1970 - Bruno Drëwa zastrzélony w Gdinie 1970 - Zbyszek Godlewski zastrzélony w Gdinie
Grabòwò ("Grabòwò Koscérsczé", pòl. "Grabowo Kościerskie") – kaszëbskô wies w Pòlsce, w òbéńdze Kaszëbsczégò Pòjezerzô, pòłożonô w pòmòrsczim wòjewództwie, w kòscérsczim krézu, w gminie Nowô Karczma. Tu je kòscół ë szkòła. 
Płota (we zdrojach: "*Płota", "Plote" 1277, "Plate", "Plathe", "Platow" 1632; pòl. "Płoty", miem. "Plathe an der Rega") - garc w grifiôgórsczim krézu w Zôpadnopòmòrsczim wòjewództwie nad Regą. Lëdztwò gardu: 4.070 (2009) Wiéchrzëzna gardu: 4,12 km2
Szkòckô pardwa ("Lagopus lagopus scoticus") – to je ptôch z rodzënë kùrowatëch. Òna mògła bëc kòl jezora Łebskò w 1901 rokù.
Jaromira Labùdda - (ùr. 24 łżëkwiata 1961) w Wejrowie. Òna skùncziła strzédną szkòłã w Kartuzach, a pòlską filologiã na Gduńsczim Ùniwersytece. Je aùtorką zbiérkù "Kôrba cëchotë" (1986) i jin. Òna napisa ùczbòwniczi do nôùczi kaszëbsczégò jãzëka zacwierdzoné do ùżëtkù w szkòłach przez mynysterstwò np. "Zdrój słowa". Za lëteracką robòtã w 1984 r. òna dosta nôdgrodã Romana Wróblewsczégò. Jaromira Labudda: EDUKACJA KASZUBSKA WCZORAJ I DZIŚ. w: LINGUISTIC REGIONALISM IN EASTERN EUROPE AND BEYOND, Minority, Regional and Literary Microlanguages, edited by Dieter Stern, Motoki Nomachi, Bojan Belić. Peter Lang: Frankfurt am Main 2018, ss. 320 - 334 VIAF Zdrój słowa
K-Meleon je malińczim ë chùtczim internetowim przezérnikã zjisconym pòd GPL ë òpiartim na pòchòdzącym z Mozilli nëkù Gecko na platfòrmã Microsoft Windows, juwerny do Galeona ë Epiphany pòd GNU/Linuksã czë Camino pòd Mac OS X. K-Meleon dôwô mòżnotã brëkòwaniégò ùlëbników z Netscapa, Operë czë MSIE ë dopasowaniégò do se: menu, lëstwë przërëchtënków ë skródzeniów (na swòjizna je sparłączónô z jegò mionã), kòntrolã nad òknama 'popup'. Baro zdatną òsoblëwòtą K-meleona je gwës téż mòżnota parłączenia lënków w karna, przë czim lënczi mògą sã pòwtôrzac w wszelejaczich karnach, przezérnik zamëkô téż w se RSS-czëtôrza. 10 stëcznika 2006 rokù ùkôza sã wersëjô 0.9.2. Òna je òpiartô na Mozilli 1.7.12. W przërówaniém do wersëji 0.9 je pòdniosły bezpiek przezérnika. Historëjô. Wersëje: 0.2 -- 26 lëstopadnik 2000 0.3 -- 9 gromicznik 2001 0.4 -- 9 môj 2001 0.5 -- 26 séwnik 2001 0.6 -- 29 rujan 2001 0.7 -- 30 rujan 2002 0.8 -- 9 lëstopadnik 2003 0.8.2 -- 22 gòdnik 2003 0.9 -- 17 stëcznik 2005 0.9.2 - 10 stëcznik 2006 Starna ùdbë K-Meleon KMeleonWiki Kaszëbsczi dolmaczënk K-Meleona
Bekas ("Gallinago gallinago") – strzédny wanożny ptôch z rodzëznë bekasowatëch. Czedës na łąkach kòl błotów beło czëc bekasa. Na tego ptôcha gôdale téż kòzełk, bo jak òn wësokò lôtôł to béł taczi zwąk jakbë kòzeł bleczôł.
Kamiéń (we zdrojach: "Chamin" 1124, 1140, "Camin" 1159, "Camyn" 1176, "Steinborg" pòł. XIII w., "Cammin"; pòl. "Kamień Pomorski", miem. "Cammin in Pommern") - krézewi gard w Zôpadnopòmòrsczim wòjewództwie nad Dzywną.    Lëdztwò gardu: 9.164 (2009) Wiéchrzëzna gardu: 10,74 km2
Kłosówkò (pòl. "Kłosówko") - je kaszëbską wsą w pòmòrsczim wòjewództwie, w kartësczim krézu, w gminie Przedkòwò.
Anna Maria Jopek (ùr. 14 gòdnika 1970 w Warszawie) je pòlską jazz spiéwôrką. Je białką Marcina Kydryńsczégò. "Ale jestem" (1997) "Szeptem" (1998) "Jasnosłyszenie" (1999) "Dzisiaj z Betleyem" (1999) "Bosa" (2000) "Barefoot" (2002) "Nienasycenie" (2002) "Upojenie" (i Pat Metheny) (2002) "Farat" (live) (2003) "Secret" (2005) "Niebo" (2005) "ID" (2007) "BMW Jazz Club Volume 1: Jo & Co" (live) (2008) "Chwilozofia 32-bitowa" (1996) "Ale jestem" (1997) "Joszko Broda" (1997) "Nie przychodzisz mi do głowy" (1997) "Cud niepamięci" (1998) "Przed rozstaniem" (1998) "Ja wysiadam" (1999) "Księżyc jest niemym posłańcem" (1999) "Na całej połaci śnieg" (+ Jeremi Przybora, 1999) "Nadzieja nam się stanie" (1999) "Smutny bóg" (2000) "Ślady po Tobie" (2000) "Szepty i łzy" (2000) "Jeżeli chcesz" (2000) "Henry Lee / Tam, gdzie rosną dzikie róże" (+ Maciej Maleńczuk, 2001) "Upojenie" (2001) "Na dłoni" (2002) "O co tyle milczenia" (2002) "I pozostanie tajemnicą" (2002) "Małe dzieci po to są" (2003) "Tam, gdzie nie sięga wzrok" (2003) "Mania Mienia" (2003) " Możliwe" (2004) "Gdy mówią mi" (2005) "Niebo" (2006) "A gdybyśmy nigdy się nie spotkali" (2006) "Teraz i tu" (2007) "Zrób, co możesz" (2007) "Skłamałabym" (2007) "Cisza na skronie, na powieki słońce" (2008) "Możliwe" (2009)
Ferdinand Neureiter (1928-2007) – slawista z Aùstrie, znajôrz dzejów kaszëbsczi lëteraturë. "Kaschubische Anthologie", [[Mnichòwò] 1973]. "Geschichte der Kaschubischen Literatur. Versuch einer Zusammenfassenden Darstellung", Otto Sagner Verlag [[Mnichòwò]] 1978 i 1991. "Historia literatury kaszubskiej. Próba zarysu." Pòlsczi dolmaczënk Maria Boduszyńska-Borowikowa, Wydawnictwo Morskie, [[Gduńsk] 1982]. oclc 822806711 ’’Weissrussische Anthologie. Ein Lesebuch zur Weissrussischen Literatur (mit deutschen Übersetzüng)’’, München 1983. "Recepcja literatury kaszubskiej na niemieckim obszarze językowym, [w:] Kaszubszczyzna w świecie." Materiały z konferencji naukowej [[Pilëce]] 1-2 X 1993, [[Wejrowò]] 1994. Z Kaszub do Austrii : korespondencja literatów kaszubskich do Ferdynanda Neureitera / materiały przygotowała, opracowała i wstępem opatrzyła Adela Kuik-Kalinowska ; tłumaczenie listów niemieckich Joanna Flinik ; tłumaczenie listu angielskiego Monika Jones. Gdańsk ; Słupsk : Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie = Kaszëbskò-Pòmòrsczé Zrzeszenié, 2017 Worldcat
Chinowié (pòl. "Chynowie") - to je kaszëbskô wies w gminie Gniéwino, w wejrowsczim krézu pòmòrsczégò wòjewództwa. Mô kòl 500 mieszkeńców. Tu je kùzniô ë pałac. W szôłtëstwië Chinowié je téż wies Chinowsczi Folwark.
Wilno (lët. Vilnius, pòl. Wilno, biôł. Вільня) – stolëca Lëtwë, do 1795 stolëca Wiôldżégò Lëtewsczégò Ksãstwa w Rzeczpòspòlëti Óbëdwóch Nôrodów, òd 1920 do 1922 jakno stolëca Strzédny Lëtwë, w latach 1922-1939 w grańcach II RP (jakno stolëca wileńsczégò wòjewództwa), na Wileńsczim Pòmòrzim, nad Wilią, przë ùbiédze rzéczi Wilejczi. Lëczba miestnëch lëdzy w 2015 rokù wëniosła 542 990. Nôwiãkszé w ùprocemnienim do wiéchrzeznë miasto w krajach Bôłtu, wiôldżé gòspòdarczé, finansowé, industriowé centróm; banowi, dargòwi, fligrowi transpòrt; centróm kùlturë i nôùczi, 8 ùniwersytetów, w tim Wilëńsczi. Je wiôldżim religijnym centróm, przeszło 40 rzimskòkatolëcczich kòscołów, 20 prawòsławnëch cerkwi, 3 żëdowsczé sinagòdżi, karaimskô kienesa. Wilno je òsoblëwie centrum pòlsczi kùlturë i nôùczi na Lëtwie. Dzejają tu chòcbë: Pòlsczé Téatralné Studio, Pòlsczi Téater, Fùndacjô Pòlsczi Kùlturë na Lëtwie, Pòlsczi Ùniwersytet. Miasto mô prawò do aktu wëbieraniô króla. Demògrafia. W Wilnie mieszkô kòl 543 tës. lëdzy (2015). Wikszosc spòleznë (63,2%) to Lëtwini. Mieszkôńcë z jinszëch nôrodów to Pòlôsze (16,5%), Rusczi (12%), Biôłorusëni (3,5%), Żëdzë (0,4%) i jinszé nôrodowòscë (4,4%).   Piérszi spisënk lëdzy béł w 1873 r. Wedle niegò tedë w Wilnie bëło 96 tës. mieszkańców, a w tim wicy niż połwa to Żëdzë . Historiô miasta. Piérszô zmiónka ò miesce pòchôdô dopiérze z 1323 r. z lëstu wiôldzédò ksãca Giedymina do papiéża Jana XXIII. W latach 1365 i 1383 Wilno najachalë Krzëżôcë, chtërny spôlëlë miasto. W 1387 rokù Lëtwa przëjãła chrzest. W tim téż rokù Wilno nabëło magdebùrsczé miejsczé prawa. W 1419 rokù ksążã Witóld zaczął bùdowac piérszi mùrowóny zómk, pózni zwóny Dólnym. Nawetka pò smiércë Witolda (1430) Wilno òstało sedzëbą wiôldżich lëtewsczich ksãżątów. W 1441 Kadzmiérz Jagiélónczëk pòtwierdzył miejsczé prawa. W latach 1503-1522 òstałé wëbùdowòné òbronné mùrë. W czasach zëgmùntowsczich nôbarżi zmieniwało sã miasto. Pòwsta tedë mennica, arsenał, młinë, mòst na Wilejce, wiele szpitalów i pałaców. Robielë przë tim architekcë i italsczi wërzinôrze. Wilno òd tegò czasu je miastem wiele nôrodów. W 1579 rokù król Sztefón Batori Akademiã, chtërną prowadzëlë jezuicë, a je ùzémkiem Wilensczégò Ùniwersytetu.   Rozrost Wilna zatrzëmôł wiôldżi òdżin w 1610. A téż wiele lëdzy w 1655rokù wëmòrdowalé Rusczi. W 1795 r. nalazło sã w rusczim zabòrze, a jesz bëło stolëcą gùbernii. W XIX stalatim Wilno bëło môlã, dze rozwiajało sã wiele patrjiotnëch òrganizacëjów, przëkładno filomatów, filaretów. Pò lëstopadnikòwim pòwstanim Rusczi zamklë ùniwersytet. Òb czas stëcznikòwégò pòwstaniô w òkòlim Wilna dzejałë sã òstré wòjarze. W latach 1915-1918 r. Wilno zajimalë Niemcë. Òb czas wòjnë 1920 dobëła je Czerwònô Armia, i tak téż bëło w 1939 rokù drëdżi rôz. Sowiecë przëkôzalë miasto Lëtwinóm. Pòzni òb czas wòjnë wiele lëdzy wësedlono, a miasto òstało zbómbardowóné. Pò 1944 r. zaczãlë miasto zamieszkiwac Lëtwinowie i Pòlôszë. Òd 1917 r. Wilno je stolëcą samòstójny Lëtwë. Stôrodôwnotë. W 1994 rokù Wilno òstało wpisóné na spisënk swiatowi spôdkòwiznë UNESCO. W miesce je kòl 40 kòscołów. Wieża Giedymina Kòscół sw. Anë Kòscół sw. Francëszka i sw. Bernata Kòscół sw. Mikòłaja Dólny zómk Kaplëca sw. Kadzmiérza Wilensczi Ùniwersytet Kòscół p.w. Wniebòwzãca NMP Kòscół sw. Michała Mònastér sw. Dëcha Cerkwiô i klôsztór Bazylianów Kòscół sw. Jakùba i Filipa Kòscół sw. Jana Chrzcëcela i Jana Éwagelistë Kòscół swiãti Katarzënë Kòscół sw. Piotra i Paùla Kòscół sw. Rafała Kòscół sw. Teresë Bazylika sw. Stanisława i Władisława Rôtësz Pôłôc w Werkach Ewangeléckò-refòrmòwóny kòscół Chùralnô synagòga Aùgbùrskò-éwangelicczi kòscół Filharmòniô Mùzeùm Òfiar Lëdzczich mòrdów Wniesenié Trzech Krziżi Bernardinsczi smãtôrz w Zarzéczu Smãtôrz na Antokòlu Smãtôrz Piotra i Paùla Smãtzôrz sw. Rafała na Pióromònce Smãtôrz na Kalarëji Ewangelëcczi smãtôrz Karaimsczi smãtôrz Żëdowsczi smãtôrz Mùzelmańsczi smãtôrz Wilno w „Geògraficznym słowarzu Pòlsczégò Królestwa i jinëch słowiańsczich krajów”
Mikroskòp - je zbùdowóny z òpticznëch dzélów: òkùlôru, òbiektiwù, kòndensora, zakriwka i wiele razy szpédzelka, a téż mechanicznëch dzélów: stoliczka, sztatiwù z pòdstôwką, rewòlweru, makro- i mikrometricznëch szruwów. Jak sã robi òbserwacje i ùżiwô mikroskòpù mòże widzëc môłé òbiektë na przëmiar bakterie. Na môłim spòdlowim szkle je preparat, na chtërnym wiele razy je cenczé przëkriwkòwé szkło. To razem kładze sã na stoliczku i przëcyskô pajkama. Encyklopedia Guinnessa [aut. tekstów: Ian Crofton et al. ; przekł. Michał Bank et al.]. Sopot, Warszawa Wydanie polskie: 1991, s. 33.
Wilczô jagòdô ("Atropa belladonna" L.) - to je wielelatnô roscëna z rodzëznë lilkòwatëch ("Solanaceae"). To zort roscënë z rodzëznë psiankòwatëch (Solanaceae). Mô wiele pòzw: wilczô wisznia, wilczô jagòdô, psinczi, lesnô tobakô, belladònna. Wëstãpùje w Eùropie, Afryce Nordòwi, Azji. W Pòlsce ùważanô je jako rosëna ùprawnô i dziczejącë. Wëstãpùje przede wszëtczim w południowej cządze krója. Jes to roscëna rzadkô, òbjãtô òchróną. Wszëtczi czãsce roscënë są trującë. Spisënk zamkłoscë"' "[zatacë]" 1. Systematika 2. Mòrfòlogiô 3. Biologiô i ekologiô 4. Wëstëpòwanié 5. Zagrożenia i òchronô 6. Zastosowanié 7. Ciekawostczi 8. Przëpisë Systematika[edicëjô | edytuj kod] • Domena - eukarionty • Królestwo - roscënë • Klad - roscënë naczyniowe • Klad - Eùphyllophyta • Klad - roscëne nasienne • Klasa - okrytonasienne • Klad astrowe • Rząd - pisankòwce • Rodzëzna - psiankòwate • Zôrt - pòkrzyk • Gatunek - pòkrzyk wilczô jagòdô Mòrfologia Wëzdrzatk Przëpòminô niewësoczi krzôk, wësokòsc òd 50 do 150 cm. Mô lilewi, rozgałãzniony chłąd. Lëste są jajowati, ciemnozielony ë mają lawetka 25 cm długòsce. Rozmùrzdzony wëdzielają wónią. Kòrzeń W pierwszym rokù palowy, rozgałãziony. W latach nastãpnëch rosną gałãzësté kłącze ò strzédnicë do 7 cm, chtërnen mô wiele kòrzenie bòcznëch, z kilkùnastoma stożkama wzrostu. Kwiôtë Pójedincze ósadzoné w kątach rozgałãzien i kątach ògònkow lëstowëch na krótczich, zwisôjących szëpùłkach. Kielëch zelony, trwałi, òtaczającë brzôd, głãbòkò rozciãtë do 2 cm długòsce, kórónô beczułkòwatô-dzwónkówatô, płôtczi krótczié ë ù górë brudnolilowi, u pódstôwë brązowożółti. Kòróna òpadô. Prãcëków piãc, nitczi ù dołu òmszone, wëgãti, słupek jeden z lilową szijką. Kwiôtë w ksztôłce dzwoneczków pòjawiają sã w czerwincu ë lëpińcu. Brzôdë Lilowòczôrné, błëszczącë, wielonasienna jagòda wielkosce wiszni. Òwòc mô słodczi smak. Nasionô drobné, nerkòwati, brunatne. Biologiô i ekòlogiô [edytuj | edytuj kod] Rozwój Bylina, hemikryptofit. W Pòlsce kwitnie w czerwincu ë lëpińcu. Kwiôtë zapylane są przez òwôdë, czasem dochòdzi do samozapylenia. Cechë fitochemiczné. Je to roscëna trującô. Nôwiãkszi stãżenie trującëch alkaloidów znajduje sã w kòrzeniach ë òwòcach. Òwòce zawierają atropinę, pòzostôłi òrganë – hioscyjaminã. Kòrzenie wyróżniają sã òbecnoscą wiãkszych ilości ùbòcznych alkaloidów wzmacniających działanié hioscyjaminë na miãsnie. Działanié szkòdliwe alkaloidów pòwòduje pòrażenie mózgòwia,miãdzëmózgòwia i rdzenia przedłużonégò oraz pòrażanié ùkłôdô òbwòdowégò. Dôwkô smiertelnô to 10–20 òwòców ù dorosłëch i 3–4 u dzëcë. Òbjôwë zatruciô - mòcné pòbùdzenié, halucynôcje, nôpôd szału, swiatłowstrãt, zabùrzenia mòwë, a w kùńcu ùtrôtô przëtomnoscë ë w skrôjnych przëpôdkach zgón w wynikù pòrażenia òddechù pòdczas spiączki. Wëstëpòwanié Wëstãùje w miescach wilgòtnych, zacienionych, z żëzną glebą. Wilczô jagòdã mòżnô spòtkac przede wszëtczim na krôncach lasow i nô lesnëch pòrãbach. Zagrożenia i ochrona [edytuj | edytuj kod] Roscëna òbjãtô je w Pòlsce òchróną òd 1957 rokù. W latach 1957–1995 znajdowôła sã pòd òchróną czãsciową, pòźni do 2014 rokù pòd òchróną scësłą, a òd 2014 rokù pòdlegô òchronie czãsciowej. Zagrożeniem dlô gatunkù bëł zbiór roscënë jakò surowca dlô przemysłu farmaceutycznégò, bëwałô téż niszczenô przez lëdzë ( to je pòtrus). Wëstãpùje na terenach chronionych, np. w Roztoczansczim, Òjcowsczim i Pienińsczim Pôrkù Narodowym. Zastosowanié [edytuj | edytuj kod] To je roscëna leczniczô ë słurzëła jako surowiec zelarsczi. Pòzwa z łacëznë Atropa wëwodzy sã òd miona jednej z trzech grecczich bòdziń przeznaczenia. Atropos bëła tą, chtërna decydowała o żëcy. Druga czãsc nazwy belladonna to pò łacënie „piãknô pani” , bò Rzymianki użëwałë wëciągów z ti roscënë jakò kòsmetikù rozszerzającégò òczë i nadającégò im blask Jej pòtrusowé jagòdë służëłë do trucia wilków, stądka pòlskô pòzwa wilczô jagòda. Ciekawostczi Kòzë i bażantë mògą jesc wilczã jagòdã, ta roscëna nie je dlô nich pòtrusã. Wilcza jagoda w tekstach kultury: León Òssowsczi, Wilczé jagòdë, pòwiésc, 1987 Sewerinô Szmôglewskô, Wilczô jagòda, pòwiésc, 1977
Stanisłôw Janke (ùr. 20 strëmiannika 1956 w Kòscérznie) - kaszëbsczi pòéta, runita, dolmacz, lëteracczi kritik, gazetnik, dzejôrz kaszëbsczi lëteraturë. Je aùtorã rozmajitëch wiérzt - zbiérkù "Ju nie jem motélnikem" i jin., teroczasny prozë "Łiskawica" i "Psë". Pisôł téż dlô dzôtk - "Żużónka jak mrzónka" (1984). To je pierszi kaszëbsczi pòéta, co dolmaczi Mickiewicza. Z ukraińsczégò przedolmacził T. Szewczenczi Zanobit (kasz. Zôpis). Jegò wiérztë są dolmaczoné na: bretońsczi, fińsczi, islandzczi i piemòncczi. Je w Radzëznie Kaszëbszégò Jãzëka. Stanisłôw Janke póchòdzy z Lëpùsza, a mieszka w Wejrowie. Dostôł wiele nôdgrodów, jakò Medal Stolema w 1991 rokù, nôdgrodã Lëteracczi Grif za dolmaczenie „Pòna Tadeusza” na kaszëbsczi, nôdgrodã Kaszëbsczi Grif, nôdgrodã Remusa i jin. Ju nie jem motélnikem - 1983 Żużónka jak mrzónka - 1984 Kol kuńca wieku - 1990 Do biôłégo rena - 1994 Krôjczi pôjczi - 1997 Piesniodzejanié - 2003 Pò mie swiata nie mdze - 2007 Łiskawica - 1988 Psë - 1991 Żôłti kam - 2014 Żółty kamień (Żôłti kam) - 1998 Lelek - 2001 Piękniewo (Snôżnewò) - 2005 Droga do Korony (Stegna do Koronë) - 2008 Szescdzesątka - 2016 Kaszëbsczi Gòdnik 1970 - 2016 Poczt kaszëbsczich pisarzë (z Maciejã Tamkun) - 2016 Adóm Mickiewicz, Krimsczé sonetë - 1998 Adóm Mickiewicz, Òda do młodectwa - 1998 Adóm Mickiewicz, Pón Tadeùsz - 2010 LC Worldcat Stanisłôw Janke (pl)
Zelińtë (abò téż: Mòrsczé Psë) - familiô susków. W Bôłce żëją przede wszëtczim zwëkłi zelińt i szari zelińt. Encyklopedia audiowizualna Britannica : zoologia. Cz. 1 / [zespół autorów i tłumaczy Wojciech Bresiński et al.], Poznań : Wydawnictwo Kurpisz, 2006, s. 44
Drgùba - to je séc do łowieniô wikszëch rëbów, ją mògł wstawic na noc. Ernst Seefried-Gulgowski, Von einem unbekannten Volke in Deutschland. Ein Beitrag zur Volks- und Landeskunde der Kaschubei /Izydor Gulgowski, O nieznanym ludzie w Niemczech. Przyczynek do ludoznawstwa i krajoznawstwa Kaszub, przekład M. Darska-Łogin, red. naukowa i wstęp J. Borzyszkowski, Berlin 1911 - Gdańsk 2012, s. 95. Bernard Zëchta.
Gduńsk, "kv. Gdúnjsk" (pòl. "Gdańsk", łac. "Gedania" abò "Dantiscum", miem. "Danzig") - je nôwikszim gardã ë historëczną stolëcą Pòrénkòwi Pòmòrsczi ôs kaszëbsczi miészëznë. Je pòłożony na pôłniowim sztrądze Bôłtu, przë ùbiedze rzeczi Wisłë. Jegò pòrénkòwi part je na Zëławach ë Wislóny Sztremlëznie, a zôpadny na ùrzmach Kaszëbsczi Wëżawë. Òd 1999-gò rokù Gduńsk mô sztatus gardu na prawach krézu ë je stolëcą pòmòrsczégò wòjewództwa. Tu je Marszałkòwsczi Ùrząd Pòmòrsczégò Wòjewództwa. VII wiek - pòmòrsczé plemiona przëcygłë nad pôłniowi sztrąd Bôłtu X wiek - pòwstôł òbarny gard Pòmòrzanów 970-980 - Mieszkò I òpanôwôł Pòrénkòwą Pòmòrską 997 - prasczi biskùp Wòjcech zatrzimôł sã w gardze, z negò rokù pòchôdô pierszô zmiónka ò gardze "Gyddanyzc" w żëwòce swiãtégò Wòjcecha 1013 Gduńsczé Pòmòrzé òstało przëłączoné do kùjawsczégò biskùpstwa Gduńsczé Pòmòrzé òdzwëskało samòbëtnosc òd Pòlsczi 1047 - pòlsczi ksyżëc Kadzmiérz I Òdnowicél przëłączëł Pòrénkòwą Pòmòrską do swòjégò państwa 1093 - pòlsczi ksyżëc Władisłôw I Herman wëdôł rozkôz spôleniô gardów w Gduńsczi Pòmòrsce 1120 - Bòlesłôw Krzëwògãbi dobéł w wòjnie z Pòmòrzanama 1236 - Lubecczé gardowé prawo 1308 - Krzëżôcë zajãlë gard 1361, 1378, 1411, 1416 - rëchawë procëm Krzëżôkom 1454 - Gduńsk òdpòjãti przez pòwstańców Prësczi Zrzeszë 1457 - Wiôldżé Privilegium pòlsczégo króla Kadzmierza ë miono "Królewsczi Pòlsczi Gard Gduńsk" 15 séwnika 1463 - gduńskò-jelbiąskô flota (25 òkrãtów) pòbiła krzëżôcką flotã (44 òkrãtów) na Wislanim Zôlóju 19 rujana 1466 - znôw w Pòlsce pò tornsczim spòkòju 18 czerwińca 1568 - 13 frajbitrów z Gduńska napadło na kaszëbsczich lëdzy, a pòtemù bëło ùkôróné. W tim czasu mòcny béł tu mieszczónowi stón 1807-1815 - Wòlny Gard Gduńsk Napòléòna 1904 - Gduńskô Pòlitechnika 1920-1939 - Wòlny Gard Gduńsk 1929 rokù bëłë m.jin. tu sarcësté mrozë (s. 4 Port gdański odcięty od komunikacji ) 1 séwnika 1939 - òbarna Westerplatte ë zôczątk II Swiatowi Wòjnë 28 strëmiannika 1945 - przejãcé Gduńska przez pòlsczé ë sowiecczé wòjskò (gard znikwiony w 60 proc.) 1970 - sztrajk robòtników w Gduńsku ë w całi Pòmòrsce (Gòdnik 1970) 22 séwnika 1980 - w Gduńsczi Zdrzëtni Lenina pòwsta samòstójnô samòsprôwnô warkòwô zrzesz "Solidarnosc" 2008 - òb lato cuchem "Transcassubia" przëjachelë do Gduńska Kaszëbi z rozmajitich strón W strumiannikù 2011 rokù przë drogach do Gdùńska mógł pòtkac nôpis: „Gduńsk – stolëca Kaszëb wito”. W gduńsczich szkòłach téż mòże sã ùczëc kaszëbsczégò. W 2013 r. w szesc spòdlecznëch szkòłach ùczëło sã kaszëbsczégò jãzëka 143 dzecy. Òd dłëgszégò czasu (2017) tu są bilietë ZTM z kòmùnikatã w kaszëbsczim jãzëkù. Bùdżetowé wzątczi (2004 plan): 1.157.854.849 zł Bùdżetowé wëdôwczi (2004 plan): 1.097.405.739 zł Ekònomijô. Gduńsk je nôwikszim mòrsczim pòrtã w Pòlsczi, hewò je téż wiôldżé latawiskò (Port lotniczy Gdańsk im. Lecha Wałęsy - kòd IATA: GDN, kòd ICAO: EPGD). Sambòr I Mscëwòj I ksyżã Swiãtopôłk II Wiôldżi ksyżã Mscëwòj II biskùp Moritz Ferber malownik Vredemann de Fries (1527-1606) pisôrz, teoreta lëteraturë Marcën Opitz (1597-1639) architekta Ôbram van dem Block architekta Antón van Obbergen bòtanik, kùpc Jakùb Breyne ("Jacobus Breynius Gedanensis" ùr. 1609 – ùm.1657) astronóma Jan Heweliusz (1611-1687) fizyk Gabriel Fahrenheit (1686-1736) pisôrka Luiza Gottschedin (1713-1750?) malownik Daniel Chodowiecki (1726-1801) pisôrka Johanna Schopenhauer ( 1766-1838) filozófa Artur Schopenhauer (1788-1860) kòlekcjonéra dokôzów kùńsztu Lesser Giełdziński (1830-1910) gazétnik, apartnik Fric Jaenicke (Poguttke) (1885-1945) pisôrz, noblista Günter Grass (1927-2015) pòlitikôrz, noblista Lech Wałęsa (1943) pòlitikôrz, dzejopisôrz Donald Tusk (1957) wërzinôrz Jan de Weryha-Wysoczański (1950) first lady Jolanta Kwasniewska (1955) teatrownik Krzysztof Kolberger (1950-2011) szportówca Dariusz Michalczewski (1968) pisôrz, dzejopisôrz Jerzy Samp (1951) òkrãtownik Ludwik Prądzyński (1956) Minda Fôrwôter Nowô Bënowô Nierzejô Stôrodôwnotë ë turistné atrakcëje. Jiné. Przësłowié: Nié òd razu Kraków zbùdowalë, ale Gduńsk òd razu zbùrzëlë. Miona gardu w zdrojach. Jinsze miona gardu to téż: Gdańskò, Gdańsk, Gdôńsk, Gdąńskò. We zdrojach: "Gyddanyzc" 1000; "Kdanzc" 1148; "Danzko" 1180; "Gdanzc" 1188; "Gdantz" 1198 (kòpijô z XIII w.); "Danzk", "Gdanensis" (adj.) 1209; "Danzk" 1209 (kòpijô z XIII w.), "Danzc" 1209 (kòpijô z XIII w.); "Gdanizc" kòl 1220; "Dancek" 1224, "Danczk" 1224, "Gdanensis" (adj.) 1224; "Gedanensis" (adj.) 1235, "Gdancz" 1235 (fals. z XIV w.) ; "Gdansk" 1235; "Gdanzc" 1238; "Danzeke" 1248; "Danzk" 1263; "Danceke" 1263; "Gdanzke" 1267; "Dantzik" 1268, "Gedanck" (3x) 1268; "Gdansk" 1268; "Gedanensis" (adj.) 1271; "Danzceke" (2x) 1272; "Danczk" 1279, "Danense" (adj.) 1279; "Dancezc" 1281; "Gdanchek" 1283 (kòpijô z XIII w.), "Gdanchez" 1283 (kòpijô z XIII w.); "Danceke" 1285; "Gdanzeke" 1285; "Gedanensis" (adj.) 1289, "Gdancz" 1289; "Dantzk" 1290, "Gedanensis" (adj.) 1290; "Gdanzech" 1291; "Danzke" 1292 (kòpijô z XVI w.), "Dantzke" 1292 (kòpijô z XVI w.), "Danzig" 1292 (kòpijô z XVI w.), "Dantzig" 1292 ( kòpijô z XVI w.) ; "Danzich" 1294, "Gdanensis" (adj.) 1294; "Gdantzik" 1295; "Gedansk" 1298, "Gdanensis" (adj.) 1298; "Dansk" 1298; "Gedanensy" (adj.) 1298; "Gedanensi" (adj.) 1301; "Gedani" 1303; "Gdansco" 1310; "Danzik" 1310, "Danzich" 1310; "Dancz" 1323; "Gdantczk" 1325 (kòpijô z XV w.); "Danth" 1326–7; "Gdans" 1334 (kòpijô); "Danzk" 1342 (falsyfikat?); "Danczc" (1342, kòpijô z XV w.), "Gdanczk" (1342, kòpijô z XV w.), "Gdanczc" (1342, kòpijô z XV w.); "zu Dantzke" 1351 (kòpijô z XVII w.); "zu Dantzigke" 1357 (kòpijô), "Dantzke" 1357 (kòpijô); "Danck" kòl 1360; "Danske" 1387; "Gdanczk" 1434; "Gdansk" 1435; "Gdansko" 1457; "Dantzigk" 1471; "w gdanszkv" 1480; "Gdana" 1483; "Gdanysk" 1483; "Gdanum" 1510–29 ; "Gdańsk" 1565; "do Gdańska" 1565; "Gedanum" 1570; "do Gdańska" 1615; "pode Gdańskiem" 1615; "Gedanensi" (adj.) 1624; "do Gdańska" 1664; "Danzig" kòl 1790; "Gdańsk, niem. "Danzig" 1881; "Gdańsk, niem. "Danzig" 1951; "Gdansk" 1980; "Gdąnsk, pòrébacku Gdunsk" (Cenôwa); "Gdônsk" (Ramułt), "Gdąnsk" (Ramułt), "Gdąńsk" (Lorentz), "Gdąńskò" (Lorentz), "Gdańsk" (Lorentz), "Gdańskò" (Lorentz); "Gduńskò" (Rospond) 1984; "Gdińsk" (Zëchta), "Gduńsk" (Zëchta), "Gdunsk" (Zëchta), "Gdóńsk" (Zëchta). Gdiniô Sopòt L. Krzyżanowski: Gdańsk, Sopot, Gdynia. Przewodnik ("Sport i Turystyka", Warszawa 1970)
Recz (w zdrojach: "castri de Rez" 1270, "Rzecz" 1575 (1579), "Rezecz" 1578, "Retz", "Reez", "Reetz"; miem. "Reetz"; mòżebné kaszëbsczé pòzwë: "Recz", "Rezecz", "Rzécz") – gard w chòsczeńsczim krézu w Zôpadnopòmòrsczim wòjewództwie nad Jiną. Lëdztwò gardu: 2.971 (2009) Wiéchrzëzna gardu: 12,40 km2
Kaszëbsczi jãzëk. W kòscele "Pater noster" w Jerozolëmie je tôfla, a na ni "Òjcze nasz" pò kaszëbskù. Òjcze nasz, jaczi jes w niebie, niech sã swiãcy Twòje miono, niech przińdze Twòje królestwò, niech mdze Twòja wòlô jakno w niebie tak téż na zemi. Chleba najégò pòwszédnégò dôj nóm dzysô i òdpùscë nóm naje winë, jak i më òdpùszcziwómë naszim winowajcóm. A nie dopùscë na nas pòkùszeniô, ale nas zbawi òde złégò. Amen. Tôfla w Jerozolëmie (csb) Florión Cenôwa:"Xążeczka dlo Kaszebov przez Wojkasena", 1850 Gduńsk, s. 4 Πάτερ ἡμῶν ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖς ἁγιασθήτω τὸ ὄνομά σου· ἐλθέτω ἡ βασιλεία σου· γενηθήτω τὸ θέλημά σου, ὡς ἐν οὐρανῷ καὶ ἐπὶ τῆς γῆς· τὸν ἄρτον ἡμῶν τὸν ἐπιούσιον δὸς ἡμῖν σήμερον· καὶ ἄφες ἡμῖν τὰ ὀφελήματα ἡμῶν, ὡς καὶ ἡμεῖς ἀφίεμεν τοῖς ὀφειλέταις ἡμῶν· καὶ μὴ εἰσενέγκῃς ἡμᾶς εἰς πειρασμόν, ἀλλὰ ῥῦσαι ἡμᾶς ἀπὸ τοῦ πονηροῦ. ἀμήν. Pater noster, qui es in caelis sanctificetur nomen tuum; Adveniat regnum tuum. Fiat voluntas tua sicut in caelo et in terra. Panem nostrum quotidianum da nobis hodie. Et dimitte nobis debita nostra, sicut et nos dimittimus debitoribus nostris. Et ne nos inducas in tentationem, sed libera nos a malo. Amen.
Wësokô (we zdrojach: "Visoka" 1260, "Vyssoka" 1366, "Noua Wyszoka" 1521, "Wissoka" 1578, "Wysoka", "Wissek"; pòl. "Wysoka", miem. "Wissek") - garc w pielsczim krézu we Wiôlgòpòlsczim wòjewództwie.    Lëdztwò gardu: 2.728 (2009) Wiéchrzëzna gardu: 4,82 km2
Rewòkół to je grzëpa w pòmòrsczim wòjewództwie, w stôłpsczim krézu, w gminie Smôłdzëno, na chtërny bëło czedës sanktuarium. Róża Ostrowska, Izabella Trojanowska: Bedeker kaszubski, Wydawnictwo Morskie, Gdańsk 1974, s. 363
Angelina Jolie, (ùr. 4 czerwińca 1975) je amerikańską teatrownicą. Òna je pôrã razy rozlazłô z chłopama i mô dzecë.
Nimbostratus (Ns – warstwòwô-deszczowô chmùra) je chmùrą niską z cemnoszarich warstwów, chtërna zwiksza czësto zacygô niebò. Òna je z kroplów wòdë i krisztalków lodu. Przë ni je òpôd deszczu abò sniegù. Òna je na wiżë 200 - 500 m, a nawetka na 3 km.
Zwëczajny fazan ("Phasianus colchicus") – to je strzédny ptôch z rodzëznë kùrowatëch ("Phasianidae"). Na niegò sã jachtuje.
Cëchô noc - aùstrëjackô, nôbarzi znanô kòlãda z 1818 rokù , chternô pò miemieckù sã zwie "Stille Nacht". Słowa.   Cëchô noc, swiãtëchnô noc. Wszëtcë spią, dwòje żdżą. Józef z Nôswiãtszą Mariją zdrzą, Jezëska òczka w kùmkù jak spią. Spijże w ùbëtkù spij. spijże w ùbëtkù spij. Cëchô noc, swiãtëchnô noc. Bòżi Syn smieje sã. Miłi gòwôr z gąbczi je czëc, ters ju lepi nóm bãdze żëc. Jezës sã naj ùrodzył, Jezës sã naj ùrodzył. Cëchô noc, swiãtëchnô noc. W chtërny swiat dostôł lãk. Ze złocëstëch niebiesczich gór dóbr skòpicą nóm zesłôł Bóg. Łasczi sëpôł jak sniég, łasczi sëpôł jak sniég. Cëchô noc, swiãtëchnô noc. Wiôlgą mòc miełosc da. Ceszbã zrobił nama dzys Tatk, Jezës zjawił sã jaknò naj brat. Grzészny zbawic nen swiat, grzészny zbawic nen swiat. Cëchô noc, swiãtëchnô noc. Przóde ju kòżdi żdôł. Żebë minął Tatka górz, przebaczeni nastôł sztót. Swiatu Sëna Bóg dôł, swiatu Sëna Bóg dôł. Cëchô noc, swiãtëchnô noc. Pasturkóm wiédzã dôł. Alleluje milëchny tón, chtëren zwãczôł miło jak zwón. Jezus Zbôwcą sã stôł, Jezus Zbôwcą sã stôł.  
Kùkówka czubatô Z Wikipedia Kùkówka czubatô ( "Clamator glandarius)" – to je ôrt ptôcha z rodzëné "Cuculidae". Spisënk zamkłoscë: ▪ 1 Wëstãpowanie ▪ 2 Pòzdrzatk ▪ 3 Biotop ▪ 4 Gniôzdo ▪ 5 Co lubi jesc kùkówka ▪ 6 Òbaczë téż : ▪ 7 Przëpisë Wëstãpowanie. Zamieszkùją Jiberijsczi Półòstrów, pôłnié Półòstrowù Bałkańsczégò, Azjã Mnijszą, BWschód ë nordową Afrikã. Pòpùlacje pôłniowo-eùropejsczé zëmùją w Pôłniowi Africe (na pôłnié òd Saharë). Do Pòlsczi przëlatëje z rzôdka. Czasã mòżna ją téż pótkac w jinszich krézach Eùropë Zapódny ë Westrzédny. Pòzdrzatk. Wësmùkłi cało, werazny czubk głowë i werazny schòdkòwóny ògón z biôłim òbrzeżeżenim. Czubk, wiérzch i bòczi głowë szaré, szëja ë piers żôłtawobiôłé, wiérzch cała rdzowòòliwkòwi z biôłima plamkama, chtërne czasã mògą bëc drobni, a Nieczedë twòrzą wiôldżé biôłi pòla charakteristiczny dlô sedzący, abò lecący sroczi (co mòże zmilëc na pierszi wezdrzatk). Spódk cała wiedno jednofarwny – biôłi, na szëji i gardle òchrowi nalot. Z daleka dozdrzelałi ptôch je szari, a młodi mô cemnijszi ùbarwienié – szëja ë piers so barżi apfelzynowi, a lotczi I rzãdu rdzawòbruny. Gatënk nen pòdobny je do kùkówczi zwëczjany òd chtërny je równak wikszi i mô wãższi, długszi ògón. Jéj szerszi skrzidła so mnij spiczasto zakùńczony. W spòczinkù przëpòminają srokã, le w pòrównanim z jéj cãżczim lotã kùkówka czubatô wiele lepij przemieszcziwô sã w lefce. Westrzód lesnëch gałązy i krzôków rëchù sã lekkò , chùtkò ë bez wikszich przeszkòd. dłëgosc cała ok.40 cm szerokòsc skrzidłów 63 cm wôga ok. 130-192 g Miara. Nimò swòji pózwë rodzajowi i spòkrewnieni òdgłosë tegò gatënkù nijak ni przëbôczają kùkaniégò kùkówczi zwëczajny. Pòdobny so barżi do skrzeczeniô (òkresliwany czasã jakno szczekani) sroczi. Teritorialny spiéw samca to głëchi, òpadający „ki-u”. Szorstczé òdgłosë przëbôcziwają „kakakarrkarr”. Zawòłanié òstrzegawczi zbliżony je do głosu warnë – „krak”. Biotop. Sklëniący lasë lëscasti, terenë òdemkłi ò pòjedincznëch krzach, parczi ë aleje. Zamieszkùje niższi geògrafni szérze – terenë z pniama i dãbama kòrkòwima pòdobnimado sawannë, wrzosowiska z wësoczima krzama, zarostë òliwny, a téż òbrzeża òsedli wkół chtërnëch nalézc mòżna parczi. Gniôzdo Lãgòwi cezożëwicel, skłôdający jaja wnetka wiedno w gniôzdach ptôchów krukòwatëch (robi to samica) – gapë, sójczi, warny, sroczi, sroczi mòdrawi, a w Africe téż błëszczaków. Zôden z nëch gatënków nie mô swiądë, że w swim gniôzdze wesôdô jedno, abò czile cëzëch jôj kùkówczi. Jéj pisklãta wëzdrzą wnetka tak samò i òdzëwają sã na ôrt przëbliżony do młodëch gòspòdôrza. Młodé òbù gatënków w jednym lãgù wëchowùje sã zgòdno. Wënikù to z tegò, że wiôldżi krukòwati przënoszą swym dzôtkòm na teli wiele jestkù, że starcza gò dlô swòjich i adoptowónëch młodëch. To samica kùkówczi czubati równak bë znikwiec kònkùrencjã w przëbrónym lãgù sama nikwi, abò wërzucô jôjka gòspòdarzi. Zachòwanié rozrodczi je pòdobny do lãgù kùkówczi zwëczajny, chòc ta drëgù za gniôzda zastãpczi wëbierô lãdżi warblowatëch, a jéj pisklãta wërzucają swòje przëbróné rodzeństwò, abò jaja z gniôzda, bò rodzëce warblowatëch zaòstałebë z karmienim swòjich piskląt ë kùkówczëch. Skłôdô kòl 9-25 jôj. Kùkówka w kòżdim gniôzdze skłôdô czile jôj, w procemnoscë do kùkówczi zwëczajny (krukòwati so wikszima rodzëcama i przënoszą wicy jestkù). Jaja so wësôdiwóné òd 12 do 15 dniów. W jednym gniôzdze je do trzech piskląt kùkówczi czubati, pòchôdającëch prôwdobòdobnie òd różnëch samic. Pisklãta òpùszcziwają gniôzdo pò kòl 18 dniach. Co lubi jesc kùkùwka czubatô Wiôldżi òwadë i jich larwë, mnijszi krãgòwce. Dieta òbù kùkówków – zwëczajny ë czubati – je pòdobnô, chòc na drëgù łapie wiãkszi stawònodżi, a jéj pisklãta w gniôzdze karmioni so szczątkama ùpolowónëch krãgòwców. Czej wrócą z zëmòwiska przëlôtają nôczãscy do sklëniącëch lasów chòjnowëch, gdze szëkają, żëwiącëch so chòjanama, włosatëch wąsewniców, chtërne akùratno te wëchôdają ze swëch môlów zëmòwaniégò. Westrzód wiôldżich òwadów łapią wôżczi i skôkôłczi. Mògą też chwëtac môłi wieszczórczi. W Pòlsce òbjãti scësłą òchroną gatënkòwą a téż wëmôgający òchronë czinny. Òbaczë tëz: ptôché Polsczi "Kùkùwka zwëczajnô" Przëpisë "Clamator glandarius ( http://itis.gov/servlet/SingleRpt/SinglerRpt?search_topic=TSN&search_value=554674), w: Integrated Taxonomic Information System (ang.)" Clamator glandarius ( "http://www.iucnredlist.org/details/142241/0""). " Czerwona Ksiéga Gatunków Zagrozonych (IUCN Red List of Threatened Species( (ang.). Rozporzadzenie Ministra §rodowiska z dnia 6 października 2014r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierzat ( Dz.U. z 2014r. poz.1348 ( "http://isap.sejm.gov.pl/detailsServlet?id=WDU20140001348") Bibiografia Pavel Vasak : "Ptaki leśne".Warszawa: Delta, 1993. ISBN 83-85817-28-X. Klaus Richarz : "Ptaki- Przewodnik." Warszawa: Muza, 2009. IBSN 978-83-7495-018-3.
Tripel (" Gonorrhoea") - je chòroscą ù lëdzy. Jegò lékarzenié je mòżlëwi. Do chòroscë doprowôdzy bakteria " Neisseria gonorrhoeae". Ta chòrosc biwô m.jin. w Africe, ale mòże bëc na Kaszëbach.
Mùzeùm Miniaturowégò Profesjonalnégò Kùńsztu Henrik Jan Dóminiôk w Tichach (pòl. "Muzeum Miniaturowej Sztuki Profesjonalnej Henryk Jan Dominiak w Tychach") – to je mùzeùm kùńsztu (artistny ùróbk), institucjô pòwòłónô do zbiéraniô, badérowaniô, a téż òpieczi nad òbiektama, chtërne mają gwësną historëczną abô pòsôdają wësoką artisticzną wôrtosc dlô kùlturowi spôdkòwiznë całégò swiata. Òstało założoné przez Henrika Jana Dóminiôka w 2013 r. w Tichach (to je gard, w chtërny je sedzba Mùzeùm) w szląsczim wòjewództwie w Pòlsce (je państwã w Westrzédny Eùropie nad Bôłtã), a zajimô sã rozkoscérzanim kùlturë m.jin. w kraju ë za grańcą. Dlô realizacji sztatutowëch célów Mùzeùm wespółrobi z wielnyma kùlturowima karnama i ùsôdzcama, nôbarżi w [[Pòlskô|Pòlsczi Repùbliczi]], na przëmiôr w: Mùzeùm Nowô Ruda w [[Dólnoszląsczé_wòjewództwò|dólnoszląsczim wòjewództwie]], a téż Mùzeùm w [[Jéżowe]]m ([[pòdkarpacczé wòjewództwò]]). W jegò bògatim doróbkù je artistny ùróbk, a jego spòsobem wëpówiedaniô są dokôzë w òbrëmieniém malarztwa ë jinëch, chtërne òdpòwiôdają wëmôganióm szëkòwnosce, harmónji, esteticzi ë w zanôleżnocë òd rzeczë są ùwzglãdnióné taczé jakno: pierszi dzél: òbrôzë, rysunek ë grafika (òglowé pòdrëchòwanié 291) drëdżi dzél: rzeźba ë ceramika (òglowé pòdrëchòwanié 56) trzecy dzél: falerystyka, weksylologia, heraldyka, symbòlika ë emblematyka (òglowé pòdrëchòwanié 594) czwiôrti dzél: broń biała (òglowé pòdrëchòwanié 1) Od 16 [[Łżëkwiat|łżëkwiata]] 2013 rokù w mùzeùm je 970 sztëk ekspònatów, chtërne pòmògają lepi rozmiec co to je kùńszt.. Pòłożenié : 50° 7′ 0.5″ N, 18° 58′ 40.9″ E 50.116806, 18.978028 Mùzeùm je pòłożoné kòl : na nordze - 10 km òd [[Katowice|Katowic]]. na pôłnie - 11 km òd Kobióra, 17 km òd Pszczyny na pòrénkù - 7 km òd Bierunia na zôpôdze - 8 km òd Mikołowa òchronné wëchòwné estetyczné Pòchòdzenie eksponatów. Òkazë, chtërne są na pòkôzkù, pòchòdzą z krajów: [[Pòlskô|Pòlskô Repùblika]] (pòl. "Rzeczpospolita Polska") [[Szwedzkô|Szwedzkô (Sverige)]] (pòl. "Szwecja") [[Brazylskô]] abò Brazylëjô ("Brasil, República Federativa do Brasil") [[Madżarskô]] [[Ùkrajina]] ([[ùkrajińsczi jãzëk|ùkr.]] "Україна") [[Szwajcarskô]] ("Confoederatio Helvetica, Schweiz, Schweizerische Eidgenossenschaft") [[Czeskô]], Czeskô Repùblika [[Słowackô]], Słowackô Repùblika [[Bùłgariô]], téż Bùłgarskô [[Serbiô]], téż Serbskô [[Madżarskô]] [[Italskô]] [[Niemieckô]], Niemcë abò Miemcë; Federalnô Repùblika Niemiec [[Wiôlgô Britanijô]] [[ Francëjô]] [[Szpańskô]], España [[Ruskô]] abò Ruskô Federacëjô [[Kanada]], Canada [[Malezjô]] [[Japòńskô]] [[Repùblika Kòreji]] [[Zjednóné Kraje Americzi]] Galerëjã. Westrzód eksponatów je m.jin. "[[Droga Krziżewô]]" (abò "Darga Krziżewô") – ùtwórca [[Pòlskô|pòlsczi]] malôrz, wielestarnowi artista grafik, kunsztler [[Wòjcech Łuka]]. [[Òdznaka honorowa „Zasłużony dlô Kùlturë Polskiej”]] (2021) Złotô [[Òdznaka Honorowa za Zasługi dlô Szląsczégo Wòjewództwa]] (2020) Złotô Òdznaka „Zasłużony dlô Budownictwa” dlô Zbiorowości (2021) Brǜnô [[Òdznaka honorowa „Zasłużony Honorowy Dawca Krwi”]] przyznana dyrektorowi mùzeùm (1982) Nôdgroda WFOŚiGW „Zielony Czek”, rekomendowana przez [[Jakub Chełstowski|Jakuba Chełstowskiego]] – marszałka szląsczégo wòjewództwa i [[Andrzej Dziuba (samorządowiec)|Andrzeja Dziubę]] – [[Bùrméster]]a Tychów, dla dyrektora mùzeùm za upowszechnianie i promowanie działań oraz postaw ekologicznych (2019) Nôdgroda „Òrły Rozrywki” – Laureat Konkursu Wybór Klienta (2019), (2020), (2021), (2022) Nôdgroda „Złote Òrły Rozrywki” – mùzeùm należy do 6.05% najlepszych przedsiębiorstw branży Rozrywki w Polsce (2019), (2020), (2021), (2022) Nôdgroda „Platynowy Lew Biznesu” (2020) Dominiak Henryk Jan, Biografia Indeks według kodu Grup Zawodowych: Sztuka, kultura i muzea, [w:] "Britishpedia, Encyklopedia Osobistości Rzeczypospolitej Polskiej", BPH – British Publishing House Ltd, t. III., 2017, s. 245. ISBN 978-1-912100-36-1. – Biblioteka Szląsczka w Katowicach Dominiak Henryk Jan, Biografia Indeks według kodu Grup Zawodowych: Sztuka, kultura i muzea, [w:] "Britishpedia, Encyklopedia Osobistości Rzeczypospolitej Polskiej", BPH – British Publishing House Ltd, t. VII., 2021, s. 251. ISBN 978-1-912100-46-0. – Biblioteka Szląsczka w Katowicach Muzeum Miniaturowej Sztuki Profesjonalnej Henryk Jan Dominiak w Tychach
Lodôk ("Alcedo atthis") – to je môłi rabùszny ptôch z rodzëznë lodôkowatëch. Lodôk je snôzi, a łapie rëbë.
Üü Ü, ü (U-umlaut, U z przegłosã) – lëtra rozszerzonégò łacyńsczégò alfabétu, brëkòwónô jakò warijant lëtrë „U" w jãzëkach miemiecczim, szpańsczim, francësczim, szwedzczim, fińsczim, estońsczim, tatarsczim, turkmeńsczim, w pisënkach fòneticznëch i téż w łacyńsczich transkripcjach chińsczégò jãzëka.
Miastkò (we zdrojach: "Rumzbork" 1565, "Rummelsborch" 1618, "Stettlin Rummelsburg" 1628, "Rummelsburgk" 1628, "Rummelsburg" 1789, "Ramelsburg" 1807, "Rumelsburg" 1807, "Miastko" 1885, "Miastków" 1885, "Mjastko" (Cenôwa), "Miastkò" (Ramułt); pòl. "Miastko", miem. "Rummelsburg") – gard leżący w bëtowsczim krézu w Pòrénkòwi Pòmòrsce, nad rzéką Stëdnicą (lewim dopłiwã Wieprzë). Stolëca Miastecczi Gminë. Geògrafné kòòrdinatë: szérzô - 54°01' N, dôłgòta - 16°59'E 170 km na nordóst òd Szczëtno, 52 km na pôłnié òd Stôłpska, 39 km na wieczór òd Bëtowa, 116 km na zudwest òd Gduńska bez gard przebiégają krajewé dardżi nr 20 i 21 ë bana Szczecënkò – Stôłpskò Lëdztwò: 11 998 (2004) Wiéchrzëzna: 15,68 km² Bezrobòcëzna: 13% Gãstnota lëdztwa: 1959 per./km² gardnô mapa jinteraktiwnô gardnô mapa Biôłô (pòl. "Biała", miem. "Bial") Bòbicëno (pòl. "Bobięcino", miem. "Papenzin") Chlebòwò (pòl. "Chlebowo", miem. "Kornburg") Czôrnicô (pòl. "Czarnica", miem. "Scharnitz") Dolskò (pòl. "Dolsko", miem. "Dulzig") Dretiń((pòl. "Dretyń", miem. Treten") Dretink (pòl. "Dretynek", miem. "Tretenwalde") Gatka (pòl. "Gatka", miem. "Gadgen") Głodowò (pòl. "Głodowo", miem. "Gloddow") Komnica (pòl. "Kamnica", miem. "Kamnitz") Kôwcze (pòl. "Kawcze", miem. "Kaffzig") Kòwalewice (pòl. "Kowalewice", miem. "Julienhof") Kwisno (pòl. "Kwisno", miem. "Gewiesen") Lubkòwò (pòl. "Lubkowo", miem. "Georgendorf") Miôłocëce (pòl. "Miłocice", miem. "Falkenhagen") Òkunino (pòl. "Okunino", miem. "Wocknin") Paszeka (pòl. "Pasieka) Piôszczëna (pòl. "Piaszczyna", miem. "Reinwasser") Pòpòwice (pòl. "Popowice", miem. "Puppendorf") Przãsëno (pòl. "Przęsin", miem. "Hansberg") Role (pòl. "Role", miem. "Grünwalde") Słoszënkò (pòl. "Słosinko", miem. "Reinfeld-Hammer") Swierzenkò (pòl. "Świerzenko", miem. "Klein Schwirsen") Swierzno (pòl. "Świerzno", miem. "Groß Schwirsen") Swieszëno (pòl. "Świeszyno", miem. "Schwessin") Trzcëno (pòl. "Trzcinno", miem. "Rohr") Turowò (pòl. "Turowo", miem. "Steinau") Turskò (pòl. "Tursko", miem. "Turzig") Wôłdowò (pòl. "Wałdowo", miem. "Waldow") Wãgòrzënkò (pòl. "Węgorzynko", miem. "Vangerin") Wiatrołóm (pòl. "Wiatrołom", miem. "Viartlum") Małô Wôłczô (pòl. "Wołcza Mała", miem. "Klein Volz") Wiôlgô Wôłczô (pòl. "Wołcza Wielka", miem. "Groß Volz") Żabno (pòl. "Żabno", miem. "Saaben") Historëjô. Miastkò je stôrim słowiańsczim (pòmòrsczim) sedlësczã. Pierszé pisóné dokùmańtë ò miejscowòscë òkreslóny tedë rôz "môłi gard", rôz "wies" pòchòdają z lat 1335, 1368, 1478, 1496 ë 1506. Miastkò nôleżało tedë do pòmòrsczi familëje Maszewsczich (von Massow). W latach 1616-1617 mieszkeńcë zbùntowelë sã procëm Maszewsczim ë pò tim w 1617 Miastkò pierszi rôz dostało gardné prawa. W latach 1628 ë 1657 dwa pòżarë niszczą wiãcy jak 1/3 bùdinków w gardze, a 26 czerwińca 1719 trzecy òdżiń niszczi wnet côłi gard (òstają le dwa côłé chëczë!). Chòc Miastkò miało gardné prawa familëjô von Massow wcyg ùwôżała gard jakno swòji miectwò, a w swôre wmieszëwôł sã król I. Fridrich Wëlem w 1721 r. Sztrid zakùńczëł sã wërokã nadwòrnégò sądu w Kòszalënie (1781). Pierszi rôz w historëji Miastkò stało sã stolëcą krézu w 1843. 26 zélnika 1939 ògłoszëlë w Miastkù wòjnowi stan. Miastkò przedërchało wòjnã wnet bez wiãkszëch krziwd, ale dobëté 3 strëmiannika 1945 bez sowiecczich żôłnérzów bëło znikwioné w 70%. Ju 14 strëmiannika 1945 òstôł ùtworzony miastkòwsczi kréz. Pò refòrmie z 1946 Miastkò nalazło sã w szczëceńsczim wòjewództwie, a w 1950 miastecczi kréz nalazł sã kòszalënsczim wòjewództwie. Administracëjnô refòrma w 1975 ùmiescëła Miastkò w stôłpsczim wòjewództwie. W rokù 1998 w Miastkù pòwstôł Spòlëznowi Kòmitet Òbarnë Miastecczégò Krézu, ale w slédny refòrmie w 1999 Miastkò òstało le gminą i nalazło sã w bëtowsczim krézu. historiczné fotografije Miastka Póznobarokòwi kòscół wëbudowony w 1730 r. W 1905 r. do kòscôła béła dobùdowónô wieżô, chtërna w 1927 dostaa barokòwi hełm. Chëcz przë Ribacczi ùlëcë, z 1905 r. Zbiér Ògólowòsztôłcącëch Szkòłów Zbiér Mechanicznëch Szkòłów Zbiér Gbùrzczich Szkòłów w [[Łodzéż|Łodzéżë] ] Spòdlécznô Szkòła Nr 1 Spòdlécznô Szkòła Nr 2 Miastkòwskô Gimnazëjô Partnersczim gardã Miastka je [[Miemieckô|miemiecczé]] [[:de: Fallingbostel|Fallingbostel]] Górnomiemiecczé miono Miastka – "Rummelsburg", pòdług legendë, pòchôdô òd miona rojbra Rumla, jaczi miôł żëc w dôwnëch czasach w òkòlim dzysdniowégò Miastka. Maszewskô familëjô (von Massow) chcaa dac Rumlowi tak wiôldżi plachc zemi, jaczi ùdô mù sã przejachac na kóniu òd rena do wieczora, żebë le rojber zaprzestôł swòjégò dzejaniô. , ISBN 978-83-87258-13-9 òficjalnô starna Miastka: Miastecki Portal Internetowy nieòficjalnô starna gardu: www.miastko.prv.pl Heimatkreis Rummelsburg in Pommern ZK-P Miastkò Jinszé informacëje. Lënczi. [[Kategòrëjô:Gardë w Pòlsce]] [[Kategòrëjô:Pòmòrsczé gardë]] [[Kategòrëjô:Bëtowsczi kréz]]
Deminutiwnô pòzwa – tikô sã pòzwów, chtërne òznôczałë czedës miészé môlë np. Gòstómkò, òd wikszégò Gòstómia. Nowô zdrobniałô pòzwa pòwstôwa òd starszi wsë. Biuletin Radzëznë Kaszëbszégò Jãzëka 2010, K-PZ Gduńsk 2010, s. 35
Szemrejce (pòl. "Siemirowice") – są kaszëbską wsą na kraju Kaszëbsczégò Pòjezerzô w gminie Céwice, w lãbòrsczim krézu pòmòrsczégò wòjewództwa. Siebmacher (1866) napisôł ò nich Szemrejce na Kaszëbach ("Schimmerwitz in Kassuben"). Tu w szemrejsczi szkòle dzece ùczą sã m. jin. kaszëbsczégò jãzëka . Òficjalnô kaszëbskô pòzwa wsë w fòrmie „Szemrejce” òsta wprowadzónô 18 lëpińca 2016. Marian Biskup, Andrzej Tomczak: Mapy województwa pomorskiego w drugiej połowie XVI w.: rozmieszczenie własności ziemskiej, sieć parafialna, Toruń ; Warszawa : Państwowe Wydaw. Naukowe, 1955, str. 137. 2.) 
Zwëczajny kòzëdój ("Caprimulgus europaeus") - to je niewiôldżi, wanożny ptôch z rodzëznë "Caprimulgidae". Jak òn lecy, tej chwôtô òwadë, a żëc mòże w bòrze m. jin. na Kaszëbach, a je tu òbjimniãty ùrzãdową akùrôtną òchrónią.
Òstrzëcczé Jezoro (pòl. "Jezioro Ostrzyckie") to je jezoro ò wiéchrzëznie 309 ha w kartësczim krézu, w Kaszëbsczim Krôjòbraznym Parkù w òbéńdze Kaszëbsczégò Pòjezerzô. 
Ruchôcze - są piekłé z rżany mączi. Do ni trzeba dodac młodze zmiészóné rëchli z mlékiem i përzną mączi. Wërosłé casto kładze sã łëżką i piecze z dwóch strón na òléju. Ùpiekłé ruchôcze pòsëpùje są cëkrem.
Domôcô kaczka ("Anas platyrhynchos f. domestica") - wòdny ptôch z rodzëznë kaczkòwatëch. Òna pòchòdzy òd strzënówczi. M. jin. Kaszëbi miéwają te kaczczi òd dôwnëch czasów.
Môrcën Kòszôłka - pòlsczi filmòwi òperator i reżiser dokùmentalnëch filmów a téż scenarzista. Żëcé. Ùrodzył sã 30 gòdnika 1970 r. w Krakòwie. Absolwent Realizacji Òbrazu na Wëdzélu Radia i Telewizji Sląsczégò Ùniwersytetu w Katowicach. Dzysô je wëkładowcą katowicczi filmòwi szkòłë. Jegò debiutancczi, aùtorsczi dokùmentalny film – "Takiego pięknego syna urodziłam" – dobéł czilenôsce nôdgrodów na festiwalach w Krakòwie, Kazymierzu Dolnym, jednoczasno przëniósł téż wiele spiérków. Môrcën Kòszôłka je równak przede wszëtczim filmòwim òperatorã. Wespółrobił m. jin z Bòrisã Lankòszã czë Magdaleną Piekòrz. Robiącë dokùmentë stale wespółrobi z amerikańską telewizją HBO. Dwa razë dobéł nôdgrodã Złotëch Lwów za òdjimczi na Festiwalu Pòlsczich Filmów Fabùlarnëch w Gdini ("Pręgi", "Rewers") a téż Bruny Żabë na Camerimage ("Rewers"). Je laùreatã czilenôsce nôdgrodów za dokùmentalné filmë midzë jinszima w Lipskù, Berlënie, Chicago (Hugo TV Award) Karlowych Warach, Nyon, Krakòwie, Tampere, Trento, Teheranie. Jegò dokùmentalné filmë są prezentowóné na wiele pòczëstnëch festiwalach (Amsterdam, Mòskwa, Rotterdam, Waszington i jiné). Jakno filmòwi òperator je mòcnym przëstojnikã filmòwi stążczi, ale bëlno rozmieje sã na cyfrowëch fòrmatach. Nôleżnik Eùropejsczi Filmòwi Akademii, Stowôrë Ùsôdców Òbrazu Fabùlarnégò Filmù, Pòlsczi Filmòwi Akademii, Stowôrë Pòlsczich Filmòwców. Specjalizëje sã w specjalnëch òdjimkach; lotniczich, pòdwòdnëch z wëzwëskaniém alpinisticznëch techników. Zajinteresowania: fòtografia, alpinizm. Je żeniałi z Natalią i mô córkã Zofiã. Òd czile lat Môrcën Kòszôłka prowadzy ùczbë na czerënkù realizacjô filmòwégò òbrazu katowicczi szkòłë filmòwi, prowadzył téż warkòwnie z reżiserii dokùmentalnégò filmù w łódzczi szkòle filmòwi, a téż warkòwnie masterclass w Berlënie, Jihlavie, Krakòwie, Kijowi, Pradze (FAMU). W 2001 rokù skùńcził studia na Wëdzélu Radia i Telewizji miona Krësztofa Czeslowsczégò Sląsczégò Ùniwersytetu w Katowicach (Pòlskô) na czerënkù Realizacjô Filmòwégò Òbrazu, Telewizyjnégò i Fòtografiô. W 2010 rokù béł nôleżnikã jury w kònkùrsu dokùmentalnëch filmów fùl długòscë na XVIII Midzënôrodnym Festiwalu Kùńsztu Ùsôdców Filmòwëch Òdjimków Plus Camerimage w Bëdgòszczë (Pòlskô). 1999: "Takiego pięknego syna urodziłam" 2003: "Imieniny" 2003: "Made in Poland" 2004: "Jakoś to będzie" 2006: "Cały dzień razem" 2006: "Śmierć z ludzką twarzą" 2007: "Istnienie" 2007: "Do bólu" 2007: "Martwe ciało" 2008: "Dekalog... po Dekalogu" 2010: "Ucieknijmy od niej" 2010: "Deklaracja nieśmiertelności" 2013: "Będziesz legendą, człowieku" 2015: "Czerwony pająk" Nôdgrodë. FABÙLARNY FILM 2010 - "REWERS" Złotô Kaczka (przëznôwónô przez pismò "Film") dla nôlepszégò ùsôdcë òdjimków w sezonie 2009/2010 2010 - "REWERS" Września (Òglowòpòlsczi Festiwal Filmowégò Kùńsztu "Prowincjonalia") Nôdgroda za òdjimczi 2010 - "REWERS" Òrzeł, Pòlskô Nôdgroda Filmòwô (nominacjô) w kategòrii: nôlepszé òdjimczi 2009 - "REWERS" Łódz (do 1999 Toruń) (MF Kùńsztu Ùsôdców Filmòwëch Òdjimków "Camerimage") "Brązowa żaba" za òdjimczi fùlnô pòzwa festiwalu: Midzënôrodny Festiwal Kùńsztu Ùsôdców Filmòwich Òdjimków "Plus Camerimage" 2009 - "REWERS" Gdiniô (do 1986 Gduńsk) (Festiwal Pòlsczich Fabularnëch Filmów) Nôdgroda za òdjimczi 2005 - "PRĘGI" Orzeł, Pòlskô Nôdroda Filmòwô (nominacjô) w kategòrii: nôlepszé òdjimczi; za rok 2004 2004 - "PRĘGI" Gdiniô (do 1986 Gduńsk) (Festiwal Pòlsczich Fabùlarnëch Filmów) Nôdgroda za òdjimczi DOKÙMENTALNY FILM 2011 - "DEKLARACJA NIEŚMIERTELNOŚCI" Trento (MFF) nôdgroda głównô "Srebrna Gencjana" za "nôlepszi wkłôd artisticzno-techniczny" 2011 - "DEKLARACJA NIEŚMIERTELNOŚCI" Tampere (Midzënôrodny Festiwal Krótkòmetrażowëch Filmów) Honorowi Diplom 2011 - "DEKLARACJA NIEŚMIERTELNOŚCI" Gduńsk (Gduńsk DocFilm Festival) Wëapartnienié 2011 - "DEKLARACJA NIEŚMIERTELNOŚCI" Chicago (MFF) Strzébrzny Hugò w kategòrii: nôlepszi dokùmentalny film 2010 - "DEKLARACJA NIEŚMIERTELNOŚCI" Zakòpané (Zéńdzenia z Filmã Górsczim) Wëapartnienié Specjalné Jury 2010 - "DEKLARACJA NIEŚMIERTELNOŚCI" Zakòpané (Zéńdzenia z Filmã Górsczim) Nôdgroda Pùblëcznoscë 2010 - "DEKLARACJA NIEŚMIERTELNOŚCI" Kraków (Krakòwsczi FF) Nôdgroda Pùblëcznoscë 2010 - "UCIEKNIJMY OD NIEJ" Kraków (Krakòwsczi FF - Kònkùrs Fùlnometrażowëch Dokùmentów) Nôdgroda Jury Studentów Miasta Krakòwa za "Zmory odbite w Strukturze kryształu" 2010 - "DEKLARACJA NIEŚMIERTELNOŚCI" Kraków (Krakòwsczi FF – Krajowi Kònkùrs) Nôdgroda Przédnika Stowôrë Filmòwców Pòlsczich 2010 - "DEKLARACJA NIEŚMIERTELNOŚCI" Kraków (Krakòwsczi FF - Krajowi Kònkùrs) Nôdgroda Jury Studentów Miasta Krakòwa jury scwierdzyło, że "dzãka nemù dokùmentowi reżiser skùńcził ùcekac, a zaczął wchôdac na szczit". 2010 - "DEKLARACJA NIEŚMIERTELNOŚCI" Kraków (Krakòwsczi Festiwal Górsczi) Nôdgroda Pùblëcznoscë 2010 - "DEKLARACJA NIEŚMIERTELNOŚCI" Kraków (Krakòwsczi Festiwal Górsczi) II Nôdgroda w Midzënôrodnym Filmòwim Kònkùrsu za "ùniwersalnosc przekazu. Môrcën Kòszôłka sygnął pò rzôdką w górsczim filmie tematikã przemijaniô i staroscë. Òbrôz zrealizowóny z wiôlgą starą, wëchôdający dali jak donëchczasowé standardë festiwalów górsczich" 2009 - "DO BÓLU" w DEKALOG... PO DEKALOGU Karlovy Vary (MFF) Specjalné Wëapartnienié Jury 2008 - "ISTNIENIE" Teheran (Cinema Verite Festival) Grand Prix w midzënôrodnym kònkùrsu fùlmetrażowëch dokùmentalnëch filmów 2008 - "ISTNIENIE" Nyon (MFFD "Visions du Reel") Nôdgroda Pùblëcznoscë 2008 - "ISTNIENIE" Nyon (MFFD "Visions du Reel") Nôdgroda Jury Ekùmenicznégò 2008 - "DO BÓLU" w DEKALOG... PO DEKALOGU Łódź (Festiwal Mediów "Człowiek w zagrożeniu") Grand Prix "Biała Kobra" 2008 - "DO BÓLU" w DEKALOG... PO DEKALOGU Lipsk (Midzënôrodny Festiwal Filmów Dokùmentalnëch i Animòwónëch) Nôdgroda Głównô "Złoty Gołąb" w kònkùrsu krótkòmetrażowëch filmów dokùmentalnëch 2008 - "DO BÓLU" w DEKALOG... PO DEKALOGU Kraków (Krakòwsczi FF - Kònkùrs Midzënôrodny; do rokù 2000 Midzënôrodny FFK) Nôdgroda Głównô "Strzébrzny Smòk" dlô nôlepszégò dokùmentalnégò filmù 2008 - "DO BÓLU" w DEKALOG... PO DEKALOGU Kraków (Krakòwsczi FF - Krajowi Kònkùrs) Honorowi Diplom za "kònsekwencjã w pòkazywanim jintimnëch midzëlëdzczich relacjów" 2007 - "ISTNIENIE" Kraków (Krakòwsczi FF) Nôdgroda Pùblëcznoscë 2006 - "CAŁY DZIEŃ RAZEM" Kraków (Krakòwsczi FF - Midzënôrodny Kònkùrs; do roku 2000 Midzënôrodny FFK) Wëapartnienié Jury "òbrôz fùl humòru, pòkazëjący to, czegò nie je widzec w wikszoscë dokùmentalnëch filmów" 2006 - "CAŁY DZIEŃ RAZEM" Jihlava (Midzënôrodny Festiwal Dokùmentalnëch Filmów) Nôdgroda za nôlepszi dokùmentalny film Eùropë Strzodkòwi 2005 - "JAKOŚ TO BĘDZIE" Wrocław (MFF "OFFensiva") "Złoty OFF" w kategòrii dokùmentalnégò filmù 2004 - "IMIENINY" Wilno (MFFD "Złota Arka") wëapartnienié w kategòrii: nôlepszi telewizyjny film 2003 - "TAKIEGO PIĘKNEGO SYNA URODZIŁAM" Nyon (MFFD "Visions du Reel") nôdgroda "Prix Etat de Vaude" 2002 - "ROZWÓJ" Kraków (OFFK) Nôdgroda Pòlsczi Kriticzi Filmòwi Nôdgroda "Pi Gallery" dlô filmù ò òsoblëwëch artisticznëch wôrtnotach - za òdjimczi 2000 - "TAKIEGO PIĘKNEGO SYNA URODZIŁAM" Kraków (OFFK) Wëapartnienié (wëapartnienié Jury Studentów Miasta Krakòwa "za ùzasdniony ekshibicjonizm") 2000 - "TAKIEGO PIĘKNEGO SYNA URODZIŁAM" Kraków (Krakowski FF - Midzënôrodny Kònkùrs; do rokù 2000 Midzënôrodny FFK) Wëapartnienié Jury ("w ùwôżanim dlô òdwôdżi w demaskòwanim òbłudë rodzynnégò żëcégò i jinteligentné wëzwëskanié fòrmë cinema verite...") 2000 - "TAKIEGO PIĘKNEGO SYNA URODZIŁAM" Kazmiérz Dolny (Filmòwé Lato) titel "nôlepszégò dokùmentalnégò filmù" festiwalu 2000 - "TAKIEGO PIĘKNEGO SYNA URODZIŁAM" Berlin (Prix Europa) Trzë razë nominowany do Paszpòrtów Politiczi w kategòrii film – za "Takiego pięknego syna", "Istnienie", òdjimczi do filmù "Rewers". W 2008 rokù dostôwô titel artistë rokù miasta Krakòwa w plebiscyce Gazetë Wëbòrczi "Kùlturalné Òdlotë". W 2009 nominowóny do ti nôdgrodë.
Ògardowi szmùlk ("Helix pomatia") - to je smôrszcz z rodzëznë smôrszczowatëch ("Helicidae"). Ten mitkôcz żëje m. jin. na Kaszëbach i mòże żëc 6 lat. Òne są tu òbjimniãti dzélową òchrónią. Jak jich bùdinôszk mô ju wicy jak 30 mm tej od 20 łżëkwiata do 31 maja mòże je rãkama zbiérac. Przewodnik do rozpoznawania roślin i zwierząt na wycieczce / tekst Ute E. Zimmer, Alfred Handel ; oprac. całości Wilhelm i Dorothee Eisenreich ; [przekł. Ewa Rachańska, Piotr Kreyser] Warszawa : Multico, 1996, s. 218. s. 81 "Helix pomatia" s. 77 "Helix pomatia" ss. 34 i 41 ("gatunek, którego dotyczy odstępstwo, o którym mowa w § 9 pkt 6")
Òpòlsczé wòjewództwò (pòl. "Województwo opolskie") - to je jedną z 16 jednostków administracëjnégò pòdzélënkù Pòlsczi Repùbliczi. Stolëcznym gardã òpòlsczégò wòjewództwa je Òpòle. Pòdôwczi. Wiéchrzëzna - 9411,87 km²  Lëdztwò - 991 161 Gardë. 10 nôwikszich gardów:
Deszczownik - to je mańtel na deszcz. M. jin. Kaszëbi rôd gò mają np. òb jeséń. Wiele razy lëdze gò noszą jak padô deszcz. J. Trepczyk: "Słownik polsko-kaszubski", Gduńsk 1994, t. I, s. 303
Szari słowik abò sadownik ("Luscinia luscinia") - to je ôrt małégò ptôcha z rodzëznë mùsznikòwatëch ("Muscicapidae"). Òn biwô m. jin. na Kaszëbach. To je jeden z nôlepszich ptôszich spiéwôków. Te słowiczi przëlôtiwają w łżekwiôce - môju, a òdlatiwają do Africzi w zélnikù - séwnikù.
Majewnik ("Alosa fallax") - to je ôrt rëbë z rodzënë sledzowatëch ("Clupeidae"). Òn żëje m.jin. w Bôłce.
Mùskùsowi szur ("Ondatra zibethicus") – to je ôrt zemno-wòdnégò suska i grëzôk z rodzëznë skrzeczkòwatëch. Òn mòże wôżëc 0,7–1,8 kg, a żëwi sã zwiksza roscënama.
Iron Maiden - je heavymetalowé karno z Anglëji. Historiô. Pòwstało w 1975 rokù z jinicjatiwë Steve’a Harrisa, basowégò gitarzëstë. Mùzyczny sztél karna ewòluòwôł òd heavy metalu, pò metal ë rock/metal progresywny. Są reprezentantama muzycznégò ôrtù NWBHM (New Wave of British Heavy Metal), jaczégò Iron Maiden je trzëmónô za jednégò z prekùrsorów. Niejedné z ji dokôzów mòże téż trzëmac za pùnkòwé (Iron Maiden, Killers) czë téż progmetalowé (Somewhere in Time, Seventh Son of a Seventh Son). Miono karna znaczi w anielsczim jãzëkù "żelôznô dzéwica", chtërna bëła dôwnym aparatã zadôwaniô bòlescë. Mùzyczné karno zadebiutowało w 1980 rokù platką Iron Maiden. W 1982 rokù wëchôdô singel Run to the Hills, chtëren dôwô jima wiôlgą pòpùlarnotã. Nôleżnicë. Ex-Nôleżnicë "Iron Maiden" (1980) "Killers" (1981) "The Number of the Beast" (1982) "Piece of Mind" (1983) "Powerslave" (1984) "Somewhere in Time" (1986) "Seventh Son of a Seventh Son" (1988) "No Prayer for the Dying" (1990) "Fear of the Dark" (1992) "The X Factor" (1995) "Virtual XI" (1998) "Brave New World" (2000) "Dance of Death" (2003) "A Matter of Life and Death" (2006) "The Final Frontier" (2010) "The Book of Souls" (2015) "Senjutsu" (2021) Òficjalnô starna Iron Maiden
Centrifùga – to bëło rãczné nôrzãdzë mechaniczné, chtërno brëkòwelë czedës np. gbùrze do òddzeleniô smiotanczi òd mléka, chtërne wëpłiwałë lecówkama. To òdcygóné mlékò mógł dac np. swiniom.
Òkriwk górlôków - to je òbleczënk na wiérzch dlô górlôka (chłopa) zrobiony np. z wełnë. M. jin. Łemkòwie taczé dłudżé płôszcze noselë. J. Trepczyk: "Słownik polsko-kaszubski", Gduńsk 1994, t. I, s. 193.
Reese Witherspoon (Laura Jean Reese Witherspoon), (ùr. 22 strëmiannika 1976) je amerikańską teatrownicą.
Deklinacjô – òdmiana słowa (miona) przez przëpôdczi. Pòdlégają ji jistniczi, znankòwniczi, znankòwnikòwi mionoczasniczi, znamiona (jistnikòwé, znankòwnikòwé i wielnikòwé), a téż wielniczi. W kaszëbsczim jãzëkù wëstãpùje sétmë przëpôdków: nazéwôcz; rodzôcz; dôwôcz; winowôcz; nôrzãdzôcz; môlnik; wòłôcz.
Gnejs - to je tip òksëpù. Òn je np. w Sowich Górach.
Sorabistika – filologòwô discëplina, zwëkòwô ujmòwónô jakno dzél slawisticzi, zajimôjącô sã badérowaniém jãzëka, lëteraturë, kùlturë i dzejów łużëcczich Serbów. Ùniwersytet Karola w Pradze je wôżnym môlã dlô rozwiju sorabisticzi (òd 1933 rokù bëła tu Katédra Sorabisticzi). Téż Warszawa, Lwów i Lipsk mają tu znaczënk. Ò sorabistice w Pradze (pò czeskù)
Jabłónowò (pòl. "Jabłonowo Pomorskie", miem. "Jablonowo"; 1903-1920, 1939-1945 "Goßlershausen") – to je gard w kùjawskò-pòmòrsczim wòjewództwie. Tu je pałac, a w nim klôsztór. W latach 1942 do 1943 w nim béł lôdżer. Na Kaszëbach biwało tak, że przëszlë gestapòwcë rëmac gbùra z familëją z chëczi, bò na jich plac miôł przińc Miemc. Tich Kaszëbów wëwiozlë do la­gru w Jabłónowie. Z tegò lagru òni brelë jednëch tam, jinszich dze jindze. Môłdi chłopi miele sã tu ùczëc pò miemieckù gadac i jic do wòjska. Jinëch Miemcë bralë stąd na majątczi abò do gbùrów na robòtë.
Sobòta – to je dzéń tidzénia midzë piątkã a niedzelą.
Bògùsłôw XIV (ùr. 31 strëmiannika 1580 r., ùm. 10 strëmiannika 1637 rokù w Szczecënie) – to béł òstatny ksyżã z dinastëji Grifitów. Òn béł ksyżëcem na Darłowie òd 1606 rokù, szczecëńsczim òd 1620 rokù, wòłogòsczim i całi Zôpadné Pòmòrsczi òd 1625 rokù. W slédné lata żëcégò òn bëł cãżkò chòri (miôł szlach mùskù). W 1648 rokù Zôpadnô Pòmòrskô bëła pòdzelonô midzë Szwedzką i Brandenbùrgiã.
Jądro Linux (an. "Linux kernel") to nôwôżniejszy, wolny dzél juwerny do uniksa òperacjowi systemë ùsôdzony przez Linusa Torvaldsa w 1991 rokù, a dzysô rozwijóny przez wielu programistów z całownégò swiata. Na zôczątkù bëło òno ùsôdzoné blós dlô platfòrmë Intel 80386, pózdni òstało równak przeniosłé na wiele jinszëch. Nôwikszy part kòdu napisóny je w jãzëkù C, z gwësnëma rozcygniącëma GCC ë dodôwkama w asemblerze. Kòd jądra Linuksa je ùżëczëwóny wedle licencëji GNU General Public License. www.kernel.org - The Linux Kernel Archives
Świdnica (miem. "Schweidnitz") - gard w dólnoszląsczim wòjewództwie. Geògrafné kòòrdinatë: szérzô - 50°50' N, długòta - 16°25' E Pòdôwczi. Lëdztwò gardu: 64 800 mieszkańców Wiéchrzëzna gardu: 21,8 km2 Òficjalnô starna gardu
Ceglarniô - to je produktiwny ùstôw, w chtërnym z glënë są robioné cegłë na bùdowniã, a czasã téż jiné wërobinë.
Piszczący szlapnik ("Actitis hypoleucos" L.) - to je môłi ptôch z rodzëznë bekasowatëch. Òn żëje na m. jin. Kaszëbach np. krótkò wsë Jaséń. Tam je jezoro, a na jego òstrowach òn biwô. Piszczący szlapnik przëlatuwô tu na zymkù. Òn piszczi czej sã nerwùje, a nie lëdô trzóskù i temù tu nie je wòlno mù robic òdjimków. Piszczący szlapnik Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).
Dąbrówka – kaszëbskô wies w pòmòrsczim wòjewództwie, w chònicczim krézu, w gminie Brusë. W 2008 rokù tu mieszkało 66 lëdzy. Krótkò Dąbrówczi leżą wsë Glësno (0,8 km) i Gacnik (1,4 km). Òficjalnô kaszëbskô pòzwã wsë w pòstacje „Dąbrówka” òsta wprowadzónô 10 stëcznika 2011. Pòzwa wsë brzëmi tak samò pò pòlskù.
Séwnik je dzewiãti miesąc roku w gregorijansczim kalãdôrzu. Mô 30 dniów. Jinszé kaszëbsczé miona: sewan, wrzesnik, wrzeséń.
W trąbë grają - to je kòlãda z Lëzëna. Òna bëła zapisónô w 1926 rokù. Kaszëbsczié kolędë ë godowé spiéwë / zebr. i wstępnie oprac. Władysław Kirstein ; [wybór i przygot. do druku Jerzy Stachurski ; wstęp Józef Borzyszkowski]. Gdańsk : Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie, 1982, s. 47 W trąbë grają
Chléb – to je pieczëzna z ùpiekłégò casta, chtërnym je jednorodny miészónka mączi ze zbòżów rozmajitégò ôrtu i wòdë, colemało pò alkòholowi fermentacje (dodôwóné są młodze). Z casta robi sã brótë rozmajitégò sztôłtu i wiôlgòscë. Jak na Kaszëbach na zemiã spadnie chòcbë òkrëszëna chleba, to trzeba ją pòdniesc i włożëc do ògnia.
Bëtowsczi kréz (pòl. "Powiat bytowski") - je zemsczim krezã w zôpadnym parce pòmòrsczégò wòjewództwa z sedzbą w Bëtowie. XVIII stalata tu bëło gôdané pò kaszëbskù , a Friedrich Lorentz ùznôł w 1919 rokù, że tu mieszkają Kaszëbi i bëło zabédowóné ùczenié dzecy w kaszëbsczim jãzëkù. Wiéchrzëzna: 2192,07 km² Lëdztwò: 79 299 Bòrzëtëchómié Bëtowò Czôrnô Dãbrówka Kôłczëgłowë Lëpińce Miastkò Parchòwò Stëdzéńce Trzebielëno Tëchómié Dzieje ziemi bytowskiej : praca zbiorowa / pod red. Stanisława Gierszewskiego. Poznań : Wydaw. Poznańskie, 1972, ss. 317 - 319 Izabela Jost: Osadnictwo kaszubskie w Ontario, Lublin 1983, s. 53. Starna przédnictwa krézu
Banino (pòl. "Banino") – kaszëbskô wies w Pòlsce, pòłożonô w pòmòrsczim wòjewództwie, w kartësczim krézu, w gminie Żukòwò. Tu je kòscół ë szkòła. W ni dzece ùczą sã kaszëbsczégò jãzëka. Banino je pòłożoné kòl 15 km òd Gduńska. W òbéńdze szôłtëstwa pòłożonô je mniésza kòloniô Bòrowc. Tu ùrodzony je Henrik Dawidowsczi. Banino szkòła
Pòdbiôłtk ("Tussilago farfara" L.) – to je wielelatny roscëna z rodzëznë astrowatëch ("Asteraceae"). Òn rosce m. jin. na Kaszëbach, a kwitnie np. w łżëkwiôce. Jegò lëste Kaszëbi zbiérają i sëszą - to je zelé. Lëteratura. Jan Trepczik: Słownik polsko-kaszubski, Gdańsk 1994, tom II, s. 36.
Nôdgroda Nobla – wëróżnienié przëznôwóné za wiôldżé òsygniãca nôùkòwé lub lëteracczi, abò za zasłudżi dlô spòlëznë i lëdzy. Nôdgroda je ùstanowionô òstatną wòlą szwédzczégò przerobnika i wënalôzcë dinamitu – Alfreda Nobela. Historiô. Pierszô ùroczëstosc wrãczeniô ti nôdgrodë òdbëła sã w Królewsczi Mùzyczni Akademii w Sztokhòlmie w 1901 rokù. Òd 1902 rokù nôdgrodë są przëznôwóné przez króla Szwëcji. Wskôzë. Kòżdi dobiwca dostôwô złoti medal i diplom, a téż wësoką dëtkòwą nôdgrodã, bë mógł dali robic w swòji wietwi nôùczi. Òd 1901 rokù Nôdgroda Nobla je przëznôwónô w òbrëmiach: fizyczi, chemii, fizjologii abò medicynë lëteraturë Pòkòjowô Nôdgroda Nobla a òd 1968 rokù téż ekònomii. Günter Grass - 1999 z lëteraturë Malala Yousafzai: 17 lat stôrô, pòkòjowô nôdgroda Leonid Hurwicz: 90 lat stôri, ekònomijô Maria Skłodowska-Curie: fizyka - 1903, chemijô - 1911 Linus Pauling: chemijô - 1954, pòkòjowô - 1962 John Bardeen: fizyka - 1956 ë 1972) Frederick Sanger: chemijô - 1958 ë 1980 Czekawòstczi. Rodzënë noblëstów. Rodzeństwò. Jan Tinbergen (ekònomijô 1969) i jego młodszi brat Nikolaas Tinbergen  (medicyna 1973) Mariô Skłodowskô-Curie (chemijô 1911) i Pioter Curie (fizyka 1903 – wspólno) Irène Joliot-Curie i Frédéric Joliot-Curie (chemijô 1935 – wspólno) Gerty Cori i Carl Cori (medicyna 1947 – wspólno) Alva Myrdal (pòkòjowô 1982) i Gunnar Myrdal (ekònomijô 1974) May-Britt Moser i Edvard Moser (medicyna 2014 – wspólno) Mariô Skłodowskô-Curie (matka), Pioter Curie (òjc) i Irène Joliot-Curie (córka) Joseph John Thomson' (òjc, fizyka 1906) i George Thomson (syn, fizyka 1937) William Henry Bragg (òjc) i William Lawrence Bragg (syn, fizyka 1915 – wspólno) Niels Bohr (òjc, fizyka 1922) i Aage Niels Bohr (syn, fizyka 1975) Manne Siegbahn (òjc, fizyka 1924) i Kai Siegbahn (syn, fizyka 1981) Hans von Euler-Chelpin (òjc, chemijô 1929) i Ulf von Euler (syn, medicyna 1970) Arthur Kornberg (òjc, medicyna 1959) i Roger D. Kornberg (syn, chemijô 2006) Lësta dobiwców Nôdgrodë Nobla Nôdgroda Ig Nobla Nôdgroda Abela Nôdgroda Turinga Right Livelihood Award, zwônô alternatiwną Nôdgrodą Nobla Nôdgroda Fùndacji na rzecz Pòlsczi Nôùczi, zwônô "Pòlsczim Noblã" Òficjalnô starna Nôdgrodë Nobla Dobiwcë Nôdgrodë Nobla w òbrëmim fizyczi Dobiwcë Nôdgrodë Nobla w òbrëmim chemii Dobiwcë Nôdgrodë Nobla w òbrëmim fizjologii abò medicynë Dobiwcë Nôdgrodë Nobla w òbrëmim lëteraturë Dobiwcë Pòkòjowi Nôdgrodë Nobla Dobiwcë Nôdgrodë Nobla w òbrëmim ekònomii http://pl.wikipedia.org/wiki/Nagroda_Nobla http://pl.wikipedia.org/wiki/Alfred_Nobel http://pl.wikipedia.org/wiki/Lista_laureat%C3%B3w_Nagrody_Nobla_zwi%C4%85zanych_z_Polsk%C4%85 http://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Nobel_Prize?uselang=pl
Zwëczajny bazyliszk ("Basiliscus basiliscus") – to je ôrt wieszczórczi z rodzëznë bazyliszków ("Corytophanidae"). Òn żëje m. jin. w Panamie i mòże chòdzëc pò wòdze. Òn je zrzeszony z mòkrima sedlëszczama.
Ewa Rachańska, Piotr Kreyser] Warszawa : Multico, 1996, s. 130.
NIWIZNA równiô, pòl. poziom. Òd francëszczigò niveau, w niemiecczim téż ùżiwóné. Stóri lëdze pòd Kartëzama ùziwająją tégò słowa.
Kòrejańskô Lëdowò-Demokratnô Repùblika (kòr. 조선민주주의인민공화국, hanja 朝鮮民主主義人民共和國, MCR. Chosŏn Minjujuŭi Inmin Konghwaguk, Nordowô Kòreja, skrodz. KLDR)) je pòrénkòwòazjatëcczim państwã, chtërne pòwsta w nordowim dzélu Kòrejańsczégò Półòstrowa pò II swiatowi wòjnie na òbéńdach zajëmniãtich przez Czerwioną Armijã. Òficjalno je to kòmùnisticznô jednopartijna systema, chtërnej prowôdnikã je Kim Jong-Il. Totalitarną wëszëznã sprôwiô òpiartô na deji juche Partëja Ròbòtë Kòreji. Greńczy z Ruską na nordowim pòrénkù, Chinama na nordze, Pôłniową Kòreją na pôłnim. W Chinach a téż w sami Nordowi Kòreji, krôj zwóny je Pukchosŏn ("Nordowi Chosŏn"; 북조선; 北朝鮮). Bukhan ("Nordowi Han"; 북한; 北韓) to òglowé miono westrzód mieszkańców Pôłniowi Kòreji na krôj sąsadów. Historëjô. Pò japòńsczi òkùpacëji Kòreji, chtërna skùńczëła sã razã z przegraną Japòńsczi w II swiatowi wòjnie w 1945, Kòreja òsta pòdzélonô na dwa partë zdłużą 38 równoleżnika. Sowiecczi Związk kòntrolowôł nordowi dzél a USA pôłniowi. Kòrejanë z zelgã pòwitôle wëzwòlenié òd Japònów, leno nie chcele zgòdzëc sã na wprowôdzanié cëzëch praw na òbéńdã półòstrowa. Rusczé ë Amerikane nie chcele zôs zgòdzëc sã na wespólne sprôwianié Kòreją. Dotëgòwało to do ùsôdzeniô w 1948 rokù apartnëch rządów w nordowim ë pôłniowim parce, jaczé zarôzkù ògłoszëłë sã jedinyma legalnëma rządama całowny Kòreji. Narôstającé napiãcé ë greńcowi biôtczi midze òba krôjama doprowôdzëłë do domôcy kòrejańsczi wòjnë. 25 czerwińca 1950 rokù (Nordowô) Kòrejańskô Lëdowô Armija narëszëła 38 równoleżnik abë sparłãczëc òba państwa w jedną pòliticzną systemã pòd swòjim przédnictwã. Wòjna dérała do 27 lëpińca 1953 rokù, czedë òddzélë Zrzëszonéch Nôrodów, Kòrejańsczi Lëdowi Armiji ë Armijô Chińsczëch Dobrowòlników pòdpisale przedspòkój (zgòdã na spòkój) ë ùsôdzëlë Zdemilitarizowóną Conã midze Nordową a Pôłniową Kòreją. Ùrzãdny pòdzélk. Nordowô Kòreja pòdzélonô je na dzewiãc prowincjów, trzë specjalnë òbéńdë ë dwa gardë sprôwióny bez rząd ("chikhalsi", 직할시, 直轄市). Czasã pisóné "Yanggang". Przédny gardë Sinuiju Kaesong Nampho Chongjin Wonsan Hoeryong Hamhung Haeju Kanggye Hyesan
Piôskòwi charzt ("Carex arenaria") - to je ôrt roscënë z rodzëznë "Cyperaceae". Òn rosce m.jin. na dunach kòl mòrza, a Kaszëbi mògą na niegò gadac trôwica. J. Trepczyk: "Słownik polsko-kaszubski", Gduńsk 1994, t. II, s. 268
Małopòlskô stegna sw. Jakùba - pielgrzimkòwô darga sw. Jakùba w Małopòlsce, w Pòlsce. Òna prowadzy z Sandomierza do Krakòwa. Òglowé jinformacje Funpage
Jôdnô soczewica ("Lens culinaris" Medik.) – to je ôrt jednoroczny (latny) roscënë z rodzëznë bòbòwatëch ("Fabaceae"). Ji zôrna są np. do robieniô zupë. Knéga Zôczątków, z hebrajsczégò jãzëka na kaszëbsczi przełożił ò Adam Ryszard Sikora OFM, Gduńsk 2015, s. 68 Trepczyk J.: Słownik polsko-kaszubski t. 2 Gdańsk 1994, s.198 ISBN 83-85011-73-0
Wafelnica - to je przërëchtënk do pieczeniô waflów. Przódë òne bëłë piekłé z dwóch strón - nôprzód z jedny, a tej z drëdżi stronë. Wafle mòże pòsëpac cëkrem. Wafelnice są na Kaszëbach ju dłudżi czas.
Dëmino (we zdrojach: "Dimine" 1075, "Timina civitas Pomeraniae" 1128, "Dymine", "Dimin", "Dyminium", "Demmyn", "Demmin" 1320; miem. "Demmin") - krézewi gard w krôju Meczelbòrzkô-Przédné Pòmrë nad Pianą, Dôłażą ë Trzeblą.    Lëdztwò gardu: 12.090 (2009) Wiéchrzëzna gardu: 81,56 km2
Difterit ("Diphtheria") - to je zariwnô chòrosc ù lëdzy. Przë ni biwô ù dzecy baro spùchłô szëja i gòrączka. Do chòroscë doprowôdzy bakteria "Corynebacterium diphtheriae". Ta chòrosc m. jin na Kaszëbach bë ni mia bëc, bò m. jin. procëm ni są dzecë szczipióné Andrzej Kornaś [et al.]:  Biologia : kształcenie ogólne w zakresie podstawowym : podręcznik dla liceum ogólnokształcącego, liceum profilowanego i technikum. Cz. 1 i 2. Wyd. 8. Warszawa "Nowa Era" 2010, s. 64
Kòwôl - zajimô sã robieniém rzeczi z metalu np. seczerów.
Frédlądk (abò téż: Frëdlącëk; we zdrojach: "Prÿdland" 1575 (1579), "Frydlancik", "Fridlanczik", "Fridlanzick", "Frydlandek", "Fredlądczyk", "Frydląd", "Fredland", "Fridland", "Nova Fredeland", "Nuve Fredeland", "Vredeland", "Vredelande", "Vredelant", "Niegen Friedland", "Polnisch Friedland", "Frydland Marchijski", "Friedlandt", "Neu Friedland", "Nig-Friedlandt", "Fridelant", "Frydląd Marchijski", "Märkisch Friedland"; "Frédląncék" (Cenôwa); pòl. "Mirosławiec", miem. "Märkisch Friedland") - garc we wôłecczim krézu w Zôpadnopòmòrsczim wòjewództwie. Lëdztwò gardu: 2.616 (2009) Wiéchrzëzna gardu: 2,13 km2
Gduńsczi Ùniwersytet ("Universitas Gedanensis"), pòl. "Uniwersytet Gdański" – wëższô ùczbòwniô, założonô w 1970 rokù, z sedzbą rektora w Gduńskù. Ùniwersytet prowadzy wëdzélë: Wëdzél Biologiji (Gdiniô) Wëdzél Chemiji (Gduńsk) Wëdzél Ekònomiczny (Sopòt) Wëdzél Historiczny (Gduńsk) Wëdzél Filologòwi (Gduńsk) Wëdzél Spòlëznowëch Nôùków (Gduńsk) Wëdzél Prawa i Administracje (Gduńsk, Kòszalëno) i jin. Na Wëdzélu Filologòwim tegò Ùniwersytetu są robioné m.jin. badérowania kaszëbisticzné . Bibloteka - Chamo BUG
Strzébrznô wierzba ("Salix alba" L.) – to je drzéwiã z rodzëznë wierzbòwatëch ("Salicaceae"). Òna rosce m. jin. na Kaszëbach. W ni je salicylowi kwas. Miészańc dwóch ôrtów wierzbów, a w tim "Salix alba" to je zwisłô wierzba.
Tt T, t – dwadzestô lëtra pòdstawòwégò łacyńsczégò alfabétu. W kaszëbsczim alfabéce je 28-ą lëtrą.
Parafijô p.w. Wniebòwzãcô Nôswiãtszi Mariji Panienczi w Żukòwie – to je stôrô parafijô w Żukòwie kòl Gduńska. Ji je pòklôsztorny kòscół pò sostrach z zôkónu sw. Norberta. Jegò bùdowa bëła napòczãtô w XIII-im stalatim. Klôsztór pòstawic dôł Mscëwòj I. W tim pòklôsztornym kòscele je czasem w niedzelã Mszô Sw. dlô Kaszëbów i mòże czëc kaszëbsczi jãzëk. Przë parafiji je mùzeùm z kaszëbsczima wësziwkama.
Tamara de Lempicka, (pòl. "Tamara Łempicka", 1898-1980), to bëła achtnionô pòlskô artistkô malôrka z epoki Art Deco, malëjącô w sztélu kùbisticznô-neoklasicznem, znóna z ji òbrôzów gòłéch białek i pòrtrétów aristokratów óras ji biseksualnéch romansów. W Parizu brëkòwała artisticzny pseùdonim "Tamara de" i nôzwëstkò od ji pierszego chłopa, Łempickiego. We Francëji i Europie bëła baro pòpùlarnô i mieła wielné dëtki z pòrtrétów baro bokadech lëdzy. W 1929 roku cządnik miemiecczi dlô białków "Die Dame" obsztalował od Tamary òbrôz na òbkłôdkã. Tamara ùsadzyła swòj , chtëren nen òbrôz ostôł symbòlã kùńsztu Art Deco i ti epoki. 11 lëstopadnika 2018 rokù, w dzéń 100 lat samòstójnotë Pòlsczi, na aukcëji w Nowim Jorku òbrôz Tamary z 1929 rokù "La Musicienne" òstôł najdroższim òbrôzã pòlscziego artistë w historëji, z cenã 9.087.500 dolarów amerikańsczich. Żëcopis. Tamara ùrodzyła sã w Warszawie 16 môja 1898 rokù jakò Maria Gurwicz-Górska (le jine zdroje: 11 môja 1895 w Moskwie lebo Petersburgu) w bokadej rodzëzne. Ji òjc to bëł adwokat, rusczi Żëd, Borys Gurwicz-Gorskij, ji mëma to bëła pòlskô Malwina z doma Dekler. Ji òjc chutko òstawił rodzëzne i Tamara bëła chowana przez mëmę i starków Deklerów w Warszawie i Petersbùrgù. Rodzëzna Dekler bëła achtnionô i znółë wielni polsczich dzejôrzy i artistów, jakò Ignacy Paderewsczi i Artur Rubinstein.    Òbczas I swiatowi wòjnë Tamara sztudérowôłô w Petersbùrgù na akademie kùńsztu. W 1916 mieła chłopa, polscziego prawnika Tadeusza Lempickiego w Petersburgu. Z Tadeuszem mieła w séwniku 1916 córke Marie-Christine Łempicką, pseùdonim Kizette, chtërną też malëwała na pòrtrétach.  W 1917 rokù zaczãła sã rewolucëja pazdzérznikowô i ji rodzëzna miała nót przecygnãc z Ruskô do Francëji. W Parizu Tamara òstôła pòpùlarnô pòrtrétistkô.  Tamara bëła biseksualno i mieła w Parizu ful romansów z białkami i chłopami, temù Tadeusz zażãdeł rozwodù w 1927 roku i przecygnãł do Warszawy. Drugi ji chłop od roku 1933 to bëł baron aùstriejskô-madziarsczi z żëdowsko rodzëzna wioldżich browarników, Raoul Kuffner, i dzãkã temù Tamara beła znóna jakò "Baronessa z pdzlem".  W 1939 rokù Tamara i Raoul jako żëdowscziego pochodzena mielë nót uciekac przez II-dżi swiatowi wòjnë i przecygnãlë z Kizette do Kalifornii. W USA po smercë Raoula w 1962 roku Tamara przecygnęłô do Houston w Texasie z Kizette, a pózdze wëjachôłô do Meksyku. Tamara ùmarła 19 strëmiannika 1980 rokù w Cuernavaca. Òstałë pò nij obrazë w mùzeùmach francësczich i USA, le baro wielné w kolekcëjoch priwatnech. Amerikanskô spiéwôrka Madonna zbiéro ji obrazë.   Autopòrtrét - Tamara w zelonem Bugatti - 1929 La Musicienne - 1929 Pòrtrét Markiza Sommi - 1925 Pòrtrét ksyżëca Eristoff - 1925 Pòrtrét hrabini de la Salle - 1925 Kizette en rose - 1927 Kizette au balcon - 1927 Pòrtrét chłopa (Tadeusz Lempicki) - 1928 La belle Rafaëla (Snożno Rafaela) - 1928 Adóm i Éwa Pòrtrét Dr. Boucarda - 1929 St. Moritz - 1929 Zelony turban - 1930 Jeune fille en vert - 1930 Pòrtrét Barona Raoula Kuffnera - 1932 Pòrtrét Suzy Solidor - 1933 Dormeuse, 1934 Białka z gołąbkem Ùsôdztwò. etd. Laura Claridge, "Tamara Łempicka", Doma Wëdôwczy REBIS, Poznań 2004. De Lempicka - obrazë
Dziwnów (we zdrojach: "*Dziwnowo" abò "*Dziwnów" (Z. Babik), "Diuenow" 1243, " Dyuennow", "Dievenau"; miem. "Dievenow") – gard w kamieńsczim krézu w zôpadnopòmòrsczim wòjewództwie nad Dzywnową. Lëdztwò gardu: 2.904 (2009) Wiéchrzëzna gardu: 4,97 km2
Wòdnô mërta abò kanadnô mòczëdełka ("Elodea canadensis" Michx.) - to je roscëna z rodzëznë jaskùleczkòwatëch ("Hydrocharitaceae" Juss.). Òna rosce m. jin. na Kaszëbach np. przë brzegach jezór. Kanadną mòczëdełkã zjôdô np. stôwkòwô swòrka.
Nowé Dãbé (w zdrojach: "damme" 1262; "Nytamp" 1282; "Dame" 1337; "Obern Damme" 1460; "Tham" 1540; "Thamb" 1566; "Neudamm"; pòl. "Dębno", miem. "Neudamm") - gard w żôłdzëńsczim krézu w Zôpadnopòmòrsczim wòjewództwie nad rzéką Kòsą ë jezorã Lëpowò .    Lëdztwò gardu: 13.909 (2009) Wiéchrzëzna gardu: 20 km2
Rosamaria Pereira Murtinho (ùr. 24 rujana 1939) je brazylską teatrownicą.
Haka – to je rãczné nôrzãdo, chtërno brëkùją czasã np. gbùrze do hakòwaniô zemi.
Złoty ("zł", aktualny kòd ISO 4217 "PLN"; ) — dërżeniowô jednota dëtkòwô w Pòlsce, dzeli sã na 100 groszy. Je wprowôdzoné do òbrotu w 1924 rokù w wëszłoscë dëtkòwi reformë zrobiony przez ministra finansów Władysława Grabsczégò. Òn zastãpił òdwôrtnioną pòlską markã dostaną w spòsobie pò miemiecczim państwie. Nowé dëtczi bëłë spiarté na paritece (równowôrtnoce) złota, wôrtosc 1 złotégò ùstanowiono na równowôrtnotã 0,1687 grama złota. Noczôsny złoty bëł tedë wôrt kòl òsme dzysdniowich. Westrzód bédowanëch mion nowich pòlsczich dëtków II Repùbliczi Pòlsczi nôwikszą zwëskał "lech", "pol" ë "złoty". W kùńcu wëbrano miono "złoty", chtërne tikało sã historëczniégò miona jednotë dëtkòwi Pòlsczégò Królestwa. Złotym nazywalë W XIV ë XV s. złote zagrańczne dukatë z òbrotã w Pòlsce, chtërne nôprzód òbrechòwane bëłë na 14 groszy. Ùchwôlą sejmù z 1496 rokù ùstanowiono kùrs złotégò na 30 groszy. Z czasã nen kùrs, przez òbzéranié sã na paritet prize złota ë strzébra, zjinaczëł sã. Tedë ùstanowiono òpisënk òbrechùnkòwi jednotë równy 30 groszy (gr) jakno pòlsczi złoty (złp.), zwóny téż florenã (fl). Złoty dukat dostôł miono czerwiony złoty. W XVII s. 1 czerwiony złoty béł wôrt 4-6 złp. Przë dëtkòwi refòrmie króla Stanisława Aùgùsta złoty stôł sã dërżéniową jednotą ò kùrsie 1 złp. = 30 gr. Na propòrcëjô bëłô takô przez cząd Warszawsczégò Ksyżestwa ë Pòlsczégò Królestwa. Warszawskô dëtkòwniô biła złotowe dëtczi do 1841 r. Przez òbzéranié sã na hiperinflacëje w pół lat 90. XX w. zdzejano denominacëji złotégò "ò sztërë zera" w propòrcëji 10 000 PLZ = 1 PLN. Tedë téż dëtczi të dostałë nowi kòd ISO 4217. mònetë: 1, 2, 5, 10, 20, 50 gr mònetë: 1, 2, 5 zł banknotë: 10, 20, 50, 100, 200, 500 zł
Lubeka (mie. "Lübeck", pòł. "Ljubice", dólnomiem. "Lübeck, Lübeek") - je gardã i mòrsczim pòrtã na nordze Miemiecczi Federacëjny Repùbliczi w związkòwym kraju Szlezwik-Hòlsztyn nad sztrądã Bôłtu. To béł wôżny hanzeatycczi gard. Òd Lubeczi je kòl 65 kilometrów do Hambùrga. Tu béł ksãdzã Hermann Lange.
Haruki Murakami (村上春樹, "Murakami Haruki"; ùr. 12 stëcznika 1949 w Kioto) – znôny szerok w swiece dzysdniowi japòńsczi runita ë dolmôcz. Biografijô. Ùrodzëł sã w Kioto, młodé lata spãdzëł w Kobe. Jegò starkã bëł buddajsczi mnich.   Skùńcził dramã w Klasykòwim Dzélu Lëteraturë Ùniwersytetu Waseda w Tokio w 1975 r. W latach 1974-1981, do grëpë z białką Yoko, sprôwiôł jazzowim klubã "Peter Cat" w dzélu Tokio Kokobunji. Pierszą swòją pòwiesc, "Hear the Wind Sing" (1979), wëdôł jak bëł 30 lat stôri. Pò tim jak jã napisôł miôł jã wësłóné na lëteracczi kònkùrs, na jaczim to dobëł prawie pierszi plac ë nôdgrodã Gunzō. Nôslédnyma jegò ùsôdztwama bëłë: "Pinball, 1973" (1980) ë "Przigòda z òwcą" (1982). Trilogijô (tzw. Trilogijô Szczura) òsta nôdgrodzonô Lëteracką Nôdgrodą Naoma dla zôczątkùjãcëch runitów. Nôslédné ksążczi tacze jak : "Kùńc Swiata ë Hard-boiled Wonderland" (1985, nôdgroda Junichi Tanizaki), "Tuńczë, tuńczë, tuńczë" (1988) ë "Na pôłnié òd grëńcë, na zôpôd òd słuńca" (1992) zmòcniłe jegò plac jakno runitë, a téż pòcygnãłé ze sobą zôpôdną pòpùlarnotã, òsoblëwié w Zjednónëch Krajach Nordowi Americzi. W latach 1986-1988 mieszkôł Haruki Murakami w Italsce, dze to napisôł jedną z niewielu, w swòjim ùsôdztwie, realnëch pòwiesców, "Norwegian Wood" (1987). Ksążka dożda sã swòjegò wiôldżegò sukcesu, a sóm Murakami òstôł sã gwôzdą mediów. W 1991 r. przeprowôdzëł sã do USA, dze robił na Ùniwersytece Princeton, a òd 1993 na Ùniwersytece Williama Howarda Tafta w Santa Ana. Pò trzãseniu zemi jacze miało swój plac w Kobe, a téż pò gazowim napôdze sektë Nôwëższô Prôwda w tokijsczim metrze w 1995 r. przëjachôł nazôd do Japòńsczi. W tim to rokù wëdanô òsta "Kronika ptôcha nacëgôcza", òtaksowónô przez kritików na nôwikszé lëteracczi dokôz runitë (nôgroda Yomiuri w 1996 r.). W 1997 napisôł "Underground", w 1999 r. "Sputnik Sweetheart", a w 2002 - "Kafka nad mòrzã". Je ùsôdzcą czile zbiérków kôrbionków. Murakami je téż ùsôdzcą dolaczënków z anielsczegò, taczich runitów jakno m.jin. Francis Scott Fitzgerald, Raymond Carver, John Irving, Truman Capote. Kaszëbsczich dolmaczënków dożda sã proza Haruki Murakamiegò ze starnë wòlnegò karna ùsôdzców sparłãczonegò z kaszëbsczim lëteracczim pòrtalã Czëtnica. "Slepô wierzba ë spiącô białka" (2006) "Wszëtczé bòżé dzecë tańcëją" (2008) "The Elephant Vanishes" (2003 w USA) "Tōkyō Kitanshū" (2005 w Japòńsce) "Tony Takitani" (2004, Japòńskô) "Na pôłnié òd grańcë" (2006, Pòlskô) "All God's Children Can Dance" (2007, USA) "Norwegian Wood" (2010) Domôcô starna Haruki Murakamiegò (en) Kaszëbsczé dolmaczënczi prozë Haruki Murakamiegò (csb)
Robert Lewandòwsczi (ùr. 21 zélnika 1988 rokù w Warszawie) – pòlsczi pùczkôrz, wëstãpùje na pòzycji napôdôcza w hiszpańsczim klubie FC Barcelona i w pòlsczi reprezentacji, w chtërny je kapitanã. Nôleżnik Klubù Znamienitégò Reprezentanta. Ùczãstnik Mésterstwów Eùropë 2012 i 2016. Spòrtowô kariera. Swòjã karierã zaczinôł w Varsovii, Delce Warszawa i w rezerwach Legii. W 2006 rokù trafił do Znicza Pruszków, w chtërnym zdobëł kòrónã nôlepszégò strzélca trzecy i drudżi lidżi. W 2008 przeniósł sã do Lecha Pòznań, w farwach chtërnégò zdobéł mésterstwò, pùchar i superpùchar Pòlsczi, a téż titel króla strzélców Ekstraklasë. W 2010 òstôł zawòdnikã Borussii Dortmund, z chtërną dwa razë ségał pò mésterstwò Niemiec, a téż jeden rôz pò krajowi pùchar i superpùchar, doprzëszedł do téż do finału Lidżi Méstrów.   W sezonie 2013/2014 pò rôz pierszi w swòji karierze òstôł królã strzélców Bundeslidżi, zdobëwającë 20 bramek. Przéd rozpòczãcem sezonù 2014/2015 przeniósł sã do Bayernu Monachium, gdze w kòżdim z szterech pierszich sezonów zdobywôł mistrzostwò Niemiec, a téż przekroczëł barierã 150 gòli w Bundeslidze, òsągającë nen wënik rëchli niż jaczikòlwiek jinszi zagrańczny piłkôrz. W sezonie 2015/2016 pò rôz drëdżi sëgnãl pò kòrónę króla strzélców Bundesligi, strzelającë 30 gòli. Pò rôz trzecy sëgnął pò kòrónę króla strzélców Bundeslidżi w sezonie 2017/2018, strzélającë 29 gòli. Z dorobkiem 151 gòli jest òn nôskùteczniejszim zagrańcznym piłkarzã w historii Bayernu Mònachium. 22 zélnika 2015, pòdczas ligowégò meczù Bayern Mònachium z VfL Wòlfsbùrg, Lewandowski strzelił piãc gòli òb dzewiãc minut. Bëło to nôrëchli strzelóne 5 bramek w historii sztërzech nôsëlniészich lig Eùropë òd czasów prowadzeniô zapisów. W 2016 òstôł wybrôny Sportowcã Rokù 2015 w plebiscycie Przeglądu Spòrtowègò oraz zajął czwiôrti plac w plebiscyce Złoti Bali za 2015 rok. Dzennik The Guardian umieścił gò równak w gronie 5 nôlepszich piłkarzy na swiece. W 2015 federacjô IFFHS ùznała gò nôskùteczniészim strzelcã midzënôrodnëch rozgrywek. Sédmëkrotny dobiwca plebiscytu cządnika „Piłka Nożna” w kategòrii "Piłkôrz Rokù". W latach 2011–2017 òtrzimôł tã nôdgrodã sédem razy z rzędu, co czëni gò samòbëtnym rekòrdistą pòd tim wzglãdã. W reprezentacji Pòlsczi zadebiutowôł 10 zélnika 2008 w meczu eliminacji mésterstwów swiata z San Marino San Marino (2:0), strzelającë jednoczasno swòjègò pierszègò gòla. Mésterstwò III lidżi: 2006/2007 Mésterstwò Pòlsczi (1): 2009/2010 Pùchar Pòlsczi (1): 2008/2009 Sùperpùchar Pòlsczi (1): 2009 Mésterstwò Niemiec (2): 2010/2011, 2011/2012 Pùchar Niemiec (1): 2011/2012 Sùperpùchar Niemiec (1): 2013 Mésterstwò Niemiec (8): 2014/2015, 2015/2016, 2016/2017, 2017/2018, 2018/2019, 2019/2020, 2020/2021, 2021/2022 Pùchar Niemiec (3): 2015/2016, 2018/2019, 2019/2020 Sùperpùchar Niemiec (5): 2016, 2017, 2018, 2020, 2021 Liga Mésterów (1): 2019/2020 Reprezentacjô Pòlsczi. Rozegrół 129 mecze strzelającë w nich 75 gòle, co czyni gò nôlepszim strzèlcã reprezentacji w historii. 9 gòdnika 2014 òstôł kapitanã reprezentacji Polsczi. Wëstąpił z nią na Mésterstwach Eùropy w 2012, 2016 i 2021. Ekspercë mają gò za jednégò òd nôlepszich pòlsczich piłkarzów w historii, a téż jednégò òd nôlepszich westrzédnych napôdôczów i piłkarzów swòjégò pòkòleniô na swiece. Dzejanié pòza fùtbòlã. Pòzaspòrtòwé dzejanié. Robert Lewandowski je téż przedsãbiércã. Piłkôrz aktiwno robi w reklamòwi, jinwesticyjny, dewelopersczi czë mieszkaniowi branżë. Je téż udzélnikã spółczi "Protos Venture Capital", przez chtërną inwestuje w start-upë, e-commerce i serwisy internetowé. Mô własną agencjã "Stor9_", specjalizującą sã w marketingòwi kòmùnikacji, chtërna zajimô sã warkòwim wizerënkã piłkarza i jegò białczi, ùłatwiającë zarządzanié ich dzejaniama ò biznesòwim charakterze. Je téż udzélnikã serwisu "sporticos.com, lokalnyrolnik.pl, weeding.pl" i wiele inszëch. Wspierô téż  wiele spòłecznëch i charitatiwnëch inicjatiwów. Razã z białką bierze ùdzél w akcji "Szlachetnô Paczka", a téż pòmôgô w zbiórkach "Wiôldżi Òrkestrë Swiąteczny Pòmòcë" Òd 2014 je ambasadorã dobri wòli UNICEF. Żëcé prywatne. Wychòwëwôł sã w spòrtòwi rodzënie. Òjc Krzësztof (ùm. 2005) uprôwiôł judo i grôł w piłkã do nodżi w III-ligòwëm Hùtniku Warszawa. Memka Iwòna bëła siatkarką pierwszòligwégò AZS Warszawa. Pò smiercë chłopa òbjãła pò nim funkcjã czerownika spòrtòwi hali w pòdwarszawsczim Lesznie, a tej pełniła funkcjã wiceprezesa miejscowégò klubù Partyzant, w chtërnym pierszé piłkarsczé kroczi stawiôł Robert. Terô je szkólną fizycznégò wëchòwaniô.   Mô starszą sostrã, Milenę. W czerwińcu 2015 òstôł òjcã chrzestnym jej sëna Leona. Je katolëkã. 22 czerwińca 2013 w kòscele w Serocku òżenił sã z Anną Stachurską, zawòdniczką karate i specjalistką do spraw żywieniô. 4 maja 2017 na swiat przëszła ich córka, Klara, a 6 maja 2020 Laura.
Brenda Song, (ùr. 27 strëmiannika 1988) je amerikańską spiéwôrką ë teatrownicą.
Gòrąc abò hëc - to je taczi stón wiodra jak ceplëzna lëftu przë zemi je wikszi jak 30 (°C) gradów cepła. Zwiksza w dzéń nôcepli je midzë gòdzëną 3 a 6 pò pòłniu. Jak je gòrąc dzece i starszi lëdze mògą sã lëchò czëc. Òsoblëwie stôri i schòrzałi lëdze ją baro òstro òdczuwają. Augustowski B. (red.): Pojezierze Kaszubskie (praca zbiorowa), Gdańsk : GTN, 1979, s.101 ISBN 83-04-00363-5
Winrich von Kniprode (ùr. 1310 – ùm. 1382 rokù) - to béł wiôldżi méster krzëżacczégò zôkònu òd 1351 rokù do 1382 r. Òd 1338 do 1341 rokù òn béł z Krzëżôkama w Gduńskù. Marian Biskup, Gerard Labùda: "Die Geschichte des Deutschen Ordens in Preussen : Wirtschaft, Gesellschaft, Staat, Ideologie", Osnabrück : Fibre, 2000.
Gduńsczé Pòmòrzé òstało przëłączoné do kùjawsczégò biskùpstwa Gduńsczé Pòmòrzé òdzwëskało samòbëtnosc òd Pòlsczi
Forsycjô – zort czierza chtёren nôleżi do rodzone oliwkowatych,chtёrnych je 15 zortów. Pòchodzy z Azёji, le jeden ino zort pòchodzy z Europe. Zwolające lёste abò wiedno zeloné òkrzewe strzédny wiôlgosce. Lёste pojedyncze, wąsczé ò stępionech ząbkach. Kwiôte czterolёstinkòwi,zebroné pò dwa abò w pęczuszk. Nôleżi do rodzёzne oliwkowatych w rzędzie jasnotowców z grёpe astrowёch, roscen krёtosemionowi. Roscëna paradno – niechtёrne zorte zaprôwio sã jakò òkrzewe paradne. Rosce na podmokłych glebach. W Pòlsce ùprowio sã forsycjô pośrednią i forsycjô zwikło. Forsythia europaea Degen & Bald. – fòrsycëjô europejskô Forsythia giraldiana Lingelsh. – fòrsycëjô Giralda Forsythia ×intermedia Zabel (F. suspensa ×viridissima) – fòrsycëjô pòsredniô Forsythia japonica Makino – fòrsycëjô japońska Forsythia mandschurica Uyeki Forsythia ovata Nakai – fòrsycëjó koreańska Forsythia suspensa (Thunb.) Vahl. – fòrsycëjô zwisłô Forsythia togashii H. Hara Forsythia viridissima Lindl. – fòrsycëjô zelônô Pozycjô zôrtu w systemie Reveala. Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa jasnotowe (Lamiidae Takht. ex Reveal) , nadrząd Oleanae Takht., rząd oliwkowce (Oleales Lindl.) , podrząd Oleineae Engl. Rodzëzna oliwkowate (Oleaceae Hoffmanns. & Link), zôrt forsycjô (Forsythia Vahl. Domena eukarionty Królestwo roscëne Klad roscëne naczyniowi Klad Euphyllophyta Klad roscëne nasienne Klasa okrytonasienne Klad astrowe Rząd jasnotowce Rodzëzna oliwkowate zôrt forsycjô Stevens P.F.: Angiosperm Phylogeny Website (ang.). 2001–. [dostãp 2010-03-24]. Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostãp 2011-01-17]. Index Nominum Genericorum. [dostãp 2009-02-03].
Biardo (we zdrojach: "provincia Barta" 1159, "Bard" abò "Barth" 1256, "Bart" XIII w., "Bardt" XIII w., "Barth"; miem. "Barth"; pòl. "Bardo") - garc w Północnoprzédnopòmòrzczim Krézu we krôju Meczelbòrzkô-Przédné Pòmrë nad Bôłtã.    Lëdztwò gardu: 8.768 (2009) Wiéchrzëzna gardu: 40,83 km2
Rogalewò (pòl. "Rogalewo") – letniskòwô kaszëbskô lasowô sedlëna wsë Wielé w gminie Kôrsëno, w kòscérsczim krézu, w pòmòrsczim wòjewództwie. Leżi w lasny òbéńdze Tëchòlsczich Bòrów, na kraju Wdzydzczégò Krôjòbrôzowégò Parkù, nad zôpadnym brzegã Wielewsczégò Jezora. Wchôdô w skłôd szôłtëstwa Wielé. Òficjalną kaszëbską pòzwã „Rogalewò” wprowadzëlë 26 maja 2014.
Krabë ("Brachyura") - to je grëpa mùszlôków z rzãdu "Decapoda". Jich ôrt "Eriocheir sinensis" wierã nie żëje jesz na Kaszëbach, ale w Bôłce krótkò Szczecëna òn je. Czerniejewski P., Filipiak J. 2001. Krab wełnistoszczypcy Eriocheir Sinensis (Milne-Edwards 1853) z Zalewu Szczecińskiego Komunikaty Rybackie 60: 28-32. Instytut Rybactwa Śródlądowego w Olsztynie.
Kréz abò pòwiôt abò téż spòlaszoné pòwiat je jednostką sprôwnégò pòdzeleniégò we różnëch państwach. Krezë są na przikłôd w Pòlsczi ("powiat"), Czesczi ("okres") ë w Miemiecczi ("Landkreis" abò "Kreis"). W Pòlsczi są krezë jednostką sprôwnégò pòdzeleniégò ë òbéńdowi samòsprôwnotë 2. stãpienia, jakô òbchwacô dzél wòjewództwa ë rozdzélô sã na gminë. Krézowi zawijôk rechtëje ùstawa ze 5 czerwińca 1998 ò krézowi samòsprôwnoce (Dz. Ù 2013.0.595 ze zmianama). Zwëkòwò gôdô sã ò zemsczich krezach ë gardnich krezach jak we midzëwòjnim, le taczégò rozgrańczeniégò ni znô ùstawa. Bëlno je gôdôc ò krezach, tak tej ò samòsprôwnych jednostkach chtërné òbchwacają pôrã gminów ë pòsôdają włôsné ùrzãdë òpisané we ùstawie, ë ò gardach na prawach krezu, dze ùrzãdë gminny sprôwë pòsôdają téż ùstawòwò krézowé nadôwczi ë ùdowierzenia. W Pòlsczi je dzysô 380 krezów, w tëm 66 gardów na prawach krezu. W Czesczi są krezë jednostką sprôwnégò pòdzeleniégò, chtërna je mniészô niżle krôj ë wikszô niżle zrzeszëna. Czesczé krezë są dzysô prakticzno znesoné, òstawionô je krézowô òrganizacëjô leno dlô sądowny władzë, policëjé (dôwné krézowé prowadnictwa bëłë òbrocené w tzw. òbéńdowé òddzéle) , archiwów ë dlô statistnëch pòtrzebów. Miemieckô rozdzélô sã na 295 krezów ë 107 gardów wëapartnionëch z krezu. Pòdle miemiecczégò gminnégò prawa, kréz je zrzeszã gminów ë jednostką sprôwnégò pòdzeleniégò. Jegò òbéńda je sprôwionô na zasadach samòsprôwnotë. Lëczba, wiôlgosc ë ùdowierzenia krezów zanôlegają na rozpòrajeniach stôwornëch krajów. spisënk krezów w Czesczi spisënk krezów w Miemiecczi spisënk krezów w Pòlsczi
Kubuntu je òficjalną sostrną ùdbą distribùcëji Ubuntu brëkùjącą graficznegò òkrãżô KDE, w placu ùżëwónegò w Ubuntu GNOME. Òd wersëji 6.06 Dapper platczi z Kubuntu mòże zamôwiac darmôk na starnie shipit.kubuntu.org. Òpisënk. Distribùcëjô Kubuntu zamëkô w se graficzné òkrãżé KDE, ë m.jin. aplikacëje: biurowé (OpenOffice.org, KOffice), internetowé (Mozilla Suite, Evolution, KMail, GNU Gadu, TleenX), multimedialné (xine, MPlayer), edukacjowé (KGeo, Dr Genius), graficzné (GIMP), organizacjowé (Planner, GNU Terminôrz Ùcznia), do grë (Pingus, Tux Racer, FreedroidRPG) itd. Innowacëją w systemie je wprowadzenié programë "Wireless Assistant" – ùżłëżnotë òbsłużënkù sécowich bezkablowich kôrtów, chtërnô jesz nie je przëstãpnô w wikszoscë distribùcëjów. Kaszëbsczi jãzëk w Kubuntu. Kubuntu je distribùcëją, chtërnô jakô pierszô zamëkała w se króm kaszëbsczégò ùstôwù klawiaturë téż mòżnotã winstalowaniô kaszëbsczegò jãzëka jakno domëslnegò jãzëka dlô òperacjowi systemë. Je òb bëtny w ni òd rujana 2007 rokù, t.j. wersëji Kubutu 7.10 dzãka robòce kaszëbsczégò karna dolmôczów przë KDE ë Ubuntu. W 2009 rokù ùprzëstãpniło kaszëbsczé karno dolmôczów Linuksa do zladënkù òbrôz ISO platczi ò mionie "Kaszëbsczi Remix Kubuntu 9.10" z nastôwiony prosto z dodomù kaszëbsczim jãzëkã, dzãka chtërny mògą brëkòwnicë zapòznac sã z pierszą kaszëbską òperacjową systemą. Kubuntu je nôbarżi zdolmaczoną na kaszëbsczi jãzëk distribùcëją Linuksa. Ubuntu Domôcô starna Kubuntu Kubuntu Wiki Kubuntu na Distrowatch ShipIt – darmôk platë CD z Kubuntu
Paweł Brzésczi (pl. "Paweł Brzeski" ùr. 10 lëstopadnika 1914 w Mscëszejcach - ùm. 2008 rokù) béł kaszëbsczi dzejôrz. Òd 1961 rokù òn mieszkôł w Kanadze i biwôł np. w Barry’s Bay, a téż ù Kaszëbë Martina Shulista. Pò tim jak w Pòlsce zaczãło sã stojenié w wòjnie - pò 1981 rokù òn wiele zrobił, żebë np. do Lëpùsza przëszła m. jin. żëwnota z Kanadë jakno "Dar Kaszubów z Kanady – dla Kaszubów w Polsce". Paweł Brzeski 1914-2008
Wieszczórka żëwòródka ("Zootoca vivipara") – to je ôrt gadzënë z rodzëznë prôwdzëwëch wieszczórków ("Lacertidae"). Òna żëje m. jin. na Kaszëbach, zjôdô np. smôrzcze bez bùdinôszków i je dzélowò chrónionô. Òna je zrzeszoné z barżi sëchima sedlëszczama, a òb zëmã spi. 
Szląsczi jãzek ma dwa alfabéti. Steuerowi Alfabét (szl. "Steuerowy szrajbůnek)," ma 30 merków: A, B, C, Ć, D, E, F, G, H, I, J, K, L, Ł, M, N, Ń, O, P, R, S, Ś, T, U, Ů, W, Y, Z, Ź, Ż, ë 8 dwa merków AU, CH, CZ, DZ, DŹ, DŻ, RZ, SZ. Drëdżi alfabét to je ślabikŏrzowy szrajbōnek , ma 33 merki A, Ã, B, C, Ć, D, E, F, G, H, I, J, K, L, Ł, M, Ń, O, Ŏ, Ō, Ô, Õ, P, R, S, Ś, T, U, W, Y, Z, Ź, Ż. Òd 2010 na Szląsczi Wikipedjô mòżna pisac ślabikorzem.
Lëcëce bëlë plemiennym karnem Pòlabsczëch Słowión. Òni żëlë òd VI w. na zemiach midzë Bôłtã, Labą ë dólna Òdrą. Òd pòrénkù greńczëlë Lëcëce z Kaszëbama, òd zôpôdu z Sasama, a òd pôłnia z Łużanama. Swégò czasu krótkò Kaszëb béło Zrzeszenié Lëcëców.
Dëbeltpùklati kamél ("Camelus ferus" L.) – to je ôrt wiôldżégò suska z rodzëznë kamélowatëch. Òn żëje colemało w Azëji.
Router (jinaczi ruter) - je to sécowé ùrządzenié robòtującé w trzecym ôrce mòdélu OSI. Òn je pò to, bë sparłączëc ze sobą kòmpùtrowi sécë, służi téż jakno kòmùnikacëjny wãzeł. Mòże nadôwac, transmitowac i czérowac pakietama. Mô fùnkcjã tzw. trasowaniégò. Trasowanié je kòjarzóné z protokołã IP ë ùżiwô sã téż jinné taczé jak: RIP, IGRP, EIGRP, OSPF ë IS-IS.
  16 séwnika bëło wëdóné pòzwòlenié na wëdôwanié zrzeszeniowégò cządnika "Kaszëbë"
Kòscół sw. Jakùba w Òlëwie stoji na grzëpie w Òlëwie ë je mùrowóné òd XIV stalata, a z pòczątkù òn béł drzewiany. Ten rzimskòkatolëcczi kòscół mô barokòwą wieżã z 1709 rokù. Kòl niegò czedës bëłë néżczi stôrégò smãtôrza.
Recowati slënik ("Arion fuscus") - to je ôrt slënika z rodzëznë "Arionidae". Òn mòże żëc m. jin. na Kaszëbach. Recowati slënik je 50–70 mm dłudżi i ni mô bùdinôszka. Òn mòże bëc np. całi bruny, ale tak wiedno nie je.   Recowati slënik mòże bëc òd spòdkù biôławi. Òn z wiérzchù szlachùje za szpańsczim slënikã. Augustowski B. (red.): Pojezierze Kaszubskie (praca zbiorowa), Gdańsk : GTN, 1979, s.207 "Arion"
1946 - Albańskô òsta repùbliką 1960 - pòwstôło centrum treningu kosmonautów w Gwiôzdowym Gardzie w Mòskwie 1960 - Czad ògłoszëł samòstójnotë jakò państwò 1906 - Albert Hofmann, szwajcerzczi chemik, pierszi ùsôdzca LSD (ùm 2008) 1971 - Mary J. Blige, amerikańskô spiéwôrka 1266 - Swiãtopôłk II Wiôldżi (ùr. przed 1195) 1940 - rozstrzélné w lagrze Stutthof Władisłôw Szëmańsczi ksądz, Słëga Bòżi w Katolëcczim Kòscele (ùr. 1901) 1940 - rozstrzélné w lagrze Stutthof Bernhard von Wiecki ksądz, Słëga Bòżi w Katolëcczim Kòscele 1941 - Emanuel Lasker, miemieccko-pòmòrsczi méster swiata szachowy 1894-1921, matematik, filozof (ùr. 1868 w Berlënku) 2015 - Anita Ekberg, szwedzkô teatrownica i modelkô (ùr. 1931). Tobacznik sprzedô òstatną kaczkã za tobaczkã.
U2 – je irlandzczim rockòwim karnã. Jegò nôleżnikama są: Bono (Paul David Hewson) – spiéw i tej-sej téż gitara; The Edge (David Howell Evans) – gitara, sztërkama klawisze, spiéw i basowô gitara; Adam Clayton – basowô gitara; Larry Mullen, Jr. – perkùsjô. 1980 "Boy" 1981 "October" 1983 "War" 1983 "Under a Blood Red Sky" [live] 1984 "The Unforgettable Fire" 1985 "Wide Awake in America" [live] 1987 "The Joshua Tree" 1988 "Rattle and Hum" 1991 "Achtung Baby" 1993 "Zooropa" 1997 "Pop" 1998 "The Best of 1980-1990" 2000 "Million Dollar Hotel" (soundtrack) 2000 "All That You Can't Leave Behind" 2002 "The Best of 1990-2000" 2004 "How to Dismantle an Atomic Bomb" 2009 "No Line On The Horizon" 2014 "Songs of Innocence" 2017 "Songs of Experience" 2023 "Songs of Surrender"
Dzërzgóń abò téż: Cziszpórg (gw. "Kisźpórk"; pòl. "Dzierzgoń", miem. "Christburg") - gard w pòmòrsczim wòjewództwie w sztëmsczim krézu nad rzéką ò jistnym mionie. Lëdztwò gardu: 5.564 (2010) Wiéchrzëzna gardu: 3,90 km2 Miona gardu w zdrojach. Jinsze miona gardu we zdrojach to téż: "*Zirgūns" (Górnowicz), "in novo Christiborc" 1249, "Cristiburg" 1250, "Cristburg" 1251, "Christpurch" 1254, "Cristburg" 1258, "Christpurch" 1285, "Cristburg" 1316, "Christburgk" 1335, "Cristburg" 1346, "Kirsburg" 1347, "Kristborg" 1348, "Kirsburg" 1355, "Cristburg" 1382, "Kirsburg" 1392, "Cristburg" 1445, "Dzy(r)gon" <1454, "Dzierzgon" 1466, "Kyerschpurgk alias Cristpurgk" 1508, "do Kisporku" 1565, "do Kiszporku" 1570, "Kiszpork" 1641, "Kiszburg" 1647, "Kiszpork" 1682, "Christburg" kòl 1790, "Kiszpork" 1883, "Dzierzgoń" 1881, 1936.  
Chris Pine, (ùr. 26 zélnika 1980), je amerikańsczim teatrownikã.
Nordea Bank Polska - to béł bank w Pòlsce. Òn béł òd 2001 rokù, a sedzbã miôł w Gdinie. Ten bank słëchôł do midzënôrodnégò karna. W 2014 rokù òn zrzesził sã z bankiem - PKO Bank Polski.
Kãtrzëno (pl. "Kętrzyno") - szôłtëskô wies w nordowò-zôpadnym dzélu gminë Lëniô kòle przedwòjnowi pòlskò-miemiecczi greńcë. Je to tipicznô gbùrskô wies. Pòzwa wsë wëchôdô òd miona Kãtra abò Kãtrza. Historiô. Pierszé wiadło ò Kãtrzënie je z 1360 rokù. W dokùmeńtach z kùńca 16. stalatégò je "Sulislaff von Kantrsin", bòdôj protoplasta familie Kãtrzińsczich. W 2. pòł. 16. stalatégò miéwcama wsë bëlë trzej Kãtrzińsczi a téż Żelazkò. W 1872 rokù w Kãtrzënie mieszkało 322 lëdzy, w wikszoscë pankòwie, a wies słëcha do parafié w Rozłazënie. Pòd kùńc 19. stalatégò Kãtrzëno stało sã sedzbą gromadzczich wëszëznów. Òd 1920 rokù dzãka dzyrskòscë mieszkeńców Kãtrzëno bëło sparłãczoné z pòlsczim państwã, równak greńca òddzelëła wies òd kòscoła w Rozłazënie. W gromicznikù 1945 rokù przez wies bëła prowadzoné ewakùacja lagrowëch kòncentracyjnégò lagru Stutthof. Na wdôr ùmarłëch i zabitëch lagrowëch je pòstawiony pamiątkòwô tôfla. Rozmajitoscë. Ò Kãtrzënie pisôł w swòjim pòémace "Ò Panu Czôrlińsczim co do Pùcka pò sécë jachôł" Heronim Derdowsczi : "Wnet téż do wsë przëbëlësmë, co sã Kãtrzën zowie," "Gdze, jak wiész, le sama szlachta mieszkô i panowie. " "Richt tam w ni sã zaczinało ò ósmi gòdzënie" "W domù pana Dąbrowsczégò wiôldżé zgromadzenié;" "Bò wej, miała miedzë sobą szlachta òbradowac," "Kògò pózni do Berlina na pòsła welowac." "Wiãc tam bëlë z całëch Kaszub bracô pòzjachany," "Wszãdë we wsë przed płotama bëło pełno sani." 1880 
Smôłdzëno to je wies w pòmòrsczim wòjewództwie, w stôłpsczim krézu, w gminie Smôłdzëno, w chtërny czedës mieszkalë Słowińcë. Òd 1622 rokù to béł spòsób ksyżënë Anë Croy. Tu je kòscół òd 1632 rokù. W lëtersczim dzélu Pòmòrsczi bëł brëkòwóny w liturgiji téż kaszëbsczi jãzëk (Michôł Pontanus- Mały Catechism Niemiecko Wándalski abo Slowięski, Smołdzyńsczé perykòpë, Strôrokaszëbsczi spiéwnik). Catechism "Wándalski" mògło miec lëchi znaczënk, a "Slowięski" mogło dac pòczątk pòzwie Słowińcë. Zôpôdnopòmòrsczi biskùpi, czerëjącë sã rësznotą christianiznową i parłãczącë jã z wnożëną nachôdającégò lëdztwa - kòlonizacją na miemiecczim prawie - pierszëznã dôwelë równak miemczëznie. Lëteratura. Aleksander Hilferding, Остатки славян на южном берегу Балтийского Моря, Sankt-Petersburg 1862 (wyd. polskie Resztki Słowian na południowym wybrzeżu Morza Bałtyckiego, tłum. Nina Perczyńska, oprac. Jerzy Treder, Gdańsk 1989, ISBN 83-85011-57-9)  2.) 
Chris Pratt, (ùr. 21 czerwińca 1979), je amerikańsczim teatrownikã.
Plurale tantum (z łac. ‘leno w wielny lëczbie’; wiel.l.: "pluralia tantum") – jistnik fòrmalno wëstãpùjący leno w fòrmie wielny lëczbë, chòc pò richtoscë mô znaczenié lëczbë pòjedinczi. W słowôrzach taczé jistniczi są òpatrziwóné wspólnym symbòlã „pl”. Przëtrôfkama jistników "plurale tantum" w kaszëbiznie są m.jin. taczé słowa, jak: "bùksë", "dwiérze", "grable", "lëpë", "sanie", "skrzëpice", "widłë". Singulare tantum
"Isabelle Yasmine Adjani" (ùr. 27 czerwińca 1955 w Parizu) – francëka aktórka i spiéwôczka ò kabylsczich i niemiecczich kòrzniach. Żëcopis. Je córką Mohammeda Adjaniego, algiersczégò Berbera - żôłnérza,chtërny bëł pòd kùńc II swiatowi wòjny w Niemcach, i téż bawarsczé Niemki Augusty (Gusti) Schweinberger. Wëchòwała sã w pòdparizczim Gennevilliers. Òd 1967 wëstãpòwała w teatrze amatorsczim. Na wiôldżim ekranié pierszi pòpis miała w 1970 w filmie "Mały uciekinier" chtrërny reżisérowôł Bernarda Toublanc-Michela. Zagrôła tedë Rose, dzéwczã zakòchóną w szkólnym na latnéch kòloniach. Dwa lata późni zagrôła w serialu "Le secret des flamands", ò jednym czasu wystąpòwała na scenié słôwnô na całi swiat Comédie-Française. Czedë w 1974 zabidowano ji długòlãtni kòntrakt, chtëren wëmagałbë sceniécznôj jedinosce, Adjani odmëslęła są z teatru i wrócyła do filmu. Pòpùlarnosc dôła ji rolã w dramace "Miłość Adeli H." François Truffauta z 1975 roku. Zagrôła tam romanticzną, młodą biôłkã, chtërna, pòddôwóna swòjim pòżądlëwòscóm, odwôżëła wszëtkò co miôła. Adjani wëstãpòwała m.in. ù Romana Polańskiego, André Téchiné, Wernera Herzoga i Andrzeja Żuławskiego. Isabelle Adjani, pòdobnie jak Catherine Deneuve, stała sã ikoną lat 80. Wystãpòwała w reklamach i w wideoklipach. Filmy z Isabelle Adjani udział òdnôszają sã sukces kasowy we Francji. W 1979 ùrodzëła sëna, Barnabé'a Nuyttena, ze związkù z francësczim reżisérã i òpératórem Brunonem Nyuttenem. W latach 1989–1994 bëła związóna z Danielem Day-Lewisem, z chtërnym mô syna Gabriela-Kane'a Day Lewisa (ùr. 9 kwietnia 1995).
Łãczëce (pl. "Łęczyce") – kaszëbskô gminnô wies w Pòlsce pòłożonô w pòmòrsczim wòjewództwie, w wejrowsczim krézu, w gminie Łãczëce. Wies je pòłożona nad rzéką Łebą. Tu je môl smiercé 110 lagrowëch z lagru Stutthof.
Zedel – to je òkrãgłi statk np. keramikòwi abò drzewiany, na ògle dosc głãbòczi. Òn mòże bëc np. do picô piwa.
Wieża cësnieniów w Miastkù – je wëbùdowónô w 1928 rokù w Miastkù. Na ji czëpie béł do 2006 rokù zbiérnik wòdë dlô zagwësnieniô sztabilnégò cësnieniô w miastowim wòdoprowôdnikù.
Lilewô szczipówka ("Carabus (Megodontus) violaceus") - to je dosc wiôldżi bączk z rodzëznë szczipówkòwatëch ("Carabidae"). Òna żëje np. w lasach m. jin. na Kaszëbach. Augustowski B. (red.): Pojezierze Kaszubskie (praca zbiorowa), Gdańsk : GTN, 1979, s. 208
Jones Island - to je dzél gardu Milwaukee w Zjednónëch Krajach Americzi. Tu mieszkało wiele kaszëbsczich rëbôków. Dzysô mòże tu òbezdrzec Park Kaszëbë ("Kaszube's Park"). Dłudżi lata mieszkôł w tim òkòlim kapitena Felix Struck. Ò tich sprawach spòrò napisôł pò pòlskù ks. Władisłôw Szulëst (2005).
Hieronymus Megiser (ùr. kòl 1554 - ùm. 1618 abò 1619 rokù) – to béł miemiecczi znajôrz jãzëków i historik. Òn napisôł m.jin. , że Kaszëbi ("Cassubiorum") gôdają pò wandalskù. Mòże za nim w 1643 roku Michôł Pontanus pisôł „Niemiecko Wándalski ábo Słowięski/ to jestá z Niemieckiego języká w Słowięski wystáwion y ná jáwnosc wydan...” w 1603r. Hieronymus Megiser
Zrinka Cvitešić, (ùr. 18 lëpinca 1979) je chòrwacką teatrownicą.
Wiôldżé Glisno (pòl. Gliśno Wielkie) – to je kaszëbskô wies w gminie Lëpińce, w bëtowsczim krézu pòmòrsczégò wòjewództwa. W 2011 we wsë mieszkało 161 lëdzy. Òficjalnô kaszëbskô pòzwã wsë w pòstacje „Wiôldżé Glisno” òsta wprowadzónô 3 séwnika 2013. Glisno
Roztoka, zatoka abò hôwinga je to dzél brzegù wòdnégò zbiornika, chtërnô wcënô sã w ląd. Są rózné ôrtë roztoków. Kaszëbsczé słowò "hôwinga" nôleżi brëkòwac blós do pòmòrsczich roztoków, jak Pùckô Hôwinga.
Rozłazëno to je kaszëbskô wies w pòmòrsczim wòjewództwie, w wejrowsczim krézu, w gminie Łãczëce. W òbéńdze szôłtëstwa pòłożoné sã wse ë mniészé kòlonie Wiôlgô Dãbrowka (lëdztwò: 41), Jéżéwò (lëdztwò: 108), Nowé Rozłazëno i Redëstòwò (lëdztwò: 44). Tu je stôri kòscół. 
Dzérzążno (pl. "Dzierżążno") – kaszëbskô wies w pòmòrsczim wòjewództwie, w kartësczim krézu i w gminie Kartuzë. Òna je nad wòjewódzką drogą nr . W 1241 rokù ò ti wsë piselë "Derisno", a jesz terô tu nad jezorem rosce dzerzãga. Dzierzążno, pow. kartuski Dzierżążno, niem. Seeresen, kaszub. Dzérzążno na portalu polska-org.pl
Punk, téż "Punk rock", je rockòwim czérënkã mùzyczi, jaczi pòwstôł we westrzódkù 70-tëch lat w Nowim Yorkù ë Londónie w sparłączeniém z subkùlturą Punk. W wielu punk-rockòwich dokôzach pòdôwô sã rok 1977 jakno zôczątk mùzyczi Punk. W tim to rokù karna Sex Pistols ë Ramones przedostałë sã na kòmercëjny rënk, równak ju rëchli gróny bëł nen czérënk przez amatorsczé "garażowé" karna jakno n.p. Stooges w Nowim Yorkù. Mùzykã Punk céchùje minimalisticzny brëkùnk mùzycznëch instrumentów ë prostota kòmpòzycëjów "(tzw. trzë akòrdë ë na tim kùńc)". Zwãk céchùje przesterowónô gitara, chùtczi takt ë sërowi głos. Tesktë są w wikszosce pòliticzno angażowóné, a tipicznym dlô punkòwich kòncertów je tuńc Pogo. Programòwô prostota òpanowa mùzykã Punk ë nadała ji na zôczątkù wiôldżi môch, doprowadzëła òna równak z czasã do wiôldżégò rozrostu lëczbë grôjącëch, w tim téż ò karna z môłim kreatiwnëm pòtencjałã, ë do kòmercjalizacëji ti mùzyczi, sprowôdzając Punk z czasã do mòdë. Wiele karnów, chtërné trzëmałë sã spòdlowich mùzycznych dejów Punka, jakno n.p. pòliticzno angażowónëch tesktach, wëtwòrzëłë pòzdze czérënk Hardcore punk. Z Punk rocka są téż wëszłé nowé mùzyczné czérënczi òpiarté na kùlturze protestu, jakno New Wave czë Independent. Hardcore punk Skate punk "Punkòwi manifest" Grega Graffina - punk77.co.uk - anielskô starna sparłączonô z historëją mùzyczi punk.
Parafijô p.w. Swiãtëch Apòsztołów Piotra i Pawła (Paula) w Pùckù - to je stôrô parafijô w Pùckù kòl Gduńska. Tu na òdpùst w czerwińcu płënie kùtrama wiele pielgrzimów i mòże czëc kaszëbsczi jãzëk.
Swiãta ë ùroczëznë.
Stanisłôw Grónowsczi (pòl: "Stanisław Gronowski") (ùr. 4 lëpinca 1906 rokù w Serakòjcach) - to béł ksądz, Pò maturze òn zaczął sztudérowac w Dëchòwnym Seminarium w Pelplënie. Tam téż ze­szedł sã z kaszëbską rësznotą. Pisôł lëstë z Aleksandrã Majkòwsczim. 20 gòdnika 1930 rokù dostôł ksãżewsczé swiãcenia , a pri­micje miôł w Serakòjcach. Jakno ksądz béł pòsłóny do Kòscérznë, dze béł piãc lat. Stutthof to béł lager, do chtërnégò gò w wòjnie wësłelë. Òn ùznôł, że mù żëcé ùretała Matka Bòskô Swiónowskô, chtërni wôłtôrz je w Swiónowie. Pò wòjnie òn béł w Chmielnie.
we Gduńsku 1988 - początk sztrajkù we Zdrzëtniô Gduńskô 2006 - założëno Mùzeùm Historii Pòlsczi we Warszawie 1437 – Filip Kallimach, pisôrz (ùm. 1496) 1729 – Katarzëna II Wiôlgô, césarzowô Rusji (ùm. 1796) 1903 – Marión Górecki, pòlsczi dëchòwi katoliczci, błogòsławony (ùm. 1940) 1975 - David Beckham, angielsczi grôcz w balã 1519 – Leonardo da Vinci, italsczi malôrz (ur.1452) 1826 – Antón Malczewski, pòlsczi pòéta, alpinista (alpòwnik)  (ùr. 1793) 1848 - Florión Dąbrowski, pòlsczi òficér, bëtnik pòwstania  lëstopadnikowégò (ùr. 1798) 1862 – Frãc Wężyk, pòlsczi pisôrz, pòéta, (ùr. 1785) 1870 – Aleks Aleksandrowicz Romanow, wiôldżi ksążã Rusji (ùr. 1869) 1884 – Kònstãti Zakrzewski, pòlsczi pòéta, dramatopisôrz (ùr. 1811) 1941 – Bòlesłôw Strzelecki, pòlsczi dëchòwi  katoliczci, błogòsławony (ùr. 1896) 1992 – Sztefón Kieniewicz, pòlsczi dziejopisôrz (ùr. 1907)
Miesądz - to je jedna z fazów Miesądza, jak òn je midzë Słuńcã a Zemią. W nowù Miesądza z Zemi ni ma widzec. Procemną fazą je pełniô.
Courtney Love, (ùr. 9 lëpinca 1964) je amerikańską spiéwôrką ë teatrownicą. "Sid And Nancy" - Gretchen "Straight to Hell" - Velma "Tapeheads" "Feeling Minnesota" - Rhonda "Basquiat" - Big Pink "Not Bad for a Girl" - "Straight to Hell" "The People vs. Larry Flynt" - Althea Leasure "" - Lektor "200 Cigarettes - Lucy " Man on the Moon" - Lynn Margulies "Beat (film)" - Joan Vollmer " - Courtney Love "Last Party 2000" - Courtney Love "Julie Johnson" - Claire "Trapped" - Cheryl Hickey "Back to Hell" - Courtney Love "Miss June" - Lady Macbeth "Lovelace" - Linda Lovelace 2004 - "America's Sweetheart"
Jikji to skrodzëna titla bùddijsczégò dokôzu, chtërnegò fùl titel to "Baegun Hwasanga antologijô ùczbów Wiôldżich Ksądzów ò identifikacëji dëcha Bùddë w praktikòwanim Seon.", wëdónegò w Kòreji w 1377. Je nôstarszą na swiece, zretaną, przenosną, metalową knéżką.
Lëterstwò (jinszé pòzwë: lëteranizm, lëtrzëzna, lëterskô wiara) – jedna òd głównëch doktrinów protestancëznë. Pòdstawòwi zasadë lëtersczi wiarë ùsztôłcone òstałë w wënikù biôtczi Môrcëna Lutra i jegò zwòlenników równo procëm nadùżëców rzëmskòkatolëcczégò Kòscoła, jak i procëm barżi radikalnëch protestancczich doktrinów (anabaptizm, kalwinizm itd.). Lëterstwò òdwòłiwô sã do pòdstawòwëch protestancczich prawidłów („leno Pismiona”, „leno Christus”, „leno łaska”, „leno wiara”). Chrzest jawi sã jednym z dwùch sakrameńtów, ùdzeliwóny je dzecóm, Swiãtô Kòmóniô wëstãpùje pòd dwiema pòstacama, a bëtnosc Christusa w ni rozmieją jakò kònsubstancjacjã. W zwëkù je òglowô spòwiédz, chòc ùznawónô je téż spòwiédz jindiwidualnô. Wszëtcë òchrzcony jawią sã pòwòłónyma do pòwszechny kapłańsczi służbë, chtërnô zasôdzô sã na codniowi miłoscë do Bòga i lëdzy. Dëchòwnyma – chtërny przédnikùją religijnym òbrzãdóm – mògą równak bëc leno òsobë òdpòwiednio przërëchtowóny i kònsekrowóny. Lëterską wiarã wëznôwô wicy jak 72 mln lëdzy na całim swiece. Z przëczënë rozmajitëch geògraficznëch, historicznëch i dogmaticznëch czinników lëterstwò nie jawi sã równak jednorodnym kòscołã. Jistnieje w nim czile wiôldżich kòscelnëch sztrukturów, jaczé baro mòckò różnią sã żlë jidze ò dogmaticzné i prakticzné sprawë – Swiatowô Lëterskô Federacjô, Midzënôrodnô Lëterskô Radzëzna, Kònfesjonalnô Ewangelëckô Lëterskô Kònferencjô. Òkróm òpisónëch wëżi jistnieje téż réga lëterskich religijnëch związków, chtërne nie wchôdają w taczé wikszé sztrukturë. Fòrmalno nôwikszim lëterskim kòscołã jawi sã dzysdzéń Kòscół Szwëcje (kòl 6,9 mln wëznôwców). Lëtersczi kòscołë pòdzelëc mòże na liberalné i kònfesjonalné. Wiãkszosc liberalnëch wchôdô do Swiatowi Lëtersczi Federacje (nôleżi do ni téż wiãkszosc „stôrich” państwowëch kòscołów Stôrégò Swiata). Kònfesjonalné lëtersczi kòscołë są barżi kònserwatiwné (nie ùznôwają na przëmiôr białgłowsczégò kapłaństwa czë jednopłcowich slubów). Wiãkszosc kònfesjonalnëch kòscołów wchôdô do Midzënôrodny Lëtersczi Radzëznë. Nôwikszim lëtersczim kòscołã w Pòlsce je Ewangelëckò-Augsbursczi Kòscół w RP. W 2014 licził òn wicy jak 60 tës. nôleżników w 133 parafiach. Andrzej Rykała, "Mniejszości religijne w Polsce", Łódź 2011, s. 57.
Universidade Federal de Minas Gerais (Ùniwersytet Minas Gerais) je wôżnym môlã dlô rozwiju nôùczi òd 1927 rokù. Brazylskô Universidade Federal de Minas Gerais
Sztëmsczi kréz (pòl. "Powiat sztumski") - to je krezã w pòmòrsczim wòjewództwie z sedzbą w Sztëmie.
Pòrénkòwô Pòmòrskô, zwónô téż Gduńsczim Pòmòrzã (pòl. "Pomorze Gdańskie", miem. "Westpreußen, Pommerellen") - to je òkòma Zôpadny Pòmòrsczi jednym z dwùch wiôldżich historëcznëch regionów w Pòmòrsce. W strzédnowiekù mô sã wësztôłconé pòdzélënk na Pòrénkòwą Pòmòrską ze stolëcą w Gduńskù ôs Zôpadną Pòmòrską ze stolëcą w Sztetënie. Nen pòdzélënk je sparłãczony z pòliticznyma kawlama nëch òbéńdów: w historëji Pòrénkòwi Pòmòrsczi je widzec wikszé pòlsczé wpłiwë, zato w Zôpadny Pòmòrsce nôpierwi wikszé tendencëje do samòstójnoscë a pózni wikszé miemiecczé wpłiwë. Òbéńda w òkòlim gardów Lãbòrg ë Bëtowò mô dosc skòmplikòwóną historëjã ë czile razë zmienia przënôleżnosc, tak tej grãdo je ją definitiwno zarechòwac do Pòrénkòwi abò Zôpadny Pòmòrsczi. Òd 1999 rokù Lãbòrzkò-bëtowskô Zemia administracëjno pòdlégô pòd Gduńsk. We wczasnym strzédnowiekù Pòrénkòwô Pòmòrskô zamieszkónô bëła przez Pòmòrzanów, chtërnëch òtrokama są dzysészi Kaszëbi. Òd pòrénkù sąsadowelë òni z Prësama, a greńcą bëła rzéka Wisła. Òd pôłniégò, dze greńczną rzéką bëła Notec, Pòmòrzani sąsadowelë z pòlsczima plemionama. Do nôwôżniészëch gardów Pòmòrzanów na pôłniowi greńcë słëchałë Wëszogard (w òkòlim dzysdniowégò Fordonu) ë Nakło. Aktualno zacht dzél Pòrénkòwi Pòmòrsczi je w pòmòrsczim wòjewództwie, a môłi skrôwk w kùjawskò-pòmòrsczim wòjewództwie. Nôwikszima gardama są: Gduńsk, Gdiniô, Dërszewò, Starogarda, Wejrowò. Òbaczë téż: Pòmòrskô Zôpadnô Pòmòrskô Lãbòrzkò-bëtowskô Zemia Kaszëbskô Kòcéwskô Gduńsk
Milorad Pavić (cyrilica: Милорад Павић; ùr. 15 pazdzérznika 1929 w Belgradze - ùm. 30 lëstopadnika 2009 w Belgradze) – je wôżnym serbsczim prozajikã i pòétą. Ùsôdztwò (wëjimk). W pòlsczim jãzëkù wëdóné òstałë: "Słownik chazarski" (Hazarski rečnik), Warszawa, tCHu, 1993, 2004. "Kolorowy chleb – Niewidzialne lustro" (Šareni hleb – Nevidljivo ogledalo), Warszawa, Philip Wilson, 2005. "Siedem grzechów głównych" (Sedam smrtnih grehova), Warszawa, tCHu, 2007. "Drugie ciało" (Drugo telo), Warszawa, tCHu, 2007. "Papierowy teatr" (Pozorište od hartije), Sopot, Gdańsk, Spółdzielnia Literacka, 2008. Khazars.com VIAF
Ekònomijô je spòlëznową ùczbą jakô badérëje ë òpisëje produkcëjã, distribùcëjã, kònsumpcëjã ë wëmiónã dobrów. Wëapartniwómë pòzytiwną ë normatiwną ekònomijã. Pòzytiwnô ekònomijô mô za nadôwk òbiektiwno ë ùczbòwò rozwidnic fùnkcjonérowanié gòspòdarzënkù. Normatiwnô ekònomijô mô starã bédowac kònkretné rozwiązania òpiarté na subiektiwnëch pòzdrzatkach ekònomistów, np.: "rząd mùszôłbë w nym sztóce zwikszëc pòdatczi".
Frãcëszk Jank (ùr. 27 séwnika 1897 w Łãczëńsczi Hëce – ùm. 30 maja 1990), béł ksãdzã. Òn sztudérowôł i pò pôrã latach dożdôł sã ksãżich swiãceniów, chtërne przëjimnął 17 czerwińca 1923 rokù. Òn béł òd 1925 rokù doktor. W II swiatowi wòjnie òn béł krótczi czas w miemiecczim lagrze Stutthof. Òn béł ùczbiôrz w Wëższim Dëchòwnym Seminarium w Pelplinie i biwôł w Swiónowie. (pl) ks. Jank (pl)
Czerwiony mùchôrz ("Amanita muscaria" (L.) Lam.) - to je grzib z rodzëznë mùchôrzowatëch ("Amanitaceae"). To je pòtrus. Òn rosce m. jin. na Kaszëbach ë bëł ùżiwóné do trëcô mùchów. 
Wiktionary - Słowôrz Wikipediji to ùdba chtërnô je z Wikipediji wëszłô, mô òna za zgrôw ùsadzenié wòlnoprzëstãpnegò jakno ë fùlwôrtnégò wielejãzëkòwégò słowôrza. Anielskô wersëjô òsta zrëszónô 12 gòdnika 2002 rokù. wiktionary.org
Gduńsczi łokc ("łokieć") - to bëła miara długòtë, chtërna w Gduńskù mia 24 côle = 0,288 m. Na eksport mógł w gduńsczich łokcach mierzëc jesz pò 1794 rokù w Gduńskù. Furtak, T.: Ceny w Gdańsku w latach 1701-1815 = Les prix à Gdańsk (Danzig) de 1701 à 1815 , Skł. gł. Kasa im. Rektora J. Mianowskiego - Instytut Popierania Polskiej Twórczości Naukowej, Lwów 1935, s. 42 - 43
Watikan abò Watikańsczi gard (Łac: "Status Civitatis Vaticanae", it: "Stato della Città del Vaticano") je baro malińczim gardã-państwã, czej leżi bënë italsczégò gardù Rzim, i je nômniszim państwã swiata wedle wiéchrzëznë i wielënë lëdztwa. Tu je Apòstolskô Stolëca. lëdztwò: 824 mieszkańców wiéchrzëzna: 0,44 km²
Jezoro Nierzostowò (pòl. "Jezioro Nierzostowo") - to je jedna z zôpadnëch roztoków w Jezorze Reduńsczim Dólnim. To jezoro ò wiéchrzëznie 0,22 km² je w kartësczim krézu, w Kaszëbsczim Krôjòbraznym Parkù w òbéńdze Kaszëbsczégò Pòjezerzô.
Stóniãcëno (pòl. "Stanięcino") - to je wies w pòmòrsczim wòjewództwie, w stołpsczim krézu, w gminie Stołpskò. W 1281 rokù ksyżëc Mscëwòj II pòdarowôł dzesąti dzél zwëskù z ti wsë sostróm z zôkònu sw. Nórberta.
Mòczëdła – są kaszëbską kòlonią w pòmòrsczim wòjewództwie, w wejrowsczim krézu, w gminie Szëmôłd.
  23 gòdnika - Alojzy Bùdzysz - nordowi ùtwórca kaszëbsczi
Wleczka – to je pòzwa przedłëżeniô damsczi sëkni, chtërno sã wlecze z tëłu pò zemi. Lëteratura. Jan Trepczik: Słownik polsko-kaszubski, Gdańsk 1994, tom II, s. 261.
Lëdzkô wsza ("Pediculus humanus humanus") – to je òwôd z rodzëznë "Pediculidae". Z nima mielë skweres lëdze m. jin. na Kaszëbach. Jesz dzysô mòże na nie dostac lék w aptékach, żebë gò użëc na włosë.
Piedżi (łac. "ephelides") – to są môłé cemné plamë na skórze lëdzy o jasny farbistoscë cała.
Jennifer Joanna Aniston, (ùr. 11 gromicznika 1969) je amerikańską teatrownicą.
Torëńsczi kréz (pòl. "Powiat toruński") - to je krezã w kùjawskò-pòmòrsczim wòjewództwie z sedzbą w Torńu.
Trulôczowé Błota są rezerwatã ò wiéchrzëznie 109,1 ha założonym w 1990 rokù w Kaszëbsczim Krôjòbraznym Parkù w gminie Kartuzë. Tu żëje wiele ptôchów, a w tim trulôcze z swòima młodima. Ten rezerwat òbrëmiô Kamiané Jezoro ë lasë bùkòwò-dãbowë. "Żurawie błota"
Klasiczni varianjt "szt." Klasyczni Wariant - je to pisënk zaproponowany przez kaszëbocentricznych Kaszëbów, jakò nowi pisënk dlô kaszëbsczégò jãzëka. Argùméntują to, że sztandardni wariant je zôbaro pòdóbni do pòlsczégò i nié òddôje wszëtczich kaszëbsczich zwãków. Aùtorë tégò pisënkù gôdôją, że nen pisënk je kontinuacją pisënkù Cenowë, Lorentza ëtd. Alfabét. Alfabét klasicznégò varianjtù je baro chùtczi do sztandardnégò alfabétù z różnicamë: Lëtera "Ąą" zmienia sã w "Õõ" Lëtera "Ńń" zmienia sã w "Njnj" Nowô lëtera "Úú" (zwãk /ʉ/) ta lëtera bëła zôpropònowana ju przez Friedricha Lorentza w 1911 jakò u̇. Lëtera "Ww" jakò /v/ je zôpisôna jakò "Vv", czëdë je to /w/ (zwãk /ł/) tëdë "Ww," Lëterë "Òò" ë "Ùù" na pòczątkù słów wiedno "Wo" ë "Wu", a dzwuznak "Wò" téż wiedno "Wo." Pisënk téż zmiãkczô baro czãsto "i" jakò "ji." Przikładë. Klasiczny pisënk z 1930, "Bënë ë buten" "Bëło to przed vjici jak sto lat. Żił ve Vejrovje chcëvi ë popędlëvi szevc. Bjałka jevo muszëła dzeń ë noc robjic ë dostała za to – nabjité. Żądôł wod svojich môłëch dzeci, żebë so na chléb samë zarôbjałë. V młodim vjeku muszëłë bótë ë skorznje flekovac. Nji mogłë mu dosc narobjic, njerôz zabjerałë so njezręcznje do robotë ë tedë won je bjił (…)" Sztandardni pisënk z 1996 r. "Bëło to przed wicy jak sto lat. Żił we Wejrowie chcëwi ë pòpãdlëwi szewc. Białka jegò mùszała dzéń ë noc robic ë dostała za to – nabité. Żądôł òd swòjich môłëch dzecy, żebë so na chléb same zarôbiałë. W młodim wiekù mùszałë bótë ë skòrznie flekòwac. Ni mògłë mù dosc narobic, nierôz zabiérałë so niezrãcznie do robòtë ë tedë òn je bił (…)" Klasiczni varianjt, 2018 r. "Bëło to przed vjicé jak sto lat. Żił ve Vejrovje chcëvi ë pòpãdlëvi szevc. Bjałka jewo/jegò mùszëła dzénj ë noc robjic ë dostała za to – nabjité. Żõdôł wod svòjich môłëch dzeci, że bë so na chléb samë zarôbjałë. V młodim vjekú mùszëłë bótë ë skòrznje flekòvac. Nji mògłë mù dosc narobjic, njerôz zabjérałë so njezrãcznje do robòtë ë tedë won je bjił (…) "
Fizyka - Teoria – Praca Robòta Robóta na płaszczëznie. Mechanicznô robòta je tej wëkònywónô, cziej pod cëskã sëłë cało je przësuwóny na jakąs dalekòsc. Robòta je wikszô, czej wëkònëje jã wikszô sëła, abò przesëniãcé (drëga) je wikszé. Mòdło na robòtã (òznôcziwô sã lëtrą W) z risunkù: Niech sëła F wpłiwô na cało pòd nórtã α do czerënkù ruchù cała: Pò rozłożenim sëłë F na skłôdné òkôzało sã, że robòtã wëkònëje blós skłôdnô FX. Z risunkù: Wëkònónô robòta wënoszô tej: Je to òstateczné mòdło na robòtã, dze α to nórt midze wektórã przesëniãcégò s a wektórã dzejający sëłë F. Jednôstką robòtë w ùkładze SI je dżul: Jeden dżul je to robòta, jakô je wëkònóny sëłą jednégò niutona na drodze jednégò métra, ale ta sëła dzejô w czerënkù przesuwaniégò cała. Chcemë rozpatrzëc òsóbny przëpôdczi: Robóta w leftcë. formula_1  wektór sëłë mô zgódny zwart ze zwartã wektóra przesëniãcégò: formula_2 Wektór sëłë twòrzi z wektórã przesëniãcégò òstri nórt: formula_3 wektórë sëłë ë przesëniãcégò są do se prostopadłé: formula_4 wektór sëłë twòrzi z wektórã przesëniãcégò rozemkłi nórt formula_5 wektór sëłë mô zwart procëmny do zwatù wektóra przesëniãcégò: W tim przëpôdkù sëła hamùje cało i wekònëje ùjemną robòtã. Bôczenié! W całim tim dzélu zakòdómë, że wôrtosc sëłë je stałô. Bibliografiô. Roman Grzybowski "Fizyka i astronomia w gimnazjum" wyd. OPERON
Jablón - jeden z 13 "Dëchów", jaczé stoją w gminie Lëniô na turistno-nôtërnym szlachù ò pòzwie "Pòczuj Kaszëbsczégò Dëcha". Òpisënk Aleksandra Labùdë. Jablón - to demòn sadów, sprôwca kradzë brzadów i jarzëtwë. Mieszkô w ògardach i sadach, dzejô w lëdzach. Je dëchã niżeszi randżi, słëgą Pòkùsë. Matczi strôszają nim swòje dzôtczi.   Jablón jesz dzôsô dzejô, le ju nié tak mòckò jak pierwi. Jegò dzejanié i miono dżinie westrzód lëdzy, żëje le jesz w gôdkach i pòwiôstkach. Lëdze gôdalë : - "Òb noc Jablón gòspòdarził w naszim sadze." - "Jablóni skredlë szys wszëtek nasz brzôd." - "Jablóni pòczwordelë zôgónczi i wëkredle nama kapùstã." - "W tëch kùrpach sedzy Jablón." - "Jablón mô gò czësto òsamòtóné." - "Nie chòdzëta tam, bò Jablón sedzy na jabłónce i na waj dulczi!" - "Pòżdôjta le, Jablón waj' weznie!" - "Charłãzy jak Jablón." - "Jablón gò ju mô na swòjim rzetuskù. " Szlachòta. Jablón stoji w Òsekù, przë przëstónkù, w westrzódnim dzélu wsë.
Róman Skwiercz (ùr. 1 stëcznika 1955 rokù w Pùckù - ùm. 27 rujana 2020 rokù) - béł ksãdzã, chtëren  béł dzejôrzã kaszëbsczi kùlturë. Òn béł téż gôdôszã.   Aùtor pùblikacjów pò kaszëbskù. W 2017 rokù òn béł wëprzédniony przez Karno Sztudérów "Pòmòrania" Medalią Stolema. VIAF Zmarł ks. kanonik Roman Skwiercz ...
Kaszëbskô lëteratura - lëteratura ùsôdzanô w kaszëbsczim jãzëkù, równak ni le blós przez Kaszëbów. Do XIX stalata. Za nôstarszi dzeła napisòné pò kaszëbsku są colemało ùwôżóne Duchowne piesnie D. Marcina Luthera y ynßich naboznich męzow. Zniemieckiego w Slawięsky ięzik wilozone Przes Szymana Krofea... w Gdainsku: przes Jacuba Rhode S. Krofeja z rokù 1586, a téż Mały Catechism D. Marciná Lutherá Niemiecko-Wándalski ábo Slowięski to jestá z Niemieckiego języká w Słowięski wystáwiony na jáwnosc wydan..., w Gdaińsku przes Jerzego Rhetá, Gduńsk, Michała Pontanusa z rokù 1643. Niejedné dodôwają tu "Dutki brzeskie" napisané w 1402 rokù. 1843 "Wiléjá Noveho Roku" i "Szczōdráki" 1850 "Mały zbiór wyrazów kaszubskich, mających większe podobieństwo z językiem rosyjskim aniżeli polskim", Gduńsk 1861 "Sbornik osnovnych slow kasubskago narecija"; w: Materialy dlja sravnitelnagoi objasnitelnago slovarja i gramatiki; Petersburg 1868 "Skôrb Kaszébskosłovjanskjé mové", Swiecé 1879 "Zarés do grammatikj kasebsko-slovjnskjé mòvé" , Pòznóń XIX stalace. Florión Cenôwa. Hieronim Derdowsczi XX stalace. Sztefan Bieszk, Jan Bilot, Witóld Bòbrowsczi, Bòlesłôw Bòrk, Alojzy Bùdzysz, Józef Ceynowa, Danuta Charland, Agùstin Chrabkòwsczi, Wanda Czedrowskô, Henrik Dawidowsczi, Aùgùstin Dominik, Jan Drzéżdżón, Sztefan Fikùs, Eùgeniusz Gòłąbk, Francyszk Grucza, Henrik Héwelt, Léòn Heyke, Stanisłôw Janke, Bòlesłôw Jażdżewsczi, Jan Karnowsczi, Aleksander Labùda, Jaromira Labudda, Anna Łajming, Jerzi Łisk, Krystyna Muza, Alojzy Nôgel, Aleksander Majkòwsczi, Marian Majkòwsczi, Antón Peplińsczi, Stanisłôw Pestka, Eugeniusz Prëczkòwsczi, Stanisław Rejter, León Roppel, Jan Rómpsczi, Marión Selin, Jerzi Stachùrzczi, Bòżena Szëmańskô, Jón Szutanbarch, Jan Trepczik, Jan Walkùsz, Bernard Zëchta i jin. Wiele z nich mòże nalezc w "Dërchôj królewiónko , Antologia dzysdniowi prozë kaszëbsczi" , Gdynia 1996 ISBN 8390570564. XXI stalace. Jida Czajinô, Róman Drzéżdżón, Ana Glëszczińskô, Wòjcech Mëszk, Wacłôw Pòmòrsczi, Robert Żmùda-Trzebiatowsczi, Dark Majkòwsczi i jin. W kaszëbsczim jãzëkù pisze wierã wicy jak 80 pisôrzów.   LC BnF "Kaszuby", 186 - pò pòlskù Grzybowski J.: Literatura piękna w języku kaszubskim od 1944 roku : bibliografia wydawnictw zwartych , Lëteratura. Wojewódzka Biblioteka Publiczna : Biblioteczny Ośrodek Informacji, Gdańsk 1992.
Fùńdacjô – to je prawnô fòrma bùtenrządowi stowôrë (NGO), chtërny wôżnym substratem je kapitał ùdbóny na wëznaczony cél i sztatut, a wedle niegò dispònowóny je kapitał. Kaszëbizną nie zajimô sã wiele fùńdacjów. Biuletin Radzëznë Kaszëbszégò Jãzëka 2010, K-PZ Gduńsk 2010, s. 27 Stark Remus ùstôw 2016-10-14
Szafir - to je mineral mòdri farwë. Òn mô chemiczny wzór Al2O3. Gò je mało. Jeslë òn je czerwiony, to je nie szafir, le rubin.
Dërszewò (abò téż: Tczewò, pòl. "Tczew", miem. "Dirschau") - krézewi gard w pòrénkòwim dzélu Pòmòrzczégò Wòjewództwa, nad rzéką Wisłą. Dërszewò je nôwikszim gardã Kòcéwsczi. Miona gardu w zdrojach. Pierszô zmiónka ò Dërszewie w znónëch nama zdrojach pòchôdô z 1198 rokù, czej w dokùmańce wëstawionym przez ksyżëca Grzëmisłôwa pòjawiô sã miono "Trsow".  Jinsze miona gardu we zdrojach to téż: "Dersowe" 1252; "Dirszowe" 1255; "Dersow" 1256; "Dersoue" 1256 (fals.); "Dersouiensi" (adj.) 1256 ; "Dirssowe", "Dyrssowe" 1252 (kòpijô falsyfikatu); "Dyrsowe" 1252, kòpijô); "Dersowe" ; "Dersoviensis"; "Trssew" 1263; "Dyrsow" 1269, fals.); "Dersov" 1272; "Tressev" 1277; "Dirssovia" 1282; "Tresev " 1284, kòpijô); "Tresw" 1284, kòpijô); "Tersew" 1286; "Derszew" 1284, kòpijô); "Trsew" 1288; "Dersouia" 1289; "Thsczow sive Derschaw" 1289, kòpijô Długosza z XV w.); "Trsev" 1290; "Trscew" 1290; "Trcsev" 1293; "Dersouie" 1294; "Dersow" 1295, kòpijô) ; "Tersew" 1295 ; "Trsew" 1295; "Dirsouia" 1299; "Derschow" 1301, kòpijô); "Therssouiensi" (adj.) 1301, kòpijô) ; "Dirschouiensi" (adj.) 1304, kòpijô); "Dersoaua" 1305; "Dersovia" 1305; "Trsov" 1308, kòpijô); "Dirsovia" 1309; "Dersowe" 1309; " Dirsovie" 1309; "Dirsovie" 1312, kòpijô); "Trschow" 1320, kòpijô); "Trschovia"; "Derschowia" 1321, kòpijô z 1411 r.); "Tirsovia" 1323; "Dirsow" 1330; "Dirsaw" 1332, kòpijô XV w.); "Dersow" 1334, kòpijô); "Darsowiensium" 1335; "Dirssaw", "Dyrsoviensi" 1335, kòpijô XVIII w.); "Dirsavie" 1338, kòpijô); "Tarszoviensis" 1339; "Tharsoviensi" 1339; "Dyrsoviam" 1342; "Dirschaw" 1347 ; "Dirsoviensis" (adj.) 1358 ; "Dirssow" 1376 ; "Dirssow" 1393; "Dirsaw" 1394; "Dirssow" 1399; "Dirsow" 1399; "Dyrsow" 1399; "dirsow" 1400; "Dirssaw" 1400 ; "Dirsaw" 1407; "Dirsowisschen wege" 1407; "Dirssawschen" 1411; "Dirschaw" 1411; "Dyrsschaw" 1411; "Dirsschaw" 1412; "Dirszaw" 1413; "Dirschaw" 1415; "Dyrssaw" 1415; "Dirsawe" 1416; "Dirschow" 1418; "Dirschaw" 1420; "Dirszow" 1437; "Dirschawsch" (adj.) 1440; "Derschaw" 1456; "Derschowa" 1474; "Thszczow" kòl 1475, "Thszczoviensis" (adj.) (kòl 1475; "Tsczow" kòl 1475; "Tsczow" kòl 1475; "Tsczow" kòl 1475; "Derschawa" 1484; "Derschaua" 1502; "Derssaua" 1502; " Derszaw" 1504; "Derschova" 1504; "Derschewa" 1504; "Derszawa" 1532; "Derschovia" 1534; "Dirssow" 1534 ; "Dirssow" 1565, "Dirszow" 1565 ; "od Tczewa" 1565; "Dirschaw" 1570; "Czewo" 1583; "Czczewensis" (adj.); "Tczow" 1664; "Tczewo" 1682; "Tczew" 1683; "Dirchau" 1783; "Dirschau" 1790; "Tczew", "Dirschau" 1879; "Tczew", "Dirschau" 1892; "Tczew" 1925, "Dirschau" 1925, "Tczewo" (Cenôwa). Witten (Miemieckô) Werder/Havel (Miemieckô) Lev Hasharon (Jizraél) Birżai (Lëtewskô) Kursk (Ruskô) Barking i Dagenham (Wiôlgô Britanijô) Nowi Dãb (Pòlskô - Zôpadnô Pòmòrskô) Beauvais (Frańcëskô) Aleksander Skultet (1485 - 1564) Johann Reinhold Forster (22 rujana 1729 - 9 gòdnika 1798) Alfred Eisenstaedt (6 gòdnika 1898 - 24 zélnika 1995) - fòtografa Włodzimierz Łajming (1933) Grzegorz Kołodko (28 stëcznika 1949) - ekònomista, pòlitik Władysław Młyński - ksądz Grzegorz Ciechowski (29 zélnika 1957 - 22 gòdnika 2001) - mùzyk Znóny lëdze z Dërszewa.  
Eùgeniusz Prëczkòwsczi (ùr. 7 lëpinca 1969 rokù w Wejrowie) – ùkùńczył sztudia na Politechnice Gduńsczi w 1994 rokù. Je redaktorã telewizyjnégò magazynu “Rodnô Zemia”. Prowadzy téż pismiono “Norda” ë wëdowizna “Rost”. Dokôzë lëteracczé drëkòwôł midzë jinszima w “Tatczëznie”, “Gazéce Kartësczi”, “Zsziwkù”, “Pomeranii” ë “Nordze”. Przërëchtowôł antologiã prozë “Dërchôj królewiónkò” (1996). Je wespółautorã mòdlëtewnika “Më trzimómë z Bògã” (1998, wespół z Eugeniuszã Gòłąbkã), knédżi z kaszëbsczima wicama “Bëlny szport wiele wôrt” (2000) i jin. Je wespółautorã "Oratorium Swiónowsczégò" (2009). Napisôł téż "Leksykon Ziemi Żukowskiej" (2012). Je laureatã òglowòpòlsczich kònkùrsów: miona Jóna Drzéżdżona (1996) ë Mieczisława Strijewsczégò (1998, 2000). W 1998 dostôł midzënôrodné wëróżnienié Polcul Foundation, a w 1999 rokù Medal Stolema. Je w Radzëznie Kaszëbszégò Jãzëka. VIAF
Kòrejanë to jedno z przédnëch etnicznëch karnów Pòrénkòwi Azëji. Nôwikszi jich dzél mieszkô na Kòrejańsczim Półòstrowie ë gôdô kòrejńsczim jãzëkã. Lëdztwò Kòreji je etniczno ë jãzëkòwò jednorodne, z niewiôldżima mniészoscama Chińczików ë Japònów w Nordowi ë Pôłniowi Kòreji.
Mòjsz (pl. "Mojusz") – kaszëbskô wies w Pòlsce w òbéńdze Kaszëbsczégò Pòjezerzô, pòłożonô w pòmòrsczim wòjewództwie, w kartësczim krézu, w gminie Srôkòjce w òbéńdze Kaszëbsczégò Krôjòbraznégò Parkù. Wies je na na szlachù zaniechóny ju banowi sécë Kartuzë-Srôkòjce-Lãbòrg. Tu w szkòle dzece ùczą sã kaszëbsczégò jãzëka. W òbéńdze szôłtëstwa pòłożoné sã mniészé kòlonie: Karwacëjô, Mòjszewskô Hëta, Poljańska  Szkòła
Paweł Szefka (ùr. 21 lëpinca 1910 - ùm. 29 łżëkwiata 1991) - béł szkólnym. Òn skùncził szkòłã w Wejrowie, ale sztudérowôł téż na ùniwersytece. Òn pisôł ò kaszëbsczich jinstrumentach i tuńcach, a napisôł m. jin. : "Tańce kaszubskie" Z. 1 (1957), "Wrëjôrze jidą : widowisko plenerowe z kaszubskich obrzędów dyngusowych" (1981) czë "Narzędzia i instrumenty muzyczne z Kaszub i Kociewia" (1982). Europeana
Swiniô glistwa ("Ascaris suum") - to je ôrt nitkówca ("Nematoda") z rodzëznë "Ascarididae". Z tima glistwama béł skweres m. jin. na Kaszëbsczim Pòjezerzu. Domôcô swinia czasã miéwô je we flace. To je cëzożiwca.
Żabno - gard w małopòlsczim wòjewództwie. Pòłożenié. Geògrafné kòòrdinatë: szérzô - 50° 08' N, długòta - 20° 53' E. Pòdôwczi. Lëdztwò gardu: 4262 mieszkańców  Òficjalnô starna
Kòscérzëno (we zdrojach: "Cozsterine" 1232, "terra Custerin" 1234, "terram Costerin" 1246, "Custryn" 1309, "Kostryn" 1317, "Costrzin" 1339, "Custeryn" 1371, "Kustrin" 1649, "Kußcierzin", "Cüstrin", "Küstrin" 1822 ; pòl. "Kostrzyn nad Odrą", miem. "Küstrin") - gard w Lãdzbarsczim Krézu w Lubùsczim wòjewództwie. Lëdztwò gardu: 17.731 (2010) Wiéchrzëzna gardu: 46,14 km2
Arizona – stón w pôłniowò–zôpadny czãscy Zjednónëch Krajów Americzi. Stolëcą je Phòenix. Òd pôłnia Arizona mô grańce z meksykańsczima stanama: Sonora i Dolnô Kalifòrniô, òd zapôdu z Kalifòrnią i Newadą, òd nordë z Ùtah, a òd wschòdu z Nowim Meksykã. Zajimô òbéńdã na ùrzmie, a w nordowi czãscy rozcygô sã wëżawa Kòlorado. Pòzwa. Historicë nié są zgódni co do pòchôdaniégò pòzwë stónu. Niechtërni gôdają, że pòzwa Arizona òznaczô „môłi zdrój”. Historik stanu Arizona Marshall Trimble dokazywô równak natenczas, że pòzwa pòchôdô òd słowów w jãzëkù Basków, chtërne słëchałë do pierwëch kòlonizatorów ti òbéńdë, i òznôczô w dolmaczënkù „dobré drzewò dãbù”. Geògrafiô. Arizona je szóstim stanã jeżlë jidze ò òbszôr – za Nowim Meksikã, a przed Newadą. 15 % òbéńdë je w priwatnëch rãkach lëdzy. Òstałe zemie to terenë rządowi i jindiańsczi rezerwatë. Klimat pòdzwartnikòwi i zwartnikòwi, sëchi. Strzédnô cepłota lëftu òb lato – 35 stopniów Celsjusza, a czasã nawetka dochôdô do 55 stopniów. Historiô. Pierwòsznym, jesz wcyg jistniejącym, lëdztwã nëch òbszarów są m. jin. Indianie z plemionów Hopi na nordze i plemiona Apaczów na pôłni, chtërni przecygnãlë hewò pò ùpôdkù cywilizacji Anasazi. Hopi mieszkają w taczich samëch wsach, co czedës. Nôwiãkszô dzysdzéń grëpa Indianów – Nawahòwie – pòchôdô z Kanadë i przëbëła do Arizonë kòl 1300 rokù. Wôżné datë: XVI w. – òbéńdã sznëpòrzëlë szpańsczi szùkôrze skarbów 1539 – Marcoz de Niza sznëpòrził òbszôr i szukôł „Sétmë Złotëch Gardów” 1692 – òjc Eùzebio Kino założił pierszą Misjã. 1776 – szpańskô armiô bùdowa Tùcson - pierwszą fòrtecã 1821 – Szpańskô przekazywô teritorium Arizonë Meksykòwi 1848 – òbszarë Arizonë stałë sã włôsnoscą Zjednónëch Krajów Americzi 1863 – Arizona sta sã samòstójnym teritorium 1886 – kùńc wòjnë z Apaczama 14.02. 1912 – przëstąpienié do Ùnie (jakno 48 stón pòsobicą) 1973 – pòwsta jedna z nôwiãkszëch wòdnëch zawadów na swiece – New Cornella Tailings Demògrafiô. Wedle spisënkù z 2010 rokù w Arizonie mieszkô 6 392 017 lëdzy, chtërny gôdają wszelejaczima jãzëkama:  anielsczi jãzëk – 72,58 % szpańsczi jãzëk – 21,57 % jãzëk nawaho - 1,54 % Pòlôszë w Arizonie. Wedle spisënkù w 2000 rokù w Arizonie mieszkô 120 tësący lëdzy pòlsczégò pòchôdaniégò. W wiãkszoscë zgrëpòwani są w òkòlim Phoenix. Kùlturalné żëcé òdbiwô sã nôczãscy przë kòscołach, a òsoblëwie przë parafie Matczi Bòsczi Czãstochòwsczi w Phoenix . Drëdżim pòdle wiôlgòscë zgrëpòwanim Pòlôszów je Tucson. Héne téż pòlsczé kùlturalné żëcé skùpiô sã wkół parafii swiãtégò Cyrila z Aleksandri Przë kòscołach mómë téż môle, gdze dzecë mògą ùczëc sã historie, jãzëka i pòlsczich zwëków. Przewôżënk. W Phoenix je midzëkòntinentalny lotniczi pòrt Phoenix-Sky Harbor. Wôżné je téż mòderné midzënôrodné latawiszcze w Tùcson. Òkróm tegò mómë midzë stónowi drodżi i aùtostradë.   protestantizna – 40 % katolëcyzna – 25 % mòrmòni -4 % żëdzë – 1 % bùddizna– 1 % bez wëznaniô – 22 % Religiô. Nôwikszima religijnyma grëpama w 2010 rokù bëłë: Katolëcczi Kòscół: 930 001 wiérnëch Kòscół Jezësa Christusa Swiãtëch w Slédnëch Dniach : 392 918 Protestantiznë : 281 105 Pôłniowô Kònwencjô Baptistów : 126 830 Zbòrë Bòżé: 123 713 Zjednóny Metodisticzny Kòscół: 54 977 Episkòpalny Kòscół: 24 853 Kòscół Ewangelickò–Lëtersczi: 42 944 Prezbitersczi Kòscół: 26 078 Prawòsławié – 16 233 Wiôldzé Kanion Kòlorado Nôrodny Park Skamiałégò Lasa (Petrified Forest National Park) Nôrodny Park Saguaro (Saguaro National Park ) Malowónô Pùstiniô (Painted Desert) Meteor Krater Nôwiãkszi turisticzny atrakcje. Czekawòscą je to, że w Tùcson je nôwiãkszé na swiece zgrëpòwanié teleskòpów.
Domôcy òseł ("Equus africanus asinus") – to je niepôrokòpëtny susk z rodzëznë kòniowatëch. Miészańcem tegò òsła i kònia mòże bëc muła.
Sztërë grzéchë, co wòłają ò pòmstã do Nieba ("peccata clamantia") − to w Katolëcczim Kòscele są: 1. Ùmëslné mòrdarztwò 2. Sodomsczi grzéch 3. Ùpichanié biédnëch, gdowów i sërotów 4. Ùmkniãcé zôpłatë służebnym i robòtnikóm.
Górnô Brodnica (pl. "Brodnica Górna") – kaszëbskô wies w Pòlsce w òbéńdze Kaszëbsczégò Pòjezerzô, pòłożonô w pòmòrsczim wòjewództwie, w kartësczim krézu, w gminie Kartuzë. Tu w szkòle dzece ùczą sã kaszëbsczégò jãzëka . W òbéńdze szôłtëstwa pòłożoné sã miészé kòlonie: Grzebiéńcz, Kalkô, Kamiónka i Złotô Góra. Wies je na szlachù wòjewódzczi dardżi 2.) Brodnica 
Nazéwôcz (abò nominatiw; łac. "casus nominativus") – jeden òd pòdstawòwëch przëpôdków w nominatiwnëch jãzëkach. Na ògle przëpôdk ten òznôczô agensa, chtëren òd stronë syntaksë czãsto je pòdmiotã. Nazéwôcz je m.jin. jednym òd sétmë przëpôdków kaszëbsczégò jãzëka.
Lékarsczi rozmarión ("Rosmarinus officinalis" L.) - to je ôrt krza z rodzëznë głëszkòwatëch ("Lamiaceae"). Jegò Kaszëbi ùżiwają do léczeniô lëchi pamiãcë. Rozmaryn (Rosmarinus L)
Bëlaczenié - to je zjinaka "ł" na "l" np. "bél, bëla" za béł, bëła w mòwie Kaszëbów na nordze - nordowim dialekce kaszëbsczégò jãzëka.
Łł Ł, ł — lëtra rozszerzonégò łacyńsczégò alfabétu, ùżiwónô przede wszëtczim w jãzëkach kaszëbsczim, pòlsczim i òbù łużicczich. Je téż lëtrą ùżiwóną w łacyńsczim abécadle biôłorusczégò jãzëka i projektach łacyńsczégò alfabétu dlô ùkrajińsczégò jãzëka. W słowiańsczich jãzëkach òznôczô zwãk, jaczi wëwòdzy sã òd òglowòsłowiańsczégò niepalatalizowónégò [l]. Westrzód niesłowiańsczich jãzëków lëtrë ùżiwają wilamòwsczi jãzëk (germańsczi), wenecczi jãzëk (romańsczi) i jãzëk nawaho. W kaszëbsczim alfabéce je sétmënôstą lëtrą. Òdpòwiôdô ji wëmòwa [w] abò [l].
Jabłóńc - to je kòlonia, w chtërny nie mieszkają lëdze, w gminie Kãpice, w stołpsczim krézu pòmòrsczégò wòjewództwa.
Ambùlans - to je przewòzny spòsób namieniony do przewòzënkù chòrich abò renionych.
Szpańsczi jãzëk ("idioma español") - to je romańsczi jãzëk, ùrzãdny w Szpańsce i jinëch państwach.
Swiãtô Cecyliô z Rzimu (Cecyliô Rzimskô; ùm. kòl 230–231) – chrzescyjańskô dzéwica i mãczelnica, swiãtô kòscołów katolëcczégò i prawòsławnégò. Żëcé swiãti. Cecyliô ùrodzëła sã na zaczątkù III stalatégò. Jakno chrzescëjónka złożëła slub czëstoscë i nimo, że zmùszono ją do żeńbë z noczesnym pògónã Walerianã, òna nie złóma slëbù, le jesz nawrôca swòjégò slëbnika i jegò bracëna, Tëburcjusza. Wszëtcë troje nalezlë mãczelną smierc przez scãcé. Jich smierc je datowanô na czas rządzeniô Aleksãdra Sewera. Cało Cecylii òsta nalazłé nierëszałé w 822 rokù w katakùmbach sw. Kaliksta. Òstało òno zarô pò tim przeniosłé do Bazyliczi NMP na Zatëbrzu, chtërną wëbùdowano ju w IV stalatim na môlu dodomù swiãti. Złotô legenda. Jakùb de Voragine w "Złoti legendze" òpisëje historiã nawróceniô slëbnika Cecylii – sw. Waleriana. Òbczas wieselny nocë swiãtô wëzna mù, że towarzë ji janiół, chtëren strzeże czëstoscë ji cała. Ùzdrzenié gò przez Waleriana je mòżlëwé le tedë, żle przëjmie òn chrzest. Waleriana òchrzcëł papiéż swiãti Ùrban. Pò przińdzenim nazôd do Cecylii, Walerión nalôzł ją kòl janioła, chtëren trzimôł dwa wińce z różów i lëlijów. Patronizna. Swiãtô Cecyliô je patronką chùrzistów, lëtniôrzów, mùzykańtów, òrganistów. Rok w rok 22 lëstopadnika w Salezjańsczi Òrganowi Szkòle mionã kard. Agùsta Hlonda w Szczecënie òrganizowóny je koncert kù tczë patronczi kòscelny mùzyczi. Legenda pòwiôdô, że sw. Cecyliô mùzykòwa na òrganach, chòc to je mało wiarodostójné, bò bëłë òne wiôlgą apartnoscą. Mòżlëwé je to, że mùzykòwa na jinszim nôrzãdzu, bò notejsze rzëmsczi białczi czãsto sztôłcëłë sã w mùzykòwanim na arfie. Kùlt. Mãczelnica Cecyliô ùznôwónô je za swiãtą, a ji miono wëmienióné je w Rzimsczim Kanonie. Ji liturgiczné wspómnienié w katolëcczim Kòscele òbchôdô sã 22 lëstopadnika. Ikònografiô. W chrzecëjańsczi ikònografii pòznakama sw. Cecylii są janiół, mùzyczné instrumentë (cytra, arfa, lëtniô, òrganë ), pôlącô sã lãpka, miecz), wińc z biôłëch i czerwionëch róż (òznôczającé czëstosc i mãczelstwo). "Żywoty świętych pańskich na każdy dzień roku: według Kalendarza Rzymskiego", Olsztyn 1995. Przëpisczi.  
Vrahovice są wsą w Czesczi Repùblice. Tu je kòscół i kòl 3400 mieszkańców.
Starbienino - to je wies w pòmòrsczim wòjewództwie, w wejrowsczim krézu, w gminie Chòczewò. Tu je filiô Kaszëbsczégò Lëdowégò Ùniwersytetu òd 1995 rokù, a w ni w lëpincu 2012 rokù bëła Latnô Szkòła Jãzëka i Kaszëbsczi Kùlturë. Obracht-Prondzyński C., Kultura kaszubska współcześnie, w: K. Kleina, C. Obracht-Prondzyński (red.), Społeczność kaszubska w procesie przemian: kultura, tożsamość, język, Warszawa 2012, s. 54. Starbienino - historiô
  Léón Heyke dostôł za lëteracczé ë pedagògiczné dzejanié Złoti Krziż Zasłëdżi Alojzy Nôgel
Chrizoprôz - to je mineral. Òn je zortã chalcedonu.
Nowi Rok na Kaszëbach - 1 stëcznika,pòdług kalãdôrza gregòriansczégò pierszi dzéń Nowégò Rokù. W Pòlsce je to dzéń wòlny òd robòtë. Òstatny dzéń Stôrégò Rokù nosy miono "Sylwester". Przëgòtowania. Gòspòdôrze i gòspòdënie sprzątają swòje zôgrodë i mieszkônia. Przë wëmiôtaniu nôleżi jednak ùważac na smiecë,nie wòlno jich wëmiatac ani wërzëcac za próg bùten, bò szczãscé mògłobë òpùscëc chëcz. Prôce pòrządkòwé robi sã ze smiéchã na gãbie, bò pòdług Kaszëbów-jaczi pierszi dzéń Nowégò Rokù, taczi całi rok. Tradycja i zwëczaje. Przed kùńcã stôrégò rokù nôleżi òddac wszëtczé pòżëczoné rzeczë i nôrzãdza,spłacëc wszëtczé dłëdżi,żebë sã ùchróniec przed niedostatkã. Wôżny je żebë przekrôczając próg Nowégò Rokù, miec zapas pieczonégò chleba,żebë gò nigdë nie felowało. Stôri rok nôleżi pòżegnac w kòscele. Dzãkùje sã bez to Bògù za òtrzimóné łasczi, zdrowié i zebróné plónë. W pierszi dzéń Nowégò Rokù Kaszëbi téż jidą do Domù Bòżégò,żebë prosëc Pana ò bòkadosc òbrodë i błogosławéństwò w rodzënie. Dôwnié w òstatny dzéń rokù gòspòdarze òbchòdzëlë swòje sadë, gwiżdżac przë tim i grochòtac klekòtkama, co miało wënekac czarownice i diôbłë chtërne przëchôdałë razã z Nowim Rokã i to miało téż zagwësnic dobri ùrodzaj brzadu. Dôwnym zwëkã bëłë psotë, jaczi młodzëzna robia mieszkańcóm. W noc Sylwestrową wëjima bromë wjazdowé, wëprowôdza wòzë ze stodołë na pòla, kòminë zastôwielë rutama. Nawetka przeprowôdzelë zwierzãta gòspòdôrza do jegò sąsada. Je to jedinô noc w rokù,w chtërny młodzëzna bez żódny konsekwencji mòże psocëc starszim. Zabawë. Nowi Rok witóny je z wiôldżim wrzeszczeniém i wëcym syrénów ògniarzowich,pòkôzã sztëcznych ògniów. Strzélają z fùzji i batów. Dôwni tłëkło sã szkło, cëskano metalowima rzeczoma żebë bëło głosno. Dzysô baro popùlarny sã zabawë i diskòteczi bùten.
Nadine Labaki, (ùr. 18 gromicznika 1974 rokù) je teatrownicą w Libanie.
Kamiéńca Szlacheckô (pl. "Kamienica Szlachecka") – kaszëbskô wies w Pòlsce, w òbéńdze Kaszëbsczégò Pòjezerzô, pòłożonô w pòmòrsczim wòjewództwie, w kartësczim krézu, w gminie Stãżëca. Tu w szkòle dzece ùczą sã kaszëbsczégò jãzëka . Téż tu mô szedzbã Kaszëbskô Stowôra Producentów Pòtrôwniców, a dlô nich wôżnô je ògardowô pòtrôwnica (kaszëbskô malëna). W òbéńdze szôłtëstwa pòłożoné sã mniészé kòlonie: Bùlwark, Òstrowò, Przërowié Òficjalnô kaszëbskô pòzwã wsë w pòstacje „Kamiéńca Szlacheckô” òsta wprowadzónô 14 lëstopadnika 2007. Kamienica 
Kòłodzeje - są kaszëbską wsą w pòmòrsczim wòjewództwie, w kartësczim krézu, w gminie Sëlëczëno.
Avril Ramona Lavigne-Whibley (ùr. 27 séwnika 1984) je kanadną spiéwôrką. 2002 - "Let Go" 2004 - "Under My Skin" 2007 - "The Best Damn Thing" 2011 - "Goodbye Lullaby"
Dwór Artusa w Gduńskù (pòl. "Dwór Artusa w Gdańsku") – to przódë béł môl zéńdzeniów kùpców w Gduńskù. Tu je zala ò wiéchrzëznie 450 kwadratnëch métrów. Je tu wierã nôwikszi piéck swiata zbùdowany z 250 kachlów. W II swiatowi wòjnie - w 1945 ròku - òn béł kąsk zniszczony, a 28 strëmiannika pòlsczi żôłniérzë nałożëlë na nim pòlską fanã. Dzysô tu je muzeum. 1886 (pl)
 0     181347   2018-11-03T06:05:09Z     YiFeiBot       Bot: Przenoszę linki interwiki (1) do , są teraz dostępne do edycji na    wikitext   text/x-wiki  Grëbi dąb – to je stôri dąb ("Quercus robur"), chtëren rosce w Òlëwsczich Lasach. Òn je kòl 300 lat stôri. Ten òbiekt je pònazwóny mionã pamiątczi przërodë (pòjedińczé drzéwiã). Krótkò niegò rosce pòdleszczón i kòrëtniczi. Przësłowié: Żôłądz je małô, ale wiôldżi dąb z nie wërosce.
Friedhelm Hinze (ùr. 4 zélnika 1931 rokù, ùm. 5 gromicznika 2004 rokù w Berlënie) − to béł jãzëkòznajôrz i kaszëbista ùrodzony w związkòwim kraju Meklenbùrskô-Przédné Pòmrë. Béł wëprzédniony Medalã Stolema „za baderné robòtë nad kaszëbsczim dialektã [sic!], a òsoblëwie prowadzenié dali słowarza F. Lorentza”. "Die deutschen Lehnwörter im Kaschubischen (Pomoranischen)" (1961) "Wörterbuch und Lautlehre der deutschen Lehnwörter im Pomoranischen (Kaschubischen)" (1965) "Die Schmolsiner Perikopen" (1967)/Perikòpë smôłdzyńsczé "Altkaschubisches Gesangbuch" (1967) "Herausgabe und Fortführung des Pomoranischen Wörterbuches" (1958–1983) Nôùkòwé robòtë. Biwało, że òn z Miemiecczi Demòkratny Repùbliczi pisôł pò kaszëbskù np.: "Żëcé é dzeło Gotthelfa Matthiasa Bronischa. Badéra kaszëbskji mowë", „Pomerania” 1990, nr 5-6 (205-206), s. 43-44.
Nowòdwòrsczi kréz (pòl. "Powiat nowodworski") - to je krezã w pòmòrsczim wòjewództwie z sedzbą w Nowim Dwòrze.
Dôlëbóg. Dôlëbóg òznôczô dobrégò bòga, co daje: żëcé, zdrowié, ùrodzaj, żëwnotã, pògòdã dëcha i wieczné zëcé w niji, to je w niebie. Prosti lud gôdiwôł pierwi Dôlëbóg na Belbòga.   Mieństwò "dôlëbóg" przedërchałë przez dłudżié stalati do naszich czasów i żëje jesz do dzys ù kaszëbsczigò lëdu w gôdkach, pòwiòstkach i brawãdach. Jész dzys zarzékają sã lëdze: "Chòc Dôlëbóg!" Délëbóg je téż ùżiwóné jakò słowò przësãdzi: "Dôlëbóg jo, jô gò tam widzył..." Aleksander Labuda "Bògowie i dëchë naj przodków," Bolszewo 2008
Paweł Miotk (ùrodzony 25 séwnika 1887 rokù kòl Bãdargòwa, ùm. 11 lëstopadnika 1933 rokù) – lëdowi kaszëbsczi ùtwórca, wójt Lëzëna (1933). Dzél czasu zajimôł mù kaszëbsczi lëdowi téater. Paweł Miotk – zabôczony pòeta kaszëbsczi
Öö Ö, ö (o-umlaut, o diaereza) - lëtra rozszerzonégò łacyńsczégò alfabétu, brëkòwónô jakò warijant lëtrë „o" w jãzëkach miemiecczim, szwedzczim, finsczim, estońsczim, islandëjsczim, madżarsczim, tërecczim, azersczim i jin.
The Oppressed je skinheadowim ë punkòwim karnã z Waliji. Mùzykã jaką gra ne karno òpisëje sã mionem oi!. The Oppressed są wiôldżima procëmnikama rasizmu òd czasu pòwstaniô ë są mòcno sparłãczeni z rësznotã SHARP ("Skinheads Against Racial Prejudice" - Skinheadowie Procëm Rasowim Ùrëchlenim). "Oi! Oi! Music" (1984) "Music for Hooligans" (2000) "More Noize for the Boys" (2001) "We Can Do Anything" (2002) "Live 1984" (2002) Òficjalnô starna karna
Matczi Bòsczi Zélny - to je swiãto, chtërno wëpôdô 15 zélnika w katolëcczim kòscele.
Chilónka - to je wòdny rów dłużawë 3,2 km. Òn wpłiwô do Gduńsczi Roztoczi.
Gduńsczi Jôrmark sw. Dominika - to je cyklicznô jimpreza hańdlowò-kùlturalnô, chtërna òdbiwô sã corocznie w zélnikù w Gduńskù. Òn mô swój pòczątk w 1260 rokù. Kaszëbi mògą tu sprzedawac np. swòją keramikã. Tam w kòscele czasem mòże pòsłëchac mùzyczi.
Dëńskô (dënsczi "Danmark") je państwã w Nordowi Eùropie, słëchającym do Eùropejsczi Ùniji. Stolëcznym gardã Dëńsczi je Kòpenhaga. Jińszé wôżné gardë to: Odense, Aalborg ë Århus. Dosc wiôlgą autonomijã òd Dëńsczi mają Farersczé Òstrowë i Grenlandzkô. Dëńskô je kònstitucyjną mònarchią.
Galicia ("Galiza") - to je krôjna ze swòjim jãzëkiem w Szpańsce - w Eùropie. Stolëcą Galicie je Santiago de Compostela. Xunta de Galicia (gl)
Noemi ("Veronica Scopelliti"), (ùr. 25 stëcznika 1982 w Rzimie) je italską spiéwôrką. 2009 - "Sulla mia pelle" (#3 Italskô - #44 Eùropa) 2010 - "Sulla mia pelle (Deluxe Edition)" (#3 Italskô - #42 Eùropa) 2011 - "RossoNoemi" (#6 Italskô) 2009 - "Noemi" (#8 Italskô - #97 Eùropa) 2009 - "Briciole" (#2 Italskô - #51 Eùropa) 2009 - "L'amore si odia" (Noemi ë Fiorella Mannoia) (#1 Italskô - #34 Eùropa) 2010 - "Per tutta la vita" (#1 Italskô - #42 Eùropa) 2010 - "Vertigini" 2011 - "Vuoto a perdere" (#6 Italskô - #47 Eùropa) 2011 - "Odio tutti i cantanti" 2011 - "Poi inventi il modo" 2010 - "Per tutta la vita" - 3:14 2009 - "Noemi tour": Italskô 2009/2010 - "Sulla mia pelle tour I": Italskô 2010 - "Sulla mia pelle tour II": Italskô, Sloweńskô 2011 - "RossoNoemi tour": Italskô Noemiofficial.it Oficial Youtube Arcadinoemi.it Arca di Noemi Youtube Facebook noemiofficial Facebook arcadinoemi
Subisłôw - kaszëbszczé miono chłopsczégò ôrtu. Mòżlëwé zdrobnienié je Subi abò Subk.
Adam Riszard Sykòra (ùr. 2 rujana 1955) je òjc - francyszkana, prof. dr z Pòznania. Jegò je przełożënk z greczi na kaszëbsczi jãzëk sztërzech Ewanieliów. Biblia podstawą jedności / red. Adam Ryszard Sikora. Lublin : Red. Wydawn. Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, 1996 Ewanielëjô wedle swiatégô Jana. Oficyna Czec, 2007 Ewanielëjô wedle swiãtégò Marka. Gdańsk [etc.] : Zarząd Główny Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego, 2001. Ewanieliô wedle swiãtégò Mateùsza. Gdańsk : Czec, 2009. Ewanielie na kaszëbsczi tołmaczoné. Z greczi przełożił na kaszëbsczi jãzëk ò. Adam Ryszard Sikora OFM. Gdańsk 2010. Knéga Zôczątków, 2015 Knéga Wińdzeniô, 2016 Knéga Kapłańskô, 2017 Knéga Lëczbów, 2018 Knéga Pòwtórzonégò Prawa, 2019 Księga Koheleta / z języka hebrajskiego na język polski i kaszubski przetłumaczył i przypisami opatrzył; [grafiki i komentarz do grafik Maciej Tamkun - artysta plastyk, teolog] = Knéga Kòheleta / z hebrajsczégò na pòlsczi i kaszëbsczi jãzëk przełożił i òpatrził przëpiskama; [grafiki i komentarz do grafik Maciej Tamkun - artysta plastyk, teolog]. Poznań: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza Wydział Teologiczny 2020. "Przekłady na kaszubski" Nauka Polska VIAF WorldCat
Kòrusowatô pszczoła ("Apis florea") – to je ôrt ze szlachù pszczoła i rodzëznë pszczołowatëch ("Apidae"). Òna żeje w Azji w rojach, w chtërnëch są robòtnice, trónë i pszczelô matka. Òne żëją wiedno w dosc wiôldżëch rodzëznach, ale miodu òd nich je mało.
Cziselëce (we zdrojach: "Kjselice" (Cenôwa); pòl. "Kisielice", miem. "Freystadt in Westpreußen") - garc we warmińskò-mazursczim wòjewództwie wòjewództwie w jëławsczim krézu nad Gôrdzãgą. Lëdztwò gardu: 2.191 (2012) Wiéchrzëzna gardu: 3,37 km2
Minysterstwò Bënowëch Sprawów i Administracji (pòl.: Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji) - je jednym z minysterstwów we Warszawie. Òno zajimô sã m.jin. kaszëbizną. (pl)
Łãczëńskô Hëta to kaszëbskô wies w pòmòrsczim wòjewództwie, w kartësczim krézu, w gminie Chmielno. Tu ùrodzył sã ks. dr Frãcëszk Jank. Karno Sztudérów "Pomorania" mô tu òddóną do swòjégò ùżëtkù chëcz. Łączyńska 
Kaszëbsczi wësziwk je colemało sétmëfarwny. Nitczi są: czerwòné, żôłté, zeloné, jasnomòdré, mòdré, cemnomòdré ë czôrné. Kòlibką kaszëbsczégò wësziwkù je Żukòwò. Przódë na czepcach bëłë złoti wësziwczi, a dzys je złotnicowi wësziwk. W żukòwsczim wësziwkù są midzë jinyma farwné: pszczółczi, mòdrôczi, niezabôtczi, tëlpë, lelije, kòniczënë, kòlince, malbrónczi, słuńcowniczi, mòrsczé gwiôzdë, pawié òczka, pãczczi, płómczi, serca ë wąsë. Colemało farwnyma nitkama na lnianym płótnie są mésterno wëszëté kwiatë, lëstë, a téż chłądë i jiné. W Żukòwie wiele w tëlpach je wëszëté plaskatim rąbã, ale wôżnô je téż żukòwskô cedżełka. Kùńsztu wësziwkù ùczą sã colemało dzéwczãta. Òne nim przëstrojiwają szërtuszczi, òbrësczi, sëknie, pãczczi do jigłów i wiele jinszich rzeczi. Òd wiele lat rok w rok je kònkùrs kaszëbsczégò wësziwkù òrganizowóny w Lëni. Żukòwsczi wësziwk je znóny téż w Kanadze. Wiele dlô kaszëbsczégò wësziwkù zrobia Jadwiga Ptôch, chtërnã wësziwaniô ùcza Zofiô Ptôch, a jã ji starka z Żukòwa. Wojciech Błaszkowski: Haft kaszubski : [katalog] : Wojewódzki Dom Kultury w Gdańsku i Zrzeszenie Kaszubsko - Pomorskie; Gdańsk, 1965 Wojciech Błaszkowski: Hafty regionalne na Pomorzu Gdańskim, Gdańsk : WOK, Warszawa : "Cepelia", Sopot : "Art-Region" 1983 Jacek Leski: "Kaszuby" (Haft), 2013, ISBN 8363625051 Wzory haftu kaszubskiego : szkoła żukowska. Gdańsk : Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie. Oddział Gdański, 2007, ISBN 978-83-925340-0-6 Hafciarstwo kaszubskie szkoły żukowskiej / Kaszëbsczé wësziwanié żukòwsczégò sztélu Hafciarstwo kaszubskie szkoły żukowskiej Kaszëbsczi wësziwk Żukòwsczi wësziwk Kaszëbsczé wësziwczi Ptach Ptôch wësziwczi (pl) wësziwczi z Kaszëb Wësziwczi (embroidery) Zdrzë téż. Złotnica
Jastrë – nôstarszé ë nôwôżniészé chrzescëjańsczé swiãta (króm Gòdów) ùwdôrzające smierc ë zmartwëchwstanié Jezësa Christusa. Tidzéń wprzódk, chtëren robi cząd wdôrzaniô nôbarżi wôżnëch dlô chrzescëjańsczi wiarë wëdôrzeniów, zwóny je Wiôldżim Tidzéniem. Rozmajitoscë. Niedzela przed Jastrama to Palmòwô Niedzela. Tegò dnia swiãcy sã palmë. Stronama stôrim zwëka gbùr jidze do sąsada i letkò bije rózgã i gôdô: Wierzba bije, jô nie bijã.   Jastrë zaczinają sã òd Wiôldżégò Czwiôrtkù, czedë w kòscele nie ùżiwô sã zwònów. Wiôldżi Czwiôrtk dlô Kaszëbów je nôlepszim czasã do sadzeniô roscënów i seniô. We Wiôldżi Piãtk, jinaczi "Płaczëbóg", doma robi sã pòrządczi. Dlô Kaszëbów to scësniony pòst, tak mòże jesc sëchi chléb i sëchi bùlwë. W Wiôlgą Sobotã w kòscele swiãcy sã jastrową strawã, rozpôliwô sã òdżin, a swiãcy sã wòda i òdżin. Òdżin òdnëkiwô wszëlejaczi złé i zapewniwô dobri òbrodzaj. Czedës Kaszëbi wierzelë, że w Jastrë w nocë òsoblëwi mòcë nabiérô wòda i to ùtrzëmùje sã do wschòdu słuńca. Dlôte przed wschòdã słuńca, przed rezurekcyjną Mszą sw., dobrze bëło są ùmëc w rzéce abò strëdze, kò takô wòda mògła cëdowno dzejac. W Jastrową Niedzelã jidzemë na Mszã Sw. rezurekcëjną ("jastrowô witrzniô"). Pierszi dzéń swiãt je dlô familji. Jastrowi Pòniedzôłk je zwóny dëgusama. Młodi knôpi zelonyma rózgama abò jałówcã dëgùją dzéwczãta. Za dëgòwanié dostôwajã jaja abò kùcha. W pòniedzôłk przëchodô do dzecë zajc, a przënosy farwne jôjka i bómczi. Pòchòdzenié pòzwë swiãta. Kaszëbsczé słowò „Jastrë” (równo jak dólnołużicczé „Jatšy” i górnołużicczé „Jutry”) pòchôdô òd pragermańsczégò *austrōn (jaczé òznôczało „swit”, „widnica”) i rzeszi sã z praindoeùropejsczim mòrfemã *aus-, jaczi òznôczôł „swiecëc”. Szlachòwną etimòlogijã mô anielsczé słowò „Easter” i miemiecczé „Ostern”. T.Czerwińska,A. Pająk,L. Sorn: "Z kaszëbsczim w szkòle", Gduńsk 2009. Róża Ostrowska, Izabella Trojanowska: "Bedeker Kaszubski", Gduńsk 1978. Jan Perszon: "Na Jastre", Lublin 1992.
Galilejsczé Jezoro abò Genezarecczé Mòrze (hebr. "ים כנרת") – jezoro ò wiéchrzëznie 166 km² w Izraelu. Galilejsczé Jezoro w kaszëbsczi kùlturze. W szpôsownym ùchwôcenim Kaszëb przez Cenôwã Mòrze Genezarecczi to je Pùckô Hôwinga. Nadczidka ò jezorze pòjôwiô sã téż w pòwiescë „Żëcé i przigòdë Remùsa” Aleksandra Majkòwsczégò we fragmeńce: "Boczë: Naju rzeka v lese, to Jordan, a naju jezoro, to Genezaret, chdze Svjęti Pjoter beł rebokjem".
Władisłôw Kònefka Szôłtës Starzëna, Patrón Spòdleczné Szkòlë w Starzënie. Życiorys. Dzëcestwò. Ùrodzył sã 08 stëcznika 1892 roku. Skùńcził  4 klasë spòdleczny szkòłë . Wies i òbéńda bëłë pòd zarabczenim prësczim, témù edukacjô w szkòlë bëła prowadzonô w niemiecczim jãzëkù. Pòlsczégò jãzëka ùcził sã doma. Jegò starszi pòmôgalë jemù w zdobiwanim warkù i dëlë jemù zemiã . Rodzëcama Władisława bëlë Gùst i Makrina Kònefka. Tatk pòchòdzył ze  Sławòszëna, matka ze Zdradë. Pò smiercë bëlë pòchòwóny na smãtôrzu w Starzënie. Władisław miôł piãc  sostrów i jednegò brata: Anastazjã, Agnësã, Mariã, Anã, Teklã, Feliksa. Na Władisława gôdalë Bòlek. Dzejanié. Władisłôw béł żeniałi z Gertrudą Radzejewską. Òni miélë troje dzecy: Ùrszulã, ona ùmarła czedë mia dzesãc miesãcy, Szczepan béł zabiti w Drëdżi Wòjnie Swiotwi. Nômłodszi, Henrik béł doktorã ginekòlogã,  ùmarł w 1983 rokù, je pòchowòny na smãtôrzu w Starzënie kòle swòjich starków Gùsta i Makrinë Kònefka. Władisław miôł cãżczé żëcé biédnëch gbùrów i wsowech robòtników. Temù brôł ùdziél w zëcym spòlëznë. Òd 1926 rokù nôleżôł do pòkrocznëch òrganizacjôw spòlëznë jaczié rëchtowałë manifestacje zespòłowé i nôrodné. W czasu refòrmë rolny béł propagatorã parcelacji latëfùndiów niemiecczich. Béł szôłtësã Starzëna i prowôdzôrzã Pòlszczégò Związkù Zôchòdnégò. Kònefka béł przëczińca i òrganizatorã bùdowë sétmëklasowi szkòłë spòdleczny w Starzënië.   Zbiérôł pięniãdze, òrganizowôł  chłopów do robótë przy ji bùdowie. Dzãka temù w 1936 rokù bëło òtemknienié sédmëklasowi szkòłë z trzema mieszkaniama dlô szkòlnëch. W tim czasu Kònefka béł radnym szkòłë  i òkòlnégò òddzélu pòùczënë. Przez wiele lat béł Radnym Òkòlnyégò Sejmikù Krézowégò. Przed smiercą. Przed Wòjną  Swiatową zrëchtowôł môlowi Kòmitet Òbarnë Nôrodny, chtëren  zbiérôł dëtczi na ùbarnienié. Na jednym z zebraniów zafedrowôł ùsënienié z òbarnë Niemców.   Z gãbnëch òpòwiôdków niechtërnëch Niemców wëchôdałô, że  ju w zélnikù 1939 rokù òrganizacje niemiecczé, dzejającé w Pòlsce wëdałë òbsądzënk na Władisława Kònefkã. Władisłôw mógł wëjachac do centralny Pòlsczi , żebë sã schòwac. Òn jednak òstôł tam, gdze sã ùrodzył, żił i robiił. Czej hitlerowsczi wòjska wkroczëłë,  Kònefka zacarł  wszëtczé znamiona swòji dzejnotë zespòłowi i ùkrił  zestôwk nôleżników Pòlsczégò Związkù Zôchòdnégò. Dzãka temù nicht nie béł wsadzëny. Całô òdpòwiedzalnotã wzął na sebie. 15 séwnika òstôł pòjmóny i przewiozłi do prizë w Wejrowie. Smiérc. Òstatnym dniãm jegô żëcé bëł 16 lëstopadnik 1939 rokù. Tegò  dnia pò apelu wieczôrnym òstôł przewieziony do lasôw Piôsnicë i rozstrzelôny. 03 séwnika 1967 r. bëł dzejowim dniém dlô spòleznë Starzëna. W tim dniu Spòdlecznô Szkòła w Starzënië dzãkã staranióm miestnëch panôrzów dostała miono Władisława Kònefczi. Tekst Marzena Redlin szkólnô ze Spòdleczni Szkòlë w Starzënie Òdjimczi autorka Marzena Redlin
Glësnica (pòl. "Gliśnica") - to je kaszëbskô môłô kòlonia w pòmòrsczim wòjewództwie, w bëtowsczim krézu, w gminie Czôrnô Dãbrówka.
Michael Joe Jackson (ùr. 29 zélnika 1958 - ùm. 25 czerwińca 2009) béł amerikańsczim spiéwôrzã.
Brda (téż Dbra) - to je rzéka dłużawë 238 km. Òna wpłiwô do Wisłë. Na Brdze mòże bëc Kaszëbsczi Czôłenkòwi Spłiw „Szlachama Remùsa”. Brda Jerzy Świerczek, "Flisacy na Brdzie", „Ziemia Zaborska”, lato 2009, s. 60.
Lënk (an. "hyperlink") je logicznym sparłãczenim sécowëch lopków, abò jejich partów przez pasowné merczi w sécowim dokôzu. Tipicznym przëmiarã brëkòwaniégò lënków są HTMLowé starnë.
Dzemiónë (pl. "Dziemiany") – to je kaszëbskô wies w Pòlsce pòłożonô w pòmòrsczim wòjewództwie, w kòscérsczim krézu, w gminie Dzemiónë w òbéńdze Wdzëdzczégò Krôjòbrazowégò Parkù. Tu młodzëzna ùczi sã kaszëbsczégò jãzëka . Tu je kòscół, a w nim òdprôwiónô je czasem Mszô Sw. z liturgią słowa w kaszëbsczim jãzëkù. Wies je na szlachù banowi sécë Kòscérzëna-Lëpùsz-Chònice. Tu je sedzba Związkù Hòdowców Achałteczińsczich Kòniów, a téż hòdowlô kòniów ti rasë. Òbaczë téż. Òficjalnô starna gminë Dzemiónë
Wtórk – to je dzéń tidzénia midzë pòniedzôłkã a strzodą.
Rëbnica-Dãbògóra (miem. "Ribnitz-Damgarten") - gard w Północnoprzédnopòmòrzczim Krézu w krôju Meczelbòrzkô-Przédné Pòmrë kòl ùscégò Reknicë. Czedës to bëłë dwa apartné gardë - Rëbnica je meczelbòrzczim gardã, zato Dãbògórã je pòmòrzczim.    Lëdztwò gardu: 16.086 (2009) Wiéchrzëzna gardu: 122,2 km2
Azjacczi tigris ("Panthera tigris") - to je ôrt wiôldżégò suska z rodzëznë kòtowatëch ("Felidae"). Ten zwiérz żëje w Azje i je niebezpieczny dlô lëdzy Do tegò ôrtu tigrisów słéchô m. jin. pòdôrt sybirsczi tigris, a np. pòdôrt kaspijsczi tigris wëdżinął.
Kamińca Królewskô (pòl. "Kamienica Królewska") – kaszëbskô wies w Pòlsce w òbéńdze Kaszëbsczégò Pòjezerzô, pòłożonô w pòmòrsczim wòjewództwie, w kartësczim krézu, w gminie Serakòjce w òbéńdze Kaszëbsczégò Krôjòbrazowégò Parkù. Wies je nad jezorã Kamienicczim ë na szlachù zaniechóny narô banowi sécë Kartuzë-Serakòjce-Lãbòrg. Tu w szkòle dzece ùczą sã kaszëbsczégò jãzëka . M.jin. tądkã jidze turistny, Kaszëbsczi Szlach. W òbéńdze szôłtëstwa pòłożoné sã miészé kòlonie: Céchomié, Kamienicczi Młin, Kùkówkô, Nowalcëskò Kamienica - 
Chrzanów- gard w małopòlsczim wòjewództwie. Chrzanów je stolëcą chrzanowscziégò krézu. Pòłożenié. Geògrafné kòòrdinatë: szérzô - 50°08' N, długòta - 19°24' E. malownik, Marian Konarski (1909-1998) teatrownik, Andrzéj Grabowski (1952) wërzinôrz, Zbigniew Wąsiel (1966) teatrownik, Mariusz Jakus (ur. 1967) Chrzanovia Patria Parva
Jaspis - to je mineral. W nim je wiele chalcedonu.
Epitaph je samòstójną platową wëdowizną z Hollywood w Kalifòrnijë. Założił ją w 1981 rokù Brett Gurewitz, gitarownik karna Bad Religion. Dzysô do Epitaph przënôleżą téż jinszë wëdowizne w tim Hellcat Records ë zajimô sã òna téż rozprowôdzaniém bluesowi wëdowizne Fat Possum Records (w jaczi wëdôwôlë m.jin R. L. Burnside czë T-Model Ford) ë trzëmô sã ją za nôwikszą samòstójną wëdowizną na swiecé. Agnostic Front All Atmosphere Bad Religion Beatsteaks Business Choking Victim Converge Dag Nasty Death By Stereo The Descendents Deviates Down by Law Downset Dropkick Murphys The Dwarves F-Minus Lars Frederiksen and the Bastards From First to Last Guttermouth H2O Hepcat The Hives Hot Water Music Ikara Colt L7 Leftover Crack The Locust Matchbook Romance The Matches Millencolin Roger Miret and the Disasters Motion City Soundtrack Mouthwash 98 Mute Nekromantix Nerve Agents New Bomb Turks NOFX The Offspring Osker Pennywise Raised Fist Rancid Refused Sage Francis Scatter the Ashes Joe Strummer Ten Foot Pole Tiger Army Transplants 1208 U.S. Bombs Youth Group Zeke Domôcô starna
Minysterstwo Gbùrzeniô i Rozwiju Wsë (pòl.:"Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi") - je jednym z minysterstwów we Warszawie. Òno je òd 1999 rokù, a zajimô sã gbùrzenim, rozwijem wsë, zjôdną przerobiną, rëbaczenim ë weterinarym i fitosanitarnym dozérënkã. Minysterstwò Rolnictwa i Rozwoju Wsi Kaszëbë (pl)
Widłë – rãczné nôrzãdzé, chtërno brëkùją czasã np. gbùrze do rozdrzëcaniô gnoju czë przë robòcë z sanã. W Gduńskù mòże òbezdrzec widłë "Krësztofa"
ISO 639 to zestôwk midzënôrodnëch sztandarizacëjów tikającëch równoznacznégò reprezentowaniô mionów jãzëków z pòmòcą krótczich 2 czë 3 lëterowëch merków. Zacwierdzoné ë wprowadzoné w żëcé są ju dwa sztandardë: ISO 639-1:2002 Kòdë 2-lëterowé ISO 639-2:1998 Kòdë 3-lëterowé za tima jidą jesz rozwijóné ISO 639-3 do ISO 639-5 ISO 639-3:2007 Kòdë 3-lëterowé − "Codes for the representation of names of languages - Part 3: Alpha-3 code for comprehensive coverage of languages" ISO 639-4 − "Codes for the representation of names of languages - Part 4: Implementation guidelines and general principles for language coding" ISO 639-5 − "Codes for the representation of names of languages - Part 5: Alpha-3 code for language families and groups" Np. pòlsczi jãzëk mô w ISO 639-1 kòd pl, a w ISO 639-2 ë ISO 639-3 kòd pol, a kaszëbsczi jãzëk mô blós trzëlëterowi kòd w ISO 639-2 ë ISO 639-3 csb.
Kaszëbsczé Pòjezerzé (pòl. "Pojezierze Kaszubskie") - To zajimô westrzédny pas Kaszëbów. Je tu wiôlgô, jak na niżawné òbéńdë, wiżô krôjnë n.r.m. i ùrozmajiconô rzezba terenu, przede wszëtczim w conie pòjezérnégò pùkla. Òd nôwëższich Szimbarzczich Grzëpów (329 m n.r.m.) teren pòstãpno òpôdô w stronã nordë, pôłnia i wschòdu. To dô tu wiele jezór, a westrzód nich wiôlgòscą wëapartniają sã: Reduńsczé Jezora (Dólné i Górné), Òstrzëcczé, Gòwidlińsczé i Môùsz. Na klimat wërazny cësk mô wiôldżé zjinaczenié wiże. Razã z ji rostã òpôdô wiżô temperaturë lëftu, a zwikszô sã sëma atmòsferowëch òpadów. Długò mòże tu leżëc sniég. Nôtërné roscëznowé ruchno sparłãczoné je z wiele dzejnikama, westrzód chtërnëch do nôwôżniészich nôleżi zarechòwac klimat, òksëpòwy spódk, ùsztôłcenié wiéchrzëznë i wòdné òdnieseniô. Dzysdniowé roscëznowé ruchno pòkôzywô mòcny zrzeszënk z gòspòdarzczim dzejanim człowieka. Nôczãscé spòtikónym drzewã òpisywóny òbéńdë je sosna, rosnącô abò w jednorodnëch drzéwiãcëznach (bòrë sosnowé) abò miészónëch - z bùkã abò daną. Òsoblëwò czãsto spòtikómë jã na piôszczëstëch òbéńdach sandrowëch. Corôz czãscy spòtikóny je skòwrónk, colemało sadzony w lasowym zbiérkù z bùkã, dãbã i sosną. Znóné są bùkòwé lasë kòl Szimbarka. Zdłużą strëgów i nad jezorama wëstãpywają łãdżi. Tu pierszima drzewama są: szarô òlszô, wierzba (jerzbina) i papla. Tipòwym roscëznowym zbiérkã sparłãczonym z fùchtnym spódkã są nisczé torfòwiszcza, pòdskôcóné gruńtowëma wòdama. Pòrôstają je pierszim dzélã strzënë, charzt i mechë. Tamsam wëstãpywają wrzosowiszcza pòrosłé czerzkama, chtërnëch nôwôżniészim elementã są wrzosë, jak téż wielelatné roscënë, trôwë, mechë i narwë. Môlama spòtikómë tu sosnë, brzozë i jałówce. Grad lasowatoscë je tu wiôldżi, òsoblëwie na sandrowëch òbéńdach. Mało lasów mô wsowô gmina Chmielno i miasto Żukòwò. W ùprawach wërazno panëją tu żëto, pszéńżëto i bùlwë. Bëlną wiéchrzëznã zabiérają téż pôsné roscënë. Chòwa bëdła je nôbarżi rozwitô na terenach bòkadnëch w łączi i pastwiszcza, swiniô chòwa je za to sparłãczonô z ùprawą bùlew i spòsobã zdobëcô relatiwno tónëch kôrmów socznëch. Ta òbéńda je znónô z plantacji pòtrôwniców ("kaszëbsczich malënów"). Tu warô zasedzałi òd wieków kaszëbsczi lud, chtëren mô swój jãzëk i zwëczi. Je téż kaszëbskô lëteratura. Tu w Kartuzach je Kaszëbsczé Mùzeum miona Frãcëszka Trédra. (pl) (en) Augustowski B. (red.): Pojezierze Kaszubskie (praca zbiorowa), Gdańsk : GTN, 1979, ISBN 83-04-00363-5 Encyklopedia powszechna PWN, Warszawa 1974, s. 433 Pojezierze Kaszubskie, Baranowski, Jerzy (teksty Donald Tusk) - Warszawa : Wydawnictwo Sport i Turystyka, 1985, Wyd. 1. Pojezierze Kaszubskie / Piotrowska H., Sławomir Kadulski S. Warszawa : "Wiedza Powszechna", 1985. ISBN 83-214-0376-X
  9 łżëkwiata – Bòlesłôw Bòrk 23 czerwińca – Antón Ôbram
Trąbka to mùzyczny jinstrument z karna dmùsznych. To je wąskô cylindrowatô metalowô réra zwinãtô w sztôłt blisczi prostonórta, òna je zakùńczonô ù wlotu gãbnikã, a ù wëlecënkù głosową szôlką. Wnitrzno sydła są 3 rérczi rozmaiti długòscë, chtërné mòżna włączëc w òkrãżé jinstrumentu przë pòmòcë wentili. Trąbka brzmie nôwëżé z wszëtczich dmùsznëch blaszanëch jinstrumentów. Mòżna na ni grac melodyjné, spiewné frazë, ale téż rëszné mùzyczné tematë.
Òcznica - to je bezrësznô rama òbsadzonô bënë dwiérzowy abò òknowi òdemkłosce bùdinkù.
Hard-wôra je to zbiérny termin na wszëtczé fizyczné dzéle kòmpùtra, w ùprocëmnienim do: a) soft-wôrë, chtërnô wëdôwô hard-wôrze pòlétë wëkònawaniô nadôwków b) pòdôwków, chtërné kòmpùter w se zamëkô abò przerobiô.
Andrzejczi. Andrzejczi- dzéń swiãtęgò Andrzeja, chtërny òbchòdzóny je 30 lëstopadnika. W dzéń przed, tak tej 29 lëstopadnika dzéwczãta robią sobie wróżbë, chtëre mają za zadanié przepòwiedzec jak bãdze nazewôł sã ich ùkòchóny. Dzysô przepòwiesce robióne są i przez knòpów i białczi. Swiãtô Andris je patrónã Szkòcje, Grecje i Rosje. Historiô. ùwôżô sã, że swiãto to pòchòdzy ze starożôtnej Grecji, bo miono Andris("Andress") z greki "aner, andros" òznyczô chłop. Dôwni w Pòlsce dzéń ten nie béł leżnoscą do pospólny zabawë i zéńdzeniów młodzëznë, uchowa sã pamiãc ò wróżbòwech zwëkach. Czile starszych infòrmatorów przëbócziwô zwëk wkładaniô przez pannę pòd pòdëszkã- w noc przed dnia swiãtégò- kôrtków z chłopsczima mionama. Wëcydniãtô reno kôrtka òznôczô miono przińdnégò chłopa. Dzéń sw. Andrzeja w Polsce. W Polsce tegò dnia powszechne zabawë z rozmajitima wróżbama, colemało z przepòwiôdanim przińdnoscë ze sztôłtu lóny na wòdã pszczelënë. Drëdżim òbòwiązkòwôm elementem zabawô je wróżenié ze skòrzniów. Bótë ùczãstników zabawy ùstawioné są w rôdze, jeden za dredżim. Pòsôdôcz abò pòsôdôczka skòrznia, chtërny pierszi przestąpi próg bãdze żeniałô nôpierwi. Niemcy Dzéń sw. Andrzeja w innëch krajach. W Niemczech Andrzejczi òbchòdzóny są w ten sam dzén co w Polsce. ù nich dzéwczãta, chtërne ni mają chłopa, a bë chcałë mùszą prosëc ò pòmòc  sw. Andrisa, a téż jak bãdą szłë spac mùszą bëc wëzeblokłi i wtedë w nocë przësni sã im ten jediny. Ukraina Na ùkrainie dzéń ten przepôdô 13 gòdnika. Na andrziéjkòwôch zôbawach przede wszëtczim sã wróżô, do zabôwô ùżiwô są téż bómków i plińców, chtërne mają pomóc w nalizéniu chłopa. Szkocja Swiãtô Andrys je patrónã Szkocji i tam 30 lëstopadnika, czej dzéń swiãtégò je Swiãtem Narodnym - je to dzéń bankerczszi. Ogrodowska, B. (2001) Zwyczaje, obrzędy i tradycje w Polsce. Mały słownik. Warszawa: Verbinum Chwalba, A. (red.) (2005) Obyczaje w Polsce. Od średniowiecza do czasów współczesnych. Warszawa: PWN Czesław Witkowski, "Doroczne polskie obrzędy i zwyczaje ludowe", wyd. Muzeum Etnograficzne w Krakowie, 1965 Kraków.
Wòlny Gard Gduńsk (niem. "Freie Stadt Danzig") bëł to w latach 1920-1939 samòstójny gard-państwò pòd òchroną Lidżi Nôrodów. We Gduńskù pòstãpny rôz òdrodzył sã młodokaszëbsczi "Gryf" z dodôwkã béł "Gryf Kaszubski", chtërnégò redachtorzë w 1929 rokù ùrobilë Regionalné Zrzeszenié Kaszëbów w Kartuzach. Do dzysdzéń "de iure" Wòlny Gard Gduńsk nie òstôł zakùńczony. Ùsôdzenié państwa. Pò I swiatowéj wòjnié w Wersalsczim Traktace pòstanowiono, że Gduńsk ë òkòliczne zemie ùrobią samòstójny krôj pòd protektoratã Lidżi Nôrodów. Wòlny Gard Gduńsk pòstôł 15 smùtana 1920 wedle pòstanowień Wersalsczégò Traktu art. 100-108. Sprôwné pòdzelenie. Wedle art. 67 ë 68 Kònstitucji WGG Wòlny Gard dzélił sã na 5 krézów ë 267 gmin. Gardczi Krézë: Gduńsk Sopòt Zemsczi Krézë: Gduńsczé Wëżawë Gduńsczé Niżawë Wiôldżé Żëławë (st. Nowi Dwór) Lëdztwò. Pòd kùńc bëtnotë państwa w Wòlnym Gardze mieszkało 415 000. Miemcë ~ 90% Kaszëbi ~ 7% Pòlochë ~ 3% Kaszëbi w wikszoscë mieszkali w zôpôdném parce krézu Wëżawë (np. Matarniô, Klëkòwò) Pòlochë w wikszoscë mieszkali na pôłniu przë grańcë z Pòlską ë w dzélu Gdùńska "Polenhof". Jãzëczi. Òficjalnym jãzëkã bëł miemiecczi ë dlô kontaktów z pòlskojãzëcznym lëdztwém (de facto téż z Kaszëbama) bëł pòlsczi art. 4 Kònstiucji WGG. W Gduńskù ùżiwôny bëł téż dialekt dolnomiemiecczégò "Danziger Missingsch" bãdący miksã wielu jãzëków ùżiwanëch w Gduńsku m.jin. kaszëbsczégò, miemiecczégò, anielsczégò ëtp. Kaszëbów, Wëdowizna M. Rôżok przë wespółrobòce z Institutã Kaszëbsczim, Gduńsk 1999, s. 59. Kònstitucëjô Wòlnégò Gardu Gduńska Art. 14
Rãcznô bala (zwëczajno pòl. szczipiorniôk, ang. handball) — zdrëszënowô wietew spòrtu (zdrëszënowô gra), graje sã w niã na całim swiece – jistno przez białczi, jak i przez chłopów – w chtërny biorą ùdzél dwa karna pò 7 miónkarzów kòżdô. Célã grë je wrzucenié – le za pòmòcą rãków – balë do brómczi procëmnika. Bala mòże bëc cëskónô, pòpichónô, łapanô, ùderzónô i zatrzimiwónô. Miónkarze, òkróm brómkôrzów, ni mają prawa zrobic wiãcy jak 3 kroczi z balą w rãkach, co wëmùszô bieganié z kòzłowanim i wiele pòdaniów. Brómkôrz wëchòdzącë z brómkòwégò pòla, stôwô sã zwëczajnym miónkôrzã i òbòwiązują gò tedë taczé samé prawa jak pòòstałëch miónkarzów. Historiô. Zdrzódła rãczny balë mùszi szëkac w daleczi przeszłoscë. Grë taczé jak: urania w stôrożëtny Grecji, herpastum w stôrożëtnym Rzëmie czë fangballspiel w strzédnowiecznëch Miemcach, szlachòwałë za terôczasną rãczną balą. Są téż swiadectwa jistnieniô szlachùjącëch grów w strzédniowieczu: we Francji a téż westrzód grenlandzczich Inuitów. W XIX wiekù, bëłë téż wnetka taczé samé grë: haandbold w Danii, hazena w Czechach i na Słowacji, gandbol na Ùkrajinie, torball w Miemcach i lokalné wersje w Irlandii i Ùrugwaju. Terôczasnô rãcznô bala ùfòrmòwała sã pòd kùńc XIX wiekù w nordowi Eùropie, przede wszëtczim w Danii, Miemcach, Norwegii i Szwecji. Duńczik Holger Nielsen spisôł pierszé zasadë i regùłë terôczasny rãczny balë (håndbold) w 1898 rokù (òpùblikòwôł je w rokù 1906) – m.jin. 3 sekùndë na przetrzëmanié balë czë zakôz bieganiô z balą. Pòstãpny zbiér zasadów grë òstôł òpùblikòwóny 29 rujana 1917 rokù przez Maxa Heisera. Wedle niegò miała to bëc gra dlô białków, barżi dlô nich przëjaznô jak dopiérze pòwstała wnenczas "chłopskô" nożnô bala. Ną datã ùznôwô sã za narodzënë rãczny balë. W rokù 1919 zasadë grë òstałë rozszérzwioné przez Carla Schelenza, chtërny wprowadzył przepisë barżi czekawszé dlô chłopsczi discëplinë. Pierszi mecz midzëpaństwòwi béł rozegróny 13 séwnika 1925 rokù w Halle: Miemcë – Aùstriô 6:3. Òb czas òlimpijsczich jigrzësków w Amsterdamie w 1928 rokù, pòwstała pierszô Midzënôrodnô Federacjô Amatorsczi Rãczny Balë (IAHF). Pierszé mésterstwa swiata chłopsczich karnów 7- (tzw. duńskô wersja) i 11-òsobòwëch (tzw. miemieckô wersja) bëłë rozegróné w 1938 rokù w Miemcach. W òbadwùch kategòriach dobëlë gòspòdarze. Mésterstwa swiata białków rozgriwóné są równak òd 1957 rokù. Przez pôranôsce lat òba dwa fòrmë rãczny balë istniałë kòl sebie, równak gra z ùdzélã 11 miónkarzów pòmalinkù zanikała, a wersja rozgriwónô przez 7 miónkarzów stôwała sã corôz barżi pòpùlarnô. Òb czas Latnëch Òlimpijsczich Jigrzësków w Berlënie w 1936 rokù, na żëczba Adolfa Hitlera, przeprowadzono pierszi i jediny rôz miónczi rãczny balë na òdemkłim stadionie. Rozgriwóné òne bëłë bùtën, na bòjiszczu ò wëmiarach 90-100 x 55-65 metrów, nen ôrt rãczny balë nazéwôł sã Feldhandball. Òstatny mecz reprezentacji Miemców zgromadzył 100 tës. òbzérôczów, co je do dzys rekòrdã frekwencji na meczu rãczny balë. Òstatné mésterstwa w Feldhandballu òdbëłë sã w rokù 1976. W Pòlsce spòrt w wersji miemiecczi (11-òsobòwi) zaczął bëc gróny w 1917 w Szczipiornie (dzysészi dzelnicë Kalësza) przez òficerów I i III brigadë Legionów Pòlsczich internowónëch pò krizysu przësãgòwim, stądka tej pòchòdzy pòzwa szczipiorniôk (pòzwa ta je mni stosowónô do terôczasny, wersji 7-òsobòwi – jiné zasadë grë, bòjiszcze itp.). Wersja nôbarżi rozkòscérzonô gôdô, że legioniscë naùczëlë sã grac òd miemiecczich wachtôrzów – ale ni ma na nią dowòdów we wspòminkach, mòżna za to przeczëtac, że "leguny wykombinowali nową grę". Rãcznô bala pòkôzała sã na przełómanim XIX i XX w. w Miemcach i w Danii. Je mòżlëwé, że jaczis z legionistów pòdzérôł jã prawie tam. We wspòminkach pòjawia sã nôzwëskò majora Grzmòta-Skòtnicczégò, chtërny miôł zòrganizowac grã w Szczipiornie, ale téż kaprala Antoniégò Jarząbka. Gra rozkòscérzëła sã pòtemù westrzód żołnierzë Batalionu Pògrańcznégò, chtërny w 1918 r. dobëlë kòszarë w Szczipiornie i tam stacjonowalë[1]. Za rok narodzën rãczny balë w Pòlsce ùznôwô sã rok 1918. Reprezentantã pòlsczi rãczny balë je òd 1928 rokù Zrzesz Rãczny Balë w Pòlsce. W 1946 rokù pòwstało International Handball Federation (IHF), chtërna czerëje terôczasno rozwijã discëplinë. Rãcznô bala (7-òsobòwô) wrócyła nazôt do programù òb czas Òlimpijsczich Jigrzësków w Mònachium w 1972 rokù, białczi startëją na òlimpijsczich jigrzëskach òd 1976 rokù. Òglowé zasadë grë. W grze biorą ùdzél dwie zdrëszënë pò 14 miónkarzów (7 na bòjiszczu i 7 rezerwòwëch). Miónkarze wëstãpiwùją na môlach: brómkôrz òbrotowi (kòło) rozgriwający: lewé pół, prawé pół, westrzódk (przed òbrotowim) skrzidłowi: lewé skrzidło, prawé skrzidło Célã grë je ùdostanié wiãkszi lëczbë brómków jak procëmstawnô zdrëszëna. Gòl je tedë, czej bala przeńdze brómkòwą lëniã całim òbwòdã i mdze bënë brómczi. Mecz dzeli sã na pòłowë pò 30 minut z 15-minutową przerwą. Bala mòże bëc cëskónô, pòpichónô, łapanô, ùderzanô, zatrzëmiwónô. Miónkarze mògą dotikac balã wszëtczima dzélama cała òkróm pòdudza i stóp. Jeżlë miónkôrz nie kòzłuje balë, mòże jã trzëmac le 3 sekùndë. Leno brómkôrz znajdëjący sã w brómkòwim pòlu (w òbrëmienim lënii 6 metrów) je zwòlniony z przestrzeganiô nëch zasad. Mecz zaczinô zdrëszëna, chtërna dobëła balã pò cësniãcym mònetą. Miónkôrz ti zdrëszënë wëkònëje pòdanié do partnera z karna, trzimającë jedną stopã na westrzódkòwi lënii bòjiszcza do chwilë, czej bala òpùscy jegò dłonie. Miónkarze òb czas pòczątkù i wznowieniô grë mùszą przebëwac na swòjich pòłowach bòjiszcza. Miónkôrz mający balã mòże ją pòdac, kòzłowac abò trzëmac nie dłëżi jaż 3 sekùndë. Ni mòże téż wëkònac wiãcy jak trzech kroków trzëmającë balã. Pò dobëcym brómczi przez jedną ze zdrëszënów, karno chtërne ją stracëło zaczinô zôs grã rzutã z westrzodka bòjiszcza. Czedë miónkôrz jednégò z karnów wëkònëje rzut do brómczi, mùszi ùwôżac bë nie przekroczëc lënii znajdëjący sã 6 metrów òd brómczi. Czej równak jã przekroczi, je rzut wòlny dlô procëmstawny zdrëszënë. W przëtrôfkù czej òbrońca naléze sã na swòjim pòlu brómkòwim òb czas òbronë, sãdzowie diktëją rzut karny. Je òn wëkònywóny z òdległoscë 7 metrów òd brómczi. Miónkôrz wëkònëjący rzut karny znajdëje sã sóm na sóm z brómkôrzã. Bala skłôdô sã z gùmòwi dãtczi pòkrëti zszëtima szteczkama skórë abò synteticznégò twòrzëwa, chtërne ni mògą bëc błiszczącé i slësczé. Òbwód balë ùżëwóny przez chłopów: òd 58 do 60 cm, cãżkòsc: òd 425 do 475 g. Za to ù białków òbwód wënosy òd 54 do 56 cm, cãżkòsc òd 325 do 400 g. Ruchna miónkarzów mùszą bëc jednégò ôrtu dlô wszëtczich nôleżników karna (nie tikô sã to brómkôrzów); strój skłôdô sã z bùksków i kòszulków, namalowónëma numrama; numrë na krziżach mùszałë bë miec nômni 20 cm, a z przódkù przënômni 10 cm; ni mòżna ùżëwac kasków ani masków òchronnëch, zakôzané je téż noszenié biżuterii i òkùlôrów w cwiardëch òprôwkach a téż jinëch przedmiotów co mògą przëniesc miónkôrzóm niebezpiek. Bòjiszcze mô wëmiarë 40 na 20 metrów; dłëgszi bòk zwóny je bòczną lënią, a krótszi kùńcową lënią; dzél kùńcowi lënii znajdëjący sã midzë stołpkama brómczi nosy pòzwã brómkòwi lënii; wedle jedny z bòcznëch lëniów, pò 4,5 metra pò òbù stronach strzódkòwi lënii wëznôczonô je lënia zjinaczeniów; na bòjiszczu wëznôczoné są dwa brómkòwé pòla ògrańczoné czwiercòkrãgama ò parmiéniu 6 metrów, ze strzodkã w pónktach ùstawieniô stołpków brómczi, a téż lënią równoległą do kùńcowi lënii mdący w òdległoscë 6 metrów. W brómkòwim pòlu zdrëszënë mòże bëc leno ji brómkôrz; brómka mô 2 metrë wësokòscë i 3 szerokòscë. Sãdzowie to dwùch bòjiszczowëch (sãdzowie òglowi), chtërny mają bôczënk na grã i rozstrzëgają wszëtczé jiwrë a téż stolikòwi: sãdza mierzący czas (òbchôdanié sã z tôflą wëników), sãdza sekretôrz (prowadzenié protokòłu). Przë sãdzowsczim stolikù mòże téż sedzec 1 abò wiãcy delegatów (òbserwatorów, kòmisarzów – pòzwa stanowiszcza zanôlégô òd bënowëch przepisów federacji prowadzący ne miónczi) Òbaczë téż: 2 minutë karë. Wiekòwé kategòrie rozgriwków. Spòdlé rãczny balë dzecë mògą zacząc sã ùczëc ju w pierszi abò drëdżi klase spòdleczny szkòłë. W midzëszkòłowëëch miónkach a téż miónkach òrganizowónëch przez Òkrãgòwé Związczi Rãczny Balë mògą ju brac ùdzél dzecë z III i IV klasë spidleczny szkòłë. Wiekòwô kategòria wëznôczô górny limit wiekù miónkôrza. W kategòriach: „młodzyka młodszégò” mògą brac ùdzél miónkôrze, chtërny mielë do 12 lat w mòmence rozpòczãcô miónków (Vklasa spòdleczny szkòłë) „młodzyk” to kategoria wiekòwô dlô miónkôrzów do 14. rokù żëcégò (I abò II klasa gimnazjum) „junior młodszi” to miónkôrze do 17. rokù żëcô (I klasa strzédny szkòłë) „junior starszi” do 19 lat (III klasa strzédny szkòłë). Pò ùkòńczenim wiekù juniora starszégò miónkôrze stôwają sã seniorama, gdze nie òbòwiązywają ju ògrańczenia wiekòwé. thumb|Rãcznô bala
Soszëca - to je kaszëbskô wnożëna w gminie Parchòwò, w bëtowsczim krézu pòmòrsczégò wòjewództwa.
Kamiéń (w zdrojach: "Lapis" 1107, "commendatores ... Camenensis" 1339, "Kazimirus . . . rex Polonie ... in fluvio Camona situatam . . . civitatem pro iure Theutunico . . . locare (damus) . . . nomen eidem civitati Camona imponendo" 1360, "Kamyn" 1370, "Camen" 1374, 1384, "Camień" 1381-1385, "Camyen" 1584 (Ortelius), "Camien" 1612 (Langenes), "Camina", "Camyn", "Cammin", "Kamin", "Kamień", "Kamień Pomorski" 1920-1939; "Kamjenj" (Cenôwa), "w kamińsczim krézu" (Ramułt); pòl. "Kamień Krajeński", miem. "Kamin in Westpreußen") - garc w sãpòleńsczim krézu w Kùjawskò-Pòmòrsczim wòjewództwie mizë jezorama Mòchel ë Brzëchòwò.    Lëdztwò gardu: 2.342 (2008) Wiéchrzëzna gardu: 3,65 km2
1783 - Stendhal, francësczi runita (ùm. 1842) 1832 - Édouard Manet, francësczi malôrz (ùm. 1883) 1898 - Sergiej Eisenstein, rusczi reżiser (ùm. 1948) 1803 - Arthur Guinness, irlandzczi browarnik, ùsôdzca piwa Guinness (ùr. 1725) 1931 - Anna Pawłowa, ruskô primaballerina (ùr. 1881) 1944 - Edward Munch, norwesczi malôrz (ùr. 1863) 1963 - Józef Gosławski, polsczi żłobiôrz (ùr. 1908) 1989 - Salvador Dalí, szpańsczi malôrz surrealisticzni (ùr. 1904) 2002 - Pierre Bourdieu, francësczi socjolog (ùr. 1930) 2007 - Ryszard Kapuściński, polsczi gazetnik, runita (ùr. 1932). Chleba dzecóm, szarwark panu, a niedzela Bògù.
1503 - Nostradamus 1546 - Tycho de Brahe, astronóma dëńsczi 1945 - w Sopòce: Andrzej Dudziński "Dudi", polsczi-amerikańsczi céchừnkorz 1947 - Dilma Rousseff, prezydentko Brazylsczi 1966 - Helle Thorning-Schmidt, dëńskô premierko 1825 - Franciszek Karpiński 1989 - Andriej Sacharow, rusczi fizyk, noblësta pòkòjowy 2006 - Ahmet Ertegün, założëł Atlantic Records, pòmòcnik sukcesow Led Zeppelin i ABBA
Dolmiérz ("Dołmiérz", "Wiôldżi Dolmiérz", pòl. "Donimierz") – kaszëbskô wies w Pòlsce w òbéńdze Kaszëbsczégò Pòjezerzô, pòłożonô w pòmòrsczim wòjewództwie, w wejrowsczim krézu, w gminie Szëmôłd. Wies je pòłożoné kòl 16 km òd krézowégò gardu Wejrowò ë na szlachù wòjewódzczi dardżi . Donimierz 
Zwëczajnô pòdzemnica ("Lasius flavus") - to je ôrt dosc môłi mrówczi z rodzëznë mrówkòwatëch ("Formicidae"). Òna żëje np. w ògrodach m. jin. na Kaszëbach. Jich mrowiszcza mògą miec sztôłt môłëch piôskòwëch kòpców. Augustowski B. (red.): Pojezierze Kaszubskie (praca zbiorowa), Gdańsk : GTN, 1979, s. 207 m.jin. "Lasius flavus"
Swiãta ë ùroczëznë.
Lëpińc – sódmy miesąc roku w gregòriańsczim kalãdôrzu. Mô 31 dniów. Jinszé kaszëbsczé miona: miodownik, reżan, lipc.
Czinice - są kaszëbską wsą w pòmòrsczim wòjewództwie, w chònicczim krézu, w gminie Brusë. 
Ptôchë ("Aves") – są gromadą cepłokrëwianëch zwierzãtów z pòdtipu krzélôczi ("Vertebrata"). Òna je nôbarżi rozjinaczoną midzë gromadama lądowëch krzélôków – to dô kòl 10 tësacy ôrtów ptôchów, chtërne żëją na całim swiece. Ptôchë są téż elementã lëdzczi kùlturë – òd religie przez lëteraturã do nôùczi.
Ògardowô pòtrôwnica Malëne – roscëna dwóch ortów czerwony jagòde. Mô wiele pòzwów: czerwonô jagòda, potrôwnica,czãsto nazywôno je malëną. Lëdze sadzą je bò mają òne jôdny brzôd. Budacëjô malëne.. Malëne to zelonô niskô roscëna,chterna mòże bëc ùprôwióno prawie we wszëtczich ògardach. Rośce w jednym placu bez wiele lat,wiele razy kwitnąc i wëdając brzód. Ùprawa malëne je letko. Pòtrownice nadają sãdo jôdë na serowò,są téż dobri na mrożenié i rozmajiti przerobiznë. Wëzwëskiwani. Roscëna ùprôwióno we wszëtczich krajach ùmiarkòwóny klime i w chłodniéjszich tropikòwich rejónach z pòzdrzatkù na smaczny brzôd. Nôwikszim wërôbnikã na swiece są Stanë Zjednoczony, pòstãpnym wërôbnikãje Szpanijô, Rosja i Turcja. Pòlskô je na sódmym placu w swiece. "Kaszëbskô malëna" je wpisónô do europejsczigò systemu pòzwów i òznaczeniów geograficznych.   Przë ùprôwianim je wiôlgô dba ò òchronã przed chòrobama. Roscëne mùszą bëc pòdlewóny i nawòżony. Przed pòsadzeniém pòle trzeba belno przerechtowac. Przed zbieranim malënów pòle trzeba wëscelec słomã abò włókniną. Kucharzczi kùńszt. Kaszëbskô malëna zawiërô wôrtny substancëcje,witamina C,fosfor, żelazò. Pòtrownice nadają sã do jôdë na serowò,są téż dobri na mrożenié i rozmajiti przerobiznë, lëste sëszi sã na arbatã. Z brzadu robi sã miodny pòdôwk,kompotë,marmòladë i mrożony werobiznë. Produkcja truskawek na świecie (ang.). [dostęp 2009-11-22]. Encyklopedia PWN Warszawa 1996
Marión Mòkwa ("Marian Mokwa") - (ùrodzył sã 9 łżëkwiata 1889 rokù w Malarach kòl Bòrska - ùmarł 15 czerwińca 1987 rokù), a béł marinistą. Òn sztôłcył sã m. jin. w akademie w gardze Berlëno. Widzałosc da Mòkwie marinistika - malowanié mòrza. W jegò bògatim doróbkù są téż òbrazë kaszëbsczi, òrientalné ë tatrzańsczé, pòrtretë, kwiatë, òbrôzë biôtków. Nen artista razã z dochtorã Frãcã Krãcczim ë Antonem Abrahamã, rëchtowôł na Kaszëbach rëchawã, na òrãdz czéjbë Miemcë nie chcelë ratifikòwac Ùgôdaniégò Wersalsczégò. Znónô bëła jegò Mòrskô Galeriô we Gdinie. W ùtwórstwie Mariana Mòkwë je wiôlgô juwernota stilu. Nôchãtni òn malowôł mòrsczé sztrãdë, przitczé ùrzmë wëstrzednégò Ùbrzegu (Redłowsczi ë Òksëwsczi Kãpë), wsë rëbôcczé, kùtrë, bôtë na piôsczëstim sztrãdze. „Nicht jak òn nie rozmiôł pòkazac apartnã kòloristikã kaszëbsczégò landszaftu. (...) Malôrz kòchôł to, co malëje, ùmòcniwô. Zachë te nóm òpòwiôdają ò przeżëcach te ùtwórcë” - pisôł ò nim np. Krësztof Wójcëcczi. Strzód jegò òbrazów mòże nalezc kòmpòzycëje ò témie historiczny (jak „Biôtka Swiãtopôłka - ksyżëca kaszëbsczégò”) a téż scénë ze żëcégò gduńsczi hôwindżi, pòrtretë lëdzy zasłużonëch dlô rozwicégò garu Gdiniô. Marión Mòkwa twòrził kòl 80 lat, mającë òb nen cząd kòl 150 wëstôwków, baro wiele w salonach ë galerijach Pòmòrzégò, wiele téż za greńcama, na przëmiôr w 1935 w Chicagò. Mòkwa stwòrził wizëją malowaniô zaangażirowónégò w deje pòpùlarizacëji Bôłtu, bez jaczégò artista nie widzôł mòżlëwòtë rozwicégò słowianiznë. Niejedne jegò òbrazë zniszczëlë Miemcë w 1939 rokù. Òbrôzë z Marión Mòkwa Liceum Marión Mòkwa Worldcat en Sopòt
Jan Alojzy Matejko ("Jón Matejkò") - (ùrodzył sã 1838 rokù w Krakòwie - ùmarł 1893 rokù, Krakòwò), a béł pòlsczi malôrz (miemiecczégò ë czesczégò pòchòdzënkù). Òn sztôłcył sã m. jin. w Krakòwie. Widzałosc dało Matejce malowanié òbrazów z historie Pòlsczi. W jegò bògatim doróbkù są òbrôzë biôtków. Strzódë jegò òbrazów mòże nalezc wiele kòmpòzycëjów ò témie historiczny. Matejko twòrził wiele lat i miôł òb nen cząd wëstôwczi w rozmajitëch gardach m. jin. w gardze Berlëno.
Wòskòwô tôblëczka - bëła zrobionô z drewna i pszczelégò wòskù, a na ni bëło pisóné. Czedës téż ò dzejach Kaszëb tak lëdze pisele.
Pilëce (pòl. "Jastrzębia Góra", miem. "Habichtsberg") je wsą nad sztrądã Bôłtu w pòrenkòwi Pòmòrsce, w latach 1973-2015 administracjowi (zôpadny) dzél gardu Wiôlgô Wies. Pierszô zmiónka ò Pilëcach pòchôdô z 1848 rokù. W XX-im stolatim miôł plac zacht rozwij wsë dzãka turistice. Wiôldżima atrakcëjama Pilëców są: wësoczi klif nad sztrądã (67 m n.r.m.), chtëren równak je zagrożony przez sztormë na Bôłce; ôs wiłoz zwóny Lësô Rëja (pòl. "Lisi Jar").
Interlingua (łac. "inter" = 'midze' + łac. "lingua" = 'jãzëk'), je zwóna téż "Interlingua de IALA", je sztëcznym jãzëkã nôtërnegò zortu, ùsadzony w latach 1924 - 1951 w Eùropie ë USA òb karno lingwistów zrzeszonch w International Auxiliary Language Association (IALA), cziérowónëch w slédnym cządze òb miemiecczégò germanistã, dr. Aleksandra Gode. Òficjalny datum inaùguracëji jãzëka je 15 stëcznika 1951 rokù - dzyń wëdaniô słowôrza "Interlingua-English Dictionary". Pòwstôł w zatôrczënim ò łacenã, anielsczi ë dzysdniowe romańsczé jãzëczi ë mô w se zbiérną słowiznã greckò-łacëńsczi rodowizne ë zbiérną baro òprosconą gramatikã. Je, króm esperanto, nôczãsczi brëkòwanym sztëcznym jãzëkã swiata. Je prosto rozmiona, bez rëchleszi naùczi, przez nômni dzesãtczi milionów lëdzy, gôdôjącëch romańsczima jãzëkama. Przëmiôr tekstu (mòdlëtwa "Òjcze Nasz"): Nostre Patre, qui es in le celos, que tu nomine sia sanctificate; que tu regno veni; que tu voluntate sia facite super le terra como etiam in le celo. Da nos hodie nostre pan quotidian, e pardona a nos nostre debitas como nos pardona a nostre debitores, e non duce nos in tentation, sed libera nos del mal. Przëmiôr tekstu (reklama "Union Mundial pro Interlingua"): Lingua natural e musical de parolas international e un grammatica minimal. Comprensibile facilemente per personas intelligente. Le medio de communication adequate pro le solution del confusion de Babylon. Ùczbownik interligwë
Toyota – auta z japoniē kòncern Tòyota. Spis treści 1 Historija 2 Toyota Motor Corporation 3 Mòdele 3.1 Òbecnie dostępné w Pòlsce 4 Mòdele na rënek amerëkańsci 5 Mòdele na rynek japòńsci 6 Fabryki koncernu 7 Zobacz też 8 Przypisy 9 Linki zewnętrzne Historija Firma Toyota òsta zalożoné przez Sakichiego Toyodę w roku 1918 ( Toyoda Spinning and Weaving Co. Ltd.) , a pòzni dali rozwijana przez jeò sina, Ki'ichirō Toyodę. Na począt sòjego istnienia produkowała krosna przędzalnicze (początek działalności datuje się na 1885 rok). Jednak już w 1933 r. powstał dział mający zajmować się produkcją samochodów. W 1935 powstał prototyp Toyota A1, a w roku 1936 rozpoczęła się produkcja modelu Toyota AA. Po wojnie wznowiono produkcję już w 1947. W 1951 powstał prototyp Toyota BJ, inspirowany konstrukcją Jeepa MB, dając początek serii Land Cruiser. W 1966 pojawiła się pierwsza generacja Corolli, najpopularniejszego modelu firmy. W 1997 roku do sprzedaży wprowadzono model Prius – pierwszy w świecie masowo produkowany samochód osobowy z napędem hybrydowym. W 2009 Toyota, wspólnie z Astonem Martinem, stworzyła limitowaną serię iQ, produkowaną pod marką Aston Martin, projekt nosił nazwę Cygnet[1]. W Polsce powstały dwie fabryki koncernu Toyota: Fabryka Skrzyń Biegów i Silników Benzynowych w Wałbrzychu Fabryka Silników Diesla w Jelczu-Laskowicach k. Wrocławia. Wg raportu BrandZ Top 100 opracowywanego corocznie przez firmę analityczną Millward Brown znak handlowy Toyoty warty jest obecnie 29,598 mld dolarów. To najlepszy wynik spośród wszystkich firm motoryzacyjnych na świecie[2]. Toyota Motor Corporation Toyota - japońska marka produkowana od 1933 roku w Tokio, Toyocie Daihatsu - japońska marka produkowana od 1907 roku w Ikedzie Lexus - japońska marka produkowana od 1989 roku w Toyocie Subaru - japońska marka produkowana od 1954 roku w Ota Hino - japońska marka samochodów ciężarowych, popularnych głównie w Azji Scion - japońska marka samochodów, przeznaczonych na rynek Ameryki Północnej Prius - japońska marka samochodów hybrydowych Modele Obecnie dostępne w Polsce Toyota Auris - Segment C, hatchback Toyota Auris Hybrid - Segment C, hatchback, napęd hybrydowy Toyota Auris Touring Sports - Segment C, kombi Toyota Auris Touring Sports Hybrid - Segment C, kombi, napęd hybrydowy Toyota Avensis - Segment D Toyota Aygo - Segment A Toyota Corolla - Segment C, sedan Toyota Proace - samochód dostawczy Toyota Hilux - Pickup Toyota iQ - Segment A Toyota Land Cruiser - Samochód terenowy Toyota Land Cruiser V8 - Samochód terenowy Toyota Prius - Segment C, napęd hybrydowy Toyota Prius+ - Segment C, napęd hybrydowy Toyota Prius Plug-in - Segment C, napęd hybrydowy Toyota RAV4 - SUV Toyota Verso - minivan Toyota Yaris - Segment B Toyota Yaris Hybrid - Segment B, napęd hybrydowy Toyota GT86 - Segment G (samochód sportowy) Modele na rynek amerykański Toyota Matrix Toyota Camry Toyota Venza Toyota Avalon Toyota Tacoma Toyota Tundra Toyota FJ Cruiser Toyota Highlander Toyota Prius v Toyota 4Runner Toyota Sequoia Toyota Sienna Modele na rynek japoński Toyota Aqua Toyota bB Toyota Passo Toyota Passo Sette Toyota Rush Toyota Blade Toyota Porte Toyota Raum Toyota Sai Toyota Allion Toyota Belta Toyota Premio Toyota Prius α Toyota Brevis Toyota Mark X Toyota Corolla Axio Toyota Corolla Fielder Toyota Crown Royal Toyota Crown Athlete Toyota Crown Hybrid Toyota Crown Majesta Toyota Century Toyota Vanguard Toyota Fortuner Toyota Hilux Toyota Probox Toyota Vitz Toyota Harrier Toyota Succeed Toyota Succeed Wagon Toyota Isis Toyota Avanza Toyota Voxy Toyota Noah Toyota Ipsum Toyota Ractis Toyota Sienta Toyota Wish Toyota Alphard Toyota Alphard Hybrid Toyota Corolla Rumion Toyota Estima Toyota Estima Hybrid Toyota Hiace Toyota Hiace Wagon Toyota Land Cruiser Prado Toyota Vellfire Fabryki koncernu Fabryki koncernu zlokalizowane są w: - Francja Valenciennes (departament Nord) - produkcja modelu Yaris - Wielka Brytania Burnaston (Derbyshire) - zatrudnienie: 3500 osób, w 2009 r. wyprodukowała 127 000 egzemplarzy modeli Avensis i Auris (w 2008 r. 213 000 egzemplarzy)[3]. - Czechy Kolín, produkcja modelu Aygo - Turcja produkcja modeli Verso i Auris Zobacz też Lexus Przypisy Cygnet - wspólne dzieło Toyoty i Astona Martina. [dostęp 2009-07-07]. Liczą się tylko: Toyota BMW i Mercedes (pol.). W: chceauto.pl [on-line]. [dostęp 18-06-2013]. Robert Lea. Toyota ponders temporary closure of British factory as sales collapse worldwide. „The Times”, 2010-02-17 (ang.). [dostęp 2010-02-17].
Gianluigi Buffon-(ur. 28 stëcznika 1978 rokù) - je to italsczi bramkôrz. Òd 2001 rokǜ gra w zdrëszënë Juventus. W 2006 rokù òstal mistrza swiata z italską zdrëszëną.
Zdrzélnik (téż telewizór, telewizer; telewzérnik) — elektroniczné ùrządzenié namienioné zdalnémù òdbiorowi rësznégò òbrazu, jaczi je nadôwóny przez telewizjã i skłôdô sã z bezrësznych òbrazów, chtërne pòkazëją sã jeden za dredżim z czãstotlëwòscą 25 abò 30 òbrazów na sekùndã (czë téż jiną). Pòjedinczi òbrôz nazéwô sã „klôtką” i dzeli sã na niwné i pionowé linie. Tipòwé wôrtoscë linii to 625 (europejsczi standard) i 525 (amerikańsczi standard). Kaszëbskô nazwa. Do ùtwòrzeniô jistnika „zdrzélnik” (chtëren stoji nawetka zapisóny w leksykònie ksãdza Bernata Sëchtë) òstôł ùżëti tradicyjny kaszëbsczi czasnik „zdrzec”.
Kòreja to miono dôwnegò zrzeszonegò państwa dwóch Kòreji: Nordowi ë Pôłniowi, chtërne je na Kòrejańsczim Półòstrowie w pòrénkòwi Azëji. Òd zapôdu grańczë z Chinama ë òd norde z Ruską. W ji òbéndze mieszkô jednotne etniczne karno Kòrejanów. Pò II swiatowi wòjnie w 1945 rokù, Kòreja òsta pòdzelenô na dwa państwa: Repùblikã Kòreji (Pôłniowô Kòreja) ë Kòrejańską Lëdowò-Demokratną Repùblikã (Nordowô Kòreja). Grańca je na równoleżnikù 38o. Dlô reprezentowaniô òbù państw kòrejańsczich na spòrtowich mionkach, czãsto brëkòwónô je Fana Sparłãczenia, jaka równak nie je òficjalną faną niżódnegò z tëch krôjów. Miona. W kòrejańsczim jãzëkù Kòreja zwóna je "Hanguk" (한국; 韓國) w Pôłniowi Kòreji a "Chosŏn" (조선; 朝鮮) w Nordowi. Kôżde z mion tikô sã òbéndë, na chtërnej je brëkòwóna. Miono "Korea" abò czasã "Corea" (wëprowôdzô sã je òd miona Koryŏ (고려; 高麗)) je neùtralnym mionã brëkòwanym dô dwóch państw. Chińsczé merczi 高麗 (Koryŏ), wëmowiô sã w Chinach jakno "Gaoli", co Marco Polo zapisôł jakò "Cauli". Wprowadzenié do historëji Kòreji. Archeòlogòwé ë paleontologòwi dokôzë pòkôzëją, że lëdzë mieszkôlë ju na òbéndze dzysdniowi Kòreji 700 000 lat nazôd (wedle jinëch zdrojów 600 000 abò 1 000 000), a 2,5 mln lat nazôd starkòwie człowieka. Nôstôrszô kòrejańskô keramika datowónô je na 8000 p.n.s., a cząd neòlitikù naczãł sã kòl 6000 p.n.s. Wedle legendë ò Dangune, Go-Joseon òsta założoné w rokù 2333 p.n.s. Z federacëji apartnëch gardów do scetralizowónégò królestwa przeszło midze VII a IV p.n.s. Pierszô stolëca mògła bëc ùsôdzonô na greńcë midze Kòreją a Mandżurëją, leno pózdze przeniosłô òsta do dzysdniowégò Pyeongyangù. W 108 p.n.s. chińskô dinastëjô Han dobéła nad Wiman Joseonã ë ùsôdzëła sztërë kòmańdë w òbéńdze Liaoning. W 75 rokù p.n.s., trzëz nich ùpôdłë, le blós jednô òsta pòd rzãdama Chin do 313 rokù n.s. Pò tim cządzë, w I p.n.s., pòwstałë trzë apartne królestwa – Goguryeo, Baekje ë Silla, jaczé wëprzédniałë na półòstrowie ë dzélach Mandżurëji òbczas Wespólny Erë. Jich zaczątk naczôł nowi cząd Trzech Królestw Kòreji, jaczi wiele dôł dlô rozwiju kòrejańsczi ë japòńsczi kùlturë. Wespółzgrôwôłe òne w ekonomiowëch ë wòjskòwëch môlach. Goguryeo sparłãczëło Buyeo, Okjeo, Dongye ë jinë państwa dôwny òbéńdë Gojoseonu, dobéwając nad slédną chińską kòmańdą. Goguryeo bëło w tim czase nôwikszą mòcą, leno całowny czas zapëzglëną w wòjnë z chińsczima dinastëjami Sui ë Tang. Ùsôdzoné kòle dzysdniowégò Seulu pôłniowòzôpadne królestwò Baekje w cządze swòjégò szczitowégò panowaniô w IV s., òbjimało òbéńdã nawetka do Pyeongyangù ë dali. Ùsôdzenié ë rozwij królestwa Silla miało swój môl nôpózdze z wszëtczéch nëch królestw. Òd V do VII s. Silla pòstãpno dobéwôła nowé dzéle Kòreji. Nôpierwi zaanektowóła leżącą kòl ni kònfederacëjã Gaya. W latach 60 V s. sformòwôła alians z chińską dynestëją Tang ë zawòjowôła Baekje a pózdni Goguryeo. Pò wënëkaniém chińsczich wòjsk, Silla ùsôdzëła pierszé zunifikòwóné państwò, chtërne òbjimało wikszé dzél Kòrejańsczégò Półòstrowa - cząd ten zwóny je Zrzëszonô Silla. Pò ùpadniãcym Goguryeo, ji dôwny generała Dae Joyeong pòprôwadzëł grëpã Kòrejanów do òbéńdë Jilin w Mandżurëji ë ùsôdzëł Balhae (689 - 926) jakò pòsobnicã Goguryeo. Państwò to òsta dobétë bez Kitanów w 926 a wielu zjegò mieszkańców òsta naszińcama Goryeo. Zrzëszonô Silla rozpôdła sã w pózdnym IX s., a na ji môl nadszedł cząd Pózdniszi Zrzëszony Silli (892 - 936), jaczi zakùńczëł sã ùsôdzenim dynastëji Goryeo. Òbczas cządu Goryeo skòdifikòwóné òsta nowi prawò, ùsôdzoné cywilny służbë a wprowadzony buddizm. Naczął rosnąc kònflikt midzë cywilnyma ë wòjskòwima służbama, bò ti drëdżé bëłë baro lechò òpłacóny. W 1238 na krôj napadło Mòngòlsczé Czezerstwò. Pò wnetka 30-letni wòjnie, òbie starnë pòdpisôłë zgòdã na pòkój, chòc òdbëło so to ze zwënegą Mòngołów. W latach 1340, pò chùtczim rozpôdze Czezerstwa Mòngołów, Kòreja bëła a sztądze robic refòrmë bez ingerencëji jinëch państwów. W 1392 pò wiôldżim bezkrwawim zôchwace rządu generał Yi Seong-gye ùsôdzëł dynastëjã Joseon (1392 - 1910). Mëszlë sã, że to je nôdłëżi rzãdzącô dinastëjô w Pòréńkòwi Azëji. Król Sejong Wiôldżi (1418 - 1450) ùsôdzëł kòrejańsczi alfabét hangul a sóm cząd béł czasã wielu wôżnëch kùlturowich ë technologijowich zwënégów. Midze 1592 a 1598 na Kòrejã napadłô Japòńskô, le òsta dobétô dzqka pòmòce Chinów. W latach 20 a 30 XV s. państwò cządu Joseon zaatakòwóné òsta przez dinastëjã Manchu Qing, chtërni dobélë téż nad chińską dinastëją Ming. Z zaczątkã lat 70 XVII s. Japòńskô naczãło proces zmiészaniô chińsczich ćësków w Kòreji a zwiékszaniô swòjëch. W 1895 kòrejańsczi czezerowô Myeongseong òstôłô zamòrdowónô bez Japònów pòd czérownictwã ambasadora Miura Goro. W 1910 Japòńskô zmùszëła Kòrejã do pòdpisaniô traktat ò aneksëji Kòreji. Òpiéra Kòrejanów na sërą òkùpacëjã zamanfestowôłô sã w wiôldżi pòkòjowi rësznoce 1 strëmiannika 1919, czedë kòl 7000 lëdzy òsta zamòrdowónëch bez japòńsczéch szandarów ë wòjskò. Pò tim samòstójnotnô rësznota baro aktiwno dzejała w Mandżurëji ë Syberëji. Wicy jakno piãc milionów Kòrejanów bëło régòwónych do robòtë òd 1939 a dzesątczi tësąców chłopów wcygnionych do japòńsczégò wòjska. . Kòl 200 000 dzéwùsów ë białków, w wikszim dzélu z Kòreji ë Chinów, bëło zmùszônëch do prostitucëji, jakno tak zwóné "kòmfortowé białczi". Kòrejańsczi jãzëk òstôł zakôzany w òficjalnëch dokùmentach a Kòrejanie zmùszani do adoptowania swòjich mionów na japòńsczi ôrt. Wiele z kòrejańsczich kùlturowëch dokôzów òsta zniszczonëch abò wzãtëch do Japòńsczi. Do dzysô téż wiele z nich nalezc jidze w japòńsczich mùzeach abò wëstrzód priwatnëch kòlekcjonérów w USA ë Japòńsczi. Pò dobécëm nad Japòńską w 1945, ÒZN zjiscëła plan pòdzélu Półòstrowa na dwie òbéńdë, jedna (nordowô) sprôwiana bez sowietów a drëga (pôłniowô) bez amerikanów. Greńcã ùsôdzëlë na 38 równoleżnikù. Pòlitika Zëmny Wòjny sprawiła, że w 1948 rokù ùsôdzone òstałë dwa apartne rządy ë państwa, Nordowi ë Pôłniowi Kòreji. W czerwińcu 1950 rokù naczãła sã kòrejańskô wòjna, a zakùńczëła w 1953. Milionë cywilów zdżinãło a òbczas bòmbòwëch ataków przeprowadzonëch bez amerikańsczé wòjska zniszczonëch òsta wikszi dzél nordowëch gardów. Wòjna zakùńcza sã ùgòdą z wnetka taką samą greńcą jaka bëła ùsôdzona przóde. Òba państwa kòrejańsczé òficjalno prowadzą pòlitiką sprałãczenia Kòreji. Sparłãczenié Kòreji. Wëszëzne kòrejańsczich krajów baro pòwòżno pòdchôdzą do problemù sparłãczënia. Wiele gôdków na tą temã miało ju môl, leno jesz niżódna nie dała rozwiązaniô, w pierszi réze przez òbzéranie sã na dejologiczne ë pòliticzne zjinaczi. Westrzód Kòrejanów nie dżinie mëszl ò kùlturowi ë nôrodny blëzotë òbù państw a wiele rodzëzn je pòdzélonëch sztëczną greńcą. Nót je dostrzéc, że òd czasu zakùńczeniô kòrejańsczi wòjny w 1953 rokù, Kòreje nie pòdpisałë pòkòjowiégò traktatu, tedë są jesz w stónie wòjny. Zôwadą w zrzëszenim mòże bëc téż lãk Kòrejanów przed mòżlëwima problemama jaczi mògą z tegò wińc. Òbie Kòreje mają apartny rozwij, tedë jich gòspòdarka je na jinëch równiszczach. W przërównanim do sparłãczenia Miemców, nót je dozdrzéc, że stón gòspòdarczi Pôłniowi Kòreji je wiele lechszi nigle ti w Zôpadny Miemiecczi, a ekònomija Nordowi Kòreji na zacht lechszi równiszcze nigle bëło to we Pòrénkòwi Miemiecczi. Kùltura òbù krôjów téż naczina sã jinaczëc, równak stôrôkòrejańsczé zwëczi ë kùltura są òglowò znóné. W 1991 rokù na mionkach w stołowim tenise w Chiba w Japòńsczi nôrodne zdrëszënë òbù krôjów wëstãpiłe jakno jedna zdrëszëna Kòreji. W rokù 2000 na latny òlimpiadze w Sydney a téż w 2004 w Atenach zdrëszënë pòłniowò- ë nordowòkòrejańsczé wëstãpiłe na naczãcé pòd jedną faną. Na latny òlimpiadze w Pekinie ùmësloné je całowny sparłãczenié òbù zdrëszënów. Pòlitika. Nordowô Kòreja òficjalno rozpòmionëjë pòlitikã samòòbstojenia (Juche), równak baro mòcno zanôlégô òd pòmòcë z Chin, Rùsczi, Pôłniowi Kòreji ë ÒZN. Dlô procëmnotë, Pôłniowô Kòreja, chternëj gòspòdarka je wòlnorënkòwô, je w pierszi dzesątce nôlepi rozwiniãtich krôjów na swiece. Òba te krôje mają dbã, żebë znowa sparłãczëc Kòrejã w jedno państwò. Geògrafijô. Kòreja pòłożonô je na Kòrejańsczim Półòstrowie w nordowò-pòrénkòwy Azëji. Grańczë z dwoma krôjama ë trzema mòrzama. Òd starnë nordowòzôpadny rzéka Yalu òddzelô Kòrejã òd Chin a òd nordowòpòrénkòwi rzéka Tumen z Ruską. Pò zôpadny starnie Kòreji je Żółti Mòrze, na pôłnim je Zôpadnochińsczé Mòrze a òd pòrénkù Japòńsczé Mòrze (zwóne w Kòreji "Pòrénkòwim Mòrzã" abò "Pòrénkòwòkòrejańsczim Mòrzã"). Wikszé òstrowë to Jeju-do, Ulleung-do ë Dokdo. Pôłniowi ë zôpadny part Kòreji to dobrze rozwiti rówiznë, a pòrénkòwi ë nordowi są barżi górzistim môlã. Górë òbstąją na 70% wiéchrzëznë krôju. Nôwikszim szczitã Kòreji je Baekdu (2744 m n.r.m., w Chiach miono ti górë to Changbaishan). Góra ta je téż greńcã z Chinama. Na pôłnie òd ti góry rozcygô sã górzisti môl zwóny Gaema Gowon. Te górë pòwsta w przédnym dzélu òbczas kenozojowi òrogenezë ë dzélkama òbkrëti są wùlkanowim szofã. Na pôłnie òd Gaema Gowon wësoczi górë rozcygają sã zdłużą pòrénkòwégò ùbrzegù półòstrowa. Òne zwóné sã Baekdudaegan. Niechtërne z ji wikszich szczitów to Sobaeksan (2184 m), Baeksan (1724 m), Geumgangsan (1638 m), Seoraksan (1708 m), Taebaeksan (1567 m) ë Jirisan (1915 m). Je téż wiele mniészëch rézów gór jidącëch zdłużą rézë Baekdudaegan. Òstałë òne zrobioné òbczas mezozojowi òrogenezë. W procëmnoce do stôrszëch górów w kòntinentalny Kòreji, wiele wôżnëch òstrowów pòwsta dzãka aktiwnotë wùlkanów w cządze kenozojowi òrogenezë. Jeju-do, chtërne naleze sã za pôłnowim ùbrzëgã, je wiôldżim wùlkanowim òstrowã, chtërnegò nôwëższa góra Halla (1950m), je téż nôwëższô w Pôłniowi Kòreji. Ulleung-do je wùlkanowim òstrowã na Japòńsczim Mòrzu. Kùltura. W stôrëch chińsczich tekstach Kòreja zwónô je "Kumsu Kangsan", co dokładno òznôczô "rzéka ë górë wëszëtë na jedwabiu". Chińczycë flot rechòwalë sã z mésternotã mieszkańców Kòreji w robienim nôlepszégò jedwôbiu. W VII ë VIII s. òbstojałë wòdne ë lądowi hańdlowi szlachë z Kòreji do arabsczich krôjów. Òd 751 rokù brëkòwano w Kòreji drzewianëch bloków do zapisënków. W 1232, na dołgò przed Gutenbergã, pierszi rôz ùżëto rësznë drëkarsczé znaczi z metalu do wëdawania tekstów. Òbczas cządu Goreyo rozpòmiónowôła sã na całi òbéńdze jedwôbnô przerobina, a ceramiowi wërobinë z niebieskò-zelonégò celadonu òstałë sã kòrejańską òsoblëwòscą. Pòriwny rost kùlturë w cządze Joseon, sprôwiony bëł rozszérzaniém sã kùlturë Chin z czasu dinastëji Ming. W cządze tim rozwijała aã zwëkòwô kùńszta ë rzemiãsła, jakno ceramika z biôłegò caledonu, lepszi jedwôb ë papiér, ruchna ë wiejôcze. Tedë téż pòwstôł kòrejańsczi alfabét hangeul ë zrobiono a ùżëto pierszi na swiece pancerny wòjnowi òkrãt. Planszowé ë kôrtowé grë. W Kòreji je wiele widzałëch planszowëch grów. Baro widzałô wëstrzódka stôrszëch ë młodszëch chłopów je gra go, zwónô w Kòreji "baduk". Kòrejańskô wersëjô szachów mô miono janggi ë ji pòdspòdlim je stôrô wersëjô chińsczéch szachów. Widzałą rodzynną grą na całi òbéńdze Kòreji je "yut". Zwëkòwą grą je téż "golpae", czëlë chińsczé domino. Westrzódka kôrtowëch grów widzałé są "minhato" a téż "hulla". Kùchnia. Kòrejańskô jôda je choba nôbarżi znónô z kimchi, czëlë zaprawiónëch ë kwaszonëch ògrodzëznów, w przédnym dzélu kapùstë a téż paprikow chilli. Barô wôżny môl zajimają téż rëbë z rostu, piekłi ë gòtowóné. Widzałima przëzjôdkama są bulgogi, galbi ë samgyeopsal. Kòrejańsczé môltëchë zamëkają w se téż zupë czë piekłi miãso czãsto robioné z bónkòwą pastą dwenjang. Òglowé dania to bibimbap, naengmyeon, galbitang ë dwenjang jjigae.
Czedrowice (spòtikô sã téż nieòficjalné fòrmë "Czedrejce", "Czedréce"; pòl. Kiedrowice) – są kaszëbską wsą w gminie Lëpińce, w bëtowsczim krézu pòmòrsczégò wòjewództwa. Wies leżi nad Czedrowsczim Jezorã. Òficjalnô kaszëbskô pòzwa wsë „Czedrowice” je wprowadzónô òd 3 séwnika 2013. 
Tuwal Kajn – to je pòstacjô z Knédżi Zôczątków (Zo 4,22). Òn béł kòwôlã [òjcã] "wszëtczich, co wëkùwają nôrzãda z kòpru i żelazła. ” "Knéga Zôczątków, z hebrajsczégò jãzëka na kaszëbsczi przełożił ò Adam Ryszard Sikora OFM", Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie Zarząd Główny, Gdańsk 2015, s. 32.
Piotrów dëtk - to je òpłata dlô papieżënë. Czedës òna bëła płaconô do 1555 rokù. Terô òna je płaconô òd 1871 rokù. Zjednóné Kraje Americzi dôwają wiele ti òpłatë.
Anne Pellowski (1933 - ) - to je amerikańskô pisôrka. Z dodomù wierã òd tatë Alexandera ë mamë Annë (Dorawa) Pellowski òna wiele wié ò kaszëbiznie. Òna ùrodzëła sã w 1933 r. w Zjednónëch Krajach Americzi. Anne Pellowski ùrôbia przede wszëtczim pòwiôstczi prozatorsczé. Òna w 2012 rokù jesz jedza pò swiece. First farm in the valley : Anna's story, Bathgate, ND : Bethlehem Books ; San Francisco : Ignatius Press, 2008 Winding Valley farm : Annie's story, New York : Philomel Books, 1982 Lëteratura. Władisłôw Szulëst: Kaszubi w Ameryce : Szkice i materiały, MPiMK-P Wejherowo 2005. Worldcat
Biôłogarda czedës wôżny gard, dzys wies w gminie Wickò w lãbòrsczim krézu pòmòrsczégò wòjewództwa. Kòle 1233 rokù béł tu ksyżã Racëbòr. W XIII stalace béł tu wòjewòda Dobiégniéw. Długò wies bëła w Lãbòrzkò-Bëtowsczi Zemi. Przez nią jidze droga z Lãbòrga do Łebë.  Białogarda
Lew ("Panthera leo") - to je susk z rodzëznë kòtowatëch. Ten rabùszny zwiérz je w herbie m.jin. Pùcka.
Zofiô Ptôch (ùr. 1896 – ùm. 1970) bëła wësziwôczką, chtërna ùczëła pòsługiwaniô sã jigłą swòjã sostrã Jadwigã. Òna w 30. latach XX stolata. wprowôdzała w krëjamnoscë wësziwkù dzéwczãta z Żukòwa i òkòlégò. Jak w latach 50. bëlë taczi co nacëskalë, bë szerok wprowadzëc kaszëbsczé wësziwanié w biôłi wersje i tim spòsobã rozrzeszëc sprawã felënkù farwnëch nitków, òna zabrała głos na łamach gazétë „Dziennik Bałtycki” (1953), a pisa m.jin. : „Kaszëbsczé wësziwanié wiedno bëło sétmëfarwny ù naju w Żukòwie, (…)”. Kaszëbsczé wësziwanié żukòwsczégò sztélu (pl) VIAF
1974 - Malta òstôwa repùblikã 1981 - w Pòlsce zaczãło sã stojenié w wòjnie, jinternowanié i zamknęce w sộdzë nôleżników Solidarnoscë i wnetka bëlë zabiti lëdze 1553 - Henrik IV, król frańcësczi 1797 - Heinrich Heine 1857 - Frãcëszk Lange 1957 - Steve Buscemi, teatrownik amerikańsczi 1967 - Jamie Foxx, teatrownik amerikańsczi 1466 - Donatello, żłobiôrz italsczi 1944 - Wasilly Kandinsky, malôrz rusczi-frańcësczi
Lëpin ("Lupinus" L.) – to je szlach roscёnów z rodzëznë bòbòwatëch. W tim szlachù je kòlé 150-200 ôrtów. Ògardowi lëpin. Ògardowi lëpin pòwstôł we wёniku skrzëżowaniô rozmaitich zortów. Wyrôstô do 120 cm, mô sztiwné, grëbé, miãsёsté, rozgajdóné łodidżi i dłoniasté lëstë. Kwitnie w czerwińcu i lëpincu. Mô kwiatostón złożony z grona drobnëch kwiôtów na jedny matewczi. Rosce w kòżdi zemi, lubi słuńce, ùprawiô so gò na grządkach na cãti kwiatë. Rozwieli so pòprzez semiona wёséwané na zaczãtkù maja. Semiã mô trёjacé włôscёwòscё.
Ùran (symbòl: ) – je planetą w Słuńcowim Ùstôwie. Sódmô wedle òddaleniô òd Słuńca, trzecô wedle strzédnicë i czwiôrtô wedle masë. Òdkrëtô w 1781 przez anielsczégò astronoma Williama Herschela (je pierszą planetą òdkrëtą w terôczasnoscë i pierszą òdkrëtą z pòmòcą teleskòpù). Je lodowim stolëmã, mô system pierscéniów, magnetosferã i mnodżé naturalné satelitë (27 znónych miesądzów, chtërnëch pòzwë sparłãczoné sã z pòstacjama z dzełów William Shakespeare'a i Alexandra Pope’a.
Mickey Mësz ("Mickey Mouse") - to je céchòwónô mësz, chtërną wiele razy dzece na filmie òbzérają.
Mirosława (ùr. kòl 1190 rokù) - to bëła wiele lat ksyżnô Zôpadny Pòmòrsczi. Òna i ksyżëc Bògùsłôw II miele sëna Barnima I. Bëła sostrą Swiãtopôłka II. Òna mia wiôlgą starã ò kòscelné fùńdacje. Za ji czasów gòscą na szczecëńsczim dwòrze béł ksyżëc Sambòr II. Jich òjcem béł Mscëwòj I.
Zele. daje jestkù aparatné pôch i szmaka. Pòmôgają téż w dzegwieniém, chòc daje sã je w malińczich iloscach. Wiele sërowych zelów mô wôrtny dzélëk w jestkù. Zdrowé jestkù mô lepszi priz. Kmink, anys, szôłwija, rozmarión, majerónk, gòrczëca, czosnik są w módze i je corôz wicy krômów ze zdrową żëwnotą. zele léczniéczé zele przëprawòwé zele do parfimów Czôrny bez Brzózka Jałówce Lëpa Dzëkô róża Pòkrzëwa
Dana ("Picea abies" (L.) H.Karst) – to je wiedno zeloné drzéwiã z rodzëznë sosnowatëch ("Pinaceae"). Na Kaszëbach òna je sadzoné colemało z chójkama - miészóne bòrë. Małô wëstrojonô dana to je gòdowé drzéwkò. 
Warna abò gapa ("Corvus cornix") — to je ôrt strzédnégò ptôcha z rodzëznë krëkòwatich ("Corvidae"). Òna mòże bëc wanożnô, a żëje m.jin. na Kaszëbach. Kaszëbi kòl Bôłtë zakłôdalë klepce na warnë. Przësłowié: Gapa gapie òka nie wëdrapie.
Alojzy Rekowski ("Aloysius J. Rekowski") przëszedł na swiat w 1921 rokù midzë Kaszëbama w Kanadze. Béł òjcem CSsR i dzejôrzem kaszëbsczi kùlturë w Kanadze. W 1981 rokù òn béł w Żukòwie na Kaszëbach. Òd 1982 do 1986 rokù bëłë w tidzenikù "This Week" (Barry’s Bay) jegò artikle ò Kaszëbach w Ontario. Napisôł achtnioną tam ksążkã "The Saga of The Kashub People in Poland, Canada, USA" (1997), "The saga of the Kashub people in Poland, Canada, USA". Ontario, CDA: Kaszëbë (2008). Je òpublikòwóny jegò tołmaczënk z kaszëbsczégò na anielsczi H. Derdowsczégò: "O Panu Czorlińścim co do Pucka po sece jachoł". Pò anielskù to je "An 1880 Journey through Kashub, Poland by Hieronim Derdowski. An English translation from the original Kashub by Fr. Aloysius Rekowski". Òn ùmarł w 2006 rokù, a jegò grób je w Barry's Bay, Ontario. The proud inheritance : Ontario's Kaszuby / [editor Anna Zurakowska]. Ottawa : The Polish Heritage Institute-Kaszuby, 1991, ss. 66,102 i 147. s. 6, ks. Rekowski VIAF
Slëwa mandla ("Prunus dulcis" (Mill.) D.A.Webb) - to je ôrt roscënë z rodzëznë różowatëch ("Rosaceae"). Òna mòże rosc kòl Westrzódzemnégò Mòrza. Knéga Zôczątków, z hebrajsczégò jãzëka na kaszëbsczi przełożił ò Adam Ryszard Sikora OFM, Gduńsk 2015, s. 105
Grenlandzkô, Grenlandiô abò Grenlandëjô (grenlandsczi: "Kalaallit Nunaat", dënsczi: "Grønland") - je państwã na stolemnim òstrowe polarnim kol Nordowi Kanade. Stolëcznym gardã je Nuuk. Òstrów je zamieszkóni òd 4.500 lat przez eskimosczé plemiona Inuitów, chtërni przecygli z Kanade. Grenlandzkô bëła dënskô koloniją òd 1814 do 1953 roku, i bëła dali dënsczim protektoratã, z dzélową autonomijã od 1979 roku. 21 czerwińca 2009 rokù Grenlandzkô dostôła dzélowa samòstójnotã, le kraj wcyg słëcha do Deńsczi w butnowëch sprawëch midzënôrodnich, monetarnich i dla wòjskòwi obarnë.
Grëdządz (we zdrojach: "Grudenczch" 1065 (falsyfikat); "Grudomsch" 1065, kòpijô 1155?); "Grudonisk" 1066 ; "Grudenz" 1222 (kòpijô); "Gruzenz" 1223, "Cruzencz" 1223, "Grodzancz" 1223; "Grudencz" 1230; "Chrudencz" 1254; "Grawdecz" 1291; "Graudencz" 1298 (kòpijô); "Grudencz" 1312, "Grudenzc" 1312; "Grudenz" 1313; "Growdentcz" 1328, (kòpijô z 1472 r.); "Graudencz" 1328 (kòpijô); "Graudnicz" 1335 (kòpijô XVI w.); "Grudencz" 1335; "Graudencz" 1338 (kòpijô 1592); "Grudenz" 1361; "Grudzencz" 1430; " Grudecz" 1422; "Grawdentcz" 1455; "Grudentcz"; "Graudentz alias Grudzancz" 1466; "Grudzancz" 1472; "Grudzyandz" 1484; "Grudziądz" 1565; "Graudencz" 1570; "Grudziądz" 1572; "Graudencz" 1611; "Grudziądz" 1682; "Graudenz" 1772; "Graudentz" kòl 1790; "Grudziądz, pierwotnie Grudzieniec, niem. Grudenz albo Graudenz" 1881, "Grédządz" (Cenôwa); "Grudziądz, niem. Graudenz" 1921; "Grudziądz, -dza" 1971; pòl. "Grudziądz", miem. "Graudenz") – to je stôri gard nad Wisłą w kùjawskò-pòmòrsczim wòjewództwie. W Grudządzu w 2011 rokù mieszkało 98 726 lëdzy, a czedës wiele Kaszëbów biwało tã w wòjskù.
Bëkôcz ("Melanitta nigra") - to je strzédny wòdny ptôch z rodzëznë kaczkòwatëch. Òn mòże zëmòwac na ùbrzegù Bôłtu.
Jason Bateman, (ùr. 14 stëcznika 1969), je amerikańsczim teatrownikã.
Zwëczajnô brunelka ("Prunella vulgaris" L.) - to je wielelatnô roscëna z rodzëznë głëszkòwatëch ("Lamiaceae"). Òna rosce m. jin. na Kaszëbach.  Przyroda projektowanego rezerwatu „Dolina Mirachowskiej Strugi” na Pojezierzu Kaszubskim s. 53 "Prunella vulgaris"
Parafiô p.w. Wniebòwzãcô Nôswiãtszi Mariji Panienczi w Wiôldżi Wsë - to je parafiô w Wiôldżi Wsë kòl Gduńska. Ji je dosc nowi kòscół. Jegò bùdowa bëła napòczãtô w 1930 rokù. W tim kòscele je czasem takô Mszô Sw., że mòże czëc kaszëbsczi jãzëk.
Szarzëno (pl "Szarzyn") - to są pùstczi kòl Wiôldżégò Pòmëska w pòmòrsczim wòjewództwie, w bëtowsczim krézu, w gminie Bëtowò.
Wòjewòda ("wojewoda") - je w Pòlsce òrganã państwòwi administracje. Òn zajimô sã m.jin. prawama lëdzy , chtërni gôdają pò kaszëbskù.
Ceszenié (pl. "Cieszenie") – kaszëbskô wies w pòmòrsczim wòjewództwie, w kartësczim krézu, w gminie Chmielno. W ti wsë są przë drogach dwamòwny tôfle pòlskò-kaszëbsczé. Stąd béł szkólny Józef Skorowski (1902-1940). 
Zwëczajny cziżik abò cziżik ("Spinus spinus") - to je ôrt môłégò ptôcha z rodzëznë "Fringillidae". Òn mòże bëc na Kaszëbach. Ten łëzgôcz żëwi sã m. jin. semionama zelësków i ólszków.
Jerzi Samp (ùr. 23 strumiannika 1951 rokù w Gduńskù - ùm. 16 gromicznika 2015 rokù) - béł runitą i ùczłim historikã lëteraturë, chtëren zajimôł sã téż kaszëbską kùlturą. Je òpublikòwóny np. "Złowioné żëcé" (2016) - tołmaczënk z pòlsczégò na kaszëbsczi jegò legendë. Òna je ò Gduńskù i kaszëbsczim rëbôkù. Ksiądz biskup Konstanty Dominik : jego służba w Kościele a kultura rodzima (1984) Poezja rodnej mowy (1985) Zaklęta stegna. Bajki kaszubskie / wybór tekstów, oprac. i adapt. literacka, przekł. z kaszubskiego, przedm. i posł. oraz oprac. graf.(1985) Motywy skandynawskie w tradycji, kulturze i piśmiennictwie kaszubsko-pomorskim : XVIII Kaszubsko-Pomorskie Spotkania Wdzydzkie (1988) Przygoda Królewianki i inne bajki z Kaszub (1994) Złowioné żëcé, [w:] Gduńsk : basniowô stolëca Kaszub / skaszëbił Grégór Schramke ; [malënczi Joana Kòzlarskô] (2016) WorldCat
Cemny płëcnik ("Pulmonaria obscura" L.) - to je wielelatnô roscëna z rodzëznë wòdrôkòwatëch. Cemny płëcnik rosce m. jin. na Kaszëbach. J. Trepczyk: Słownik polsko-kaszubski, Gdańsk 1994, t. I, s. 322
Krzesznia ("Cerasus avium" (L.) Moench.) - to je drzéwiã z rodzëznë różowatëch. Ji brzadem są pestkówce, chtërnyma chãtno żëwią sã ptôchë np. skórcë. Ptôchë rozséwają krzesznie. Kaszëbi mają krzesznie colemało w ògródkach.
Halina (Léna) Wréza (ùr. 30 lëstopadnika 1949 rokù w Lesnie, gmina Szëmôłd) - je kaszëbską pisôrką. Znóné są ji tekstë: "Ùja Aùgùst" (2004) i "Wdôr" (1996).
Papiéż Frãcëszk (łac. "Franciscus PP."), czedes Jorge Mario Bergoglio (ur. 17 gòdnika 1936 rokù w Buenos Aires) je biskùpã Rzimù òd 13 strëmiannika 2013 rokù. Jegò starszi mieszkelë w Italsce, a pòtemù w Argentinie. To je pierszi papiéż z Americzi, dlô chtërnégò wôżny je jezujicczi zôkón. W 2021 rokù òn béł w Irakù, Słowacce. Przed nim béł Benedikt XVI.
Kwaszoné gùrczi - to są gùrczi zakwaszoné np. w beczce z wòdą i solą ë jinima dodatkama jak np. krzón, dil, a téż lëste smarlënë. Kaszëbsczé kwaszoné gùrczi są dosc znóné w Pòlsce.
Pòzdzewôłk (we zdrojach: "Posduwlc" XI w., "Pozdewolk" 1177, 1178, 1216, "Posduwolc" 1195, "Pozwolc" 1241, "Poswalc" 1260, 1322, "Poswalk" 1260, 1276, 1355, "Pasewalk" 1240; dólnomiem. "Pasewalk"; miem. "Pasewalk") - gard we Ùkrzańskò-Rãdowsczim Krézu w krôju Meczelbòrzkô-Przédné Pòmrë nad Ùkrą.    Lëdztwò gardu: 11.376 (2009) Wiéchrzëzna gardu: 54,99 km2
- Walter Gropius, miemiecczi architekt (ùm. 1969) 1905 - Władysław Hańcza, pòlsczi teatrownik (ùm. 1977) 1920 - Karol Wojtyła - papiéż Jón Paweł II (ùm. 2005) 1966 - Renata Pytelewska Nielsen, pòlskò-dëńskô atletka, szpòrtowô trenerka 1781 - Tupac Amaru II, indiańsczi dzejôrz, przëwódca antihiszpańsczégò powstaniô w Peru (ùr. 1741) 1793 - Timur Szah Durrani, szach Afganistanu (ùr. 1748) 1910 - Eliza Orzeszkowa, pòlskô runitka (ùr. 1841)
Wòjewództwò je to jednostka sprôwnégò pòdzeleniégò nôwëższégò stãpienia w Pòlsczi. Òd 1990 wòjewództwa są jednostką dërżéniowégò òbéńdowégò pòdzelënkù dlô rządowégò sprôwianiégò, a òd 1999 téż òbéńdowi samòsprôwnotë. W Pòlsczi je ninia 16 szesnôsce wòjewództwów. Jich zawijôk rechtëje ùstawa ze 5 czerwińca 1998 ò wójewòdzczi samòsprôwnoce. Pòdzelenié pòlsczi òbéńdë na wòjewództwa mô pòczątczi w cządze dzélnicowégò rozbicégò, czegò rëchtã je jich rozmajitosc wòlim wiéchrzëznë we Pierszi Repùbliczi. Nôstôrszé wòjewództwa pòwstôwałë ù przełómaniégò XIV i XV stolata. Pierwòszno bëłë samòstójnëmi wòjskòwëmi zrzeszama we wëznaczonëch regionach krôju, chtërné bëłë sprôwioné przez wòjewòdów, chtërnëch mianowôł włôdca.
Kczewò (pòl. "Kczewo") - je kaszëbską wsą w pòmòrsczim wòjewództwie, w kartësczim krézu, w gminie Przedkòwò. 
Kaszëbsczi jãzëk - jãzëk z zôpôdnosłowiańsczégò karna słowiańsczich jãzëków, chtërnym gôdô wiãcy jak 50 000 Kaszëbów. Kaszëbsczi je jednym z pòmòrsczich jãzëków - ò apartnym jãzëkù mòżna rzec ju w XIV stolace. Nôstarszi kaszëbsczé knédżi to "Duchowe piesnie Dra Marcina Luthera i inszich naboznich męzow" Szymona Krofeja z 1586 rokù, jak téż z rokù 1643 Michôła Pontanusa "Mały Catechism Niemiecko Wándalski abo Slowięski". Dzysdniowò lëterackô kaszëbizna je ewòlucëją zabédowóny przez Floriana Cenôwe, wprzód w 1848 (?) - na òsta òdnalazłô w rusczich archiwach kòl kùńca XX stalata - ë w 1879 rokù w "Zarés do grammatikj kasebsko-slovjnskjé mòvé", wëdóny w Pòznaniu. Badéra kaszëbiznë Friedrich Lorentz wëapartnił w kaszëbsczim jãzëkù 47 zwãków, chtërne są dzysdniowò pisóne 34 lëterama, jich dzél ("ch, cz, dz, dż, rz, sz") przez sparłãczenie dwóch lëterów. W kaszëbsczim jãzëkù wëapartniómë trzë przédné dialektë, jakno: nordowòkaszëbsczi (krézë: pùcczi, wejrowsczi, lãbòrsczi,) westrzédnokaszëbsczi (krézë: kartësczi, dzélowò bëtowsczi) pôłniowòkaszëbsczi (dzélowò krézë: kòscersczi, chònicczi, tëchòlsczi) Miono. Kaszëbizna czãstô je wëmieniownô zwónô pòmòrsczim jãzëkã, chòc "de facto" je òna le karnã słëchających do niegò dialektów. Bëtnosc wielu mionów na òpisanié jednégò jãzëka a téż jidentifikacëjô całownégò jãzëka z jegò nômòcnészim dialektã mô czasã môl w przëmiôrze mniészoscowëch jãzëków, jaczé sã mòcno zjinaczoné ë jaczé na skùtk nieżëcznëch, pòliticznëch dzejników nie bëłë w sztądzë ùsôdzëc òglowégò, sztandardowégò jãzëka ë dobéc mòcny lëżnoscë w państwie, w jaczim są brëkòwóné. Kaszëbizna wiedno bëła bënnowò zjinaczonô, a wicy wiédzë ò tim mómë òd czasów Floriana Cenôwë. Hilferding w pòłowie XIX w. pòdzelił kaszëbiznã na: 1. gwarã pòmerańsczich Słowińców i Kaszëbów, 2. gwarã pòmerańskich Kaszëbów, 3. gwarã kaszëbską w Zôchódnëch Prësach. Dzelnotã tã na zôczątkù XX stalata ùnowił Lorentz, chtëren w òbrëmienim 2 przédnëch òbéńdów: norda i pôłnié (jinëch wedle iloczasu), i tak "równoleżnikòwò", wëdzelił 21 gromadów, a w nich 70 gwar. "Atlas językowy kaszubszczyzny i dialektów sąsiednich" (1964-1978) - òddôwô stón z pòłowë XX w. i wëapartniô: 1. archaiczniészą nordã: a) Pùcczé (Mòrzanie i òsóbno półòstrów Hél - Rëbôcë); b) Pùcczé i Wejrowsczé; pas wëstrzódkòwy to - Lesôcë; 2. innowacyjny westrzódk, m.jin. Józcë (òkòlé Strzépcza, Mirochòwa i Srôkòjc); 3. spòlaszałé pôłnié, òsoblëwò wschódné. Juwernô stojizna jakno w pòmòrsczim jãzëkù ma môl np. w òkcytańsczim ë dolnomiemieczim jãzëkù. Òkcytańsczi czãstô biwô zwóny prowansalsczim jãzëkã, chò dialektë prowansalsczé są blos dzélã òkcytańsczégò, leno mają nômòcnészi lëteracczi zwëk. Dolnomiemiecczi (Nederdüütsch, Plattdüütsch) je czãstô zeszlachòwóny z jegò dolnosaksońsczim dialektã (Nedersassisch, Low Saxon), ga mô òn wiele mòcniészi môl òd resztë. Pò wëmiarcém słowianiznë a téż wszëtczéch jinëch pòmòrsczich dialektów, króm kaszëbiznë w przerównaniém do jãzëka Pòmòrzanów dzysô nôczãsczi je brëkòwóny termin "kaszëbsczi jãzëk". Rodowizna mionów "Kaszëbi" ë "kaszëbsczi" a téż ôrt, na jaczi òne przëszłë òb stalata z òkrãżégò Kòszalëna na Pòrénkòwi Pòmòrskô są wcyg wëzgôdką dlô ùczałich. Niżódnô z dotëchczasnych teòrëjów nie pòtkała sã z òglowym akceptã. Nie mô równak dokôzów na to, żebë doszło do wanogów Pòmòrzanów z òkrãżégò Kòszalëna w pòrénkòwim czérënkù. Brëkòwanié. Zwiksza wëższé sferë Prësôków mało dbałë ò kaszëbsczi jãzëk w XIX w. Syg kaszëbiznë òd kùli lat bezùstankòwò sã zmiészô. W latach 50. XX w. Kaszëbi równo żelë jidze ò starszich, jak i starków, a téż dzece - przed jidzenim do szkòłë - na co dzéń nié miôlë leżnoscë wiele razy przëstôwaniô z pòlsczim jãzëkã. Chòc kòscół béł tej môlã, gdze szło czëc ten jãzëk. W szkòle na paùzach dzece gôdałë pò kaszëbskù. W latach 70. XX w. kaszë­bizna òglowò bëła ùznôwónô za jãzëk lëdzy mało wësztôł­conëch. Wiele wstidzało sã tedë kaszëbsczégò jãzëka, a w wiele szkòłach na Kaszëbach bëło robioné wnet wszëtkò, żebë dzecë nie gôdałë w rodny mòwie. Do niedôwna westrzódk pòlsczich mòwnoùczałich panowała ùdba, że kaszëbsczi je blós dialektã pòlsczégò jãzëka. W 2003 rokù béł dóny kaszëbiznié trzëlëterowi midzënôrodny kòd "CSB" wedle normë ISO 639-2. W krajach Eùropejsczi Ùnii pierszą rolą w wiele rëmiach pùblicznégò żëcô państwa òdgriwają samòrządné krôjné, chtërnëch zastãpiną są naje wòjewództwa. W krãgù krôjnowy pòliticzi, jaką robią wòjewództwa, wiôldżi znaczënk mô edukacjô i kùltura. W państwach EÙ przëwiãzywô sã stolemną wôgã do krôjnowégò sztôłceniô i chòwaniô, do fùlniészégò pòznaniô historii spôdkòwiznë kùlturë nôblëższich strón, a w tim jãzëka. Jidze przece ò zakòrzenianié młodégò pòkòleniô w tradicji domôcégò kraju, ò ùswiądnienié nôrodny i eùropejsczi bòkadnoscë w rozmajitoscë, ò sztôłcenié sztaturë młodëch lëdzy jakno òbëwatelów swiądnëch swòjich mòżlëwòtów i òbòwiązków wedle tatczëznë, ale òtemkłëch na lëdzy i spòlëznë jinëch kùlturów. Dlô kaszëbsczégò jãzëka w Pòlsce òd 1 czerwińca 2009 rokù wôżnô je Eùropejskô Kôrta Regionalnëch abò Miészëznowëch Jãzëków. Dzysdniowò w Pòlsce, a òsoblëwie na Kaszëbach je kòl 200 szkòłów, w chtërnëch dzecë ùczą sã kaszëbsczégò. 30 séwnika 2010 rokù jãzëka kaszëbsczégò ùczëło sã 10 543 młodëch lëdzy, a z tegò 8 883 w 197 spòdlecznëch szkòłach. Òd 2013 rokù zaczinô są nowi przedmiot „Włôsnô historiô i kùltura”, jaczi wchôdô do szkòłów òd séwnika. To je dodôwkòwi przedmiot dlô ùczniów zapisónëch na kaszëbsczi w piąti klasë spòdleczny szkòłë, w drëdżi klasë gimnazjum a téż w drëdżi klasë wëżigimnazjalny. Òcenã z niegò liczi sã do strzédny. Òd 2005 rokù je mòżnota skłôdaniô maturowégò egzaminu z negò jãzëka. W kaszëbsczim wëdôwóné są knéżczi, cządniczi a téż nadôwóné programë w radiu czë telewizëji. Wedle ùstawë ò nôrodnëch ë etnicznëch miészëznach i òbéndowim jãzëkù z 6 stëcznika 2005 rokù je mòżebnota brëkòwania przed ùrzãdama gminów, kòl ùrzãdniégò jãzëka, kaszëbsczëgò jakno pòmòcnégò jãzëka. Pierszą gminą jakô wprowadzeła kaszëbsczi jãzëk jakno pòmòcny bëła Gmina Parchòwò, pò ni Srôkòjce, Gmina Lëniô, Gmina Żukòwò, a pózni Gmina Lëzëno. W 2005 r. kaszëbsczi jãzëk pierszi rôz szło bëło wëbrac na maturowim ekzaminie (kaszëbszczi wëbrało 23 ùczniów). Kaszëbizna mia swój plac w Pólsczi Òbéńdowi Telewizëji Gduńsk ("Rodnô Zemia", "Tedë jo"), a mô w Radiu Gduńsk ("Na bôtach ë w bòrach") ë w Radiu Kaszëbë òd 18 gòdnika 2004 (ùstawòwò zazychrowóné 25% czasu). UNESCO ùznôwô, że kaszëbsczi jãzëk je we wiôldżim niebezpiekù , bò pò kaszëbskù prawie wcale nie gôdają dzece. Dzysdnia kaszëbsczi jãzëk brëkòwóny je òd 90-tëch lat téż w liturgiji katolëcczégò kòscoła. Przëstãpnëch je czile dolamczënków Nowégò Testamentu, w tim kaszëbsczich runitów: Eùgeniusza Gòłąbka i Francyszka Gruczë, a téż òjca prof. dr hab. Adama Riszarda Sykòrë z Pòznania - przełożił z greczi Ewanielëje. Kròm tegò przëstãpné sã téż kazaniô ks. Mariana Miotka "Swiãtim turã starków" (1991) i ùsôdzk ks. profesora Jana Walkùsza "Sztrądã słowa" (1996). Gramatika. Ùszłi prosti czas Dialektë. Pòdług Friedricha Lorentza na pòczątku XX stalata to dało trzë dialektë kaszëbsczégò jãzëka: nordowòkaszëbsczi dialekt, westrzédnokaszëbsczi dialekt i pôłniowòkaszëbsczi dialekt. Florian Ceynowa: "Kurze Betrachtungen über die kaßubische Sprache als Entwurf zur Gramatik"; hrsg., eingel. und kommentiert von Aleksandr Dmitrievič Duličenko und Werner Lehfeldt. Göttingen : Vandenhoeck & Ruprecht, 1998 ISBN 3-525-82501-3. Eùgeniusz Gòłąbk: , Chełmno 1887 Hanna Popowska-Taborska, Wiesław Boryś: "Słownik etymologiczny kaszubszczyzny" t.1-4 Warszawa 1994 - 2002 (Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy ) ISBN 83-901394-9-9, ISBN 83-86619-81-3, ISBN 83-86619-28-7, ISBN 83-86619-74-0 Stefan Ramułt: "Słownik języka pomorskiego czyli kaszubskiego" , Krakòwò 1893 Sztrategijô òchronë ë rozwiju kaszëbsczégò jãzëka ë kùlturë, Gduńsk 2006 Jerzi Tréder: Spòdlowô wiédzô ò kaszëbiznie, Gduńsk 2014 Jerzy Treder: "Język kaszubski. Poradnik encyklopedyczny." Gduńsk 2002 ISBN 83-7326-037-4 Jan Trepczik: "Słownik polsko-kaszubski" t. 1-2 Gduńsk 1994 ISBN 83-85011-73-0 1536 Kronika T. Kantzowa o wendyjskich ludach zwanych Wendami a między nimi Kaszuby. "Chronik von Pommern in Hohdeutscher, hrsg. v. G. Gaebel, Sztetëno 1897." 1586 "Duchowne piesnie D. Marcina Luthera y ynßich naboznich męzow. Zniemieckiego w Slawięsky ięzik wilozone Przes Szymana Krofea... w Gdainsku: przes Jacuba Rhode", Franz Tetzner 1896: z dolmaczënkù bëtowsczégò pastora S. Krofeja, Słowińca (?) rodã z Dąbia. 1643 "Mały Catechism D. Marciná Lutherá Niemiecko-Wándalski ábo Slowięski to jestá z Niemieckiego języká w Słowięski wystáwiony na jáwnosc wydan..., w Gdaińsku przes Jerzego Rhetá", Gduńsk 1643. Pastor smołdziński M. Mostnika "(Michał Pontanus)", rodem ze Słupska. "Die Schmolsiner Perikopen" ("Smòłdzëńsczé perikòpë"), òpracowóné ë wëdóné przez Friedhelma Hinze, Berlëno "(pòrénkòwé)" 1967 "Altkaschubisches Gesangbuch" ("Stôrokaszëbsczi spiéwnik"), òpracowóné ë wëdóné przez Friedhelma Hinze, Berlëno "(pòrénkòwé)" 1967 "Przysięgi słowińskie z Wierzchocina [w:] Szkice z kaszubszczyzny: Dzieje, zabytki, słownictwo: Hanna Popowska-Taborska, Wejherowo" 1987, s. 65-82 Dëchòwô kùltura Kaszëb Kaszëbienié Kaszëbistika Kaszëbskô lëteratura Palatalizacjô Endangered Languages NDL WALS European Library Glosbe – Słowôrz kaszëbskò-pòlsczi Kaszëbsczi ò kaszëbiznie (pl) Kaszëbsczi Wikisłowôrz Kaszëbsczi słowôrz Sejm - ochrona i rozwój języka i kultury kaszubskiej pl pl LC
Słowińskô je historiczną òbéńdą w pòrénkòwi Pòmòrsce, historicznim partã Kaszëbskô, w òkòlim jezora Lebskò, zamieszkóną w ùszłoce przez Kaszëbów, chtërni òbez mòwòbadétów òstôle nazwóny Słowińcama, sami brëkùjacy równak do se miona Kaszëbi. To lëtersczi Pòmòrzónie z miemiecczim nasziństwã, chtërni pò zakùńczenim II. swiatowi wòjnë òstelë wënëkóny z Pòmòrsczi. Dzysô żëją òni jakno ë jejich òtroce w Miemieckô. Jejich swiąda pòchôdënkù z słowióńsczegò derżenia nie je równak za wielgô.
Céline Marie Claudette Dion (ur. 30 strëmiannika 1968) je kanadną spiéwôrką. 1981 - "La voix du bon Dieu" 1981 - "Céline Dion chante Noel" 1982 - "Tellement j'ai d'amour..." 1983 - "Les chemins de ma maison" 1983 - "Chants et contes de Noël" 1984 - "Mélanie" 1985 - "C'est pour toi" 1987 - "Incognito" 1990 - "Unison" 1991 - "Dion chante Plamondon" 1992 - "Céline Dion" 1993 - "The Colour of My Love" 1995 - "D'eux" 1996 - "Falling info You" 1997 - "Let's Talk About Love" 1998 - "S'il suffisait d'aimer" 1998 - "These Are Special Tomes" 2002 - "A New Day Has Côme" 2003 - "One Heart" 2003 - "1 fille & 4 types" 2004 - "Miracle" 2007 - "D'elles" 2007 - "Taking Chances" 2012 - "Sans attendre" 2013 - "Loved Me Back To Life"
Junker - to béł colemało prësczi szlachcëc. Kòl tegò dwòrôka wiele razi robilë Kaszëbi jakno robòtnicë. Pò 1945 rokù ni ma na Kaszëbach junkrów. Jednym z nich béł Otto von Bismarck (1815 – 1898).
Slovio je sztëcznym jãzëkã jaczi òstôł stwòrzony przez lingwistã Marka Hučko. Gramatika Slovio òpiartô je na Esperanto, a słowizna je dobrónô ze słowiańsczich jãzëków. Dzãka swòji słowiznie Slovio je prôwdëjuwerno rozmióné przez kòl 400 milionów lëdzy na Zemi. Pisënk: Tekstë w Slovio zapisëwac mòże dwòma alfabétama, łacëńsczim ë cyrëlicą: Próbczi tekstów w Slovio: Slovio es novju mezxunarodju jazika ktor razumijut cxtirsto milion ludis na celoju zemla. Ucxijte Slovio tper!
Òbraznik - to je jeden z chłopów, chtërny niosą òbrôz òd procesji. Òbraznicë - òbrôz sã kłóniô
Stegna Sw. Jakùba- pielgrzimkòwo darga do katedrë Santiago de Compostela w Galiceji w nordowo - zapadnym Hiszpanii. W tej katedrze pòdług wiarë pielgrzymów je cało swiatégò Jakuba Wiãkszégò Apòstóła. Ni ma jedny traëse pilgrzimczi, a betnice mògą dotrzec célu jednym z wielu szlaków. Darga je òznakòwónô mùszlą swiãtégò Jakùba, chterna je téz znãnką pielgrzimòw. Jistniejącô òd pònad tësąc lat Darga sw. Jakùba je jednym z nôwożniéjszich katolëcczich szlaków pielgrzimów,òkróm szlakù do Rzymù ë Jerozolimë. Pòdług legendë cało, sw. Jakùba bëło przewiozły bôłtem do nordowy Szpańsczi, a pòtemu pòchòwóny w môlu, w chternym dzysô je gard Santiago de Compostela. Historëjô szlaków pielgrzimkòwich.. Zôczątczi religijnégò kùltu w Santiago sygają IX wiekù. Przëbëcé pierszégò ùdokùmentowónégò pielgrzyma, francësczégò biskùpa Le Puy Godescalco, datёje sã na 950 rok. Znaczni pielrzimków z IX wiekù nalôżómё na dëtkach Karola Wiôldzigò, ale nôwikszô pielgrzimkòwô rësznota przëpôdô na XI – XIV wiek. W XII wieku papiesczi zôpis ùznôł Compostelã za trzecy pò Jerozolimie i Rzimie swiãty môl chrzescëjanizne. Dardżi sw. Jakùba w Europie.. Klasicznô je nôbarżi popularnô zwóny Camino Frances, zaczinô są pò francesczi, nordowy starnie Pirenejów i chòtkò przechódzy na szpańsczi starnã. Jiny darga je barżi spòkójny i zwóny Camino Norte, wëznaczënô na nordowym strądze Szpanijô. "cëtat" Môłopòlskô stegna sw. Jakùba Dardżi sw. Jakùba w Pòlsce.. biura pielgrzimkòwé Literatura. "Vouage 10 (135)", Warszawa 2009 "http://www.caminodesantiago.pl"
Swiãtô Apòloniô – (ùm. 249) – chrzescëjóńskô mãczelnica, swiãtô Kòscoła katolëcczégò. Żëcé. Swiãtô Apòloniô ùrodzëła sã w negò czasu Egipce. Czasë bëłë wnenczas baro cążczé dlô chrzescëjónów. Naznaczoné bëłë jich krewawim mòrdowanim. Swiãtô Apòloniô bëła torturowónô, m.jin. wërwelë ji zãbë. Kùreszce 249 rokù ji smierc bëła w ògniu. Patronat. Dzysô swiãtô Apòloniô patronëje m.jin: dentistóm. Dzéń òbchòdów. Lëturgiczny wspòmink òbchòdzony je w katolëcczim Kòscele 9 gromicznika. Atribùtë. Ji atribùtama są: m.jin. klészcze z zãbã.
Parón - bóżk grzëmòtów. Kaszëbi gôdelë: "Ù Paróna! ... Żebë ce jasnisté Parónë wząlë!" To wierã béł wôżny bóżk. Mòże òn béł jak rządzëcel grzëmòtów Perun? Wierã z nim béł zrzeszóny diôbli pôlc abò grzmòtny kam.
Jón Rómpsczi (8 gòdnika 1913 - 30 gòdnika 1969), kaszëbsczi ùtwórca, spòlezniany dzejôrz. Jak òn miôł pińcnôsce lat ùmarła jegò matka, a òn mùszôł sóm sobie radzec. Béł zécrã i zarôbiôł w drëkarni, zesôdzôł cządnik "Zrzesz Kaszëbskô". Zaczął sã ùczëc i zdôł maturã jakno eksterna. Przed wòjną robił jakno referent w wejrowsczi radnicë. W II swiatowi wòjnie przeżiwôł wszëtczé tragedëje, chtërne przeniosła Kaszëbóm òkupacëjô. Béł w Krëjamny Wòjskòwi Òrganizacëji "Pòmòrsczi Grif", a pòtemù w lagrze Stutthof. Pò wòjnie skùncził sztudia na ùniwersytece w gardze Torń. Béł nôleżnikiem Kaszëbsczégò Zrzeszeniô, ale tu miôł procëmników. Òn òd 1964 rokù béł nôleżnika Pòlsczi Zjednóny Robòtniczi Partie, ale nie ùdżibôł sã z òrądze procemnot, a béł dbë, że nadińdze czas, czej zôwadë rozwijani kaszëbiznë zdżiną. Jegò zbiérk "Pomión zwonów" (1970) przeniósł wiérztë sparłãczoné z II swiatową wòjną. Strach ò kawel jãzëka przewijô sã ù niegò równak w zbiérkù pòsmiertnym "Wiérzte" (1980), np.: "Zabëtô! Bôczë, jaczi tną ję miecze/ I jakô zewsządk sę na nię dôka wlecze –/ Nie widzysz skrëchłé zlepiszcza kol sebie?.../Ach, mowa mojëch tatków, zwęcznô strëna!/ Czë możno, żebë lud ję wôżëł zgubic?!/ Jakbë sę modlëc, szeptac zdrowas z rena?” ("Apartnô fuga"). Napisôł "Ścinanie kani. Kaszubski zwyczaj ludowy" (1973). Jegò są słowa kòlãdë „Swiat przed Tobą klãkł”. Òn pisôł téż dramë.
Ll L, l – dwanôstô lëtra pòdstawòwégò łacyńsczégò alfabétu. W kaszëbsczim alfabéce je szesnôstą lëtrą.
Nôwcz - to je kaszëbskô wies w pòmòrsczim wòjewództwie, w wejrowsczim krézu, w gminie Łãczëce. Tu w gromicznikù i na pòczątkù strumiannika 1945 rokù bëlë lagrowi ze Stutthofù. Dzysdnia mòże tu òbezdrzec wiôldżi smãtôrz bò sta lagrowëch ùmarłë nôbarżi z głodu, zemna i òd tifùsu. Niejedné z nich bëlë zastrzéloné. Tu je dosc nowi kòscół.
Kòłowô turistika - jachanié na kòle, żebë sprawic sobie tą jazdą ùcechã np. kòłową stegną, a przë tim òbzerac snôżé widzënczi. Kòłowô turistika kòl Kartuz
Peruwiańsczi balzam - to je lék, chtëren wëcékô z ùszkòdzony kòrë drzewa "Myroxylon balsamum var. pereirae", chtërno rosce w Pôłniowi Americe. Òn je np. do lékarzeniô skórë.
CC Cowboys je rockòwim karnã z Norwesczi. Domôcô starna karna
Waleska - kaszëbszczé miono białgowsczégò ôrtu. Mòżlëwé zdrobnienié je Walesa abò Wala.
Gùstôw Pòbłocczi (1840-1915) - béł ksãdzem, a jegò starszi mieszkele w Lënie. Jegò wùja Antón Dąbrowsczi béł prësczi majora. Jegò starka (matka òjca) bëła z Pòmòrsczi (Zôpadnô Pòmòrskô), ale gòda téż pò kaszëbskù. Ks. Pòbłocczi napisôł: "Słownik kaszubski z dodatkiem idyotyzmów chełmińskich i kociewskich", Chełmno 1887. W nim je m. jin. lëtera: á i jiné, ale òn kritikòwôł M. Pontanusa za lëchą pòlaszëznã, a kaszëbizmów òn nalôzł le 19 w jegò ksążeczce. Słownik kaszubski z dodatkiem idyotyzmów chełmińskich i kociewskich Słowniczek kaszubski
Zemia (symbòl: ) je trzecą pòsobicą (rechùjącë òd Słuńca), a piątą wedle wielgòscë planétą w Słuńcowim Ùstawie. Wedle ùczałich Zemia ùfòrmòwa sã kòl 4,57 miljarda lat nazôd, a krótkò pò tim ùfòrmòwôł sã ji jedurny nôtëralny satelita - Miesądz. Wkòł Zemi, òkróm Miesądza, krążą jesz dwa pichòwé miesądze (miesądze Kordylewsczégò) i wiele sztëcznëch satelitów. Zemia mô pasowną masã i grawitacjã dlô ùtrzëmaniô wiodrowinë, chtërnô téż chróni przed szkódnym ùltrafioletowim parminienim i téż magnétowé pòle chróniącé przed słuńcowim wiatrã. Całownô wiéchrzëzna: 510,071 miljónów km2 Lądowô wiéchrzëzna: 148,94 miljónów km2 (29,2% całowni wéchrzëznë) Wòdnô wiéchrzëzna: 361,132 miljónów km2 (70,8% całowni wéchrzëznë) Geògrafiô Zemi. Òceanë: Spòkójny Òcean (Pacyfik, Wiôldżi Òcean) Atlantëcczi Òcean (Atlantyk) Jindijsczi Òcean Nordowi Òcean (Arktikòwi Òcean) - przez niechtërnych je ùznóny jakno czwiôrti òcean, a jinszi znają blós trzë òceanë a nen zwą Artkikòwim Mòrzã abò Lodzanim Mòrzã. Pôłniowi Òcean (mòże téż bëc ùznóny jakno dzél Òceanów: Atlantëcczégò, Spòkójnégò i Jindijsczégò). Kòntinentë: Afrika Pôłniowô Amerika Nordowô Amerika Antarktida Aùstraliô i Òceaniô Azjô Eùropa Nôwikszé òceanowé rowë: Mariańsczi Rów - 11 022 m Rów Tonga - 10 882 m Rów Kùrilskò-Kamczacczi - 10 542 m Filipińsczi Rów - 10 497 m Rów Kermadec - 10 047 m Rów Izu-Ogasawara (przóde: Bònin) - 9810 m Nôwikszé rédżi gór: Himalaje - 8848 m; dł. 2500 km Karakòrum - 8611 m; dł. 800 km Hindukùsz - 7690 m; dł. 800 km Tien-szan - 7439 m; dł. 2500 km Andë - 6960 m; dł. 9000 km Kòrdilierë - 6194 m; dł. 8000 km Kaùkaz - 5642 m; dł. 1100 km Górë Ellswòrtha - 5140 m; dł. 900 km Alpë - 4807 m; dł. 1200 km Atlas - 4165 m; dł. 2200 km Nineplanets.pl - Zemia
  14 łżëkwiata - prof. dr hab. Jerzi Tréder 7 strëmiannika - ks. bp. Kònstantin Dominik
  29 lëpinca - ataka Dënów na pòlsczich frajbitrów kòl Pùcka
Vector Linux to kanadëjskô linuksowô distribùcëjô, òpiartô na Slackware. Rozwijónô je òna przez Robert S. Lange, jegò białkã Cara Leah Lange ë Darrella Stavem. To kòl 700 MB wiôlgô ë chùtkô distribùcëjô dlô Intela, AMD ë x86 kòmpatibilnëch kòmpùtrów. Programiscë Vector Linuksa pòstawilë sa prosté założenia: ùsôdzanié prosti ë niewiôldżi distribùcëji w jaczi to brëkòwnik mô rozsądzac co ë jak na òperacjowô systema mô robic. Vector Linux mô ùżëcé òd domôcëch desktopów do serwerów. Przez swòje môłe kòmpùtrowé wëmòdżi dô sã òn, juwerno do Damn Small Linux, brëkòwac téż na stôrszëch kòmpùtrach. Domôcô starna Vector Linuxa
Stôrô Wòdnô Kùzniô w Òlëwie stoji tu òd dôwna. Wierã ju XVI stalata bëłë w Òlëwie hômrë. Òd 1978 rokù ta stôrô kòwalniô je partã Mùzeùm Techniczi we Warszawie.
Ząbkowice Szląsczé (pol. "Ząbkowice Śląskie", miem. "Frankenstein") - to je gard w dólnoszląsczim wòjewództwie. Gard Ząbkowice Szląsczé je stolëcą ząbkowicczego krézu ë mô apartné ùrzãdë dlô gardu ë wsowi gminë.
Chëcz je mùzycznym karnã z Gdini jaczé graje kaszëbskòjãzëkòwégò rocka z elementama fòlkù ë tejsejno reggae. Założcama karna bëlë Michôł Piéper, Môrcën Pòpk, Przemisłôw Kòska, Macéj Szuksztul ë Jarosłôw Stefańczak. Chëcz zadebutowa w 2000 rokù platą "Do młodëch". Plata zamëkô w se mùzykã do 9 wiérztów Jana Trepczika ë 1 kaszëbskòjãzëkòwi cover dokôzu pòlsczégò karna Kombi. Òsta òna baro pòzytiwno òtaksowónô przez pòmòrsczé media ë pòlsczé mùzyczné cządniczi. Domôcô starna karna Chëcz YouTube: Chëcz – "Do Młodëch"
Szop piérôcz ("Procyon lotor") – to je strzédny wialgòscë susk z rodzëznë szopòwatëch ("Procyonidae"). Òne są m. jin. w zôpadnopòmòrsczim wòjewództwie , a òd baro dôwnëch czasów w Nordowi Americe .
Pług – nôrzãdzé, chtërno je brëkòwóné np. do òraniô pòla. To dô też jiné płëdżi np. sniegòwi pług. Dzieje Brus i okolicy : praca zbiorowa / pod red. Józefa Borzyszkowskiego ; [aut. Krzysztof Walenta et al.].Chojnice ; Gdańsk : Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie, 1984, s. 146.
  Figùra Madonnë w Swiónowie bëła ùkorónowónô w òprzenim ò dekret papiéża Pawła VI na "Kaszëbską Królewą".
Banan - roscëna z rodzënë bananowców, je ich kòle 80 zortów. Rosce w Azji, Afryce ë Australii. Słowò pòchôdô òd arabsczégò słowa banan. Kwiatë są zapôlonô przez ptôczi ë szãtopiérze. Lëstë roscã na całé łodëdze. Bananë to pesznë brzôd Do Pòlsczé wòzé.
LaFee (Christina Klein), (ùr. 1 gòdnika 1990) je miemiecką spiéwôrką.
Zakrzewò (pl. "Zakrzewo") - wies szôłtëskô na nôrdowò-zôpadnym zberkù gminë Lëniô. Pòzwa wsë pòchôdô òd ji pòłożeniégò - "za krzama" òd Lëni w starnã Lãbòrga. Historiô. Zakrzewò bëło ricersczim dobrã ë gniôzdã familie Zakrzewsczich. Môlowi majątk w czasach 1. Pòlsczi Repùbliczi òstôł pòsztëkòwóny. Pò 1. rozbiorze pòlsczégò państwa nastąpiło sparłãczenié gruńtów majątkù i na kùńc 19. stalatégò miôł òn 559 ha wiéchrzëznë. Pò 1920 rokù Zakrzewò stało sã pòlską greńcową wsą. Czekawinczi. W Zakrzewie wôrt òbôczëc historiczną "starżacką remizã", kòle jaczi stoji zabëtkòwi starżacczi wóz z zôczątkù 20. stalatégò.   W Zakrzewie stoji szlachòta Jigrzana - Dëcha ze szlachù "Pòczuj Kaszëbsczégò Dëcha" w gminie Lëniô. Zakrzewo 
Aleksander Majkòwsczi (pòl. "Aleksander Majkowski") (1876-1938), doktor, kaszëbsczi pisôrz, dzejôrz i wëdôwca, aùtora nôwikszi kaszëbsczi pòwiesce „Żëcé i przigòdë Remùsa”. Aleksander Majkòwsczi na swiat przëszedł 17 lëpińca 1876 r. w Kòscérzënie w gbùrsczi familii Jana i Józefinë z Basków. Dzãka stipendium przëznónémù przez Towarzëstwò Nôùkòwi Pòmòcë mógł ùczëc sã w kòscérsczim progimnazjum i w chòjnicczim gimnazjum. Òb czas ùczbë w gimnazjum przënôlégôł do filomacczégò karna „Mickiewicz”, gdze miôł leżnosc zapòznac sã z pòlską historią i pismienizną. W 1895 r. zdôł matùrã, pò czim wrócył do swòji domôcy Kòscérzënë. W 1897 r. zaczął sztudérowac medicynã w Berlinie. Jakno sztudéra w 1899 r. wëdôł we Gduńskù szpòrtowną pòwiôstkã pòd titlã „Jak w Koscérznie koscelnygo obrele abo Pięc kawalerów a jedna jedyno brutka”. Dokôz nen przerobiony òstôł pózni na òbrôzk na binã „Strache i zrękovjine”. W rokù 1900 przeniósł sã do leżący na dôwnëch słowiańsczich zemiach Grifii. Òstôł òn równak z henëtnégò ùniwersytetù ùsëniãti w gromicznikù 1901 r. za to, że przenôlégôł do sztudérsczi òrganizacji „Adelphia”, co zachãcywa robiącëch tam pòlsczich cządowëch robòtników do biôtczi ò swòje prawa. Tedë Majkòwsczi przecygnął do Mònachium, gdze téż włącził sã w spòleczné, sztudérsczé dzejanié. W 1902 r. stwòrził tam karno pòlsczich sztudérów ò mionie „Vistula”. W sztudérsczim cządze swòjegò żëwòta włącził sã w aktiwné spòleczné dzejanié. Pò skùńczenim sztudérowaniégò medicynë wëjachôł do Zurichù, gdze napisôł doktorską disertacjã, chtërny témą bëłë badérowania krëwi skażony òłowiã. W séwnikù 1904 r. òstôł doktórã medicynë. Lékarską praktikã òdbéł we Gduńskù jakno asystent w szpitalu Nôswiãtszi Mariji Pannë. Òb czas swòji bëtnoscë we Gduńskù òstôł redaktorã pismiona „Gazeta Gdańska” i dodôwku do ni, chtëren zwôł sã „Drużba. Pismo dlö polscich Kaszubów”. Ju w pierszim jegò numrze przedstawił ùdbã swòjegò dzejaniégò dlô Kaszëb. Robòta Majkòwsczégò w „Gazecie Gdańskiej” dérowa równak leno do kùńcowégò dzéla 1905 r. Rok 1905 to dlô Majkòwsczégò téż czas wëdaniô tomikù jegò wiérztów „Spiewe i frantówci”. Na zaczątkù 1906 r. przecygnął Majkòwsczi nazôd do Kòscérzënë, gdze òtemkł priwatną doktorską praktikã. W 1908 r. stwòrził jedno z nôwôżniészich pismionów w dzejach kaszëbsczi rësznotë, czëlë „Gryfa”. Cządnik nen miôł wiôldżi cësk na przińdny rozwój kaszëbsczi lëteraturë i spopularizowanié kaszëbsczi dëchòwi i materialny kùlturë. W 1909 r. Majkòwsczi òpublikòwôł w „Gryfie” articzel pòd titlã „Ruch młodokaszubski”, w chtërnym pisôł midzë jinszima, że młodô kaszëbskô jinteligencjô mô wprowôdzac swójsczé, kaszëbsczé elementë do òglowòpòlsczi kùlturë i miec starã ò nôrodną aktiwizacjã wszëtczich Kaszëbów. Równak w Kòscérzënie to nie szło i pò czile latach, pò dëtkòwëch jiwrach, czedë to òstałë mù wzãté i zlicytowóné zachë, òpùscył nen gard i pòd kùńc 1911 rokù zamieszkôł w Sopòce. Do pòwstaniô kaszëbsczi òrganizacji nazwóny Towarzëstwã Młodokaszëbów doszło w zélnikù 1912 r. we Gduńskù. Sekretarzã ji òstôł prawie doktór Majkòwsczi. Jesz jinszim gónã, na jaczim dzejôł, bëłô Kaszëbsko-Pòmòrsczé Muzeum, chtërné pòwstało w Sopòce w 1913 r. i dzejało tam do 1914 r. Béł to bëlny ôrt rozkòscérzaniô kaszëbiznë midzë lëdzama z bùtna ti zemi. Òkróm tegò, w 1913 r. Majkòwsczi wëdôł „Zdroje Raduni. Przewodnik po tak zw. Szwajcarii Kaszubskiej”. W 1914 rokù Majkòwsczi, jakno doktór, òstôł wzãti do niemiecczégò wòjska i nalôzł sã m.jin. na frontach we Francji i Rumunii. Po wòjnie òsta mù swòjégò zortu lëterackô pamiątka - napisóny pò pòlskù „Pamiętnik z wojny europejskiej roku 1914”, wëdóny dopiérkù w 2000 r. Czej pierszô swiatowô wòjna mia sã ju niedługò skùńczëc, wrócył Majkòwsczi do Sopòtu. Zôs pò skùńczenim wòjnë włącził sã aktiwno w przëłączenié jak nôwikszégò dzéla kaszëbsczi zemi do Pòlsczi. Rëchtowôł òn m.jin. próbã zbrojnégò pòwstaniégò, do jaczégò równak nie doszło. W 1920 r. jakno półkòwnik pòlsczégò wòjska béł nôleżnikã Graniczny Kòmisji, chtërna wëznôcza nową grańcã midzë Pòlską a Miemcama. Na zaczątkù lat 20-tëch béł przédnikã Radë Pòmòrsczi w Grëdządzu, dzãka chtërny pòwstałë tedë m.jin. Teatr Pòlsczi w Toruniu i Towarzëstwò Pòmòrsczich Artistów. Z wiôlgą zmianą w żëcym A. Majkòwsczégò sparłãczony béł rok 1921. Tej to prawie przecygnął òn do Kartuz i òżenił sã. Białką jegò òsta Aleksandra z Kòmòrowsczich hrabinô Starzińskô. Dzecama jich bëlë: Damroka, Mestwin, Barbara i Witosława. Pò skùńczenim wòjnë Majkòwsczi wrócył do warkù doktóra. Òkróm tegò zaczął na nowò wëdôwac „Gryfa”. Pò jegò ùpôdkù òstôł redaktorã wëchôdającégò w Kòscérzënie pismiona „Pomorzanin”. Zôs w 1925 r. jesz rôz wrócył do swòji deji, bë na nowò wëdôwac „Gryfa”. Pismiono to (chtërné wëszło tedë blós w jednym numrze) ni mògło równak nalezc zrozmieniô westrzód spòlëznë, do jaczi bëło sczerowóné. Tedë Majkòwsczi barżi ògrańcziwôł swój ùdzél w spòleznowym a pòliticznym dzejanim, „zasziwôł sã” w swòjim kartësczim dodómie zwónym „Eremã” i zajimôł sã swòją lëteracką, kaszëbską robòtą. W 1929 r., czej pòwstało Regionalné Zrzeszenié Kaszëbów, Majkòwsczi òstôł jegò przédnikã. Wespółdzejôł téż z czile cządnikama. Pisôł téż m.jin. do „Zrzeszë Kaszëbsczi”. Pòd kùńc żëcégò skùńcził kùreszce Majkòwsczi pisac swój nôwikszi dokôz, chtëren na wiedno zagwësnił mù pòczestny môl w dzejach całi kaszëbsczi pismieniznë, czëlë „Żëce i przigodë Remusa. Zvjercadło kaszubskji”. Nie dożdôł sã równak wëdaniô wszëtczich dzélów ny pòwiescë, chtërné òdbëło sã dopiérze pòd kùńc 1938 r. Tak samò wëzdrza sprawa z wëdanim jinszégò wôżnégò dokôzu A. Majkòwsczégò, czëlë "Historii Kaszubów". Ùkôza sã òna ju pò smiercë pisôrza, òb lato 1938 r. Z kaszëbsczégò "Żëcé i przigodë Remusa" przedolmacził na pòlsczi Lech Bądkòwsczi. Niejedne jegò usôdzczi bëłë dolmaczoné na czesczi. Jesz za żëcégò òdznaczony bëł Majkòwsczi Òficersczim Krziżã Òrdera Òdrodzeniegò Pòlsczi, Złotim Krziżã Zasłëdżi i Strzébrznym Wawrzinã Akademicczim Pòlsczi Akademii Lëteratùrë. Ale dopiérkù dosc długò pò jego smiercë ùkazałë sã pòstãpné dokôzë ùtwórcë. W 1973 r. wëszła napisónô pò pòlskù (i nie dokùńczonô) pòwiesc pòd titlã „Pomorzanie”, zôs trzë lata pózni ùkôzôł sã trzëaktowi òbrôz na binã „Strachë i zrękovjinë. Frantówka w trzech aktach”. A. Majkòwsczi ùmarł w szpitalu w Gdini 10 gromicznika 1938 r. Na jegò trëmie bëła pòłożonô kaszëbskô stanica (czôrny Grif na złotim spòdli). Chòc chcôł bëc pòchòwóny w żukòwsczim kòscele, tej równak pògrzebóny òstôł na smãtôrzu w Kartuzach. Pògrzéb jegò béł wiôlgą manifestacją i leżnoscą dlô òkôzaniô tczë dlô jegò dzejaniégò na kaszëbsczim gónie, jaczé wëpełniło mu wnetka całé żëcé. "Pamiętnik z wojny europejskiej roku 1914" (Tadeusz Linkner), Wejherowo : Muzeum Piśmiennictwa i Muzyki Kaszubsko-Pomorskiej w Wejherowie ; Pelplin : Wydawn. Diecezji Pelplińskiej "Bernardinum", 2000. "Żëcé i przigodë Remusa. Zvjercadło kaszubskji", Toruń 1938, Pòwiesc w internece w kaszëbsczim pisenkù z lat 30. XX stalata Józef Bòrzëszkòwsczi, "Aleksander Majkowski (1876-1938). Biografia historyczna", Gduńsk: Kaszëbsczi Institut; Wejrowò: Mùzeùm Kaszëbskò-Pòmòrsczi Runitwë ë Mùzyczi, 2000.
Głogów (miem. "Glogau") - gard w dólnoszląsczim wòjewództwie. Głogów je stolëcą głogòwsczégò krézu. Głogów mô apartné ùrzãdë dlô gardu ë wsowi gminë. Lëdztwò gardu: 71 686 mieszkańców. Òficjalnô starna Głogòwa
Kampanonim – to je pòzwa zwònu. Biuletin Radzëznë Kaszëbszégò Jãzëka 2010, K-PZ Gduńsk 2010, s. 39
Henrik Héwelt (1936-1995) - beł znónym kùmkôrzem i gôdëszem. Aùtor wiérztów zebrónëch w tomikù pn. "Nie òdindã bez pòżegnaniô". Tak mòże rzec, że to béł wielestarnowi artista. Òn wiele żłobił. Jegò dokôzë mòże nalezc w rozmajitëch mùzeach na Kaszëbach, a téż za greńcama. VIAF
Licencëjô GNU FDL (Free Documentation License) je licencëją kategorëji copyleft dlô dokumentów wolny dokùmentacëji (nie np. soft-wôra). Całosc materiałów Wikipediji ë Nupediji je objãtô ną licencëjã. Je doch polsczi dołmaczënk nego tekstu. Òbaczë téż: GNU GNU General Public License: podobna licencja dla oprogramowania Open content
Anastazy Krãcczi (pòl.: Anastazy Kręcki) - ùrodzył sã 15 łżëkwiata 1888 rokù w Czëczkòwie kòl Brus. Ksãżé swiãcenia przëjimnął 20 strëmiannika 1920 rokù. Òn jakno wikari béł w Tëłowie (1922 – 1927), a pòtemù probòszcz w Strzelnie w latach 1928 - 1939. Interesowôł są rozwijã kaszëbsczi kùlturë (wësziwù) w parafii, a jezdził na stôrim kòle. Miemcë mają gò zabiti na zôczątkù II-dżi swiatowi wòjnë òb jeséń 1939 rokù w lasu kòl Wiôldżi Piôsznicë. Anastazy Kręcki
Szopa – to je kaszëbskô wies w òbéńdze Kaszëbsczégò Pòjezerzô, w pòmòrsczim wòjewództwie, w kartësczim krézu, w gminie Srôkòjce w òbéńdze Kaszëbsczégò Krôjòbraznégò Parkù. Wies je òbéńdze szôłtëstwa Bąckô Hëta. Tu w szkòle dzece i młodzëzna ùczą sã kaszëbsczégò jãzëka. Szkòła
Maceszka ("Viola ×wittrockiana" Gams) - to je roscëna z rodzëznë proliszkòwatëch ("Violaceae" Batsch). Na Kaszëbach òna rosce colemało w ògródkach. To je miészańc.
Masiela Lusha, (ùr. 23 rujana 1985) je amerikańską teatrownicą.
Damroka - je mòżno, że òna bëła półsostrą Mscëwòja II i fùńdatorką kòscoła w Chmielnie.
Qin Shi Huang (ùr. 260 p.n.e., ùm. 210 p.n.e.) - zwóny czasã zwëczajno Pierszim Czezerã - pierszi czezer Chińsczégò Czezerstwa, chtëren w 221 r. p.n.e. sparłãcził sëłą biôtkùjącé sã królestwa w òbéńdze Chinów
Hebrejsczi jãzëk - je ùrzãdnym w państwie Izrael. To je nôstarszi jãzëk Biblëji - z ni Stôrégò Testameńtu.
Czwiôrtk – to je dzéń tidzénia midzë strzodą a piątkã.
Universidade Estadual de Feira de Santana (Ùniwersytet Feira de Santana) je wôżnym môlã dlô rozwiju nôùczi òd 1976 rokù. Brazylskô Universidade Estadual de Feira de Santana
Sydrownica – to je maszina do sydrowaniô (driżeniô) òkrãgłëch dzurów.
Wòjcech Cëchòsz (pl "Wojciech Cichosz") - ùr. 20 stëcznika 1968 w Kartuzach. W młodich latach ùcził sã m. jin. w Kartuzach. Pòtemù sztudérowôł w Dëchòwny Seminarëji w Gduńskù. Tuwò pò pôrã latach dożdôł sã ksãżich swiãceniów, chtërne przëjimnął w 1993 rokù. Jakno ksądz béł nôprzód w Gdinie. Òd 2015 rokù òn je profesorã. Òn gôdô i psze w sétme jãzëkach, a w tim pò greckù. strona ks. Wòjcecha Cëchòsza Worldcat
Łotwa (łot. "Latvija"; òficjalnô pòzwa: Łotewskô Repùblika, łot. "Latvijas Republika") – państwò w nordowi Eùropie. Òd nordë grańczi z Estonią, òd pôłniégò z Lëtwą, a ód pòrénkù – z Rusją i Biôłorusą. Stolëcą i nôwikszim gardã je Riga. Mô przistãp do Bôłtëcczégò Mòrza i brzegòwą liniã ò długòscë kòl 498 km. Nôleżi do NATO i Eùropejsczi Ùnie. Geògrafiô. Pòłożenié. Leżi w nordowi Eùropie, na pòrénkòwim ùbrzegù Bôłtëcczégò Mòrza, zwiksza midzë 55° a 58° nordowi geògraficzny szérzë i 21°-29° pòrénkòwi geògraficzny długòscë. całownô: 64,589 km² wiéchrzëzna lądu: 62,249 km² wiéchrzëzna wòdów: 2,340 km² môl na swiece wedle wiéchrzëznë: 125. òglowô długòsc wszëtczich grańców: 1,370 km państwa, z jaczima mô grańce: Biôłorus 161 km, Estoniô 333 km, Lëtwa 544 km, Ruskô 332 km Brzegòwô liniô. 498 km (przistãp do Bôłtëcczégò Mòrza) Klimat. Klimat przechódny midzë mòrsczim i kòntinentalnym, na jaczi mô cësk to, że krótkò je Bôłt - mòrze. Wiatrë nôwiãcy wieją òd pôłniowò-zôpadny stronë (czerënk òd Atlantikù) i przëwióny znądka lëft niese wiôlgą wielënã òpadënków (500-800 mm òb rok). Niebò je przez wiãkszosc czasu zacygniãté blónama. Òb rok słuńce swiécy strzédno le przez 30-40 dni. Nôbarżi słonecznym i sëchim miesącã je môj.   Lato je wiele razy chłodné i z deszczama. Dodatné temperaturë trzimają sã przez 125—155 dniów w rokù. Strzédnô cepłota czerwińca sygô 15—17 °C. Zëma bawi òd pòłowë gòdnika do pòłowë strëmiannika. Strzédnô cepłota stëcznika sygô òd −3 do −7 °C, chòc tej sej mòże spôdac nawetka do −40 °C. Ùsztôłcenié terenu. Przeplôtają sã wëszawë i niżawë. Nôwiãkszą niżawą je Żmudzczé Pòbrzeżé. strzédnô wësokòsc: 87 m. n.r.m. nôniższô wësokòsc: 0 m. n.r.m. Bôłtëcczé Mòrze nôwëższi czëp: 312 m. n.r.m. (Gaiziņkalns) rolné gruńtë: 29,2% (w tim 18,6% òrnëch gruńtów) lasë: 54,1% wielëna lëdztwa: 1,944,643 (na lëpińc 2017) môl na swiece wedle wielënë lëdztwa: 149. Lëdze i spòlëzna. Etniczné karna. Łotisze 61.8%, Ruskòwie 25.6%, Biôłorusënowie 3.4%, Ùkrajińcë 2.3%, Pòlôsze 2.1%, Lëtwini 1.2% (wôrtoscë szacowóné na 2016) Jãzëczi. łotewsczi (òficjalny) 56.3%, rusczi 33.8%, Religijné karna. lëtërstwò 19.6%, prawòsławié 15.3%,  mieskô pòpùlacjô: 67,4% wikszé miesczé westrzódczi: Riga (stolëca) – 638,784 mieszkańców; Daugavpils – 85,286, Lipawa – 70,499 (na 2016 òficjalnô pòzwa: Łotewskô Repùblika (łot. "Latvijas Republika") pòliticzny ùstôw: parlamentarnô repùblika stolëca: Riga czasowô cona: UTC+2 państwowé swiãto: 18 lëstopadnika – Dzéń Proklamacje Łotewsczi Repùbliczi (łot. "Latvijas Republikas proklamēšanas diena") nôrodny himn: „Dievs, svētī Latviju!” ("Bòże, błogòsławi Łotwã") pezydent Raimonds Vējonis (òd 8 lëpińca 2015) premier Krišjānis Kariņš (òd 23 stëcznika 2019) Pòliticzny system. Ùstawòdôwczô władza. jednojizbòwi parlament Sejm (łot. "Saeima"; 100 nôleżników na sztërëlatną kadencjã) Łotwa w „The World Factbook”
Aleksandra Maria Dulkiewicz (ùr. 10 lëpińca 1979 rokù we Gduńskù) - Bùrméstrzéni Gduńska òd 2019. Przënôlégô do pòliticznégò karna "Wszëtkò Dlô Gduńska (pòl. Wszystko dla Gdańska)". Żëcopis. Rodzëna ë Żëce. Jéj dzadkòwié przëjichali do Gduńska pò II wòjnié. Córka Zbigniewa Dulkiewicza ë Izabeli Dulkiewicz z chëczë Łoś. Bëła jich piérszą córką, mó téż sostrã Martã. Jéj rodzëcë bëli za komùnë w òpòzëcji (Rësznota Młodéj Pòlsczi, "pòl. Ruch Młodej Polski"), przez to znôli Arkadiusza Rybicczégò, Dariusza Kobzeja ë Piotra Adamowicza.   Mó córkã Zofiã (ùr. 2008) W 1994 skùńcziła Gruntòwą Szkòłã nr. 50 we Gduńskù, w 1999 III Liceum Òglowoùczące we Gdùnskù, a w 2006 prawnicze studia na Gduńsczim Ùniwersytecé. Pòliticznô Aktiwnota. Bëła w karnie Młodzë Kònsérwatëscë (pòl. "Młodzi Konserwatyści" ) ë w Karnie Kònsérwatëno-Lëdòwim (pòl. "Stronnictwo Konserwatywno-Ludowe"). W 1995 bëła aktiwna w prezydencką biôtkã Hannë Grąkiewicz-Waltz. W 2006 òstôła astistãtką Bùrméstera Paweła Adamowicza. 2009-2014 robiła w Eùropejsczim Centrã Solidarnotë (ECS).   W 2010 ë 2014 ùziskała mandat radnéj Gduńska z karna Òbòwatélsczéj Platformë (pòl. "Platforma Obywatelska, PO"), a w 2014 szefową jéj karna radnich. Òd 20 strëmiannika 2014 do 14 stëcznika 2019 bëłą zôstãpczënią Bùrméstera Gduńska do spraw gòspòdarczéj pòliticzi. Òbczas samòrządnwch wëbòrów 2018 bëła szefową wëbòrczégò sztabù Paweła Adamowicza. W wëbòrach tich ùzëskała reelekcjã Radzëznë Gardu Gduńska z karna Wszëtkò Dlô Gduńska (pòl. "Wszystko dla Gdańska"). Bùrméstrzéni. 14 stëcznika 2019 pò zabójstwié bùrméstéra Adamowicza, zaczãła pełnic òbrzésczi bùrméstéra Gduńska. 17 stëcznika 2019 bëła pòwółana przez wòjéwòdã Drelicha na òsobã p.ò. bùrméstéra.   22 stëcznika 2019 kandidowała na Bùrméstera Gardù Gduńsk w przédterminòwich wëbòrach 3 strëmiannika. Mióła pòparcé PO, PSL, .N ë Zymka (pòl. "Wiosna"). W welowaniu mióła dobëtã w piérszéj tërzã, dobëtùjąc 139 790 głosów tj. 82,22%. Bëła zôprzésąrzóna na ùrząd 11 strëmiannika 2019, jakò piérsza białka na tim ùrzãdzã we Gduńskù.
Kronum to spòrt wëmëslóny w 2008 rokù przez Billa Gibsona. Terôzka miónczi są òrganizowóné blós w USA z warkôwnëma ligama w Filadelfi, ale nen spòrt stôwô sã corôz barżi pòpùlarny téż w Eùropie. Twórca, Bill Gibson, òpracowôł ùsestimatizowóną mieszónkã nôbarżé achtnionëch w swiece karnowëch spòrtów: balë, basketbalu i rãczny balë, a nawetka rugby. Grający mają rozmajité mòżnotë w grze. Twórca miôł snicé, bë spòrtowcë mòglë wecygnąc z jinszëch spòrtów wszëtkò, co je nôlepszé i parłãczëc to ze sobą na efektiwny i efektowny ôrt. Głównym célã je spòrtowô rewòlucjô, dlôte sloganã kronum je "Dołączë do Rewòlucje". Starna amerëkańsczi lidżi kronum dzejô téż jak spòleznowy pòrtal, dzãka chtërnémù fani i spòrtowcë mògą òstawac w kòńtakcë. Prezentacëjô. W kronum szpelają dwié grëpë, z chtërnëch pò 10 grającëch je na bòjiszczu całi czas. Grający zmieniają sã na bieżąco, jak na przëkłôd w rãcznej bali. Mecz warô 3 tercje pò 20 minutów. Célã jigrë je dobëcé jak nôwiãkszej liczbë pùńktów. Pùńktë rechòwóné są w zależnoscë òd môla, z chtërnégò grający próbòwôł strzélnąc. Są dwie mòżnotë trafieniô - w brómkã abò w 1 òd 5 òbrãczów na brómce. Jeżlë sã trafi bez taką òbrãcz, dodôwô sã do wënikù dëbeltną lëczbã pùńktów za nen strzél (przikłôd: strzél bez òbrãcz z zonë za 2 pùńktë je wôrt 4 pùńktë). Kronum je kòntaktową jigrã szlachùjącą za rugby, ale jeżlë chtos je agresywno atakòwóny, arbiter zarządzywô sztrôfòwi rzut, chtëren wëkònywóny je ze wiérzchù wedge zone. Òbczas grë jedna gromada dobiwô colemało òd 60 do 120 pùńktów. Zonë. Bòjiszcze skłôdô sã z 4 brómków na kùńcach òkrãgù (nôlepi ò strzednicë 50 jardów). Òd brómczi jedna pò drëdżi to dô taczé zonë: - goal zone (brómkòwô zona) - wedge zone (z anielsczégò klinowô zona) - flex zone - cross zone (krzëżowô zona) Òkrąg w strzôdkù bòjiszcza mó pòzwã prime ring. Jigra. Jigra zaczinô sã, czedë sãdza we strzodkòwim kòle òdbijô balã òd zemie wësok w lëft (prime rush). Pò dwùch òd kòżdi gromadë mô w ti akcëji swój dzél - célã je schwacenié balë i rozpoczãcé akcje swòjégò karna. Wszëtcë mògą brëkòwac wszëtczich dzélów cała - le nié w wedge zone, gdze nie je mòżno brëkòwac rãków w atakù. W òbronie je mòżno òdbic abò blokòwac balã, le nie je wòlno jã złapic. Kòzłowanié balë je dozwòloné w grze, ale, tak jak w kòszowi bali, bez kòzłowaniô je mòżnie zrobic blós dwa kroczi. W czasu akcje jedno karno broni, a drëdżé atakùje wszëtczé 4 brómczi. Czedë dobiwô sã pùńktë, chtos z broniącëch mùszi rzëcëc balã z bramkòwi zonë do drëcha w strzodkòwim kòle. Tedë na gromada zapòczinô swòjã akcjã w atakù. Pòzëcje Kôżdé karno kronum mô 10 grającëch w pòlu, chtërnëch dzeli sã na 3 pòzëcje: wedgebacks (4) - W òbronie stoją òni w brómce, a w atakù szpelają jak wszëtcë jinszi w pòlu, zwiãksza w wedge i goal zone. rangers (4) - szpelają nôczãszczé we flex zone, dobiwają nôwicé pùńktów. Ta pòzycjô wëmôgô nôlepszi kòndicje. crossers (2) – grają westrôdka, są òdpòwiedzalny za rozprowôdzanié balë, ale téż czãsto dobiwają nôlepié pùńktowónë brómczi (4 abò 8). Pòzycjô ta wemôgô dobri òrientacje ë stanowitoscë. Pùńktë. Wôrtnosc gòla zalégô òd zonë, z chtërny bëło strzéloné. goal zone - 1 pùńkt wedge zone - 2 pùńktë flex zone - 2 pùńktë cross zone - 4 pùńktë Pùńktë są dëbelt, czedë je strzéloné do òbrãczë. Strzél z cross zone do òbrãczë wôrt je 8 pùńktów – i taczi strzél nazywô sã kronum. Jeżlë mecz kùńczi sã remisã, arbiter zarządzywô seriã sztrôfòwëch rzutów. Strzél do brómczi z karnégò wôrt je 3 pùńktë; bez òbrącz wôrt je 6 pùńktów. Karna. W warkòwny lidze w USA ùdzél mô 7 karnów: Evergreens Night Owls Nimble Jacks Throwbacks Urban Legends Work Horses Do terô rozegrano 4 sezonë - 3 pierszé dobëlë Nimble Jacks. Czwiôrti sezon dobëlë Night Owls. Òkróm tégò są rozmajite rekreacjowe miónczi - Rec Adult League, Rec College League, Rec High School League. Odbiór. Media zaczekawiłë sã kronum w USA, co pòcwierdzają midzë jinyma artikle w Wired, New York Times, abò material w programie ESPN SportNation. Téż w Eùropie pisało sã ò tim w: Le Monde ë La Stampa. W telewizji szpańsczi , jitalsczi a anielsczi téż beło czëc ò kronum. Kronum.com, òficjalnô starna kronum kanał KronumLeague, óficjalny kanał na YouTube
Szmaragd - to je mineral. Òn mô chemiczny wzór Be3Al2(SiO3)6.
Czôłen - to je bôt zrobiony z jednégò sztëka drewna; wëkùmuny abò wëpôlony, z plaskatim dnem, na snôdczich wòdach mòże sã w nim òdpichac drągiem, a na głãbszich paczënowac.
Miesądze Kordylewsczégò – pichowë blónë, chtërne są w libracëjnych môlach òrbitë Miesądza. Òbiegają òne Zemiã w juwerny czas co Miesądz. Nalôzłé przez pòlsczégò astronóma Kazmiérza Kordylewsczégò w 1961 rokù.
Kwasné zelé ("Rumex acetosa" L.) - to je wielelatnô roscëna z rodzëznë dërdestowatëch. Na Kaszëbach rosce wiele ti szczawë.
Knégòbùs - to je bibloteka na kòłach. Kaszëbi latos (2014) mają taczi strzédné auto z ksążkama. Ta bibloteka, czët­nica i ksążnica mô òbjachac Kaszëbë. Przédną témą pòtkaniów w nim mô bëc kaszëbskô lëteratura: ji bòkadnosc, ùróbk, znaczënk kaszëbskòjãzëkòwégò czëtaniégò dlô kaszëbsczi edukacji na ùniwersytecczi rówiznie. Knégòbùs
Gòjtowò (pl. "Godętowo") – to je kaszëbskô wies w gminie Łãczëce. W 2008 rokù tu bëło 216 lëdzy. 
Swiãti Môrcën z Tours (łac. "Sanctus Martinus Turonensis"; ùr. 317 abò 335 rokù w Sabarii w Panonii, ùm. 8 lëstopadnika 397 rokù w Candes) – swiãti Kòscoła katolëcczégò i prawòsławnégò. Béł rzimsczi wòjôkã (ridownikã), pùstelnikã, a pòtemù biskùpã w Tours 371–397. Môrcën ùcął sztëk swòjégò cepłégò płôszcza i dôł gò biédôkòwi. Wiele lat pózni gò wëbrelë na biskùpa, ale òn nie chcôł tegò ùczestnieniô. Biwô tak, że gãs zwónô swiãtomôrcyńską jakno atribùt tegò swiãtégò je malowónô razã z nim. Kaszëbi òd dôwna achtną Swiãtégò Môrcëna z Tours.
Pchłë abò błëchë – to są môłé òwadë z rzãdu "Siphonaptera". Òne piją krew, mògą przenôszac chòrobë, a żëją m.jin. na Kaszëbach. Pchła mòże bëc np. na człowiekù. Òne ni mają skrzidłów.
Òbrôcnik (łac. "axis") – je w szkelece drëdżim z pôcorów w szëji. Òn mô ząb ("dens").
Szkòłowi mùsz – to je òbrzészk pòddaniô sã procesowi òglowi pòùczënë, wiele razy òn je do ùkùńczeniô wëznaczonégò rokù żëcô. Ùstôw òbrzészk pò zgòdze
Stanisłôw Òkóń ("Stanisław Okoń") - ùrodzył sã 29 rujana 1899 rokù – ùm. 25 gòdnika 1976 rokù we wsë Wiérzchùcëno (pùcczi kréz), tam téż je pòchòwóny. Tam chòdzył do spòdleczny szkòłë, a pòtemù w I swiatowi wòjnie béł brifką. Pò 1918 r., czedë Wiérzchùcëno òstało w Niemiecczi Rzeszë béł zwòlniony z ti robòtë. Pò II swiatowi wòjnie nazôd nalôzł robòtã na pòczce, gdze òd 1946 jaż do emeriturë w 1965 rokù roznôszôł m.jin. lëstë. Òn pòetickò zadebiutowôł w 1966 rokù. Pózni jegò wiérztë bëłë téż w pôrã antologiach, m.jin. "J. Szczawieja Antologia współczesnej poezji ludowej" (1967), ‎L. Roppla "Wybór współczesnej poezji kaszubskiej" (1967) ë "Modri strunie" (1973). Òn wëdôł leno jeden zbiérk wiérztów, zatitlowóny "Za lasem morze (wybór, oprac., posłowie Jana Drzeżdżona ; hafty Jadwigi Cyperskiej", 1975), chtëren wnetka w całoscë napisôł pò kaszëbskù. VIAF ISNI
Firn - to je lód - jegò przechódnô fòrma midzë sniegã a firnowim lodã.
Banowiszcze - to je przédny bùdink dlô banowëch pasażérów. Zwiksza je òn użiwóny do robieniégò ùsłëżnotów dlô pasażérów.
Mòrénka ("Coregonus albula") - rëba z rodzëznë łososowatëch. Mòrénczi żëją w niejednëch jezorach kòl Bôłtu np. na Kaszëbach, a téż w Anielsczi i Szkocczi. Mòrénka lubi czëstą wòdã w dosc zemnich jezorach. MÒRÈNKA- rëba z rodzëznë łososowatëch. Mërénczi żëją w jezorach na Kaszëbach. Wëstępiac: Zamieszkuje jezora w zlewisku Mòrza Bôłtowi jak i górnô dorzeczni ca Wołdzi, w Anglii, Szkocji i jezorze Waginer w Bawarii. W Płosce czãsto w cëstych i ze mnich jezorach. W hôwindze Fińsci przënôléżny formie półwanożny. Lubic sę głęboczi i czësto jezora ò cwiardim dnie. Opisënk: Budacëjô cała bocznie splaskacenié, dużé òcze, gãba małô. Chrzept òd bronza przez cemnoszari do modrawi, bòczi strzebni. Długosc mòrenczi około 30 cm. Masa cała max ok. 1 kg. Żëwienié: W cyg dnie przëbiwo w wała rëbów. Ò smroku pasc sę blëżi wichrzone. Żywi sę planktonem. MÒRÈNKA żeruje przez całi rok. Céchowanié( ważnota gospodarci): Biôłowi mięso mòrénczi je dobri i wësokò wôrtny. Mòże bec przerabiani na świéżo, wãdzoné miãso i konzerwowac. Wymiar òchronny 18 cm Òkres òchronny 15 X – 31 XI Òbcz téż rëbë Pòlsczi Przypise: Coregonus albula w: Integrated Taxonomic Information System (ang.) Coregonus albula. Czerwona Księga Gatunków Zagrożonych (IUCN Red List of Threatened Species) (ang.) Biografjó Włodzimierz Załachowski: Ryby. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1997. ISBN 83-01-12286-2 Maria Brylińska: Ryby słodkowodne Polski : praca zbiorowa. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2000. ISBN 83-01-13100-4. Władysław Strojny: Nasze zwierzęta. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1981. ISBN 83-09-00045-6.
Nórtomiérz - to je jinstrument do mierzeniô nórtów. Òn je do ùstanowieniô miarë nórta.
Wãzełk - je robiony np. w przë pichlónie zwónka w żukòwsczim wësziwkù. Wiele jich je np.: w różë. Wzory haftu kaszubskiego : szkoła żukowska. Gdańsk : Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie. Oddział Gdański, 2007, ISBN 978-83-925340-0-6 Barbara Rezmer: Jak haftować po kaszubsku. Gdańsk : Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie Oddział Miejski, 1989, ss. 39 - 40. Zdrzë téż. Kaszëbsczi wësziwk
Gwiôzdka - je to zwëk òbchòdzony na Kaszëbach czile dniów przed Gòdama. Checzë òdwiédzéwô tej karno przezeblôkańców, chtërny z wiôldżim jôchã wchòdzą do chëczi i robią przë tim wiele wërwasu. Wëstrzód przezeblôkańców bëłë zwiérzãta (bòcón, kòzéł, baran), lëdzë (Cëgón z miedwiedzã, kòminôrz, baba ze strëchã) i pòstace nadprzërodzoné (smierc, pùrtk). Towarzi jima mùzykańt (akòrdionista). Bòcón pòdszczepiwô brutczi, wëbiérô jôdã z grôpów, kòminiôrz smarëje szadzą snôżé białczi i dzéwczãta, i wërzucô pòpiół z piécka. Diôbeł zazérô w kòżdi nórt, zjôdô smaczczi, mòże kłoc widłama domôcëch. Mùzykańt graje, chłop z babą tuńcëją i wiele razy baba narzékô na strëcha, a strëch na babã. Za kòlãdowanié przezeblôkańcowie dostôwają smaczczi abò téż dëtczi. Kòlãdnicë, co chòdzą w adwence do Gòdów to są Gwiôzdczi, a prowadzy jich "gwiôzdór" (zwóny téż "gwiôzdką"). Pò gwiôzdce (25 XII) zwią sã òni gwiżdżama, bò prowadzy jich gwiżdż. chtërën dzwónkama i gwizdaniém òznajmiwô przińdzenié Gwiżdżów. Mòże jich spòtkac na Kaszëbach do swiãta Trzech Królów. Nôprzód bëło pitanié do gòspòdarzów, czë chcą przëjąc karno kòlãdników słowama: "Chceta wa Panią Gwiôzdkã widzec?". Żele gòspòdarze sã zgòdzą - gwiżdż rôczi do bëna swòjich kòlegów (wëstrzód nich je téż gwiôzdka-gwiôzdór), a ti zaczinają zabawã... Wrocław-Warszawa-Kraków, t.I (1967), s. 391 - 392. Ostrowska R., Trojanowska I.: Bedeker kaszubski, Wydawnictwo Morskie, Gdańsk 1974, s. 145 Kaszubska Gwiôzdka niematerialnô kùlturowô spôdkòwizna Paneszka
Ãã Ã (kasz. "a z blewiązką") – lëtra rozszerzonégò łacyńsczégò alfabétu, ùżiwónô m.jin. w jãzëkach pòrtugalsczim, kaszëbsczim i wietnamsczim. W kaszëbsczim alfabéce je trzecą lëtrą. Òdpòwiôdô ji wëmòwa [ã], zôs w pùcczim krézu i na nordze Wejrowsczégò krezu – [ɛ̃].
Liturgiô gòdzënów je to mòdlëtwa, chtërną òdmôwiô są sétme razã na dzéń. Mòdlëtewnik do liturgeji gòdzënów mô pòzwã brewiarz i czasã biwô tak òkreslóny samò liturgiô. Òbòwiązk òdmôwianiô ji w całoscë mają ti, chtrërny przëjalë swiãcenia (diakòni, ksãża, biskùpi), abò ti, chtërny złożëlë wieczësty slubë i ich jinstitutë do tégò zobowiązëją. Inszi ni mùszą ji sprawòwac, ale je òna dlô wszëtczich zalecóny. Je to jakbë "ùzupełnienié" Mszë sw. na wszëtczi gòdzënë dnia - przërëchtowanié do ni abò ji przedłużenié. Spòdlim brewiarzowi mòdlëtwë są psalmë, chtërny razã z anifonama, tekstama z Pisma Świãtégò, dzeòma Òjców Kòscoła ë dokumeńtów z Magisterium Kòscoła twòrzą tzw. brewiarzowi gòdzënë. Brewiarzowé gòdzënë. Wezwanié. Ódmôwióny je na zaczątkù liturgiczny mòdlëtwë w tim dniu. Wiedno je òno pòprzedzający pierszą mòdlëtwã dnia, chtërną mòże bëc witrzniô abò gòdzëna czëtaniów. Wezwanié zaczinô sã wersetama "Panie, Wë òdemknijcë mòje wardżi / a mòje lepë bãdą głosëłë Twòjã chwałã", pò czim nastąpiwô psalm z responsoium (refrenã). Gòdzëna czëtaniów. Je ódmôwióny ò dowolnym cządze dnia (nôprzód je werset, pózni himn, trzë psalmë, wiôldżi czëtanié ze Swiãtégò Pisma i drëdżi czëtanié z dzełów Òjców Kòscoła abò dokumentów Magisterium Kòscoła, a na kùńcu òracëjô). Witrzniô ("Laudesy"). Je òdmôwióny z rëna (nôprzód je werset, pózni himn, psalmòdiô, jakò skłôdô sã z dwóch psalmów, midzë chtërnyma je piesniô wzãtô ze Stôrégò Testameńtu, ale nié z Knedżi Psalmów, pòtémù je krótczi czëtanié biblijny, résponsorium, Kantik Zachariasza tj. Benedictus, prosbã, Òjcze nasz ji òracëjô. Mòdlëtwa òbczas dnia. Na niã skłôdô sã: himn, psalmòdiô, krótczi biblijny czëtanié, werset i òracëjô. Mô trzë wariantë: przedpôłniowô (trzecô gòdzëna wedle rzimsczi rachùbë), pôłniowô (szóstô gòdzëna wedle rzimsczi rachùbë), pòpôłniowô (dzewiątô gòdzëna wedle rzimsczi rachùbë). Nieszpór. Je òdmôwióny wieczór. Zbùdowóny je tak jak witrzniô: psalmòdiô skłôdô sã z dwùch psalmów ji pesnie z Nowégò Testameńtu, a w môlu Benedictus je Magnificat, tj. piesniô Marijë. Kompletô. Òdmôwiô sã ją bezpòstrzędno przed spikã (himn, rëchùnk sumieniégò, psalmòdiô, krótczi biblijny czëtanié, responsorium, Nunc dimittis - tj. piesniô Symeona, òracëjô, a na kùńcu je piesniô do Matczi Bòżi). Liturgiô gòdzënów we Wschòdnëch Kòscołach. Pòczątk dnia wëznaczô w Kòscołach wschòdnëch wieczorny nôbòżeństwò ò zôpadze słuńca (Hesperinos) Przed ùdanim sã na spòczink òdmôwiô sã Apodeipnon. Je to meditacjô ò òstatnym spikù, smiercë. W klôsztorach òdmôwiô są Mesonyktikon – mòdlëtwa ò północë. Mòdlëtwa ò pòrénkù zwie sã Orthros. Òbczas Pierszi gòdzënë – Prote Hora (kòle szósti z rëna naszégò czasu) rozmiszlô sã ò stwòrzeniu. Colemało ta gòdzëna je łączonô z Orthros. Kòle dzëwiąti z rëna naszégò czasu òdmôwiô sã Trzecą gòdzënã – Trite Hora. Je to rozwôżanié ò zesłaniém Dëcha Swiãtégò. W szóstą gòdzënã – pôłnié (Hekte) – je rozwôżanié ò ùkrziżowanim Christusa, jaczi bëło prawie ò ti gòdzënie. Kòle trzecy pò pôłnim naszęgò czasu òdmôwiô sã dzewiątą gòdzënã (Ennate Hora), chtërna je rozwôżaniém ò smiercë Jezësa, jakô bëła ò ti gòdzënie. Zbiér mòdlëtwów to tzw. Horologion. We Wschòdnëch Kòscołach, dze stosëje sã seriewnosłowiańsczi jãzëk (tak prawòsławnëch, jakno katolëcczich) ódpòwiednikã Witrznie je Ùtreniô, a Nieszpórã Wieczerniô Liturgiô gòdzënów w Anglikańsczim Kòscele. Zbiér mòdlëtwów anglikańsczégò kòscoła zwie sã Modlitewnik Powszechny (Book of Common Prayer). Przewidzóny sã hewò taczi gòdzënë mòdlëtwów: Pòréncznô mòdlëtwa (òdpòwiôdô matutinie i laudes); Pôłniowô mòdlëtwa (òdpòwiôdô kóbinacjë tercjë i sekstë) ; Wieczornô mòdlëtwa (òdpòwiednik nieszpóra); Kompletô (czasã je włączanô do wieczorny mòdlëtwë). Liturgiô gòdzënów, chtënô w anglikańsczim Kòscele zwie sã ‘’Daily Office’’, je wôżną tradicją négò Kòscoła. Ósoblëwie pòréncznô i wieczornô mòdlëtwa są baro rozpòwszechnioné i òdbiwają są w wielu kòscołach co dzéń. Liturgiô gòdzënów w Ewangelëcczim Kòscele. W lëtersczim Kòscële liturgiô gòdzënów skłôdô są z psalmów, biblijnëch czëtaniów, mòdlëtwów ë téż antifonów. Przewidzóny są sztërë gòdzënë mòdlëtwów: Witrzniô – pòréncznô mòdlëtwa; Pôłniowô mòdlëtwa (ò 12:00); Nieszpór (wieczornô mòdlëtwa, pòmiédzë 3:00 a 7:00 pò pôłnim); Kompletô (mòdlëtwa na zakùńczenié dnia, pò 9:00 wieczór). Chòc refòrmacjô w zaczątkòwim etapie bëła niechãtnô zakónnëmù żëcémù, Môrcën Lëter béł zwòlennikã tegò, żebë lëdze, chtërny nie robią (młodzëzna, starszi), òdmôwialë liturgiô gòdzënów. Taką ùdbã przedstawił òn w 1523 rokù w dokôze „"Ò pòrządkù nabòżeństwa w zbòrze"”. Òdnówcą liturgie gòdzënów w ewangelicyzmnie béł ks. Wilhelm Löhe (1808 – 1872). Pòd jegò cëskã liturgiã gòdzënów zaczãłë stosowac diakònise, ùczónkòwie ë téż mòdlitewné grupë. Òd 1817 rokù liturgiô gòdzënów je stosowónô w Ewangelëckò-ùnijnym Kòscele, chtëren pòwstôł z pòłączeniégò lëteranów i refòrmòwónëch ewangelików. Dzysô liturgiô gòdzënów je stosowónô przede wszetczim w diakònatach, óbczas duchòwnëch kònferencjów, rekòlekcjów, ë téż studańtów teologie abò ewangelëcczi rodzëznë. Przëpisë. Tekst je dolmaczenkã jinternetowi starnë http://pl.wikipedia.org/wiki/Liturgia_godzin
Elektrik - zajimó sã zwiksza robieniém mòntażë i ùprôwianim elektriszowi jinstalacje. Czedës elektrifikacjô bëła dlô niégò wôżną robòtą.
Ùniwersytet Harvarda ("Harvard University") - je wôżnym amerikańsczim môlã dlô rozwiju nôùczi w Cambridge, Massachusetts òd 1636 rokù. Zjednóné Kraje Americzi Harvard University (csb)
Jón Twardowsczi ("Jan Twardowski" ùr. 1915 - ùm. 2006 rokù we Warszawie) - béł ksãdzã i wôżnym pòlsczim pòétą. Biografiô. Ùrodzył sã w Warszawie 1 czerwińca 1915 rokù. Béł sënã Jana Twardowsczégò (1881-1945) i Anieli z dodomù Kòmderskô (1890-1971 ).Miôł trzë sostrë; Halina (ùr. 1911 r.) Lucyna (ùr. 1912 r.) i Maria (ùr. 1920 r.). Òchrzcëlë gò 4 lëpińca w Kòscele sw. Aleksandra w Warszawie. Dzectwò spãdzôł w Warszawie. Òd 1922 rokù ùcził sã w spòdleczny szkòle, a òd 1927 rokù w Gimnazjum miona Tadeùsza Czacczégò w Warszawie. W 1936 rokù ùdostôł swiadectwò dozdrzelałotë. Ju w gimnazjum béł prowadnikã gazétë „Kùzniô Młodëch”, gdze debiutowôł jakno pòéta. W 1937 rokù ùkôzôł sã pierszi zbiérk piérztów „ Powrót Andersena”. Òd 1935 rokù sztudérowôł pòlaszëznã na Warszawsczim Ùniwersytece. Òb czas II swiatowi wòjnë béł żôłniérzã Krajowi Armii, gdze wzgłùdzél w warszawsczim pòwstanim i òstał reniony. W 1944 rokù wstąpił do kònspiracyjny Dëchòwny Seminarëji w Warszawie. W 1948 rokù òstôł wëswiãcony na ksãdza. W lëpińcu òstôł wikarim parafii w Żbikòwie kòl Prùszkòwa. Téż tam ùcził religii w szkòle. Òd 1959 rokù béł rekorã Kòscoła Siostrów Wizytków w Warszawie. Wëkłôdôł téż w warszawsczim seminarium.   Ùmarł 18 stëcznika 2006 rokù w bôlëcë w Warszawie. Òstał pòchòwóny w grobnicë dlô zasłużonëch w Kòscele Bòżi Òpatrznoscë. Patronat. Ksądz Jón Twardowsczi je patronã wiele szkòłów, m.ji.n. Gimnazjum w Chònicach. Krziż Kòmandorsczi Òrderu Òdrodzeniô Pòlsczi (2006) Nôdgroda PEN Clubu miona Roberta Gravesa (1980) Òrder Ùsmiéchù (1996) Lëterackô Nôdgroda miona Władisława Reymònta (1996) Medal Pòlonia Mater Nostra Est (1999) Doktorat honoris caùsa Katolëcczégò Lubelsczégò Ùniwersytetu (1999) Òrder Ecce Hòmò (1999) Nôdgroda Ikara(2000) Nôdgroda Serca òd Dzëcy (2000) Nôdgroda TOTUS (2001) to je taczi katolëcczi Nobel Honorné òbëwatelstwò Tarnowsczich Górów (2003) Nôdgroda Stolëcznégò Gardu Warszawë (2005) Dokôz. Liryka ksãdza Twardowsczégò òpowiadô ò Bògù i lëdzach. W wiérztach òdnôszô sã téż do bòsczégò stwòrzeniô, do rodë, np. roscënów, zwierzãtów. Wiersze (1959) O spacerze po cmentarzu wojskowym (1968) Znaki ufności (1970) Zeszyt w kratkę (1973) Poezje wybrane (1979) Niebieskie okulary (1980) Rachunek dla dorosłego (1982) Który stwarzasz jagody (1984, 1988) Na osiołku (1986) Nie przyszedłem pana nawracać (1986) Patyki i patyczki (1988) Sumienie ruszyło (1989, 1990) Tak ludzka (1990) Stukam do nieba (1990) Nie bój się kochać (1991) Niecodziennik (1991) Nie martw się (1992) Tyle jeszcze nadziei (1993) Krzyżyk na drogę (1993) Elementarz księdza Twardowskiego dla najmłodszego, średniaka i starszego (2000) Pogodne spojrzenie (2003) Mimo Wszystko (2003) Aniele Boży Bliscy i oddaleni Do moich uczniów Do świętego Franciszka Kiedy mówisz Który stwarzasz jagody Poczekaj Rachunek sumienia Spieszmy się Spoza nas (wiersz z banałem w środku) 2005 Mieczysław Szcześniak, Spoza nas (Wiersz z banałem w środku) 2007 Gościniec, Spieszmy się kochać ludzi 2015 Mieczysław Szcześniak, Nierówni 2011 Justyna Reczeniedi & Con Passione, Nie płacz Zaworska Helena, Jestem, bo Jesteś. Rozmowy z księdzem Twardowskim, Kraków 1999 Zarębianka Zofia, Poezja wymiaru sanctum. Kamieńska. Jankowski. Twardowski, TN KUL 1992, s. 137-192, ISBN 83-85291-25-3; A. Iwanowska, Serdecznie niemodny i szczęśliwie zapóźniony Jan Twardowski w oczach własnych, recenzentów i czytelników, Poznań 2000 J. Twardowski, Autobiografia. Myśli nie tylko o sobie. Tom I – Smak dzieciństwa, s. 80, Kraków 2006, ISBN 83-08-03926-X. A. Sulikowski, Świat poetycki księdza Jana Twardowskiego, s. 313-332 [kalendarium], Lublin 1995 Milena Kindziuk, Zgoda na świat z ks. Janem Twardowskim rozmawia Milena Kindziuk, s. 268, M Wydawnictwo 2001, Kraków, ISBN 83-7221-228-7. Stanisław Grabowski: Jan Twardowski. Kalendarium życia i twórczości 1915-2006. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 2006, s. 74. ISBN 83-205-4661-3. Marian Schmidt: Niecodzienne rozmowy z księdzem Janem Twardowskim. Warszawa: Prószyński i S-ka, 2000. A to co na krótko może być na zawsze. Warszawa: Wyd. Uniw. Warsz. 2007. [Autorzy: J. Puzynina, J. Sochoń, A. Lam, J. Prokop i in.]
Gduńskô Kòlegiata p.w. Nôswiãtszégò Serca Jezësowégò we Wrzészczu - je kòscołã - òd pòczątkù katolëcczim - wëbùdowónym w latach 1909-1911 na neogòticczé mòdło. Tu we Wrzészczu je parafiô òd 1910 rokù, a jak ji probòszczã béł ksądz Walter Wienke, to òn òrechcył m. jin. przińdnégò noblistã - G. Grassa. Ten pisôrz czasã ò tim kòscele pisôł.
Marijën Kòscół w Gduńskù (pòl. "Bazylika Mariacka w Gdańsku") – bazylika p.w. Wniebòwzãcô Nôswiãtszi Marii Panienczi, kònkatédra gduńsczi archidiecezji. Je to wierã nôwikszi kòscół z cegłë na swiece, nôprzód òn miôł niższą wieżą. Gò zaczãle bùdowac w 1343 rokù. W II swiatowi wòjnie - w 1945 ròku - òn béł baro zniszczoné. Domôcô starna bazyliczi w pòlsczim i anielsczim jãzëkù
Chòrwacczi jãzëk mô sztatus apartnégò jãzëka òd 90-tech lat XX stalata. Rëchli, w czasach Jugosławiji òn béł trzimóny blós za sztokawsczi dialekt, nôbarżi brëkòwóny òn je przez Chòrwatów.
Garczegòrzé - to je wies w pòmòrsczim wòjewództwie, w lãbòrsczim krézu , w gminie Nowô Wies . Alfons Józef Parczewsczi pisôł, że tu XIX stalata bëlë lëdze, chtërny gôdelë pò kaszëbskù. Tu je kòscół. 
Domôcô òwca ("Ovis aries") - to je susk z rodzëznë wòłowatëch ("Bovidae"). Òna je roscënożgrzący i słëchô do dzegwnëch zwiérzãt. M. jin. Kaszëbi miéwają te òwce òd dôwnëch czasów, ale pòmòrskô òwca to je rasa dosc nowô.
Toy Dolls je funpùnkòwé karno z Anielsczi. Pòwstało òno w 1979 rokù w Sunderland ë grô do dzysô, chòc skłôd sã co sztërk zmieniwôł, blós le Michael "Olga" Algar (spiôw ë gitara) òstôł sã z zakłôdôrzów. Toy Dolls grô chùtczégò ë melodicznégò pùnka, jich tekstë sã wiesołi ë czãsto baro banalne, spiéwôné wësoczim głósã. Nôwikszim jich "szladżérã" bëł titel z 1983 rokù "Nellie The Elephant" - dzécnô frantówka jakô w tim czasu bëła na czwiôrtim palcu anielsczi lëstë szladżérów, zrëchtowónô na ôrt funpùnka . Pete Zulu (Peter Robson) – spiôw Olga (Michael Algar) – gitara Flip (Philip Dugdale) – basowô gitara Mr Scott (Colin Scott) – perkùsëjô 1983 "Dig that groove baby" 1985 "A far out disc" 1986 "Idle gossip" 1987 "Bare faced cheek" 1989 "Ten years of toys" 1989 "Wakey wakey" 1990 "22 tunes live from Tokyo" 1990 "Fat bobs feet" 1993 "Absurd ditties" 1995 "Orcastrated" 1997 "One more megabyte" 1999 "On stage in stuttgart" 2000 "Anniversary anthems" 2004 "Our Last Album?" Domôcô starna
Ruta - to je plaskatô tôfla szkła w òknie. Jak ruta je zaropiałô, to przez nią je lëchò widzec.
Antón Groth (pòl.: "Antoni Groth") - béł pòlsczi pòsélc z Kaszëb do Sejmù (1938-1939) przed II swiatową wòjną. Òn béł w kòncentracyjnym lagrze, a ùmarł pò wòjnie w 1958 rokù.
Lékarskô szparaga abò gromòwi kòrzéń ("Asparagus officinalis" L.) – to je ôrt roscënë z rodzëznë szparagòwatëch ("Asparagaceae"). Òna rosce na Kaszëbach. J. Trepczyk: Słownik polsko-kaszubski, Gdańsk 1994, t. II, s. 235
Zabòrsczé Nôùkòwé Towarzëstwò - to je òd 2007 rokù stowôra w Brusach. Aktiwny w ni je m.jin. Zbigórz Gerszewsczi, chterën lubi wanożëc pò òkòlim, a téż Krësztof Zabrocczi i jiny. Zabòrsczé Nôùkòwé Towarzëstwò
Islandëjô ("Ísland") je państwã w Nordowi Eùropie. Są tu géjzerë, fiordë, a przede wszëtczim stolemné lodowé górë i baro cwiardi nôtëra. stoleczny gard: Reykjavík lëdztwò: 332.529 mieszkańców (2016) wiéchrzëzna: 103.125 km²
Cemny bòrzón ("Suillellus luridus") - to je ôrt grzëba z rodzëznë bòrzónowatëch. Kaszëbi gò nie jedzą.
Sandrë - są fòrmama rzécznolodofôłtowi akùmùlacji. To są rozwlokłé rówiznowé wiéchrzëznë, zbùdowóné z czisów i piôsków, letkô nadżibłé w procëmną stronã do lodofôłtu. Òne pòwstałë na przedpòlim lodofôłtu i łësënowi mòrenë z materiału wëniosłégò z lodowi szôlë przez topnicowé wòdë, jaczé z ni wëpłiwają. Sandrë zajimają stolëmné òbéńdë pôłniowégò dzélu Kaszëb w òbrëmienim Bëtowsczégò i Kaszëbsczégò Pòjezerzô i też Charzëkòwsczi Rówiznë i Tëchòlsczich Bòrów. Wëstãpiwają téż na jinszich terenach i są m.jin. reprezentowóné przez sandr Piôsznicë.
Milena Markovna Kunis, (ùr. 14 zélnika 1983) je amerikańską teatrownicą.
Stółk – jednoòsobny mébel do sedzeniô z òpiercém, z wiksza ò szkeletowi kònstrukcji.
Naprësk - to je czãstô w bùdinkù rzecz z cepłą wòdą pòtrzébnô do dbałoscë ò czëstosc cała. Òn mòże miec znaczënk dlô turisticzi.
Jeżëna fałdowanô ("Rubus plicatus" W. et N.) – gatënk roscënë wielolatny z rodëznë różowatëch ("Rosaceae"). Pòchòdzy z Eùropë. W Pòlsce roscëna pòtikanô na całi niżawie i w niższich partiach górsczich. Czerz nën wyëstãpùje w lasach jiglastëch ë lëscastëchch, na pòrãbach, przë stegnach całi Eùropë. Nôwicy gatënków jeżën pòtkac mòżna w Nordowi Americe. Pòkrój: Kòlczasti Czerz. Mô lécczi do 1,5 m wësoczé, jesénią mòckò łukòwato wëgiãté. Lécczi płonné so kańcësté, le ni bruzdowôné. Kòlce strzédnio wiôldżé, nôgle zaòstrzoné, kąsk zakrzëwioné. Lëste: Nieparzësto-piérzastozłożoné. Lëstczi (zwëczajno 5) òd spòdkù miãtkò włosaté, òstro nierówno piłkòwôné, zwëczajno za młodu wzdłuż nerwów sfałdowôné. Lëstek szczitowi nôczãscyj sercowati, dôlna para lëstków je sedząca, abò prawie sedząca. Kwiatë: Parmienisté, ò płôtkach białëch abò jasnoróżowëch zebrônech w dosc krótczé grono. Òb czas kwitnieniô prãcëk o długòscë równy słupkòwi. Brzôd: Czôrny, jadalny, baro smaczny. Czielich na brzadze òdchilony. Brzôd òkrôm cëkru zawierô kwasë òrganiczné, slëża, witaminã C, witaminë z grëpë B i prowitaminã A, flawònoidë, garbniczi, sole mineralné (nôwicy związków pòtasu i magnezu). Lëste zawiérają wiôldżi jiloscë garbników. Biologiô i ekòlogiô. Nanofanerofit. Wëstãpùje w lasach, chaszczach, na miedzach i przëstegnach. Kwitnie òd czerwińca do lipińca. W klasyfikacjë zbiorowiszczach roscënowëch gatënk charakteristiczny dlô All. "Pruno-Rubion fruticosi" i Ass. "Frangulo-Rubetum plicati". Zmiénnosc. Twòrzy miészańce z "Rubus caesius", "R. sulcatus", "R. hirtus" a téż na gwës z "R. fictus" i "R. subeructus. Doczëzna leczniczô. Brzôd ë lëste. scygającé procëmbiegùnkowé procëmzapôlné mòczopãdné pòprawiôjącé przemianã materië Lëste jëżenów òd czasów starożëtnëch bëłë wëkòrzòstiwôné jakno lék w biôtcë z chòroscama skòrë, taczima jak liszaje, wëprisczi, ni gòjącé sã, ropiejącé ranë. Dzys pòlecany są w chòrobie przeznobieniowé, grëpie ë chòrobie reùmaticzny. Zastosowônié. W chòrobach żôłądka ë jelitów, w przewlekłëch zapôleniach błony slëżowi, czej w przewòdze pòkarmòwim za baro rozwijô sã, flora bakterijnô i pòjôwiô sã skłonnosc do biegùnek i wzdãc brzëcha - pòmòcné mdą lëste jeżën. Ekstrakt z lësti mòże bëc ùżiwôny jakno strzódk wëkaszlowny i ùspòkajający. Brzôd jëżenów je bëlnô doczëzną na zaprawë - kònfiturë, soczi, marmòladë a téż kómpòtë ë nalewczi, są bëlnym strzodkã regùlującym robòtã przewòdu pòkarmòwégò: niedozdrziniałé dzejają zapiérająco, a przëzdrziniałé przeczëszczająco. Brzôd jeżën mòże bëc bédowóné lëdzom òb czas rekonwalescencjë np. pò drądżich chòroscach zariwnëch. Kòrzëstny są w lekarzeniô anemië, mają bòwiém mikroelementë pòtrzébné do twòrzeniô krwinek czerwionëch, m.in. żelazo i miedz. Dziãki zawartoscë prowitaminë A brzd jeżën mòże bëc bédowôny lëdzom z òbjawama niedowidzeniô zmierzchòwégò i przedłużoną adaptacją wzroku do cemnoscë a téż lëdzom z chòrobama skòrë, jak nadmierné rogòwacenié naskòrka. Zbieranié ë sëszenié. Lëste zbiéramë młodé, wyrosniãté, w pierwszej pòłowie lata i sëszimë rozkłôdając cyńką wôrstwą w miéjscu przewiewnym, òcymnionym. Brzôd zbiéramë w kùńcu lata i na zaczątkù jeséni, cziedë dozdrzynieją. Sëszimë na zaczątkù w cëpleznie 4O°C, dosëszimë w cëpleznie 60°C. https://web.archive.org/web/20140126103011/http://herbarium.republika.pl/ziola/jezyna-faldowana.html
Nosôcz ("Scolopax rusticola") – strzédny wanożny ptôch z rodzëznë bekasowatëch ("Scolopacidae"). Na tego ptôcha Kaszëbi gôdalë czasem lasny bekas.
Żarna – przërëchtënk do rãcznégò młocô zôrna. To bëłë dwa kamienie, jeden nad drëdżim, z chtërnëch górnym mòże krãcëc, a dólny stoji. Parszczëca w górnym kamie je do sëpaniô zôrna.
Sztefan Bieszk (1895-1964), ùrodzony we Fribùrgù (Badenia). Òn béł teòretikiem Zrzeszéńców - pòétnégò karna, zebrónégò wkół cządnika "Zrzesz Kaszëbskô" (1933-1939), a pòtemù midzë załóżcama Kaszëbsczégò Zrzeszeniégò. Òn pisôł òd 1934 rokù w "Zrzeszi Kaszëbsczi" ò kaszëbsczim pisënkù. Napisôł słôwiącé snôżotã swòji tatczëznë "Sonety kaszubskie" (1986) pò kaszëbskù i pò pòlskù. W 1954 rokù béł w sôdzë jakno "niedrëch Lëdowi Pòlsczi".
Sroka abò sarka (Pica pica) – zort strzédny wielgòscë ptôcha z rodzëne krëkòwatych. Gdze żyje. Sarka mieszkô w całi Europie, Azji i nordowò-zapadné Africe. Wëstãpiwo tëż w Ameryce Nordowi.   W Pòlsce je baro pòpularnô, jeden z nôbarżi znónych ptôchów. Nômni sarków je na Mazurach. Nôwicy sarków je w miastach i w òkòlim, gdze sã bezpieczno czëją. Òkòli. Sarka przóde mieszka blós w òkòlim rzéków, lasów i chróscënach. Sarka terô wëstãpiwo czãsto na pòlach i łąkach, w brzadownikach i ògrodach, w òkòlim lëdzy, w parkach, na wsach i w miastach. Wëzdrzatk. Ptôch je szlank i mô dłudżi ògón. Jégò pióra są czôrné i biôłé. Òn je miészi òd ònóka chtërën mô dłëgszi ògón. Dzób i nodżi mô czôrné. Je kąsk miészi jak warna, prawie taczi jak gòłąbk. Dłùgòta cała ok. 40–48 cm, w tim długòta ògòna: ok. 20–30 cm, rozłożenié skrzidłów ok. 52–60 cm, wôga ok. 180–230g. Jôda. Sarka je wszëtkòżyrnô, chòc wòli miãsną jôdã. Sarka jé: pajczi, robóczi, smôszczié, bączëne, mëszë, szurë, żabë, wieszórczi jé téż zbòża, jagòdë, brzôd. Pòtrafi téż zjesc jaja ptôchów, pisklãta i môłé kùrzãta. Baro chãtnô jé òdpôdczi ze smietników. Sarczi czãsto wëżërają spiża wieszczówkóm, chtërnë nie pamiãtają gdze schòwałë swòjã jôdã. Rozmłodzenié. Sroka mô młodé rôz do rokù, a niese kòle 6-8 brunawëch jajów i sedzy na nich 17-19 dniów. Stôrë fùdrëją młodé kòle 20-23 dni. Pózni òne mùszą wëlecec z gnôzda i radzec sobie same. Òchrona. Sarka w Pòlsce je pòd délową òchróną. Biografiô. Biografiô: Pica pica. Czerwona Księga Gatunków Zagrożonych (IUCN Red List of Threatened Species) (ang.) Albin Łącki: Wśród zwierząt – ptaki. Poznań: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1988, s. 226. Marcin Karetta: Atlas ptaków. Pascal, 2010. Andrzej G. Kruszewicz Ptaki Polski – t. II, Multico, Warszawa 2005,
Chłopsczi nóż – to je zort rãcznégò nôrzãda ze skłôdónym òstrim. Òn je chłopóm wiele razy pòtrzébny żebë np. cos ùprawic i mòże miec rozmajité dodôwczi.
Nórt plaskati. - je to dzél rówiznë naznaczony przez dwie półprosté ò zbiernym pùnkce raza z tima półprostima.   Fulny nórt, je to nórt, chternégò remiona sã ókriwajã. Jégò miara to 3600. Półfulny nórt mô miara 1800. Prosti nórt- mô 900. Zérowi nórt-mô 00. Òstri nórt- mô 00<α<900 Rozemkłi nórt mô 900<α<1800 Wlëgłi nórt mô miara 1800<α<3600 Wësadzony nórt mô miara 00<α<1800 Biografia 1. Poradnik matematyczny : praca zbiorow (ISBN 8301041218) 2. Matematyka : kompendium : wzory i reguły, liczne przykłady z rozwiązaniami, od elementarnych działań do matematyki wyższej (ISBN 8373115218)
Sŏnbong (선봉군, 先鋒郡), przóde zwóny Unggi, je partã nordowòkòrejańsczégò gardu Rasŏn. Pòłożony je w nordowòpòréńkòwim parce Nordowi Kòreji, greńcząc z Ruską ë Chinama, nad Wikã Unggi, chtëren je dzélã Pòréńkòwòkòrejańsczégò Mòrza. Zlokalizowóné je tam czerpiskò ùranu ë 200 megawatowô òlejowô elektrownia. Z Sŏnbong je banowé pòłączenié z Ruską. Banowi mòst nad rzeką Tumen parłącze greńcowi banowiszcza robòtniczegò distriktu Tumang w Kòreji ë Hazan w Rusczi. Miono gardu pò kaszëbskù òznôczô: "Awangarda". Gard pòdzélony je na 1 gardk ("ŭp"), 2 robòtniczé distriktë ("rodongjagu") ë 10 wsów ("ri").
Chmielno (pòl. "Chmielno") – to je kaszëbskô gminnô wies w Pòlsce pòłożonô w pòmòrsczim wòjewództwie, w kartësczim krézu, w gminie Chmielno, w òbéńdze Kaszëbsczégò Pòjezerzô ë Kaszëbsczégò Krôjòbrazowégò Parkù. Tu je kòscół. W 1280r. biskùp Albierz pòcwierdzył nadanié kòscoła sw. Piotra stądka klôsztorowi norbertanków w Żukòwie. Legendë rzeszą z tim Damrokã. Tu w szkòle dzece ùczą sã kaszëbsczégò jãzëka. Chmielno je nad jezorama: Biôłé ë Kłodno, na zôpôd òd Kartuz. To je wôżny turistny òstrzódk z wiele penzjónatama, wczasowima chëczama ë agrokwatérama. M.jin. tądkã jidze turistny, Kaszëbsczi Szlach. Stądka bëłë i są znóné keramikòwé wërobinë, bò grónkòwniô je tu òd lat. W òbéńdze szôłtëstwa pòłożoné sã miészé kòlonie: Babino, Bùkòwinczi, Chmieleńsczé Chróstë, Chmielónkò, Koszkaniô, Lãpa, Òsowô Górô, Rékòwò, Wãgliskò Dlô turistów tu je np. plac "U Chłopa". 
Wiesława Witosława Frankòwskô (pòl. "Witosława Frankowska") – kameralistka, etnomùzykòlożka, szkólna na Mùzyczny Akademie w Gduńskù, aütoritet kaszëbsczi mùzyczi. Biografiô. Wechòwónô òsta we familie ò wióldżich kaszëbsczich i mùzycznëch tradicjach (je wnuczką Léòkadii i Jana Trepczików, a ji òjcã je kaszëbsczi dzejôrz Édmùnd Kamińsczi). Ùkùńcziła z wëprzédnienim Fakùltet Teorii i Kómpòzycje gduńsczi Mùzyczny Akademie. W latach 1982-1992 robiła jakò mùzyk kameralista w karnie Cappella Gedanensis. Òd 1993 związónô z Wòkalno-Aktorsczim Fakùltetã Mùzyczny Akademie w Gduńskù. Jakò achtniony realizatora "basso continuo" kòncertowa w całi Eùropie i Zjednónëch Stanach. Òd 2013 mô nadóny nôùkòwi stãpiéń doktora hùmanisticzny nôùk, a òd 2018 – doktora habilitowanégò mùzycznëch kùńsztów. Dzejanié dlô kaszëbsczi kùlturë. Z ji inicjatiwë na zôczątku lat 90. na Kaszëbach pòjawił sã cyczel kòncertów òpiartich ò kómpòzycje i tekstë pisarzów i kómpòzytorów z tegò regionu (przede wszëtczim Jan Trepczik, Alojzy Nôgel, Marión Selin). Òd 2002 cyczel kòncertów pòd pòzwą „Pòtkania z mùzyką Kaszëb” òdbiwô sã w Mùzeùm Kaszëbskò-Pòmòrsczi Pismieniznë i Mùzyczi w Wejrowie.   Pòd ji redakcją wëszłë ksążczi: leksykón "Muzyka Kaszub. Materiały encyklopedyczne" (2005); zbiérk "Melodie z Kaszub" (2014); "Kaszubski śpiewnik domowy" (2014); "Kaszubski śpiewnik bożonarodzeniowy" (2015); mònografiô " Kolędowanie na Kaszubach: Dzieje kolęd na Pomorzu od XVI do XXI wieku" (2015); "Kaszubski śpiewnik szkolny" (2016); wëdowniczô seria "Biblioteka Orkiestrowa Kaszub, Kociewia i Powiśla" (2014-2016). Witosława Frankòwskô przëczëniła sã téż do òpracowaniô i wëdaniô rédżi kaszëbsczich platków: "Mòrze" 2004; "Ptôszkòwie na lëpie" 2006; "Gdze mòja chëcz" 2006; "Kaszuby w pieśni artystycznej", 2015 (razã z Aleksandrą Kùcharską-Szefler). W 2006 wëprzédnionô Medalã Stolema za zasłudżi dlô rozwiju profesjonalny kaszëbsczi mùzyczi. "Dr hab. Witosława FRANKOWSKA" Adam Hintzka, "Z miłotë do mùzyczi", „Pomerania” 2006 nr 6, s. 41. VIAF
Kaszëbsczi Ùbrzég ògranicziwô òd nordë i wschòdu Bôłt, òd pôłnia - Kaszëbsczé Pòjezerzé, òd zôchòdu - Damnickô Wëżawa. Są tu ùsadłi m.jin. taczé môle, jak: Gdiniô, Rëmiô; na wëżawach - wëżi ùsadłé dzéle miasta Gdini, Żelëstrzewò, Gniéwino itp. Krótkò Chòczewa, Strzebielëna, Wiôldżégò Bòżégò Pòla, Òdargòwa i Tëłowa wëstãpywają dardżi łësënowëch mòren, dochôdającë w swòji kùlminacji (179 m n.r.m.) na Wësoczi Grzëpie (kòl Łãczinka). Na pôłnié òd rënë Żarnowsczégò Jezora wëstãpywô sandr Piôsznicë. Na Kaszëbsczim Ùbrzegù apartné fòrmë rzezbë wëstãpywają na ùbrzeżim Bôłtu. W môlach, dze dochôdają do niegò wëżawë dnowy mòrenë, ùsôdzają sã - pòd cëskã niszczącégò dzejaniô mòrzczich wałów - klifë: w Rozewiu, Rzucewie, Gdini-Òksëwim, Gdini-Redłowie itd. Na załómaniach brzegòwy linii pòwstôwają sztremlëznë zbùdowóné z òksëpòwégò materiału przenoszónégò przez wałowanié, przëbrzégòwé żochë i wiater, np. Hélskô Sztremlëzna i Szpërk w Rewie.
Rzeszotk ("Suillus bovinus") - to je grzib z rodzëznë krowiélcowatëch ("Suillaceae"). Òn rosce krótkò zwëczajnëch sosnów. Kaszëbi jedzą rzeszotczi.
Jerzy Oskar Stuhr ("Jerzi Oskar Stur") - je znòny pòlsczi teatrownik, chtëren pisze téż scenarniczi i je reżiséra filmów np. "Duże zwierzę". Żëcé. Òn ùrodzył sã 18 łżëkwiata 1947 rokù w Krakòwie. Z lat 70. XX stalata znónô jegò rola Belzebùba w teatrze. Òn grôł rolã np. w filmie "Habemus papam - Mamy papieża" (2011) i napisôł ksążczi m.jin.: "Stuhrowie: Historie Rodzinne" ë "Tak sobie myślę...". W 2011 rokù òn zachòrził na reka, a w 2013 rokù pò léczenim ta chòroba sã copnãła.   2008 - Złotô Kaczka (przëznôwónô przez pismò "Film") i jiné. Jerzy Stuhr (pl)
Anna-Maria Ravnopolska-Dean je bulgarską harfiską ë komponistką.
Artëleriô óznôczô wòskò z kanónama ,w Europie ùżiwóné òt trzënôstigò wieku, przëbëwszë z wënalézenié czôrnygò prochù. To je chińsczi odkrëcé dokonałé w dzewiątém wieku. To dô rozmajité ôrte broni artëlerijsczi, môłô, strzédnô i wiôlgô abò cãżkô . Nôprzód w sztërnôstim wieku wënalôzle cãżkô bróń strzelnô, to wëpùszczô kùla przez wëbùch prochù. Bùdowizna. Wójskò artëlerijszczi mô wiele ôrtów bróni, w sztërnôstim wieku ùżewale letkô rãcznô piszczel co miała drzewiany chwët i z żelazła wëlot. Òna mô kaliber sztërdzescësztëre milimetra i wôga òsem i pół kilo. Artëlerzista ùżëwôł ja do òbléganiô. Artëleriô mòże bombardować, célowac na pòwietrzé, na wòdô, na lùndzé. Letkô bróń artëlerijskô je hakownica artëlerzisté ùżëwalé jã w sztërnôstim i w piãcnastim wieku, Òni mòegle z niã drawòwac, sprôwno schòwac sã i chùtkò w jã wsadzëc proch i kùle. Òrté. Strzédnô bróń artëlerijskô to je kanóna na lawece, óena sã dała cëgnąc kòniama, abò włożëc na wóz, na okrãt. Ùżiwónô bëła òt szesnôstigò wieku do sédmënôstigò wieku. Cãżkô bróń strzelnô to jé „bombarda” òna jé zdebło jinô formô, lùfa jé òd stronë spódkã zmiészënô, a ód wëlecënkô jé szerokô. Bibliografiô. Włodzimierz Kwaśniewicz, Leksykon dawnej broni palnej, Warszawa 2004 David Harding, Encyklopedia broni, Warszawa 1995 Michał Gradowski, Zdzisław Żygulski Jun, Słownik Uzbrojenia Historycznego, Warszawa 1998 Michał Bogacki, Broń wojsk polskich w okresie średniowiecza, 2009 Piotr Chlebowicz, Ręczna broń palna w średniowieczu, Toruń 20013 Michał Mackiewicz, RZECZPOSPOLITA, nr 4/20, 2006, s. 8-9
Bank Polska Kasa Opieki Spółka Akcyjna (Bank Pekao, Pekao, Pekao SA, dôwni PeKaO) – pòlsczi bank, jaczi pòwstôł 17 strëmiannika 1929, jakò państwòwi kòmercyjny bank w pòstacje akcyjny stowôrë. Òd 1998 notérowóny na Gełdze Wôrtoscowëch Papiorów w Warszawie. W latach 1999–2017 kòntrolowany przez UniCredit. 7 czerwińca 2017 roku zarząd nad bankã przëjimnãlë spółczi pòwiązany ze Skôrbã Państwa. W 2020 rokù procent kòl nich mòże béc 0,01% na 12 miesący. PZU SA – 20,00%, Polski Fundusz Rozwoju SA – 12,80%, Aviva OFE – 5,06%, NN PTE S.A. – 5,03% pòòstałi inwestorzë – 57,1%. Bank Pekao
Krëszińsczé Jezoro (pòl. "Jezioro Kruszyńskie") to je jedno z wikszëch jezór Kaszëb - wiéchrzëzna 461,3 ha w bëtowsczim krézu.
Wòlëń (abò téż: Wòlëniô; we zdrojach: "Yuloin" 967, "civitate Livilni" 1012-18, "Yulin" 1124, "civitate Wulinensi" 1140, "Willin" 1140, "Wolyn" 1188, "Wolin" 1195, "Volin" 1216, "Jumneta", "Wineta", "Jomsborg"; pòl. "Wolin", miem. "Wollin") - garc, a téż kùrort w kamieńsczim krézu w Zôpadnopòmòrzczim Wòjewództwie na òstrowie ò jistnym mionie nad Bôłtã.    Lëdztwò gardu: 4.879 (2009) Wiéchrzëzna gardu: 14,47 km2
Zwëczajny bónk ("Phaseolus vulgaris" L.) – to je jednorocznô roscëna z rodzëznë bòbòwatëch ("Fabaceae"). Na Kaszëbach w ògródkach biwô gò dosc wiele.
Bôłt, Bôłtëcczé Mòrzé abò Bôłcczé Mòrzé (pòl. "Bałtyk", "Morze Bałtyckie", łac. "Mare Balticum", miem. "Ostsee", dëń. "Østersøen", szwédz. "Östersjön", est. "Läänemeri", fiń. "Itämeri", łot. "Baltijas jūra", lët. "Baltijos jūra", rus. "Балтийское море") – je mòrzã, strzódlądowim partã Atlanticczégò Òceanu w Nordowi Eùropie. Mô wiéchrzëznã 422 300 km2, głãbòkòsc do 459 m. W mòwie rëbôków Bôłt je téż zwóny "Wiôldżim Mòrzã", w ùprocëmnienim do "Môłégò Mòrza", to je Pùcczi i Gduńsczi Hôwindżi. Gòtlandiô, "Gotland " - 3 200 km2 (Szwedzkô), Òzyliô, "Saaremaa" - 2 650 km2 (Estónskô), Òlandiô, "Oland" - 1 300 km2 (Szwedzkô), Dago, "Hiiumaa" - 960 km2 (Estónskô), Rana, "Rügen" - 926 km2 (Miemieckô), Bòrnhòlm - 588 km2 (Dëńskô) , Ùznôm, "Usedom" - 424 km2 (Miemieckô i Pòlskô), Wòlin, "Wolin" - 245 km2 (Pòlskô), Alandzczé Òstrowë, "Åland" - 1 505 km2 (Fińskô). Bòtnickô Roztoka, Fińskô Roztoka, Gduńskô Hôwinga, Pòmòrskô Hôwinga, Riskô Roztoka. Kaszëbskô lëteratura : wëzdrzënë / Daniél Kalinowsczi, Adela Kùik-Kalinowskô ; tłómaczenié na kaszëbsczi jãzëk Dariusz Majkòwsczi, Gduńsk : Kaszëbskò-Pòmòrsczé Zrzeszenié : Instytut Kaszubski w Gdańsku, 2017, s. 21
Madonna ("Madonna Louise Veronica Ciccone"), (ùr. 16 zélnika 1958) je amerikańską spiéwôrką.
Lady Pank je polsczi rock karno. Karno òstało założoné w 1981 rokù z jinicjatiwë Jana Brysewicza ë Andrzeja Mogielnickiego. Jegò nôleżnikama są: Jan Borysewicz - gitara ë spiéw; Janusz Panasewicz - spiéw; Kuba Jabłoński - perkùsëjô; Krzysztof Kieliszkiewicz - basowô gitara; ë Michał Sitarski - gitara. "Lady Pank" (1983) "Ohyda" (1984) "Drop Everything" (1985) MCA Records "LP 3" (1986) "O dwóch takich, co ukradli Księżyc cz. I" (1986) "O dwóch takich, co ukradli Księżyc cz. II" (1987) "Tacy sami" (1988) "Zawsze tam, gdzie ty" (1990) "Lady Pank '81-'85" (1992) "Nana" (1994) ""Mała wojna" akustycznie" (1995) "Ballady" (1995) "Gold" (1995) "The Best of Lady Pank" (1990) "Międzyzdroje" (1996) "Zimowe graffiti" (1996) "W transie" (1997) "Łowcy głów" (1998) "Koncertowa" (1999) "Złote przeboje" (2000) "Nasza reputacja" (2000) "Besta Besta" (2002) "The Best - "Zamki na piasku"" (2004) "Teraz" (2004) "Strach się bać" (2007) "Maraton" (2011) Domôcô starna Starna fanůw Lady Pank Radio Lady Pank
Emilio Estevez (úr. 12 maja 1962) - je amerikańsczim teatrownikâ.
1967 - Na dworcu Wrocława zabitë w wypadku banowym Zbigniew Cybulski 1852 - Józef Łãgòwsczi 1935 - Elvis Presley, amerikańsczi spiéwôr (ùm. 1977) 1937 - Shirley Bassey, walijskô spiéwôrka 1942 - Stephen Hawking, anielsczi fizyk (ùm. 2018) 1947 - David Bowie, anielsczi spiéwôr, kompozitora, teatrownik (ùm. 2016) 1324 - Marco Polo (ùr. 1254) 1642 - Galileo Galilei, italsczi astronoma (ùr. 1564) 1967 - Zbigniew Cybulski, polsczi teatrownik (ùr. 1927) Chto w sobòtã szëje ë pierze, to sã w niedzelã w to nie ùbierze.
Janowiczczi - są kaszëbską wsą w pòmòrsczim wòjewództwie, w lãbòrsczim krézu, w gminie Nowô Wies.
Sztëm (we zdrojach: "*Stumis" (Górnowicz), "in loco ... Stumo" 1234 , "Stumis" 1250, "Stume" 1294, "Stoma" 1295, "Sthume" 1333, "in Stuma" 1333, "Sthum" 1334, "in Stuma" 1336, "Sthum" 1350, "de Stum" 1361, "Sthum" 1381, "Stum" kòl 1399, "Sthum" 1399, 1411-1420, 1437, "Sthvm" <1454, "Sthum" 1476, "Stum" 1508, "Sztum" 1565, 1570, "Stum" 1647, "Sztum" 1664, "Stuhm" kòl 1790, "Sztum" 1892, "Sztum" (Cenôwa); gw. "Sźtum"; pòl. "Sztum", miem. "Stuhm") - krézewi gard w pòmòrsczim wòjewództwie nad dwoma jezorami.   Lëdztwò gardu: 10.427 (2011) Wiéchrzëzna gardu: 4,59 km2
Bùk ("Fagus sylvatica" L.) – to je drzéwiã z rodzëznë bùkòwatëch ("Fagaceae" Dumort.). Bùczi są w lasach m.jin. na Kaszëbach. Brzadã bùka je bùczëna. Słowò „bùczëna” zanotowôł w swòjim słowôrzu Bernard Zëchta. Jakò przikłôd ùżëcô negò jistnika pòdôł słowôrz Sëchtë zdanié: „Bùczëna je tak dobrô jak òrzech do jedzeniô.”.
Zwëczajnô bania ("Cucurbita pepo" L.) – to je jednorocznô roscëna z rodzëznë baniowatëch. Òna rosce m.jin. na Kaszëbach w ògródkach. Ù ti roscënë chłądë są ùległé i òne chùtczi ukłôdają sã na zemi – rozrôstają są na wikszi wiéchrzëznie, jak roscą w górã. Òna kwitnie òd czerwińca do séwnika. Na jedny bani są kwiatë dwùch szlachów - abò chłopsczé, abò białgowsczé. Wiele razy chłopsczé kwiatë kwitną pierszé. Ta roscëna całi swój rozwijowi cykel (òd pùszczaniô kłów do wëdaniô nowëch semionów) przechôdô òb jeden wegetacyjny sezon (òd zymkù do jeseni). Pòtemù òna dżinie.
Minysterstwò Nôrodny Edukacji (pòl. "Ministerstwo Edukacji Narodowej") - je jednym z minysterstwów we Warszawie. Òno je wierã òd 1944 rokù, a zajimô sã edukacją, m.jin. kaszëbizną. Minysterstwò Nôrodny Edukacji
Cumulus (Cu - kłãbiastô chmùra) je biôłą chmùrą niską z wëdatnyma znankama pionowi bùdowë. Òna je z kroplów wòdë. Czasã przë nich mòże bëc niéwiôldżi òpôd deszczu. Òna je na wiżë òd 600 do 2500 m.
Rzim (it., łac. "Roma") – stolëca ë nôwikszi gard Italsczi. Pòłożenié. Rzim je w westrzédnim dzélu kraju kòl rzéczi Tiber ë Strzódzemnégò Mòrza. To je administracjowi ë politiczny òstrzódk (sedzba prezydenta, minysterstwów ë ùrzãdów); stolëca ë przédny gard adminystracjowò-historicznégò Lacjum. Administracjowô rëmiô mô 1287 km² ë mieszkô tu 2 898 104 lëdzy. Miasto je czwiôrtim co do wiôlgòscë gardã w Eùropejsczi Ùnie. Rzim je wôżnym placã w kòmùnikacje fligrama (2 latawiska: Fiumicino i Ciampino), mô też metro (2 bieżënë, a trzecô je jesz w bùdacje). To je swiatowi òstrzódk dlô letników z baro bòkadnyma zaòstałoscama z dôwnëch lat ë strzédnowiekù (kòscołë, bazyliczi, Kòloseùm, akweduktë, fòntanë ë wiele jinszich bùdinków). Tu mòże nalezc wiele czekawich mùzéów ë też nowòmódné bùdinczi w òkòlim Nowiki. W greńcach Rzimù, na prawim brzégù Tibru, je miasto-państwò Watikan, jaczé je enklawą na państwòwim terenie Italsczi.   Bazylika sw. Jana na Lateranie Bazylika sw. Paùla za Murama Bazylika Santa Maria Maggiore Campo de' Fiori Circus Maximus Cloaca Maxima Corso Fontanna di Trevi Fontana delle Api w Rzymie Forum Boarium Forum Romanum Kapitol Kòloséùm Panteon w Rzymie Plac Navona Piazza del Popolo Piramida Cestiusza Marsowé Pòlé Szpańsczé Trapë Teatro Argentina Via Sacra Via Appia Pekin Krakòwò Nowi Jork Cincinnati Pariż Seùl Tokio Glasgow http://www.kierunekwlochy.pl/rzym-wlochy
pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Zeus&action=edit Zeùs – abò Dzeùs, bóg nieba, łiskawic i piorunów, nômłodszi sën Kronosa i Rei, brat Pòsejdona, Hadesa, Hestii, Demeter i Herë. Miôł wiele białek, co drażniło jégò żonã, Herã. Dlô Greków bëł głównym Bodziem, ùważano gò za jidealnégò władcã i nôpòtãżniejszégò  bogô. Jégò atributama władzë są piorën, chtërnym rzucôł w smiertelników. Je òpiekunem prôw, przëbëszë proszącëch ò pòmòc, pòsłów i heroldów. Swiãtym zwierzãciem Zeùsa  béł orzeł. Historiô Zeùsa. Zeùs   ùrodzył  sã  jakò sën Kronosa i Rei. Kronos béł  królem tytanów,  chtëren  kôżdé dzëckò  pòłikôł,  żebë  ni òdebrało mù władzë. Tak przepòwiedzôła mù czedës  wëroczniô.   Zeùs béł jégò  szóstim  dzëckã,  a trzecym sënã. Rea ni  mògòłô sã  pògòdzic ze stratą kòlejnégò dzëcka òd razu pò narodzinach òstawiła gò na Krecie w grocie jidyjsczej. Tôm òpiekòwałô  są nim  Amaltea (wedle różnëch pòdań bëła to kòza, a innëch nimfa). Timczasã Rea dała mężulkowi kam òwiniãti w pielëszkã. Kronos mësląc, że pòłika swòje dzëckò spôł spòkòjno Pewnégò razã złamôł sã róg kòzë Amaltei, wtedë Zeùs pòbłogòsławił gò tak, że òd tamtégò czasã  z rogù dòstac mòżna bëło wszëtkò czégò sã chciałô - pòwstôł tak róg òbfitoscë. Zeùs béł chroniony przed òjcã, żebë ten ni  ùsłiszôł jégò smiechów i zabaw, dlôtégò kapłanié Rei wëkonywelë nad nim baro głosné tuńce wòjenné. Czej Zeùs dorósł wëdôł tytanom wòjnã. Rea pòdała swémù chłopòwi lékarstwò na wracanié, a òn zwracôł dojrzałëch bògów: Herã, Pòsejdona, Hestiã, Demeter oraz Hadesa. Òni dorôstôlë oni w żołądkù Kronosa, a ni mòglë zgdzinąc - bògòwie bëlë niesmiertelni. Czedë skònała kòza Amaltea. Zeùs z ji skórë zrobił sobie tarczã, znónô jakò Egidę. Braciô i sostrë pomogłë Zeùsowi wëgrac walkã z dwùnastoma tytanami  i wrzucëc ich do Tartaru lub ùkarac (Atlôs dzwigôł za karã  sklepienié  niebiesczé)  po dzesiãciu latach walk.   Ni béł to jednak kùnc walk. Wtedë  nastała gigantomachia, w chtërne bògóm pòmagôł héros Herakles. Pò ucemiãga gigantów na zemã wstąpił Tyfon, chtëren  pò  bitwie Zeùs przëwalił wëspą Sycylią. Pò Kronosie władcą zostôł Zeùs. Pòsejdon zostôł bògã mórz i oceanów, a Hades bògã  ùmarłëch. Przëdomczi Zeùsa. 1.Horkios - prawé, sprawiedlëwé 2. Ksenios - gòscinny 3.Herkejos - patrón òsad, czuwa nad prawã własnosce  i nierozerwalnoscią rodu lub gminë 4. Hellenios - bóstwo nôrodowé, chtërne  spaja różné, skłóconé ze sobą greccze szczepë Główné mesca kùltu. 1. Olimpia – to je mesce rozgrëwania starożëtnëch igrzësk olimpijsczich na cześć Zeùsa. Znajduje sã  tam téż swiątënia tégó  bòga, terô w ruinach. W strzôdkù  znajdowôł  sã czedes 13-metrowi złoti  pòsąg Zeùsa trzëmającégò w rãkù  Nike. Zrobił  gò Fidiôsz. 2. Atenë -  swiątënia bëła w momencie ukończenia przez cesôrza Hadriana nôwiãkszą w Grecji, znajdowôł sã tam ògromny pòsąg Zeùsa, kòpia tégò z Òlimpii, óbecnie z bùdinków zachòwało sã 15 kòlumn. 3. Dodona - òsrodek kùltu Zeùsa i Dione, 4. Nemea - mesce rozgrëwania igrzysk nemejczich rok pò igrzyskach òlimpijczich, znajduje sã tam (òbecnie w ruinach) swiątënia Zeùsa Nemeios.
Wrëk ("Brassica napus var. napobrassica") – to je zort roscënë z rodzëznë "Brassicaceae". Òn je Kaszëbóm znóny òd dłudżégò czasu. Jak wrëczi bez jarmùżu pòkraji we wrëknicë òne są dlô krów.
Chile (wëmòwa: Czile) je stolemnim, dłudżim państwã w Pôłniowi Americe. Stolëca i nôwikszi gard to Santiago de Chile. Chile mô baro dłudżi ubrzég nad Spokojnim Òceanã, 4300 km òd Peru do pôłniowégò kùńca kontinentù. Do Chile słëchô wiela òstrówów w Òceanie, jakò òstrowina Juan Fernandez i pòlinezejsczi Rapa Nui - Jastrowi Òstrów, 3200 km na zôchòd od chilejsczégò ubrzéża. Dërżeniowé lëdze Mapuche i Aracuanë gôdôja jãzëkama mapudungun i keczua, a na Jastrowim Òstrówie lëdze môją jãzëk rapanui. ThisisChile.cl - Domôcô starna Chile w anielsczim ë szpańsczim jãzëkù
Bògùsłôw IV (ùr. kòl 1254 rokù - ùm. 1309 rokù) - to béł ksyżëc Zôpadny Pòmòrsczi òd 1278 rokù. Òn miôł sztãpel z słowã: "... Kassubie". Lëteratura. Gerard Labùda: Historia Kaszubów w dziejach Pomorza, t. 1: Czasy średniowieczne, Gdańsk 2006, s. 109 (pò pòlskù)
Sztërëkòniowi zaprzig ("quadriga") – to je wóz na dwùch kòłach z rzimsczich czasów zaprzãgły w sztërë kònie òkóm se.
Czëmónowò (pòl. "Czymanowo") - to je kaszëbskô wies w pòmòrsczim wòjewództwie, w wejrowsczim krézu w gminie Gniéwino. Tu je wielgô wòdnô elektrowniô.  Zdrzë téż. Kôłkòwò
Rëbacczé skòrznie - to są wësoczé skòrznie dlô kaszëbsczégò rëbôka np. przed łowienim rëbów w mòrzu.
Ògónczi - są kaszëbską wsą w pòmòrsczim wòjewództwie, w kartësczim krézu, w gminie Sëlëczëno.
Władisłôw Côrnowsczi abò Czôrnowsczi (pòl.:"Władysław Czarnowski") – ùr. 1938 rokù w Lésnie je załóżcą Stowôrë Kaszëbsczé Karno Fòlkloristiczné „Krëbane”. Kòl niegò doma za młodëch lat gôdało sã nôbarżi pò kaszëbskù. Jak òn w 1978 r. zaczął robic w Brusach dorazu wzął sã za zakłôdanié fòlkloristicznégò karna. Wnetka òno sã stało propagatorã bòkadnégò kaszëbsczégò fòlkloru na rozmajitëch jimprezach i ùroczëznach òrganizowónëch w kraju, jak téż za grëńcama. Za swòje dobëca òn je wëprzédniony m.jin. Medalã Stolema. Òn i jegò Stowôra „Krëbane” òrganizowelë kaszëbsczé i midzënôrodné festiwale fòlkloru. Dzieje Brus i okolicy : praca zbiorowa / pod red. Józefa Borzyszkowskiego ; [aut. Krzysztof Walenta et al.].Chojnice ; Gdańsk : Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie, 1984, s. 488 nôdgroda m. Òskara Kòlberga VIAF
Karintia (miem. "Kärnten," słoweńsczi "Koroška") – je związkòwim krajã w Aùstrie. Òna òbjimô 9536 km² wiéchrzëznë. W Karintji mieszkô 12 554 (2,38%) lëdzë nôleżącëch do słoweńsczi miészëznë. Nalezc mòże tam dopeltjãzëczné miemieckò-słoweńsczé tôfle.
Wiôldżi Pòmësk (pòl. "Pomysk Wielki", miem. "Groß Pomeiske") - to kaszëbskô wies w Pòlsce pòłożonô w pòmòrsczim wòjewództwie, w bëtowsczim krézu, w gminie Bëtowò. Tu je kòscół ë szkòła. Pomysk
Swiãtô Góra Grabarka – góra w pòdlasczim wòjewództwie (w siemiatycczim pòwiece, gmina Nurzec-Stacja), jakô leżi kòle wsë o ti sami pòzwie. Je ona nôwôżniészim môlã kùltu dla pòlsczich wëznôwców prawòsławny Cerkwi. Òd 1947 je tuwò białgòwsczi mònastér Swiãtich Martë i Marii. Òkróm tegò na Swiãti Górze są trzë klôsztorné cerkwie (Pańsczégò Przemienieniô, Ikonë Matczi Bòsczi „Pòceszenié Wszëtczich Strôpionych” i Zasniãcô Bògùrodzëcë). Głównô klôsztornô cerkwiô (Pańsczégò Przemienieniô) to równoczasno swiątiniô parafijalnô. Na òbéńdze Swiãti Górë je téż prawòsławny smãtôrz. Wkół cerkwi Pańsczégò Przemienieniô (z trzech stron – nordowi, pòrénkòwi i pôłniowi), westrzód wësoczich sosnów, stoją tësące krziżów. Na ògle są to drewniané prawòsławné krziże z drëdżi pòłowë XIX i z XX stalatégò. Te krziże przënoszą pielgrzimi, chtërny co rokù we wiôldżi lëczbie przëbëwają tuwò na òbchòdë swiãta Pańsczégò Przemienieniô, jaczé przëpôdô na 19 zélnika. Przëpisczi.  
Jezoro Lewinkò - przëpłëwowi jezoro midze Strzépczã a Lewinkã w gminie Lëniô. Słëchô do Kaszëbsczégò Krôjòbraznégò Parkù ë je 1,3 × 0,26 km wiôldżé ë 12 m głãbòczi. Môłą strużką parłãczi sã z jezorã Miłoszewò bez co w jezorze je dosc wiele wòdnich krãceszków. Z jezora wëpłiwô rzéka Bólszewka.
1941 - Japòńskô atakuje amerikansczi Pearl Harbor na Hawaii 1988 - Stolemne trzãsienia Zemi we Armenijô zabite 25 tys. osób 1905 - Gerard Kuiper, astronom 1928 - Noam Chomsky, amerikańsczi lingwisto i politiczni komentator 43 rok p.n.e. Cicero
Rzucewò (pòl. "Rzucewo") – kaszëbskô wies w Pòlsce pòłożonô w pòmòrsczim wòjewództwie, w pùcczim krézu, w gminie Pùck. Tu je snôzi pałac we westrzódkù parkù. 28 lëpińca 1851 rokù tu béł prësczi król, a lëdze gôdelë, że mù sã widza piesń "Chto sã w òpiekã". 
Praga (czes. "Praha") je stolëcą Czesczi Repùbliczi ë nôwikszim czesczim gardã. Praga pòłożonô je nad rzeką Wełtawą. Historëczné centróm gardu je wpisóné na lëstã swiatowi kùlturny spôdkòwiznë UNESCO. Historëjô. Praga òsta założonô w drëdżi pòłowie IX-tégò stolatô a w 1085 rokù sta sã sedzbą czesczich królów. XIV-té stolaté ë panowanié Karela IV bëło złotim cządã dlô gardu. Karel IV zlécył m.jn. bùdacëjã Nowégò Gardu, mòstu nad Wełtawą (mianowónégò òd 1870 "Karelów mòst") ë Katédrë sw. Wita. Mô założoné téż pierszi we Westrzédny Eùropie ùniwersytet, jaczi nosy dzysô jegò miono. Za czasów Karela IV Praga bëła trzecym nôwikszim gardã w Eùropie.   Nôwôżniészé wëdarzenia w historëji Pradżi 870   założenié gardu 888   Praga òsta przejãtô przez Wiôlgą Mòrawską 983 do kòle 989 rokù   Swiãti Wòjcech – béł tu biskùpã 1085 Praga òsta szedzbą królów 1346-1378 panowanié Karela IV - Praga sta sã stolëcą Rzimsczi Imperëji 1348 założenié Prasczégò Ùniwersytetu (Ùniwersytet Karola) 1378 refòrmacëjô Jan Husa 1583-1612 panowanié Rudolfa II, Praga sta są drëdzi rôz stolëcą Rzimsczi Imperëji 1648 zôpadny ùbrzég Pradżi zajãti ë rabòwóny przez szwedzką armëjã 1741 òkùpacëjô przez frańcëskò-bajersczé wòjska 1744 òkùpacëjô przez prëską armëjã 1848 rewolucëjné pòwstanié òstało zdëszoné przez aùstrëjackò-madżarską armëjã 1890 wiôldżi pòtop 1918 pò I swiatowi wòjnie Praga sta sã stolëcą czeskòsłowacczégò państwa 1938 pò zdradze Czeskòsłowacczi przez zôpadnëch aliantów hitlerowsczé Miemcë zajëmają Sudetë a w 1939 całé państwò 1945 pòwstanié procëm Miemcóm na krótkò przed zakùńczenim II swiatowi wòjnë, przëbëcé Czerwiony Armëji 1948 kòmùniscë przejëmają władzã 1968 inwazëjô państw Warszawsczégò Paktu ë zdëszenié prasczégò zymkù 1989 Praga sta sã centróm aksamińtny rewolucëji, ùpôdk kòmùnistnégò reżimù 2000 wiôldżé protestë antiglobalëstów òbczôs zéńdzeniów Midzënôrodnégò Monetarnégò Fùnduszu (IMF) ë Swiatowégò Bankù 2002 pòtop, nôwôżniészé stôrodôwnotë nie òstałë zniszczoné Ekònomijô. Praga je nôbòkadniészim gardã w Westrzédny ë Pòrénkòwi Eùropie, ë bòkadniészim jak wiele zôpadnoeùropejsczich gardów. "Per-capita" wzątk gardu w 2002 mô wëniesłé EUR 32,357, co je 153% strzédny w Eùropejsczi Ùniji.   Domôcô starna Gardu
Òbraznica - to je jedna z białków, chtërne niosą òbrôz òd procesji. Za òbraznice biwają pannë w kaszëbsczëch òbleczënkach.
Hermann von Salza (ùr. kòl. 1165 – ùm. 1239 rokù) - to béł wiôldżi méster krzëżacczégò zôkònu òd 1210 rokù do 1239 r. Òd 1230 rokù òn z Krzëżôkama dzejôł m.jin. w Chełmińsczi Zemie. Marian Biskup, Gerard Labùda: "Die Geschichte des Deutschen Ordens in Preussen : Wirtschaft, Gesellschaft, Staat, Ideologie", Osnabrück : Fibre, 2000.
Madagaskar - to je afrikańscze państwò na stolemnim òstrowie na Jindijsczim Òceanie, na pòrénk kòl pôłniowégò ùbrzéża Africzi, ze stolecznym gardã Antananarivo. Tu roscą stolemne drzéwiãta baobabë i ôrt palmów "ravinala"; żëją tu téż apartne zwiérze kaméléónë, rabusznik "fossa" i 103 ôrtë lemùrów, chtërne żëją leno tu na swece. Lëdzë, chtërni są z Madagaskaru, mają miono Malgasë i brëkùją malgasczi jãzëk. Galerëjô Madagaskaru.      
Jón Mòrdawsczi ("Jan Mordawski") - doktor geògraficznëch nôùków. Mieszkô w Gdini. Wiele lat robił na Gduńsczim Ùniwersytece. Napisôł wicy jak 170 dokôzów pòswiãconëch geògrafie m.jin. "Geografia Kaszub = Geògrafia Kaszëb" (2008) . Wiele jezdzëł pò swiece. Lëteratura. Jerzi Tréder: Spòdlowô wiédzô ò kaszëbiznie - Gduńsk 2014, ss. 220 - 221 Geògrafia dzysészëch Kaszëbów VIAF WorldCat
Marek Michał Grechuta (10 gódnika 1945 - 09 rujana 2006) - béł pòlskim kòmpòzytorą i spiéwôkã. "Marek Grechuta & Anawa" (1970) "Korowód" (1971) "Droga za widnokres" (1972) "Magia obłoków" (1974) "Szalona lokomotywa" (1977) "Pieśni Marka Grechuty do słów Tadeusza Nowaka" (1979) "Śpiewające obrazy" (1981) "W malinowym chruśniaku" (1984) "Wiosna - ach to ty" (1987) "Krajobraz pełen nadziei" (1989) "Piosenki dla dzieci i rodziców" (1991) "Dziesięć ważnych słów" (1994) "Niezwykłe miejsca" (2003)
Bòrdôk - to je miech, chtëren je dopasowóny do noszeniégò na plecach. Òn je brëkòwóny np. w turistice.
Possessivus – przëpôdk, nôpierszą fùnkcją chtërnégò je pòkôzanié przënôleżnoscë jaczégòs òbiektu do pewnégò pòdmiotu (pòdmiot nen dostôwô tej fòrmã possessivusa). Possessivus wërôżô leno przënôleżnosc, co òdróżniô gò òd rodzôcza, jaczi mòże miec régã jinëch fùnkcji. Wëstãpùje w wiele jãzëkach swiata, przede wszëtczim aglutinacyjnëch. Sladë possessivusa je widzec téż w kaszëbsczim jãzëkù, równak ùlégł òn adiektiwizacji (jidze ò taczé pòsesywné fòrmë, jak „mëmin”, „nënin”, „mëmczin”, „nënczin” – na przëmiôr w zdanim „Nënczin tatk ju nie żëje”). Indoeùropejsczi genetiw przódë téż béł possessivusã. W anielsczim jãzëkù possessivus je jedurnym zachòwanym dzysô synteticzno usôdzónym przëpôdkã.
Kòminôrz - rzemiãsnik, chteren zajimô sã czëszczeniém kòminowëch dargów. Rozmajitoscë. Kòminôrz mòże lëdzóm pùcowac piécczi doma. Ju w IV wiekù lëdze zaczãlë bùdowac kòminë. Czedës na Kaszëbach bëłë bùdowóné szeroczi kòminë - na dwa métrë w kwadrace ù pòdstawë. Wark kòminôrza pòwstôł razã z technologicznym pòkrokã w swiece. Czedës lëdze zmerkalë, że òdżin mòże przeniesc baro wiôldżi stratë tam, gdze nie achtnie sã robòtë kòminôrza. Tedë òni ùznalë, że kòminë mùszą bëc wëmiôtóné przez kòminôrza. To nastało midzë Kaszëbama pôrã lat pò I swiatowi wòjnie. Za tą robòtã przë kòminach wszëtczich bùdinków trzeba bëło płacëc i gbùrzë nie chcelë słëchac tegò nôkazu. Patrónã kòminôrzów je swiãté Florian chtërnégò wspòminô liturgio w katolëcczim kòscele 4 maja. Przòde lat sã stronama gòdało, że jak widzisz kòminôrza te mùsisz sã chùtkò złapic za knãpka, te òn mòże przëniesc szczãscé. Stronama biwało tak, że kòżdô gòspòdëni chca, żebë ji chëcze kòminôrz òdwiedzôł nôprzód, bò jegò ruchna bëłë tedë jesz czesté - niéòsmòloné sôdzą. Ta gòspòdëni do chtërni òn przëszedł piérszi, ta bëła sczãslewô. Lëteratura. Augùstin Chrabkòwsczi: Jak jô béł bògati, Banino (2007), s. 59
Barograf - to je barométer, chtëren zapisywô atmòsfericzné cësnienié przez dłëgszi czas.
Réga (we zdrojach: "*Rega", "Regenwolde" 1288, "villam Regam" 1305, "Regenwalde"; pòl. "Resko", miem. "Regenwalde") - garc w łobesczim krézu w Zôpadnopòmòrsczim wòjewództwie nad Régą.    Lëdztwò gardu: 4.354 (2009) Wiéchrzëzna gardu: 4,49 km2
Marilyn Monroe Marilyn Monroe, włascewié Norma Jeane Mortenson ùrodzóna 1 czerwińca 1926 w Los Angeles, ùmarła 5 zélnika – amerykańsczi aktórka, kapeluszniczka, piosenkôrka, prodùcentka filmòwa, gwiôzda filmôwa, jikòna kùltury pópularny. American Film Institute ùmiesciéł ją na szóstim mólu na lisce nówiãkszich aktórek wszech czasów. Monroe swòjã karierã zaczãła w lëtach 40 jakno pin-up gir. Pózni trafiła do swiata filmu, gdze rabòtała dlô Columbia Pictures pictures. W 1951 r. zwiãzała sã z wytwórniã Fox, pò czim wkrótce zyskała pòpùlarnosc dzãką filmom "Małpia kuracja", "Niagara", "Mężczyźni wolą blondynki" czë "Słomiany wdowiec. " Zasłynãła z ról stereòtypòwych blondnków, ale wcelała sã również w pãstaceje baro złożóné i dramatéczné. W 1955 r. sztuderowała aktórstwô metodiczne w Actors Studio, założiła swòjã wytwórnię Marilyn Monroe Productions. Żëcë prywatné Monroe bëło pełne pertùrbaceji. Aktórka zmagała sã z ùzależnieniama i problemama psychicznyma. Bëła trzykrôtnie białkã, nie miała dzëcë. Film "Skłóceni z życiem" był òstatnim w jej żëcowô drodze, chtërã przerwała nieòczekiwóna smierc w 1962 r. Żëcë. Młodosc. Norma Jeane Mortenson ùrodzéła sã w County Hospital w Los Angeles, 1 czerwińca 1926 r., jakno trzece dzeckò Gladys Pearl Baker. Gladys nié mògła zrezygnowac z rabòty na rzecz òpieczi nad swòją córkã, òddała Normã rodzeznie zastãpczéj. Pò 7 lôtach ôdebrała jã i razã zamieszkały w Hollywood. Rok pózni Gladys zachòrowała na schizofrenię paranoidalną. Òstatk żëca przeżëwała w izolaceji i rzôdkò miôła òkazjã pòtkac sã z córkã. Òstatecznié trafiła do serocinca. Pò lótach tak wspòminała tén czas: „Rodzice wszystkich dzieci w Domu (sierocińcu) umarli. Ja miałam co najmniej jednego rodzica – matkę. Ale ona mnie nie chciała. Zbyt się wstydziłam, aby próbować wyjaśnić to innym dzieciom. Szczęśliwa byłam tylko gdy zabierano nas do kina. Jeane w òkrese dzëctwa miôła bec òfiarã mòlestowanié seksualnégò. Przyznawôła, że w wieku 8 lat była mòlestowóna seksualnié przez lokatóra, ale nié ùjawniła tożsamosce napastnika. Jakno dzëckò jãkała sã i beła dosc wstëdléwa. Szesnastôletnié Norma Jeane wyszła za dwudzestojednoletniégô chłopa, robòtnika. Droga do sławë. W łżëkwiatë 1944 r. rabòtała pô 10 gòdzënów w Radioplane Munitions Factory. Tam pòtkała fotografa, chterën wykonôł òdjimczi pracownicom fabryczi. Chòcaż niżôdne z jej òdjimków nié òstało òpublikowónych, Norma Jean zdecydowała sã òdejsc z fabryczi i rozpòczãc rabòtã jakno mòdelka. W zélniku 1945 r. wyprowadzëła sã i pòdpisała kontrakt z Blue Book Model Agency. Pòdjãła decyzjã ò zmianié swòjégò wizerënczi – wyprostowała i farbòwanié włosë na blond. Ùważóna bëła za jedną z najcãżej robòtnych mòdelek, a jej òdjimki zdobiły òkładczi taczich cządników, jak „Pageant” czë „Peek”. Dzãkã pòmòcë, swòjej pracodawczyni, wkroczëła do swiata filmu w 1946 r. Jed Aktórka wraz z wpływowym Benem Lyonem wëbrała Marilyn Monroe jakno swòj pseudonim artisticzny. Miono Marilyn nawiãzëwało do gwiôzdy Broadwayu - Marilyn Miller, natomiast Monroe bëło nôzwëskã panieńsczim memki aktórki. Pòczãtkòwò Monroe statistowała w filmach i tak jak inszi niedoswiadczeni aktorzy brała ùdzël w ùczbach spirwu, tuńca, pantomimy i jinszich sesjach òdjimkòwych, a także wzyrała rabòtã na planié filmòwym. Òsobisce marzëła ò karierze pòkroju Jean Harlow. Jej pierszé role gôdóne to "Dangerous Years", "Scudda Hoo! Scudda Hay!". Pòd wildżim wrażeniém ambicji Monroe beł Sidney Skolsky, dzennikôrz „New York Post“, jaczi prowadzéł pòczytnã kolumnã rozrywkòwã: „To bëło jasne, że Monroe jest gòtowô cãżkò pracowac. Chcëła byc aktorkã i gwizdã filmòwã. Wiedzałem, że nick jej nie pòwsztëma“. Dzãki òżywionôm kòntaktom towarzysczim i domniemanemu romansòwi z Josephem Schenckiem w strëmianniku 1948 r. pòdpisała kòntrakt z Columbia Pictures. Pòd kierunkiem Natashy Lytess rozwijała aktorsczé ùmiejãtnosce, a pònadto przeszła kòlejnã zmianã swòjégò wizerunkù – jej włosë miały òd tej pòry kòlór platynowégò blondu, przeszła również kòrekcjã wady zgryzu. W Columbii zagrała bardziej znaczãcã rolã w niskobùdżetãwëm musicalu "Dziewczęta z chóru", jaczi równak nie bëł sukcesem kòmercyjnym. Monroe stracëła kòntrakt w wytwórni. W òmawianym òkrese zwiãzała sã z łowcã talentów Johnnym Hydem, chterën prawdopòdobnie wtedy sfinansował jej òperacje plastéczne pòdbródka i knëra. Pòzbawióna zródła dochodu w 1949 r. pòzowała nagò do òdjimków, chterë w 1953 r. ùkazały sã w pierwszém numerze "Playboya". Za sesjã òdjimkòwã ù Toma Kelleya dostôwała zaledwie 50 dolarów, a pò latach gôdała, że zdecydowała sã na tã sesjã bò bëła zdesperowóna, chòc ùważała, że „porządne dziewczyny nie pozują nago”. Lata 50. Kariera w Hollywood. Wprôwdze Monroe próbowała zdjãc së òdium seksbomby i pragnęła bardziej ambitnych ról, to jednaka producenci pòstrzegali jã przede wszystczim przez pryzmat seksapilu, wskutek czegò występowała w dosc pòdobnych kreacjach aktorsczich m.in. sekretarczi w"Małpiej kuracji"czë w "Uprzejmie informujemy, że nie są państwo małżeństwem". Już wówczas aktorka znana bëła z tegò, że na planie zabëła tëkstu, òrãdzała sã, a czasã w ògóle nie stawiała sã na czas w rabòce. Zmagała sã z bezsennoscã, tremã i niskã samoòcenã. W 1953 r. zagrała femme fatale w "Niagarze", filmie nakrãcónym w Technicolorze. Sceny, w jaczich aktorka wystãpowała òwinięta tylko w przescieradło lub rãcznik, bëłë wówczas szokùjące i spòtkały sã z protestama srodowisk białczich. Sam film òkazał sã jednako wildżim sukcesem kasowym, ùtorował drogã do sławy Monroe, a także pòtwierdzëł jej status seksbomby. 1947: "Szokująca panna Pilgrim" ("The Shocking Miss Pilgrim") jako operatorka telefonu (niewymieniona w czołówce) 1947: "Dangerous Years" jako Evie, kelnerka w Gopher Hole 1948: "You Were Meant for Me" (niewymieniona w czołówce) 1948: "Scudda-Hoo! Scudda-Hay!" jako dziewczyna w kajaku (niewymieniona w czołówce) 1948: "Green Grass of Wyoming" jako Epizod z Square Dance (niewymieniona w czołówce) 1948: "Dziewczęta z chóru" ("Ladies of the Chorus") jako Peggy Martin 1949: "Szczęśliwa miłość" (" Love Happy") jako klientka 1950: "Błyskawica" ("The Fireball") jako Polly 1950: "Podróż do Tomahawk" ("A Ticket to Tomahawk") jako Clara (niewymieniona w czołówce) 1950: "Right Cross" jako Dusky Ledoux (niewymieniona w czołówce) 1950: "Asfaltowa dżungla" ("The Asphalt Jungle") jako Angela Phinlay 1950: "Wszystko o Ewie" ("All About Eve") jako panna Claudia Casswell 1951: "Opowieść z rodzinnych stron" ("Home Town Story") jako Iris Martin 1951: "As Young as You Feel" jako Harriet 1951: " Pamiętniki Don Giovanniego" ("Love Nest") jako Roberta 'Bobbie' Stevens 1951: "Pobierzmy się" ("Let's Make It Legal") jako Joyce 1952: "Proszę nie pukać" ("Don't Bother to Knock") jako Nell Forbes 1952: "O. Henry przy pełnej widowni" ("Full House") jako prostytutka (fragment „The Cop and the Anthem”) 1952: "Uprzejmie informujemy, że nie są państwo małżeństwem" ("We're Not Married!") jako Annabel Jones Norris 1952: "Na krawędzi" ("Clash by Night") jako Peggy 1952: "Małpia kuracja" ("Monkey Business") jako panna Lois Laurel 1953: "Niagara" jako Rose Loomis 1953: "Mężczyźni wolą blondynki" ("Gentlemen Prefer Blondes") jako Lorelei Lee 1953: "Jak poślubić milionera" ("How to Marry a Millionaire") jako Pola Debevoise 1954: "Nie ma jak show" ("There's No Business Like Show Business") jako Vicky 1954: "Rzeka bez powrotu" ("River of No Return") jako Kay Weston 1955: "Słomiany wdowiec" ("The Seven Year Itch") jako dziewczyna 1956: "Przystanek autobusowy" ("Bus Stop") jako Cherie 1957: " Książę i aktoreczka" ("The Prince and the Showgirl") jako Elsie Marina 1959: "Pół żartem, pół serio" ("Some Like It Hot") jako Sugar Kane Kowalczyk 1960: "Pokochajmy się" ("Let's Make Love") jako Amanda Dell 1961: "Skłóceni z życiem" ("The Misfits") jako Roslyn Taber 1962: "Something's Got to Give" jako Ellen Wagstaff Arden César 1959 – najlepsza aktorka zagraniczna – "Książę i aktoreczka" Złote Globy 1957 – nominacja: najlepsza aktorka w filmie komediowym lub musicalu – "Przystanek autobusowy" 1960 – najlepsza aktorka w filmie komediowym lub musicalu – "Pół żartem, pół serio"
Hebe Maria Camargo (ùr. 8 strëmiannika 1929 - ùm. 29 séwnika 2012 rokù) - bëła brazylską teatrownicą.
Psychòlogijô je ùczbą ò zachòwanim, môgù ë mëslach. Zajimô sã przede wszëtczim człowiekã, le badérowónym òbiektã mògą bëc téż zwierzãta. Psychòlogijô je czãsto téż definiowónô jakno "ùczba ò zachòwanim ë mëslowëch procesach".
Kòlibrë żëją w òbù Amerikach, na òstrowach Karaibsczégò Mòrza i Spòkójnégò Òceanu. Je jich 320 zortów. Westrzód nich są nômniészé ptóche swiata, jak na przëmiar hawańczik z Kùbë, co mô kòl 6 cm òd czëpka dzoba do kùńca ògóna. Nôwiãkszi kòliber mô 22 cm długòscë. Niechtërne z nich òdlatëją na lato na Alaskã i Ògnistą Zemiã. Są znóné z wiôldżich akrobaticznëch taleńtów. Lôtają z chùtkòscą do 100 km/gòdz. , w przódk, w tił, w bòk, w dół, w górã i mògą zawisnac w placu. Machają skrzidełkama wiãcy jak 100 razy na sekùńdã. W lecbie nie je widzec jich skrzidłów, są òne tej tãgòwą dôką. Ptôszczi ne żëwią sã nektarem kwiatów i roznôszają jich kwiatny pich. Ni mają zwëkù chòdzeniô. Jaromira Labudda, Zdrój słowa. Podręcznik dla początkujących (kl. IV–VI) cz. 2 "Przewodnik po przyrodzie", zestawił i opracował dr Roland Gerstmeier
Bòlesłôw Jażdżewsczi (pòl. Bolesław Jażdżewski) (1921-2003). Ùrodzył sã 2 zélnika 1921 rokù w Lëpùsczi Hëce jakno gbùrsczi syn. Kaszëbsczi ùtwórca. Béł w Pòlsczich Sëłach Zbrojnëch. Swòje żëcé spisôł we wspòmnieniach, a dzél z nich to: Wspomnienia kaszubskiego "gbura". Gdańsk (1999 ISBN 8391280934). W jãzëkù kaszëbsczim je téż jegò: Jôrmark w Bòrzëszkach, Gdańsk (2003 ISBN 8389079151). Kaszëbskô lëteratura : wëzdrzënë / Daniél Kalinowsczi, Adela Kùik-Kalinowskô ; tłómaczenié na kaszëbsczi jãzëk Dariusz Majkòwsczi, Gduńsk : Kaszëbskò-Pòmòrsczé Zrzeszenié : Instytut Kaszubski w Gdańsku, 2017, s. 201 VIAF Worldcat books.google.pl Index Translationum
Midzësłowiańsczi jãzëk ("medžuslovjansky, меджусловјанскы") je sztëcznym jãzëkã nôtërnegò zortu, ùsadzonym w 2006 rokù òb karno interlingwistów (Jan van Steenbergen, Gabriel Svoboda, Ondrej Recznik, Igor Poliakow) pòd nazwą "Slovianski". Pòwstôł w zatôrczënim ò stôrosłowiańsczi ë dzysdniowe słowiańsczé jãzëczi, a gramatika ë słowizna są dobróne ze słowiańsczich jãzëków. W 2011 rokù sparłãcził sã z projektã "nowosłowiańsczi" czesczégò autora Vojtěcha Merunczi w "midzësłowiańsczi". Midzësłowiańsczi mô w se zbiérną baro òprosconą gramatikã ë je prosto rozmiona, bez rëchleszi naùczi, przez lëdzy gôdôjącëch słowiańsczima jãzëkama. Alfabetë. Midzëslowiańsczi mòżno zapisac łacëńsczim alfabetã abò cërylicã: Przëmiôr tekstu. Mòdlëtwa Òjcze Nasz: Otče naš, ktory jesi v nebesah, nehaj sveti se ime Tvoje. Nehaj prijde kraljevstvo Tvoje, nehaj bude volja Tvoja, kako v nebu tako i na zemji. Hlěb naš vsakodenny daj nam dnes, i odpusti nam naše grěhy, tako kako my odpuščajemo našim grěšnikam. I ne vvedi nas v pokušenje, ale izbavi nas od zlogo. Ibo Tvoje jest kraljevstvo i moč i slava, na věky věkov. Amin. Отче нaш, кторы јеси в небесaх, нехaј свети се име Твоје. Нехaј пријде крaљевство Твоје, нехaј буде вољa Твојa, кaко в небу тaко и нa земји. Хлєб нaш всaкоденны дaј нaм днес, и одпусти нaм нaше грєхы, тaко кaко мы одпушчaјемо нaшим грєшникaм. И не введи нaс в покушенје, aле избaви нaс од злого. Ибо Твоје јест крaљевство и моч и слaвa, нa вєкы вєков. Aмин. Glagolica Meżduslavianski jezik Proslava Slovio Domôcô starna midzësłowiańsczegò jãzëka Słowôrz Vikisbornik Nowinë pò midzësłowiańskù
Sahara - to je pùstiniô w Africe.
Puchacz zwyczajny, puchacz "(Bubo bubo)" – to je ôrt ptôcha z rodzëné "Strigidae". To nôwiãkszô w Eùropie sowa mòże równac sã jedynie z nią pùchôcz japońsczi. Je wiele wikszô òd sowe sniżni i pùchôcza wirginijsczégò. Mô wiôldżé żôłto-czerwioné òczë i specjalné pióra, co wëstôwają nad głowã, tzw. szlarë, przez jaczé wiele lepi czëje (jak ù człowieka ùszné mùszle).Farwé samice i samca je takò sama cemnobùro z plômkoma i strészkoma. Słëch je baro wôżny dlô negò ptôcha, òsoblëwie òb czas łowów. Szlarë mô téż jinô sowa – ùsznica, kò je òna wiele miészô. Tej sej pùchacze gniôzdëją na zemi. Temù zdarzi sã, że òb czas szpacéru dozdrzita jegò pisklã. Pùchôcz to ptôch prawno chroniony dłëgòsc cała 60 - 78 cm dłëgòsc ògóna 23 - 29 cm szerokòsc skrzidłów 155 -180 cm wôga samice: 1,75 - 4,2 kg, samce: 1,5 - 3 kg samica jé wiele wikszô òd samca dłëgòsc dzëba 4,2 - 5,8 cm dłëgòsc stopë 7,4 - 8,8 cm Wëstãpowanie. Wëstãpùje w pôniowi, westrzédny i nordowi Eùropie, nordowi Africe i Azji. Gniôzdeje téż w Alpach. Ni ma gò w Turcji, pòłniowich Chinach i Indiach ( tôm zamieszkiwô pùchôcz indyjsczi). W Pòlsce zasedlô gòrë Sudetë i Karpatë, westrzédny i zôpôdny Pòmorze, pôłniowô Wielkòpòlska. Zëje w lasach z grëbima drzéwiãtama, lubi jiglënowi lasë, kòl zelestrzów, strëg, bagnów, jezor, na pòlach i òtemkłëch rëmiôw dze je wiele fùtru. Dłëgòsc żëcô. Na wòlnosce pùchôcz dożëwô 20 lat, a w zamkłosce do 60 lat. Gniôzdo pùchacza. Bùdëje gniôzda nôczãscy na dzrzewie z rozgrajonych gołãzach, abò w gniôzdach pò jinëch ptôchach, abò téż za zemi. Gniôzda je w sztôłce snôdczi szôlczi, ùkrëté midze Kãpama trôw. Zrobioné je z sëchi trôwë i wietwi. Na zôczątki strëmiannika abò łżëkwiata samica sklôdô 2-3 jaja są òne biôłi i kùglowati. Skòrepa je grëbô i parchatô. Samica sedzi na jajach przez 32-35 dni rôz do rokù. Pisklãta pò wëklëcu są slepi, pò 4 dniach òdmikają ôczé. Młodi òpùszają gniôzdo czé minie 35 dni, ni mògò tédé jisz lôtac i starkowie mùszo jich i tak fùtrowac. Baro mało z nich przeżëwô. Dorôstajó w 2-3 rokù żëca. Pòre są w grëpie òb całi żëcé. Mają blus jednégò partnéra. Co lubi jesc pùchôcz. Pùchôcze chãtno jedzą rozmaité òwadë, ptôchë i susczi. Latem nôbarżi smakają jima jéże, zajce, kaczci, gołąbczi i rëbë. Ób zema ùzérajô za môłima cecónoma ( mëszama, toczkama, młodima sarnoma,). Jachtuje òb wieczorë, nocë i ò pòrénk. W dzéń sedzi na zasadłi gałãzë w kòrónie drzewa, abò krótkò pnia. Na zwiérza pilnuje, spôdô z góré i chwëtô gò drapcama. Pùchôcz to to nôwikszi rabùszny ptôch Eùropë Pòzdrzatk. Óbkrój zasadłi, z wiôlgò òkrągłô głowô, z szeroczimë zaòkrôglonyma skrzidłama i krótczim ògónem. Na głowie mô przirodné ,ùsze" z piór ò dłëgòscë 8-10 cm, pòłożone wòdòrówno a stôwiô je cze je wëstraszony, abò hërlëkony. Szpétë są òbrosłi jasnyma pióroma. Dzëb je czôrnë. Tégówka òcznô mô farwa apfelzynowô.   Ùszatô sowa Klatatô sowa
1731 - Jón Ùphagen, gduńsczi kùpc, przësëżnik, radzczi Gduńska, dzejopisôrz, runita, ùsôdzył wiôlgą kòlekcëjo ksążek (ùm. 1802) 1846 - Wilhelm Maybach, miemiecczi inżiner, ùsôdzca Maybacha (ùm. 1929) 1854 - Aletta Jacobs, pierszô néderlandzkô lekarkô, dzejôrkô (ùm. 1929) 1864 - Miina Härma, estońskô organistka, kòmpòzytorka, dirigentka (ùm. 1941) 1874 - Amy Lowell, amerikańskô poetka, kriticzka lëtërackô, szkolna (ùm. 1925) 1885 - Anita Rée, miemieckô malarka awantgardowô (ùm. 1933) 1920 - Sztefan Fikùs, kaszëbsczi runita, poeta, dzejopisôrz, malownik, dzejôrz (ùm. 2010) 1929 - Bòlesłôw Fac, pòlsczi poeta, runita, gduńsczi dzejôrz literacczi, animator kultury Gduńska (ùm. 2000) 1942 - Carole King, amerikańskô kòmpòzytorka piosnek dla baro welu muzików jak Aretha Franklin, The Beatles, Mariah Carey i jin., pianistka, spiéwôrka 1945 - Mia Farrow, amerikańskô teatrownica 1979 - Zhang Ziyi, chińskô teatrownica (filmy "Crouching Tiger, Hidden Dragon", "House of Flying Daggers", "Memoirs of a Geisha" i jin.) 1360 - Maćko Borkowic, pòlsczi wòjewoda, starosta poznańsczi (ùr. 1298) 1881 - Fjodor Dostojewski, rusczi runita (ùr. 1821) 1999 - Aleksander Gieysztor, pòlsczi dzejopisôrz, mediewista (ùr. 1916) 2001 - Gunnar Seidenfaden, dënsczi diplomata, botanik (ùr. 1908) 2014 - Gabriel Axel, dënsczi reżiser filmowy, teatrownik (ùr. 1918) Kùp całą kòszałkã swiéżëch sledzy, to sã zjé , pòst je dłudżi – rzekł chłop do białczi.
Rëbaczenié. Rëbaczenié je baro wóżné na Kaszëbach. Rëbaczenié dzelé sã na rëbaczenié jakno wietew gòspòdarczi zajimajãcy sã łowienim rëbów do jedzeniié i jich przerôbianié i rëbaczenié jakno wietew gòspòdarczi zajimajãcy sã chòwã rëbów w mòrzach,rzékach i jezorach. Pòłożenié Pòlsczi nad Bôłtã ùmòżliwo rozwój rëbaczenié, a co za tym jidze daje rëbë i ich przerobiznë,i robòta dlô lëdzy. Rëbôce, na rzékach i jezorach ùżiwajã niewiôldżich bôtów, kutrów. Do łowieni rëbów ùżiwajã séce i kaszórk,niechterné zorte, rëbów łowiã ùżiwajãc hóków i wędów. w 2005r. na Kaszëbach bëłë zarejestrowóné3 bôtëdalekmòrsczi, 164 kutre i 352 bôtë. W 2004r. złowionëch òstało96215 ton rib, w tim 9401 tón pòmùchlów, 11088 tón sledzów, a 53403 tón mùtków. Coroz mni sã łowi pómùchlów, z pòzdrzatkù na zmniészenié pòłowòwëch limitów i skródzenié czãdu jegò łowieniô, zalécóné przez Eùropejską Ùniã. Pò weńdzenim Pòlsczi do Éùropejsczi Ùnii wiele bôtów szło na złóm. Rëbackô flota zmniészëła sã jaż o 40 %. Muzea Rëbaczenié. Muzeum Rybołówstwa w Helu Muzeum Ziemi Puckiej im. Floriana Ceynowy w Pucku Literatura. Jan Mordawski: Geografia współczesnych Kaszub, Gduńsk 1999 http://pl.wikipedia.org/wiki/Rybo%C5%82%C3%B3wstwo http://geografia.na6.pl/rybolostwo-w-polsce
Antón Pòmieczëńsczi (pl. "Antoni Pomieczyński" - ùr. 15 stëcznika 1797 w Swôrzewie - ùm. 11 zélnika 1876) – to béł katolëcczi ksądz, a ùcził sã m.jin. w klôsztorny szkòle w Wejrowie. Ksãżé swiãcenia przëjimnął 1820 rokù. Òn béł profesor w Dëchòwny Seminarëji w Pelplinie. Papiéż Pius IX przëjimnął gò jaknò jednégò z pierszëch Kaszëbów 26 łżëkwiata 1870 rokù
Miszewò (pòl. "Miszewo") – to wies w kartësczim krézu w pòmòrsczim wòjewództwie. W 2011 we wsë mieszkało 385 lëdzy. Òficjalnô kaszëbskô pòzwã wsë òsta wprowadzónô 26 zélnika 2013. Edukacjô. Jan Trepczik jakno szkólny zaczął robic w Kartuzach, a pò krótczim czasu przeniósł sã do szkòłë w Miszewie, jaką przez sédmë lat czerowôł. Na czas bëcégò w Miszewie (1927–34) przëpôdô nôwikszô òrganizacyjnô i ùtwórczô aktiwnosc pòetë. Z pòbùdzënkù Partu KPZ w Baninie 18 czerwińca 2004 r. spòdlecznô szkòła w Miszewie dosta miono Trepczika. Tegò samégò rokù zaczãtô bëła ùczba kaszëbsczégò jãzëka (szkólną òsta Elżbiéta Prëczkòwskô). Przë szkòle w Miszewie dzejô dzecné fòlkloristiczné karno „Mùlczi”. Frãcëszk Òkroy (ùrodzony 16 stëcznika 1908 w Miszewie)
Szpòrt je zbiérny pòchwôt na rozmajité fòrmë celestny ë môgòwi aktiwnotë jaczé są ùprôwiôné dlô rozwiju fizyczny kòndicëji, pòprôwë zdrowiégò abò dlô dołożnoscë ë szpôsu. Szpòrt mòże bëc ùprôwiôny na amatorsczi abò na warkòwi ôrt. Je mòżlëwé wëapartniwanié registrowónëch szpòrtowëch discëplinów z òficjalnyma reglama (np. Bala) ë rekreacëjnëch fòrmów szpòrtowi aktiwnotë (np. jogging). Bala Figùrowé szrëcowanié Kòlarstwò Krãgle Płiwanié Rãcznô bala Sécowô bala Stołowi tenys Szmërga diskã Szmërga lancą Zemny tenys Żeglowanié
Łemkòwie – to są lëdze, chtërnich wiele czedës mieszkało tam gdze dzysô je Magùrsczi Nôrodny Park. Òni jesz czasã gôdają pò łemkòwskù. Pò nich òstałë cerkwie ë smãtarze - szlach roznëkaniô jich pò II swiatowi wòjnie. Òni tam bëlë pasturze ë małi gbùrze. Cerkwie są gwësnym dokôzã artisticzny szmaczi Łemków. To są òbiektë bùdowóné z prôwdzewim mésterstwã. Niechtërné cerkwie mają òbjãté katolëcë. Historijô Łemków nie je za długô. Midzë 14. a 16. w. przëszlë w Nisczi Besczid wòłosczi pasturze, chtërni sã mieszelë z lëdztwã pòlsczim, słowacczim ë rusczim. Terô to prawie są Łemkòwie. Pò II swiatowi wòjnie bëło przesédloné kòle 80 tës. Łemków. Dzél jich trafił na Pòmòrską ë Sląsk, a dzél za wschòdną grańcã. Chòc pò 1956 rokù dzél Łemków przëjachôł nazôd w swòje stronë, to jich kùltura je barżi dlô wsë, a wiedno kąsk przegriwô z kùlturą gardu. Dzysô nicht sã nie sromô, że je Łemkã. Òni mieszkają téż w Wòjwòdinie i Kanadze. Łemkòwie Wòjwòdina
Swiãtô Marta bëła sostrą Marii i Łazarza, żeła w Betanii, w gardze kòle Jerozolimë. Ji rodzëzna ceszëła sã uwôżaniém. Òni bëlë drëchama Christusa, a òn czãsto gòscył ù nich doma. Marta bëła baro dobrą gòspòdënią i białką ò mòcni wiarze. Cziej ùmarł ji brat, wëszła Jezùsowi na potkanié i rzekła: Terôz wiém, że Bóg dô Tobie wszëtkò ò co blós bãdzesz Jegô prosëł. Tej òna ùczeła taczi słowa: Jô jem zmartwëchwstanim i żëcim. Marta na to rzekła: Jô baro wierzã w to, że të jes Sënã Bòga. W Prowansalsczi je legenda, że pò Wniebòwstąpienim Christusa Marta ze swòjima krewnyma szła do Francëji. Tąm ji brat Łazarz béł biskùpã Marsylii. Miono Marta z jãzëka aramejsczégò òznôczô „pani”. Miono Marta ùżiwóne je w wiele krajach. Pò łacëznie, niemieckù i anielskù – Martha. Z madżarsczégò - Marta, italsczégò – Marta, pò ruskù gôdają – Marfa, pò kaszëbskù – Marta, abó Martka. Òd miona Marta mómë przezwëstkò Martula. Wspomink Sw. Martë swiãtójemë 29.VII. http://malygosc.pl
"Kaszëbë" – to w latach 1957-1961 béł cządnik Kaszëbsczégò Zrzeszeniô. Òn ùpòwszédniwôł wiédzã ò historii i dzysdniowòscë Kaszëb i regiònalëznã w nowòczasnym ôrce, chtërna bëła òpiartô na intelektualnym rozwiju spòlëznë i kaszëbiznë. W tim cządnikù pisôł m. jin. Stanisłôw Pestka. Pisóné w nim bëło pò pòlskù i pò kaszëbskù. Intelektualné òżëwinié w Eùropie socjalisticznëch państwów nie bawiało równak długò, a òd dnia 31 gòdnika 1961 rokù nie bëło dali cządnika "Kaszëbë". Róża Ostrowska, Izabella Trojanowska: Bedeker kaszubski, Wydawnictwo Morskie, Gdańsk 1974, ss. 72-73 "Kaszëbë"
Swiãti Mikòłôj "(téż Miklosz)"- przezeblokłi je w grëbi, czerwiony kòżëch, cepłi bùksë. Na głowie mô czerwioną mùcã, na nogach czorny skòrznie, na gãbã zakłôdô larwã z brodą. Jegò atribùtama są:zwónk ë rózgã. Mikòłôj mô na plecach miech, a w rãce trzimô kòrbacz. Na plecach dwigô cãżczi miech z darënkama. We wiôldżim miechù trzimie pëszny darënczi dlô kòżdégò dzecka. Terôczas Swiãti Mikòłôj milony je ze Gwiôzdorã. Nót wiedzec, że są to dwie apartné pòstacëje. Mikòłôj przëchôdô 6 gòdnika. Gwiôzdor pòjôwiô sã na Wilëjã Gòdów, przëchôdô do môłëch dzecy, pitô z pôcérza, grzécznym dôwô darënczi a nielósym rózgã. Mikòłôjã straszoné są dzecë: Bądzta grzéczny, bò Mikòłôj wszëtkò widzy, a wama nick nie przëniese. Tak tej Mikòłôj je brëkòwny w dëscyplinowanim dzecy. Na Kaszëbach w wieczór przed swiãtim Mikòłaja (6 gòdnika) dzecë pùcowałë bótë, bë wëstawic je przed dwiérzë z nôdzeją, że swiãti Mikòłôj wsadzy tam përznã bómków abò kùszków. Niebëlné dzecë mògłë spòdzewac sã zamiast tegò sztëk wrëka, torfù abò bùlwë. Jednak te nôlepszé dôrënczi, a przede wszëtczim zôbôwczi, przënôszôł gwiôzdór w Wilejã przed Bòżim Narodzenim. Mikòłôjczi. Dzysô jeden z dniów, jaczi dzecë lubią nôbarżi. Mikòłôj przëchôdô 6 gòdnika, wkłôdô miodnioscë do bótów, a nicht gò kòl tegò nie widzy. W dodomach – nôczãszczi w bótach na òknach – òstawiô darënczi. Nôbarżi z wizytë sw. Mikòłaja ceszëlë sã môłi dzecë. Redota dzecy je wiôlgô. Historëjô. Pierwòwzorã pòstacje rozdawający darënczi 6 gòdnika béł żëjący midzë III a IV wiekã w Turcje biskùp Mikòłôj z Mirrë. Zasłynął jakò cudodzejôrz, ratëjące żeglarzów ë miasto òd głodu. Miôł rozdac całi swój majątk biédnym. Przedstôwióny je jakò stôri człowiék z brodą, czãsto z pastorałã, z miechã darënków ë grëpą wietewków w rãce. 6 gòdnika – w roczëznã smiercë swiãtégò, grzécznym dzecóm dôwô darënczi, a niegrzécznym – na òstrzégã- wietewkã. Adresa Swiãtégò Mikòłôja. Listë z żëczbami do Swiãtégò Mikòłôja dzecë mògą wësłac na adresë trzech pòcztowëch ùrzãdów: do Drøbak w pôłniowi Norwegii: : Julenissen’s Postkontor, Torget 4, : 1440 Drøbak, Norwegia do Rovaniemi w Finlandii: : Santa Claus, Arctic Circle, : 96930 Rovaniemi, Finlandia do Kanadë: : Santa Claus, North Pole, : Canada, H0H 0H0 2 gromicznika; 14 gromicznika; 21 strëmiannika; 9 maja; 19 maja; 2 czerwińca; 9 lëpińca; 10 séwnika; 29 séwnika; 13 rujana; 13 smùtana; 6 gòdnika. Mikòłôj Rey (1505-1569) – pòéta sw.Mikòłôj z Mirrë (ok. 270–ok. 345 lub 352) – biskùp z Mirrë sw.Mikòłôj z Tolentino (1245–1305) – włosczi aùgùstianin sw. Mikòłôj Tavelić (ok. 1340–1391) – chòrwacczi francëszkanin, misjónôrz, sw.Mikòłôj z Flüé (1417–1487) – szwajcarsczi mistik, patrón Swajcarii sw.Mikòłôj Pick (1543–1572) – néderlandzczi francëszkanin, mãczelnik sw.Mikòłôj Òwen (ok. 1550–1606) – anielsczi jezuita, mãczelnik sw.Mikòłôj Bùi Đức Thể (ok. 1792–1839) – wietnamsczi mãczelnik anielsczi- Santa Claus frańcësczi- le père Noël niemiecczi- Weihnachtsmann włosczi- Baboo Natale norwesczi- Julenissen rusczi- Санта-Клаус persczi- بابا نوئل turecczi- Noel Baba
Domôcô swinia, domôcô sjinia ("Sus scrofa domesticus" abò "Sus domesticus") – to je pòdôrt abò órt lądowégò suska z rodzëznë swiniowatëch ("Suidae"). Na Kaszëbach gbùrze mają jich wiele òd lat. Òna wierã je pòdôrtã dzëka. Czedës dlô gbùrów òna bëła wôżnô, a zeżéra wiele bùlew. Òn swini to je knôrz. Jedna swinia mòże miec kòl dwanôsce sztëk prosãtów. F. Lorentz, A. Fischer, T. Lehr-Spławiński: Kaszubi : kultura ludowa i język. Toruń : Wydaw. Instytutu Bałtyckiego ; Warszawa : Skł. gł. Kasa im. Mianowskiego - Instytut Popierania Nauki, 1934, s. 16.
1595 - Władisłôw IV Waza, pòlsczi król (ùm. 1648) 1672 - Pioter I Wiôldżi, rusczi car (ùm. 1725) 1812 - Jón Gottfried Galle, miemiecczi astronoma, chtëren odkréł planetę Neptun (ùm. 1910) 1843 - Bertha von Suttner, aùstriackô pacifisticznô dzejôrka, runitka, pierszô białka, chtërna dobëła Pòkòjową Nôdgrodã Nobla (ùm. 1914) 1849 - Michôł Ancher, dëńsczi malôrz (ùm. 1927) 1915 - Les Paul, amerikańsczi mùzyk, gitarzista, ùsôdzca elektriczny gitarë (ùm. 2009) 1932 - Mariô Paradowskô, pòlskô historëczka, etnolog, etnografka (zm. 2011) 1956 - Marek Gaździcczi, pòlsczi nuklearni fizyk 1956 - Rudolf Wojtowicz, pòlsczi miónkarz w bala, trener 1963 - Johnny Depp, amerikańsczi teatrownik 1978 - Miroslav Klose, pòlskò-miemiecczi miónkarz w bala 1981 - Natalie Portman, amerikańskô teatrownica 68 - Neron, rzimsczi czezer (ùr. 37) 1871 - Anna Atkins, anielskô bòtaniczka, fòtografka roscën, ùsôdzëła pirszã w historëji ksążkã z fòtograficznyma òdjimkama (ùr. 1799) 1870 - Karol Dickens, anielsczi runita (ùr. 1812) 1875 - Karol Libelt, pòlsczi filozof, spòlëzni i politiczni dzejôrz, prezes pòznóńscziego Towarzëstwa Nôùkòwi Pòmòcë (ur. 1807) 1944 - w łódzczim gëce: Chaim Natan Widawsczi, pòlsczi kùpc, dzejôrz (ùr. 1904) 1944 - zabita przez Miemców: Czesłôwô Puzon, pòlskô harcerka, nôleżniczka Krajòwi Armie (ùr. 1919)
Adóm Hébel (pòlsczi pisënk: Adam Hebel; ùr. 1 rujana 1992 rokù w Wejrowie) – kaszëbsczi pisôrz, dzénnikôrz i satirik. Współprôcowôł z niejistniejącą ju telewizją CSB TV jakno autor kaszëbsczégò tłómaczeniô bôjczi Krôsniã Dawid i lektór (razã z Magdą Kropidłowską) kaszëbsczi głosowy stegnë serialu „Skazani na miłość”. Przez piãc lat béł redaktorã programù „Gôdómë pò kaszëbskù” na kanale Twòja Telewizjô Mòrskô, w jaczim w hùmòristiczny spòsób przëblëżôł krëjamnotë kaszëbsczégò jãzëka. Jakno „doktór Jeżik Trëker” prowadzëł tuwò téż specjalny nórcëk, w chtërnym ùcził, jak czëtac i pisac pò kaszëbskù, a téż kaszëbsczi gramaticzi. Òkróm tegò w TTM prowadzył program „Kaszuby Dotąd Nieznane”, w chtërnym prezentowôł cekawé place na nordowëch Kaszëbach. Prowadzy audicje w Radio Kaszëbë, w òsëblëwòscë „Na widnikù Kaszëbë” i „Lëteracką Aùdicjã Radia Kaszëbë” (drëdżi prowadzący – Mateùsz Meyer). Je jednym z nôleżników Zéńdzeniô Młodëch Ùtwórców Kaszëbsczich. Jegò wiérztë drëkòwóny bëłë m.jin. w „Pomeranii”. Je autorã felietónów w „Nordze” (rubrika „Kaszebsczi felietón”). W 2013 zdobéł stipendium miona Izabellë Trojanowsczi. W 2015 wëgrôł plebiscët na òsobòwòsc rokù wejrowsczégò krezu, òrganizatorã chtërnégò béł „Dziennik Bałtycki”. Adóm Hébel je przedstôwcã wejrowsczégò „Teatru Zymk” i artistã kaszëbsczégò „Kabaretu Kùńda” (òkróm Adama Hébla tworzi gò téż Patrik Mùdlaw). Wespółòrganizatór przezérkù stand up comedy „Szpòrt na żokach”. Òd 28 stëcznika 2017 je nôleżnikã zarządu Klubù Młodëch Kaszëbów „Òska”. W 2021 wëdôł ksążkã fantasy „Droga wòlnëch lëdzy”, jakô òpòwiôdô ò "swiece bòrówców, dãplach zamieszkónëch przez trzãsëwidów i biôtkach procëm władzë czarzbónów Gòrzana". Żeniałi. Mieszkô w Lëzënie.
Kòłodzéj - rzemiãsnik, chteren zajimół sã zwiksza robieniém drzewianëch kòłów do wòzów.
Nn N, n – sztërnôstô lëtra pòdstawòwégò łacyńsczégò alfabétu. W kaszëbsczim alfabéce je dzewiãtnôstą lëtrą.
Papiéż Pius XI (swiecczé miono Ambrogio Damiano Achille Ratti; ùr. 31 maja 1857, ùm. 10 gromicznika 1939 w Rzimie) – papiéż (midzë 6 gromicznika 1922 a 10 gromicznika 1939). 20 gòdnika 1879 rokù òn béł wëswiãcony na ksãdza. 28 rujana 1919 rokù òn dostôł biskùpié swiãcenia. Òd 13 czerwińca 1921 rokù to béł kardinôł. Ten Papiéż béł procemnikã kòmùniznë, ale téż pisôł, że trzeba dac robòtã òjcóm rodzëznów i młodim lëdzóm . Úrodzil sã w Desio kòło Mediolanu jakò syn fabrykanta przędzalni jedwabiu Francesca Rattiego ë Teresy Galli. Pòczotkowò uczył sã w szkòłach koscienych. Pò zdaniu matury w szkòle państwòwëm w Mediolanie zjôwił do seminarium duchownego. Béł przëjntô 20 grudnia 1879. Pismiona (wëbiérk). Encyklika "DIVINI REDEMPTORIS" (1937)
Łąkòwi lubùszk ("Euphrasia rostkoviana") – to je ôrt roscënë z rodzëznë "Orobanchaceae". Kaszëbi mògą na niã gadac lubùszk.
Wãsorë (pl. "Węsiory") – są kaszëbską wsą w pòmòrsczim wòjewództwie, w kartësczim krézu, w gminie Sëlëczëno. Wãsórë są turistnym òstrzódkã z wiele wczasowima chëczama ë agrokwatérama. Wanożną chłoscëną są tu w lasach kamiané krãdżi. Zrobielë je Gòtowie. To wierã ò tich kamiéniach je takô pòwióstka: Kòle Wãsór pasł pasturz bëdło i òwce. Òne mù nie chcałë chòdzëc, le wiedno w lëdzką szłë szkòdã. Rôz pasturz sã rozgòrził i zaklął: "Ù biésa jaczégò, żebësta sã lepi w kamienie òbróca jak tak lôtôta!" W nym sã wszëstkò w kamienie zamiéniło, bëdło i òwce. Ta trzóda kamieni jesz dzys tam je widzec. W òbéńdze szôłtëstwa sã miészé kòlonie: Bòrówc, Czôrlëno 
Miłoszewò (pòl. "Miłoszewo") - wies nad Łebą, leżącô we wschòdnym dzélu gminë i przë dôwny przëszlôdze do Mirochòwa. Pòzwa wsë pòchôdô òd miona Miłosz. Historiô. Jistnienié Miłoszewa pòcwierdzywają dokùmeńtë z 1342 rokù. Pò 13-latny wòjnie (1454 - 1466) wies stała sã krôlewsczim fòlwarkã mirochòwsczégò starostwa, pachtowónym môlowi szlachce. W pòłowie 16. stalatégò Miłoszewò bëło dzélã zastawù za królewsczi pòżëczk wzãti òd gduńsczi familie von Loitzów. Do fòlwarkù słëchałë jezora Starzewò i Lewinkò. W 19. stalatim, czej Miłoszewò słëchało do familie Gerlachów, wëbùdowóny òstôł zaòstałi do dzys "dwór", a téż jindustrijalné bùdinczi mączkòwnicë i ceglarnie (jaczich dzysô ju ni ma). Terôczas Miłoszewò je gbùrską wsą, ale temù, że je piãkno pòłożonô corôz wicy tuwò daczów i letniskòwëch chëczi. Atrakcją Miłoszewa je wierã "przełóm Łebë" (midzë Miłoszewã a Tłuczewã) a téż malowné łączi dôwnégò lodofôłtowégò wëtopiszcza, bez chtërne Łeba dopłiwô do Miłoszewa. W Miłoszewie stoji szlachòta Damka – dëcha ze szlachù „Pòczuj Kaszëbsczégò Dëcha” w gminie Lëniô. Diabelsczi Kam 
Antarktida – je nôbarżi pôłniowim kòntinentã na Zemi. Tu je pôłniowi zemsczi dżib, a żëją np. pingwinë. Òna je kòl Pôłniowi Americzi. wiéchrzëzna 14 miliónów km²
Jón Kôrnowsczi, (pòl.: Jan Karnowski; ùr. 16 maja 1886 w Czôrnowie kòl Brusów, ùm. 2 rujana 1939 w Krostkòwie kòl Wërzëska) – sãdza, kaszëbsczi pòeta, ideòloga Zdrëszënë Młodokaszëbów. W 1908 rokù założił Kòło Kaszëbòlogów we Wëższim Dëchòwnim Seminarium w Pelplinie, chtërno dzejô do dzysô. Pòspół z Aleksandrã Majkòwsczim stworził pismiono „Gryf” (pełnô pòzwa: "Grif. Pismiono dlô kaszëbsczich sprôw"). Pisôł òn, że zadanim „Grifa” je z jedny stronë „piastowac lëdową kùlturã i zrobic jã spòrą dlô òglowòpòlsczi kùlturë, a z drëdżi stronë terôczasną pòlską kùlturã zrobic kaszëbsczémù lëdowi swójską i przistãpną”. Dzãka jegò staróm òstało przërëchtowóné pòle dlô pòwstaniô pierszi w dzejach Kaszëb regionalny òrganizacji – Towarzëstwa Młodokaszëbów, do czegò doszło 22 zélnika 1912 rokù. W 1920 rokù Jón Kôrnowsczi robił jakno przédnik sądu. Wespółczasno je patronã Spòdleczny Szkòłë nr 7 w Chònicach. Jegò pòrtret zajimô wôżny plac, a w regionalny jizbie je pòkôzóny jegò lëteracczi ùróbk. Òb czas szkòłowëch ùroczëznów wëstãpiwô tu dzec­no-młodzëznowé karno „Kaszëbë”. "Nowotné spiéwë", Pòznań 1910 "Dr. Florian Ceynowa", 1917, Gduńsk 1997 , Oficyna Czec "Muza kaszubska powojenna", Toruń 1925 w: Mestwin, I / 1925, Nr 1 i 2 "Gryf powojenny", Toruń 1927 w: Mestwin, III / 1927, Nr 2 "Z Piśmiennictwa kaszubskiego", Bëdgòszcz 1937 w: Dodatek jubileuszowy Dziennika Bydgoskiego, 1937 / Nr 286 "Nowotné spiéwë i wiersze", Gdiniô 1958 "Utwory sceniczne",Gduńsk 1970 "Wiersze pierwotne", Gduńsk 1978 "Moja droga kaszubska", Gduńsk 1981 "Sowizdrzôł u Krëbanów", Gduńsk 1983 "Jo bëm leno chcôł...", Gduńsk 1986 Lëteratura. Feliks Marszałkowski: "Elementë religijne w pismach Jana Karnowsczigo. Przikładë. " Pomerania 1980 (XVII), nr 2(97), ss. 11-12 [https://polona.pl/item/ludnosc-kaszubska-w-ubieglem-stuleciu-szkic-spoleczno-kulturalny,Njc4NjE4MDQ/6/#info:metadata Artikel Jana Kôrnowsczégò - Gryf. R. 3: 1911. Nr 3-5.
Archeologòwi Skansen "Zómkòwiszcze w Sopòce" je jinstitucją kùlturë. Jegò robota polégô na rozkoscérzanim kùlturë w kraju.
Chòczewò (pòl. "Choczewo") - to je kaszëbskô wies w gminie Chòczewò, w wejrowsczim krézu pòmòrsczégò wòjewództwa. Mô kòl 1400 mieszkeńców. Chòczewò je stolëcą gminy Chòczewò. Tu je pùblicznô bibloteka.
Jaromir - kaszëbszczé miono chłopsczégò ôrtu. Mòżlëwé zdrobnienié je Jaromirk.
Czerzenka – to béł przërëchtënk do rãcznégò czerznianiô masła.
Redło – nôrzãdzé, chtërno brëkòwelë czedës gbùrze np. do robieniô régów w bùlwach.
Czwikła ("Beta vulgaris" ssp. "vulgaris" convar. "crassa" var. Alef. "conditiva" Alef.) - to je zort rąkli.
Martwé Mòrze MM w j. Hebrajsczim "Yam HaMelah" je ok. 65 km dłudżé i do 18 km szeroczi. Wòdë kòżdégò rokù je ò métr mnié, chòc każdégò dnia wpłëwô do niegò kòl 4 mln ton słodczi wòdë. wiéchrzëzna 1027 km² głãbòkòsc max. 377 m òbjãtosc 111 km³ wëmiarë 75,95 × 4,5-16 km Geografiô. Je to jezoro jaczé nalôżô sã na grańcë Izraela i Jordanii. Leżi tak niskò (wiãcy jak 400 m niżi rówiznë mòrza, a w nôgłãbszim placu òbniżô sã ò nastãpné 400 m). Fauna i flora. Zasolenié je tak wiôldżé, że òkróm niejednëch bakteriów ni ma w nim zëcégò. Jednak ùczałi òdkrëlë 11 gatënkòw baktrié, jaczim je belno w słonym strzodowiskù. W wòdze je 20 razy wiãcy bromù, 15 razy wiãcy magnézu i 10 razy wiãcy jodu niż wòda mòrskô. Dlôte, że mómë tam depresjã, lëft mô 10% wiãcy tlenu i je czëstszi òd jinëch môlów, bò ni mô tam miast i przerobinów. Zastosowônié. Wódë Miartwégò Mòrza są téż znóné z tegò, że lékùją rozmajité chòroscë skórë. Na pielgrzimkòwëch stegnach je to czãsto môl òdetchnieniô.
Prowansjô (fr. "Provence", łac. "Provincia Nostra") - to je historëcznô krôjna nad Westrzódzemnym Mòrzã we Francji.
Cecenowò to je stôrô wies kaszëbskô w pòmòrsczim wòjewództwie, w stołpsczim krézu, w gminie Główczëce. Tu bëlë zjinaczony jãzëkòwò i kùlturowò Kaszëbi - Kabôtkòwie. Òni w parafiach: Cecenowò i Główczëce gôdalë gwarą kabôcką. 
Kawa to napitk zrobiony z pôlonych zôrnów kawowca. Je jedną z wôżnych smaczników na swiece òd 340 lat i przednym zdrojem kofejinë. Kawa dzejô pòbudzającô i pòkrzésô, przërëchlewô przemianô materii i zwiékszó mëslenié. Pòchòdzy z Etiopii. W Europie pòjawiła sã òko XVI wiekù. Skądk pòchòdzy pòzwa? Pòzwa kawë pòchodô òd arabsczégò słowa quahwah co òznoczô wino. Dokładno etymologiô kawë nie je znónô. Przëjimô sã, że pòzwa wëprowôdzô znónégò regionu Kaffa w Etiopii. Dwa nôwikszi kraje, w chternych uprôwiô sã kawa to Brazyliô i Wietnam. Trzecy môl zajimô Kolumbiô. Do Pòlsczi kawa dotarła pôd kùnc XVII wiekù òd Turków. Lubòtnikama kawë był Jón III Sobiesczi i Bohdan Chmielnicczi. Kawa zrobiła sã popùlarnô na przełómie XVII i XVIII w. Móda na picé kawë ògarnô Gduńsk, gdze pówstałé pierwszi kawnice zwóny kafehanzami. Pòtemu rozszérzëła sã na cały krôj. = Órtë kawë = Na swiece znónych je 500 ôrtów i 6000 òtmianów. Do wërobu kawë ùżiwô sã 4 ótmianë, nôbarżi znóny to : Coffea Arabica i Coffea Robusta. Kawa dostãpnô je w postacejô: kawë w zôrnach rozpusceniowô kawa liofilizowanô kawa Caffe Latte Caffe Correto Caffe Mocca Cappucino Espresso Irish Coffe Kawa z mlékã Czôrnô Kawa Przepisy. dobre kawë "cëtat"
Pùma ("Puma concolor" L.) - to je susk z rodzëznë kòtowatëch.
Eùropejsczi skòwrónk ("Larix decidua" Mill.) – to je jiglënowé drzéwiā z rodzëznë sosnowatëch ("Pinaceae"). Na Kaszëbach gò czasã sadzëlë razã z chójkama - miészóne bòrë. 
Zwëczajny mòrénk ("Coregonus lavaretus") - to je rëba z rodzëznë łososowatëch ("Salmonidae"). Òna żëje np. w jezorze Łebskò.
Krëk ("Corvus corax") — wiôldżi ptôch z rodzëznë krëkòwatëch ("Corvidae"). Czedës na Kaszëbach bëło jich baro mało, a terô placama je krëków dosc wiele. Rozmajitoscë. W Psalmie 147:9 je napisóne m. jin. ò krëkù: Òn bëdłu dôwô żercé, pizglãtóm krëka to, ò co wòłają. 
Wenezuelskô abò Wenezuelô (szp: "República Bolivariana de Venezuela") je państwã w Pôłniowi Americe. Stolëca i nôwikszi gard to Caracas. W Caracas ùrodzył sã Simón Bolívar, "El Libertador", stolemni jenerôł i pôłniowò-amerikańsczi bòhater, od chtërnégò mô miono wenezuelsczi dëtk, bolivar. W Wenezueli żëją kapibarë.
Jón Piépka (pòlsczi pisënk: "Jan Piepka"; ùr. 8 gromicznika 1926 rokù w Łebnie – ùm. 8 strëmiannika 2001 rokù) - pisôł wiérztë, pòwiôstczi i dokôzë na binã. Jak wiele kaszëbsczi młodzëznë mùszôł przeńc przez "Wehrmacht". Jegò autorstwa są dialodżi do filmù "Kaszëbë" Òn mieszkôł m.jin. w Kòscérznie. Staszków Jan to béł jegò pseudonim. Stojedna chwilka [słowo wstępne i słowniczek Leon Roppel] ; okładka i strona tyt. Janina Rybicka ; ozdobniki Felicja Wittbrodt. - Gdynia : Wydaw. Morskie, 1961 Kamiszczi /wybór wierszy Stanisław Pestka ; oprac. graf. Witold Bobrowski ; weryfikacja pisowni Jerzy Treder. - Gdańsk : Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie, 1983 Mòja kòtka, mój kòt [wiersze dla dzieci] / wybór Stanisław Pestka ; weryfikacja pisowni kaszubskiej Jerzy Treder. oprac. graf. Witold Bobrowski. - Gdańsk : Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie. Oddział Miejski w Gdańsku, 1983
Johann Wolfgang von Goethe – miemiecczi pòeta przełomù XVIII i XIX wiekù i jedén z nôbarżi znaczących w skali swiatowi, dramaturg, prozaik, ùczony, politik. W tradycji pòlsczi bywa mëlnie wiązany z romantyzmem, chòc w istoce bëł współtwórcą i jednym z głównëch (òbòk Fryderyka Schiller przedstawicelã esteticzi klasyczné (klasyka weimarskô ). Béł również mëslicelém i ùczonym, znawcą wielu dziedzin wiedzë oraz sztuczé. Studia prawniczé kończył w Lëpskù i Strasburgu. W 1775 Goethe osadł w WeimarWeimarze w chternym mieszkôł do kuńca żecu. Pełnił różné funkcje na dworze księca sasko- weimarsczcego, dochodząc do randżi prezydénta Izby Finansów. W 1782 został nobilitowany. Od roku 1791 do 1817 kierował teatrém oraz wszestczima instytucjama oswiatowo-kulturalnymi ksiãstwa. W 1786 roku wyjechał na dwa lata do Włoch, co wywarło dużi wpływ na jego twórczosc. Najbliższa przyjazń łączyła go z Fryderykiem Schillerem. Zmarł w Weimarze, w całkowitym òsamotnieniu, pò śmierci żony i jedynégo syna. Ostatnié słowa, chterné wëpowiedzôł przed śmiercą, brzmiałé : „Wiãci swiatła”[1]. Pòchodzenie i òkres młodzeńczy (1749-1765). òjc Goethegò, Johann Gaspar Goethe (ur. 1710, zm. 1782) żëł ze swòją rodzeną w przestronnym bùdinkù we Frankfurce przë sztrase Großer Hirschgraben. Jakò rentier pielęgnowôł różné zainteresowania, do chternëch należałë m.in. kòlekcjonowanie naturaliów i òbrazów. Matinka Goethégò, Catharina Elisabeth (ur. 1731, zm. 1808) z dodóm Textor, staré rodzëne razã fascynowôł gò na nowò. Pózni pisôł, że "marzy, b"ë "s"ã "znajdowac jednoczesnie p"ò"sród" ò"czarowywan"ë"ch i czarodzei". Pòdczas òkupacji Frankfurtu przez wòjska francusczi w 1759 czãsto òdwiedzôł teatr francusczi w Junghòfie. W 1763 dané mu bëło wësłuchac koncertù 7-letniégò wówczas Mozarta. W wiekù 14 lat starôł sã ò członkòstwo w cnotliwym "Towarz"ë"stwie Arkadyjsczim prz"ë "Phylandrii" ("Arkadische Gesellschaft zu Phylandria"), òstôł jednak òdrzucony z powodu swòich ekscesów. W wiekù15 lat flirtował z kelnerką, chternã późni nazywôł Gretchen, i znalôzł sã w pòdejrzanëch krãgach. ùciszono skandal, a Goethe ùcekł sã do chòrobë. 30 stremiannika1765 òpuscił na pòlecenie swoégò òjca Frankfurt, bë w Lipskù pòdjąc studia prawniczé. patrycjuszy, córka dzékana radë adwokacczi w wiekù 17 lat pòslubiała wówczas 38-letniégò radcã Goethégò. Nie òtrzimała w dzeciństwie żôdnégò wëkształceniô, jednak stała sã sławnô, dzãkia swemù żëczliwemù ùspòspòbieniu. Z wëjątkiem sostrë Cornelii Friederiki Christiany ( ùr. 7 gòdnika 1750) rodzéństwò Goethégò zmarło wczesnie. W 1758 Goethe zachòrowôł na òspã. Edukacijã, na chtërnã składałë sã wszëstczi pòwszechné w tamtëch czasach przedmiotë i parã jãzëków òbcëch (łacena, greka, francusczi, anielsczi, hebrajsczi), zdobëł za pòsrednictwém òjca i priwatnëch szkólnëch. Edukacija ta òbejmòwała również taczi descyplenë jak tuńc, jazdã kònną i szermierkã (w tamtëch krãgach należałë òne do kanonu edukacyjnégò). Bëł raczei wzorowém ùczniém aniżeli zawadiaką – ùczëł sã z łatwoscą, jażle dôwało sã ùpùst jégò żëwi duszë. Długòtrwałą òdrazã do historii spòwòdowała stojąca w bibliotece òjca wielotomòwô historia papiestwa. Pózni Goethe òkreślał historiã mianém "bezładn"é "mieszanin"ë "omyłek i przem"ò"c"ë. Wielkã przëjemnosc sprawiało mù rësowanie, mùzëka natomiast nie należała do jégò ùlubionëch dyscyplin. Wczesnie zainteresowôł sã żywo literaturą, przë czim pòczątkòwò skupił swòją ùwagã na Friedrichù Gottliebie Klopstocku i Hëmerze. Czedë Goethe bëł małim knôpim, zapòznano gò z teatrém: w domù rodzrnnym wëstawiano co rok teatr pupków, chtërny za kôżdym razã fascynowôł gò na nowò. Pózni pisôł, że "marzy, b"ë "s"ã "znajdowac jednoczesnie p"ò"sród" ò"czarowywan"ë"ch i czarodzei". Pòdczas òkupacji Frankfurtu przez wòjska francusczi w 1759 czãsto òdwiedzôł teatr francusczi w Junghòfie. W 1763 dané mu bëło wësłuchac koncertù 7-letniégò wówczas Mozarta|Mozart. W wiekù 14 lat starôł sã ò członkòstwo w cnotliwym "Towarz"ë"stwie Arkadyjsczim prz"ë "Phylandrii" ("Arkadische Gesellschaft zu Phylandria"), òstôł jednak òdrzucony z powodu swòich ekscesów. W wiekù15 lat flirtował z kelnerką, chternã późni nazywôł Gretchen, i znalôzł sã w pòdejrzanëch krãgach. ùciszono skandal, a Goethe ùcekł sã do chòrobë. 30 stremiannika1765 òpuscił na pòlecenie swoégò òjca Frankfurt[[, bë w Lipskù pòdjąc studia prawniczé. M. Ursel, „Więcej światła”. O ostatnich słowach wielkich romantyków polskich, [w:] Problemy współczesnej tanatologii. Medycyna – antropologia kultury – humanistyka, t. 6, pod red. J. Kolbuszewskiego, [[Wrocław]] 2002, s. 301–307. Corona Corona jako Ifigenia (niem.). [dostęp 2008-10-31]. Goethes Werke cz. IV. t. 1–50, Weimar 1887–1912, s.224n. 9/2834 List do Johanna Gottfrieda und Caroliny Herder; 9/2835 List do Christiana Gottloba Voigt. Maszyna parowa w Tarnowskich Górach. Wpis Goethego do księgi pamiątkowej kopalni "Fryderyk" w Tarnowskich Górach(niem.). Ryszard Bednarczyk: "Tarnogórski wiersz Goethego". Goethe w Krakowie i Wieliczce. Stanisław Krzyżanowski: "Goethe w Krakowie." w Rocznik Krakowski tom 13. (1911), s. 251–265. ohn Hennig: "Goethes Europakunde: Goethes Kenntnisse des nichtdeutschsprachigen Europas", Rodopi, 1987 ​[[Specjalna:Książki/9062036694|ISBN 90-6203-669-4]]​, 9789062036691. Goethe w Polsce str. 311. [[Kategòrëjô:Leteratura]]
Wãdzëbôczi (wczasniészô pózwa: Kòmpanijô Wãdzëbôków) – je mùzycznym karnã z Brus, jaczé graje kaszëbskòjãzëkòwégò rocka. „Wãdzëbôczi” zadebiutowëlë w 2001 rokù. Założcama karna bëlë Marek Rodzeń, Marek Kulesza, Karol Zakrzewski i Robert Krenski. W latach 2002-2007 z karnã wëstãpòwa (jakò wòkalëstka) spiéwôrka Damroka Kwidzyńskô. W 2010 karno wëdało platkã, dedikòwóną Janowi Karnowsczémù (pt. "Wãdzëbôczi Janowi Karnowsczémù"). Domôcô starna karna
Witebsk – gard na nordowim pòrénkù Biôłorusë, stolëca òbwodu. Wiéchrzëzna gardu skłôdô 124,538 km², lëdztwò 373 764 (stój na 1 lëpińca 2015). Gard leżi na pòrénkù witebsczégò òbwodu, nad rzeką Dwina. Czwiôrti pòdług wielënë mieszkańców gard w kraju, a drëdżi pòdług datë założeniô (starszi je leno Pòłock).
Eùropejskô Ùnijô je zrzeszą 27 eùropejsczich państwów. (skrodzena w pòlsczim jãzëkù: EÙ) - gòspòdarczo-pòliticzne sparłãczenié demokraticznéch państwów europejsczich pòwstałich 1 lëstopadnika 1993 rokù na mocë ugòdë z Maastricht. Òd 1 gromicznika 2020 rokù je to zrzëszenk 27 państwów. Jakno organizacëja midzënôrodnô funkcjonëje òd 1 gòdnika 2009 rokù. Pòczątkã pòwòjnowi jintegracji europejsczi bëło pòwstanié Europejsczi Wspólnotë Wãgla i Stalë. W 1958 r. pòwstała Europejskô Wspólnota Gòspòdarczô i to ji bezpòstrzédną nôstãpczënią je Europejskô Ùniô. Òd czasu weńscô w żëcé Traktatu Lësbòsczégò, tj. 1 gòdnika 2009, pòdstawą prawną funksnérowaniô je: Traktat ò Europejsczi Ùnii, Traktat ò funksnérowanim Europejsczi Ùnii. Wiôldżé znaczenié dlô ùnijnégò pòrządkù prawnégò mô téż Kôrta Prôw Pòdstawòwich. Traktat z Lizbonë dôwô mòżlëwòta przëjãcô przez EÙ Europejsczi Kónwencji Prôw Człowieka. Samò przëstąpienié do Kónwencji nie òznôczô bëcô członkã Ùnii w Radzëznie Europë. lëdztwò: 454.9 mln mieszkańców wiéchrzëzna: 3 976 952 km² Krajewô Wërobizna Brutto: 10 422 mld USD Krajewô Wërobizna Brutto na mieszkańca: 22 911 mld USD (PPP) Pòdôwczi. Himn Eùropejsczi Ùniji, "Òda do redotë", na kaszëbsczi przedolmaczëł Zbigniéw Jankòwsczi. Aùstrëjackô - (1995) Belgijskô - (1958) Bùlgarskô - (2007) Chòrwackô - (2013) Cyper - (2004) Czeskô - (2004) Dëńskô - (1973) Estóńskô - (2004) Fińskô - (1995) Frańcëskô - (1958) Greckô - (1981) Irlandëjô - (1973) Italskô - (1958) Lëtewskô - (2004) Luksembùrskô - (1958) Łotewskô - (2004) Madżarskô - (2004) Malta - (2004) Miemieckô - (1958) Néderlandzkô - (1958) Pòlskô - (2004) Pòrtugalskô - (1986) Rumùńskô - (2007) Słowackô - (2004) Sloweńskô - (2004) Szpańskô - (1986) Szwedzkô - (1995) Krôje Eùropejsczi Ùniji. Eùropejsczé stolëce: Brusel, Sztrasbùrg. Òd 1973 do 2020 rokù w Uniji bëła téż Wiôlgô Britanijô. Państwa-kandidatë do Eùropejsczi Ùniji: Tëreckô - niżódné negocjacëjé Jãzëczi Eùropejsczi Ùniji Eùropa Eùropejskô Radzëzna(pl) Eùropejskô Ùnijô m.jin. kaszëbsczi
Eùropa (gr. ë łac. "Europa", mòże bëc zrzeszëne z grecczim "europos", 'letkò ùnoszącë sã', abò òd asyrsczégò "ereb", co òznôczô 'zôpôd') je dzélã swiata (przez niechtërnech zwóny kòntinentã) na nordowi półkùglë planetë Zemia. Rozcëgò sã òd Atlantëcczégò Òceanu na zôpôdze do górów Ùral na pòrénkù razã z tima gòrama, téż òd Westrzódzemnegò Mòrza, Czôrnégò Mòrza ë òbniżeniô Kùmskò-Manëcczégò na pôłnim do Nordowégò Mòrza na nordze. Geògrafne pòdôwczi. Wiéchrzëzna Eùropë: 10 521 324 km2, (5,96 mln km2 z òstrowama, le bez eùropejsczégò dzélu Rusczi) Lëdztwò: kòl 584 mln (wôrtosc na ògle z 2002, bez eùropejsczégò dzélu Rusczi) Równoleżnikòwi rozskòczënk: 5600 km (79 gradów) Pôłnikòwi rozskòczënk: 4200 km (35 gradów) Długota strądôw: 38 tys. km Strzédna wiżô môlu: 340 m n.r.m. Nôwëższi wëszéńc w Eùropie: Mont Blanc (4807 m n.r.m.) Nôniższi môl w Eùropie: na strądze Kaspijsczégò Mòrza (-28 m p.r.m.) Nôdłëgszô rzéka w Eùropie: Wołga 3530 km Nôwiksze jezero w Eùropie: Ładoga 17700 km2 Strzédna gãscëzna lëdzy: 64 sztaturë/km2 Nôwiksze garde w Eùropie: Stambuł, London, Pariz, Mòskwa Nôdalszi grańcë Eùropë jakno dzélu swiata: na nordze - Òstrów Rudolfô w òstrowinié Zemii Franciszka Józefa na pôłnie - òstrów Gavdos na pòrénkù - Flissingsczi Retk na Nowi Zemi na zôpôdze - kamiznë kòle òstrowa Flores na Azorach Nôdalszi grańcë Eùropë jakno kòńtinentù: na nordze - retk Nordkinn (Norweskô) na pôłnie - retk Marroquí (Szpańskô) na pòrénkù - ùbiega Bajdaratë do Bajdaraccziej Hôwindżi (Ruskô) na zôpôdze - retk Roca (Pòrtugalskô) Nôwikszim krôjã w Eùropie je Ruskô. Razã z Azëją Eùropa je Eùrazëjã ë je jeji 1/5 wiéchrzëzne, nôbarżi pòłożoną na zôpôd ë je téż jeji nôwikszim pòłòstrowã. Òbôcze téż. Dostónczi Wikipediji tikającé Eùropë Lësta nôwikszëch gardów w Eùropie Lësta historëcznëch krôjów ë òbéńdów w Eùropie Lësta eùropejsczich państw Eùropejskô Ùnijô ë Jãzëczi Eùropejsczi Ùniji
Lynx je tekstowim przezérnikã dlô systemów Unix ë Windows, òsoblëwie zdatny w brëkòwanim na terminalach, stądka je òn baro widzałi w òkólim lëdzy slepich ë lëchò widzącëch. Grafika jakno ë ramë (an."frame") nie sã w nim widzóné. Przezérnik nen òstôł ùsadzony w 1992. rokù na Ùniwersitece w Kansas ë je òn do dzysô baro rozkòscérzony ë przënôléżi do przezérników z nôdłëgszą historëją rozwiju. https://lynx.invisible-island.net/ "Lynx Viewer", internetowô symùlatora Lynxa
Òkrãgłolëstny zwónk ("Campanula rotundifolia" L.) - to je roscëna z rodzëznë zwónkowatëch ("Campanulaceae" Juss.). Na Kaszëbach rosce dosc wiele òkrãgłolëstnëch zwónków.
Òbszcządzeniowô ksążeczka – to béł dokùmeńt, w chtërnym bëłaa rejestrowónô i pòcwierdzëwónô zebrónô na bankòwim rechùnkù dëtczanô rezerwa. W Pòlsce jich w 2020 rokù ju wierã ni ma. PKO
MediaWiki to soft-wôra Wikipedijë. Napisanô w PHP na licencëji GNU GPL, brëkùjącô do bazë dostónków nëkù MySQL. Domôcô starna ùdbë
Ubuntu to stôré afrikańsczé słowò jaczé òznôczô człowieczestwò dlô wszëtczich. https://wiki.ubuntu.com/KashubianTeam
1944 - W odwece za zastrzélënego Miemca w Szimbarkù, hitlerowcë pòmòrdowalë 10 nôleżniców Krëjamni Wòjskòwi Òrganizacëji "Kaszëbsczi Grif". 1945 - Òdemkłë po wòjnë sã Gduńskô Pòlitechnika, Łódzczi Uniwersytet, Łódzkô Pòlitechnika i Szląskô Politechnika. 1992 - Ibrahim Rugova ostał kòsowsczim prezydentem. 1993 - Eritrea dostawa samòstójnotë od Etiopiji. 1686 - Gabriel Fahrenheit, miemiecczi fizek, inżënër, ùsôdzca skali temperature Fahrenheita (ùm. 1736) 1743 - Jean-Paul Marat, francësczi rewolucjonësta (ùm. 1793) 1819 - Królewô Wiktoria Hanowerskô, królewô Wiôldżi Britaniji i czezerowo Indiëch (ùm. 1901) 1878 - Helena Mniszkówna, polskô runitka (zm. 1943) 1973 - Ruslana, ukrainsko spiéwôrka 1543 - Mikòłôj Kòpernik, wiôldżi pòlsczi astronom, matematik, ekonomista, wojskowi strateg, dolmacz (ùr. 1473) 1996 - Marek Rostworowsczi, polsczi historek kunsztu, muzeolog, politikorz, minister kultury i kunsztu (ùr. 1921) 2008 - Jens Rosing, grenlandsczi cechownik, runita, ùsôdzca grenlandscziego cechu nôrodnego (ùr. 1925)
Kwidzëno (pòl. "Kwidzyn"; miem. "Marienwerder") - krézewi gard w Pòmòrsczim wòjewództwie nad Liwą. Lëdztwò gardu: 38.849 (2014) Wiéchrzëzna gardu: 21,54 km2 Miona gardu w zdrojach. Jinsze miona gardu to téż: "*Kwedīns" (Górnowicz), "in Quedin" 1233, "de Quedina" 1235, "Insula Sancte Marie" 1236, "Quidin" 1251, "Marienwerder" 1336, "Margenwerder" 1340, "Merginwerder" 1340, "Merginwerdir" 1346, "Quedzyn alias Marienwerder" < 1454, "Qwedzyn" 1470, "Quidzin" 1513, "Quidzyn alias Marienwerder" 1517, "do Kwidzyna" 1565, "ku Kwidzyniu" 1565, "za Kwidzynem" 1565" "na Kwidzynie" 1565, "Quidzi?" 1612 (Langenes), "Kwidzyn" 1687, "Kvjdzéno" (Cenôwa); "Kwidzëno" (Ramułt) ; gw. "Kfjidz.in";  Commons:
Damk - jeden z 13 "Dëchów", jaczé stoją w gminie Lëniô na turistno-nôtërnym szlachù ò pòzwie "Pòczuj Kaszëbsczégò Dëcha". Òpisënk Aleksandra Labùdë. Kaszëbsczi lud je barzëczkò òbszcządny, je téż òbszcządny w słowie i gôdce, wiele mësli, a mało gôgô. Ale nie lëdô tëch, co nick nie gôdają, le wiedno damią i mùczą. Damk - je mërawim duchã tajemnotë i krëjamnotë. Barni i ògrôdzô damkùw, mùczków, samsonów i milczków, a do nich to nôleżą wszëtczé gùsła, ùroczi i czarzbë. Ten ôrt lëdzy nie jimô sã niżódny ùtcëwi robòtë, le brzątwi w czôrnëch mëslach i roji ò tajemnëch szëkach czarodzejnëch. Z teôrtnëch lëdzy lëglë sã pierwi gùslarze, czarzbóni i czarzbónczi, czarownicë i czarownice. Krëjamnô wiada przedërcha do naj czasów i jesz dzys dô ù nas lëdzy, co mògą ùroczëc i ùrok òdczënic, co pòd ògardzym Damka mògą różã i jiné bòląca zazegnac i procëmstawic sã rozmajitim chòtobóm i chëróm. Lëdze gôdalë : - "To je taczi damk, nick nie robi le dami." - "Damk ni eznaje smiéchù." - "Jak czarzbón dami i mùczi." - "Wëstrzegôj sã te damka! " Szlachòta. Damk stoji w Miłoszewie, kòl spòdleczni szkòłë.
Sigourney Weaver (ur. 8 pazdzérznika 1949) je amerikańską teatrownicą.
Szkòckô je historëczny krôj w Nordowi Eùropie. Dzél Wiôldżé Britaniji. Stolecznym miastã Szkòcczi je Edinbùrg. stoleczné miasto: Edinbùrg lëdztwò: 5 168 500 (2008) wiéchrzëzna: 78 772 km² Tak tej przëpôdô tu leno 66 lëdzy na 1 km². Przë tim 1,7 mln Szkòtów mieszkô w aglomeracje Glasgòw ë 0,5 mln w Edinbùrgù, to tak òglowò je to dosc pùsti krôj.
Mòrskô czidzëna ("Zostera marina" L.) – to je wielelatnô roscëna z rodzëznë czidzënowatëch. Òna jesz wierã rosce m.jin. na Kaszëbach w mòrsczi wòdze ë tu je òbjimniãti ùrzãdową òchrónią. Zróżnicowanie florystyczne zachodniego obrzeża Zatoki Puckiej (północna Polska) s. 14 "Zostera marina"
Boa dłôwnica ("Boa constrictor") – to je ôrt gadzënë z rodzëznë dłôwiôrzów. Òna nie je niebezpiecznô dlô lëdzy. Òna żëje np. w Pôłniowi Americe i je chrónionô.
Kaszëbë abò Kaszëbskô (pòl. "Kaszuby", łac. "Cassubia", miem. "Kaschubei" abò "Kaschubien") - òbénda nad sztrądã Bôłtu, part Pòmòrsczi dze żëją Kaszëbi (aùtochtoniczny Pòmòrzanie). Greńce Kaszëbsczi. Wëznaczenié greńców Kaszëbsczi je dosc problematiczną rzeczą, bò w ùszłoce Kaszëbskô nie bëła nigdë òbéńdą òkresloną administracyjno (w procëmnoce np. do Zôpadny czë Pòrénkòwi Pòmòrsczi). Drãgòscë dodôwô fakt, że greńce òbéndë zwóny "Kaszëbskô" przesëwałë sã w cygù stalatów na pòrénk. Czej w 1238 r. miono krôjnë "Cassubia" pòjawiło sã pierszi rôz w dokùmeńtach, òbjima òna dzél Zôpadny Pòmòrsczi. W tich czasach Słowianie z Pòrénkòwi Pòmòrsczi definitiwno nie mianowelë sã "Kaszëbama". Wespólnym mionã Nadbôłtowëch Słowianów midzë Wisłą a Òdrą bëło "Pòmòrzanie". Gerard Labùda (1991) napisôł równak, że na Pòmòrzu utwòrzëło są le jedno miono dlô zemi i lëdzy – Kaszëbë, "Kaszuby". Ten autor pisze téż, że na pòrénk wãdrowa dësza kaszëbiznë (jãzëk i zwëk), a nie kaszëbsczi lëdze, chòc tak niejedni to zmiłkòwò òpisywają. W 1880 rokù Wejrowò bëło ùznóny za stolëcã Kaszëbsczi Zemi. Dejade dzysô to prawie dzél Pòrénkòwi Pòmòrsczi je nôczãscy mianowóny "Kaszëbskô", sztërkama no miono je téż rozcygóné na pòrénkòwé zemie Zôpadny Pòmòrsczi (òkòlé Bëtowa, Lãbòrga, Lebë). Dosc pòpùlarnym pòzdrzatkã je sfòrmùłowanié, że: "Kaszëbskô je tam, dze mieszkają (w grëpie) Kaszëbi". Próbë wëznaczeniô greńców Kaszëbsczi dokònôł Jan Mòrdawsczi w prôcë: "Geògrafia dzysészëch Kaszëbów" (1999). Do Kaszëbsczi zarechòwôł òn zemie, we chtërnëch wedle badérowaniów socjologów przënômni 1/3 lëdztwa są òsobë czëjącé sã Kaszëbama, abò dze mieszkô zacht wielëna Kaszëbów (je to przëtrôfk w trzech gardach: w Gduńskù, Gdini ë Sopòtach). Wedle taczich kriteriów teritorium Kaszëbsczi òbjimô wiéchrzëznã kòl 6 200 km2 w gminach pòmòrsczégò wòjewództwa, a òsoblëwò: Pùcczi kréz: 1. Gard Hél, 2. Gard Jastarniô, 3. Gard Pùck, 4. Gard Wiôlgô Wies, 5. Gmina Kòsôkòwò, 6. Gmina Krokòwa, 7. Gmina Pùck. Wejrowsczi kréz: 1. Gard Réda, 2. Gard Rëmiô, 3. Gard Wejrowò, 4. Gmina Chòczewò - part, 5. Gmina Gniewino, 6. Gmina Lëniô, 7. Gmina Lëzëno, 8. Gmina Łãczëce, 9. Gmina Szëmôłd, 10. Gmina Wejrowò. Lãbòrsczi kréz - part: 1. Gmina Céwice - part. 2.Nowô Wies 3. Gmina Wickò 4. Gmina Łeba Bëtowsczi kréz - part: 1. Gard Bëtowò ë Gmina Bëtowò, 2. Gmina Czôrnô Dãbrówka, 3. Gmina Lëpnica, 4. Gmina Parchòwò, 5. Gmina Tëchòmié. Kartësczi kréz: 1.Gard Kartuzë ë Gmina Kartuzë, 2.Gard Żukòwò ë Gmina Żukòwò, 3. Gmina Chmielno, 4. Gmina Przedkòwò, 5.Gmina Sëlëczëno, 6. Gmina Srôkòjce, 7.Gmina Somònino. Kòscérsczi kréz: 1. Gard Kòscérzëna , 2. Gmina Kòscérzëna, 3. Gmina Dzemiónë, 4. Gmina Kôrsëno - part, 5. Gmina Lëpùsz, 6. Gmina Nowô Karczma - part Chònicczi kréz - part: 1. Gard Brusë ë Gmina Brusë , 2. Gmina Chònice - nordowi part, 3. Gmina Kònarzënë. Człëchòwsczi kréz - part: 1. Gmina Przechlewò - part. Gard Gduńsk, Gard Gdiniô, Gard Sopòt Pòlemikã móże rodzëc sprawa teroczasnégò teritorialnégò òbjimù Kaszëbów. Òstało przëjãté, że: drëżéń Kaszëbów robi na òbéńda Pòmòrzô, na chtërny na co dzéń, w miészim abò wikszim stãpniu, pòtrzebòwóny je kaszëbsczi jãzëk; za Kaszëbë je przëjãtô òbéńda, na jaczi lëdze rechùjącé sã do ti spòlëznë robią przënômni trzecy dzél môlowégò lëdztwa i ten, dze nimò niewiôldżégò procenta w òbrëmienim dónégò zalëdzeniô wielota Kaszëbów je wiôlgô (np. we Gduńsku i Sopòce); No slédné kriterium pòzwòli, mòżebno, przesënąc greńce teroczasnëch Kaszëbów na zôchód, jakò że są znaczi, że w stronach pod Słëpskiem procent Kaszëbów i swiąda kaszëbskòscë nëch terenów je znaczącô. Pòdzélënk Kaszëbsczi na regionë. Bënë dzysdniowi Kaszëbsczi je mòżlëwé wëapartnic 5 kùlturno-jãzëkòwëch regionów: 1. Norda - tradicyjnô òbéńda nordowòkaszëbsczich dialektów (krézë: pùcczi, wejrowsczi,lãbòrsczi) 2. Westrzódk - tradicyjnô òbéńda westrzédnokaszëbsczich dialektów (Kartësczi kréz) 3. Pôłnié - tradicëjnô òbéńda pôłniowòkaszëbsczich dialektów (dzélowò krézë: kòscersczi, chònicczi, tëchòlsczi) 4. Zôpôd - òbéńda chtërnô przed II Swiatową Wòjną słëcha do Miemiecczi, a pò ny òsta przëznónô Pòlsczi Lëdowi Repùblice. Kaszëbi nie są tam procentowò tak trójną miészëzną jak na Nordze, Westrzódkù ë Pôłnim (dzélowò kréze: Lãbòrg, Bëtowò) 5. Trzëgard - aglomeracëjô Gduńska (historicznô stolëca Kaszëbów), Gdini ë Sopòtu. Jesz na zôczątkù XX-gò stolatégò jistniałë tam aùtochtoniczné dialektë kaszëbsczé: nordowòpòrénkòwé- wiôlgòkacczi, witomińsczi, sopòcczi; ë pôłniowòpòrénkòwé: òlëwsczi, brzezënsczi, matarnsczi. Dzysô w Trzëgardze Kaszëbi są nôwikszą etniczną miészëzną, chòc jãzëkòwò w zacht wikszoscë spòlaszałą. Ekònomijô. Nôwicy lëdzy robi w sferze ùsłëgów. Wôżnéma wietwiama gòspòdarzënkù Kaszëb są: turistika, mòrskô industrëjô (òkrãtownie ë pòrtë),bùdowizna, rëbaczenié ë gbùrzëzna. Kaszëbi są téż bëlnyma stolôrzama i piekôrzama. Turistika rozwijô sã nad sztrądã Bôłtu, ale wiele turistów przëcygają téż pòjezérza i niechtërné gardë, np. Gduńsk. Do nôbarżi znónëch kùrortów ë wëpòczinkòwëch môlowòsców słëchają: Chmielno, Jastarniô, Leba i Sopòt. Niejedné rastauracëje, karczmë i gòscyńce pòdôwają dlô wanożników kaszëbsczé smaczczi: wãgòrzową zupã, czarwinã, plińce i jin. Mòże liczëc, że w przińdnëch latach wczasowëch chëczów ë agrokwatérów bãdze na Kaszëbach wicy. Stón i òchróniô òkrãżégò. Jesz na zôczątkù lat dzewiãcdzesątych XX wiekù, z wëszłotë dzejnotë człowieka, na mòcno zagòspòdarzonëch òbéńdach Kaszëbów i przëlégłégò do nich Bôłtu bëłë w niebezpiekù wszëtczé dzélëczi òkrążégò, a òsoblëwò: hidrosfera, atmòsfera, wiérzk zemi, roscënizna i zwiérzãcy swiat. W wszelejaczich zakładach i chëczowëch gòspòdarztwach pòwstôwało wiele jindustriowégò i kòmùnalnégò sztokù, z chtërnégò znaczny dzél nie béł òbczëszcziwóné. Szkòdzało ùżëwanié w gbùrzenim wiôldzich miôrków szutów ë pestëcydów, ale téż z wëszłotë niegwôscëwégò zabezpieczeniô kòmùnalnégò i jindustriowégò sztokù doszło do tegò, że baro lëchi béł sanitarny stón rzéków, jezór a stëdni. W Stãgłi Wisle wszëtczé pòbiéróné próbczi wòdë bëłë za klasą czëstoscë fizykòchemiczné, a w 57% biologòwi. Mòcno zaczapóné bëłë: Reduniô a Wisła (Zgniłô Wisła), chtërné dotëgòwałë kòl 7000 hm³ sztokù na rok (100% wòdów III klasë czëstoscë fizykòchemiczné i 100% wòdów pòzaklasowëch biologòwò), a z jezór – Grabòwsczé, Karczemné, Klôsztórné, Garczin, Tëchómsczé i jinszi. Sanitarny stón wòdë pòbiéróné przez lëdztwò z wòdoprowôdników i ze stëdniów béł co sztërk lëchi. Stëdnie pùbliczné bëłë zaczapóné jaż w 80%. Trójmiescé, w chtërnym mieszkô wicy jak 750 000 lëdzy i mòcno rozwity je jindustrëjô, brëkùje baro wiele wòdë. Dłudżi czas bez ògrańczeniów bëłë wëzwëskiwónë pòdzémné wòdë. Przez przezmiarã eksploatacëji bëłë òne w znacznym gradze pòwëbieróné. Narëszonô bëła równowôga hidrologòwô. Pòd Gduńskã i jegò òkòlém zrobił sã głãbòczi dół òbniżëniowi ò wiéchrzëznie bez mała 300 km². Wòdë rzéków, chtërné mają wiele związków chemicznëch i w wiele za môłym gradze biologòwò òbczëszczoné kòmùnalné sztok, docérają do mòrza. Przez to òstała mòcno zatrëtô Gduńskô Hôwinga. Wiôldżi kwantum bakcylów glótowëch,chtërné ùnôszłë sã w wòdze ùniemòżniwało branié kąpiélë. We Władisławòwie – w czerënkù pôłniowò-pòrénszim òd pòrtu, w Nowim Pòrce i w Gdini Òrłowie òd 64% do 92% pòbiérónëch próbków wòdë bëło za klasą abò w III klasë czëstoscë. Wiele kąpielëszczów mùszało bëc zamkłé. Tak bëło kòl Bôłtu w lëpińcu 2018 r. Òrganicznô materëjô a téż azot i fòsfór docérają do mòrza za pòstrzédzëzną rzéków. Ta rzôdzëzna, a téż wlewë òceanicznëch wòdów do Bôłtu i zmianë temperaturë wòdë prowadzą do periodnégò spôdaniégò abò rostu biomasë roscënów i zwiérzãtów w Gduńsczi Hôwindze i w ji sąsedztwie. W ùbògaconëch przez azot i fòsfór mòrzczich wòdach òsoblewò mòcno rozwijô sã planktón. Przez to na zôczątkù rosce kwantum òrganizmów, chtërné nim sã żëwią. Równak z czasã planktón sã tak rozrodzywô, że rëbë i jiné zwiérzãta nie są w sztãdze gò w całosce skònsumòwac. Nieżëwi planktón, chtëren òpôdô, przez dëgòwanié bakcylów rozkłôdô sã. Przez tã rzôdzëznã zmiésziwô sã kwantum krzisenia, a na dnie zjawiwô sã sarkòwòdzyk, chtëren trëje i wiele ôrtów rëbów mô ùniemòżlëwioné rozrodzywanié sã, a w skrôwnëch wëpôdkach to prowadzy do jich smiercy. Znaczny òbéńda Gduńsczi Głãbi bëła fùl sarkòwòdzyka. Na skùtk tich procesów w latach sédemdzesątëch i òsemdzesątëch nôwikszi zmianë nastałë w Pùcczi Hôwindze, nôsnôdszi i nôbarżi pòdajny na cësk zgnojeniów òbéńdze Gduńsczi Hôwindżi. Pùcczi kréz mô przë tim wësoczi wskôzywôcz zachòrzeniô lëdzy na reka. W Pùcczi Hôwindze nazebrało sã wiele trëjącëch związków to i jidealny czedës nierzchòwiszczé dlô wiele ôrtów rëbów stracëło swòją wôżnotã. Prawie ju nie bëło lasfòra, brzónë, wãgòrza abò łososa. Ù wiele rëbów bëło widzec znanczi chòrobów, do chtërnëch doprowadzało biwanié w zgnojonym òkrãżém. Wiôldzim zagrożeniém dlô mòrzczich wodów są wëcéczi sërégò òléju. Przëmiérno – 1 tona sërégò òléju pòòkriwô cenką légą wiéchrzëznã 12 km². Temù też nie dzëwi nas chùtkô jinterwencëjô przënôléżnëch mòrzczich służbów w wëpôdkù, wezmë na to awarëji przërëchtënków w bazé rzôdczëch òpôłów abò karëwôrtnégò zdrzëcaniô przez niejedné òkrãtë balastowëch wodów, w chtërnëch są resztczi sërégò òléju. W zurbanizowani conie gduńsczi krôjnë baro mòcno bëła zatrëtô atmòsféra. Przëłoziwałë sã do te wielny wërobné zakładë, a téż chëczowé gòspòdarztwa i tërlëkòwô rësznota. W pôrãdzesąt òsoblëwò ùprzikrzonëch dlô òkrążégò zakładach („Sarkòpòl”, rafinerëjô, elektrocepłowniô, cëkrowniô i jiné) pòwstôwało 264 000 ton parzënów i 59 000 ton gazowëch zaczapaniów na rok. Jindustria, gbùrzenié, transpòrt i jiné partë gòspòdarzënkù, a téż chëczowé gòspòdarztwa są pòczątkiem rozmaitégò szlachù òdpôdków, chtërné zgromadzoné w wëznaczonëch placach zajimają wiedno wikszi rëmie, a to przëłożiwô sã do degradacëji wiéchrzëznë zemi. Samé leno jindustriowé òdpôdczi, jak np. fòsfògipsë, sëpny pòpiołë ë szlaczi z energeticzi i cepłownictwa a téż mineralné parzënë nazebróné w wòjewództwie do 2003 rokù, wôżą przeszło 21 mln ton, a pòòkrëłë òbéńdã kòl 2,6 km². Są stolemné òlérë z nalézeniém placów na wësëpiska smieców, bò na nich mòże żëc np. szpańsczi slënik. Té wësëpiska,chtërné jistnieją, są ju wnetka czësto wëzwëskóné, a na ùmôlowanié nowëch nié ma zgòdë lëdztwa, chtërno mieszkô w sąsedztwie bédowónëch môlów. Degradacëji òkrążégò, chtërna robi pòkroczi człowiek nie przëzérô sã pasywno, le podjimô corôz barzi skùtkòwné kroczi sparłãczoné z jegò óchrónią. Jinwesticjowé wëdôwczi na óchróniã òkrążégò i gòspòdarzënk wòdny pòstãpno rosną. Np. w 2005 rokù w całim pòmòrzczim wòjewództwie wëniosłë òglowò 2 329 mln zł, przë tim na óchróniã wiodra bëło przeznaczoné 34,2 mln zł, na sztokòwi gòspòdarzënk i óchróniô wòdów 1 624 mln zł,na gòspòdarzënk òdpôdkama, òchróniô i doprowadzenié wôrtnotë ùżëtny zemiów jak bëło przódë, a téż pòdzemnëch a wiéchrzëznowëch wòdów 27,7 mln zł, na wòdny gòspòdarzënk 50,6 mln zł. W latach 1990–2005 bëło rëszoné abò rozbùdwóné pôrãdzesąt kòmùnalnëch i jindustriowëch òbczëszczalniów sztokù. Jedna z nôwikszëch òbczëszczalniów – w Dãbògòrzim – zbiérô sztok z òbéńdë, na chtërné mieszkô kòl 400 000 lëdzy (z Gdini, Sopòtu, Rëmi, Rédë, Wejerowa). Òbczëszczalniô w Swôrzewie zbiérô i òbczëszcziwô sztok z Pùcka, Wiôldżi Wsë i całégò Hélsczégò Półòstrowa. Pòdług Jana Mòrdawsczégò (1999) òbéńda Kaszëbów je mało zatrëtô, òkòma przëmiérzno tamsamnëma jezorama i môlama, jak téż niechtërnëma kawałkama rzéków. Pòmôgô to rozwicu turisticzi. Bôczënk przërzesziwô sã tu do òchrónë przërodnégò òkrãżégò. Wërazã tegò je założenié parków i rezerwatów, ùznanié niechtërnëch òbiektów żëwy i miartwy przërodë za pamiątczi przërodë. Na Kaszëbach je cziledzesąt rezerwatów. Bliskò 1000 òbiektów pònazwóno mionama pamiątków przërodë (pòjedińczé drzewa, karna drzéw, aleje, eraticzi i jiné). Witołd Bòbrowsczi - runita Andrzej Bronk - filozófa z KUL Jerzi Łisk - pòéta, mùzykańt i spiéwôk Klemens Bronk - pòlitikôrz, zakłôdôrz TOW Gryf Kaszubski /Gryf Pomorski Arnold Chrapkowszczi - ksądz, generał Paulinów Kònstantin Dominik - biskùp Günter Grass - runita Sylwia Gruchała - florecëstka Józef Jankòwsczi - ksądz, błogòsławiony Kòscoła rzimskòkatolëcczégò Thomas Kantzow - runita, dzejopisôrz Benedikt Karczewsczi - chemik, doktor jinżinéra Kazimierz Klawiter - pòlitikôrz Ryszard Krauze - biznesman Gerard Labùda - dzejownik Czesław Lang - kòłownik Aleksander Majkòwsczi - runita, dzejopisôrz Marian Majkòwsczi - architekta, runita Maciej Miecznikowski - spiewôk Rafał Mohr - aktór Paul Nipkow - wënalôzôrz Roman Paszke - żéglôrz Janusz Reiter - diplomata Józef Rogala Wybicki - ùsôdzca słowów "Mazurka Dąbrowskiego" (pòlsczégò nôrodnégò himna) Jarosław Selin - pòlitikôrz Danuta Stenka - aktorka Abdón Strëszôk - profesor weterinaryjnëch nôùków Bruno Synak - socjologa, profesor Władisłôw Szulëst - ksądz, dzejopisôrz Donald Tusk - pòlitikôrz Edmund Wnuk-Lipiński - socjologa Andrzéj Wrońsczi - biôtkôrz Bernard Zëchta (
Temida ("Θέμις") je bòżëną sprawiedlëwòtë z Grecczi.
Stobur (pòl. "Jezioro Stoborowe") - to je jezoro ò wiéchrzëznie 0,035 km² w gminie Wejrowò.
Psy jãzëczk ("Plantago maior" L.) - to je wielelatnô roscëna z rodzëznë przëdróżnikòwatëch. Tegò zelégò Kaszëbi ùżiwają do léczeniô, swiéży lëst mòże przëłożëc na môłą renã. 
Schnitzelbank (znónô czãsto pòd pòzwą Hobelbank) – je to niemieckô spiéwnô wëliczónka (jigra), czãsto jimprowizowónô, jaką spiéwô sã wskazëjącë na planszë (téż tôflë, kòle, szorëmie) rozmajité òbrôzczi. Znónëch je wiele wersjów ny jigrë, jakô rozkòscérzëła sã òd zôczątkù XIX sta. w wiela eùropejsczich krajach. "Schnitzelbank" spiéwóny béł pò jarmôrkach, gòspòdach, wieselach, òbczas pòlterabentów czë roczëznów. Są wersje dlô starszich (z eroticznym pòdtekstã) jak i dlô dzecy (na sztôłt rebùsów). Nie je brëk téż satiricznëch wersjów, jaczé tikają sã spòlëznowëch a pòliticznëch sprawów. Wëliczónka Schnitzelbank czãsto zaczinô sã òd słowów "Das ist kurz und das ist lang" ("To je krótczé, to je dłudżé"). W wiela wersjach kòżdô sztrofka przeriwónô je refrenã: "O, du schöne, o, du schöne, O, du schöne Schnitzelbank" ("Jakô pësznô, jakô pësznô, jakô pësznô szlizbanka"). Słowò "Schnitzelbank" mòże bëc dowòlno zmieniwóné, np.: "Hobelbank" (stolarczi stół), "Knoblauchwurst" (czosnikòwô wòrzta), "Paraplü" (szorëm), "Wagenrad" (kòło), "Gartenhaus" (ògardnica). W Belgie i Hòlandie na piesniô znónô je nôczãsczi pòd pòd pòzwą "Snijdersbank", we Frizje jakno "Sniselbank", a w skandinawsczich krajach "En kort en lang". W pòł. XIX sta. emigrańce z Niemców rozkòscérzëlë piesniã "Schnitzelbak" w Zjednónëch Stanach Americzi. Pòwstało tã wiele rozmajitëch wersjów, chãtno wëzwëskiwónëch w reklamie piwa, a téż wariacjów – jedną z nich pt. "Must Be Santa" spiéwô Bòb Dilan. Schnitzelbank dôł téż zôczątk szlachòwnym spiéwónkòm w jinszich jãzëkach, np. pò czeskù ("To je krátký, to je dlouhý"), słowackù ("To je krátke, to je dlhé"), w serbòłużicczim ("Ow, ta dołha kołbasa"), pò wãdżerskù ("A faragószék nótája"), kaszëbskù ("Kaszëbsczé nótë"), a w pòlsczich gwarach (z Warmie: "To jest krótkie, to jest długie"). Niegermańsczé wersje i wariantë apartnią sã nié le słowama ale téż melodią. Przikłôd niemiecczégò tekstu:. "Das ist kurz und das ist lang, "Und das ist ne Hobelbank." "Kurz und lang, Hobelbank." "O, du schöne, o, du schöne, " "O, du schöne Hobelbank."   "Das ist hin, und das ist her," "Und das ist ne Schneiderscher." "Hin und her, Schneiderscher," "Kurz und lang, Hobelbank." "O, du schöne…"   "Das ist krumm, und das ist grad," "Und das ist ein Wagenrad." "Krumm und grad, Wagenrad," "Hin und her, Schneiderscher," "Kurz und lang, Hobelbank." "O, du schöne …"   "Das ist eine Ofengabel," "Und das ist ein Storchenschnabel." "Ofengabel, Storchenschnabel," "Krumm und grad, Wagenrad," "Hin und her, Schneiderscher," "Kurz und lang, Hobelbank." "O, du schöne…" Jedna z wiela wersjów Schnitzelbank spiéwónô w Zjednónëch Stanach Americzi Hobelbank z Bawarie
Wësokô bòrówka ("Vaccinium corymbosum" L.) - to je wielelatnô roscëna z rodzëznë wrzosowatëch ("Ericaceae"). Ta bòrówka mòże rosc m. jin. na Kaszëbach, jak ją zasadzy. Òna mô jagòdë, a je Kaszëbi zbiérają.
Pòznóń ("pòl." Poznań, "miem. " Posen, "jidisz" פּױזן Poyzn) - je nôwikszim miastã ë historëczną stolëcą Wiôldżi Pòlsczi. Je téż wôżnym ùczebnym, pòliticznym ë gòspòdarzczim môlã. Poznań mô sztatus miasta na prawach krézu ë je stolëcą wiôlgòpòlsczégò wòjewództwa.        
Dãbnica Kaszëbskô (pòl. "Dębnica Kaszubska", miem. "Rathsdamnitz") - to je starô kaszëbskô wies w Pòlsce, pòłożonô w pòmòrsczim wòjewództwie, w stôłpsczim krézu, w gminie Dãbnica. W òbéńdze szôłtëstwa pòłożoné sã wse ë mniészé kòlonie Dargaczewò (lëdztwò: 7) , Ùlrichòwò (lëdztwò: 10), Filipinof (lëdztwò: 8), Krzëniô (lëdztwò: 44), Łësomce (lëdztwò: 29), Łësomicczi Mòst (lëdztwò: 15). Tu je znóny kòscół. Wies je na szlachù wòjewódzczi dardżi 2.) "Damnica 
Protewangeliô - je tak zapisóny w Knédze Zôczątków: [I rzekł PÓN Bóg]: „I wzbùdzóm niezgarã midzë ce a niastã, i midzë twòje pòtomstwò a ji pòtomstwò. Òn zmùżdżi tobie głowã, a të zmùżdżisz mù piãtã”. (Zo 3,15) To òznaczô, że pòtómk białczi przemòże całowno wãża – proroctwò ò Mesjôszu i Jegò Matce. Knéga Zôczątków, hebrajsczégò jãzëka na kaszëbsczi przełożił ò Adam Ryszard Sikora OFM, Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie Zarząd Główny, Gdańsk 2015, ss. 29 – 30.
Mòrsczi kùrk ("Eutrigla gurnardus") – to je ôrt rëbë z rodzëznë kùrkòwatëch. Òn żëje m.jin. w Bôłce. Rëbôcë gò łowią do jedzeniô.
Bùrczibas - jinstrument zrobiony z bùsczi pò bómkach (abò môłi beczczi) i kóńsczich włosów. Do graniô na nim je trzeba trzech lëdzy (jeden mòcno trzimô pód pôchą bùskã, drëdżi pòléwô włosë, a trzecé za nie pòcygô). Na Kaszëbach rôz czedës Trzej królowie mielë bùrczibas, bò "Trzej królowie bez bùrczibasa, to nie są żódné królowie".
Chwalimskô gwara je dzélã dólnoszląsczich dialektów szląsczégò jãzëka, chtërna je blëżno wëmarłi. Czedës gôdało sã w ni na ziemiach historëcznégò Dolnegò Szląska kòle Zelony Górë. Chwalimskô, sëcowskô a czadeckô gwara ùsôdzają szląsczi jãzëkòwi òstrów westrzód wielkòpòlsczegò dialektu pòlsczégò jãzëka.
Lãbórg-Norda kaszëbsczi (téż: Łebno, Lãbórch, we zdrojach: "*Łebno" (E. Breza), "Lebenporg", "LEBĒPORG" 1507, "Lewenborch", "Lauenburg", "Lębórg" (Cenôwa); pòl. "Lębork", miem. "Lauenburg i. Pom.") je krézewim gardã w Pòmòrzczim Wòjewództwie. Czedës wôżny gard w Lãbòrzkò-Bëtowsczi Zemi. W 2004 rokù bëło tu 35154 mieszkeńców. Lãbórg òpisywôł wiele w swòjim ùsôdztwie kaszëbsczi pisôrz Sztefón Fikùs. W tëch starnach mòże bëc pòd zemią dosc tëli széfrowégò gazu. Nazéwôcz: Lãbórg Rodzôcz: Lãbòrga Dôwôcz: Lãbòrgòwi Winowôcz: Lãbórg Narzãdzôcz: Lãbòrgã Môlnik: Lãbòrgù Wòłiwôcz: Lãbòrgù! Lëdztwò gardu: 34 581 (2010) Wiéchrzëzna gardu: 17,86 km² Ida Czajinô, Róman Drzéżdżón, Marian Jelińsczi, Karól Rhode, Gduńsk 2008, ISBN 978-83-87258-13-9 "Leweborch" ë Cassubia na kôrce kòl 1600 rokù 
Swiónowsczé Jezoro ("Sjónowsczé J.", pòl. "Jezioro Sianowskie") to je jezoro ò wiéchrzëznie 76 ha w kartësczim krézu, w Kaszëbsczim Krôjòbraznym Parkù w òbéńdze Kaszëbsczégò Pòjezerzô.
Mòsënë - są wsą w pòmòrsczim wòjewództwie, w człëchòwsczim krézu, w gminie Człëchòwò.
Pierszô kwadra - to je jedna z fazów Miesądza, jak òn rosce do pełnii, w ni Zemia, Miesądz i Słuńce robią ze sobą prosti nórt. W ti fazë Miesądz wschôdô w dzéń.
Parafiô p.w. Sw. Michała Archanioła w Sopòce - mô swój zaczątk w 1938 rokù. Ji parafialny kòscół w Sopòce je dosc nowi. W nim mòdlą są téż Kaszëbi.
Ivana Miličević, (ùr. 26 łżëkwiata 1974) je chòrwacką-amerikańską teatrownicą.
Trzënórt — to je wielenórt, chteren mô trzë bòczi i trzë nórtë. Równobòczny trzënórt Dzelnota trzënórtów z pòzdrzadkù na bòczi. - to taczi trzënórt, chternegò bòczi mają taką samą długòtã. Rozmajitobòczny trzënórt - to taczi trzënórt, chternegò bòczi nie są równé długòtë. Równoremieniowi trzënórt - to je taczi trzënórt, chtëren mô dwa bòczi taczi same. Prostonórtowi trzënórt Dzelnota trzënórtów z pòzdrzadkù na nórte. - òn mô jeden prosti nórt. Rozemkłonórtowi trzënórt - òn mô jeden rozemkłi nórt. Òstronórtowi trzënórt - mô wszetczi nórte òstré. 1. Matematyka : kompendium : wzory i reguły, liczne przykłady z rozwiązaniami, od elementarnych działań do matematyki wyższej / Katja Maria Delventhal, Alfred Kissner, Malte Kulick ; [przekł. z niem. oraz konsultacja Beata Szemberg i Tomasz Szemberg], Warszawa : "Horyzont", 2002 (ISBN 83-7311-521-8) 2. Poradnik matematyczny : praca zbiorowa, Warszawa : Państ. Wydaw. Naukowe, 1982 (ISBN 83-01-04121-8)
Grzebòwiszcze – to je plac dlô nieżëwëch zwierzów np. psów.
Nina Kraljić, (ùr. 4 łżëkwiata 1992) je chòrwacką spiéwôrką.
Rezerwat Redłowskô Kãpa to je krajòbrazny rezerwat ò wiéchrzëznie 118,16 ha (założony w 1938 rokù) òbrëmiô Redłowską Kãpã w Gdini. Tu nad Bôłtem rosce wiele bùków, szwedzczich jarzbinów, a téż sëdwina.
Anastacia (ùr. 1 séwnika 1968) je amerikańską spiéwôrką. 1999 - "Not That Kind" 2001 - "Freak of Nature" 2004 - "Anastacia" 2005 - "Pieces of a Dream" 2008 - "Heavy Rotation" 2012 - "It's a Man's World" 2014 - "Resurrection" 2015 - "Ultimate Collection" 1993: One More Chance 1993: Forever Luv (duet with David Morales) 1998: Mi Negra, Tu Bombón (duet with Omar Sosa) 1998: Not That Kind 1999: Tienes Un Solo (duet with Omar Sosa) 1999: I'm Outta Love 2000: Saturday Night's Alright for Fighting (duet with Elton John) 2001: Let It Be (duet with Paul McCartney, Anastacia other artists) 2001: I Ask of You (duet with Luciano Pavarotti) 2001: What More Can I Give (duet with Michael Jackson and other artists) 2001: Love Is Alive (duet with Vonda Shepard) 2001: 911 (duet with Wyclef Jean) 2001: Cowboys And Kisses 2001: Made For Lovin' You 2001: Paid My Dues 2002: One Day in Your Life 2002: Boom 2002: Why'd You Lie To Me 2002: You'll Never Be Alone 2002: I Thought I Told You That (duet with Faith Evans) 2002: You Shook Me All Night Long (duet with Celine Dion) 2002: Bad Girls (duet with Jamiroquai) 2003: Love Is a Crime 2003: We Are the Champions, We Will Rock You, Amandla (duet with Queen, Beyoncé, Bono, Cast and David A. Stewart) 2004: Left Outside Alone 2004: Sick And Tired 2004: Welcome To My Truth 2004: Heavy On My Heart 2004: I Do (duet with Sonny Sandoval) 2005: Everything Burns (duet with Ben Moody) 2005: Pieces Of A Dream 2006: I Belong To You (duet with Eros Ramazzotti) 2007: Sing (duet with Annie Lennox and other artists) 2008: I Can Feel You 2008: Absolutely Positively 2009: Holding Back the Years (duet with Simply Red) 2009: Defeated 2009: Stalemate (duet with Ben's Brothers) 2010: Safety (duet with Dima Bilan) 2010: Burning Star (duet with Natalia Druyts) 2011: What Can We Do (A Deeper Love) (duet with Tiësto) 2012: If I Was Your Boyfriend (duet with Tony Moran) 2012: Dream on 2012: Best Of You 2014: Stupid Little Things 2014: Staring at the Sun 2014: Lifeline 2015: Take This Chance
Mozilla Firefox (przódë Mozilla Firebird, Phoenix) je internetowim przezérnikã, opiartim na nëkù Gecko, pòchôdającym z Mozilli, równak w procëmnocé do Mozilli je òn "czëstim" przezérnika, bez dodôwnich programów jakno e-mailowegò, editorã starn (an. Web-Editor) czë téż IRC. Dostãpny je òn na potrójné licencëji MPL/GNU LGPL/GNU GPL. Fundacëjô Mozilla ùżëcziwô wersëje dlô Linuxa, Microsoft Windowsa ë Mac OS X. Robòta nad ùdbą Mozilla Firefox naczãto kòl kùńca 2002 rokù. Je zgrôwa bëło ë je ùsôdzenié letczégò, chùtczégò, drësznegò brëkòwnikom, z mòżnotą rozszérzaniegò przezérnika. Je to terô gwës nôwôżniészô ùdba Fùdacëji Mozilla, chtërna w przińdoce, w sparłãczenim z e-mailowim programa Mozilla Thunderbird, weńdzé na plac terôczasnëch programów do pacziétu przezérnika Mozilla. Domôcô starna ùdbë
Malta je baro môłim państwã w pôłniowi Eùropie na òstrowë w Strzódzemné Mòrze midzë Afrikã i Eùropã, krôj Eùropejsczi Ùniji. stoleczny gard: Valletta lëdztwò: 403.532 mieszkańców (2008) wiéchrzëzna: 316 km² dëtk: euro telefón: +356 Internet: .mt  
Eris (symbòl: ) — je karłã (kòrusowatą planétą) Słuńcowégò Ùkładu, chtëren je znóny òd 2005 rokù.
Pòmerénk abò pòmòrénk (pòl. pomeranka) – ôrt wiôldżégò, cãżczégò, plaskatodnowégò żôglowégò rëbacczégò bôta. Jegò kònstrukcjô pòwsta w Pòmrach (zôcz. XIX stalata) , òd 80. lat XIX stalata czãsto ùżiwónô przez rëbôków na Kaszëbach. Pòmerénczi bëlë bùdowóné zakłôdkòwą techniką. Bëłë ùsztiwnióné dennikama ë wiązadłama srãbù, jaczé ze sobą sã nie stikałë (je to pòmión słowiańsczi techniczi bùdowë bôtów). Ne bôtë letkò mógł wëcygnąc na sztrąd przez to, że miałë plaskati dno (bëłë to nôwikszé rëbacczé bôtë na Pòmòrzim, jaczé móglë wcëgnąc na sztrąd lëdze swòjima mùsklama). Pòmerénczi bëłë ùżiwóné do łowieniô flądrów, brëtlingów a téż lososów. Na łów mògło na nëch bôtach jachac 6-8 lëdzy dalek w mòrze, nawetkã do 20 mòrsczich mil òd sztrądu. Na Kaszëbach bùdowóné bëłë m.jin. w Karwi, Jastarnie a Pùckù. Tipiczné pòmerénczi bëłë òd 8,5 do 9 métrów dłudżé, a òd 2,4 do 2,6 métrów szeroczé. Pierwòszno robioné bëłë leno z dãbòwégò drzewa. Ùtikóné bëłë smòłą. Bieżało sã na nich pòd gaflowima żôglama, jaczé skłôdałë sã z grotżôgla, fòka, kliwra a topsla. Mógł nima téż jachac na paczënach. Żebë zmiészëc drif miałë szwerdã (miecz). Dzysôdnia pòmerénczi ùżiwóné są leno do rekreacji a òbczas pòkôzków dlô letników.
Dagestan (Repùblika Dagestan, "rus.: Республика Дагестан, aw.: Дагъистаналъул Республика, darg. : Дагъистанес Республика, kùm. : Дагъыстан Республикасы, lezg. : Дагъустандин Республика, lak. : Дагъусттаннал Республика, az.: Dağıstan Respublikası, tab.: Дагъустан Республика.") – aùtonomòwô repùblika na nordowim Kaùkazu w skłôdze Rusczi Federacëji. Teritorium zajimô nordowopòrenkòwi dzél Wiôldżégò Kaùkazu nad Kaspijszczim Mòrzã ë sygô do Nadkaspijsczi Rówiznë. Dagestan mô greńce z Czeczeniją, Stawropòlsczim Krajã ë Kałmùcëją, chtëre są dzélama Rusczi Federacëji, a òd pôłnia téż z Grëzóńską ë Azerbejdżanã. W Dagestanie mieszkô wiãcy jak 30 aùtochtónicznych etnicznych karnów, kôżda brëkùjącô apartną mòwã. Jãzëkã òglowi kòmùnikacëji je rusczi. Stolecznym gardã je Machaczkała. Lëdztwò Dagestanu je 2 576 531 mieszkańców, a wiéchrzëzna równo sã 50,278 km2. Miono "Dagestan" w tërecczich jãzëkach òznôczô "starna gór". Bujnaksk Chasawjurt Derbent Kaspijsk Kizlar Machaczkała
Kòmisjô Nôrodnëch i Etnicznëch Miészëznów - to je jedna z sejmòwëch kòmisjów. W ni są pòsélce. Òna zajimô sã sprawama kùlturowi spadkòwiznë i tim cobë lëdzë bëlë sobie równy pòdług prawa. Kòmisjô marzec 2015 (pl)
Ää Ä, ä (a-umlaut, a z przegłosã) - lëtra rozszerzonégò łacyńsczégò alfabétu, brëkòwónô jakò warijant lëtrë „a" w jãzëkach miemiecczim, szwedzczim, finsczim, estońsczim, słowacczim, Sami, tatarsczim, turkmensczim i jin.
Prostonórt - to je sztëronórt, chteren mô wszëtczé benowé prosté nórtë.
Swiãtojónczi(pol. porzeczka) – zort krzu z rodzëznë krëzbùlowatich. Wystãpujący w òbrëmié ò klimace umiarkowanym na całi półkùli nordowi. Szesc zortów rosce dzёko w Pòlsce. Krze mògą bёc nawetka 3m dłudzi. Lëstë wiôldzi, kwiôtё môłi. Brzôd je okrągli jak jagòda, farwë czôrny, czerwòny abò biôłi. Roscena ùprawiônô przede wszёtczim w Europie. Rozwielo so letkò, lubi mòklёznô zemia. Brzôd nadôwô sã na trzãsk, zaprawё, wino i kompòt. Mòżna je tiż jesc na sёrowò. Bògati w witamina C. Literatura:
Stôré Czaple (pl. "Stare Czaple") – to je wies w òbéńdze Kaszëbsczégò Pòjezerzô ë Kaszëbsczégò Krôjòbrazowégò Parkù. Òna je w pòmòrsczim wòjewództwie, w kartësczim krézu, w gminie Stãżëca. Tu ùrodzył sã Adalbert Brunke (1912–2013). 4).Czaple 
Agùstin Lew-Czedrowsczi (ùrodzony 14 séwnika 1873 rokù w Brzéznie Szlachecczim - zabiti 1939 rokù) - béł wójt Brzézna Szlachecczégò pò 1920 rokù. Miemcë mają go zabiti w chònicczi Dolëznie Smiercë. Augustyn Lew-Kiedrowski
Gorzów Wielkopolski (we zdrojach: "Landsbergk" 1251; "Landisberch Nova" 1257, "de Landesbergk" 1257, "in noua Landesberg" 1278, "Landesberghe" 1298, "Landisberk" 1312, "Nuenlandesberch" 1320, "der Stad tzu Nuwen landisberg" 1383, "zu Nuen Landisberg vii der Warte" 1386, "Lanczberg" 1421 (KDW), "Lencbark" 1441, "Landsborg" 1575 (1579), "Lanczberg" kòl 1602, "Landzberg" kòl 1602, "Landzberk" kòl 1602, "Landsperg" 1652, "Lansperg", "Landsberga", "Lundsberg" 1675, "Landsberg" 1822, "Landsberg nad Wartą" 1884, "Landsberg an der Warthe", miem. "Landsberg an der Warthe"; mòżebné kaszëbsczé pòzwë: "Łącbarg", "Lãdzbarg", "Łącbarch") – to sedłowié Wòjewódzczégò Ùrzãdu, a téż wòjewòdë lubùsczégò wòjewództwa. Nen krézewi gard leżi nad Wartą. Lëdztwò gardu: 124 295 (2017) Wiéchrzëzna gardu: 86 km2
Zwëczajnô wika ("Vicia sativa") - to je roscëna z rodzëznë bòbòwatëch. Na Kaszëbach gbùrze ją selë np. z ówsã na zymkù, żebë miec zeloné dlô chòwë. Wierã dlô nich jak pisze Bernard Zëchta zwëczajnô wika i kaszëbskô wika to bëło jedno.
Wilëjô Gòdów, Wigiliô (z łacyńsczégò "vigilia" — ‘czuwanié’, ‘straż’ ; "vigilare" — ‘czuwac’) – w chrzescëjańsczi tradicji dzéń, jaczi pòprzédzô Gòdë. Wilëjô kùńczi cząd adweńtu. W łacyńsczim kòscele Wilëjô Gòdów przëpôdô na 24 gòdnika, w prawòsławny Cerkwi – 6 stëcznika (co òdpòwiôdô 24 gòdnika wedle julijansczégò kalãdarza). Wilëjô Gòdów nie je swiãtã, ale w pòlsczi (w tim kaszëbsczi) òbrzãdowòscë je dniã ùroczëstim, wszãdze trzëmanym za nôbarżi rodzynny dzéń w roku. Wilëjô Gòdów na Kaszëbach. W wiliowi dzéń Kaszëbczi szëkùją òd rena w chëczach: warzą pòstné wilëjné pòtrawë na wieczerzã, sprzątają, szëkùją swiąteczné môltëchë. Chłopi òpòrządzają przë chëczach, stôwiają i stroją razã z dzecama danowé drzéwkò. Przë wieczerzi òbrzészkòwò czëtô sã Swiãté Pismiona, dzeli òpłatkã i skłôdô żëczbë. Wedle zwëkù na biôłim tôflôkù òstawiô sã talérzëk dlô przëbëcznika. Wszëtczé wilëjné pòtrawë rëchtowóné na kaszëbsczi swiąteczny stół mùszałë składac sã z zôrnów zbòża, miodu, òrzéchów, grzëbów, grochù, fasolë, bòbù, brzadu i rib. Spòdlim wilëjnégò i swiątecznégò zjestkù bëłë – òsoblëwie kòl rëbôków – solony wãgòrz, slédz, bretlińdżi. Na wilëjnym kaszëbsczim stole nôczãscy gòscëła téż grzëbòwô zupa, czasã zastãpòwónô brzadową. Ni mògło téż zafelowac pòstnégò bigòsu. Jednym z wilëjnëch deserów bëłë klósczi z makã. Nie bëłë òne równak pòdôwóné we wszëtczich dzélach Kaszëbsczi. Na gwës znóné bëłë w òkòlim Wejrowa. Na Hélsczim Półòstrowie na Wileją rëchtowónô krëlczi, to je bùlwë w mùndurkach z solonym wãgòrzã, brzadową zupã z klóskama abò krëpama, chléb z syropã, miodné deserë z grizu z sokã i młodzowi kùch. W jinëch regionach Kaszëb biwałë téż slëwë z klóskama i rozynama, wãgòrz w biôłi pòlewce i bùlwë. W pózniészim czasu doszła jesz pòlewka ze swiéżëch rib. Na Kaszëbach w Wilejã z darënkama przëchôdôł Gwiôzdór. W wiliowi wieczór znónô je téż tradicjô òdwiédzaniô chëczów przez przezeblôkańców nazéwónëch „gwiôzdką” abò – na nordze Kaszëb – „panëszką”. Pòstacje gwiôzdczi (m. jin. Dżôd z Babą, Kòzeł, Miedwiédz, Bòcón) mają symbòliczné znaczenié, narzesziwającë do òbrzãdów zrzeszonëch z bòkadoscą i płodnoscą. Przëpisczi. [[Kategòrëjô:Religijô]]
Joanna Brodzik, (ùr. 11 stëcznika 1973) je pòlskô teatrownica.
Szalk - je wiele razy na szëji jak je zëmno. Òn mòże bëc ùwiãzły z wełnë. M. jin. Kaszëbi rôd gò mają òb zëmã abò pózną jeséń
Agnez Mo (Agnes Monica Muljoto), (ùr. 1 lëpinca 1986 r.) je spiéwôrką i teatrowncą z Jindonezje. "Agnes Is My Name" (2011) "Agnez Mo" (2013)
Mòczitô żaba ("Rana arvalis") - to je łaza z rodzëznë żabòwatëch ("Ranidae"). Ta żaba żëje m. jin. w Kaszëbsczim Krôjòbraznym Parkù. Òn w swòjim czasu dosc głosno chrochce.
Suzanne Nadine Vega, (ùr. 11 lëpinca 1959) je amerikańską spiéwôrką.
 0     2019- 03-03T09:13:07Z     Pikasch     stub   wikitext   text/x-wiki  Anita Włodarczyk (ùr. 8 zélnika 1985 rokù) - pòlskô letkòatlétka (szmërgniãcé mlotã). Dwùkrotnô méstrzëni jigrzisk òlimpijsczich (2012, 2016), sztërëkrotnô méstrzëni mésterstwów swiata (2009, 2013, 2015, 2017), sztërëkrotnô méstrzëni mésterstwów Europy (2012, 2014, 2016, 2018). Anita Włodarczyk ùrodza sã w Rawiczù. Wychòwëwôła sã w spòrtòwi rodzënie. W 2017 òstôła wybrôna Sportowcã Rokù 2016 w plebiscycie Przeglądu Spòrtowègò.
Òlëwskô Strëga to je strëga dłużawë 9,9 km. Òna wpłiwô do Gduńsczi Hôwindżi.
Open Directory Project, zwóny téż DMoz òd Directory Mozilla, - béł nôwikszim, ùsôdzanym przez lëdzy, kataloga internetowich dostónków WWW. DMOZ béł redagòwóny przez dobrowòlników - kòl 90 tësãcy redaktorów z całégò swiata. ODP zamëkôł w se kòl 4 milionów lënków zebrónëch w kòl milionie témòwich kategòrëjach, prowadzonych w 90 jãzëkach. Ùdba ta bëła zrëszonô w 1998 rokù jakno "Gnuhoo". Kaszëbskòjãzëkòwô wersëjô òsta zrëszonô w stëcznikù 2002 rokù. Przistãp do kataloga, jakno ë zgłôszanié starnów béł darmôk, a jegò zamkłosc bëła ùżëcziwônô w tidzeniowich aktualizacëjach jakno lopczi w fòrmace RDF na wòlny licencëje ODP, zblëżony do tipicznëch reglów Open Content (np. GNU FDL). 28. gromicznika 2017 rokù ùkôzało sã wiadło ò tim, że ùdba ODP òstanié 14. strumiannika 2017 rokù zamkłô. Ò przëczënach nie szło nick doczëtac . Krótkò pò tim ùsôdzëlë redaktôrze ODP staticzną szpéglową wersëją kataloga , dôwając przez to mòżnotã przezéraniô zamkłoscë skatalogòwônych w DMOZ stranów. Archiwa kataloga DMOZ Archiwa kategòrëji: World: Kaszëbsczi
Starzenié sã. W slédnëch dwadzesce latach badérowie z rozmajitëch gałãzów ùczbë mają wiôldżi bôczënk na sprawã starzeniégò sã i zaradzenié różnicowi chòroscë òtãpienny. Próbùją òni dińc do te, czë zmianë, chtërne to sã pòjôwiają ù starszich lëdzy, w fùnksnérowanim pòznôwczo-emòcjonalno-spòlëznowim stanowią łagódné òbniżenié fùnksnérowaniô jednostczi dëcht tipòwé dlô cządu starzeniégò sã, czë równak barżi są òne pòczątkã chòroscë. Alzheimer. Nen problem mô wiôldżé znaczenié, òsoblëwie w cządze òglowòspòlëznowégò niebezpiekù lëdzy w emeritalnym wiekù, co są swiądny zagrôżbë chërą Alzheimera. Epidemiologiczné badérowania pòkôzywają, że pòczątk Alzheimera, co znankùje sã przede wszëtczim ùchôdanim pamiãcë, chtërno stôwô sã przez dżinienié w òbjimie hipòkòmpa i westrzédnowãchòwi kórë (struktur mùskù mòcno zrzeszonégò z procesama pamiãcë), trôfiô colemało na czas 65 lat żëcégò, a rizykò zachòrzeniô prawie na tã chòrosc razã z latama rosce.   Faza zapamiãtiwaniô, przechòwiwaniô i wëdobiwaniô Na jiwer z pamiãcą jiscą są tej sej starszi lëdze. Pamiãc równak nie je le jednorodnym procesã, a ji trwałi szlach pòwstôwô na skùtk trzech fazów, co jidą jedna za drëgą. Je to pòsobicą faza zapamiãtiwaniô, przechòwiwaniô i wëdobiwaniô (przëbôcziwaniô) wëùczonëch na pamiãc trescy abò mionów. Na dodôwk, są jesz rozmajité ôrtë pamiãców (np. krótëchnô pamiãc, długô, proceduralnô, emòcjonalnô). Co je wôżné, wëzortowanié nëch ôrtów pamiãcë i fazów pòwstôwaniô trwałégò pamiãcowégò szlachù mô swòje głãbòczé kliniczné ùdokaznienié i parłãczi sã z rëchtowanim psychicznëch fùnkcji w mùskù człowieka. Pòdzél òtãpieniégò. Kò tak je, bò strukturë mùskù są czãsto w różnym stãpieniu narażoné na negatiwny cësk jaczégòkòlwiek patologicznégò procesu. To wszëtkò nama pòkôzywô ùmòwny, chòc baro pòpùlarny pòdzél òtãpieniégò na „kórowé” (np. chëra Alzheimera) i „pòdkórowé (np. chëra Parkinsona), co jinaczą sã midzë sobą inicznym òbrazã, jak i neùropsychòlogicznym procesã. W cwiczënkach testowëch ù pacjentów z òtãpienim, jaczé wëchôdô z patologii kórowëch òbszarów, merkac są trudnoscë w zapamiãtiwanim i magazynowanim przedstôwiónégò materiału, zôs chòri z pòdkórowim òtãpienim tej sej ni mògą nalezc w pamiãcë wëùczonëch rzeczi i wërzec jich na prosbã badérë. Wôrt je téż dodac, że lëdze z kórowim òtãpienim nie są w tim jednaczi, a pamiãcowé jiwrë jaczé mają, zanôlégają dosc tëli òd etiologii neùrodegeneracyjnégò procesu. Starzenié sã je apartné dlô kòżdégò człowieka. Z wiekã przëchôdô ùtrata mùskòwëch kòmórków, letëchny spôdk intelektualny (np. psychòrëchòwé spòmalenié) czë jiscba na fùnksnérowanié pamiãcë. Ni mùszi to równak òd razu bëc pòczątk chòroscë mùskù i rozwiju òtãpieniô. Starzenié sã je apartné dlô kòżdégò człowieka, a jegò nëk ù kòżdégò sã jinaczi. Ò tim, czë starzenié mdze òptimalné (pòznôwczé fùnkcje òstôwają na wësoczi niwiznie), pòmëslné (dobrô adaptacjô do zmianów zrzeszonëch z wiekã, pòłączonô z mòżlëwą jakòscą żëcégò) , normalné (tipòwé dlô wikszoscë pòpùlacji fizjologiczné starzenié sã) czë patologiczné (szermëcél nastroju i òtãpienné chòroscë), decydëją tak geneticzné warënczi, jak i psychòspòlëznowé, strzodowiskòwé. Wezmë, do dzélëków rizyka òtãpiennëch chòrosców jinszich niżlë wiek, przënôlégają òbecnosc òtãpiennégò zespòłu ù nôleżników familii, ùszkòdë głowë sparłãczoné z ùtratą przëtomnoscë, tãtniczé nadcësnienié i chòroscë ùkładu krążeniégò, cukrzica, przewlekłô fela nérków, nadùżiwanié alkòhólu i pôlenié cygaretów. Profesór Yaakov Stern. Profesór Yaakov Stern z Columbia University w Nowim Jorkù dokazywô, że wôżné znaczenié dlô wiekù pòjawieniô sã pòznôwczich felów ù starszich lëdzy mô téż niwizna wësztôłceniô i ùdostóné òbczas żëcégò doswiôdczenié i wiédzô. Lëdze ò wësoczi niwiznie wësztôłceniô mają lepi rozwitą pamiãcową zdatnosc i abstrakcyjné mëszlenié. Są téż w sztãdze skùteczno rozwiązëwac złożoné problemë i zadania. Mają téż wikszą pòznôwczą rezerwã i lepszé mòżnoscë kòmpensacyjné.
Bùg (pòl. Bug, ùkr. Західний Буг, "Zachidnyj Buh", biôł. Заходні Буг, "Zachodni Buh") – wiôlgô rzéka w pòrénkòwi Eùropie, chtërna przepłiwô bez trzë państwa (Biôłorus, Pòlskô, Ùkrajina), a ji całowno długòta to 774 kilométrë (590 km w Pòlsce). Bùg je dopłiwã Narwi, twòrzi dzél grańcë midzë Ùkrajiną i Pòlską (na długòscë 185 km), a téż midzë Biôłorusą i Pòlską (na długòscë 178 km). Je czwiôrtą nôdłëgszą rzéką w Pòlsce. Całownô pòwiérzchniô dorzéczô Bùgù to 38712 kwadratowich kilométrów, z czegò pòłowa (19239 kwadratowich kilométrów) leżi w Pòlsce, 29% (11,400 kwadratowich kilométrów) – w Biôłorusë, a 22% (8700 kwadratowich kilométrów) – w Ùkrajinie.
Leszónë (we zdrojach: "Lesane" 1136, "Lessan" 1168, "Lassan" 1295; dólnomiem. "Lossoan"; miem. "Lassan") - garc w Pòrénkòwòprzédnopòmòrzczim Krézu w krôju Meczelbòrzkô-Przédné Pòmrë.    Lëdztwò gardu: 1.518 (2015) Wiéchrzëzna gardu: 27,98 km2
Piskòrz ("Misgurnus fossilis") – to je ôrt rëbë z rodzëznë piskòrzowatëch ("Cobitidae"). Òn mòże żëc w stawie. Jak gò wëdostónie z wòdë tedë òn jakbë gwiżdże.
Łąckô Góra - to je rësznô duna w gminie Smôłdzëno, w stôłpsczim krézu ò wësokòscë 30 m n. r. m.(nad rówizną mòrza).
Fana Pôłniowi Kòreji je biôłim prostokątã, na jaczim nalezc jidze czerwiono-mòdri céch taijitu, a wkół niegò sztëre tzw. baguë (jinaczi "trigramë"). Wzãté je to z chińsczi filozofiji. Fanã ùsôdzono w 1882. Òficjalnie przëjãto 25 stëcznika 1950, a slédnié zmianë wprowadzono 21 gromicznika 1984.
Wiãzarka je ôrtã architektoniczny kònstrukcëji w jaczi drzewiané balczi zagwësniwają srąb (szkelet) bùdinkù. Drzewiany srąb je wëfùlowëwóny mùrã z cegłów, glëniano-słomianym abò gliniano-strzënowim, przë czim balczi òstôwają na wiéchrzù ë mògą bëc dekòracëjnym elemeńtã. Wiãzarka bëła baro pòpùlarną metodą bùdowaniégò òd póznégò strzédnowiekù do XIX stolatô, przede wszëtczim w krôjach Nordowi Eùropë: w Anielsce, Dëńsce, Miemiecce, Francësce, Pòmòrsce a nawetka we Wiôlgòpòlsce czë Szląskù. Zwëskã z wiãzarkòwi kònstrukcëji je relatiwno dobré trzëmanié cepła bënë bùdinkù. Wiãzarkòwô architektura je téż ùznôwónô przez wiele lëdzy za baro esteticzną. Felą je pòdajnosc balków na gnicé, zato procëmno do pòpùlarnégò pòzdrzatkù, dobrze zaprojektowóny wiãzarkòwi bùdink nie je barżi pòdajny na zapôlenié jak kònstrukcëje jinëch ôrtów. Przëmiarë wiązarkòwi bùdowiznë:   Lëteratura. Jan Trepczik: Słownik polsko-kaszubski, Gdańsk 1994, tom I, s. 333.
Mirochòwò (pl. "Mirachowo") – kaszëbskô wies w Pòlsce pòłożonô w pòmòrsczim wòjewództwie, w kartësczim krézu, w gminie Kartuzë. Za czasów prësczich, w 1906 rokù, w szkòle béł sztrejk, bò dzece miałë sã ùczëc religie leno pò niemieckù. Tu w szkòle dzece ùczą sã kaszëbsczégò jãzëka. M.jin. tądkã jidze turistny Kaszëbsczi Szlach.  Szkòła
Las — zajimô wiôldżi sztëk zemi, na chtërny roscą drzéwiãtã, krze roscënë i żëją tam zwierzãta. Kòżdé drzewò skłôdô sã z: kòrzeniów, pnia, wietewków, lëstów i brzadu. To dô ôrtë drzewów i krzów: lëstowaté, jiglënowé. Drzewa lëstowaté gùbią lëstë na zëmã. Drzewa jiglënowé przez całi rok są zeloné ,jich jigłë òstôwają na wietewkach nawetka w zëmie. Drzewa lëstowaté to: dąb, bùk, wierzba, jarzëbina, grôbk, jasón, papla, wijąg, brzózczi. Drzewa jiglënowé to: dana, chójka, skòwrónk i jodła. Krze: leszczena, jeżëna, malëna, jałówc, kalëna, smarglëna. Malinczi roscënë: parpac, wrzos, mech, jagòda, bòrówka, zwóna, pòtrôwnica, grzëbë. Szëchtë roscënów w lese: rëda; pòdscelënk (jiglëna, lëstë, wietewczi); lasëzna (roscënë); gajewizna (krze); drzéwiãta (jiglënowé, lëstowaté). Zwierzëna lasowô: òwadë (mrówka, chrobôk, gòwniôrz, mùcha, przmiél, łasëca, mòra, pajk); gadzënë (wieszczórka, padalc, żmijô); ptôchë (słowik, dzëdzón, kùkùczka, sowa, cybaba, skórc); sysczi (dzëk, jeleń, zaja, sarna, wilk, lës, jiglnik). Grzëbë w najich lasach: brzezan, maslôk, peperlëszka, prôwdzëwk, ridz, ùzémk, pòmùrchel, pùtrus, bòrzón, gãsy grzib, pãpk. Sistematicô W zależnotë òd przejątich kriteriów lasë mòżna dzelëc na wiele spòsobów, np. biorąc pòd uwagã klimat i strefowi ùkład roslinoscë, lasë mòżna dzelëc na: lasë strefë równikòwé, lasë strefë pòdrównikòwé, lasë sëchi strefë zwrotnikòwé, lasë strefë pòdzwrotnikòwé, lasë strefë ùmiarkòwané. Z ùwadzi na jich skłôd i przenależnosc geograficzną mômë: lasë jiglënowé, lasë lëstowaté, lasë mieszóné. Z ùwadzi na zagòspòdarowanié lasów mòżna zróżnicowac je na: lasë òchrónné, lasë gòspòdarczé, lasë òdroslowé. Chòrobë lasu trza rozpatriwac w ùkładze dinamicznym jakim je ekosistem lesny. Do chòrobòtwórczich i szkòdotwórczich czynników są zaliczóne: abiotyczné czynniczi chòrobòwé pòżarë lasów, wyładowaniô elektriczné, grôd, wiater, nisczi ceplëzna, wesoczi ceplëzna, niekòrzistné warunczi swietlné, niekòrzistné warunczi wòdné, kwasné deszcze biotyczné czynniczi chòrobòwé cëzożiwné òwadë, cëzożiwné grzëbë. Jak przënôlégò zachòwiwac sã w lese: Nie niszczimë pòtrusów. Nie cëskómë smieców. Nie zbierómë grzëbów chtërnych nie znajesz. Nie zbierómë malinczich grzëbów. Nie zriwómë wietewków. Nie trzôskùjemë. Nie płoszimë zwierzënë. Nie niszczimë ptôszich gniôzdów. Literatura. J. Labudda „Zôrno mòwë”, D. Pioch "Kaszëbë Zemia i lëdze" E.Gołąbek, „Kaszëbsczi słowôrz normatywny".
Bòchówkò (pòl. "Bochówko") - to je kaszëbskô kòlonia w pòmòrsczim wòjewództwie, w bëtowsczim krézu, w gminie Czôrnô Dãbrówka.
Ùnieszënkò (pòl. "Unieszynko") – je kòlonią w gminie Céwice, w lãbòrsczim krézu pòmòrsczégò wòjewództwa. Tu w 2008 rokù mieszkało 80 lëdzy. Òficjalnô kaszëbskô pòzwa wsë w fòrmie „Ùnieszënkò” òsta wprowadzónô 18 lëpińca 2016. 2.) "Unieszyno 
Biôłô głëszka ("Lamium album" L.) - to je wielelatnô roscëna z rodzëznë głëszkòwatëch ("Lamiaceae"). Kaszëbi gôdają na nią téż głëszka i dzëwô pòkrzëwa, a òna mòże kwitnąc w łżëkwiace. 
Dorothy Day (ùr. 1897 rokù – ùm. 1980 rokù w Zjednónëch Krajach Americzi) – to bëła amerikańskô socjalnô dzejôrka. Òna bëła òchrzconô w 1927 rokù i wiele zrobia dlô katolëcczich robòtników.
Infòrmatika (an. "Information technology, computer science") - òbremié ùczbë ë techniczi zajimającé sã przerôbianim infòrmacëji. W praktice, infòrmatika zamëkô w se pòwielbã témów tikającëch kòmpùtrów, òd czësto abstraktny analizë algòritmów do barżi kònkretnëch, taczich jak np. jãzëczi programòwaniégò, soft-wôra, ë kòmpùtrowô hard-wôra, ôs jich implementacëjã w codniowim żëcym. "Infòrmatika je tak samò ò kòmpùtrach jak astronomijô ò dalekwzorach" Edsger Dijkstra Òperacjowô systema Internetowi przezérnik Editora tekstu Kalkùlacjowô lëstnica Firm-wôra Share-wôra Free-wôra Ôpen zdrojowô soft-wôra Driver Kòmpùter CPU Przédnô plata Cwiardô plata Òperacjowi wdôr Nëk Router Môlowô séc (LAN) Bezdrutnô môlowô séc (W-LAN) Internetowô starna
Szarlach ("scarlatina") - to je zariwnô chòrosc ù lëdzy. Przë ni biwô ù dzecy gòrączka i malënowi jãzëk. Do chòroscë doprowôdzy bakteria "Streptococcus" gromadë A. Ta chòrosc biwa m.jin na Kaszëbach. J. Trepczyk: Słownik polsko-kaszubski, Gdańsk 1994, t. II, s. 233
Kònôrzënë - są kaszëbską wsą w pòmòrsczim wòjewództwie, w chònicczim krézu, w gminie Kònôrzënë. To je sedzba gminë Kònôrzënë. Tu je dosc stôri kòscół, w chtërnym wikarym béł ks. Władisłôw Szulëst. Historëjô. Ò ti wsë pisele ju w 1275 rokù.  Òbaczë téż. Chònice
Drëdżi jãzëk, L2 - to je jãzëk przëswòjony jakno drëdżi pò rodny mòwie. W swiece dzece są colemało dwamòwné. Kaszëbsczé dzeckò mòże gadac z rówienikama pò kaszëbskù, a w szkòle pòlsczi jãzëk bãdze dlô niégò drëdżim jãzëkã. Doradë dlô dwamòwnëch starszich ë dzëcy. 1. Të jes mòdłã jãzëka dlô Twòjégò dzecka. Dbôj ò swòją kaszëbiznã, nie miészôj ji z cëzyma jãzëkama. 2. Lëdze dwamòwné mają wiele lat ùczbë za sobą. Bądz cerplëwi! 3. Pòjãcé mòwë jidze pò rédze tak: rozmieje sã jak sã ją czuje, gôdô sã, czëtô sã, pisze sã. Trzeba ò tim pamiãtac jak sã ùczi dzeckò. 4. Z pòczątkù je wôżnô cobë wiele gadac. Czim wicy Twoje dzeckò czuje jak sã pò kaszëbskù gôdô, tim lepi. Pòtemù równak liczi sã też dobroc mòwë. Twòje dzeckò bë miało miec leżnosc pòznaniô lëteracczi kaszëbiznë. 5. Licz sã z tim, że jak dzeckò zacznie gadac całima zdaniama (jak òno mô 2-3 lata), a téż pózni mòże bëc jiwer. Ten czas Të mùszisz przetrzëmac i dzéń w dzéń gadac pò kaszëbskù. 6. Nie jiscë sã ò to, że dzeckò nie naùczi sã pòlsczégò jãzëka, jak pierszé lata òno bëło doma i tu czëło colemało kaszëbsczi jãzëk. Pòlsczi sã stónie dlô niegò panowny jak òno pódze do szkòłë. 7. Jak dzeckò bë miało jiwer z gôdaniém pò kaszëbskù, tedë za jaczis czas to sã mòże pòprawic i bãdzesz zdzëwiony. 8. Jak Twòje dzeckò ùczi sã np. matematiczi w jednym jãzëkù, to rozmieje òno to téż w drëdżim jãzëkù 9. Dwamòwné dzeckò nierôz brëkùje pòmòcë i trzeba mù pòmòc, ale ùszónowac téż trzeba jegò ògrańczenia. EÙ(pl)
Rãcznô żôga – to je rãczné nôrzãdo, chtërno brëkùją np. do cãcégò drewna. Z dołu òna je zãbòwatô.
Diôbli ògón abò jurk abò brëm ("Sarothamnus scoparius" syn. "Cytisus scoparius") – roscëna, czerz z rodzëznë bòbòwatëch. Czedës Kaszëbi robilë z niegò miotłë. Na Kaszëbach òn kwitnie np. w czerwińcu. Gołąbk E.: Knéga psalmów / na pòdstawie Biblii Tysiąclecia (Wyd. IV, 1989) skaszëbił Eugeniusz Gołąbk. Gdańsk 1999, s. 224 Przewodnik do rozpoznawania roślin i zwierząt na wycieczce / tekst Ute E. Zimmer, Alfred Handel ; oprac. całości Wilhelm i Dorothee Eisenreich ; [przekł.
Barcelona - Gard w nordowò-schòdny Szpanii nad Strzódzemnym Mòrzã. Stolëcą regionu Katalonia i autonomiczné wespòlëznë ò ti sami pòzwie. Drëdzi co do wiôlgòscë gard Szpanii. Całé miasto mô kòle 5 milionów lëdzy i je szóstim co do wiôlgòscë karnem miejszczim w Europejsczi Unii. Stôrodôwnotë ( zabytki i atrakcje turystyczne) W Barcelonie je dzewiãc òbiektów z lëstë swiatowé spôdkowiznë UNESCO, sédmë bùdownëch dzeł Antóna Gaudi, bòlëca swiãtégò Pawła i Pałac Katalońsczé Mùzyczi. Niechtërne z nich to: Park Güell- stolemny ògard architekturny A. Gaudiégò. Park je òbëszłi murem, w chtërnym są bùdinczi z 1900-1914 rokù. Casa Mila - bùdink, chtërny pòwstôł w 1906 - 1910 rokù, wëzdrzi tak, jakbë béł zrobiony z jednégò skalnégò blokù - ( A. Gaudi). Sagrada Familia - kòscôł je znakã Barcelonë, bùdowóny òd 1882 rokù ąż do dzysu, terô mô 115 m. wësokòscë i je jednym z nôwëższich kòscołów na swiece. W 2010r. Òjc Swiãti Benedykt XVI kònsekrowôł gò do gòdnoscë bazyliczi mniejszi. Cripta de la Colonia Güell - môłi kòscôłk, chtërny A. Gaudi wëbùdowôł dlô robòcych lëdzy z Barcelonë. Pò dzys dzéń nie je ùkóńczony bò zafelało dëtków. Pałac Katalońsczé muzyczi - snôżi, stôrodôwny bùdink z kòncertową zalą, wëbùdowôny w latach 1905-1908. Szpòrtowé klubë - Nôwikszim balowim klubã je FC Barcelona, chtërny pòwstôł w 1899 r. i béł wiele razy méstrã Szpanii, 11 razy dobëwca Superpùchara Szpanii, a 26 razy dobëł Pùchar Szpanii. Drëdzim wiôldzim karnem je RCD Espanyol Barcelona, pòwstôł w 1900 rokù, wiele razy béł finalistą Pùcharu Szpanii i dwa razë w Lidze Europë, je téż méstrem grë w bala białków. W 1992 rokù w Barcelonie bëłë latné olimpijsczé jigrzëska i wiele jinszich imprez: Mésterzkò Europe i swiata w judo, w płëniãcô, w chòdze szpòrtowim i wiele jinszich. Kòżdégò rokù òdbiwają sã Maratónë de Barcelona na 42.195 km.i wiôldzi znóne na całim swiece pòkazë akrobate latawców. Lëteratura. Zdrzódło  "To je blós ùzémk artikla. Rôczimë do jegò rozwicégò." - = Przëpisë =
Pruszcz (we zdrojach: "Brusicz" 1412-1415, "Prust" 1438, "Prusz" 1504, "Praust" 1553, "Pruszcz" 1583, "Pruscz" 1583, "Prust" 1584, "Pruszcz" 1597-1598, "Praust" kòl 1790, "Pruszcz" 1888, "Pruszcz" (Cenôwa, Ramułt); pòl. "Pruszcz Gdański", miem. "Praust") - krézewi gard w pòmòrsczim wòjewództwie. Pruszcz słëchô do gduńsczi aglomeracëji. Tu w szkòle dzece ùczą sã kaszëbsczégò jãzëka.   5 lëpinca 2014 - Midzënôrodny Zjôzd Kaszëbów 
Charbrowò to wies w gminie Wickò w lãbòrsczim krézu pòmòrsczégò wòjewództwa. Tu dlô lëterzczich Kaszëbów bëłë jesz w XIX w. głoszoné kôzania pò kaszëbskù. Aleksander Hilferding pisôł ò Kaszëbach w ti parafiji. Reinhold Cramer: "Geschichte der Lande Lauenburg und Bütow". Teil I, Königsberg 1858, s. 183.
Bańtka ("Pleuronectes platessa") - to je ôrt mòrsczi rëbë z rodzëznë flińdrowatëch ("Pleuronectidae"). Òna żëje m. jin. w Bôłce.
Prawòsławié (kalka z z grecczégò ὀρθοδοξία — dosłowno «prôwdzëwé naùczanié», «prôwdzëwé chwôlenié») — jeden òd głównëch czerënków chrzescëjaństwa, chtëren òstateczno wësztôłcył sã pò pòdzelenim jednolitégò chrzescyjańsczégò Kòscoła na wschòdny i zôpadny. Prawòsławnô Cerkwiô ùznôwô sã za jediny, katolëcczi (pòwszechny) kòscół, chtërnégò założëcélã a głową jawi sã Jezës Christus. Naùczanié òpiérô sã na Swiãtëch Pismionach i Swiãti Tradicje, chtërnô òbjimô przede wszëtczim pòstanowienia pòwszechnëch sobòrów. Pòdstawòwim dogmaticznym dokùmeńtã Prawòsławiô jawi sã Nicejskò-kònstantinopòlsczi symbòl wiarë. Prawòsławnô Cerkwiô ùznôwô za swòjã całą historiã jedinégò Kòscoła do Wiôldżégò Rozłamù w 1054. Teologiô kòscoła sëgô apòstolsczich czasów (I st.). Prawòsławié nie ùznôwô niżódnëch rozsądzeniów sobòrów, chtërne bëłë zwòłané bez rzimsczi Kòscół ju pò rozłamie bënë chrzescëjaństwa. Prawòsławné naùczanié, pòdobno jak katolëcczé, wëmieniwô na òglë sétmë sakrameńtów, ale nie je to w ti wierze dogmatã. We wespółczasnym swiece do krajów, w chtërnëch prawòsławné mieszkańcowie są wiãkszoscą, słëchają: Biôłorëskô, Bùlgarskô, Czôrnogóra, Greckô, Grëzóńskô, Cyper, Nordowô Macedoniô, Mòłdawskô, Ruskô, Rumùńskô, Serbskô a Ùkrajina. Sama prawòsławnô Cerkwiô skłôdô sã zôs ze spòlëznë lokalnëch cerkwiów – aùtokefalicznëch i aùtonomicznëch. Kòżdô aùtokefalicznô Cerkwiô je czësto samòstójnô jeżlë jidze ò włôsné kanoniczné i administracyjné ùrządzenié. Aùtonomiczné cerkwie zanôlégają zôs òd jaczis aùtokefaliczny cerkwi. W Pòlsce prawòsławné słëchają do Pòlsczégò Aùtokefalicznégò Prawòsławnégò Kòscoła. Liturgiô. Nôwôżniészim òbrządkã w Prawòsławim je bizantińsczi òbrządk, ale dopùszcziwô sã téż jinszé. Liturgicznô doba zaczinô sã òb wieczór nôbòżeństwã nazéwónym "wieczernia" (òdpòwiednik katolëcczich niszpòrów). Liturgiczny dzéń kùńczi sã Eucharistią. Sama liturgiô skłôdô sã z trzech czãscë, jaczé zéwą sã "Proskòmidiô", "Liturgiô katechùmenów" i "Liturgiô wiérnëch". Wëstãpùje czile pòrządków sprôwianiô liturgii: Liturgiô sw. Jakùba – òdprôwiónô w dzéń sw. Jakùba i w pierszą niedzelã pò Jastrach; Liturgiô sw. Jana Chrizostoma – zwëczajnô prawòsławnô liturgiô, jaką òdprôwiô sã przez wiãkszosc dni; Liturgiô sw. Bazyla Wiôldżégò – ùżiwónô w niedzele Wiôldżégò Pòstu (òkróm Palmòwi Niedzelë), a téż we Wiôldżi Czwiôrtk, Wiôlgą Sobòtã, w Wilëjô Gòdów, wilëjô swiãta Pańsczégò Chrztu, dzéń sw. Bazyla Wiôldżégò (to je 1 stëcznika) ; Liturgiô Przedtim Pòswiãconëch Darów – ùżiwónô na ògle w strzodã i piątk òbczas Wiôldżégò Pòstu.
Trąd ("Lepra") - je chòroscą zwiksza ù lëdzy. Ji lékarzenié je mòżlëwi. Do chòroscë doprowôdzy bakteria "Mycobacterium leprae" i "Mycobacterium lepromatosis". Ta chòrosc biwô m.jin. w Africe.
Kaszëbsczi Kanôl - to je kanôl dłużawë kòle 2 km w Gduńskù zrobiony w latach 1901 - 1904.
Mòrawskô je historëczny krôj w westrzédnej Eùropie. Dzél Czesczi Repùbliczi. Stolecznym gardã Mòrawskô je Brno. Mòrawski Królestwò (Państwò Wiôlgômòrawskô):822-906 Wòjewództwò (Udzielne Ksyżestwò Mòrawską): 1055-1192 Mòrawski Marghróbstwò (Marchia Mòrawska): 1192-1920 Geògrafijô. Mòrawskô je krôj w Westrzédny Eùropie, bez przistãpù do mòrza. Òna greńczi na zôpadze z Bòhemijô, na pôłnim z Aùstrëjackô, òd pórénkù ze Słowackô ë na nordze z Czesczi (Mòrawski) Sląsk. stoleczny gard: Brno lëdztwò: 3 268 500 (1991) wiéchrzëzna: 22,348.87 km² Tak tej przëpôdô tu leno 122 lëdzy na 1 km². Przë tim 0,9 mln Mòrawianów mieszkô w aglomeracje Brno ë 1,1 mln w w aglomeracje Ostrava. Tu je ùrzãdowi czesczi (mòrawski) jãzëk. Dominëjącą religiją w Mòrawskô je rzimskòkatolëckô wiara.
Szôla – to je òkrãgłi statk na stół, na ògle dosc snôdczi. Òna mòże bëc np. do brzadu abò do tortë.
Rëbacczi tuńc - to je kaszëbsczi tuńc dlô chłopów w kòrkach przed łowienim rëbów abò pò nim jak òni ùłowielë.
Szląsczi jãzëk abò szląskô gôdka ("szl." "ślůnsko godka", "ślůnski", czasã téż "pů naszymu") to karno szląsczéch dialektów, chtërne brëkòwóné są przez lëdztwò Górnégò Szląska w Pòlsce a téż w Czesczi ë Miemiecczi. Bezpòstrzédno wëchôdaje ze stôrosłowiańsczégò jãzëka. Hònorowi przédnik Radzëznë Pòlsczégò Jãzëka Pòlsczi Akademiji Ùczbów prof. dr hab. Walery Pisarek nazwôł szląsczi jãzëk "stôrszim bracynã standardowi pòlaszëznë". Na sztôłtowónié sã słowiznë jãzëka miôłë wpłiw pòżëcczi z jãzëków: pòlsczégò, czesczégò (a barżi mòrawsczégò, dôwni bãdącégò apartnym jãzëkã), miemiecczégò (czãscy z germansczégò dialekta szląsczi mòwë, nigle standardowi miemczëznë) a téż dzélama słowacczégò. W jãzëkù tim nôwikszi ùdzél mają słowa słowiańsczégò pòchòdzënkù. Wikszi dzél słów je krótkò stôropòlsczégò jãzëka, òsoblëwie sąsednich dialektów: wiôlgòpòlsczégò ë môłopòlsczégò a téż jãzëkóm dolnosorbsczim, górnosorbsczim ë mòrawsczémù, nigle dzysdniowi standardowi pòlaszëznë. Szląskô mòwa jinaczi sã òd jinëch jãzëków słowizną, fònetiką a téż dzélama òrtografiją. Terô warëją robòtë nad ùsôdzenim szląsczégò lëtaracczégò jãzëka. Òd lat 30. XX s. je ju szląsczi lëteracczi mikrojãzëk - lasczi, ùstandarizowóny przez fridecczégò pisarza Erwina Goja, znónégò jakò Óndra Łysohorsky, równak òstôł òn òpiarti na pògreńcowi szląskò-mòrawsczi baze gwarë górno-òstrawsczi, tedë nie je dlô karna szląsczich dialektów reprezentacjowi. Wczasniszé próbë standarizacëji lëteracczégò szląsczégò jãzëka, pòdjimniãté czile razów w XIX s. m.jin. przez Antóna Stabika nie darzëłë sã. W pòlsczi ùczałi lëteraturze dominëje pòzdrzatk, że szląsczi etnolekt je karnã gwarów abò dialektów/pòddialektów w ramach pòlsczégò jãzëka. Szląsczi jãzek, jakno apartny słowiańsczi jãzëk béł klasyfikòwóny bez niechtërnëch slawistów. W Zôpadny Eùropie, m.jin. Gerd Hentschel wëmieniwô w swòjich prôcach szląsczi jãzëk westrzódka zôpadnosłowiańsczéch jãzków, a napisôł téż ùczałi artikel zatitlowóny "Śląski - nowy (albo i nie nowy) język słowiański?". Juwerno robòtë amerikańsczich slawistów, òd co nômni cziledzesãcu lat klasyfikùją szląsczi jãzëk jakno apartny, bò tak òpisëje gò renomòwóno dlô nich, amerikańskô Słowiańskô Encyklopedijô. Zôs miemiecczi slawista z Górnégò Szląska Reinhold Olesch, miôł szląsczi za swòją rôdną mòwã. Téż britijsczi historik Norman Davies, trzëmô, że szląsczi etnolekt nót je klasyfikòwac jakno apartny jãzëk. W rokù 2011 kòle 509 000 sztëk lëdzy zadeklarowóné miało szląsczi jakno swój domôcy jãzëk. Biblioteka Kongresu USA 18 lëpińca 2007 wpisóné mô jśzëk szląsczi w register jãzëków swiata. Jãzëk szląsczi òstôł téż zaregisterowóny w Midzenôrodny Jãzëkòwi Òrganizacëji, dze òstôł mù przëdzélony kòd ISO: szl. W séwnikù 2007 rokù zòrganizowóné òstało pierszi rôz Òglowòpòlsczé Diktando Szląsczégò Jãzëka. Za bezzmiłkòwé akceptérowóné je przënômni 10 różnëch ôrtów zapisënkù. 6 séwnika 2007 rokù 23 pòsłów Sejmù Pòlsczi Repùbliczi zgłoszëło projekt ùstôwë ùznôjący szląską mòwą jakno òbéńdowi jãzëk. Alfabét. Ni ma jednégò alfabétu trzëmónégò za standardowi dlô szląsczi gôdczi. Brëkòwnicë tegò jãzëka przënãceni są do ùżëcô znaków z pòlsczégò alfabéta. W rokù 2007 wëmëszloné òstôł zestôwk znaków dlô szląsczégò, bazëjący na 10 skriptach. Nen alfabét je w ùżëcym w Internece, òsoblëwie na Szląsczi Wikipediji. Aa Bb Cc Ćć Dd Ee Ff Gg Hh Ii Jj Kk Ll Mm Nn Ńń Oo Pp Rr Ss Śś Tt Uu Ůů Ww Yy Zz Źź Żż A téż ne diakriticzi: "Ch Cz Dz Dź Dż Rz Sz". Òbéńdowé zróżnicowónié. Szląsczi nie je jedurnorodnym jãzëkã i na różnëch kùlturowò-historicznëch òbéńdach pòtkac mòże jine znaczënczi nëch sómëch słów, jak ë téż jich różną wëmòwã. Nie wszëtczé tedë òpisóné céchë mòwë wëstãpiwają na wszëtczich jegò òbéńdach. Czãsto równak wëstãpiwô m.jin. labializacëjô, mazurzenié ë jabłonkòwónié. Jãzëkòwò szląsk pòdzélëc mòże na partë pôłniowi ë nordowi (czasã wëapartniwô sã téż strzédny). Pòtëkô sã téż jãzëkòwi pòdzél Szląska zdrzącë na regionë: Ceszëńsczi, Górny ë Òpòlsczi. Górny Szląsk mòże téż pòdzélëc na dzéle: nordową dze wëstãpiwô "mazurzenié" ë pôłniową, dze ni ma ti cechë. Greńcą je linia òd zôpadu przez: Kątë Òpòlsczé, Tarnów Òpòlsczi, Krośnicã, Staniszcze, Kolonowsczé, Zawadzczé, zdłużą Môłi Panwi ë na pôłnie w rejon Tarnowsczéch Górów, na zôpad òd Katowic ë na pòrénk òd Pszczynë. Wdle jãzëkòznôwcë, prod. Alfreda Zarębë (aùtora Jãzëkòwégò Atlasu Szląska) na Górnym Szląskù mòże wëapartnic m.jin. ne dialektë: wëstrzédne òbjimajacé krézë pyskowicczi, rybnicczi, mikołowsczi, pògreńca szląskò-môłopòlsczégò, òbjimającé Katowicë, Tychë, kréz pszczyńsczi, pògrëńca gliwickò-òpòlsczégò òbjimającé kréz tarnogórsczi ë lubliniecczi, nordowé w krézu racibòrsczim na zôpad òd Òdrë, lasczé w òkòlich Pietrowic Wiôldżéch, Krzanowic (pôłniowò-zôpadni dzél krézu racibòrsczégò), Kobylorzy na òbéńdze Strzelców Òpòlsczich, Kamienia Szląsczégò ë Kotlarni, namisłowsczi na pòrénk òd Namysłowa (bez gardu), sycowsczi na pòrénk òd Sycowa (bez gardu). Przëmiôr ùżëcô. "Wszyjske ludźe rodzům śe swobodne a růwne we swojim werće a prawach. Sům uůne uobdarzůne filipym a sůmńyńym a majům powinność wzglyndym inkszych jak brat s bratym postympować. " Wëmòwa w IPA: /'fʂɨjske 'luʥɛ 'rɔʣom ɕɛ 'vɔlnɛ a 'rovnɛ vɛ 'sfɔjim 'vɛrʨɛ a 'pravax som 'woɲɛ wɔbda'ʐoɲɛ fi'lipɨm a sum'ɲɨɲɨm a 'majom 'pɔ'vin:ɔɕʨ 'vzglɨndɨm 'iŋkʂɨx jak brat s 'bratɨm pɔstɨm'pɔvaʨ/ Wiadła w szląsczi mòwie Gryfnie.com Ojgyn z Pniôków
Szerok rozmianô Architektura je kùńsztã ë ùczbą jakô zajimô sã projektowanim bùdinków, równak ji definicëjô nié je, òsoblewie òd zôczątkù XX stolata, klôrownô. Architekturã je nôt dzysô òpisiwac blós w sparłączeniem z kònkretną diskùsëją ò ji zamkłosc, pòdjimiznã ë znaczenié.
Nowy Targ gard w małopòlsczim wòjewództwie. Lëdztwò gardu: 33 460 mieszkańców. Nowy Targ je stolëcą nowotargsczégò krézu. Lëdztwò gardu: 33 460 mieszkańców Wiéchrzëzna gardu: 51,07 km2 Pòłożenié. Geògrafné kòòrdinatë: szérzô - 49° 28' N, długòta - 20° 01' E. Podhale Nowy Targ Domôcô starna gardu
Pòrtugalsczi alfabét to je alfabét pòrtugalsczégò jãzëka.
Izabella Trojanowskô (ùr. 10 lëpińca 1929 w Gdini, ùm. 21 łżëkwiata 1995 w Gduńskù) – pòlskô gazétniczka i pisarka, zasłużonô dlô kaszëbsczi kùlturë, w latach 1980-1983 przédniczka Òglowégò Zarządu Kaszëbskò-Pòmòrsczégò Zrzeszeniô. Biografiô. Ùrodzyła sã 10 lëpińca 1929 w Gdini jakò jedurnô córka Michała Aleksandra i Zofii Wiktorii z Pòdkulińsczich. Ji òjc béł przed wòjną prôcownikã Generalnégò Kòmisariatu Rzeczpòspòliti Pòlsczi w Wòlnym Gardze Gduńskù. W Gdini zaczãła nôùkã w pòwszechny szkòle, chtërną òb czas wòjnë kòntinuowa w Warszawie, dze ji rodzëna szczestlëwie przeżëła òkùpacjã. Pòwszechną szkòłã ùkùńcziła w 1942, a tej brała ùdzél w krëjamnëch kómpletach. W 1944 ùkùńcziła drëgą klasã gimnazjum. Pò warszawsczim pòwstanim Trojanowsczi nalezlë sã w Nowim Sączu, skądka przez wëzwòlóną stolëcã wrócëlë do Gdùnska. Zamieszkalë wnenczas we Wrzészczu na ùlicë Grunwaldzczi. Tuwò Izabella w 1948 zdała maturã w III Państwowim Gimnazjum i Liceùm w Gduńskù-Wrzészczu. W tim samim rokù zaczãła sztudérowanié w Wëższi Szkòle Mòrsczégò Handlu (WSHM) w Sopòce, chtërné przerwa pò złożenim egzaminów I rokù z przëczënë chòroscë. W 1950 zaczãła kòntinuowac sztudérowanié w Wëższi Ekonomiczny Szkòle w Szczecënie. Òd séwnika tegò rokù zaczãła robic jakò môlowô kòrespóndentka „Wieczórnégò Ekspresu” w Szczecënie i Gduńskù. Nie dała radë pòłączëc zôróbkòwi robòtë z nôùką i mùszała jesz raz przerwac sztudérowanié. 1 maja 1951 òsta etatowim prôcownikã-gazétnikã w redakcje Bôłtëcczégò Dzénnika, przódë w gòspòdarczo-mòrsczim dzélu, a z czasã w môlowim. Òdtąd na dobré zaczãlë sã ji twórczé wanodżi pò Kaszëbach i jinëch regionach Gduńsczégò Pòmòrzô. W 1964 òsta pùblicystką w kùlturalnym dzélu „Głosu Wëbrzeżô” (òrganu Wòjewódzczégò Kòmitetu Pòlsczi Zjednóny Robòtniczy Partie w Gduńskù), nôwôżniészi gazétë w Trzëgardze i wòjewództwie. Trojanowskô robiła w ti gazece bez oprzestónkù jaż do 1981 rokù. Pò wëdarzeniach „Zélnika 1980” twòrziła tidzenik „Samorządność”, òglowòkrajowé pismiono gduńsczégò regionu NSZZ Solidarnosc, w chtërnym przédnym redaktorã béł Lech Bądkòwsczi (Trojanowskô bëła jegò zastãpniczką). Z przëczënë wprowadzeniô wòjnowégò stanu wëszlë leno sztërë numrë pismiona. Pòzbawiónô robòtë Trojanowskô przeszła na wczasniészą emeriturã. Nie przerwa równak robòtë twórczi, a tim barżi spòlëznowégò dzejaniô. Dzejanié dlô kaszëbsczi kùlturë. Izabella Trojanowskô mô wiôldżé zasłudżi dlô kaszëbsczi kùlturë. Òd lat 50. òdbiwa wanodżi pò Kaszëbach i Kòcewim. Drëszëła sã òsoblëwie z mieszkańcama Wdzydz i Łãczëńsczi Hëtë. W 1956 bëła wespółzałożëcelką Kaszëbskò-Pòmòrsczégò Zrzeszeniô i bëła na co dzéń zaangażowònô w różné sferë dzejaniégò ti òrganizacje. Wiedno bliskò wespółrobiła z „Pòmeranią” (a w 1963 bëła nawetka redaktorką ji pòprzédnika – „Biuletinu Kaszëbskò-Pòmòrsczégò Zrzeszeniô”). Kòl „Kaszëb” i „Pòmeranie” wespółrobiła téż z taczima pismionama, jak „Zemia i Mòrzé”, a téż „Pòmòrzé”, na starnach chtërnëch je wiele artiklów Trojanowsczi, tikającëch sã spraw Kaszëbów i Gduńsczi Pòlonie. Do kùńca przënôléga do karna nôblëższich drëchów L. Bądkòwsczégò. W latach 70. sprôwiała fónkcjã przédnika gduńsczégò partu Zrzeszeniô. Wiôldżim dobëcym tegò partu bëło wëdowniczé dzejanié pòd merkã pieczãcë Swiãtopôłka Wiôldżégò, wbrew politiczi władz. Trojanowskô przënôléga do wąsczégò karna jinicjatorów tegò dzejaniô, a téż wespółtworziła pierszi wëdowniczy fùndusz i przez lata przédnikòwa Wëdowny Kòmisje. Miała blisczé, a czãsto przëjacelsczé kòntaktë z aùtorama i bëła redaktorką mnodżich tomików pòezji, bôjków, prozë, wspòminków. Ji ùdbą bëła seriô teczków kaszëbsczégò i kocewsczégò wësziwkù, chterné dôwałë zwësk na pòkrëcé kòsztów pòwôżniészi deficytowi lëteraturë. Dolmacziła z kaszëbsczégò na pòlsczi bôjczi Alojzégò Nagla i Józefa Ceynowë. Pòdjãła téż próbã nowégò dolmaczenia na jazëk pólsczi "Remùsa". To wszëtkò robiła òna mdącë baro aktiwną téż bùten Zrzeszeniô, wespółrobiącë z wòjewódzczima i môlowima jinstitucjama kùlturë, m.jin. z Wòjewódzczim Dodomã Kùlturë i Wòjewódzczim Kònserwatorã Zabëtków, dze promòwała bùdacjã i rozwij Kaszëbsczégò Etnograficznégò Parkù i Mùzeùm Kaszëbskò-Pòmòrsczi Pismieniznë i Mùzyczi. W ji redaktorskò-editorsczim doróbkù baro wôżny môl zajimają wëdóné przez Mòrską Wëdowiznã „Wspòminczi z odbùdacje Głównégò Gardu Gduńska” (Gduńsk 1978). W ti sami wëdowiznie wëszła ji żeglarskô òpòwiesc dlô dzecë pt. „Order różë wiatrów” (Gduńsk 1974). Trojanowskô bëła téż aùtorką turisticznëch prowadników pò Pòmorzim. Razã z Różą Òstrowską òbmësliła kòncepcjã "kaszëbsczégò Bedekera" – ksążczi chtërna do dzysô je wôrtnym zdrzódłã wiédzë ò Kaszëbach nié le dlô turistôw, a i dlô samich Kaszëbów. Czej wëbuchnął sztrajk robòtników w zélniku 1980 rokù, ju na samim pòczątkò przëszła do redakcji „Pòmeranie" z napisóną deklaracją sczerowóną do stoczniowców z pòpiarcym ti rësznotë i razã z red. Kristiną Pùzdrowską zbiérała pòdpisë pòd tim apelã. Trojanowskô przewòdzyła karnu, jaczé chcało zmianów w KP-Z. Na Zjezdze Delegatów Kaszëbskö-Pömörsczégö Zrzeszeniô w gòdnikù 1980 pòdczorchiwała, że órganizacjô na mùszi sã rozrechòwiwac ze swòją przeszłoscą, stac sã barżi masową, aktiwno parłączëc są w samòrządowé dzejania òbëwatelsczé. Jakò pierszô białka w historie Zrzeszeniô òstała tedë jegò przédniczką. Wedle Stanisława Janczi jakò przédniczka Kaszëbskò-Pòmòrsczégó Zrzeszeniô w latach 1980-1983 Izabella Trojanowskô pòkôzała bòhaterstwò i pòliticzną mésternotã. Czej gen. Wòjcech Jaruzelsczi ògłosył wòjnowi stón, solidarno biôtkòwała razã z przédnym redaktorã „Pòmeranie" Wòjcechã Czedrowsczim ò òdwòłanie zawieszeniô wëdôwaniô miesãcznika. Ùdało sã to dopiérze na pòczątku 1983 rokù, równak przez cały rok 1982 ùdało sã ji wëbiôtkòwac wëdanié 20 ksążków przez KPZ. Zrzeszenie pòd przewòdnictwã Trojanowsczi nie chcało przestąpić do Patrioticzny Rësznotë Nôrodowégö Òdrodzeniô, chtërna pòpiérała dzejania władzë. Trojanowskô biôtkòwała ò sprawë Zrzeszeniô w Sejmie PRL i w rozmòwach ze Stanisławã Bejgerã, I sekreterą wòjewódzczi partie we Gduńsku. Mimo wiele ataków na òrganizacjã, Zrzeszeniu przëbëło 1500 nôleżników, a lëczba partów z 18 zwiakszëła sã jaż do 31, wiãcy niż donëchczôs bëło téż imprezów, roczëznów i uroczëstoscë. Zrzeszenie w tim czasu wëdało 60 ksążków w nakładze 263 tësący egzemplarzi. Na zjezdze 3 gòdnika 1983 roku, chtëren zamikôł cząd ji przédnictwa, dostała wiôldżi aplaùz. W latach 90. pò zmianie ùstroju w Pòlsce, K-PZ namieniło Trojanowską na redaktora kaszëbsczégò magazynu „Rodnô Zemia”. Trojanowskô rëchli ni mia wiele do ùczinkù z telewizyjnym dzénnikarstwã, równak bëlno znała region i lëdzy, co w nim mieszkelë. Dzãka temù ùdało ji sã ùrëchtowac program ò dosc szeroczim tematicznym òbjimie. W kòżdim dzélëkù bëłë relacje ze swiéżich wëdarzeniów, përznã historii, kaszëbskô wiérzta i pòkôzk dëcht le wëdónëch ksążków. Tej-sej prowadzëła wëwiadë z ùczałima i kaszëbsczima dzejarzama. Na pòczątkù lat 90. Trojanowskô corôz barżi nie béła rôd z dzejaniégò niechtërnëch przédników KPZ. Òsoblëwie na sercu leżôł ji part we Gduńskù, z chtërnym bëła zrzeszonô òd lat. Z ji pòdskacënkù na przédnika wëstartowôł i dobéł w wëbòrach Zbiszk Jankòwsczi, a sama Trojanowskô weszła do zarządu. Trojanowskô widza, że dzejanié w Zrzeszenim mùszi bëc òpiarté na drżéniu kaszëbsczim z kaszëbsczim jäzekã jakò fuńdameńtã. Temù tak baro dba, żebë w „Rodny Zemi” bëło corôz wicy kaszëbiznë, chòc sama doch gadac pò kaszëbskù nie rozmia. Dzedzëctwò. Ùmarła na serce 21 łżëkwiata 1995. Ju w bòlnicowim łóżkù pisała scenarnik do òstatny swòji „Rodny Zemi”. Spòcziwô na smãtôrzu Srebrzysko we Gduńskù. Jakò redaktórka „Rodny Zemi”, ju w nowich pòliticznëch realiach pò 1989, Trojanowskô zgromadzëła wkół se karno młodich Kaszëbów, jaczim ùdało sã stwòrzëc z czasã gwôsné medialné pòdjimiznë. Swòje òblubienié kaszëbsczi zemi i zaangażowanié w kaszëbskò-pòmòrską rësznotã ùwiczlëła testamentowim zôpisã, w chtërnym całi swój doróbk (aùto, kaszëbską chëcz na Dzéwczi Górze w gminie Chmielno, ksãgòzbiór ò regionalny tematiczi, dzeła lëdowégò kùńsztu) przekôza na spòlëznowé céle, m.jin. na stipendialny fùndusz dlô młodëch gazétników, òsoblëwie kaszëbsczich. Nôdgrodë. Jakò jedna z pierszich (ju w 1968 rokù) òsta wëprzédnionô Medalã Stolema za całowny doróbk pùblicysticzny. Bëła pierszą òsobą wëprzédnióną Złotą Znaką Pieczãcë Swiãtopôłka Wiôldżégò. W ji dorobkù je téż m.jin. Kawalersczi Krziż Òrderu Òdrodzeniô Pòlsczi i hònorowé znaczi: „Za zasłudżi dlô gardu Gduńska” (1960), „Za starã ò zabëtczi” (1967), „Zasłużonym Gduńsczi Zemi” (1968), a téż titel „Òpiekùn môlów nôrodny pamiãcë” (1966). Józef Bòrzëszkòwsczi, "Izabella Trojanowska – w 20. rocznicę śmierci", Pomerania 2015 nr 4, s. 14-19. Bibliografiô.
Merkùri (symbòl: ) – nômniészô i nôblëższô Słuńcu planeta Słuńcowégò Ùstawù. Je bënową planetą, a temù cãżką do òbserwacje dlô zemsczégò obzéracza (wiedno je bliskò Słuńca). Nimò to je planetą, jaką dozdrzec mòże gòłim òkã (ale leno krótkò przed wschòdã słuńca abò zarô pò zachòdzie) i znónô bëła ju w stôrożëtnëch czasach. Ùsztôłcenié plónu Merkùrégò szlachùje za Miesądzã: są na nim wielné ùderzeniowi kraterë i prakticzno brak je atmòsferë. Ceplëzna terenu kòlibie sã òd −183 °C do 427 °C. Merkùri ni mô nôtërnëch satelitów. Pierszé ùdokùmentowóny òbzérczi Merkùrégò sygają pierszégò tësąclecégò p.n.e. Do IV st. p.n.e. grecczi astronomòwie mielë Merkùrégò za dwa niebiesczi cała: pierszé, jaczé je widzec przed wschòdã słuńca, pòzéwelë „Apòllo” ; drëdżé, jaczé je widzec leno pò zachòdzie, pòzéwelë „Hermesã”. Z przëczënë chùtczégò ruchù, pòwòdã chtërnégò je krótkô òrbita, Rzëmianie nadalë planece miono kù tczë pòsłańca bògów i patróna hańdlarzów – Merkùrégò. Astronomicznym symbòlã Merkùrégò jawi sã sztilizowóny kaduceùsz Hermesa – .
Strumiannik abò strëmiannik je trzecy miesąc roku w gregorijansczim kalãdôrzu. Mô 31 dniów. Jinszé kaszëbsczé miona: strumian, marc.
I Kaszëbsczi Kòngres - béł zòrganizowóny w Wejrowie w 1946 rokù przez òstałëch przë żëcym - pò II swiatowi wòjnie - dzejôrzów. Tëdë lëdze ùpòmnielë sã ò doprzińdzenié Kaszëbów i aùtochtónów do stanowiszcz w administracji, ò pòmòc dlô zgermanizowónëch pòtómków lëterzczich Kaszëbów znad Łebsczégò Jezora (Słowińców), ò normalné leżnoscë rozwiju kaszëbiznë. Bloomsbury Publishing Plc, 2016, s. 340 "Pomerania"
Bala - to je takô jigra, w chtërni bierzą ùdzél dwie zdrëszënë pò 11 lëdzy. Wëgriwają ti, chtërny wicy razy dobrze strzélą do brómczi (wrotnicë) procëmnika (zrobią wrotnicã). Midzë grôczama są: brómkôrze, atakòwnice, pòmòcnicë i òbróńcë.
Kamiannô Góra - to je to je dzél wsë Nowô Hëta w òbéńdze Kaszëbsczégò Pòjezerzô w pòmòrsczim wòjewództwie, w kartësczim krézu, w gminie Kartuzë. Tu ùrodzył sã 29.03.1918 rokù kapitena pilota Gerat Kùnowsczi, chtëren ùm.   22.07.1973 r. Nowi Zelandzce. Kunowski Gerard Roman Izydor
Ąą Ą (łac. "a caudata", csb a z ògónkiem) je drëgą lëterą kaszëbsczégò alfabétu i pòlsczégò alfabétu.
Pòlsczi król Kadzmiérz I Òdnowicél przëłączëł Pòrénkòwą Pòmòrskô dô swòjégò państwò.
Tokarë (pòl. "Tokary") - są kaszëbską wsą w pòmòrsczim wòjewództwie, w kartësczim krézu, w gminie Przedkòwò. 
Kòcéwskô (pòl. "Kociewie") je kùlturno-etniczną òbéndą w pòrénkòwi Pòmòrsce, w dorzécznicë Wdë ë Wierzëcë. Za stolëcã Kòcéwsczi czãsto ùznôwónô je Gduńskô Starogarda, równak nôwikszim gardã je Dërszewò. Kòcéwskô je zamieszkónô przez kòl 250 tës. lëdzy. Kazimierz Deyna - szpòrtówca (fùtbala) Andrzej Grubba - szpòrtówca (stołowi tenis) Henryk Jankowski - ksądz Wojciech Cejrowski - autora telewzérnikòwëch programów; wanożnik Grzegorz Ciechowski - mùzyk Bogdan Wenta - trenera pòlsczé reprezentacëji w rãczną balã; dobëwca wicemésterstwa swiata w 2007 rokù
Stëcznik je pierszi miesąc roku w gregorijansczim kalãdôrzu. Mô 31 dniów. Jinszé kaszëbsczé miono: sticzéń.
Zwëczajnô wieszczórka ("Lacerta agilis") – to je ôrt gadzënë z rodzëznë prôwdzëwëch wieszczórków ("Lacertidae"). Òna żëje m. jin. na Kaszëbach i je dzélowò chrónionô. W niebezpiekù òna mòże òdrzëcëc ògón. Encyklopedia audiowizualna Britannica : zoologia. Cz. 1 / [zespół autorów i tłumaczy Wojciech Bresiński et al.], Poznań : Wydawnictwo Kurpisz, 2006, s. 46
Pòmieczëńskô Hëta (pl. "Pomieczyńska Huta") – kaszëbskô wies w Pòlsce, w òbéńdze Kaszëbsczégò Pòjezerzô, pòłożonô w pòmòrsczim wòjewództwie, w kartësczim krézu, w gminie Kartuzë. Tu je szkòła, a w ni dzece ùczą sã kaszëbsczégò jãzëka. W Pòmieczëńsczi Hëce ùrodzył są Francyszk Grucza. W òbéńdze szôłtëstwa pòłożoné sã miészé kòlonie: Nowinë szkòła
Òbéndowi jãzëk je definiowóny bez eùropejską kartã òbéndowëch czë miészëznianëch jakò jãzëk brëkòwany zwëkòwò w państwie òb lëczbòwò miésze òd resztë karno mieszkańców, jinaczącë sã òd ùrzãdniégò jãzëka. W Pòlsce za òbéndowi jãzëk ùznôwôny je kaszëbsczi, wedle ùstawë z 6 stëcznika 2005 rokù ò nôrodnëch ë etnicznëch miésziznach ôs òbéndowich jãzëkach. ÙSTÔW z dnia 6 stëcznika 2005 r. ò nôrodnëch i etnicznëch miészëznach a regionalnym jãzëkù (wëjimczi) Art. 8. Òsobë nôleżącé do miészëznë mają w òsoblëwòscë prawò do: 1) wòlnégò pòsłëgòwaniô sã jãzëkã miészëznë w priwatnym i pùblicznym żëcym; 2) rozkòscérzaniô i wëmianë infòrmacëjów w jãzëkù miészëznë; 3) dôwaniô w jãzëkù miészëznë infòrmacëjów ò priwatny przirodze; 4) ùczbë jãzëka miészëznë abò w jãzëkù miészëznë. (...) Art. 16. Minister przënôléżny do sprawów religijnëch wëznaniów a nôrodnëch i etnicznëch miészëznów zarządzô dolmaczënk hewòtnégò ùstôwù na jãzëczi miészëznów. Rozdzél 3 Pòùczëna i kùltura Art. 17. Realizacëjô prawa òsobów nôleżącëch do miészëznów do ùczbë jãzëka miészëznë abò w jãzëkù miészëznë, a téż prawò nëch òsobów do ùczbë historëje i kùlturë miészëznë òdbëwô sã wedle prawidłów i wedle szlachù naznaczonégò w ùstôwie z dnia 7 séwnika 1991 r. ò systemie pòùczënë (Dz.U. z 2004 r. Nr 256, pòz. 2572, Nr 273, pòz. 2703 i Nr 281, pòz. 2781). Art. 18. 1. Òrganë pùbliczny rządzënë są òbòwiązóné pòdjimac pasowné strzódczi w célu wspiéraniô dzejaniô zgrôwającégò do chrónië, ùtrzimaniô i rozwiju kùlturowi juwernotë miészëznów. 2. Strzódkama, ò chtërnëch je mòwa w ùst. 1, mògą bëc w òsoblëwòscë célowé abò subiektowé dotacëje na: 1) dzejanié kùlturowëch institucëjów, artisticzny rësznotë i ùrobiznë miészëznów a artisticznëch rozgracëjôw mającëch jawerną wôżnotã dlô kùlturë miészëznów; 2) inwesticëje mającé na célu ùtrzimanié kùlturowi juwernotë miészëznów; 3) wëdôwanié ksążków, cządników, perijodików i lecënkòwëch drëków w jãzëkach miészëznów abò w pòlsczim jãzëkù, w drëkòwóny pòstacëje a w jinëch technikach zôpisu òbrazu i zwãkù; 4) wspiéranié telewzérnikòwëch programów i rediowëch aùdicëjów realizowónëch przez miészëznë; 5) chróniã môlów sparłãczonëch z kùlturą miészëznów; 6) paradnicowé dzejanié; 7) prowadzenié bibliotéków a dokùmeńtacëje kùlturowégò i artisticznégò żëcô miészëznów; 8) edukacëjã dzeców i młodzëznë realizowóną w rozmajitëch fòrmach; 9) propagòwanié wiédzë ò miészëznach; 10) jiné programë realizëjącé céle, ò chtërnëch je mòwa w ùst. 1 , a wspiérającé naszińską integracëjã miészëznów. 3. Dotacëje, ò chtërnëch je mòwa w ùst. 2, przëznôwóné są z dzélu bùdżetu państwa, chtërnégò disponeńtã je minister przënôléżny do sprawów religijnëch wëznaniów a nôrodnëch i etnicznëch miészëznów, mògą bëc dôwóné z òminiãcym òtemkłégò kònkùrsu bédënków. Minister przënôléżny do sprawów religijnëch wëznaniów a nôrodnëch i etnicznëch miészëznów kòżdégò rokù ògłôszô prawidła pòstãpòwaniô w sprawach tikającëch dôwaniô dotacëjów, ò chtërnëch je mòwa w ùst. 2. Przepisë art. 14-18 ùstôwù z dnia 24 łżëkwiata 2003 r. ò dzejanim pùblicznégò pòżëtkù i ò wòlońtérnoce (Dz.U. Nr 96, pòz. 873 a z 2004 r. Nr 64, pòz. 593, Nr 116, pòz. 1203 i Nr 210, pòz. 2135) ùżiwô sã pasowno. (...)5. Subiektowé dotacëje, ò chtërnëch je mòwa w ùst. 2, mògą dostawac òrganizacëje miészëznë abò mającé jawerną wôżnotã dlô kùlturë miészëznë kùlturowé institucëje. Przepis art. 73 ùst. 4 ùstôwù z dnia 26 lëstopadnika 1998 r. ò pùblicznëch finansach (Dz. U. z 2003 r. Nr 15, pòz. 148, z pòzdzészima zjinakama) ùżiwô sã pasowno. Rozdzél 4 Regionalny jãzëk Art. 19. 1. Za regionalny jãzëk w rozmienim ùstôwù, zgódno z Eùropejską Kôrtą Regionalnëch abò Miészëznowëch Jãzëków, ùznôwô sã jãzëk, chtëren: 1) je tradicëjno brëkòwóny na òbéńdze gwësnégò państwa przez jegò naszińców, chtërny są karnã wielënowò mniészim jak pòòstałé lëdztwò negò państwa; 2) je jiny jak òficjalny jãzëk negò państwa; nie objimô to ani dialektów òficjalnégò jãzëka państwa, ani jãzëków migrańtów. 2. Regionalnym jãzëkã w rozmienim ùstôwù je kaszëbsczi jãzëk. Przepisë art. 7-15 ùżiwô sã pasowno, leno przez wielënã mieszkańców gminë, ò chtërny je mòwa w art. 14, nót je rozmiec wielënã òsobów pòsłëgòwającëch sã regionalnym jãzëkã, urzãdowò ùgòdzoną jakno skùtk slédnégò òglowégò spisënkù. Art. 20. 1. Realizacëjô prawa òsobów pòsłëgòwającëch sã jãzëkã, ò chtërnym je mòwa w art. 19, do ùczbë negò jãzëka abò w nym jãzëkù òdbiwô sã wedle prawidłów i wedle szlachù naznaczonëch w ùstôwie wëmienionym w art. 17. 2. Òrganë pùbliczny rządzënë są òbòwiązóné pòdjimac pasowné strzódczi w célu wspiéraniô dzejaniô zgrôwającégò do ùtrzimaniô i rozwiju jãzëka, ò chtërnym je mòwa w art. 19. Przepisë art. 18 ùst. 2 i 3 a ùst. 5 ùżiwô sã pasowno. 3. Strzódkama, ò chtërnëch je mòwa w ùst. 2, mògą bëc téż strzódczi przekazowóné z bùdżetu jednostczi òbéńdowi samòrządzënë òrganizacëjóm abò institucëjóm, realizëjącym wëznôczoné robòtë mającé na célu ùtrzimanié i rozwij jãzëka, ò chtërnym je mòwa w art. 19. Dz.U. 2017 poz. 1627 Dz.U. 2017 poz. 823 Dz.U. 2017 poz. 356, s.50 JĘZYK KASZUBSKI Dz.U. 2005 nr 17 poz. 141 Dz.U. 2014 poz. 263 Dz.U. 2014 poz. 803, s.54 JĘZYK KASZUBSKI Dwamòwné dzece (pòlsczi) (en) Kaszëbsczi
Migracja lëdzy - to je przecyganié abò przesedlanié lëdzy bënë kraju (np. ze wsë do miasta), a téż i z jednégò kraju do drëdżégò. Jak sã dobiérô kryterium czasu, mòże wëapartnic sezonową i cygłą migracjã; kryterium przëczënë: dëtkòwą, pòliticzną, religiową migracjã itd. Na Kaszëbach òd dôwna widzec je wiôlgą migracjową rëszotã. W XIX wiekù, a òsoblëwò w jegò drëdżi pòłowie wiele tësacy Kaszëbów wëcygnãło do Kanadë, Zjednónëch Krajów Americzi, Brazylsczi i Miemców. Wëjazdë do òstatnégò z wëmienionëch krajów bëłë w nym czasu czãsto sezonowé. Pò I swiatowi wòjnie wikszosc Miemców, jaczich na Kaszëbach bëło cziledzesąt tësący wëjachało òd nas. Jednakò òstało jich czilenôsce tësący, np. w Chònicach i òkòlim. W rãkach Miemców bëło wiele warkòwniów i majątkków, na przëmiôr w Krokòwie wiele gbùrsczi zemi nôlezało do familii von Krockòw. Na kaszëbsczich zemiach, jaczé òstałë w grańcach Miemców, widzec bëło copanié sã kaszëbskòscë. Wëcyganié nôbarżi aktiwnëch Kaszëbów, òpòwiôdającëch sã za Pòlską, bëło tak wiôldżé, że na przëmiôr spòlëznnowò-kùlturowe żëce kaszëbsczé w Bëtowie, tak żëwé przed I swiatową wòjną, pò prôwdze zamarło. Wôrt je pòdczorchnac, że wiôldżé demògrafòwé zmianë pò II swiatowi wòjnie bëłë w Gdine, do jaczi wrócëła wikszoscc wënëkónëch òb czas wòjnië lëdzy, a téż w dòwnym Wòlnym Gardze Gduńskù i w pòwiatach: słëpsczim, lãbòrsczim ë człëchoòwsczim. Zarô pò wòjnie zamieszkało tam czileset tësącyPòlôchów przecygnionëch z Pòlsczi i z dôwnëch "Kresów". Plusowé saldo migracowôch rësznotów na Kaszëbach w 2005 rokù bëło w pòwiatach: pùcczim, wejerowsczim, kartësczim i gduńsczim, jaczé dopełniwają Trójmiasto. Òsoblëwò wëaparniają sã w tim pòwiatë: gduńsczi 14 na 1000 lëdzy, wejrowsczi 7,5 na 1000 lëdzy, kartësczi 6,1 na 1000 lëdzy i pùcczi 2,5 na 1 000 lëdzy.
Kaszëbsczé Zrzeszenié (òriginalnô pòzwa "Zrzeszenie Kaszubskie") pòwstało 2 gòdnika 1956 rokù. Zebrało sã w nim wiele lëdzy rësznych w kaszëbsczi rësznotë, a sparłãczonëch z rozmajitima pòliticznyma żochama w midzëwòjnowym 20-latim i pò II swiatowi wòjnie. Prezesã Zrzeszeniô òstôł Aleksander Arendt. Za swój cél Zrzeszenié òbrało aktualné do dzys sprawë rozwiju Kaszëb i Pòmòrzô z pòzdrzatkù kùlturalnégò, gòspòdarczégò i pòliticznégò. W wiôldżim stãpniu ùdbóm Zrzeszenia zawdzãcziwają Kaszëbë wôżné inwesticje, òsoblëwò drogòwé (Kaszëbskô Droga) i Fabrikã Stołowy Pòrcelanë w Łubianie. Ò ùwijnoce kaszëbsczi zrzesznicë, nimò czãdu staliniznë, zeswiôdczô téż bôłdny nôprzódka rozwij Zrzeszeniô, pòwstanié i dzejanié jegò partów na wsë i w kaszëbsczich miastach, a nawetka w Szczecënie. Wëdarzenim, jaczé przeszło do historii, bëła manifestacja Kaszëbów 18 i 19 VI 1957 r., towarzącô òdkrëcu òdbùdowónégò pòmnika H. Derdowsczégò we Wielu. Wiôlgą rolą w pòstãpnëch latach òdegrôł zrzeszeniowy cządnik "Kaszëbë" ùpòwszédniający wiédzã ò historii i dzysdniowòscë Kaszëbów i regiònalëznã w nowòczasnym ôrce, òpiartą na intelektualnym rozwiju spòlëznë i kaszëbiznë (1957-1961). Chùtkò równak Zrzeszenié, pòzwóné "bãksã Rujana", òdczëło òdéńdzenié władzów PRL òd deje "òdnowë". Niechtërny dzejôrze bëlë przesladowóny, razã z aresztowanim i zajimniãcym rãkòpisnëch zbiérków. Kùńc 1960 ë pòczątk 1961 rokù to czas òsoblëwi biôtczi z kaszëbsczima dzejarzama z grëpë zrzeszińców. Brzadã ji bëło wërzucenié z Kaszëbsczégò Zrzeszeniô Aleksandra Labùdë, zawieszenié na rok w prawach nôleżnika stowôrë Jana Rómpsczégò i Sztefana Bieszka ë ùpòmnienié dlô Jana Trepczika i Feliksa Marszôłkòwsczégò. Nimò to Zrzeszenié dzejało dali. Dzys je Kaszëbskò-Pòmòrzczé Zrzeszenié.
Martin Sheen (ùr. 3 zélnika 1940) - je amerikańsczim teatrownikã.
Bòléńc - to bëła wies w gminie Smôłdzëno, tam gdze terô je Słowińsczi Nôrodny Park. W ni bëlë rëbôcë , ale wiater przenôszô tu piôsk z placa na plac, a zasëpôł wies.
Mùżdżówczi òb jesén 1939 – to bëło pòzabicé w tron na zôczątkù II-dżi swiatowi wòjnë np. w rujanie 1939 w lasu kòl Wiôldżi Piôsznicë wiele lëdzy. Krótkò ni w lasach Miemcë - w II swiatowi wòjnie (w latach 1939 - 1940) - pòmòrdowalë wiele Kaszëbów i jinëch lëdzy. To bëła mùżdżówka - m. jin. kòl 2 tësący Kaszëbów. Nawetka 11 lëstopadnika 1939 rokù krótkò ti wsë w lasach Miemcë pòmòrdowelë wiele lëdzy. Taczé mùżdżówczi òb jesén 1939 bëłë téż w jinëch môlach, ale we Wiôldżi Piôsznicë zabitëch bëło jaż 12-14 tësący lëdzy.   Zabijanié lëdzy i grobë w lasu kòl Wiôldżi Piôsznicë, a w nich wiele pòmòrdowónëch Lëteratura. "Barbara Bojarska, Piaśnica - miejsce martyrologii i pamięci: z badań nad zbrodniami hitlerowskimi na Pomorzu, Wejherowo" 2001. Wejherowo – Obelisk i tablice pamiątkowe ku czci ofiar masowych egzekucji Ludobójstwo w Piaśnicy z uwzględnieniem losów mieszkańców powiatu wejherowskiego - referat wygłoszony podczas konferencji naukowej „Piaśnica 1939-1941”
Henoch (חֲנוֹךְ) – to je pòstacjô z Knédżi Zôczątków (Zo 5,19-21). Òn béł baro pòbòżnym sënã Jereda. Jegò sënã béł Metuszelach. "Knéga Zôczątków, z hebrajsczégò jãzëka na kaszëbsczi przełożił ò Adam Ryszard Sikora OFM", Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie Zarząd Główny, Gdańsk 2015, s. 33.
Dąbrowsczé Jezoro (pòl. "Jezioro Dąbrowskie") - to je jezoro ò wiéchrzëznie 0,64 km² w kartësczim krézu, w Kaszëbsczim Krôjòbraznym Parkù w òbéńdze Kaszëbsczégò Pòjezerzô. Uroczyska Pojezierza Kaszubskiego
Bernadeta Mariô Reglińskô ("Bernadeta Maria Reglińska" ùr. 1950 r. w Żukòwie) – je wësziwôczką, chtërna kaszëbsczim wësziwkã żukòwsczégò sztélu interesëje sã òd dzecnëch lat. Robòtã w Regionalny Rzesznicë Lëdowi Robòtë i Artisticzny Rãkòrobiznë Cepelia ("Regionalna Spółdzielnia Pracy Rękodzieła Ludowego i Artystycznego Cepelia") òna rozpòcza 1 rujana 1968 r. Ji mésterką bëła matka Mónika – ùczenka Zofie i Jadwidżi Ptôch. Òd séwnika 2003 r. współprowadzëła wësziwôrsczé karna w szkòłach w Żukòwie. Òna je òdznaczonô Złotim i Srébrznym Krziżã Zasłëdżi. "Kaszëbsczé wësziwanié żukòwsczégò sztélu"
Nowé (we zdrojach: "et Numburgensem diocesim" 1243, "Witego de Noua domo" 1255, "de Nove" 1277, "et Nuenborg" 1282, "in Noue" 1282, "die Stadt Neuenburg" 1301, "de Nowinburk" 1306, "Neunborch" 1307, "de Nove" 1326/1327, "Neyberg" 1414, "Nemburg" 1414, "in Nove" 1489, "Neuwenborgk" 1490, "Nowe" 1504, "Neyburg" 1504, "Nove" 1534, "Nowe" 1649, "w Mieście nazwanym Nowem, Neoburgi" 1690, "Neuenburg, pohl. Nowa" kòl 1790, "Nowe, niem. Neuenburg" 1886, "Nowè" (Cenôwa), gwar. "Nove, -végo, nofsk'i"; pòl. "Nowe", miem. "Neuenburg") - garc w swiecczim krézu w kùjawskò-pòmòrsczim wòjewództwie nad Wisłą.    Lëdztwò gardu: 6.104 (2009) Wiéchrzëzna gardu: 3,57 km2
Wkra (miem. "Ueckermünde") - garc w przédnopòmòrskò-grifijsczim krézu w Meczelbòrsce-Przédny Pòmòrsce nad ùscém rzeczi Wkrë do Môłégò Zaléwù. Tu je zoo, môłi pòrt i gòłobrzég.    Lëdztwò gardu: 8.846 (2013) Wiéchrzëzna gardu: 84,69 km2
Paul Chauchard (ùr. 1912 rokù w Parizu – ùm. 2003 rokù) - beł lékôrz i katolëcczi filozófa z Francje. "Teilhard et l'optimisme de la croix" "Vieillir à deux", Éditions Universitaires, 1967 - Starzeć się we dwoje / Paul i Jacqeline Chauchard ; przeł. [z fr.] Barbara Durbajło. Warszawa, 1977. VIAF
Wòdnô żaba ("Pelophylax" kl. "esculentus") - to je miészańc - dwóch ôrtów żabów: stôwkòwi żabë i jezórny żabë. To je łaza z rodzëznë żabòwatëch. Wòdnô żaba żëje m. jin. na Kaszëbach i je tu òbjimniãti dzélową òchrónią. s. 34 ("gatunek, którego dotyczy odstępstwo, o którym mowa w § 9 pkt 6")
Kùbańsczi krokòdil ("Crocodylus rhombifer") – to je ôrt gadzënë z rodzëznë krokòdilowatëch. Òn żëje na Kùbie.
Mòdlëtwnik - to je ksążka abò pismiono, a w nich sã mòdlëtwë, piesnie i biwają téż liturgiczné òbrządczi. W kaszëbsczim jãzëkù òn je òd 1998 rokù. Stefan Ramułt pisôł, że Kaszëbi ni mają mòdlëtwników pò kaszëbskù, to z jaczich ksążków òni sã mają mòdlëc jak ni z pòlsczich? Eùgeniusz Gòłąbk, Eugeniusz Prëczkòwsczi: "Më trzimómë z Bògã", Gduńsk 1998 Stefan Ramułt: "Słownik języka pomorskiego czyli kaszubskiego", Gdańsk 2003, s. 493/XLI
Lëtewsczi jãzëk (lët. "lietuvių kalba") - jãzëk z bôłtëcczégò karna jãzëków, chtërim gôdô kòl 4 mil. lëdzë w Lëtwié, zôpôdnéj Biôłorusé ë gminié Puńsk/Punskas w Pòlscé (Suwalsczina) ë Lëtwinji na emigracëji. Lëtewsczi ùznôwôny je za nôbaréj archaiczny jãzëk jindoeùroejsczi. Lëtewsczi ë łotewsczi nié są dlô sã zrozumiôłé. Historëjô. Nôstôrszy tekst w lëtewszim to rãkòpjis mòdlëtw: "Òjcze Nasz", "Anielsczé pòzdrowienié (Ave Maria)," ë "Jô wiérzã w Bòga;" z knéżczi "„Tractatus sacerdotalis”" z 1503.   Tekst zôpisôny w translëteracëji: Tewe musu kuris esi Dangwasu szwīskisi wardas tawa athaīki tawa karalistīa buki thawa wala kaīp dunguī theīp szamīaī. Duanu musu wisu dzenu dwaki mumus nu īr athlaīski mumus musu kalthes kaīp īr mes athliaīdzame musu kalczīemus nīewīaski musu szalanu, ale mus gīalbīaki nuagi wisa piktha amen. Swīeīka maria mīlistas pīlna dzewas su thawimī pagirtha thu tharpu matheru īr pagirthas gimis szīwata thawa īesus christus. Czīkīu īngi dzewa thīawa wisagalinczi darīthaīu dangaws ir szamīas ir ingi [sunu īa wīenothuri] iesu kristu sunu īa wīenathuri panu musu kurīs prasidīaīs esczi szwenthu dwasīu gimis isgi marias mergas kinthis pa panskwaīu pilatu iszpīalatas [uszczīestas] alba uszmusztas anth krīszaws numiris īr pakasthas nuszīngi [pī] pejluasnu, trīaczu dzenu kīalīsi īszgi numirusīu. Czīkīu ingi dwasīu szwenthu, szwenthu basznīczu krīkszczanīu – szwenthuīu Drawgisti athleīdzīmu grechu / kunu īsgi numirusiu kialiimu pa smerczi amszīw szīwanthu. Lëterackô wersëja lëtewsczégò zôczãłã pòwstôwac òd XVI stolaté. Czëdë pòjawiłë sã piérszé teksty w tym jãzëkù m. jin. "Katechizm" Martynasa Mažvydasa (piérszô knéga pò lëtewskù). W 1629 w Wilnié Konstanty Szywrwid wëdôł piérszy słowôrz z lëtewsczim: trzëjjãzëczny lëtewskô-pòlskô-łacëzniany. Do kùńca XVIII stolaté lëtewsczi bëł wiéjsczim jãzëkã ë pòmòcnym jãzëkã w Kòsclé. Bëł pòd wiôldzëmë wpłëwami białorusczégò ë pòlsczégò ë mòł baro szlachùjącą sytuacëjã jak dzysdniowy kaszëbsczi, abò biôłorusczi. Dzysdniowi lëtewsczi ùstandardnił lëtewszci lingwista Jonas Jablonskis w 1901 ë 1919. Za pòdstawã wzął kòwnoską gwarã. Ùsunął pòlonizmë ë slawzimë z lëtewszczëznë. Alfabét. Lëterë ą ę į ų òznôczôją stôré nozalné zwãczi, chtëré dzysô wymwaiô sã jakò dłudżé mùńsczé samògòsczi. č š ž są czëtonë jak cz sz ż do kùńca XIX stolaté bëłë zôpisywônë jak w kaszëbsczim "pò pòlskù", pòtim wprowôdzono tzw. "husëtczi alfabét". Samògłùsczi ū į y òznaczają dłudżé u i i. Lëtera ė /e/ je szlachùjąca do miemiecczęgò e, a w niechtërëch kaszëbsczich dialektach jak ë.
Łëczk ("Allium schoenoprasum" L.) - to je roscëna z rodzëznë czosnikòwatëch, wôżnô dlô kaszëbsczi kùchni (przëprawa). Kaszëbi czasem dodôwalë pòsekóné łëczk do gòtowónëch bùlew.
Wòjcech Błaszkòwsczi (pol. Wojciech Błaszkowski; ùr. 1908 w Gòwidlënie - ùm. 2001 rokù) – to béł etnograf. Ùsôdzca etnografnëch dokazów, np. "„Hafty regionalne na Pomorzu Gdańskim”" (1983) czë "„Haft kaszubski”" (1965). Òn ùmarł w 2001 rokù, a pòchòwóny je w Wejrowie. nôdgroda m. Òskara Kòlberga "Wojciech Józef Błaszkowski"
1911 - Òdemkły òstôł Lesny Téater w Gduńsku. 1991 - Słoweniô i Chòrwackô ògłosëłë samòstójnotã òd dôwny Jugòsławie-Serbsczi. Jugòsławiô-Serbiô nie ùznała nëch samòstójnotów i pòsłała swòją armiã do nëch 2 państwów, chtërny wòjskòwi napôd zôczątkòwôł bałkańską wòjnã. 1993 - Kim Campbell òstała pierszą białką-premierã w Kanadze. 1993 - Tansu Çiller òstała pierszą białką-premierã Tërecczi. 1603 - Mariónna Marchockô, pòlskô „bòsô karmelitanka”, misticzka, runitka, pòetka, pierszô pòlskô białka, chtërna napisała swòj żëcopis (ùm. 1652) 1852 - Antoni Gaudí, stolemny katalońsczi architekt (ùm. 1926) 1903 - George Orwell, anielsczi runita, aùtor ksążczi „1984” (ùm. 1950) 1954 - Sonia Sotomayor, amerikańskô prawniczka, sãdza w Nôwëższim Sądze USA 1963 - George Michael, anielsczi spiéwôrz (ùm. 2016) 1767 - Georg Telemann, miemiecczi kòmpòzytora (ùr. 1681) 1822 - E.T.A. Hoffmann, miemiecczi runita, kòmpòzytora, prawnik (ùr. 1776) 1984 - Michel Foucault, francësczi filozofa (ùr. 1926) 1997 - Jacques-Yves Cousteau, francësczi òceanograf (ùr. 1910) 2009 - Farrah Fawcett, amerikańskô teatrownica (ùr. 1947) 2009 - Michael Jackson, amerikańsczi spiéwôrz (ùr. 1958) 2010 - Wu Guanzhong (吴冠中), chińsczi malôrz (ur. 1919)
Mùzeum II Swiatowi Wòjnë we Gduńskù je jinstitucją, chtërna je òtemkłi òd strëmiannika 2017 rokù. Sedzba Mùzeum je we Gduńskù. Tu są sta ekspònatów, chtërne pòmògają lepi rozmiec co to je wòjna.
Robert De Niro, (ùr. 17 zélnika 1943), je amerikańsczim teatrownikã.
Dërżéń (we zdrojach: "Drizina", "Drecen", "Driesen", "Dresno", "Drezno" 1421 (KDW), "Dreesen" 1578, "Drusen" 1649, "Dersen", "Droczen", "Dirzen", "Drezen", "Dirczen", "Drczen", "Drdzen"; miem. "Driesen") - gard w strzeleckò-drezdenecczim krézu w lubùsczim wòjewództwie.    Lëdztwò gardu: 10.193 (2008) Wiéchrzëzna gardu: 10,72 km2
Krëkùlëce - są kòlonią w gminie Wickò, w lãbòrsczim krézu pòmòrsczégò wòjewództwa.
Klëfta to je szczépioné drewno 0,5–2,6 m dłùżawë. Na Kaszëbach mógł nima pôlëc w piecu.
Léón Biskùpsczi (pòl. "Leon Biskupski") (ùr. 1848 w Kòscanie – ùm. 1893 w Chònicach) ùcził m.jin. A. Majkòwsczégò w chònicczim gimnazjum. Òn pierszi napisôł nôùkòwą mònografiã mòwë jedny z kaszëbsczich wsów. Jegò je np. "Słownik kaszubski porównawczy" (1891). Lëteratura. Jerzi Tréder: Spòdlowô wiédzô ò kaszëbiznie - Gduńsk 2014, ss. 109 i 112
Ùù Ù, ù – lëtra rozszerzonégò łacyńsczégò alfabétu ùżiwónô w kaszëbsczim jãzëkù. Jakno warijant lëtrë „u” ùżiwónô je téż w czile jinëch jãzëków, na przëmiôr: w italsczim òznôczô akcentowané „u” ("più", "giù"); we francësczim służi do òdróżnieniô hòmòfonów "ou" – ‘abò’ i "où"– ‘gdze’; w szotlandzczim òznôczô dłudżé „u”, przëmiérno: sùil – ‘òkò’. W kaszëbsczim alfabéce je 30. lëtrą. Òdpòwiôdô ji wëmòwa [wu].
"Nen artikel je ò regionie nordowi Kaszëbsczi. Dlô jińszëch znaczënków zdrzë: starnã ùjednoznacznieniô."  Norda je regionã Kaszëbsczi òbjimającym krézë: lãbòrsczi, pùcczi ë wejrowsczi .Je to tradicëjnô òbéńda nordowòkaszëbsczich dialektów.
Klatôczi - to są rasë domôcégò psa.
Kùrzi wid - to je fela wezdrokù. Jã mòże miec człowiek jak òn mô za mało witaminë A w òrganizmie.
Narodzył sã Christus Pón - to je titel kaszëbsczi kòlãdë. Kaszëbsczié kolędë ë godowé spiéwë / zebr. i wstępnie oprac. Władysław Kirstein ; [wybór i przygot. do druku Jerzy Stachurski ; wstęp Józef Borzyszkowski]. Gdańsk : Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie, 1982, ss. 122 - 123 Narodzył sã Christus Pón
Stôrô Cziszewa (pòl. "Stara Kiszewa") - to je kòcéwskô wies w Pòlsce, pòłożonô w pòmòrsczim wòjewództwie, w kòscérsczim krézu, w gminie Stôrô Cziszewa. Wies je na szlachù wòjewódzczi dardżi . Tu je kòscół ë szkòła.
Jeléń ("Cervus elaphus") téż : Jeliń, Jel, Jeł – lądowi susk z rodzëznë jeléniowatëch. Òn żëje m. jin. na Kaszëbach. Czasem Kaszëbi mają w chëczach na scanie rożënã jelénia. Rozmajitoscë. Pòdług Kaszëbów wieżã niejednégò zapadłégò kòscoła òdgrzebôł rogami jeléń. Jak lëdze ùzdrzelë krziż òd wieżë mògle kòscół òdkòpac. W taczich kòscołach wiszą rodżi jelénia, co tą wieżą òdgrzebôł.   Jeléń to je zwierz, jaczi mô sztôłtną bùdacjã cała. Samc mô rodżi, jaczé dodôwają jemù òsoblëwi snôżotë. Włosowé òkrëcé (sëknia) jelenia òb lato mô czerwiono-bruno-riżą farwã ò rozmajitich òdcéniach. Zëmòwô sëknia je jasnô. Włosë latny sëknie są krótczé, òb zëmã òne są wnetka dwa razë dłëgszé ë grëbszé. Na slôdkù biwô dłudżi szlach zwóny szpiglã. Òb lato òn je bruno-żôłti, òb zëmã żółto-biôłi. Celãta są riżobrunatne z żółtawòbiôłima szlachama na bòkach. Na górnym dzélu krzeptu mają sztrip cemnych włosów. Samice mają dwie parë sutków.[1] Jak wiôldżi je jeléń? Jeléń je wësok na 130 – 150 cm w kłãbie, òn je dłudżi na kòl 140 cm ë cãżczi pò wëpatroszenim 130-190 kg. Samica je cãżkô na òd 70 do 120 kg. Co jé jeleń? Jeléń jé roscënë. Òb lato zjôdô przede wszëtczim trôwã ë zéla, jaczé są wnetka 70 % jegò zjestkù. Òn jé też chãtno młode bùmë ë krze, a też grzebë, jagòdë ë kòrã z bùmów na przemiôr topoli czë sosnë. Pòtkac gò mòżno na leśnych polanach, w zarosłich placach, a bùten lasu na pòlach czë łąkach. W lëpińcu chãtno jé òwies czë bùlwë. Òb zëmã zjôdô wrzos, malënë, sëchą trôwã czë wietewczi bùmów[2] Rożënë Kòl wikszoscë ôrtów jeleniów rodżi mają samce, wëjimk je kòl renifrów, gdze samice mają rodżi. Rodżi są dzélã czółowégò gnata. Mają sztôłt szpica abò szuflë. Rodzenié Cząd rëkòwiska wëpôdô w drëdżi pòłowie séwnika. Cąża warô 231-238 dniów. Samice rodzą nôczãszczi jedno celã òb rok. Òne biorą ùdzél w rui pierszi rôz, czej są 2 lata stôré, a pierszé celã rodzą, czej są 3 lata stôré. Młodé rodzą sã w maju ë czerwińcu. Ssą przez kòl 10 miesãcy.[3] Jeléń aksis Jeléń badżenny Jeléń baweańsczi Jeléń biaôłolëpny Jeléń Elda Jeléń òlbrzëmi Jeléń pampasowi Jeléń Schomburgka Jeléń szlachetny Śladami zwierząt, Jan Rys https://web.archive.org/web/20141109133717/http://www.anad.republika.pl/jelen.htm
Zwëczajny pasternôk ("Pastinaca sativa" L.) - to je ôrt roscënë z rodzëznë zelerowatëch ("Apiaceae" Lindl.). Kaszëbi gôdelë, czej mòcno zmiôrzł: "zmiarzłi jak pasternôk".
1980 - w Gduńskù stawiony Pòmnik Pòległëch Òkrãtowników Gódnika 1970 (Trzë Krziże). 1981 - stojenié w wòjnie: w Katowicëch wòjskò i ZOMO pomòrdowëłò górnikow w pacyfikacëji Kopalni Wãdźla „Wujek”. Zabitëch 9 górnikow, 21 renionëch. 1485 - Katarzyna Aragonscza 1770 - Ludwik van Beethoven 1776 - Jane Austen 1777 - Mme Barbre-Nicole Clicquot, Veuve Clicquot, francësczô przerobniczkô szampana 1859 - Wilhelm Grimm 1917 - Rasputin 1922 - Gabriel Narutowicz
Fitonim – to je pòzwa roscënë np. przëmiłk. Biuletin Radzëznë Kaszëbszégò Jãzëka 2010, K-PZ Gduńsk 2010, s. 36
Złotô Bróma - to je bróma w Gduńskù bùdowóné do 1614 rokù przez Willem'a van den Blocke. W II swiatowi wòjnie (1945) òna bëła zniszczoné. Na ji bùtnowi scanie je napisóné pò niemieckù cytat z Psalmù 122: ES MVSSE WOLGEHEN DENEN DIE / DICH LIEBEN ES MVSSE FRIEDE SEIN INWENDIG IN DEINE MAVREN VND / GLVCK IN DEINEN PALASTEN PSA - 122 („Niech żëją w bezpiekù ti, co cebie miłują. Niech pòkój bãdze w twòjëch mùrach, a bezpiek w pałacach twòjëch!”)
Sosnica (dólnomiem. "Sassnitz"; miem. "Sassnitz"; pòl. "Sośnica") - garc ë haf w Rujańsczim Krézu w krôju Meczelbòrzkô-Przédné Pòmrë na Rujanie nad Bôłtã. Z sosniczczégò pòrta może płënąc do Szwedzczi, Dëńsczi, Rusczi ë Lëtewsczi.    Lëdztwò gardu: 10.474 (2009) Wiéchrzëzna gardu: 46,45 km2
Amalka (pl. "Amalka") – kaszëbskô wies w Pòlsce pòłożonô w pòmòrsczim wòjewództwie, w kartësczim krézu, w gminie Sëlëczëno nad Gòwidlińsczim Jezorem. Amalka jest turistnym òstrzódkã z wiele wczasowima chëczama ë agrokwatérama.
Pòlodofôłtowô rëna – je pòdłùgòwatą - rechùjącą tej sej dzesątczi kilometrów zôpadlëną - wëszlamòwóną pòd lodofôłtã przez płënącé pòd nim wòdë (pòd wiôldżim hidrostaticznym cësnienim) . Ji szerokòsc dochôdô do pôrãsta metrów a długòsc òd czile do cziledzesąt kilometrów; dno je nierówne. Pò ùstãpienim lodofôłtu òna nie bëła do widzeniô, bò bëła fùl zastarzałégò lodu, przëkrëtégò mòrenowim materiałã; pòkôzała sã dopiérze pò òceplenim sã klimatu, przez wëtopienié sã negò zastarzałégò lodu.
Wtikòwô bùska – ta szczëpnica przédôwô sã do przëłączaniô do ni òdbiérników elektriszowi energie, a na ògle òna je dzélã elektriszowi jinstalacje. Kaszëbi na ògle znają tip E wtikòwi bùsczi.
Rãbiskò - to je spùszczony szlach w lasu.
Ùniwersytet Stanforda ("Stanford University" abò "Leland Stanford Junior University") - je wôżnym amerikańsczim môlã dlô rozwiju nôùczi òd 1891 rokù. Na nim uczi sã kòl 16 tësãców sztudérów. Zjednóné Kraje Americzi Stanford University Bibloteka
Zazaki je jãzëkã nôrodu Zaza, przënôleżącym do karna irańsczich jãzëków, jaczim gôdô sã w pòrënkòwi Tërecce. Zaza People and Zazaki Literature Zaza history and Zazaki language Only Zazaki news Web Center of Zaza People (Weblinks of Zaza people)
Żôłti lëpin ("Lupinus luteus" L.) – to je jednorocznô roscëna z rodzëznë bòbòwatëch ("Fabaceae"). Na Kaszëbach bëło gò czedës dosc wiele na pòlach.
Kónstantin Krefft ("Konstantyn Krefft" ùr. 7 strëmiannika 1867 w Lubni - ùm. 11 czerwińca 1940 w lagrze Stutthof) – pòlsczi ksądz, Słëga Bòżi Katolëcczégò Kòscoła. Sztudérowôł w Dëchòwny Seminarëji w Pelplinie. Tùwò pò pôrã latach dożdôł sã ksãżëch swiãceniów, chtërne przëjimnął 12 séwnika 1893. Jakno ksądz béł nôprzód w Grëdządzu, a pózni w Gduńskù, a téż w Sopòce ë jinëch placach. Zbùdowôł kòscołë w Piecach (1911-1914) i Tëchòli (1935-1939). W II swiatowi wòjnie wëwiozle gò Miemcë 15 gòdnika 1939 rokù do lagru Stutthof i tam òn ùmarł 11 czerwińca 1940 rokù.
Czińsbarg (abò Czińsbarch, we zdrojach: "Konigesberge" 1244, "Konigesberge" 1267, "Kunigsperg", "Königsperg", "Kungesborg", "Kÿnsberg" 1575 (1579), "Cuningsperg" 1577 (Stefano Bonsignori), "Kuningsperg" 1578, "Kömsperg" 1652, "Kinsperg" 1652, "Königsberg"; pòl. "Chojna", miem. "Königsberg in der Neumark") - gard w gripiewsczim krézu w zôpadnopòmòrsczim wòjewództwie nad Rurzëcą. Toponimijô. Miono "Czińsbarg" je rekonstrukcëją - dólnomiemiecczé "barg" (górnomiemiecczé "berg") Kaszëbi òddają jakno "barg" abò "barch"), miono "Czińs-" je skùtkã tipicznégò dlô kaszëbsczi mòwë zmitczeniô "kji"→"czi"; rëchli miemiecczé miono "Königs-" òstało skróconé do "Kins-" co je widzec w zapisënkù z 1652 rokù, a téż je to widzec w serbòłużëcczich mòwach dze gard bez Miemców zwóny "Königsbrück" je bez Łużëcczich Serbów zwóny "Kinspork", a téż w Małopòlsce gdze czedës béł gard zwóny pò pòlskù "Kinsbark" (miem.: "Königsberg"), pózdni sparłãczony ze wsą co sa zwaa "Dólnô Mszana" (pl: " Mszana Dolna").   Dzysdniowé pòlsczé miono "Chojna" je mionã òpiartim na felerny rekònstrukcëji. Lëdztwò gardu: 7.398 (2009) Wiéchrzëzna gardu: 12,12 km2
Rozwerk – to béł mechaniczny przërëchtënk, chtëren mòc zwierzów (np. kòni) zmieniwôł na sztërk òbrocënë prowadzony do stacjonarnëch maszinów np. draszmaszina czë seczkarka. Midzë rozwerkã a masziną bëła szczëpnica. Dzieje Brus i okolicy : praca zbiorowa / pod red. Józefa Borzyszkowskiego ; [aut. Krzysztof Walenta et al.].Chojnice ; Gdańsk : Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie, 1984, s. 146.
Pòtrusë - to są grzëbë, chtërne mògą zatrëc lëdzy, abò jich trëją jak np. pòtrusowati sromòtnik.
Zôpadnosłowiańsczé jãzëczi to je jednô z trzech grëpów słowiańsczich jãzëków (króm pòrénkòwò- ë pôłniowòsłowiańsczich) , chtërną gôdô kòl 56 mln lëdzy w Westrzédny Eùropie. Grëpa zôpadnosłowiańsczich djalektów wëapartniła sã ju w cządze wanodżi lëdów, le dopiérze kòl VII s. mòże mòwic ò jich apartnoce. W cządze òd VII do X s. nastôwô jegò bënowé zjinaczenié na dwie etniczno-jãzëkòwé grëpë: lechicką ë sorbską, a w IX s. doszła jesz grëpa czesko-słowackô (przódë przódcë dzysdniowich Czechów ë Słowaków bëlë w òbremienim pôłniowich Słowiónów, ale òdapartnieni òb przecygã Wãgrów sczérowalë sã w stronã zôpadnych Słowiónów). Czesko-słowackô pòdgrëpa prowadzą dali jãzëczi czesczi ë słowacczi, sorbską — dwa jãzëczi sorbsczé, a lechicką — pòlsczi ë kaszëbsczi. Z negò slédnéj pòdgrëpë wëmiarłë w XVIII s. pòmòrsczé jãzëczi (króm kaszëbsczëgò jãzëka). Régòwanié zôpadnosłowiańsczich jãzëków: jindoeùropejsczé jãzëczi słowiańsczé jãzëczi (kòl 317 mln) "zôpadnosłowiańsczé jãzëczi" (kòl 56 mln) pòłabsczi jãzëk † pòmòrsczé jãzëczi (kòl 50 tys.) kaszëbsczi jãzëk (kòl 50 tys.) pòlsczi jãzëk (kòl 42,5 mln) sorbsczé jãzëczi (kòl 70 tys.) dólnosorbsczi jãzëk (kòl 15 tys.) górnosorbsczi jãzëk (kòl 55 tys.) czesczi jãzëk (kòl 10 mln) słowacczi jãzëk (kòl 6 mln) szląsczi jãzëk (kòl 500 tys.; czãsto klasyfikòwóny jak pòlsczi dialekt) Òznôczeniô: † — wëmiarłi jãzëk
Dzãdżelnik Sosnowsczégò ("Heracleum sosnowskyi" Manden.) - to je roscëna z rodzëznë zelerowatëch.. Òn mòże rosc m. jin. na Kaszëbach, bò téż tu je przëwlokłi. Zlikwidowac gò je cãżkò, a pòdłùg prawa òn w Pòlsce ni mô rosnąc. "Barszcz Sosnowskiego pojawił się w Chojnicach!"
Wãbórk do smieców – zabiérnik zrobiony wikszim dzélã z metalu abò plasticzëznë, chtëren je brëkòwóny do timczasowégò zbiéraniô smieców. Smiecë nie zbiéróné mògą lôtac pò òkòlim, a nôbarżi fòlie, papiorë a jiné papiórczi. Wiele z nich trzeba wëwiezc na wësëpiskò. W swiece je równak jiwer z Wiôldżim Plachcem Smiecy na Pacyfikù, w chtërnym je baro wiele plasticzëznë. czerwiony na metal żôłti na plasticzëznã (np. pòlipropëlen - tutë i bùdlë) niebiesczi na papiórë zelony na szkło bruny mòże bëc na òrganiczné òdpôdczi Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 29 grudnia 2016 r. w sprawie szczegółowego sposobu selektywnego zbierania wybranych frakcji odpadów (pl) "Rozporządzenie Ministra Klimatu i Środowiska z dnia 10 maja 2021 r. w sprawie sposobu selektywnego zbierania wybranych frakcji odpadów" (pl)
Glagolica - sztëczny słowiańsczi jãzëk, jegò ùjimniãce òpierô sã na rozwicém ë dopasowanim protosłowiańsczégò jãzëka, tak bë mógł òn sprôwiac rolã dzysdniowégò ë pòchwôtnegò jãzëka dlô wszëtczich Słowionów. Jinformacëje ò glagolicë w anielsczim jãzëkù
aptosid (Sidux) to linuksowô distribùcëjô òpiartô na "niesztabilny" wersëji Debiana zwóny Sid. Je òna przistąpnô jakno LiveCD dlô architektùrów i686 ë amd64 z mòżnotą zainstalowaniô ji, dzãka pòmòcny instalacëjny programie, na cwiardim diskù. Na distribùcëjô pòwsta kòl kùńca 2006 rokù, a ji zakłôdôrzama bëlë lëdze co rëchli robilë przë ùdbie Kanotix - nie je òna równak jegò kòpiëjô, chòc zdrząc na hard-wôrowé wspiarcé je widzec co do ti zblëżoną filozofijã. Sidux kòncentrëje sã na graficznym òkrżém KDE ë zamëkô w òbrôzach ISO blós wòlną soft-wôrã, dôwając równak mòżnotã zladowaniô jinszy ze swòjegò serwera. Sidux to pòsóbnô distribùcëjô jakô zamëkô ju w se kaszëbską klawiaturą.
Tobaka ("Nicotiana tabacum" L.) – to je jednorocznô roscëna z rodzëznë lilkòwatëch, pòpùlarnô jakno ùżiwka m.jin. na Kaszëbach . Historiô Amerykańsczi Indianie zażëwalë tobakã na wiele lat przed Eùropejczikama. Czedë ùzdrzôł to Kòlumb, chcôł ze sobą wzyc tobakã do Europë. Nôprzód tobaka sta sã sławnô w Szpańsczi i Francje. Sóm Napoleon bòdôj zażëwôł òb rok trzë kg tobaczi. Pò tim pòznalë ją w Anielsczi. Òd 1702 rokù òna bëła dlô wszëtczich lëdzy. Do Pòlsczi òna trafia w roku 1590. W XX wiekù tobakã zastąpiałë cygaretë. Kaszëbi wiele razy chãtno zażiwają tobakã. Òni gôdają czasã przë tim "Chcëme le so zażëc". Wedle pòwióstczi, to pǜrtk pòòrôł swòjima pazurama sztëk pòla ë zasadzył tobakã. (pl)
Kwiatnik ("Brassica oleracea L. var.botrytis") – to je zort ògrodzëznowi kapùstë. Kaszëbi miôwają gò w ògródkach. łodëga- grubô łodëga jak rosce twòrzi jakbe różã co je pãkiem kwiatów. Róża mòże bëc zelonô, biôłô ë jasnożôłtô. lëste- roscą na dole i zdzebło òkriwają wiôldżi kwiat. kwiatë- roscą na łodëgach bòcznëch. Są drobné i jasnożôłti. kwiatnik ùprôwialë już starożëtni Rzemianie i Grecë skądka przeszedł do iinëch krajów. W Pòlsce kwiatnik zaczãto ùprawiac z kùńcã XVI wiekã i sprowadzëła gò wiera królowô Bòna. Roscena ta nôlepi rosce w miescach słùnecznëch miescach, w czôrnym piôsku bògatim w próchnicã i mineralny zwiózczi. Kwiatnik mô môłi kòrzéń i dlôte òna nie rosce na biôłim piôsku. Kwiatnik sadzy sã w kastë w gromnicznikù, strumiannikù a nawetka w czerwińcu. Sadzonczi sadzy sã co 40 cm. Kwiatnik lëchò rosce pôrã lat na tim samim miescu, dlôte za każdim razã mùszi bec sadzony w innym miescu. Kwiatnik ùznôwóny je za leczniczô ògardowizna. Mô sòiznë procemrakòwi. Je to ògardowizna, chtërną mòżna jesc jak mô sã dieta bò je lekkòstrawny i małokaloriczy. Kwiatnik zawierô wiele witamin: K, C,B1, b6. Zawieró téż mikroelemente taczi jak: sód, pòtas, wapń, mamgan, żelazo, miedź, cynk, fosfor, fluor, chlor, jod, karoteny. Wzmòcniô òdpòrnosc òrganizmù i òczëszczô krew. Wartość energetyczna w 100 g: 20,00 kcal Białkò w 100 g: 2,00 g Węglowòdanë w 100 g: 2,50 g Tłuszcz w 100 g: 0,00 g Kwiatnik mòżna jesc ùgòtowôny i nieùgòtowôny i je òn wiedno pëszny i zdrowi. Nópierwi, zanim ùgòtujemy kwiatnik je dobrze włożëc gò na chwilã do mòcno òsolony wòdë, żebë wëpadłë z niegò wszetczi drobni robôczczi. Do wòdë w chterny gòtuje sã kwiatnik dobrze je dodac pôrã kropel soku z cetrónë. Kwitnik gòtujemy òkòło 15 min nie nakrëwając deklã grópa. gòtowóny i niegòtowony w zalótkch w zupie kwiatnikòwi i jażënowi jaknò dodów do miãs abò jakno pòjedynczny danie. https://web.archive.org/web/20141029044640/http://zdrowieznatury.blox.pl/2012/10/KALAFIOR.html http://www.tabele-kalorii.pl/kalorie,Kalafior.html
Alojzy Bùdzysz Jan Bùgenhagen Léòn Heyke Szimón Krofey Aleksander Labùda Aleksander Majkòwsczi Alojzy Nôgel Jan Trepczik Bògùsłôw X Wiôldżi Elżbiéta Pòmòrskô "(Alžběta Pomořanská)" Erik Pòmòrsczi "(Erik af Pommern, Erik XIII av Pommern)" Margaréta (Królewô) Swiãtopôłk II Wiôldżi Karol Krefft Antón Ôbram "(pòl.: Antoni Abraham) "
Ansel Easton Adams (* 20 gromicznika 1902, † 22 łżëkwiata 1984) béł amerikańsczi òdjimnik zrzeszony z San Francisco. Słôwã dobéł przede wszëtczim dzãka czôrno-biôłim òdjimkóm nôrodnëch parków, robionëch na òbsztelënk amerikańsczégò rządu. Béł baro zaangażowóny w òchronã rodë, ë témù zgrôwù mia téż służëc jegò fòtograficznô twòrzba. W młodoscë Ansel Adams zajimôł sã téż profesjonalno mùzyką jakno kòncertowi klawirnik. Nie dôwało mù to równak dosc satisfakcëji ë w latach 1920-tëch miôł pòrzuconé mùzyczną karierã dlô ùprawianiégò fòtografiji. Dejade mùzycznô ùszłota Adamsa mia gwësny cësk na jegò rozmienié fòtografiji, np. czãsto przërównëwôł negatiw do mùzyczny partiturë, a kùńcowi òdcësk do kònkretny interpretacëji mùzycznégò dokôzu. Ansel Adams napisôł czile ksążków ò fòtografiji, w tim ùczbòwników dlô zaawansowónëch òdjimników. Mô òprôcowóné tzw. conową systemã, technikã dôwającą òdjimnikóm wikszą kòntrolã nad kùńcowim fòtograficznym òdcëskã. Nimò, że jakno òdjimnik béł samòùcznikã, Adams dobéł tak wiôlgą wiedzbã ò techniczny starnie fòtografiji, że stał sã achtnionym kònsultantã fòtograficznëch kòncernów. "Monolith, The Face of Half Dome", 1927. "Rose and Driftwood", 1932. "Clearing Winter Storm", 1940. "Moonrise over Hernandez, New Mexico", 1941. "Ice on Ellery Lake, Sierra Nevada", 1941. "Aspens, New Mexico", 1958. "America's Wilderness", 1997. ISBN 1-56138-744-4 "California", 1997. ISBN 0-8212-2369-0 "Yosemite", 1995. ISBN 0-8212-2196-5 "The National Park Photographs", 1995. ISBN 0-89660-056-4 "Photographs of the Southwest", 1994. ISBN 0-8212-0699-0 "Ansel Adams: In Color", 1993. ISBN 0-8212-1980-4 "Our National Parks", 1992. "Ansel Adams: Classic Images", 1986. ISBN 0-8212-1629-5 "These We Inherit: The Parklands of America", razã z Nancy Newhall, 1962. "This is the American Earth", razã z Nancy Newhall, 1960. ISBN 0-8212-2182-5 Ksążczi, albùmë. Ùczbòwniczi dlô zaawansowónëch òdjimników "The Camera", 1995. ISBN 0-8212-2184-1 "The Negative", 1995. ISBN 0-8212-2186-8 "The Print", 1995. ISBN 0-8212-2187-6 "Examples: The Making of 40 Photographs" ISBN 0-8212-1750-X The Ansel Adams Gallery
1571 - Johannes Kepler, miemiecczi astronoma i matematik (ùm. 1630) 1822 - Louis Pasteur, francësczi kemiker og bakteriolog (ùm. 1895) 1901 - Marlene Dietrich, miemieckô teatrownica i spiéwôrka (ùm. 1992) 1948 - Gérard Depardieu, francësczi teatrownik 1923 - Gustave Eiffel, francësczi technik i architekt (ùr. 1832) 2007 - Benazir Bhutto, pakistanskô premierkô, zastrzélonô przez terrorystã (ùr. 1953) 2016 - Carrie Fisher, amerikańskô teatrownica (ùr. 1956)
Kaszëbsczé nótë – jedna òd nôbarżi znónëch kaszëbsczich frantówków, zwónô téż „Kaszëbsczim alfabétã”. Dlô wëkònaniô ti frantówczi pòtrzébnô je charakteristicznô plansza z òbrôzkama. Piesniô je baro pòpùlarnô i w całi Pòlsce kòjarzonô z kaszëbską kùlturą i ùznôwónô za ikonã kaszëbsczégò fòlkloru. Temù je czãsto wëzwëskiwónô do promòcje Kaszub. Za nôbarżi znóną spòdlëczną wersjã (wariant bez pòwtórzeniów) ùznôwô sã taczi tekst:  "To je krótczé, to je dłudżé, to kaszëbskô stolëca," "to są basë, to są skrzëpczi, to òznôczô Kaszëba." "To je ridel, to je ticz, to są chòjnë, widłë gnojné." "To je prosté, to je krzëwé, to je slédné kòło wòzné." "To są hôczi, to są ptôczi, to są prësczé półtorôczi." "To je klëka, to je wół, to je całé, a to pół." "To je môłé, a to wiôldżé, to są jinstrumenta wszelczé." Trzeba równak zmerkac, że tak pò prôwdze jistnieje wiele wariantów „Kaszëbsczich nótów”, jaczé apartnią sã kąsk tekstã, chòc spiéwô sã je na nã samą melodiã. W niechtërnëch môlach na Kaszëbach miast "kaszëbskô stolëca" spiéwô sã "cesarza stolëca"; miast "skrzëpczi" je: "skrzëpce"; miast "Kaszëba" je: "szlachcëca" abò "rëbôka"; miast "ridel" je: "ridla"; miast "slédné kòło wòzné" je: "tilné kòło wòzné" abò "lózné kòło wòzné"; miast "półtrojôczi" je: "półtorôczi". W bëtowsczi òbéńdze znónô je wersjô, w jaczi dwa slédné wersë brzëmią tak: "To je całé, to je pół, to je òseł, a to wół," "To są bùlwë, to są wrëczi, to je nasza biôłô marchew. " Pòchòdzenié frantówczi. „Kaszëbsczé nótë” wëwòdzą sã prôwdopòdobnie òd miemiecczi rozegracje znóny jakò "Schnitzelbank" abò "Hobelbank". Zabawã tã znają òsoblëwie mieszkańcë Badenii-Wirtembergii, zôpadny Aùstrie i nordowi Szwajcarie. Ju w 1911 Izydor Gùlgòwsczi pisôł (w mònograficznym dokazu „Von einem unbekannten Volke in Deutschland”), że znaje aùtora, jaczi przełożił pierwòszny niemiecczi tekst rozegracje na kaszëbsczi jãzëk. Béł to Wilem Langòwsczi, brat szôłtësa Gòłunia, Jakùba. Jakùb Langòwsczi òpòwiedzôł Gùlgòwsczémù, że jaczes 35 lat przódë (to je w 70. latach 19 stolatégò) pòznôł tã frantówkã nã zabawie w òkòlim Wislanëch Żuławów. Kaszëbsczé nótë jakò turisticzny produkt. Lëdze, jaczi zajimają sã produkcją kaszëbsczich pamiątków, baro rôd wëzwëskiwùją planszã do „Kaszëbsczich nótów”, widzącë w ni bëlny, òsoblëwi i apartny turisticzny produkt, chtëren dobrze sã sprzedôwô. Kò prawie temù „Kaszëbsczé nótë” mòże nalezc na taskach, pòcztowëch kôrtkach, nalépkach, tédrach do mòbilków, kòszulkach czë téż na internetowëch starnach i fòlderach. Róman Drzéżdżón dôwô bôczënk na pòwôżny problem z bëlnym pisënkã tekstu frantówczi. Czãsto ju titël je zapisóny z felama, diakriticznëch znaków ni ma wcale abò są lëchò pòstawióné, a nie jedné słowa ùżëté są w niepòprawny gramaticzny fòrmie. W niechtërnëch przëtrôfkach mòże nalezc nawetka czilenôsce felów.
Wiãcórk - to béł ôrt klôtczi do łowieniô rëbów. Wiãcórkiem rëbôk mógł łowic np. w jezorze. Równak Bernard Zëchta (1973) w swòjim słowôrzu napisôł, że to je môłô rãcznô séc do łowieniô rëbów np. w rowach - kaszórk.
Tur ("Bos primigenius") - to béł ôrt suska z rodzëznë wòłowatëch ("Bovidae"). Òn żił do 1627 rokù. Terô Kaszëbi mògą le rzec: mòcny jak tur.
Kapitalizm – system gòspòdarczi òparti na priwatny włôsnoscë strzodków produkcji i w kònsekwencji czerpaniô z nich zyskù, i na swòbòdnym òbroce dobrama w ramach rënkù; stąd téż gòspòdarka kapitalisticznô nazéwónô je téż gòspòdarką rënkòwą. Swòbòda dzałalnoscë na rënkù przejôwiô sã w pòstacji wòlny przedsãbiorczoscë, wòlnégò òbrotu towarama i ùsługama, swòbòdnégò òbrotu prawama włôsnoscë, jistnieniô sprôwnëch institucji finansowëch i na wòlny kònkùrencji pòmidzë pòdmiotama. Ekònomiscë, historicë, ekonomiscë politiczny i socjologòwie w swòjich analizach kapitalizmù przejmùją szeroczi wachlôrz perspektiw i rozpoznają różné jegò fòrmë w praktice. I tak westrzód nich znôjdują sã m.in. leseferizm i wòlnorënkòwi kapitalizm, abò kapitalizm państwòwi i kapitalizm òpiekùńczy. Różné fòrmë kapitalizmù, w różnym stopniu traktują taczé zagadnienia jak m.in. wòlny rënk, włôsnosc państwòwô, przeszkòdë dlô wòlny kònkùrencji czë prowôdzenié przez państwò pòliticzi spòłeczny. Stãpień kònkùrencji na rënkach, rolô interwencji i regùlacji, a téż zakres włôsnoscë państwòwi różnią sã w zôleżnoscë òd mòdelu kapitalizmù. Zakres, w jaczim różné rënczi są wòlné i zasadë òkreslającé włôsnosc priwatną są kwestią pòliticzi i przëjãtëch strategii ekònomicznëch. Wiãkszosc jistniejącëch gòspòdarków kapitalistycznëch to gòspòdarczi mieszóné, chtërne parłączą elementë wòlnégò rënkù z interwencją państwa i w niechtërnëch przëpôdkach planowanim gòspodarczim.
Elżbiéta Pòmòrskô (czes.- "Alžběta (Eliška) Pomořanská") (1347-14 gromicznika 1392) bëła córką pòmòrsczégò ksyżeca Bògùsłôwa V ë pòlsczi princesë Elżbiétë. Na zdënkù 21 maja 1363 w Krakòwie òsta białką rzimsczégò césôrza ë czesczégò króla Karola IV Luksembùrsczégò. 18 czerwińca 1363 òsta w Pradze krónowónô na czeską królewą, a 1 lëstopadnika 1368 bëła krónowónô w Rzimie przez papieża Ùrbana V na césôrzową rzimską. Bëła nënką m.jn. Zigmùnda Luksembùrsczégò - czesczégò ë madżarsczégò króla ë rzimsczégò césôrza. Biògrafijô Elżbiétë Pòmòrsczi (pò czeskù)
Al Pacino, (ùr. 25 zélnika 1940), je amerikańsczim teatrownikã.
Ùrzãdny pòdzélk Nordowi Kòreji rokù je zòrganizowóny w trzech hierarchicznëch równiach. Wiele z jednotów mô swòją równoznaczëznã w systemie Pôłniowi Kòreji. Na nôwëższi sztãpniu je dzewiãc prowincëjów, dwa direktno rządzony gardë ë trzë specjalné ùrzãdné òbéńdë. Dali, na drëdzi równi są gardë, krézë, dzelnice ë distriktë. Ne slédne są dali dzeloné na trzëcy równi w gardczi, sąsedztwa, wse ë robòtnicze distriktë. Trzërówniowô ùrzãdnô systema brëkòwónô w Nordowi Kòreji òsta zabédowóno przez Gim Il Sunga w 1952 rokù jakno part masowi restrukturizëcëji môlowégò rządku. Przódë w ùżëcym bëła wielorówniowò systema juwerna do ti wcyg brëkòwòny w Pôłniowi Kòreji. Pierszô równiô. Dzewiãc prowincëjów (Do; 도, 道) wëchòdaje ze zwëkòwich prowincëjów Kòreji, ale òstałë dali pòdzéloné pò rozpadniãcym kraju. W jich skłôd wchôdają gardë, pòzagardowi môlë, górsczé òbéńdë. Dwa gardë administrowóné przez rząd (Chikhalsi; 직할시, 直轄市) to wiôldżé metropòlie òdłączone òd jich dôwnëch prowincëjów. Sztërë pòstãpné gardë bëłë rządzoné direktno przez rząd w przeszłoscë, ale terôz są abò znowa sparłączoné ze swòjima prowincëjama abò jinaczi zòrganizowóné.   Trzë specjalno administrowóné òbéńdë òstałë ùsadzoné w 2002 rokù dlô rozwiju wespółrobòtë z Pôłniową Kòreją ë jinëma państwama. Jedna z nich Specjalnô Òbéńda Sinŭiju òsta wëkreòwónô do scygniãcô chińsczich jinwesticëjów, ale jesz nie òsta zrëszonô. Ne specjalné òbéńdë ni mają znónëch dzélów drëdżi czë trzecy równi. Drëgô równiô. Nôczãscy wëstãpiwô tuwò kréz (Kun; 군, 郡), mni zùrbanizowóny môl w prowincëji abò direktno rządzony gard. Distriktama z nôwikszim karnã lëdzy są gardë (Si; 시, 市), ë gard Nampho jakò specjalny gard (T'ŭkkŭpsi; 특급시, 特級市). Niechtërné prowincëje mają jesz dwa ôrtë distriktów (Ku, Chigu). Gardë direktno administrowóné przez rząd są òrganizowóné w dzelnice (Kuyŏk, ekwiwalent dlô pôłniowòkòrejańsczégò Gu). Trzecô równiô. Mni zalëdzoné partë gardów ë krézów òrganizowóné są we wse (Ri). Gardr pòdzéloné są na sąsedztwa (Dong), a zamieszkałe przez wiele lëdzy partë krézu zwóné są gardkama (Ŭp). Niechtërné krézë mają téż robòtnicze distriktë (Rodongjagu). Chagang ("Chagang-do;" 자강도; 慈江道) Nordowé Hamgyŏng ("Hamgyŏng-pukto;" 함경 북도; 咸鏡北道) Pôłniowé Hamgyŏng ("Hamgyŏng-namdo;" 함경 남도; 咸鏡南道) Nordowé Hwanghae ("Hwanghae-pukto;" 황해 북도; 黃海北道) Pôłniowé Hwanghae ("Hwanghae-namdo;" 황해 남도; 黃海南道) Kangwŏn ("Kangwŏndo;" 강원도; 江原道) Nordowé P'yŏngan ("P'yŏngan-pukto;" 평안 북도; 平安北道) Pôłniowé P'yŏngan ("P'yŏngan-namdo;" 평안 남도; 平安南道) Ryanggang ("Ryanggang-do;" 량강도; 兩江道) Jindiustralno Òbéńda Kaesŏng ("Kaesŏng Kongŏp Chigu;" 개성 공업 지구; 開城工業地區) Turisticznô Òbéńda Kŭmgangsan ("Kŭmgangsan Kwan'gwang Chigu;" 금강산 관광 지구; 金剛山觀光地區) Specjalnô Administracjowô Òbéńda Sinŭiju ("Sinŭiju T'ŭkbyŏl Haengjeonggu"; 신의주 특별 행정구; 新義州特別行政區) Direkto Rządzony Gard P'yŏngyang ("P'yŏngyang Chikhalsi"; 평양 직할시; 平壤直轄市) Direkto Rządzony Gard Rasŏn (Rajin-Sŏnbong) ("Rasŏn (Rajin-Sŏnbong) Chikhalsi"; 라선 (라진-선봉) 직할시; 羅先 (羅津-先鋒) 直轄市) Gard Ch'ŏngjin (청진시; 淸津市) terô part prowincëji Nordowé Hamgyŏng. Gard Hamhŭng (함흥시; 咸興市) terô part prowincëji Pôłniowé Hamgyŏng. Gard Kaesŏng (개성시; 開城市) terô part prownicëji Nordowé Hwanghae. Specjalny Gard Namp'o ("Namp'o T'ŭkkŭpsi;" 남포 특급시; 南浦特級市) terô part prowincëji Pôłniowé P'yŏng'an.
Biôłorusczi jãzëk (biôłor. "беларуская мова") – jãzëk z pòrénkòwòsłowiańsczégò karna słowiańsczich jãzëków. Rozkòscerzony przede wszëtczim w Biôłorusje, gdze jawi sã państwòwim jãzëkã (òbòk rusczégò). Mô dwa wariantë jãzëkòwi normë: dominëjący òficjalny prawòpis (wprowadzóny w 1933) i tak pòzwóną taraszkiewicã (zwóną téż „klasycznym prawòpisã”), chtërna bëła brëkòwónô oficjalno òd 1918 do 1933, a dzysô je wëzwëskiwónô nieòficjalno i w ògrańczonym zakresu. Wedle biôłorusczégò òglowégò spisënkù z 2009 doma pò biôłoruskù gôdało 2 073 853 lëdzy biôłorusczi nôrodnoscë i 153 271 przedstôwców jinëch nôrodów (w tim 120 378 Pòlôchów), co dôwô 23,43 % lëdztwa tegò państwa. W òficjalnym żëcym wespółczasny Biôłorusje biôłorusczi jãzëk òstôł wëcësnióny rusczim jãzëkã. Czësto ruskojãzëczną je midzë jinszima sądowizna i ùsôdzanié ùrzãdowich dokùmeńtów. Wiele lëdzy w codniowim żëcym ùżiwô „trasianczi”. Je to rozmòwnô fòrma jãzëka z przewôgą rusczi leksyczi, ale z biôłoruską gramatiką i fònetiką. Trasianka pòwstała w wënikù wëmiészaniô dialektowégò biôłorusczégò jãzëkã z wespółczasnym rusczim jãzëkã lëteracczim i zaczinô przemikac nawetka do pùblicysticzi. Lëteracczi biôłorusczi jãzëk brëkòwóny je przede wszëtczim westrzód miesczi jinteligencji. Wiãkszosc lëdzy z miast gôdô równak pò ruskù. Dlô zapisu biôłorusczégò jãzëka ùżiwô sã cyrilicë. Òsoblëwòscą biôłorusczégò alfabétu (w przërównanim z jinëma cyrilicczima) je brëkòwanié lëtrë Ў. Biôłoruskò-kaszëbsczi „falszëwi drëchòwie” dolmacza "katedra Etnofilologii Białoruskiej"
Brenda Song, (ùr. 14 lëpinca 1992) je amerikańską spiéwôrką ë teatrownicą.
Pòtãgòwò (pòl. "Potęgowo") - to je wies w pòmòrsczim wòjewództwie, w stołpsczim krézu, w gminie Pòtãgòwò. Tu je Zrzesz Szkòłów, a w ni dzece i młodzëzna ùczą sã kaszëbsczégò jãzëka.
Serzp – to je baro stôré rãczné nôrzãdzé, chtërno brëkòwelë czedës np. gbùrze do seczeniô zbòża abò trôwë.
Ùspiewa - pòdług wierzeniô niechtërnëch Kaszëbów to bëło spiéwanié m. jin. psalmów przë zapôlony gromicë żebë kògòs ùsmiercëc. To bëła takô nibë pògrzebòwô liturgiô dlô żëwëgò człowieka. Pisôł ò tim np. Bernard Zëchta: "Pògòdzë sã ze strëchem, bò jesz rozpòcznie ùspiewã na cebie. Co bë le jô na niegò nie rozpòczął ùspiewë, bò jô jem niedowinni. " Berger, Rupert. Tł.: Zychowicz, Juliusz, Tschuschke, Michał. (Red.) , Mały słownik liturgiczny. Poznań : "W Drodze", 1990, ss. 79-80 Bernard Zëchta:
Gòwidlëno (pòl. "Gowidlino") – kaszëbskô wies w Pòlsce w òbéńdze Kaszëbsczégò Pòjezerzô, pòłożonô w pòmòrsczim wòjewództwie, w kartësczim krézu, w gminie Serakòjce. Tu w szkòle dzece ùczą sã kaszëbsczégò jãzëka . Wies je nad jezorã Gòwidlińsczim ë na szlachù wòjewódzczi dardżi . Tu je kòscół parafialny z lat 1866-1868. Gowidlino
Ben Affleck, (Benjamin Geza Affleck), (ùr. 15 zélnika 1972), je amerikańsczim teatrownikem.
Wòjcech Lemańczik (pòl. "Wojciech Lemańczyk") - to béł doktor ekònomicznëch nôùków i starosta we Wejrowie w 1920 rokù. Po II swiatowi wòjnie òn miôł môłi gbùrstwò kòl Chełmna. Òn ùrodzył sã 1883 rokù w Kònarzënkach kòl Chònic.
Pùstô noc - to je òstatnô noc przed pògrzebã ùmarłégò. Òb nią lëdze spiéwelë kòscelné piesnie np. "Chto sã w òpiekã", ale téż mówilë różańc. Bëlë téż taczi, co zdrzelë czë ùmarłi nie bãdze wieszczi. Widzec je, że biwało tak, że stôré pògańsczé wierzenia i òbrzãdë zléwałë sã z chrzescëjańsczima. Ten zwëk pògrzebòwi dzysô miéwô małi znaczënk, a béł òn znóny téż Kaszëbóm w Kanadze. W 2015 rokù Kaszëbskò-Pòmòrsczé Zrzeszenié miało starã retac zwëk pùsti nocë dlô przińdnëch pòkòleniów. Perszon, J.: Na brzegu życia i śmierci : zwyczaje, obrzędy oraz wierzenia pogrzebowe i zaduszkowe na Kaszubach. Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 1999 (English summary). Szulëst, W.: Kaszubi kanadyjscy : okres pionierski i dzień dzisiejszy, „Arkun” Gdańsk 1992, s. 52. Остатки славян на южном берегу Балтийского Моря, Sankt-Petersburg 1862 (wyd. polskie Resztki Słowian na południowym wybrzeżu Morza Bałtyckiego, tłum. Nina Perczyńska, oprac. Jerzy Treder, Gdańsk 1989, s. 152. " Czuwanie przy zwłokach"
Kònstantin Dominik ("Konstantyn Dominik") - ùr. 7 lëstopadnika 1870 w Gniéżdżewie - ùm. 7 strëmiannika 1942 we Gduńskù. W młodich latach rósł na pòbòżnégò człowieka. Dzãka pòmòcë wùja - ksãdza Jakùba Derca - mógł w 1883 rokù wstãpic do Collegium Marianum, szkòłë w Pelplinie. Pò ji skùńczenim ùcził sã dali w Chełmnie, gdze w 1893 rokù zdôł egzamin dozdrzelałotë. Ùcził sã baro dobrze i tak mógł zacząc sztudérowanié w Dëchòwny Seminarëji w Pelplinie. Tùwò pò pôrã latach dożdôł sã ksãżëch swiãceniów, chtërne przëjimnął 25 strëmiannika 1897. Jakno ksądz béł nôprzód we Gduńskù-Òruni, a pózni w Chełmnie. W 1911 rokù òstôł òjcã dëchòwnym pelplińsczi seminarëji ë ji wicerektorã, a latach 1920-1932 béł rektorã. Òn ju za młoda béł słôwny z prawòscë i swiãtoscë. Òd 1928 rokù béł biskùpã sufraganã diecezji chełmińsczi. Jakno biskùp w 1931 rokù béł w Sjónowie i Kartuzach. Ùmarł w ùdbie swiãtoscë 1942 rokù we Gduńskù, gdze w II swiatowi wòjnie wëwiozle gò Miemcë. Pò sétmë latach cało biskùpa bëło przeniosłé do Pelplina. Tam jegò grób je òbjimniãti wiôlgą tczą. Za żëcégò miôł òn w sobie wiôlgą pòkòrã. Nie gònił za achtniącém i pòczestnotą, a z wszëtczima lëdzama òbchòdôł sã tak samò. Czej szło ò wiarã stojôł mòckò za prôwdzëwą nôùką Kòscoła. Òsoblëwie wiele dzyrzkòscë mùszôł pòkazac òbczôs wòjnë, czej Miemcë òd 1939 rokù nie dôwelë Mù pòkù. Wiele Kaszëbów mòdli są ò jak nôchùtszé wëniesenié Słëdżi Bòżégò Kònstantina Dominika na wôłtôrze. Tak je òsoblëwie w Gdini, Gduńskù, Kartuzach, Bëtowie, Żukòwie, Rédze, Swôrzewie i Kòlbùdach. Biskùp Dominik nigdë nie zabôcził ò swòjim kaszëbsczim pòchòdzënkù. Òn przë kòżdi leżnoscë gôdôł pò kaszëbskù. Òn uznôł "Jô jem dlô nieba - niebò dlô mie; bò tam dësza naléze to do czegò na swiece wiedno zgrôwô - szczescé." "...; grzéch je przëczëną tegò, że żeniałi lëdze przeklënają tã chwilã, czedë przed wôłtôrzã pòdelë sobie rãce i przërzeklë sobie wiérnotã jaż do smiercy. Jażdżewski, "Ksiądz Biskup Konstantyn Dominik - Życie i pamięć o nim na Kaszubach i Pomorzu" (Bernardinum, 2013) Anielskòjãzëkòwi biogram 2) [[Rëmiô] 2017] Pòlskòjãzëkòwi biogram w pelplińsczi diecezji Pòlskòjãzëkòwé wiadło z 2020 r. [[Jan Paweł II], 2004] Sługa Bòżi Kònstantin Dominik (pl) VIAF Òbaczë téż. [[Gniéżdżewò]] [[Kategòrëjô:Katolëcczi Kòscół]] [[Kategòrëjô:Kaszëbi]] [[Kategòrëjô:Ùmarłi w Gduńskù]]
Bretaniô - to je krôjna na nordze Francje - w Zôpadny Eùropie. Bretończicë dzelą swòjã zemiã na dwa dzéle: "Armor" – co pò bretońskù znaczi nadmòrską krôjnã, i "Argoat", krôjnã la­sową. Òne czedës bëłë dosc biédné, a terô w wiôldżim dzélu swój dostatk zawdzãcziwają turistice. W Bretanie je wie­le wòdë. Bretaniô Bretończycy - Kaszubi
Szląsczé wòjewództwò (pòl. "Województwo śląskie") - to je jedną z 16 jednostków administracëjnégò pòdzélënkù Pòlsczi Repùbliczi. Stolëcznym gardã szląsczégo wòjewództwa je Katowice. Pòdôwczi. Wiéchrzëzna - 12 294 km²  Lëdztwò - 4 564 394 Katowice Częstochowa Sosnowiec Gliwice Bielsko - Biała Chorzów Rybnik Zabrze Bytom Ruda Śląska Dąbrowa Górnicza Tichë Jaworzno Jastrzębie-Zdrój Mysłowice Siemianowice Śląskie Żory Tarnowskie Góry Będzin Piekary Śląskie Świętochłowice Cieszyn Żywiec Zawiercie Racibórz Lubliniec Czeladź Pszów Mikołów Łaziska Górne Sławków Knurów
Sandra Annette Bullock, (ùr. 26 lëpinca 1964) je amerikańską teatrownicą.
Grzenia abò Grzenk - jeden z 13 "Dëchów", jaczé stoją w gminie Lëniô na turistno-nôtërnym szlachù ò pòzwie "Pòczuj Kaszëbsczégò Dëcha". Òpisënk Aleksandra Labùdë. Grzenia - to strogòtlëwi duch i ògradzan spikù i snicô. Żużulkô marësznëch lëdzy do spikù i jich bùdzy welësznëch ze spikù. Nié le dëcht lëdzy, ale Grzenk zybie do spikù zwierzëce, fiucëznã i òwadzëznã. Szëkùje jejim leże i mô je w ògradzym w jejich zëmòwim spikù. Grzenk czerëje snicym. Wëprowôdzô nas z bezchwatnégò cała i pòkazëje nama, dze më czedës bëlë i co nas żdże w przëchadnym. Ale më naszigò pòwiãzu z przeszłotą i przëszłotą, i wszechswiatem ni mòzemë rozmiôc, bò felec nama krëjamny wiadë staroswiecczich Egiptów, co no stoja wiele wëżi jak teôrtnô wiada ùczałëch naszich czasów. Lëdze gôdalë : - "Mùszã jic spac, bò Grzenk sã ju do mie mô." - "Zéwiesz, gwës Grzenk ce ju bierze." - "Pòscelë wërë, bò Grzenk mie ju do se òchli!" - "Grzenia mie tłëcze, jidã so spac. " - "Żużkôj le żużkôj, bò Grzenk cë ju piôsk w òczka sëpie!" - "Spiochù, z ce je jistny Grzenk!" - "Grzenia je ju krótko." Bernard Zëchta, 1967
Duszan Władisłôw Pażdżersczi (serb. Dušan-Vladislav Pažđerski/Душан-Владислав Пажђерски; ùr. 21 strëmiannika 1967 w Zenice w Bòsnie i Hercegòwinie) – serbsczi slawista, leksykògraf, dolmacz, pòpùlarizatór serbsczi i kaszëbsczi kùlturë. Biografiô. Ùrodzył sã w Zenice w Bòsnie i Hercegowinie. Je sënã Lecha Pażdżersczégò, slawistë i lektora pòlszczégò jãzëka na Filologicznym Fakùltece w Belgradze i Fakùltece Filozofii w Nowim Sadze. Do spòdleczny i strzédny szkòłë chòdzył w Nowim Sadze w Serbie. W 1992 skùńcził pòlską filologiã, slawistikã i biblotékòznastwò w Belgradze. Do 1996 rokù robił w nôstarszi serbsczi wëdawiznie „Macérz serbskô”. W 1997 przëjachôł do Pòlsczi. Robił nôprzódka na Uniwersytece Adama Mickiewicza w Pòznaniu, a òd 2000 na Gduńsczim Ùniwersytece w katedrze slawisiticzi, dze w 2005 rokù zrobił dochtorat. We Gduńskù zacekawił sã kaszëbsczim jãzëkã i kùlturã i udbôł so, ze wezmie sã za jich rozkòscérzanié. Nôùkòwô robòta. Je aùtorã wielnëch jãzëkòznôwczich i etnolingwisticznëch dokazów i dolmaczeń, w tim przełożënków kaszëbsczi lëteraturë na serbską mòwã. Dlô serbsczich czëtińców przërëchtowôł antologiã „Kaszëbsczé lëdowé pòwiôstczi”. Sygnął téż do òpòwiôdaniów A. Bùdzysza i w 2010 òpùblikòwôł pò serbskù jegò dokôz „Żelezôcë a sól”. Pòstãpnym wëdónym w Serbie kaszëbisticznym dokazã Duszana Pażdżersczégò béł zbiérk artiklów „Кашупске теме” ("Kaszëbsczé témë"). Wikszosc tekstów w ti ksążce to jazëkòznôwczé dokazë, ale je w ni téż recenzje, przedmòwa do antologie kaszëbsczégò lëdowégò ùtwórstwa, artikel z leżnoscë 100. roczëznë Bernata Sëchtë i Jana Trepczika.   Duszan Pażdżersczi zajimô sã téż leksykògrafiã. W 2009 òpùblikòwôł „Pólskò-serbsczi słowôrz roscënów”. Zajimô sã téż robòtą kòl twòrzeniégò pierszégò kaszëbskò-serbsczégò słowarza. Zasłudżi dlô kaszëbsczi kùlturë. Òkróm swòji nôùkòwi kaszëbisticzni robòtë, Duszan Pażdżersczi przëczënił sã do pòwstaniô jinternétowi biblotéczi „Rastkò Kaszëbë” (bëła zrëszónô w maju 2004 i zamkłô w 2016 z brakù dotacji). Béł nôleżnikã Radzeznë Kaszëbsczégò Jãzëka. Je téż, wespół z Paùlã Szczëptã, załóżcą Stowôrë Remùs. W 2006 wëprzédniony Medalã Stolema za swój wkłôd w propagòwanié kaszëbiznë westrzód sztudérów i w jinternece. "Miôł ùdba jinternetowégò pòrtalu", „Pomerania” 2006 nr 6, s. 42.
Otis Clay David Bowie, anielsczi spiewôrz, muzyk, kompozytor Maurice White, amerikańsczi spiewôrz, muzyk, ùsôdzca karna Earth, Wind and Fire Alan Rickman Xymena Zaniewska Butrus Butrus Ghali (ùr. 1922) Umberto Eco, italsczi runita Harper Lee, amerikańskô runitka Imre Kertész, runita, noblista Prince Maria Czubaszek, pòlskô runitka, gazetniczka (ùr. 1939) Muhammad Ali, amerikańsczi bokser (ùr. 1942) Andrzej Kondratiuk, pòlsczi reżiser filmowy Janina Paradowska, pòlskô gazetniczka (ùr. 1942) Michael Cimino Elie Wiesel Szimon Peres Gene Wilder Andrzej Wajda, pòlsczi reżiser filmowy, teatralny (ùr. 1926) Dario Fo, italsczi runita, noblista (ùr. 1926) Leonard Cohen (ùr. 1934) Janet Reno, amerikańskô prawniczka, politikôrka, generalna prokurator USA (ùr. 1938) Jayaram Jayalalitha (ùr. 1948) Fidel Castro, kubańsczi rewolucjonista, politikôrz, prezydent Kuby (ùr. 1926) Bohdan Smoleń, pòlsczi teatrownik Zsa Zsa Gabor, teatrownica George Michael, anielsczi spiewôrz, muzyk, kompozytor Vera Rubin, amerikańskô astronomka Carrie Fisher, amerikańskô teatrownica Debbie Reynolds, amerikańskô teatrownica
Nowi Wedel (we zdrojach: "Hassone de Wedele" 1303, "Wedele" 1313, "Nienwedel" 1338, "Nigen wedel" 1355, "de noua wedel" 1356, "Wedel" 1362, "Neu Wedell" 1833, "Neuwedell"; pòl. "Drawno", miem. "Neuwedell") – gard w chòszczeńsczim krézu w zôpadnopòmòrsczim wòjewództwie nad Drawą.    Lëdztwò gardu: 2.423 (2009) Wiéchrzëzna gardu: 5,03 km2
Kòscół Swiãtégò Jozafata w Chicago w Zjednónëch Krajach Americzi pòstawiony w 1884 rokù na terenie "Kaszëbòwa" służił dłudżi lata Kaszëbóm. Na nich w Americe gôdają "Cassubians" a téż "Kaszubs" abò "Kashubians" i tam wiedzą, że je kaszëbsczi jãzëk i kaszëbskô kùltura związanô z mòrzem. W 1914 rokù probòszczem w tim parafialnym kòscele béł Kaszëba - ks. Franciszek Ostrowski.
Rodnô mòwa - coroczny recitatorsczi kònkùrs òrganizowóny od 1971, z finałã w Chmielnie. Bëtnicë recitëją pòeticczé ë prozatorsczé ùtwòrë w kaszëbsczim jãzekù; wëstãpùją w 6 wiekòwëch karnach.
Janusz Mamelsczi (pòl. "Janusz Mamelski") (ùr. 1966 - ùm. 18 łżëkwiata 2022) - to béł pisôrz, tłómôcz i szkólny kaszëbsczégò jãzëka. Òn sztudirowôł na Gduńsczim Ùniwersytece. Mamelsczi pisôł m. jin. w "Naji Ùczbie' - dodôwkù do miesãcznika spòdleczno-kùlturalnégò „Pomerania”. W 2012 rokù béł wëdóny jegò tomik pòézji "Żëcé dzecy/ Życie dzieci". Je aùtorã przełożënkù z pòlsczégò jãzëka "Trenów" Jana Kòchanowsczegò Jisënczi. Jegò grób je w Swiónowie. Kaszëbskô lëteratura : wëzdrzënë / Daniél Kalinowsczi, Adela Kùik-Kalinowskô ; tłómaczenié na kaszëbsczi jãzëk Dariusz Majkòwsczi, Gduńsk : Kaszëbskò-Pòmòrsczé Zrzeszenié : Instytut Kaszubski w Gdańsku, 2017, s. 329 VIAF
Władisłôw Szulëst (ùr. 22 rujana 1936 rokù w Skòrzewie - ùm. 8 gòdnika 2022 r.) - béł ksądz, dzejôrz i badéra kaszëbsczi. Òn sztudérowôł w Dëchòwny Seminarëji w Pelplinie. Tùwò pò pôrã latach dożdôł sã ksãżëch swiãceniów, chtërne przëjimnął 12 lëpińca 1959 rokù. Wôżny dlô niegò je kaszëbsczi dzélëk w kùlturze swiata. Biwôł w Kanadze ë jinëch państwach. Òn w kaszëbsczim jãzëkù òdprawiôł dzél Mszë sw. w kòscele katolëcczim. Kaszubi kanadyjscy : okres pionierski i dzień dzisiejszy, „Arkun” Gdańsk 1992. "Genealogy and reminiscences : facts and notes" Gdańsk 2002 Kaszubi w Ameryce : Szkice i materiały, MPiMK-P Wejherowo 2005 . Przeszłość obecnych obszarów diecezji pelplińskiej w latach 1939-1945, Gdańsk 2011. scholar.google Worldcat "ks. Władysław Szulist" "ks. Władysław Szulist /Lipusz/"
Szczecinek (we zdrojach: "Neuen Stetin", "Nien Stettin", "Kleinstetin" 1575 (1579), "Neustettin", "Nowoszczecin" 1707, "Nowy Szczecin", "Szczecinek" XIX w., "Szczecink" (Cenôwa) ; miem. "Neustettin" ; òdtwòrzóné mòżebné kaszëbsczé pòzwë: "Szczecënkò", "Nowé Szczëtno") – krézewi gard w zôpadnopòmòrsczim wòjewództwie. Lëdztwò gardu: 39.705 (2021)
Mirosłôw Adamczik (pòl. Mirosław Adamczyk) - ùr. 16 lëpinca 1962 w Gduńskù. Òn sztudérowôł w Dëchòwny Seminarëji w Gduńskù. Tuwò pò pôrã latach dożdôł sã ksãżich swiãceniów, chtërne przëjimnął 16 maja 1987 rokù. Òn je òd 2013 rokù titëlarny arcëbiskùp Otriculum i béł apòstolsczi nuncjusz w Liberii. Òd 2017 rokù òn béł apòstolsczi nuncjusz w Panamie, a òd 2020 rokù je nim w Argentinie. Jinfòrmacjô z 15 zélnika 2017 Watikan - Bibloteka
Lëbiatowò(pòl. "Lubiatowo") - to je wies w pòmòrsczim wòjewództwie, w wejrowsczim krézu, w gminie Chòczewò. Tu mieszkô kòl 130 lëdzy. Jak piszą w 2022 rokù tu kòl Lëbiatowa i Kòpalëna mô bëc bùdowónô atomòwô elektrowniô.
Starogarda (téż: Starogard, Stargard; we zdrojach: "Starogarda" (Cenôwa); pòl. "Starogard Gdański", miem. "Preußisch Stargard") - krézewi gard w pòrénkòwim dzélu pòmòrsczégò wòjewództwa. Jakno "Starigrod" je w 1198 rokù, w dokùmeńce pòmòrsczégò ksyżëca Grzëmisława. 
Ewanielëjô Jana (J, Jn abò J) – jedna z sztërëch Ewanielëjów Nowégo Testameńtu, chterne kòscół uznôł za natchnioné ë wprowadzył do zestôwku krégów Swiętëch Pismión. We wiele razach je jinszô układã i terminologijã a tam sam téż żlë chòdzy ò òpisywóne sprawë, zdarzenia òd pierwszéch trzëch, tj. Ewanielëji Mateusza, Marka i Łukasza. Czas pòwstaniô. Bëła na Ewanielëjô pisónô jako slédnô spomidzë sztërzech Ewanielëji. Ale nick nóm nie wskôzywô, żebë czas ji pòwstaniô mógł bec przesënięti poza 100 rok po Chr., bo nôstarszi papirus  z ji tekstę, co przychodzy z egipscziégò lekcjónôrza liturgicznégò, je napisóny w pierwszëch pôrëdzesąt latach II wieku. Môl pòwstaniô. Wedle tradycji Ewanielëjô Jana pòwstałô w Efezie. Autor Ewanielëji. Jan, chtëren podle nôstarszi opowiedni je uznôwóny za Autora czwiôrti Ewanielëji, béł sënę Zedebeusza i Salome (Mt 4,21 par.; 27,56; Mk 15,40; 16,1) a bratę Jakuba Starszégò. Nôleżôł nôprzód do karna uczniów Jana Chrzcëcela a potemu Jezësa, i stôł sę – jak on sôm powiôdô – ucznię jacziégò Jezës miłowôł (13,23; 19,26n; 21,7.20) i jacziému, cziej umiérôł na krziżu, oddôł  w opiekę swoję Matkę (19,27). Choc Autór czwiôrti Ewanielëji baro dbôł, cobë nie wëjawic swégò miona, postrzédno równak pocwierdzył nę odpowiednią, że to prawie on je umiłowónym ucznię i naocznym swiôdkę słów i czënów Jezësa. Razę z Piotrę ë Jakubę Młodszim béł Jan podpiarą jeruzalemscziégò Koscoła. Béł uczęstnikę pierwszégò jeruzalemscziégò „soboru” (Ga 2,9) i przebiwôł bodôj w Palestinie jaż do żedowsczi wojnë w roku 66/67. Potemu udôł sę do Efezu, dze potkôł go jesz biskup Papiôsz, kòle 96/97 r. Mësl przewòdniô. Na Ewanielëją Jana skłôdają sę, w całoscë wzyc, opisë cëdów Jezësa („knéga znaków” - dzélëczi: 1-12) ë dzeje Jego męczi („knéga męczi” - dzélëczi: 13-21).   Cëda Christusa w ujimnięcym Autora czwiôrti Ewanielëji są nié le faktama historicznyma, ale przede wszëtczim „znakoma”, co poswiôdczają prôwdzëwotę posłaniznë Christusa. Kożde objawienie cëdotwórczi mocë Jezësa je zwóné w Ewanielëji Jana „godzëną Jezësa”. Ale „godzëną Jezësa” abo „czasę Jezësa” w scësłim znaczënku je prawie smierc i odińdzenié, w dobëtny chwale, do Ojca. Wstawioné tam sam w całi Ewanielëji mowë Jezësa są nié leno zestôwkę kôzaniów lëteracko uporządkowónëch, ale one sę ukłôdają jakbë w osóbné teólogiczné traktatë. W Ewanielëji Jana Jezës nijak nie stosëje tak osoblëwëch dlô Synoptików przëpowiôstków. Je za to w czwiôrti Ewanielëji wiele zwëczajnëch obrôzów, co przechôdają tej nisej w alegórëje. Hewo tematë christologiczné, co w nëch mowach Jezësa są nôbarżi znaczącé: Christus je w czwiôrti Ewanielëji zdroję żëwi wodë (dzlk 4), niebieską strawą (dzlk 6), widę swiata (dzlk 9), powstanim z umarłëch i żëcym (dzlk 11). Na symbólika, osoblëwie mocno akcentowónô w zéwiszczach Jezësa, je téż charakteristicznô dlô całi Ewanielëji Jana. Autorowi czwiôrti Ewanielëji szło nôbarżi o to, żebë czëtińcowie jego pismión uwierzëlë w Jezësa Christusa ë nym sposobę zasłużëlë so na wieczé żëcë (20,31). Możemë téż przëjimnąc, że czwiôrtô Ewanielëjô bëła osoblëwą apologiją (pochwałą, usprawiedlëwienim) Christusa. Jãzëk. Mownô strona (jęzëk) Janowi Ewanielëji nie wëzdrzi za bogato. Słowizna nie je baro urozajiconô, ukłôd tekstu nié za mocko szëkowny, a môlama nawetka niedbałi. Je tu téż bokadosc semitizmów, bez co niejedny sę nawetk docygelë, że czwiôrtô Ewanielëjô bëła piérwi w dzélu abo całô napisónô po aramejsku. W Ewanielëji Jana mómë prozę o dokładno unormowóny i akurôtno utrzëmiwóny ritmice. Je przë tim widzec u Autora jego ulunienié jimaniô sę, czasę po pôrë razy nëch samëch pochwôtów do te, żebë nad nima długo meditowac i odkrëwac w nich prôwdë głębi utaconé („duchowô Ewanielëjô”). Synopticzny Ewanielëje. Przë zestawienim ze synopticznyma Ewanielëjama widzymë, że czwiôrtô Ewanielëjô we wiele rzeczach sę apartni. Jinszé je u Jana samo rozłożenié tekstu o żëcym i dzejanim Jezësa, jinszé są téż pisarzczié sposobë ujimnięcô nëch tematów przez Autora ti tu Ewanielëji. Cziej Synoptików mało czekawi bëtnosc Jezësa w Jeruzalemie ë Jego dzejanié w nym miejsce, Jan przedstôwiô Jezësa przebiwającégò i nauczającégò nôwicy w Jeruzalemie. Cząd publicznégò dzejaniô Jezësa objimô  u sw. Jana trzë swięta Paschë (2,13; 6,4; 11,55). Ewanielëjô Mateusza Ewanielëjô Marka Ewanielëjô Łukasza Kòscół swiãtégò Jana w Gduńsku Papiéż Jón XXIII Eùgeniusz Gòłąbk (tołmaczenié): "Swięté Pismiona Nowégo Testameńtu", Gduńsk – Pelplin 1993, s. 169-170. Bibliografiô.
Bòrzestowò (pl. "Borzestowo") – kaszëbskô wies w pòmòrsczim wòjewództwie, w kartësczim krézu, w gminie Chmielno. W ti wsë są przë drogach dwamòwny tôfle pòlskò-kaszëbsczé, a w szkòle dzece ùczą sã kaszëbsczégò jãzëka . Krótkò Bòrzestowa są pùstczi Stôri Dwór i je wësokô grzëpa Garecznica. 
Piaseczno - gard w mazowiecczim wòjewództwie. Pòdôwczi. Lëdztwò gardu: 47 423 mieszkańców (2017) Òficjalnô starna
Chòsczno (we zdrojach: "Hoscno" 1234, "Chosczno" alias "Arnsbarg" 1433, "Choszno" 1440, "Arenßwaldaw", "Choßno", "Arenswalde", "Arnswalde"; pòl. "Choszczno", miem. "Arnswalde") - krézewi gard w Zôpadnopòmòrzczim wòjewództwie nad jezorã Klukom.    Lëdztwò gardu: 15.765 (2009) Wiéchrzëzna gardu: 9,58 km2
Kret ("Talpa") - to je szlach môłëch susków z rodzëznë kretowatëch ("Talpidae"). W nim je 11 ôrtów. M. jin. eùropejsczi kret abò slepi kret ("Talpa caeca") są ôrtama z tegò szlachu. Eùropejsczi kret żëje i robi kretowiszcza téż na Kaszëbach.
Torfkùla – to je dosc môłi (mòże bëc głãbòczi, z przitczéma brzegama i niebezpieczny dlô żëcégò) wòdny zbiérnik. Òna je na placu gdze béł kòpóny torf, pò nim òna òstôwała.
¡No pasarán! (szpań. "nie przelezą!") - parola rzekniãta òb Dolores Ibárruri Gómez (La Pasionara), w radiowi przimòwie 19 lëpinca 1936 rokù , na drëdżi dzéń pò zaczątkù faszistowsczi rëchawë a szpańsczi domòcé wòjnë. Brëkòwana òb czas ti wòjnë w latach 1936 - 1939 a téż dzysdniowò w òkòlim komùnistów ë anarszników.
Karno Piesni i Tuńca "Bazunë" miona Aleksandra Tomaczkòwsczégò z Żukòwa - to je amatorsczi karno. Jegò załóżcą béł C. Kwidzińsczi. Karno je założony w 1971 r. i do dzysô je propagatorã bòkadnégò kaszëbsczégò fòlkloru na rozmajitëch jimprezach i ùroczëznach òrganizowónëch w kraju, jak téż za grëńcama. „Bazunë” ùziwają stôré lëdowé jinstrumeńta: bazunë, diôbelsczé skrzëpce i bùrczibasë. Karno wëstãpiwało w filmie "Śladami Kolberga". To karno, chërno tuńcëje m. jin. kòsédera za swòje artisticzné dobëca dostało régã nôdgrodów, wëprzédnieniów, diplomów i òdznaczeniów, a m.jin. Medal Stolema. W 1987 rokù karno spiéwało w Gdinie, a w 1999 rokù w Sopòce (razem z jinima) jak tam béł Papież Jan Paweł II. 45 lat (pò pòlskù) 40 lat (pò pòlskù) Bazuna Karno Piesni i Tuńca Bazunë miona Aleksandra Tomaczkòwsczégò
Ùstawa - w Pòlsce je ùstalonô w zgòdze z Konstëtucją, a ògłoszonô je pówszechno obrzésznym aktã prawnym. Ùstawa mô rangą niższą (mieszą mòc prawną) òd Kònstëtucji i ùmòwów miãdzënôrodnëch, chtërne są ratifikòwóné za zgòdô zacwierdzoną w ùstawie. Czasã rozporządzenié Prezydenta RP mô mòc ùstawë, a niższi òd nich są zwëczajné rozporządzenia (ministrów).
Knôp - je to młodi człowiek chłopsczégò ortu. Z tim jak knôp stôwô sã chłopã - je rozmajice w rozmajitëch krajach. W mòwie codniowi słowo "knôp" je czãsto ùziwòné dlô młodégò nieżeniałégò chłopa. Historiczné znaczenié - młodi robòtnik co robi zwyczajné, prosté robòtë np. knôp w ùczbie.
Rodowô pòzwa – tikô sã pòzwów, chtërne òznôczałë czedës lëdzy z jaczigòs môla np. Kòsë, bò tam mieszkôł Kòs – nôzwëskò. Stanisławë to je rodowô pòzwa òd miona Stanisłôw. Z czasem tak pòwstôwała pòzwa wsë abò ji dzéla òd lëdzy, chtërni tam mieszkelë. Biuletin Radzëznë Kaszëbszégò Jãzëka 2010, K-PZ Gduńsk 2010, s. 43
Kòniczëna abò kléwer ("Trifolium" L.) – to je szlach roscënów z rodzëznë bòbòwatëch. Na Kaszëbach rosce jich dosc wiele np. biôłi kòniczënë, ale tipòwim ji ôrtã je czerwionô kòniczëna ("Trifolium pratense" L.).
Lëst do Rzimianów [Rz] – to je dzél Nowégò Testameńtu napisóny kòl 58 rokù. Swiãti Paweł dłëgszi czas béł Kòrince, ale ten lëst trafił do Rzimianów. Ten Lëst szlachùje za Lësta do Galatczików, a béł napisóny pòd diktandã. Òn pòwiôdô téż ò pòwòłanim do Kòscoła pòganów , bò lëczba chrzescéjanów pògańsczégò pòchòdzeniô chùtkò przewëższëła Żëdów. Eùgeniusz Gòłąbk (tołmaczenié): "Swiãté Pismiona Nowégo Testameńtu", Gduńsk-Pelplin 1993, ss. 269 - 296.
Super Mario Brothers - to je kónsolowô gra "NES" (1985).
Wòdnô leliô abò biôłi kòblun ("Nymphaea alba" L.) - to je wielelatnô roscëna z rodzëznë kòblunowatëch ("Nymphaeaceae"). Wòdnô leliô rosce m. jin. na Kaszëbach. Òna je tu òbjimniãti dzélową òchrónią. Wòdnô leliô mô snôżé, wiôldżé kwiatë, òtemkłé òb dzéń, chtërne płëwają na wòdze. 
Centro Federal de Educação Tecnológica Celso Suckow da Fonseca (Ùniwersytet Rio de Janeiro) je wôżnym môlã dlô rozwiju nôùczi òd 1917 rokù. Brazylskô Centro Federal de Educação Tecnológica Celso Suckow da Fonseca
Alesz Trojanowsczi (biôł. Алесь Траяноўскі; ùr. 22 séwnika 1925 w chùtorze Uzdymacz w mińsczim òbwodze Biôłorusczi SRR, ùm. 18 strëmiannika 2005 w Mińskù) – biôłorusczi pisarz, dolmacz, kritik i pùblicysta. Biografiô. Alesz Trojanowsczi béł sënã gajowégò i dzecné lata spãdzył w lesniczówczi. W wòjnowich latach walcził z hitlerowcama, nôprzód jakò partizana (1942-1944), a tej w régach Armii Czerwiony, z chtërną przez Lëtwã zaszedł jaż na Madżarską. Dwùkrotno reniony, do 1946 léczëł sã w wòjskòwim szpitalu. Pò pòwroce do zdrowiô zamieszkôł w Mińskù, dze robił i równoczasno sã dosztôłcôł. Ùkùńcził w ten spòsób Historiczno-Archiwalny Institut i w 1955 rozpòczął robòtã jakò gazétnik, nôprzód w gazece „Zapadnaja trassa”, a tej (òd 1962) w nôwikszi biôłoruskojãzëczny gazece „Zwiazda”, dze awansowôł na stanowiskò czerownika kùlturalnégò dzéla. W gazece ti robił do 1982. W latach 1982-1986 béł zastãpnikã przédnégò redaktora pismiona „Mastactwa Biełarusi”. Ùtwórstwò. Jakò pisarz robił przede wszëtczim w dzedzënie przełożënkù lëteraturë piãkny. Tłómacził na biôłoruską mòwã z taczich jãzëków, jak górnołużëcczi, dólnołużëcczi, kaszëbsczi, pólsczi, ùkrajińsczi. Przëczënił sã do òpracowaniô i wëdaniô antologie pòezji Łużëcczich Serbów „Tam, dze brëżdżi Szprewa” (1969), antologie kaszëbsczi pòezji „Za widnikã krôj Stolemów” (1980, przedolmacził wszëtczé zawiarté w ni wiérztë), a téż pòwiescë Jurija Brězana „Czôrny młin” (1984). Zasłudżi dlô kaszëbsczi kùlturë. Na zôczątkù lat 70. Trojanowsczi przëpôdkã zetknął sã z tomikã pòezji Alojzégò Nôgla. Na zymkù 1972 Nôgel dostôł òd Trojanowsczégò lëst, w jaczim biôłorusczi pisarz wëznôł mù, że tomik béł jinspiracją do dzejaniów na rzecz propagòwaniô w Biôłorusy kaszëbsczi lëteraturë, bò – jak pisôł Trojanowsczi – w ten spòsób chcôłbë òn òdpłacëc dłëdżi swòji zemi przed Kaszëbama: Trojanowsczi pamiãtôł, że z kaszëbsczi familie pòchòdzył Michôł Federowsczi (1853-1923), aùtor wielotomòwégò dokazu „Biôłorusczi lud”, fùńdamentalnégò dlô pòznaniô biôłorusczégò fòlkloru. Razã z lëstã Trojanowsczi przesłôł Nôglowi numer pismiona „Litaratura i Mastactwa” z dolmaczënkã Nôglowich wiérztów. Pò nëch pierszich dolmaczënkach Trojanowsczi sygnął téż do ùtwórstwa jinëch pòetów z Kaszëb. W 1975 w lëteracczim rocznikù „Dalahlady” òkróm wiérztów Nôgla ùkôzałë sã dolmaczënczi dokôzów Mariana Selina, Józefa Ceynowë, Édmùnda Kònkòlewsczégò, Zygmùńta Narsczégò, Antoniégò Piepera, Jana Piépczi, Jana Trepczyka, Stanisława Rejtera i Jana Rompsczégò. Wëbiér pòprzédzô artikel-szkic ò titule „Z bùrsztinowégò brzegù” namieniony tak historii Kaszëb, jak i jich lëteraturze. W 1980 roku ùkôzałа sã w Mińskù antologia kaszëbsczi pòezji òpracówanô przez Trojanowsczégò „Za widnikã krôj Stolemów”. Są tam wiérzté kaszëbsczich pòetów òd Derdowsczégò jaż pò Mariana Selina, wszëtczé przedolmacził Trojanowsczi. W 1976 Trojanowsczi òstôł wëprzédniony Medalã Stolema za tłómaczenia kaszëbsczi pòezji na jãzëk biôłorusczi. "Tłumacz z Białorusi", „Pomerania” 1976 nr 3, s. 26.
Tëchòlô (téż: Tuchòlô; we zdrojach: "Thuchol" 1287, "Thuchel" 1307, "Tuchola" 1347, "Tauchel" kòl 1688 (Frederick De Wit, Marchionatus Brandenburgi et Ducatus Pomeraniae TAbula que est pars Septentrionalis Ciruculi Saxoniae Superioris . . .), "Duchel" kòl 1688 (Frederick De Wit, Marchionatus Brandenburgi et Ducatus Pomeraniae TAbula que est pars Septentrionalis Ciruculi Saxoniae Superioris . . .), "ku Tucholi" 1749, "Tuchel", "Tuchòlô" (Cenôwa, Ramułt), "Tëchòlô" (Ramułt); pòl. "Tuchola", miem. "Tuchel") - krézewi gard w kùjawskò-pòmòrsczim wòjewództwie. To je to nôwikszi gard Tëchòlsczich Bòrów.    Lëdztwò gardu: 13.948 (2009) Wiéchrzëzna gardu: 17,69 km2
Żebrowò (pòl. "Żebrowo") – kaszëbskô sedlëna w gminie Kôrsëno, w kòscérsczim krézu, w pòmòrsczim wòjewództwie. Leżi w òbéńdze Tëchòlsczich Bòrów. Wchôdô w skłôd szôłtëstwa Bòrsk. Òficjalną kaszëbską pòzwã „Żebrowò” wprowadzëlë 26 maja 2014.
Bùkówkò (pòl. "Bukówko") - to je wies w gminie Tëchòwò w biôłogardzczim krézu, w Zôpadnopòmòrsczim wòjewództwie. Lëdztwò wsë: 320. Tu je kòscół. Heinrich Berghaus: "Landbuch des Herzogtums Kaschubien und der einverleibten Kreise der Neumark; oder des Verwaltungs-Bezirks der Königlichen Regierung zu Köslin westlicher Teil". Band 1: Kreise Fürstentum Kammin und Belgard. Anklam 1867, s. 309.
Cëkrzany klón ("Acer saccharum" Marsh.) – drzéwiã z rodzëznë klónowatëch (Aceraceae Juss.). Te klónë roscą w lasach Nordowi Americzi. Kaszëbi w Kanadze mielë z nich klónowy cyrop. Izabela Jost: Osadnictwo kaszubskie w Ontario, Lublin 1983, s. 62.
Radio – to je jinstitucjô, chtërna obrôbiô i wësélô radiową programã. W Pòlsce dlô wòlnotë słowa w nim wôżnô je òd 1993 rokù Krajowô Radzëzna Radiofònie i Telewizje.
Bùksëszcza – to bëłë krótczé suknowé bùksë do kòlón abò jesz krótszé. Lëteratura. Jan Trepczik: Słownik polsko-kaszubski, Gdańsk 1994, tom II, s. 27. Kaszëbsczé bùksëszcza na niedzelã kòl 1827 r.?
Môj je piãti miesąc roku w gregorijansczim kalãdôrzu. Mô 31 dniów. Jinszé kaszëbsczé miona: gòran, maj.
Palatalizacjô - w kaszëbsczim jãzëkù to je rozwij "k’, g’" w cz, dż np. taczé nodżi. To sã mògło stac ju pò wëmercym pòłabiznë - XVI stalata (np. "Radki" - Radczi, 1593).
Thomas Mann (ùr. 6 czerwińca 1875 rokù w Lübeck – ùm. 12 zélnika 1955 rokù w Zurichù) – miemiecczi prozajik i esejista, w 1929 rokù wëprzédniony Nôdgrodą Nobla. Ùznôwô sã gò za nôbarżi wëbitnégò miemiecczégò pisôrza pierszi pòłowë XX st. i jednégò òd nôwëbitniészich w dzejach miemiecczi lëteraturë. Béł aktiwnym procëmnikã hitlerowsczi rësznotë. Pò przejimniãcym władzë przez Adolfa Hitlera w 1933 Mann pòstanowił wëemigrowac. "Buddenbrooks: Verfall einer Familie" (1901)
Barométer - to je przërëchtënk do mierzeniô atmòsfericznégò cësnieniô.
661 - Ksãżnô Ōku z Japòńskô, poetka, "saiō" bòżëny słuńca Amaterasu (ùm. 702) 1480 - Frederik II Legnicczi − wiôldżi ksyżëc legnicczi, brzesczi, scinawsczi i głogowsczi (ùm. 1547) 1809 - Karól Darwin, anielsczi biolog, geolog, histornik nôtërny, odkrewca ewolucëji nôtërnej (ùm. 1882) 1809 - Abraham Lincoln, 16. prezydent USA (1861-65) (ùm. 1865) 1814 - Jenny Westphalen Marks - miemiecko kriticzkô teatralnô, dzejorkô, białka Karóla Marksa 1865 - Kazimierz Przerwa-Tetmajer, pòlsczi poeta, runita (ùm. 1940) 1902 - Helena Cehak-Hołubowiczowa, pòlskô archeòlożkô, kierowniczkô Wëdzélu Archeòlogiji Szląsczej PAN i Katedry Archeòlogiji Ùniwersytetu Wrocławscziego (ùm. 1979) 1920 - Danuta Gellnerowa, pòlskô poetka, runitka dla dzecy (ùm. 2003) 1943 - Wacław Kisielewsczi, pòlsczi pianista, noleznik duetu "Marek i Wacek" (ùm. 1986) 1980 - Christina Ricci, amerikańskô teatrownica 1798 – Stanisłôw Augùst Poniatowsczi, slédny król Polsczi (ùr. 1732) 1804 - Immanuel Kant, miemiecczi filozof (ùr. 1724) 1984 - Julio Cortázar, argentińsczi runita (ùr. 1914) 2000 - Charles Schulz, amerikansczi cechownik, usodzca "Peanuts" z tószkem Snoopy (ùr. 1922) 2017 - Krystyna Sienkiewicz, polsko teatrownica teatrowa, filmowa i telewizejna, spieworka piosnki poetyckiej Co bëło a nie je, w kòminie nie zapisëją.
  9 lëpinca - VII Zjôzd Kaszëbów w Lebie 2 łżëkwiata - Jan Paweł II 1 séwnika, Robert Lee Burnside - bluesowi mùzykańt
Pap - to je materiał do bùdowiznë np. dlô dakôrza. Òn mòże bëc zrobiony z papòwégò papioru i pëkù.
Ubuntu Linux to fùlwôrtnô distribùcëjô òperacjowi systemë Linux, namienionô òsoblëwié dlô domôcegò ë biurowégò brëkùnkù. Ji spòdlém jë znónô ze sztabilnotë distribùcëjô Debian, a spònsorowónô je òna bez frimã Canonical Ltd. Słowò ubuntu pòchôdô z jãzëków pôłniowò-afrikóńsczich plemión Zulu ë Xhosa ë òznôczô człowieczestwò dlô wszëtczich. Przédnym zgrôwã ti distribùcëji je dôwanié brëkòwniką fùlwôrtny ë òtemkłi systemë, jakô je prostô w òbsłëdze ë równoczasno téż sztabilnô ë mòdernô. Ubuntu wëchôdô w regùlarnëch rozstãpach, mòżlëwié co 6 ksãżëców. Wersëjô Ubuntu 7.04 "Feisty Fawn" ùkôza sã we łżekawiace 2007 rokù, zamëkô òna ju w se mòżnotą wëbierkù kaszëbsczégò ùstôwù klawiaturë. Kaszëbsczi jãzëk przistãpny je w dzélu òd wersëji 8.04. Numrë wersëjów òznôczają rok ë ksãżëc w jaczim mô sã nôslédnô ùkôzac ë tak n.p. 7.04 òznôczô tëli, że to wersëjô jakô sã pòkôza w 2007 rokù we łżekwiôce (04). To dô cziles wariantów ti distribùcëji, jinszëch w brëkùnkù sztandardowégò dlô se graficznégò òkrãżégò, czë paczétów soft-wôrë, jak n.p. Kubuntu, Xubuntu czë Edubuntu. Są òne równak ze sobą kòmpatibilné ë je mòżno generalno w kòżdi wersëji brëkòwac kòżdegò graficznegò òkrążą czë soft-wôrë. Domôcô starna Ubuntu Kaszëbsczé karno dolmôczów
Wietrzné gòscëje ("varicella") - są chòroscą ù lëdzy - w dzecyjnëch latach. Jich lékarzenié je mòżlëwi. Do chòroscë doprowôdzy wirus VZV. Pò wietrznëch gòscëjach wirus je dali w człowiekù i w starszich latach òn mòże doprowadzëc do różë w pasu. Ta chòrosc je m.jin. na Kaszëbach.
Czôrnô Dąbrówka (pòl. "Czarna Dąbrówka") - to je kaszëbskô wies w Pòlsce, pòłożonô w pòmòrsczim wòjewództwie, w bëtowsczim krézu, w gminie Czôrnô Dãbrówka. Wies je na szlachù wòjewódzczi dardżi ë wòjewódzczi dardżi . Tu je kòscół ë szkòła. W òbéńdze szôłtëstwa pòłożoné sã mniészé kòlonie: Pòdkòmòrzëce, Pòdkòmòrczi ë Swiechowò. 1). 
Lës ("Vulpes vulpes") - to je susk z rodzëznë psowatëch ("Canidae").Charakteristny wëzdrzatk: dł.50-90, dł.òg. 30-50 cm., wys.35-45cm. wôga 2,5-10 kg. grëbi, miętczi futro, òd żółtorudigò do rudbrunigò, spôd jasnoszari do biôłigò, kùńc òguna biôłi, mòdi òd lësa sã szaromòdri. Wëstôpiwô w Eurazji, Afryce, nordowi Ameryce. W Polsce rozszérzoné je w całim krôjù. Zamieszkiwô lasaë, pòela i łãczié a nôbarżi lùbi lasë wewestrzôdku pôla. Żëje raczi sôm. Łǜczi sã w Prôrë le na sezo. Je zwierzãcem wszëtkòżerném. Przëpisë.   h
Eùropejsczi skrzeczk ("Cricetus cricetus") – to je susk i grëzôk z rodzëznë skrzeczkòwatëch. Òn mòże wôżëc 400-700 g.
Przemòga - to je nacëskanié na mëslenié, prowadzenié sã abò fizyczny stón człowieka, chòc òn sã na to nie zgòdzył. To dô m.jin. fizyczną i psychiczną przemògã.
Łąkòwô wika ("Vicia sepium" L.) - to je roscëna z rodzëznë bòbòwatëch. Na Kaszëbach òna rosce np. na łąkach abò w lasach, a kwitnąc òna mòże òd maja, czasã nawetka òb jeséń. Przewodnik do rozpoznawania roślin i zwierząt na wycieczce / tekst Ute E. Zimmer, Alfred Handel ; oprac. całości Wilhelm i Dorothee Eisenreich ; [przekł. Ewa Rachańska, Piotr Kreyser] Warszawa : Multico, 1996, s.170. "Vicia sepium" L.
Juszkòwò (pl. "Juszkowo") – wies w Pòlsce pòłożonô w pòmòrsczim wòjewództwù, w gduńsczim krézie, w gminie Pruszcz Gduńsczi na szlachù bezaktiwni liniji banowi Pruszcz-Żukòwò-Kartuzë-Lãbórg. W 2008 r. Juszkòwò miało 1358 mieszkańców. Przez wies przepłëwô rzéka Reduniô, nad jakô robi elektrowniô wòdnô "Juszkòwò" zwëskającô jezero stwòrzëné przez òdetnienié dzéla dolëznë Reduni przez dama. Elektrowniô ò mòcy 0.231 MW robi przepłëwòwò 7,0 m/s. 21 zélnika 2010 r. w Juszkòwù òficjalno òstało òtemkniãté Centróm Òddichniãcégò: kòmpleks szpòrtowi z staną czôłenkòwą, zbiérnicą gwôła wòdnégò (10 czôłenków ë 2 kòła wòdné), klepiskã do kòsznégò pùczka ë kilométrową dargą z zaprowadzenim do ùczbieniégò ôs placa òdpòczinka.
Figówc sykòmòra abò Sykòmòra ("Ficus sycomorus" L.) - to je ôrt roscënë z rodzëznë ("Moraceae"). Na Kaszëbach to drzéwiã nie rosce. Z niegò mòże bëc brzôd. Ewanielie na kaszëbsczi tołmaczoné, z greczi przełożił na kaszëbsczi jãzëk ò Adam Ryszard Sikora, Zarząd Główny Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego Gdańsk 2010, s. 212 ISBN 978-83-87258-39-9
Smôłdzënë (pòl. "Smołdziny") są w òbéńdze Charzëkòwsczi Rówiznë, w pòmòrsczim wòjewództwie, w bëtowsczim krézu, w gminie Lëpińce. Òne są òbéńdze szôłtëstwa Lëpińce. Tu mieszkało 29 lëdzy. 
Gòlëbié (pl. "Gołubie") – kaszëbskô wies pòłożonô w òbéńdze Kaszëbsczégò Pòjezerzô, w kartësczim krézu, w gminie Stãżëca. Wies je pòłożoné nad jezorama Dąbrowsczim ë Pòtulsczim. Tu je bòtaniczny ògród. Wies je wôżnym turistnym òstrzódkã z wiele penzjónatama, wczasowima chëczama ë agrokwatérama. Tu ùrodzył sã dr Stanisłôw Cygiert.
1802 - Wiktor Hugo, frańcësczi runita (ùm. 1885) 1829 - Levi Strauss, miemiecko-amerikańsczi ùsôdzca bùksów Levi's (ùm. 1902) 1852 - John Harvey Kellogg, amerikańsczi lekarz, ùsôdzca płatczów kùkùridzowëch Kellog's (ùm. 1943) 1908 - Zygfrid Prószińsczi, kaszëbsczi szkolny, runita, dzejôrz 1869 - Nadjeżda Krupscza, ruskô dzejôrka komunisticznô, pedagòżkô, białka Lenina (ùm. 1939) 1971 - Erykah Badu, amerikańskô spiewôrka w sztélu soul, r'n'b, dżez 212 - Geta, cesôrz rzimsczi (ùr. 189) 1901 - Lucyna Ćwierczakiewiczowa, polskô autorka ksążek kucharsczich (ùr. 1829) Kaszëba sétme dni nie widzy pò ùrodzenim, ale jak òn téż przezdrzi, to òn bez dãbòwi dél widzy. Chto małga nie achtnie, ten wiôlga ni mô.
Sung Jae-ki(kòr.. 성재기, hanja 成在基, 11 séwnika 1967 - 26 lëpinca 2013) béł kòrejańsczim Human right activists. "Suicide performance and journalist ethics News Dongah" (English) Police continue search for missing men's rights activist yonhapnews 2013.07.27 (English) Body of Sung Jae-gi found in Han River Koreaherald 2013.07.29 (English) Seoul ‘Bridge of Life’ Attracts More Suicide Attempts korearealtime 2013.11.08 (English) South Korean channel films suicide (English) In memoriam 2013:Sung Jae-ki (France)
Zôpadno-Kaszëbsczé Mùzeum w Bëtowie je w dôwnym krzëżacczim zómkù. Zajimô tu pôrã zalów. To je jinstitucją kùlturë, jakô pòwsta w 1972 rokù. Jegò robòta polégô na rozkòscérzanim kaszëbsczi kùlturë w kraju ë za grańcą. Dlô realizacji sztatutowëch célów òni wespółrobią z ùtwórcama na Kaszëbach. Jednym z nich je Józef Chełmòwsczi z Brus. To je kùmkôrz i wiele kùńsztów kùńsztôrz. Współczesna sztuka ludowa Kaszub / Moderne volkstümliche Kunst in der Kaszubei / Modern folk art of Kashubia region [red. Krzysztof Wirkus]. Bytów : Starostwo Powiatowe, 2010. ISBN 978-83-924018-1-0
Zwëczajny skąks ("Mephitis mephitis") - to je ôrt suska z rodzëznë skąksowatëch. Òn żëje w Nordowi Americe i mòże chwatac np. môłé suskë.
Pòniedzôłk – to je dzéń tidzénia midzë niedzelą a wtórkã.
Anëż abò biedrzón anys ("Pimpinella anisum" L.) – to je roscëna z rodzëznë zelerowatëch. Kaszëbi achtnąle anëż. Z jegò semionów sã robi anisowi òléjk.
Antón Kónkel ("Antoni Konkel") - ùr. 1938 rokù w Jastarni, je znónym spòlëznowim dzejôrzã, chtëren wiele lat robił jakno lékôrz w Jastarni. Òn skùńcził sztudérowanié medicynë w Gduńskù, a béł praktikòwny doktór do 2007 r. Ten kaszëbsczi dzejôrz biwôł dosc wiele w stôri rëbacczi chëczi w Jastarni, a pisôł dosc wiele ni leno w "Pomeranii". W rybackiej chëczi / [teksty Antoni Konkel ; zdj. Jerzy Kąkel]. [Wejherowo] : Wydawnictwo MS, [ca 2009]. Stacja ratownictwa brzegowego w Jastarni 1870-1945 / Antoni Konkel. Gdańsk : Centralne Muzeum Morskie, 2012. Kaszubski Leksykon Rybacki / Antoni Konkel. Gdańsk-Jastarnia, 2019. "Antoni Konkel" VIAF
Jerzi Łisk (ùr. 20 stëcznika 1950 w Pùckù) - pòéta, mùzykańt i spiéwôk. Jakno pòéta pierszënił w 1980 rokù wierztą "Wieczórny Zwón". Jerzi Łisk wëspółrobi z wielema lëdowima karnama nordowëch Kaszëb. Jegò są téż przełożënczi z pòlsczégò na kaszëbsczi jãzëk. Mój ògródk (1988) Stegna (1991) Sôł miłosc (1994) Malëjã kòlibiónkã (1996, 1999 - ISBN 8391065448) Wera, ss. 85-89 [w]: S. Janke, J. Tréder [red.] Kaszëbskô nôtëra; antologiô pòwiôstków nôdgrodzonëch w Òglowòpòlsczim Kònkùrsu Prozatorsczim miona Jana Drzéżdżóna w latach 1996 - 2000 , Wejrowò - Gduńsk 2001. Jerzi Tréder: Spòdlowô wiédzô ò kaszëbiznie - Gduńsk 2014, s. 175. Aùtorsczé wiérztë Jerzegò Łiska Worldcat
Hh H, h – ósmô lëtra pòdstawòwégò łacyńsczégò alfabétu, brëkòwónô prakticzno w kòżdim alfabéce na łacyńsczim spòdlim. Lëtra ta pòchòdzy òd grecczi lëtrë "Eta" (Η, η) i fenicczi "het". Nôczãscy òznôczô spółzwãk [h]. We wespółczasnëch jãzëkach mòże oznôczac równak téż regã jinëch zwãków, na przëmiôr [x], [ħ], [0̸], [ɦ], [ɥ], [ʜ]. W kaszëbsczim alfabéce je dwanôstą lëtrą.
Òdrë - to je kaszëbskô wies w pòmòrsczim wòjewództwie, w chònicczim krézu, w gminie Czersk. Tu w szkòle dzece ùczą sã kaszëbsczégò jãzëka. Wanożną chłoscëną są tu w òkòlim kamiané krãdżi.  Szkòła
Kabôt - jak Aleksander Hilferding pisôł, òn miôł dłudżé rãkôwë i krótczé szótczi, a zapiąc gò mógł na heftczi. Białczi ë dzéwczãta mògłë kabôtë nosëc na liwkach, ale ni òb lato. Остатки славян на южном берегу Балтийского Моря, Sankt-Petersburg 1862 (wyd. polskie Resztki Słowian na południowym wybrzeżu Morza Bałtyckiego, tłum. Nina Perczyńska, oprac. Jerzy Treder, Gdańsk 1989, ss. 66-67.
Jón Bùgenhagen (miem. "Johannes Bugenhagen, Doctor Pomeranus") (1485 - 1558) béł jednym z przédnëch refòrmatorów, téż na miarã nordowëch Miemców, nie leno Pòmòrza. Òn - wspiéróné przez ksyżãt i z pòczątku téż kamiéńsczégò biskùpa, pòstrzégającégò pòtrzébnotã refòrmë Kòscoła - szerzwił deje refòrmacji. Zgódno z wòlą ksyżëca òn ùsadzył „Òrdinacjã kòscelną” (wëd. 1535 r.), chtërna stała sã kònstitucją lëterzczégò Kòscoła na Pòmòrzu. Wspiéróné przez Bògùsława X w 1518 r. napisôł òn w swòjim dokôzu „Pomorania” ò jãzëkòwëch zmianach w rodnym kraju taczé słowa: „Czëż nié chùtkò pò przejimniãcym chrzescëjańsczi wiarë pòmòrzczé miasta, zaniedbiwającë słowiańsczi jãzëk, zaczãłë sã stawac teùtońsczé i germańsczé tak, że ne [miasta], chtërné za Kòszalënã jaż do Pòlsczi òstałë słowiańsczé, zaczãłë miec òdraza do swòjich bracy Pòmòrzónów, ju Miemców.” Czëtającë „słowiańsczé”, trzeba rozmiec „kaszëbsczé”.
Chalcedon abò chalcedón - to je mineral. Òn mô chemiczny wzór SiO2.
Bliza – nawigacjowi mërk ùsôdzony na sztrãdze abò wòdze sélający widné sygnalë. W stôrych czasach béł to òdżin rozpalony na kamiznach abò ùnôszony z pòmòcą dwiżnika. Bliza mòże téż sélac radiowé sygnalë. Czëdë je dôka mòże pòsélac zwãcznikòwi sygnalë. Blizã òbsłëgòwôł "blizowi". Bliza jistniała ju w stôrych czasach. Nóbarzi znóna bëła bliza na òtsrowie Faros ok. 280 p.n.e. W Pòlsce pierszi wzmianczi ò zaniécenim ògnia na sztrądze pòchòdzą z ok. 1070 rokù. Na pólsczim ùbrzegù je 16 blizów: Krënica Mòrskô, Gduńsk, Sopòt, Hél, Jastarniô, Rozewié, Stilo, Czôłpino, Ùstka, Jarosławc, Darłowò, Gąsczi, Kòlbrzég, Niechòrzé, Kikùt, Swinoujsce. Wiele blizów mòżna òbzërac. Ni mòżna òbezdrzec w Gduńskù, Jastarné, Kikùce i pòmòcną bliza w Rozewiu. Blizë w Pòlsce. Krënica Mòrskô. Pierwszô bliza w Krënicë Mòrsczi bëłô zbudowónô 300 m ód wsë Krënica. Dzysô je w centrum gardu. Wësokòsc 26,5 m , szerokòsc pôdstawë 6 m, u górë 4,5 m. Gduńsk. W Gduńskù są dwie blizë. Jedna zrobionô je na mòdło amerikańsczi blizë z Cleveland nad J. Erie . Òd 2004 rokù je òtemkłi dlô turistów. Mô òna swòją jinternetową starnã Sopòt. Sopòcko bliza je na chłoscëwim placu, krótkò mòla. Bliza pòwsta z kòmina budinku, gdze je téż lékòwny ùstôw. Bliza ta je jinô, przez to, że ni mô wiôldżégò sygu. Gdyniô. Krótkò wéńdzenié do gdyńsczégò swinga stoji stawa – bliza na nordowim falochronie. Ta téż przëjãła robòta wéńdzowégò widu. W 1933 roku wëgasła òksywskô bliza, a w 1939 òsta zniszczonô. Òd 2007 rokù stoji tam replika dôwny blizë. Hél. Wid hélsczi blizë sprôwio wialgą robòta. Witô wszësczich wanożników, chtërny warcëwają z mòrza dodomù. Z òpisënkù w stôrich kronikach wiémë, że òdżin pôlono na wieżë kòscoła. Kòscół spôlëł sã, a na tim placu pòwsta kònstrukcëjôpòdobny do dwiżnika. Na jegò kòńcu był kòceł ze smòłą abò żelôzny kòsz z wãdżielem. Budowniô bëła zniszczonô przez wiôldżi sztorm. Dzysdniowô bliza mô 41,5 m, zrobionô je z cemnoczerwony cegłë. Pò 197 trapach mòżna wlesc na tôrasa. Stąd widzec je Cëpel Hélsczi i wòdë Hôwinga. Jastarniô. Całô bliza mô 13,3 m, cokół 2,4 m., je òna nômiészô na naszim Ùbrzegù. Wieża je òkrągłô, pòmalowônô w biôło-czerwòné pasë. Bliza je automatowô òbsłëgowónô i nié mòżna ji òbzërac. Rozewié. W Rozewiu są dwie blizë. W jedny je Mùzeùm Blizów – bezaktiwnô bliza. Drëgô mô 33 m w górã. Mô nômòcniéjszi wid z wszëtczich pòlsczich blizów. Òna mô miôno Stefana Żeromsczégò. Stilo. Stilo je nôpiękniszą blizą pòlsczégò Ùbrzegù. Leżi na dunowi halmie 900 m òd mòrza. Wësokòsc wieżë wënoszô 34 m. Na swiece są 3 taczi konstrukcejô, dwie w Europie - w tim Stilo. Czołpino. Bliza w Czołpinie pòwsta w 1874 rokù wedle spódlé E. Kummera. Przetrzima wòjnã, nie bëła za baro ùprôwianô, blós zdrój widu. Wieża blizë je òkrągłô, zbudowônô z czerwòny, licowóny cegłë. Ji strzédnica ù pòdstawë wënoszi 7 m, zato niżi galerëji 6,2 m. Wësokòsc òbiektu – 25,2 m. Ùstka. W 1892 rokù wëbudowano nowi budink stacëjô pilotów, a w nim òbrëmiono blizã w òsmenórtowi wieżë z cegłów. Wòjna òmina ten plac. 15 lëstopadnika 1945 rokù, pò przechwycenim garda przez Pòlôków wid rozpôlôł sã w blizë. W latowi czas mòżna ją òbzërac. Jarosławiec. Katastrofë bôtów midze Łebą a Darłowem bëłe przëczëną pòwstania blizë w Jarosławiu. Bùdink pòwstôł w latach 1829 - 1830. W pòłowie 70 latów ùnowiono ùszëkòwanié blizë. Ob lato mòżna pò ni wanożec. Darłowò. Darłowskô bliza wëstawionô je na niéżëczny wiodrowé leżnosce. Òb czas sztormù wòda zaléwô prawie całą blizã. Nordowô scana mô 54 m. To nie pòmògło, mùrë są mòcno mòkrawi i domikłi solą. Bez to ni mòżna òbwanożëc. Potrzebny je gruńtowi remònt. Gąsczi. Wkół blizë, gbùrzczich bùdinków i chëczë je pòstawiony mùr z cegłów. Ta zgrëpina bùdinków przedstôwiô dzejową, architektonową, krajowiédną i techniczną wôrtnotã. Nawkół są krómë, jôdnicë, plac dlô auta. Kòlbrzég. Pierszô timczasnô bliza bëła ju w 1666 rokù – òdżinowô miska na dakù wësoczégò bùdinku. W 1945 rokù òdbudowôno blizã. Kòlbrzéskô bliza je wôrt òbezdrzeniô. W scanie je tôblëca, chtërna ùpamiãtniô biôtka z 1945 rokù. Czekawi je fakt, że kòlbrzéskô bliza je w herbie familie Kolbergów. Niechòrzé. To je jedna z pësznych blizów na pòlsczim Ùbrzegù. 45 m – bùdink na wësoczim, klifòwim sztrądze. Je znanką Rewalsczégò Ùbrzegù. Z tegò tarasu mòżna ùzdrzëc Niechòrzé, Rewal, Jezoro Liwia Łuża i mòrsczi sztrąd. W gòdnikù 2000 rokù bëło ukończeni remontu budinków, pòmalowano na żôłto. Kikùt. Dôwny pùnkt widzënkù na rzmie Strażnica – 74 m n. r. m., niedalek Wòlina, na terenie Wòlińsczégò Parkù Nôrodnégò. Z nóbliższégò môla – Wisełczi – nëkô czerwòny piechòtny szlach. Bliza je 12,8 m wësokô. Pò ni ni mòżna wanożec. Je zamkłô dlô turistów. Swinoujsce. Ta bliza je nôwikszô na pòlsczim Ùbrzegù. Na górną galerëjô prowadzy 360 trapów. Leżi pò wschòdni starnie Swiny, przed przedostënkiem ferë. Kazimierz Bielicki, "Latarnie polskiego wybrzeża", Gdynia 2009-2010.
Stôré Trzébiatowò (we zdrojach: "Trybethowe" 1175, "Trebutowe" 1191, "Tributowe" 1245, "Treptow" 1254, "Antiquum Treptow" 1295, "Olden Treptow" 1295, "Tribetowa" kòl 1300, "Treptow an der Tollense", "Altentreptow" 1939; miem. "Altentreptow") - garc w Dëmińsczim Krézu w krôju Meczelbòrzkô-Przédné Pòmrë nad Dolenicą.    Lëdztwò gardu: 5.898 (2009) Wiéchrzëzna gardu: 52,83 km2
Zacmienié Słuńca - to je astronomicznô rzôdzëzna, chtërna je jak Miesądz naléze sã midzë Słuńcã a Zemią i temù zacygnie słuneczny wid. Kaszëbi mògle wiedzec dzélowé zacmienié Słuńca 20 strëmiannika 2015 rokù.
Frankòwanié - automatné nadrëkòwanié na kùwerce pòcztowégò òpłôtkù ë temù nie brëkùje rãczno przëlepic pòcztowi marczi. Tak to jidze chùtczi zrobic.
Enya (Eithne Pádraigín Ní Bhraonáin), (ùr. 17 môj 1961) je irlandzką spiéwôrką w sztelu new age. 1986: "Enya" 1988: "Watermark" 1991: "Shepherd Moons" 1992: "The Celts" 1995: "The Memory of Trees" 1997: "Paint the Sky with Stars" 2000: "A Day without Rain" 2005: "Amarantine" 2008: "And Winter Came..." 2009: "The Very Best of Enya" Jinternetowô starna artistczi
Brzezan abò kòzôk ("Leccinum scabrum") – to je grzib z rodzëznë bòrzónowatëch. Kaszëbi jedzą m. jin. brzezanë, a téż sëszą te grzëbë. Òn rosce pòd brzózkama. Leno pòd taczim drzéwiãcã gò mòże nalezc. Òn mô bruny kapelusz, cenką długą nogã z szarima plachckama. 
Bùlwa ("Solanum tuberosum" L.) - to je roscëna z rodzëznë lilkòwatëch ("Solanaceae" L.), baro wôżnô dlô kaszëbsczich gbùrów. Òna pòchòdzy z Pôłniowi Americzi. Do òpriskiwaniô bùlew jak òne roscą mòże brac sark kòpru(II) - to je taczi chróniowi spòsób. Kaszëbi czedës wëbiéralë je z zemi na kòlanach. Pò wëbiéraniu bùlwë mòże mitowac. Kaszëbi jesz dzys jedzą wiele gòtowónëch bùlew, a czasã pùlków. Kaszëbczi m. jin. z bùlew piekłë plińce. Z nima mòże robic bùlwòwé miónczi np. cëskac nima w kòsz abò nëkac z bùlwą na łëżce. Dzieje Brus i okolicy : praca zbiorowa / pod red. Józefa Borzyszkowskiego ; [aut. Krzysztof Walenta et al.].Chojnice ; Gdańsk : Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie, 1984, s. 141. Pùlczi ò zdrów żëwnoce Zort bùlew: Kaszëbsczé - Kaszubskie
Aleksander Hilferding (1831-1872) béł rusczim ùczałim. Òn wiele zrobił dlô kaszëbsczégò jãzëka, bò napisôł ksążkã "Остатки славян на южном берегу Балтийского Моря", Sankt-Petersburg (1862) - „Nëdżi Słowianów na pôłniowym brzegù Bôłtu”. Òb lato 1856 rokù òn i Florian Cenôwa jachale òd Gduńska przez Wejrowò i Lãbòrg do Główczëc i do Bëtowa. Stądka Ceynowa òdjachôł, a Hilferding sóm robił badania na Kaszëbach. Òn òpisôł téż Słowińców. Hilferding w pòłowie XIX stalata pòdzelił kaszëbiznã „pôłnikòwò” na: 1. gwarã pòmerańsczich Słowińców i Kaszëbów: a) Słowińców, np. Wiôlgô Gardna, Klëczi, Smôłdzëno; b) Kabôtków, np. Główczëce, Rowë; dzys ji ju ni ma; 2. gwarã pòmerańsczich Kaszëbów: 2.1) nad jez. Łebskò, np. Jizbica i Łeba, 2.2) za Jezorem Łebsczim, np. Charbrowò, Sôrbsk, Òseczi, c) w Bëtowsczém, np. Bëtowò, Grzmiącô; slédnô dzélã je zachòwónô, np. w Czôrny Dąbrowie i Rekòwie; 3. gwarã kaszëbską w Zôpadnëch Prësach, np. Żarnówc, Swôrzewò, Chałëpë, Wejrowò, Kartuzë, Stãżëca, Kòscérzëna, Lésno i Skarszewò. Ùsôdztwò (wëjimk). " Sankt-Petersburg 1862 (wyd. polskie Resztki Słowian na południowym wybrzeżu Morza Bałtyckiego, tłum. Nina Perczyńska, oprac. Jerzy Treder, Gdańsk" 1989, ISBN 83-85011-57-9 "Die Ueberreste der Slawen auf der Südküste des baltischen Meeres" Zeitschrift für slavische Literatur, Kunst und Wissenschaft, 1862 ; Google
Nórtnica – to je sztërënórtnô czôpka noszonô np. w pòlsczim wòjskù. Zdzisław Żygulski jun, Henryk Wielecki: Polski mundur wojskowy. Kraków: 1988. ISBN 83-03-01483-8
Pisôk — przërëchtënk do pisaniô na papiorze, w chtërnym pisarsczim materiałem je lejny tint, co scékô pòd cëskã mòcë grawitacji przez kapilarã do metalowégò piórka.
Kaszëbskô Droga (pòl. "Droga Kaszubska") - to zaczinô sã w Kaszëbsczim Krôjòbraznym Parkù w Gôrczu (na skrzëżowaniu z drogą nr ) i jidze przez Chmielno, Zôwòrë, Rãbòszewò, Dólną Brodnicã i Òstrzëce, a kuńczi sã krótkò Wieżëcë.
Stajszewò (pl. "Staniszewo") – kaszëbskô wies w Pòlsce w òbéńdze Kaszëbsczégò Pòjezerzô, pòłożonô w pòmòrsczim wòjewództwie, w kartësczim krézu, w gminie Kartuzë. Tu je spòdlecznô szkòła. W ti szkòle dzece ùczą sã kaszëbsczégò jãzëka . Stajszewò je znóné w kaszëbsczi lëteraturze z czarowniców, jaczé sã pòtikałë na Łësy Górze. Staniszewo
Òska ("Populus tremula" L. ) – to je drzéwiã z rodzëznë wierzbòwatëch ("Salicaceae"). Òna rosce m. jin. na Kaszëbach. Na jednym drzéwiãcu są kwiatë leno jednégò szlachù - abò chłopsczé, abò białgowsczé. Kaszëbi w Kanadze znają słowò - òska.
Rétnik - jeden z 13 "Dëchów", jaczé stoją w gminie Lëniô na turistno-nôtërnym szlachù ò pòzwie "Pòczuj Kaszëbsczégò Dëcha". Òpisënk Aleksandra Labùdë. Rétnik - je to mëti duch, co mani lëdzy czarodzejską mùzyką. Haszczisz ògrôdzô mùzykańtów, ale pòdetkiwô jima zaczarowóné skrzëpice i trąbë abò jejich zamiéniô na zaczarowóé. Robi to wiedno w czasach zakôzónëch, na rozgracjach we wiôldżim pòsce abò agweńce. Lëdze gôdalë : - "Mùzykùje jak Rétnik." - "W jegò rãkach te skrzëpice jaż gôdają, gwës Rétnik mù je dôł." - "Czej na tëch skrzëpicach zamùzykòwôł, tej barch tuńca ògarinôł wszëtczich." - "Tak zagrôł na tim czarodzejnym flece, że rutë dërżałë w òknach." - "Czej rôz zagrôł na zaczarzonëch trąbach, tej nichtos ùzdrzôł Rétnika, jak nëkôł z dzewusem w szôlony tuńc. " - "Jidzesz na mùzykã, wëstrzegôj sã téj Rétnika! " Szlachòta. Rétnik stoji w Lëni, kòl Ùrzãdu Gminë.
Sztokfisz – to je produkt z sëszony rëbë z rodzëznë pòmùchlowatëch. Ten sztokfisz to je wiele razy sëszonô pòmùchla. Òna je z Nordowégò Mòrza np. w Norwesce. J. Trepczyk: Słownik polsko-kaszubski, Gdańsk 1994, t. II, s. 236
Smòlarniô - to béł primitiwny, produktiwny ùstôw, chtëren biwôł w lese, a z drewna bëła z niegò smòła i jiné wërobinë. W 1865 rokù jedna z nich bëła w kòscérsczim krézu. Powiat 
Rãkawiczczi - są wcygóné na rãce jak je zëmno, a czasã przed robòtą. Òne mògą bëc z nôwiązã. Kaszëbi rôd mają biôłé rãkawiczczi do slubù. J. Trepczyk: Słownik polsko-kaszubski, Gdańsk 1994, t. I, s. 404
Artur Jablonsczi (pòlsczi pisënk: Artur Jabłoński ùrodzył sã 16 zélnika 1970 r. w Pùckù). Skùńcził historëjã na Gduńsczim Ùniwersytece. W latach 1991-98 béł redachtorã „Panoramë” ë kaszëbsczégò programù „Rodnô Zemia” w gduńsczim parce TVP S.A. Òd 1998 do 2009 r. A. Jabłońsczi béł pùcczim starostą. Òd rujana 2009, mô swòją pòdjimiznã. W cządze 1990-1995 béł nôleżnikã, a w latach 1992-94 wiceprzédnikã Karna Sztudérów Pomorania. W 1990 r. nalôzł sã w cządnikù „Tatczëzna” ë dzejôł w nim do likwidacje pismiona w 1991 r. Òd 1997 r. je w Kaszëbskò-Pòmòrsczim Zrzeszenim, jaczémù przédnikòwôł òd 2004 do 2010 r. Przënôleżi téż do Stowôrë Rozwiju Nordowëch Kaszëb „Norda” – Òbéńdowi Turisticzny Òrganizacëji, chtërną prowadzył w latach 2000-2007. W latach 2002–2004 béł przédnym redaktorã „Pòmeranii” "Redaktór na krizys" , „Pomerania” 2013 nr 6, s. 8-9. . Je wespółzałóżcą ë przédnikã dzejający òd 2003 r. Stowôrë „Ziemia Pucka”, jakô pòwòła do jistnienia Radio Kaszëbë (nadôwô òd 2004 r.), a téż wespółzałóżcą niejistniejący ju telewizje CSB TV. Òd 2005 r. ùtwórca dzejô w Pòspólny Kòmisëji Rządu a Nôrodnëch i Etnicznëch Miészëznów, jaczi òd łżekwiôta 2008 r. je wespółprzédnikã. Zajimô sã téż ùsôdzanim prowadników. Mô jich wëdónëch pôrã: "Na nordzie. Przewodnik po osobliwościach Ziemi Puckiej" (1996), "Wędrówki po Kaszubach. Opowieści o miejscach i ludziach" (1997, 2. wëd. 1998 ) , "Norda na wakacje" (2003; wespółùtwórstwò Jarosław Éllwart), "Odkrywamy Nordę. Gmina Krokowa. Turystyczne przeboje gminy Krokowa" (2004). Prócz tegò razã z Tadeùszã Stankewiczã przërëchtowôł albùm stôrich òdjimków "Pozdrowienia z Pucka. Gruesse aus Putzig" (1997), a z Mariuszã Szmëdką ùsôdzył dokôz "Kaszubi w Ziemi Świętej. Niech sã swiãcy Twòje miono" (2000). W 2009 r. w serie "Biblioteka Jastarniańska" ukôzôl sa repòrtôż "Bóg z nami", jaczi òpisëjë zetkanié Òjca Swiãtégò Jana Pawła II z kaszëbsczima rëbôkama w Sopòtach. W 2013 wëszła drëkã jegò pòwiésc „Namerkôny”, pózdni – „Smùgã”, a w 2015 – „Fényks”. A.Jabłończi òstôł ùtczony m.jin. nôdgrodą mn. Rómana Wróblewsczégò (1997) ë wëprzednieniony bez Polcul Foundation (1998 r.). Prezydent Bronisław Komorowski nadôł mù Strzébrzny Krziż Zawdzãczi za dzejanié dlô nôrodnëch ë etnicznych miészëznów w Pòlsce (2011 r.). Ùdzél Kaszëbów w miészëznowi ë regionalny pòliticzi Pòlsczi Repùbliczi Terôczasni nôleżnicë Pòspólny Kòmisëji Rządu a Nôrodnëch i Etnicznëch Miészëznów
Carolina Osório de Castro, (ùr. 10 strëmiannika 1984) je brazylską teatrownicą.
Psy klészcz ("Ixodes ricinus" L.) – to je ôrt môłégò zwierza z rzãdu "Ixodida". Òn pije krew, mòże przenôszac chòrobë, a żëje m.jin. na Kaszëbach. Jak klészcz je na człowiekù to trzeba gò jak nôblëżi skórë złapic pincetą i wëjąc. Jak ten klészcz kąsy, a pòtemù na skórze je widzec jakbë czerwóny òstrów a dali wkòł niego czerwóny kòło, to trzeba jidz do lékôrza, bò człowiek mòże zachòrzec na dłudżi lata.
Greifswald – gard na krézewich prawach w kraju Meczelbòrskô-Przédné Pòmrë nad rzéką Ryck, z ùniwersytetã z 1456 rokù. Miono gardu we zdrojach. We zdrojach gard pòzéwóno: "oppidum Gripheswald" 1248, "Gripeswald" 1249, "Grifeswolde" 1250, "Gripesuuolde" 1280, "Gripesuualde" 1280, "Gripswalt" 1285, "Gripeswald" 1383, "Gripeswolde" 1383, "Grispalt" (Hartmann Schedel) 1493; "Gripswald" 1491, "Gripswolde" 1577, "Grÿfischwaldt" (Rugiae, Usedomiae, Et Iulinae, Wandalicarum insularum Vera descriptio [Abraham Ortelius]), "Greipßwalde" 1601, "Gripheswalde" 1602, "Gripheswaldt" 1602, "Greypffswald" 1604 "Greifswald" 1621, "Gripswalde" 1760 (Ducatus Pomeraniae Citerioris Et Ulterioris Principatibus, Comitatibus, Urbibus Suis Definitiae Nova et Ampla Descriptio geographica), "Gryfia" (??) (Kantzow); dólnomiem. "Griepswohld" (krótkò: "Gryps"); miem. "Greifswald"). Òdtwòrzóné mòżebné kaszëbsczé pòzwë: "Grifiô", "Gripiew Las". Lëdztwò gardu: 54.362 (2009) Wiéchrzëzna gardu: 50,5 km2
Dakôrz - rzemiãsnik, chteren zajimô sã robieniém abò ùprôwianiém daków. Rozmajitoscë. Czedës m. jin. na Kaszëbach bëłë bùdowóné bùdinczi z dakama ze słomë. Lëteratura. Ernst Seefried-Gulgowski, Von einem unbekannten Volke in Deutschland. Ein Beitrag zur Volks- und Landeskunde der Kaschubei /Izydor Gulgowski, O nieznanym ludzie w Niemczech. Przyczynek do ludoznawstwa i krajoznawstwa Kaszub, przekład M. Darska-Łogin, red. naukowa i wstęp J. Borzyszkowski, Berlin 1911 - Gdańsk 2012, ss. 57-58.
Rodnô mòwa (pierszi jãzëk) - jãzëk, jaczégò człowiek sã ùczi wprzód. Jegò przëswòjenié mô swój plac, na naturalny ôrt, w dzectwie, w òkrãżu zajimùjącym sã w przédnym dzélu dozéraniém môlegò człowieka. Colemało je to òkrãże rodzëznë.
Ptôsznica - to je wiôlgô klôtka dlô dzëczëch ptôchów. W ni lëdze mògą je òbzerac. Òbaczë téż.
Czesław Lang (ùr.17 môja 1955 w Kolczygłowy| Kòłczëgòwach) – pòlsczi kòlôrz torowi i szosowi, wicemistrz òlimpijsczi dwùkrotny medalista szosowëch mistrzostw swiata[[. Pò zakóńczeniu karierë spòrtowé działacz spòrtòwé i òrganizator Tour de Pologne UCI World Tour, Tour de Pòlogne Amatorów, Skandia Maraton Lang Team òrôz Tauron Lang Team Race. Pierszi sukces w karierze òsągnął w 1977 rokù, czëdë razã z Tadeuszem Mytnikiem, Mieczysławem Nowickim i Stanisławem Szozdą zdob;eł brązowi medal w drużënowej jezdzie na czas na mistrzostwach swiata w San Cristóbal.[[San Cristobal]] W téj kònkurencji Pòlacy w składzie: Witold Plutecki,[[Witold Plutecki]] Stefan Ciekański,[[Stefan Ciekański]] Jan Jankiewicz [[Jan Jankiewicz]]i Czesław Lang zdobëlë strzébny medal pòdczas mistrzostw swiata w Valkenbùrguù w 1979 rokù. Pònadto wëwalczëł strzébny medal w gònitwie ze startù wspólnégò na igrzyskach òlimpijsczich w Mòskwie[[Mòskwa]] w 1980 rokù. W zawòdach tëch w:eprzedzył gò reprezentant gòspòdarzë, Siergiej Suchoruczenkow. Na tich samëch igrzyskach zajął czwiôrte miejsce w drużinowej jezdze na czas. Jest téż wielokrotnym mistrzã Polsczi i zwycięzcą Tour de Pologne w 1980. Béł pierszim zawòdòwcã w pòlsczim kòlarstwie (włoskie klubë GIS Gelati-Campagnolo i Del Tongo[[Italskô]]). Òsôł téż pierszim prywatnym animatorã kòlarstwa pòlsczégò. Z pòdùpadającégò Wyścigu Dookoła Pòlsczi [[Pòlskô]], chterën długò béł w ceniu Wyścigu Pòkòjù, ùczynił imprezã randżi swiatòwej Tour de Pologne, chërna pò latach doświadczeń i sukcesów awansowała do randżi wyścigù ò znaczeniu prestiżowëm (UCI World Tour) Zawodnik LZS Basztë Bëtowò [[Bëtowò]]i Legii Warszawa[[Warszawa]] [[Òbrôzk:Czeslaw Lang medal & autograph.jpg|mały|zdobyte medale]] Wôżniejszé zwycięstwa i sukcesë 1977: bruny medal mistrzostw swiata w drużynowym wyścigu szosowym 1979: wicemistrzostwò swiata w drużynowym wyścigu szosowym 1980: wicemistrzostwò òlimpijsczè w wyścigu ze startù wspólnégò, Tour de Pologne, Settimana Ciclistica Lombarda 1981: Małopolski Wyścig Górski[[Małopòlsczé wòjewództwò]] 1983: prolog w Tirreno-Adriático[[Adriatyk]]| 1986: zwycięstwo etapowe (druż.) w Giro d’Italia [[Italskô]] 1987: prolog w Tour de Romandie Żëcé prywatné. [[Òbrôzk:Czesław Lang, 2011.jpg|mały|Lang Czesław]] Mô białkã Elżbietã i córkã Agatã (ur. w 1980). Ze względów zdrowòtnëch w 2011 przëszedł na weganizm.[[weganizm]]. Òstôł członkiem honorowégò kòmitetù poparcia Bronisława Kòmòrowsczégò[[Komorowski Bronisław]]| przed wyborami prezydenckimi w Pòlsce [[Pòlskô]] w 2015 rokù. W 2017 nagrodzony medalem Kalos Kagathos [[Czesław Lang#cite ref-1|Czesław Lang, Weganizm, nasza droga zdrowia 12.12.2013r.]] Laureaci medalu Kalos Kagathos 2017 Przypisy[edytuj | edytuj kod]. [[Kategòrëje:sport]]
Wãdzenié - to je metoda kònzerwacje żëwnotë np. miãsa abò rëbów z pòmòcą dëmù. Mòże wãdzëc np. na cepło (22–40 °C), a pòzni rëbë mają wisec, cobë òne wëschłë i swòjã soczëznã ùchòwałë. Czedës na Kaszëbach bëło wiele wãdzoné dzysô je jinaczi.
Mëszôk abò zwëczajny mëszôk ("Stellaria media" (L.) Vill.) – to je jednorocznô abò dwalatnô roscëna z rodzëznë granôtkòwatëch ("Caryophyllaceae"). Òn rosce m. jin. na Kaszëbach, tu to je np. zelëskò w ògródkach. Òn kwitnie òd stëcznika do gòdnika.  Rośliny polskie : opisy i klucze do oznaczania wszystkich gatunków roślin naczyniowych rosnących w Polsce bądź dziko, bądź też zdziczałych lub częściej hodowanych / oprac. Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński, Bogumił Pawłowski, Warszawa : Państ. Wydaw. Naukowe, 1976, s. 132.
Jastarniô (téż Jastarnëjô, Jastarna, Pùckô Jastarniô, Sroczé Gniôzdo, we zdrojach: "Osternäs" 1378, "Zesterna" 1570, "Axternis" (mapë), "Hesternia" 1627, "Heisternest" 1655, "Jasternia" 1664, "Jastarnia" 1678, "Niasturnia" kòl. 1700, "Pùckô Jastarniô" (Cenôwa), "Jastarniô" (Lorentz), "Sroczé Gniôzdo" (Lorentz), "Jastarna" (Treder); pl: "Jastarnia", de: "Putziger Heisternest") - garc ë kùrort na Hélsczi Sztremlëznie w pùcczim krézu w pòmòrsczim wòjewództwie. Tu w szkòle dzece ùczą sã kaszëbsczégò jãzëka. Jastarniô mô rëbacczi pòrt na Pùcczi Hôwindze. W XX wiekù miôł plac baro dinamiczny rozwij gardu dzãka turistice. Administracëjno Jastarni słëchają téż: Kùzwelt ë Jurata. "Historie w sieci zaplątane" http://www.jastarnia.pl/
Skòrzewò (pòl. "Skorzewo", miem. "Skorschewo")) - to je kaszëbskô wies w Pòlsce w òbéńdze Kaszëbsczégò Pòjezerzô, pòłożonô w pòmòrsczim wòjewództwie, w kòscersczim krézu, w gminie Kòscérzna. Wies je na szlachù wòjewódzczi dardżi . Tu je kòscół ë szkòła. Tu bëła stôrô chëcz i ùrodzony je ksądz Władisłôw Szulëst, a béł ùrodzony Antón Zdrojewsczi ùmarłi we Francëji. 
Kaszëbsczi krziż - béł zrobiony z żelazła i stojił kòl grobù. Wierã òd lat 30. XX. stalata kaszëbsczé krziże nie bëłë dali robioné. Na tôblëcë tegò krziża biwało napisóné miono i nôzwëskò, a téż rok ùrodzeniégò i rok smiercë pòchòwónégò w grobie człowieka. Taczi krziż jesz mòże je na smãtôrzu w Niezabëszewie, a tak mòże gò szëkac w Mùzeum w Bëtowie i pëtac téż w Nôrodnym Mùzeum w Szczecënie. Mùzeum Westrzédnégò Pòmòrzégò w Słëpskù bë miało miec taczi krziż - "Kaschubenkreuz". Józef Borzyszkowski, Cezary Obracht-Prondzyński: Nasze korzenie: wokół poszukiwań genealogicznych rodzin pomorskich, Instytut Kaszubski Gdańsk, 2006, s. 148. Kaszëbsczi krziż - "Kaschubenkreuz"
Wszëtkò dlô Gduńska (WdG) (pòl. "Wszystko dla Gdańska") - pòliticzné karno z sëdzëbą we Gduńskù. Historjô. Karno Wszëtkò dlô Gduńska mióło ùsôdzënié w 2018 przez bùrméstera Paweła Adamowicza. W tim samim rokù òdczas samòrządnich wëbòrów 2018 karno wëstôwiło kandidatów do gardowéj radzëznë ë Paweła Adamowicza na bùrméstera. Òbczas drëdżij tërë nen kandidat miół dobëté z 64,8%.   22 stëcznika 2019 pò zabójstwié bùrméstera Adamowicza ògłoszono kandydaturã Aleksanrdë Dulkiewicz w wëbòrach 3 stëmiannika 2019 chtëra mióła dobëté z 82,2% pòparcé. Strukturô ë aktiwistë. Òrganizacjô. W skład władz karna wchodzą 3 òrganë: Zarząd (reprézénatcjô), Radzëznô (nadzór), ë Komisjô Réwizijnô (nadzór), na czele stoji Przédnik. Koalicjô w Radzëznié Gardu Gduńska. 17 gòdnika 2018 w Ùrzãdzé Gardu Gduńska mióła pòdpisône "Deklaracjô ò koòpòracji dlô miészczanék ë miészkańców Gduńska" (pòl. "„Deklaracji o współpracy dla mieszkanek i mieszkańców Gdańska”"), midzë karnã Wszëtkò dlô Gduńska ë Òbòwôtélską Koalicją (KO). Deklaracjô je céchã midzë karnã WdG ë KO w Radzëznié. Na céch koòpòracji Paweł Adamowicz pòwółał na sztelã vicebùrméstra Piotra Borawsczégò, radzëzniégò KO. Politëczné mëslë. Wiele nôleżników karna bëło czëdës nôleżnikamë PO. Karno pòarło kandidatów Eùropejsczéj Koalicji w wëbòrach do Eùropejsczégò Parlamentù 2019, w tim kandidaturã Magdaleny Admowicz. Pòparcé òtrzimôł téż Piotr Adamowicz w wëbòrach do pòlsczégò parlamentù 2019. Òdczas czérwcòwich wëbòrrów prezidencczich 2020 karno zbierało pòdpisë dlô Rafała Trzaskowsczégò.
Gregòriańsczi kalãdôrz – słuńcowi kalãdôrz wprowadzony w 1582 przez papieża Grégòra XIII. Je zrefòrmòwanym juliańsczim kalãdarzã, a ùsôdzcą jegò bëł Luigi Lilio. Do juliańsczégò kalãdôrza dodano pòprôwczi, chtërne miały na ùdbie ùrównanié òpozdzenkù w òdnieseniu do zwrotnikòwégò rokù, narôstałégò òd 46 r. p.n.e. zôs zascyganie jegò pòstôwaniu w przińdnoce. Julijansczi kalãdôrz spózdzał sã 1 dzéń na 128 lat, a gregorijansczi 1 dzéń na kòl 3000 lat. Jinosc midze kalãdarzama juliańsczim a gregòriańsczim je w dwóch sprawach: ùsënienié 10 dniów, òd 5 do 14 rujana 1582 rokù co miało na ùdbie pòprôwczi òpozdzenkù, wprowadzenié wskôzë, bë lata dzelne òb 100 nié bëłë przestãpne, króm tëch, chtërne dzelne są òb 400 (wic lata 1600 ë 2000 bëłë w gregoriańsczim przestãpne a 1700, 1800 ë 1900 nié)
Mùzeum Kaszëbsczi Ceramiczi Neclów w Chmielnie je jinstitucją kùlturë, chtërna pòwsta w 1993 rokù. Jegò robota polégô na rozkoscérzanim kùlturë Kaszëbów w kraju ë za grańcą. Tu są wërobinë rodzëznë Neclów. Chmielno to je wies, w chtërny je sedzba Mùzeùm. Domôcô starna Mùzeùm Muzeum Ceramiki Kaszubskiej Neclówna portalu polska-org.pl
Egertowò (pòl. "Egiertowo", miem. "Eggertshütte") – to je kaszëbskô wies w pòmòrsczim wòjewództwie, w kartësczim krézu, w òbéńdze gminë Somònino. Tu w szkòle dzece ùczą sã kaszëbsczégò jãzëka.  Szkòła
Państwò to zgòdnie z midzënôrodnym prawem takô jednostka pòliticzniégò pòdzelenkù swiata, chtërnej przëstoji ful samòstójnota, to je nie słëchô niżôdni jinszi pòliticznej jednocë. Na definicëjô nie przëjëmô równak òdnieseniô państwa do jinszich midzënôrodnich òrganizacëji jak na przikłôd ÒZN czë Eùropejsczi Ùniji, a téż z wiãkszima państwama (np. w blokù państw socjalistnich słëchającëch ZSSR).
Szëmón Cyrenejczik – pòdług Ewanieliów jak òn szedł z pòla włożele na niegò krziż, żebë gò niósł za Jezësa. Wspòmink ò Szëmónie Cyrenejczikù je w trzech Ewanieliach: Mt 27,32; Mk 15,21 i Łk 23,26.
Fen - to je cepłi i sëchi wiater, chtëren wieje z górów w dolëznë np. w Tatrach.
Nicole Mary Kidman, (ùr. 20 czerwińca 1967) je amerikańską teatrownicą.
Jón III Bernoùlli ("Johann III Bernoulli") (ùr. 1744 w Szwajcarsce – ùm. 1807), béł astronomã. Òn béł w Szczëpkòjcach ë pisôł m. jin. ò kaszëbsczim jãzëkù: „Òkòma tegò wiôlgô apartnosc tegò jãzëka òd miemiecczégò je niemiło dlô szlachtë, chtërna mô majątczi na Kaszëbach, temù òbsôdélcowie majątków robią wszëtkò, chòc donëchczas bez wikszi zwënédżi, żebë miemiecczi jãzëk ùpòwszédniac i kaszëbsczi wëplenic.” Reisen durch Brandenburg, Pommern, Preußen, Curland, Russland und Pohlen in den Jahren 1777 und 1778. tom I, Leipzig 1779 VIAF Skąd nasz ród?
  ùkôza sã ksążka "Życie i przygody Remusa / Aleksander Majkowski ; z gwary kaszubskiej przeł. Lech Bądkowski." - kaszëbskô gôdka ("gwara"), a nawetka ni dialekt wskazywô na cãżczi czasë dlô kaszëbiznë.
Günter Wilhelm Grass (ùr. 16 pazdzérznika 1927 we Gduńskù - ùm. 13 łżëkwiata 2015 w Lubece) - miemiecczi ùtwórca, noblësta z 1999 rokù, kaszëbsczégò pòchòdzeniô (ze starnë mëmczi). W 1985 rokù wëprzédniony przez Karno Sztudérów "Pomorania" Medalią Stolema. Danziger Trilogie "Gduńskô trilogijô" Die Blechtrommel "Blaszany bãbenk" Katz und Maus "Kòt ë mësz" Hundejahre "Szczërzé lata" Blaszany bãbenk - wëjimk, kaszëbsczi dolmaczënk Wëdowiédzô ò ùsôdzcë na starnach Nôdgrodë Nobla (EN)
R. L. Burnside (prôwdzéwié: "Robert Lee Burnside", ùr. 23 lëstopadnika 1926 rokù w Oxford, Mississippi, USA a ùmôrł 1 séwnika 2005 rokù w Memphis, Tennessee) - jeden ze slédnych wiôldzich bluesowëch mùzykańtów z Deltë Mississippi. Biografijô. Burnside ùrodzëł są w rokù 1926 w nordowi Delce Mississippi. Grac na gitarze ùcził sã m.jin. ù Freda McDowella. Wiôldżi cësk na jegò sztél miele John Lee Hooker, Lightnin' Hopkins ë Muddy Waters. Burnside żëł w Chicago ë Memphis nigle zamieszkôł w 1959 w swòji tatczëznie Mississippi, dze òtemknął karczmã w chtërni grôł swòjegò bluesa. Króm tegò gbùrził, òbrôbiając bawełnã, ë przëdôwôł domôcą Whiskey. Pierszą platã nagrôł Burnside w 1966 rokù, jak ju bëł 40 lat stôri, zarô pò tim jak pòznôł sã z badérą fòlkloru George'm Mitchell'em . W 1979 miôł swòje pierszé gòstné pòkôzczi, w tim téż w Eùropie. Warkòwim mùzykańtã òstôł dopiérze w 1991 rokù - tedë òprzestôł ju wicy gbùrzëc. 1993 "Bad Luck City" 1994 "Too Bad Jim" 1994 "Mississippi Delta Blues Vol. 2 - Blow My Blues Away" 1996 "A Ass Pocket of Whiskey" 1997 "Mr. Wizard" 1997 "Acoustic Stories" 1997 "Mississippi Blues" 1997 "Sound Machine Groove" 1998 "Rollin' Tumblin"' 1998 "Come On In" 1999 "My Black Name A-Ringin"' 2000 "Wish I Was In Heaven Sitting Down" 2000 "Mississippi Hill Country Blues" (nagrania z: 1967, 1980 ë 1982 rokù - realizacëjô: 1984, jakno Swingmaster 2201) 2001 "Raw Electric 1979-1980" 2001 "Giants of Country Blues Guitar - Volume 2" 2001 "Well Well Well" 2001 "Burnside on Burnside" 2003 "Going Down South" 2003 "No Monkeys on This Train", (nagrania z: 1979-1980, 1992 ë 1994) 2003 "First Recordings" ( nagrania z 1960-tech lat) 2003 "Burnside's Darker Blues" 2004 "A Bothered Mind" R.L. Burnside w wëdowiznie Fat Possum
Skrzënia – to je skrzëniowi mébel, w chtërnym je plac do trzimaniô rzeczi w schòwie.
Lubléwkò - to je kòlonia w pòmòrsczim wòjewództwie, w wejrowsczim krézu, w gminie Chòczewò.
Wisznia ("Cerasus vulgaris" Mill.) - to je czierz abò drzéwiã z rodzëznë różowatëch. Ji brzadem są pestkówce. Kaszëbi mają wisznie, a w tim wiele łutówków, colemało w ògródkach.
Wierzbòwô palma ("Salix caprea" L.) – to je czerz abò drzéwiã z rodzëznë wierzbòwatëch. Òna rosce m. jin. na Kaszëbach ë mòże tu ju w strumiannikù kwitnąc. Jak kôże stôri zwëk w Palmòwą Niedzelã katolëcczi Kaszëbi niosą wiétewczi ti wierzbë do kòscoła, a ksądz je swiãcy. 
Aùstralëjô je nômiészim z kòntinentów Zemi, jegò wiéchrzëzna (razã z Tasmanią ë òstrowama w blëze) je 7,7 mln km2. Pôłnikòwi rozskòczënk: 3200 km Równoleżnikòwi rozskòczënk: 4000 km Wiéchrzëzna: òglowô: 7 686 850 km² ląd: 7 617 930 km² wòda: 68 920 km² Długòta strądôw: 25 760 km Nôniższi môl: Jezero Eyre: -15 m Nôwëższi wëszéńc: Mount Kosciuszko: 2 229 m Pòłożenie. Aùstralëjsczi kòntinent je na pôłniowi ë pòrénkòwi półkùglë, midzë 11 ë 39 gradã pôłniowi geògrafny szérzë ë midzë 113 ë 153 gradã pòrénkòwi geògrafny długòtë. Òkrążają gò dwa òceanë: òd nordë ë pòrénkù Spòkójny a òd pôłniô ë zôpadu Jindijsczi. Ni mô sparłãczeniô z jinszima kòntinentama. Niechtërny do Australëji zarechòwëwają téż drëdżi wedle wiôlgòscë òstrów Nowô Gwinejô (wiéchrzëzna 785 tys. km²), bò je òn téż na nym sómym kòntinentalnym pòdstôwkù. Z blëze Australëjô wëzdrzi za òwalã, ze chtërnégò wërzniąté są dwa dzéle: Hôwinga Karpentaria ë Australëjskô Wiôlgô Hôwinga. Òs negò òwalu przëkëwô sã wnetka ze Zwartnikã Kòzorożëca. Geòlogòwé leżnoscë. Aùstralëjô bëłô przódë dzélã superkòntinentu Gondwanë. Dzysdniowi wëzdrzatk nadała jeji kaledońskô òrogeneza, chtërna sparłãczeła dwa nôstorszë elementë jeji geòlogòwej bùdacëji, pôłniową ë nordową kristalową tôrczã ë hercynską òrogenezã, cziej wëpiãtrzeniu pòddôła sã geòsënklina zdzejóna w paleòzojikù w pòrénkòwim dzélu kòntinentu. Alpejskô òrogeneza sprawiła rësznotã westrzód Wòdodzéłowich Gór. Òbniżenié równi wòdë òceanu w plajstocenie pòzwolëło na przecygã roscëniznë, zwiérzów ë lëdzy z nordy (choc nié bëło lądowëgò sparłãczenia z Azëją), a w rezultace do òddzélenia Nowi Gwineji ë Tasmanii. Sztrukturalne jednote: Zôpôdnoaùstralëjskô Wlëga je w zôpôdnim dzélu kòntinentu. Je ùsadzonô z dwóch wlëg (Wlëga Carnavon ë Wlëga Perth), chtërne mają wiôldżą ùbitosc ùsôdów. Òd Aùstralëjscziej Platformë òddzelô ją systema òbsuwków ò czierënkù nordowo-pôłniowim. Nôwikszą ë nôstôrszą sztrukturalną jednotą je Aùstralëjskô Platforma chtërna zajëmô wnetka cawną zôpôdną ë westrzédną Aùstralëje. Skłôdô są òna z cziles kristalowich tôrczów (nôwiksze to Tôrcz Kimberley ë Tôrcz Yilgarn) òddzelonych òd se wlëgama, z chtërnych nôwiksze to Wlëga Cannings ë Wlëga Nullarbor. Bùdacëjë Górów Flindersa wzãłë sã zez zjadrzëca w paleòzojikù stôrszich ùsôdnych kamiznów, chtërne zbierałe sã w jistniejącą tuwò wczasni geòsënklina Adelaide. Wlëgë Strzédnoaùstralëjsczie są midzë bùdajëcama Wiôldżich Wòdodzélowich Górów a Aùstralëjsczią Platformą ë Bùdacëjama Gór Flindersa. W skłôdze jednote je m.jin. Wlëga Karpentaria, Wiôlgô Artezëjskô Wlëga ë Wlëga Murray. W mezozoikù bëł to môl òbsadzony przez mòrze. Wlëgłe wëdżiãce kamiznowich lég bëło żëczne pòwstowôniu wlëg artëzejsczich wòd. Bùdacëjë Wiôldżich Wòdodzélowich Gòròw ë Tasmanii pòddôwałe sã gùbowaóniu w kaledonscziej ë herecynscziej òrogeneze, towarzëłë jima wùlkanowe rzôdzëzne. Zldzënie bëło w karbònie ë permie.
Pòcztowi kòd abò pòcztowi adresowi numer je to réga cyfrów abò cyfrów ë lëtrów dodôwanô do adresu, jakô mô za zgrôw ùłatwianié zortowaniégò pòcztowëch przeséłków. Pòcztowi kòd jidentifikëje zwëkòwò nadawczi ë przënôléżny pòcztowi ùrząd. Fòrmë ë spòsobë ùżiwkù tëch kòdów są rozmajité we rozmajitëch państwach. Pòcztowi adresowi numer béł ju w 1857 rokù w Londonie. Dalszé próbë wcygnieniégò pòcztowëch kòdów prowadzëła Miemieckô òbczas drëdżi swiatowy wòjnë. Rzeszëło to sã òsoblëwò z tëm, że na pòcztach ùbëwało prôcowników z dobrą znajemnotą geògrafijé, ë téż z rozszérzającą sã òbéńdą, na chtërné trzeba bëło dorãczëwac przeséłczi miemiecczëm żôłnérzom. To bëło w 1941. W 1958 pòcztowé kòde wprowôdzëła Argentina , w 1959 Wiôlgô Britanijô, w 1963 Zjednóné Kraje, a w 1964 Szwajcarskô. W Pòlsczi brëkëje sã pòcztowé adresowé numerë òd 1972.
Sasha Strunin (Aleksandra Igoriewna Strunina), (ùr. 27 rujana 1989) je spiéwôrką. "Just Call Me", (2006) "Just Call Me – Reedition", (2007) "Sasha", (2009) "Stranger – EP", (2013) "Woman in Black", (2016)
Rodnô Zemia – dôwny telewizyjny program w kaszëbsczim jãzëkù, emitowóny ze Gduńska w latach 1990-2010. Pierszi etniczny telewizyjny magazyn w kraju. Pòwstało wnetka 1000 dzélëków (kòl 350 gòdzyn kaszëbskòjãzëcznégò programù telewizyjnégò). Przez 20 lat jistnieniô programu wzãło w nim ùdzél czilenôsce tësący rozmówców, wiele razy lëdzy wëbitnëch. Historiô. Pierszi rôz kaszëbsczi magazyn „Rodnô Zemia” nadóny béł 21 lëpińca 1990 rokù. Program ùkôzywôł sã tedë co dwie niedzele. Jegò redaktorã òsta Izabella Trojanowskô, doswiôdczonô gazétniczkã „Głosu Wëbrzeżégò” i „Bôłtëcczégò Dzénnika”. Trojanowsczi zanôlégało, żebë chòcle w dzélu magazyn béł prowadzony pò kaszëbskù, a téż żebë pòd kùńc kòżdégò dzélëka prowadzëc ùczbã kaszëbsczégò jãzëka. Tim dzélã programù zajimalë sã sztudérë zrzeszony w sztudérsczim karnie „Pòmòraniô” (przede wszëtczim Eùgeniusz Prëczkòwsczi). Pò smiercë Trojanowsczi (21 łżëkwiata 1995) program przejãlë ji wëchòwankòwie: Artur Jablonsczi i Eùgeniusz Prëczkòwsczi. Òbaji na co dzéń gôdelë pò kaszëbskù (Trojanowskô w nim gadac nie rozmia). W tim czasu program ùkôzywôł sã ju co tidzéń przez dwadzesce minut. Czej w 1999 Artur Jablońsczi òstôł starostą pùcczégò krézu i niechôł dzénnikarską robòtã program zaczął prowadzëc Eùgeniusz Prëczkòwsczi wespół z białką, Elżbiétą. Znaczenié programù. Jak òkresliwô E. Prëczkòwsczi „Kaszëbi, chtërny przódë nie bëlë nôłożen bëc na antenie TV, „Rodną Zemiã” ùwôżelë jakno swój program. W ni bëło òdbicé żëcégò spòleczno-kùlturalnégò regionu”. Program stojôł kòle pòczątków wiele òglowòregionalnëch dzejaniów, jak przëmiérno:  założenié Klubù Sztudérów „Tatczëzna”; bùdowa Kaszëbsczi Drodżi Krziżewi w Swiónowie; Kaszëbsczi Festiwal Humoru „Szport mùszi bëc”; Wòjewódzczi Kònkùrs Multimedialny; Wòjewódzczi Kònkùrs Spiéwów miona Jana Trepczika w Miszewie; Kaszëbsczi Spiéwë w Lëzënie. Z programã wespółrobilë m.jin. Jerzi Stachùrsczi, Tomôsz Fópka, Tadeùsz Dargacz, Jerzi Łisk. Rezultatã tegò są wielné pùblikacje – tomiczi prozë i kaszëbsczi pòezji, kómpaktowé platczi, jak téż spiéwniczi. Òsoblëwie wôżnym wydanim stôł sã spiewnik „Piesnie Rodny Zemi”, w jaczim je kòle 150 nowëch piesni, co pòwstałë nôpierwi dlô programù, a dzysdzéń są szerok wëzwëskiwóné w szkòłowi ùczbie, mediach i mùzyczny regionalny rësznoce. Nôwëższą pòpùlarnoscą program cesził sã w latach 2000-2006. Badérowania òbzéraniô wëkazywałë widowniã, co syga 100-150 tësący òbzérników. Wiele razy „Rodnô Zemia” zajimała pierszi môl westrzód wszëtczich programów TVG.
Lene Alexandra (Lene Alexandra Øien), (ùr. 29 rujana 1981) je spiéwôrką.
Jakùb Kaszëba (ùr. 1988 r. w Gdinie) - balôrz, chtëren graje w karnie Kaszubia Kòscérzëna.
Siligo - to je gmina na òstrowie Sardinia w Italsce.
Szarô wewiórka ("Sciurus carolinensis") - to je ôrt suska z rodzëznë wewiórkòwatëch. Òna żëła czedës leno w Nordowi Americe, ale terô w Eùropie je z nią jiwer bò nasza mùżôrka ni mòże z nią wëprzińc i dżinie.
Bladnica – to je podług stôri pòzwë fòrma małokrëwistosce, jak w òrganizmie je mało żelazła.
Òbrôz òd procesji - to je np. kòscelny òbrôz w ramach, chtëren w procesji niosą òbraznicë abò òbraznice. Jak te òbrôzë sã kłóniają, to je widzec przëwiązanié kaszëbsczégò lëdu do pielgrzimkòwi tradicji. W 2013 rokù na taczim òbrazu béł ju Jan Paweł II. Rozmajitoscë. W lëteraturze z tim je tak: "Ale kò òkróm tegò teatru kłóniającëch so òbrôzów, je w nym môlu widzec pòbòżnotã kaszëbsczégò lëdu i jegò przëwiązanié do pielgrzimkòwi tradicëji." (E. Gołąbek: Pielgrzimkòwanié, Gduńsk 1982, s. 11) [[Òbraznik|Òbraznicë] - òbrôz òd procesji sã kłóniô] (en)
Ùszatô sowa. To je ôrt ptôcha z rodzëznë "Strigidae". Òna je wiele wikszô òd klatati sowë, a żëje w lasach z grëbima drzéwiãtama i lubi jiglënowi lasë, kòl zelestrzów, pòlów ë łąków. Ta sowa w dzéń spi, a w nocë jachtuje. Òb wieczorë, czedë dnie są dłudżi, a noce krótczé mòżne ją czasem òbaczëc jak ona niskò zemi lôtô. Tedë òna mòże bëc głodnô abò mô pisklãta do wëkarmieniô. Òna mô wkół òczu pióra, ale do jachtowaniô òb noc barżi je ji pòtrzébny słëch. To co wëzdrzi jak ùszë, wcale nima nie je - to są pióra, chtërné zmieniają ji wëzdrzatk. W dzéń òn ùszati sowë sedzi na ùlubionym drzewie, krótkò pnia. Przez to cażkò gò je ùzdrzec. Jegò farwné piôra są wnetka taczé jak farwa pnia i cążkò gò òbaczëc òsoblëwie jak zamknie òczë. Mòcné drapce ptôcha mòckò chwëtają sã wietwi. Ta sowa mòże ùstawic dwa pôlce do przôdkù, a dwa do tëłu. Przë tim òna mòckò zacyskô drapce na wietwi ë chòc wieje mòcny wiater, nie spadnie, a mòże nawetka tak spac. Jachtuje na brzégach lasa ë na kùczewach, bò tam mòże chùtkò na zwierza trzasnąc. Òna nasłuchùje i ùzérô za môłima suskama (np. mëszama) i czasem ptôchama. Na zwierza spôdô z górë i chwëtô gò drapcama. Ta sowa colemało nie bùduje swòigò gniôzda. Òna niese 4-5 jôj w gniôzdach pò jinëch ptôchach (np. srokach). Ji wiôldżi òczë dobrze widzą przë môłim widze, ale do jachtowaniô òna ùżiwô swòjégò dobrégò słëchù. Sztiwné pióra kòl òczów i dzoba zbiérają fale zwãkòwé i czerują je do ùszów. Dzãka mòżnocë òbrocaniô głowë w kòżdą stronã, sowa mòże łatwò zlokalizowac òfiarã i chùtkò na nią trzasnąc, chòc je cemno. Wimiarë. Długòsc cała  samiec mô kòle 35 cm, samica kòle 37 cm długòsc skrzidłów samiec kòle. 90-95 cm[3] , samica kòle. 100 cm Wôga samiec ok. 260 g, samica ok. 280 g Lëteratura. Stonehouse Bernard, Francis John, Zwierzęta naszych lasów, Poznań 2009,s. 28.
Stepòwi lës ("Vulpes corsac") - to je ôrt suska z rodzëznë psowatëch ("Canidae"). Òn żëje w Azje.
Anielsczi jãzëk ("English, the English language") – jãzëk z zôpadnégò karna rodzëznë germańsczich jãzëków, rodny dlô kòl 370 miliónów lëdzy. Je ùrzãdnym jãzëkã w 59 państwach, m. jin. w Wiôldżi Britanie, Aùstralii, Kanadze. Nôwôżniészi dzysdzéń midzënôrodny jãzëk ("lingua franca"), co je skùtkã kòlonialny politiczi Britijsczégò Jimperium w XIX st. i wiôldżégò swiatowégò znaczënkù USA w XX i XXI st. Bëtnota jãzëka. Anielsczi jãzëk pò II swiat. wòjnié òstôł globalnym jãzëkã. Je to jãzëk biznésòwych jinteresów ë midzënôrodnych relacëji. Je robòczym jãzëkã wilu firm ë òrganizacëji np. Eùropejsczéj Ùnji ("de facto"; de iure je 24 ùrzãdnych j.)
Walczembórg (abò téż: Walczembórch; we zdrojach: "Valkenburch" 1312, "Walkenborch" 1349, "Valkenburg" 1364, "Valkenborg" 1570-1780, "Falckeburg" (Nova totius Germaniae Descriptio Teütschland; Merian, Matthaeus, 1593-1650), "Falkiemborg" (wedle: "Lustracja województw wielkopolskich i kujawskich, 1564-1565" ë: "Roczniki historyczne"), "Falckenborg", "Falckenburg", "Falkenburg" (Cenôwa); pòl. "Złocieniec", miem. "Falkenburg") - gard we drawieńsczim krézu w zôpadnopòmòrsczim wòjewództwie nad Drawą.    Lëdztwò gardu: 13.233 (2010) Wiéchrzëzna gardu: 32,28 km2
The Damrockers — mùzyczné karno z kartësczégò krézu, jaczé graje kaszëbskòjãzëkòwégò punk rocka. Pòwstało òno w 2004 rokù. Założëlë je Daniel Bychowski / Wróbel) (spiéw, basowô gitara), Ariel (gitara) ë Pluto (perkùsëjô). 21 stëcznika 2008 rokù wëdôle swojã pierszą platã "The Damrockers". W 2009 wëchôdô "Nie Chce Mie Sã". 2008 — "The Damrockers"; 2009 — "Nie Chce Mie Sã". Daniel Bychowski / Wróbel — spiéw, basowô gitara; Ariel — gitara, spiéw; Pluto — perkùsëjô, spiéw; The Damrockers (Discogs.com); The Damrockers (RateYourMusic.com) ; The Damrockers (Myspace) ; The Damrockers (Last.fm); Kaszubski punkrock. Program kaszubski Tedё jo (YouTube); The Damrockers przed Buzzcocks. Ucho Gdynia (17.05.2008) (YouTube).
Bronisłôw Socha-Bòrzestowsczi ("Bronisław Socha – Borzestowski" ùr. 12 czerwińca 1915 rokù – ùm. 31 maja 2002 rokù) - béł kaszëbsczi dzejôrz. Òn mieszkôł dłudżi czas w Londinie, a pisôł barżi pò pòlskù. Społeczność kaszubska w Kanadzie, Londyn 1968 Panorama kaszubsko pomorska. [Br. Socha-Borzestowski red. wydawnictwa], London 1975 Wieś kaszubska Borzestowo, Londyn 1986 Róża Ostrowska, Izabella Trojanowska: Bedeker kaszubski, Wydawnictwo Morskie, Gdańsk 1974, ss. 103 - 104 VIAF Wieś kaszubska Borzestowo "Z życia Bronisława Sochy – Borzestowskiego z Londynu" (1915 – 2002)
Slédz to je rëba z rodzënë slédzowatëch, wëstãpiwô na nordze Atlantikù ë przëległich mòrzach. atlanticczi pacëficzny bałtëcczi patagońsczi walcowati złoti. czôrnomòrsczi dałgińsczi wałżańsczi amerikańsczi antarkticzny.
Łączczi – to je dzél kaszëbsczi wsë Szopa w òbéńdze Kaszëbsczégò Pòjezerzô, w pòmòrsczim wòjewództwie, w kartësczim krézu, w gminie Serakòjce w òbéńdze Kaszëbsczégò Krôjòbraznégò Parkù. Wies je w òbéńdze szôłtëstwa Bąckô Hëta. 
We Eùropie (nie w protestanccze nôrodach): chrzescëjańsczi dzéń Swiãtego Mikòłôja (msza we kòscele, liturgiô, wspòmink) We Libanie: katolëckie, grekòkatolëckie i armeńsczikòscelné Swiãto Swiãtego Mikòłôja (msza we kòscele, liturgiô, wspòmink) We Szpańskô: Dzéń Kònstitucëji We Fińskô: Dzéń Samòstójnotë (od Ruskô we 1917) We Kanadze: White Ribbon Day 1517 – w Neapolu żeńbë króla Zygmuńta Starszigo z ji drugô białkô Bona Sforza. 1768 – pierszô wydanô "Encyklopedijô Britannica". 1877 - Thomas Edison pokazëwoł pierszë nagranë gramofonowë na swecie, dze on reczituwe piesniczk "Mary Had A Little Lamb" 1901 - w Szczecënie nowi Smãtôrz Centralnë. 1910 – pierszi numer dzennika "Ilustrowany Kurier Codzenny" w Krakòwie. 1912 - w Egipcë miemiecczi archeòlog òdkriwô bust królewej Nefertiti & zabiera do Berlëna. 1920 – we Wòlnem Gardze Gduńsk Volkstag I kadencji. 1921 - spisan traktat kùńca anielsczégò panowaniô w Irlandiô 1928 - "Mùżdżówka Bananowô" w Kolumbii wojsko pòmòrdowalë sztrëjkùjącëch robòtników United Fruit Company. 1929 - w Tëreckô białczi dostawaja prawô welowaniô 1958 – westrzelono amerikańskô sondë Pioneer 3, chtërna spłonewa we atmosferzë 1965 – sowieckô sonda Łuna 8 rozbiwa sa na Miesądzu. 1989 - mùżdżówka w École Polytechnique we Kanadze, dzéń pamiãci tego je White Ribbon Day. 1973 - Michôł Piéper 1520 – Barbara Radziwiłłówna, królewa Polsczi, białka Zygmuńta Augusta 1904 – Ève Curie, córka Marii Skłodowskiej-Curie i Pierre'a Curie 1933 - Henrich Górecki, polsczi kòmpòzytór 1968 - Olaf Lubaszenko – polsczi teatrownik i reżiser 1892 - Werner von Siemens, miemiecczi wënalôzcë, założeł industrëjô Siemens AG 1988 - Roy Orbison, amerikańsczi spiéwôrz
David A. R. White (úr. 12 maja 1970) - je amerikańsczim teatrownikâ.
Biôłô kòniczëna ("Trifolium repens" L.) – to je roscëna z rodzëznë bòbòwatëch. Na Kaszëbach rosce ji wiele np. na łąkach. Rozmajitoscë. Aleksander Majkòwsczi w swòi ksążce "Żëcé i przigodë Remusa. Zvjercadło kaszubskji" pisôł, że m. jin. biôłô kòniczëna bëła dóné do pòswiãceniô w Matkã Bòską Zelną. 
Głos Pogranicza i Kaszub - béł drëkòwóny szesc razy w tidzeniu. Sedzbą redakcje bëło Òpòle, a ji agentura bëła w Złotowie. Tekst w nim béł pò pòlskù. Ò Kaszëbach bëło tam pisóné dosc mało. Òn béł w latach 1933 - 1939, a czëtiwalë gò np. w bëtowsczim krézu. Głos Pogranicza i Kaszub 1938.12.21, R.6, Nr 290 Dzieje ziemi bytowskiej : praca zbiorowa / pod red. Stanisława Gierszewskiego. Poznań : Wydaw. Poznańskie, 1972, s. 344.
Rozbiegłi zwónk ("Campanula patula" L.) - to je roscëna z rodzëznë zwónkowatëch ("Campanulaceae" Juss.). Na Kaszëbach rosce dosc mało rozbiegłëch zwónków. 
Drawsko Pomorskie (przódë wierã "*Drawa", we zdrojach: "in ponte Drawe" (?) 1273 (KDW), "Dravenborch" 1297, 1306, "Draborg", "Drawenburgh" 1329, "Drawenborge" 1430 (KDW), "Drawberg" 1577 (Stefano Bonsignori), "Tramburg" 1675, "Dramburg", "Drahim" (Cenôwa); pòl. "Drawsko Pomorskie", miem. "Dramburg"; òdtwòrzóné mòżebné kaszëbsczé pòzwë: "Drôwa", "Drôwno", "Drôwsko") – krézewi gard w zôpadnopòmòrsczim wòjewództwie nad Drôwą. Lëdztwò gardu: 11.343 (2021) Wiéchrzëzna gardu: 22,33 km2
Chemijô je ùczbą ò sztrukturze materëji. Chemijô badéreje m.jn. prawa wedle jaczich atomë wiążą sã w pierwińce ë chemiczné związczi ôs przemianë jednëch związków w jińszé w procesach chemicznëch reakcëjów.
Lubòmir Szopińsczi (pòl. "Lubomir Szopiński") - ùr. 1913 rokù w Kòscérznie – ùm. 1961 rokù) béł kòmpòzytorą i dirigentã , a téż dzejôrzã kùlturalny rësznotë. Òn béł w m. jin. w kòncentracyjnym lagrze Stutthof. Jaczis czas w jinym lagrze òn mógł bëc dirigentą òd chùru. W 1947 rokù béł dirigentą òd chùru Swiãti Cecylie w Kòscérznie, chtëren miôł kaszëbsczé òbleczénczi, sekcjã kaszébsczégò tuńca i kaszëbską kapelą.
Huang Xianfan(chiń: 黄現璠/黄现璠)(1899-1982) ùr. 13 lëstopadnik 1899 w Fusui kòl Kuangsi, Chińsczé dzejownik, profesor. Do spòdleczny szkòłë chòdzył w Qusi, Qujiu i Fusui. W 1926 r. skùńcził Pedagògiczné Nanning we Kuangsi. W 1926 rokù zapisôł sã na dzieje sztudia Pekingù Pedagògiczny Ùniwersytetu(1926-1935). W latach 1935-1937 sztudirowôl dali w Japòńskô. W 1937 r. skùńcził Tokio Ùniwersytetu we Japòńskô ë zaczął robic jakno szkólny w Kuangsi. Òd 1938 r. ùczałim na Kuangsi Ùniwersytece. Òd 1940 r. béł adiunktã na Kuangsi Ùniwersytece w Guilin. Òd 1941 rokù béł biskùpã dzieje profesor na Sun Yatsen Ùniwersytece w Guangdong. Òd 1943 r. béł profesor na Kuangsi Ùniwersytece(1943-1953). Òd 1954 r. béł profesor na Kuangsi Pedagògiczny Ùniwersytece(1954-1982). Pò cãżczi chòroscë 18 stëcznik 1982 r. we Guilin. Jegò grób je w Nanning. Chińsczé dzieje, Pekin 1932-1934. Dziejów Zhuang, Nanning, 1957,1988. Nong Zhi Gao, Nanning,1983. (en)Bagui Szkòłë (en)Huang Szkòłë (zh)www.china.com.cn/中国网-Huang Xianfan- Chińsczé dzejownik (zh)gov.people.com.cn/中国政府新闻
Séwnica - to je maszina do seniô np. zbòża ùżiwónô w gbùrzëznie.
Berlëno (miem. "Berlin") je nôwikszi gard ë stolëca Miemiecczi Federacëjny Repùbliczi na prawie landu, je ùsadłe nad rzéką Sprewą. Leżi blós 70 km òd greńcë z Pòlską. Historëjô. Założony w IX s. òb słowiańsczé plemiona (gard Kòpanica, dzys dzél Berlëna Köpenick) ë òpisóny łacënsczim mionã Berolina. W swòji historëji bëł pôrã razy stolëcą rozmajitëch miemiecczich państw: Branderbùrsczi Marchëji, Królestwa Prus, òd 1864 bëł stolëcą Nordowòmiemiecczé Zrzeszë, a òd 1871 sparłãczonëch Miemiec - piérwi jakò czezerstwa, pózdni repùbliczi.  
Bruno Synak (ùr. 23 rujana 1943 rokù w Pòdjazach - ùm. 18 gòdnika 2013 rokù) - béł profesorã socjologie, prorektorã Gduńsczégò Ùniwersytetu, wielelatnym przédnikã Kaszëbskò-Pòmòrsczégò Zrzeszeniô i Sejmikù Pòmòrsczégò Wòjewództwa, Aùtor nôùkòwëch pùblikacjów i aùtobiografie "Moja kaszubska stegna". Òn napisôł ò se: "Mòja dësza je w całoscy kaszëbskô, i takô òstónie/Moja dusza jest do głębi kaszubska, i taka pozostanie. " Òn skùńcził kòscersczé Pedagògiczné Liceùm i w rokù 1963 za­czął ùczbã w Studium dlô Szkólnëch Fizycznégò Wëchòwaniô we Gduńskù. Pózni sztudérowôł pedagògikã w Wëższi Pedagògiczny Szkòle. Méstersczi dokôz òbronił w 1969 rokù. Doktorat na War­szawsczim Ùniwersytece skùńcził w 1973 rokù. Zaczął robòtã w Zakładze Socjologie GÙ. W 1983 rokù dostôł habilitacjã, òd 1989 béł czerownikã Zakładu Òglowi Socjologie, a w 1993 òstôł profesorã. Trzë razë béł prorektorã. W 80. latach òdeszedł z ti fónkcji na znak soli­darnoscë z rektorã Karolã Taylorã, jaczi òstôł wërzucony ze stanowiszcza za ùdzél w pògrzebie sztudérë Môrcëna Antonowi­cza, chtëren mést béł zabiti przez "ZOMO". W 1998 rokù òstôł wiceprzédnikã Sejmikù Pòmòrsczégò Wòjewództwa, a w latach 2002–2010 nim czerowôł. Òn béł kawalérã Òrderu Òdrodzeniô Pòlsczi i wiele jinëch wëprzédnieniów. Pomerania 2012r. (pl)
  28 strëmiannika - przejãcé Gduńska przez pòlsczé ë sowiecczé wòjskò 30 łżëkwiata - Adolf Hitler 27 lëpinca - Fric Jaenicke (Poguttke) - gazétnik, apartnik
Prasczi biskùp Wòjcech zatrzimôł sã w gardze Gduńsk, z negò rokù pòchôdô pierszô zmiónka ò gardze "Gyddanyzc" w żëwòce swiãtégò Wòjcecha. Wòjcech, prasczi biskùp.
Nowe Warpno (we zdrojach: "*[Nowa] Warpina" lub "*[Nowe] Warpino" (Z. Babik), "Nowa Warpe" 1352, "Nie Warpen" 1676 (A Newe Mape of Poland Done into English by I. Speede), "Nienwerpen" 1680 (Danckerts, Theodorus), "Neuwarp"; miem. "Neuwarp"; mòżebné kaszëbsczé pòzwë: "Nowô Wôrpino", "Nowé Warpno") – garc w pòlicczim krézu w zôpadnopòmòrsczim wòjewództwie nad jezorã Warpno . Lëdztwò gardu: 1.200 (2009) Wiéchrzëzna gardu: 24,51 km2
Tanzaniô - to je państwò w pòrenkòwi Africe, chtërne pòwstôło ze sparłãczenia państwa Tanganyika i państwa na òstrowie Zanzibaru w 1964 rokù dzãka Juliuszowi Nyerere. Tu je Kilimanjaro, nôwëszô wëszawa Africzi, co ma 5895 m. W Tanzaneji je téż baro wôżny, nôtërny rezerwat Serengeti. Stolëcą je Dodoma, a nôwikszim garda Dar es Salaam, dôwnô stolëca i pòrt.
Smëdlës – to je rãczné nôrzãdło, chtërno lëdze brëkùją czasã np. do skòbleniô drewna. Słowò „smëdlës” zanotowôł w swòjim słowôrzu Bernard Zëchta. Jakò przikłôd ùżëcô negò jistnika pòdôł słowôrz Sëchtë zdanié: „Ten smëdlis to je dobré nôrzãdło, ten tnie drzewò jak wrëka”.
Natalia Marisa Oreiro Iglesias Poggio Bourié, (ùr. 19 maja 1977) je spiéwôrką ë teatrownicą. Worldcat
Epòka bronzë – je pò epòce kaminia, a bëła na Kaszëbach w latach 1700–700 r. przed Chr. W tich latach lëdze robile np. seczerã ze stoplënë kòpru i cënë to je bronzë - w propòrcji 9:1. W ti epòce bëła łużickô kùltura. Ti lëdze żëlë z gbùrzeniô, ale téż rëbaczëlë, jachtowelë a zbiérelë, co jima dôwa nôtëra. Czej chto ùmarł, jegò cało pôlëlë. To, co pò nim òstało, kłedlë razã z darënkama zrëchtowónyma z metalu i keramiczi do grobów.
Nirvana je grunge ë punk rockòwé karno z Seattle, Washington. Pòwstało òno w 1987 rokù w Seattle, Washington z jinicjatiwë Kurt Cobain (spiôw/gitara), Jason Everman (gitara), Krist Novoselic (basowô gitara) ë Chad Channing (perkùsëjô). 1989: "Bleach" (Sub Pop) 1991: "Nevermind" (DGC) 1993: "In Utero" (DGC) 1992: "Incesticide" (DGC) 1994: "MTV Unplugged in New York" (live) (DGC) 1996: "From the Muddy Banks of the Wishkah" (live) (DGC) 2002: "Nirvana" (DGC) 2004: "With the Lights Out" (DGC) Nirvana - domôcô starna
Aùstralëjô (anielsczi: Commonwealth of Australia) je państwã na Aùstralëjsczim kòntinence, Tasmanji i jin. òstrowach Spòkójnégò Òceanu, Aùstralëjô ma też teritoria w Azeji: Òstrów Gòdów i Kòkòsowe Òstrowë i teritorium na Antarktidze). Stolëcą Aùstralëji je gard Canberra, a nôwikszi gard to Sydney. Jine wiksze gardë Aùstralëji to Melbourne, Brisbane, Perth i Adelaide. Aùstralëjô òkrążają dwa òceanë: òd nordë i pòrénkù Spòkójny Òcean, a òd pôłniô i zôpadu Jindijsczi Òcean. Państwa w blëze to Papua Nowô Gwinëjô, Jindonezjô i Pòrënkòwi Timor na nordë; Òstrowë Solomona i Vanuatu na nordë i pòrénkù; i Nowô Zelandzkô na pòrénkù pôłniôwem. Dzele Aùstralëji to krezowe teritoria: Nowô Pôłniôwô Walijô, Wiktoria, Pôłniôwô Aùstralëjô, Queensland, Zôpadnô Aùstralëjô, Nordowe Teritorium, Òstrowë Tasmanija i Arnhem Land. Pòpùlacjô wielëna lëdztwa to 23.401.892 (stój na 2017). Australejo to dawni beła kolonija Wiôldżi Britaniji, z chtërną dali ma dzysdnowo Commonwealth (gòspòdarczô spóldnota), i temu przédnik kraju to formalnie je dali anielsczi mònarcha i generalni gubernator anielskiej monarchii na Australije, le wëkònôwczô władza to demokratecznë welowanë aùstralëjsczi premiera i parlament. Aùstralëjô je zameszkana przez Abòrigenów, starożetnech aùstralëjsczich lëdzë, od kól 60.000 lat pre kolonizacëjo niderlandzkô i britijskô. Aborigeni brëkuja barni do jagowania bumerang i mùzycznego jinstrumentu dmùsznego yirdaki (didgeridoo). Brëkowale tez 250 apartnech karnów jãzekowech. Swiãtô góra abòrigeńskô to czerwiona góra Uluru, po anielsczemu Ayers Rock. Fauna e flora. W Aùstralëji je baro wiela apartnech zwierzãtów, jako koala, kangurë, dingo, dzëbôl, kookaburra (dacelo), tasmansczi purtk i jin.   Z roslen je eukaliptus i tea-tree: herbaciane drzewo. Miono. Pierszi rezownik europejsczi w Aùstralëjô to beł Abel Tasman z Niderlandzkô, chtëren w 1646 dawa kontinentowi miono Nieuw Holland - Nowo Niderlandzko, i ostrowe Tasmaniji jigo miono.   Wiolgô Britanijô dawa kolonji miono Aùstralëjô z łacyńsczego jãzeka "Terra Australis Incognito", Zemia Półniowô Nieznanô. Murrawarri Koori (abo Koorie) w New South Wales i Wiktoria (Abòrigeńsczi Wiktoriônie); Ngunnawal w Aùstralëjsczim Stolecznem Teritorium i New South Wales; Goorie w South East Queensland i nordowe dzele New South Wales; Murrdi w Southwest & Central Queensland; Nyungar w polniowej Western Australia; Yamatji w centralnej Western Australia; Wangai w Western Australian Goldfields; Nunga w polniowej South Australia; Anangu w nordowej South Australia, i bleze dzele Western Australia i Northern Territorium; Yapa w zôpadnim Northern Territory; Arrernte w centralnej Australia; Yolngu w pòrënkòwim Arnhem Land (NT); Bininj w zôpadnim Arnhem Land (NT); Tiwi na òstrów Tiwi kol Arnhem Land. Anindilyakwa na òstrów Groote Eylandt kol Arnhem Land; Palawah (abo Pallawah) na Tasmanji Tourism Australia Governments of Australia website (federal, states and territories) Australia in the World Factbook
Sybirsczi tigris ("Panthera tigris altaica") - to je pòdôrt suska z rodzëznë kòtowatëch ("Felidae"). Ten zwiérz jesz nie wëdżinął, a żëje w Azje, ale tëch tigrisów je mało.
Termòméter- je to nôrzãdze, chtërne mô za zadane mierzëc ceplëznë. Termòméter żewòstrzébny je nôbarżi znóny, je òn zbùdowóny z wąsczi, sklany rérczi, ze zbiérniczkã na żëwé strzébro w dole. Jak rosce ceplëzna, ceklëna rozszérzô sã i je wëpëchónô do górë rérczi. Ceplëzna może òdczëtac na miarze, chtërna je na rérce, abò kòl ni. Termòméter jizbòwi- mierzi ceplëznë jaczi je w jizbie do 40C Termòméter zaòknowi- mierzi cepleznã jaczi je buten- òd -50C do +50C Termòméter labòratorijny- służi do pomiaru ceplëznë rozmajitéch substancji.
Króléwc kv". " "Królévc" (rus. Калининград", Kaljinjingrad," miem"." "Königsberg," lët". Karaliaučius") - gard w Rusczi przë mùni Pregołi do Swieżégò Zôlója. Stolëca królewiecczégò òbwodu. W latach 1993 - 2022 Króléwc bëł partnersczim gardã Gduńska. Pòłożenié. Króléwc leżi na Sambésczim Półòstrowie. 35 km òd pòlsczé grańcy, 75 km do lëtewsczé grańcy ë 1289 km òd Mòskwy. Histrorëcznié lëżi w Prësach ë Sambji. Miono. Pierszô prësczi miono bëło "Tuwangste." W 1255 Krziżacë zdôbëli gard ë wëbùdowali zômk "Regiomontium." Co òznoczi "Królewskô Góra" pò miemieckù "Königsberg" Königs - Króla, Berg - Góra. W czasach rządów miemiecczich òficjalne miono bëło "Königsberg." Òd tégò miona pòchodzą òdpòwiedniczi w jinszich jãzëkach: pòl. "Królewiec", prës. "Kunnegsgarbs," cz"." "Královec," lët. "Karaliaučius." Stôre rësczé miono bëło zôpisëwane jakò Королевец (tr. "Koroljewjec"). Pò zdôbëcu gardù przez Czérwoną Armjã do 4 lëpińca 1946 ùżiwano miemieczégò miona zôpisëwanégò w cërëlicy Кёнигсберг (tr. "Kjonigsberg") czëj (4 lëpińca) ùchwalono òficjalne rusczé miono Калининград (tr. Kaliningrad) na tczã sowiecczégò przesprôwca Michaiła Kalinina - chtëri pòdpisôł rozkôz wëkoniania mòdrù pòlsczé jinteligencji ë generałów w Katyniu. Miono Kaliningrad bëło òficjalnym miona w pòlsczim jãzëkù do 9 maja 2023 czëj Kòmisjô Standarizacji Mion pòza Grańcami Pòlsczé Repùbliczi (pòl. "Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej") ùchwaliła, że zalécô sã ùżiwanié miona "Królewiec", a miono "Kaliningrad" je niezalécane. Dzél miészkańców Króléwca je za pówrotã do starégò miona Кёнигсберг. W 2012 karno aktywstów "Amberkant" stworziło peticjã bë pòwrócëc do miemieczégò miona. Peticjã pòdpisało kòl 400 tës. lëdzë w Rusczi. Bùrméster ë Guwernator pòwiedzeli, że nie są procëm zmianie le nié terô.
Perón - to je banowô bùdowizna zrobionô zdłuż szinów z ni pasażérowie wlôżają do banu i na niã wëlôżają.
Szimbark (pòl. "Szymbark", miem. "Schönberg") - to je kaszëbskô wies w kartësczim krézu, w gminie Stãżëca. Tu w szkòle dzece ùczą sã kaszëbsczégò jãzëka. W skansenie w Szimbarkù krótkò kòscółka stoi drzewianô chëcz Kaszëbów z Kanadë. Tu je chëcz, chtërna za fuńdameńt mô dak, a w kòscółkù pòd wezwanim sw. Rafała Kalinowsczégò je tôblëca z tekstã "Òjcze nasz" w kaszëbsczim jãzëkù.  "Ambasador na Kaszubach"
Wërzëskò (we zdrojach: "Wyritz" 1320, "Wirziska" 1403, "in Wirzyska" 1438, "Wyrzysko" 1444, "in oppido Vyrzyska", "Wyesch" 1493, "Wyrzisko" 1578, "Werzysko", "Wyrzyska", "Wyrzysk", "Wirsitz"; pòl. "Wyrzysk", miem. "Wirsitz") - garc w Pielsczim Krézu we Wiôlgòpòlsczim Wòjewództwie kòl ùscégò Wërzë do Łobzonczi. Lëdztwò gardu: 5.232 (2009) Wiéchrzëzna gardu: 4,12 km2
Japòńskô (日本 – Nihon abò Nippon; 日本国 – Nihon-koku abò Nippon-koku) je państwò w Westrzédni Azëji, w òstrowinie Japòńsczich Òstrowòw, z chtërnëch nôwiksze są: Honshū, Hokkaidō, Kyūshū ë Shikoku. Z miészich òstrowów nót je wëmienic téż Okinawã. Miona Japòńsczi. Słowò "Japòńskô" pisane znakama kanji (日本) mô dwa òdczëtania: Nihon (にほん) ë Nippon (にっぽん). Pierszé je brëkòwany w codniowim jãzëkù, drëdżé - w òficjalnëch stojiznach. Znaczi ne dolmaczë sã jakno: Kraj Wschodzącégò Słuńca (日 – słuńce; 本 – kòrzéń; pòchòdzenié). Òpisënk nen pòchòdzy z Chin ë tika sã geògrafnégò pòłożeniô Japòńsczi wedle kòntinentowi Azëji: Chińczikom zda sã, że słuńce co dzéń przëchòdzi z Japòńsczich Òstrowów. Przédnym mionem Japònsczi, jesz przed łaczbą z Chinami, nadaną òb môlowé lëdztwò bëło "Yamato" (大和). W Chinach zemie te w cządze Trzëch Królestw zwóne bëłë "Wa" (倭). Przed 1946 r. òficjalnym mionã Japòńsczi bëło "Dai Nippon Teikoku" (大日本帝国 – Czezerstwò Wiôldżi Japòńsczi). Miono ne je zwëczajno ùżiwôny na òpisënk japòńsczégò państwa w cządze òd Òdnowinë Meiji (明治維新, Meiji-ishin) do kùńca wòjnë na Pacyfikù, ale òficjalnô miona negò brëkòwac zaczële w 1936 r. Òd 1946 òficjalnym japòńsczim mionã kraju je "Nippon-koku" abò "Nihon-koku" (日本国), co dosłownié òznôczô Japòńsczé Państwò (国 – kraj, państwò). W eùropejsczich jãzëkach miono "Japòńskô" zjôwiô sã dzãka wanożnikòwi Marco Polo, chtëren zapisał wëmòwã mandarińsczégò òpisënkù tich zem: "Ciapangu". Równak dzysdniowe miono Japòńsczi je mést z kantońsczégò "Jatbun". W malajsczim jãzëkù nen kantońsczi òpisënk przëbrôł sztôłt "Japang" ë tak òstał zaimpòrtowóny do Eùropë òb pòrtugalsczich kùpców. W 1577 r. piérszi rôz napisano ne słowo jakno "Giapan". Pòlitika. Japòńskô je kònstitucjową mònarszëją. Nôwëższim òrganã ùstôwcowi władzë je dwajizbòwi parlament (国会 – Kokkai, dokładno: Nôrodni Zgromadzenié), w chtërnym je Ùstôw Reprezentantów (衆議院 – Shūgi-in, niszi ùstôw) ë Ùstôw Rôdców (参議院 – Sangi-in, wëższi ùstôw). W niższim ùstôwie je 480 lëdzy, a jich kadencëjô déruje 4 lata, a w wëższim 242 lëdzy welowónych na 6 lat. Welacëje są òglowe ë krëjamne.
Józef Chełmòwsczi (ùr. 1934 rokù w Brusach, ùm. 6 lëpinca 2013 rokù) – artista malôrz, rzezbiôrz i wënalôzôrz. W swòjim ùsôdztwie nawlékôł do fòlkloru rodnëch Kaszëb. Jegò robòtë wëstawióny są m. jin. w Zôpadno-Kaszëbsczim Mùzeùm w Bëtowie. Òn béł wëprzédniony za swòją robòtã m. jin. medalã „Zasłużony Kùlturze "Gloria Artis"”(w 2006) i Medalã Stolema (w 1996). Dzieje Brus i okolicy : praca zbiorowa / pod red. Józefa Borzyszkowskiego ; [aut. Krzysztof Walenta et al.].Chojnice ; Gdańsk : Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie, 1984, ss. 495 - 496. nôdgroda m. Òskara Kòlberga Òdjimczi robòtów Film ò artisce na starnie ninateka.pl Rzezba „Praca na wsi'” Józef Chełmòwsczi VIAF
"Wilno (Ontario)" - wnożëna w Kanadze, nazwóné tak na tczã ksãdza, chtëren tam z Kaszëbama żił, a pòchôdôł z Lëtewsczi. Tu béł i ò Kaszëbach napisôł dr Jan Drzéżdżón (1974). W 1984 rokù papiéż Jan Paweł II nazwôł ją "Wilno na Kaszubach". W Wilnie, jakno mało jaczim jinszim môlu bùten Kaszëb, ùchòwôł sã przez kòle półtorasta lat kaszëbsczi jãzëk ë zwëczi. W kòscele "St. Mary" w Wilnie, je òd 29 zélnika 2004 rokù replika rzezbë Sjónowsczi Matczi Bòsczi - Kaszëbsczi Królewi. W Wilnie aktiwnô je stowôra Wilno Heritage Society (pòzarządowô òrganizacja), chtërna mô za cél ùchòwanié kaszëbsczi ë pòlsczi kùlturë. Ji je Kaszëbsczi Park Spadkòwiznë w Kanadze. Òd lat wôżny dzejôrz w ti stowôrze je David Shulist, je w ni m. jin. Peter Glofcheskie, Ed Chippior, a béł np. Julian Kulas. D. Shulist nalôzł w ti diaspòrze Kaszëbów, chtërny so ùdbelë zachòwac i rozwijac swòjã kùlturã. W kanadijsczim Wilnie, rok w rok fejrowané je Kaszëbsczi Dzéń, a bëło téż pôrã ju rézów nôleżników stowôrë do kraju tatków. Czësto nowim dobëcym kanadijsczich Kaszëbów je radiowi program w ò nazwie "Radio Kaszebe". Je òn nadôwóny w niedzelã. Tu znóny je kaszëbsczi wësziwk, a w szkòle dzece ùczałë sã kaszëbsczégò jãzëka òd séwnika 2010 rokù. W Wilnie żëł Martin Shulist - kaszëbsczi dzejôrz kùlturë w tich stronach. Biwôł tu ks. Władisłôw Szulëst. J. Drzeżdżon, "WSRÓD KASZUBÓW KANADYJSKICH", „Pomerania” 1974, nr 2, ss. 24 - 32. Wilno Heritage Society Wilno Villager film
Szprotka ("Sprattus sprattus") – to je môłô rëba z rodzëznë sledzowatëch ("Clupeidae"). Szlachùje wëzdrzatkã za môłim sledzã, a żëje m. jin. w Bôłce.
Załkòwò (pòl. "Załakowo") – kaszëbskô wies w òbéńdze Kaszëbsczégò Pòjezerzô, pòłożonô w pòmòrsczim wòjewództwie, w kartësczim krézu, w gminie Serakòjce. Wies je kòl wôżny dardżi. Nazwy w językach mniejszości wpisane, na podstawie art. 12 ustawy z dnia 6 stycznia 2005 r. o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym (Dz. U. Nr 17, poz. 141, z późn. zm.) , do Rejestru gmin, na których obszarze używane są nazwy w języku mniejszości. Stan na 30 marca 2018 r. (Dodatkowe kaszubskie nazwy miejscowości w województwie pomorskim), s. 35 Załakowo
Barry's Bay, Ontario to je miastkò w Kanadze, w chtërnym je kòle 1100 mieszkańców. Wiele z nich je òtrokama Kaszëbów. Tu béł i ò Kaszëbach w tim miastkù napisôł dr Jan Drzéżdżón (1974), a pò nim béł tu Sven Gustavsson - profesor słowiańsczich jãzëków ze Szwedzczi. Tèż tu w kòscele probòszczem òd 1978 rokù béł ks. Ambrose Pick, a w 2008 rokù òn celebrowôł Mszã Sw. i gôdôł w ni wiele pò kaszëbskù. Kòl niégò w Kanadze béł ks. Francyszk Grucza. Tu na smãtôrzu mô grób o. Alojzy Rekowski CSsR - dzejôrz kaszëbsczi kùlturë w Kanadze. Tu w 1934 rokù ùrodzył sã Julian Kulas. Òn napisôł słowôrzk "Kashub-English-Kashub. Kaszubsczi-Anielsczi-Kaszubsczi" (2009). Tu znóny je kaszëbsczi wësziwk, a w szkòle dzece ùczałë sã òd séwnika 2010 rokù kaszëbsczégò jãzëka. Bibloteka kaszëbsczé wësziwanié żukòwsczégò sztélu w Barry's Bay, 2020
Maniewid - cos nibë òdżin, chtëren sã sóm zapôliwô. Kaszëbi gôdalë: "Maniewid chòdzy pò łąkach". Cos nibë wiôldżi maniewid widzelë i cknąlë rëbôcë na Bôłce 24 zélnika 1979 rokù i ò tim je dosc wiele napisóné pò pòlskù .
Seczkarka - to je maszina ùżiwónô w gbùrzëznie do rznieniô np. słomë na seczkã. Òna mòże miec lôdã i pasowé kòło.
Swiecëno to je starô kaszëbskô wies w gminie Krokòwa, w pùcczim krézu. W 1462 rokù kòl ti wsë bëła pòlskò-krzëżackô bitwa. Pòlôcë dobëlë, równak to bëłë cążczé czasë dlô Kaszëbów. Tu ùrodzył sã Alojzy Bùdzysz. 
Concepción gard w pôłniowô Chile. Lëdztwò (2002): 216,061 Gãscëzna lëdzy: 975.0 sztatur/km² Wiéchrzëzna: 221.6 km² Pòłożenié: 36° 46' 22" S 73° 03' 47" W Czasowô cona: -4 UTC; -3 UTC Czerënkòwi numer: (+56) 41 Administracëjô/ Bùrméster: Patricio Kuhn Artigues Concepcion.cl
Skate punk (téż: Skatepunk, Skate-punk, Sk8 Punk) je baro chùtczi ë energiczny ôrt punk rocka. Doszłi do tégò miona je przez wiôlgą pòpularnotã ti mùzyczi w skaterowsczi scenié. Nôbarżi znônym karnã jaczé grô skate punka je Suicidal Tendencies - zdobëlë pòpùlarnotã wëdónym w 1983 rokù albùmie z tim chùtczim punkã. Jinszima znônëma karnama tegò sztélu sã: Bad Religion, Pennywise, NOFX, The Vandals, Lagwagon, SNFU, MxPx, The Offspring, Millencolin czë Guttermouth, chòc trza pamiãtac ò tim, że Bad Religion jakno ë Pennywise barżi do hardcorowégò zôrtu przënôlëżą. Platowi wëdowizne z skate punka to m.jin. Epitaph Records czë téż Fat Wreck Chords.
Kùltura – to wieloznaczeniowi pòchwôt, jaczi je różno interpretowóny w rozmajitëch ùczbach. Kùlturã mòżno w skrodzeniém òpisac jakò òglową lëdzką wërobinã, tak materialną jak i niématerialną (np. kaszëbsczé wësziwanié żukòwsczégò sztélu). W codniowim rozmienim pòchwôt „kùltura” zamanówszë szlachùje za rozmajitima fòrmama kùńsztu: téatrã, mùzyką, filmã. Je to scësnienié tegò pòchwatu, chtëren mô wiele znaczeniów. Wedle Édwarda Burnetta Tylora kùltura je złożoną całownotą, jakô òbjimô wiédzã, wierzenia, kùńszt, òbëczajnotã, prawa, zwëczi i jiné szëczi i nôłożënczi zwëskóné przez lëdzy jakno nôleżników spòlëznë. W jegò definicji kùltura przërównónô òsta do cywilizacje. Wedle Ruth Benedict kùltura je złożoną całoscą, w jaczi zebróné są nônãtë zwënégòwóné przez człowieka jakno nôleżnika spòlëznë. Bronisłôw Malënowsczi za zestôwné dzéle definicji kùlturë ùznôł nôrzãdza i zjôdné dobra, ùrôbné wskôzë spòlëznowëch karnów, lëdzczé deje i szëczi, a téż wierzenia i òbëczaje. Wedle Stanisława Òssowsczégò kùltura jest gwësną parłãczą psychicznëch rozrządzënków erbòwónëch w zôkrãżim gwësny wëcmaniznë. Definicja ta dôwô cësk na psychòlogiczny pòzdrzatk w przëswòjiwanim kùlturë – wôżné tuwò są spòsobë ùczeniô sã, fòrmòwaniô kùlturowëch nônãtów, przëjimaniô normów òbrzésznëch w gwësny wespòlëznie. Wedle jegò teòrii kùltura mô wiôldżi cësk na sztôłtowanié jestë człowieka. Etimòlogiô pòzwë. Słowò „kùltura” pòchôdô z łacyńsczégò jãzëka: "colo", "colere", "colui", "cultum" – ‘dozerac, chòwac’, chtërno bëło związóné z òbrôbianim rolë: "cultus agri". Na pòczątkù wic kùltura bëła związónô z gbùrstwã, òznôczała staranié człowieka, chtëren dozérôł swòje pòle.
Òglowé ópis. Kòło - to je dargòwô tërlëka, chtërny nëkòwną mòcą są lëdzczi mùskle przë ùżëcém pedalów. Prawie wiedno dwùkòłowi, jednoszlachòwi, z kòłama ò ti sami przemiarze i lińcuchòwim nëkã na tylné kòło. Jachanié na kòle, żebë sprawic sobie tą jazdą ùcechã to je kòłowô turistika. Przóde lat noszëł pòzwã wielocyped i bicykl. Terô pòlskô pòzwa pòchòdzy òd brëtëjsczi firmë Rover, chtërna przódë zajima sã robieniém kòłów.
Pùck (téż: Pùckò, Pëck, pòl. "Puck", niem. "Putzig") — nadmòrsczé miasto nad sztrądã Pùcczi Hôwindżi, stolëcô krézu w pòmòrsczim wòjewództwie. W Pùckù mô swòją przédną sedzbã Mùzeùm Pùcczi Zemi miona Floriana Cenôwë; ze stôrodôwnotów wôrt ôbaczëniô je fara — rzëmskòkatoleckô cerczew pòd wezwanim Piotra i Pawła, do jaczi na òdpùst płënie kùtrama wiele pielgrzimów.     10 gromicznika 1920 zdënk Pòlszczi z Bôłtem Do 1926 Pùck i Hél bëłë jedurnyma pòlsczima pòrtama nad Bôłtã 1939 – tu béł Mòrsczi Diwizjón Lotniczi 12 strëmiannika 1945 r. – dobëcé gardu przez sowiecką armiã 26 czerwińca 2010 r. – XII Midzënôrodny Zjôzd Kaszëbów 21, 22 zélnik 2021 r. - XXII Midzënôrodny Zjôzd Kaszëbów Miona gardu w zdrojach. Jinsze miona gardu we zdrojach to téż: "Puyczk" 1215, "Putzk" 1215; "Puzk" 1220; "Puzch" 1271, "Putzc" 1277; "Putzig" 1283, "Puczk" 1283, 1284, 1300, "Pucz" 1285, "Puczsco" 1288, "Puczk" 1300, "Putzk" 1333, "Pucze" 1323 (1342), "Puczc" 1342, "Puczk" 1348, "Pawczk" 1398, "Puczker" 1414-1438, "Putczk" 1414-1438, "Puwczig" 1414-1438, "Puck" 1457, "Puczek" 1472, "Pawczike" 1480; "Pauczike" 1480, "Powczik" 1489, "Puczko" 1504; "Puczk" 1534, "Pucko" 1565; "Puck" 1565, "Pauczigk" 1570, "Puck" 1583, " Pucko" 1596, "Putske" 1596, "Bautzig" 1655, "Putzig" 1659, "Puck" 1664, "Pucko" 1772, "Putzig" kòl 1790; "Puck" (Cenôwa), "Pùckò" (Lorentz), "Pùck" (Lorentz, Treder), "Puck". "Puck" (kasz. 
Dillo je môłim ë chùtczim przezérnikã zrechtowónym w programòwim jãzëkù C na spòdlim biblioteczi GTK. Dillo chôdô przede wszëtczim na Unixu ë òdprowôdnëch platfòrmach ë òstôł zjiscony pòd licencëją GPL, dô równak téż ju jaczis czas wersëjã dlô Windowsa. Dillo nie wspierô CSS-u, JavaScriptu ë Javë, a jegò wspiarce dlô ramów je w nim baro ògrańczoné. Przez swòja "letkósc" je to dobri przezérnik dlô starszëch òperacjowëch systemów. Sédnô wersëjô to 0.8.6. www.dillo.org Wersëjô dlô Windowsa
Gùrka ("Cucumis sativus" L.) – to je roscëna z rodzëznë baniowatëch. Jich kwiatë mògą bëc jednopëłcowé. Kaszëbi mają jich dosc wiele w ògródkach. Kaszëbsczé kwaszoné gùrczi są dosc znóné w Pòlsce.
Môùsz (pòl. "Mausz") to je jezoro w kartusczim krézu ò wiéchrzëznie 384 ha. Tu żëją rozmaité rëbë, a m. jin. mòrénczi, òkùnczi, plésze, płotczi, wãgòrze i sandrë.  "Wokół jez. MAUSZ"
Egipt (arab. ‏مصر‎, "Miṣr"; egipsczi dialekt "Máṣr"; łac. "Aegyptus"; stgr. "Αίγυπτος") - to je wiôlgie państwò na Nilem w nordowo-porenkowi Africe i dzelowo w Azëji przez Sinajsczi półòstrów, ze stolëcą i nôwikszim gardã w Kairo. Jine wôżne gardë to Aleksandria, Luksor, Giza, Karnak, Abydos, Aswan, Abu Simbel, Port Said, Suez i Fajum. Egipt leżi nad Nilem, nôwikszą rzéką swiata i Afriki. W Nilu roscą papirusë, lotosë i żëją rzeczne zwiérze jako krokodilë i hipopotamë. Egipt ma granicã na nordze ze Strzódzemném Mòrzem, na pòrénkù Egiptu je Czerwióne Mòrze z howingą Suezu i howingą Akaba, na zôpadze Egipt ma dzel pustini Sahara, chtërna graniczë z Libia, i na pôłnim Egipt ma granice z Sudanem. Kòl 4000-6000 lat temù nad Nilem òstała ùsôdzona stolemna ciwilizacëjo Stôrożëtnégò Egiptu, znôna z piramid, chtërna warôwała wicy jak 3000 lat. Stôrożëtni Egipt to bëła jedno z nôstarszich ciwilizacëji swiata, dzelona na predinasticzni cząd, Stôre Państwò, Strzódne Państwò i Nowe Państwò. W predinasticznim okresie ni kraj to bëłë 2 stolemne, apartne kraje: Górni Egipt na nordze kòl delty Nilu i Dólni Egipt na pôłnim zdłużą Nilu. Przednicë Stôrożëtnego Egiptu mielë miono "faraon" (jakò faraon Ramzes, faraon Cheops, faraonka Hatszepsut abò faraonka Kleopatra). Pierszi faraon Narmer sparłãczeł Dólni i Górni Egipt w jedne państwò i ùsôdzył pierszą faraonską dinastiã Egiptu. Dzys historëjô Stôrégò Egiptu dzelona je téż na cządë dinasticzne, jakò cząd dinastii XII abo cząd dinastii VII. Egipscze faraone bùdowale stolemne piramide i swiãtnice dla baro wielu egipsczich bògow i bòżën egipsczi religie jak Izida, Amon-Ra, Bastet, Maat, Oziris, Szemet, Hathor, Thot, Anubis, Chnum i jin. W sttôrożëtnim Egipcie brëkòwano hieroglifë do pisania na papirusach i mumifikowano lëdzë po smerci. Do dzys w Egipce mozna òbôczëc ne downe piramidë, nekropolie faraonow i swiãtnice, a egipscze mumie, papirusë, szlachotë i jine egipscze stôrodôwnotë mozna òbôczëc w egipsczich muzeach, a téż w muzeach na całim swece jakò w Parizu, Bërlënie i w Polsce. Galerëjô Egiptu.      
Czôrnô Dąbrowa (pòl. "Czarna Dąbrowa", miem. "Czarndamerow") - to je kaszëbskô wies w pòmòrsczim wòjewództwie, w bëtowsczim krézu, w gminie Stëdzéńce. W ti wsë tacył sã przed Miemcama ks. płk. Józef Wrëcza, jeden z przédników òrganizacje - Krëjamnô Wòjskòwô Òrganizacëjô "Pòmòrsczi Grif". Dzysô gbùrstwò Żmùda Trzebiatowsczich, ù chtërnich biwôł, stoji w skansenie we Wdzydzach. 2.) 
Czôrnô sosna ("Pinus nigra") – to je ôrt wiedno zelonégò drzéwiãca z rodzëznë sosnowatëch ("Pinaceae"). Na Kaszëbach òna mòże rosc kòl Bôłtu abò przë drodze, gdze jezdzy wiele autów. Z ni biwają balczi.
Sãpólno (we zdrojach: "Sampolno" 1311, "Sampelno" 1350, "de Sampulburg" 1388, "de Sampelborg" kòl 1520, "Sempelborg" 1732, "Villa Sąmpolna", "Sępólno albo Sempelbork" 1889, "Zempelburg", "Sępólno Krajeńskie" 1965, "Sęmpélbork" (Cenôwa), "Sępólno" (Cenôwa); pòl. "Sępólno Krajeńskie", miem. "Zempelburg") – krézowi gard w kùjawskò-pòmòrsczim wòjewództwie nad Sãpòlną.    Lëdztwò gardu: 9.149 (2009) Wiéchrzëzna gardu: 5,82 km2
Bòrzón abò prôwdzywk ("Boletus edulis") - to je grzib z rodzëznë bòrzónowatëch. Òn mô bruny kapelusz i dosc grëbą nogã. Kaszëbi jedzą m. jin. prawdzywczi, a téż sëszą te grzëbë. Przewodnik do rozpoznawania roślin i zwierząt na wycieczce / tekst Ute E. Zimmer, Alfred Handel ; oprac. całości Wilhelm i Dorothee Eisenreich ; [przekł. Ewa Rachańska, Piotr Kreyser] Warszawa : Multico, 1996, s.18. "Boletus edulis"
D.O.A. - je jednim z głównëch przedstôwców hardcore punkòwi scenë. Karno pòwstało je w 1978 rokù w Vancouverze. W składzé niezmienno òd zôczątkù je zakłôdôż, gitarownik ë spiéwôcz Joey "Shithead" Keithley. D.O.A. znakùją bezùgòdowé politiczné wëpòwiésce sparłączoné z spòlecznima témama jak z antiglobalizmã, antirasizmã czë téż wòlnotą słowa, co je baro dokładno czëc ma w całim jich ùsôdztwie. Wiele karnów z pózdnijszich lat, jakno: Red Hot Chili Peppers, Green Day, Rancid czë The Offspring przëznôwô sã do cëskù D.O.A. na jich ùsôdztwò. Dwie pierszé platë D.O.A., "Something Better Change" ë "Hardcore 81" znajdiwują sã dzysô w piątce nôjlepszych kanadyjsczich punkòwëch albùmów wszechczasów. 22 gòdnika 2002 rokù, w roczëznã 25.jistnieniégò karna ùtcził Larry Campbell, bùrméster Vancouveru, jich zaangażowanié ogłasëwając gò "Dniã D.O.A.". Joey Shithead (spiéw, gitara) Randy Rampage (basowô gitara) Chuck Biscuits (perkùsëjô) 1979 "Triumph Of The Ignoroids" 1980 "Something Better Change" 1981 "Hardcore '81" 1982 "The 'War On 45"' 1984 "Bloodied But Unbowed" 1985 "Let's Wreck The Party" 1985 "The Dawning Of A New Error" 1987 "True (North) Strong And Free" 1990 "Murder" 1990 "Last Scream Of The Missing Neighbours" - (z Jello Biafra, spiéwôczã z Dead Kennedys) 1991 "Talk Minus Action Equals Zero" 1991 G"reatest Shits" 1992 "13 Flavours Of Doom" 1993 "Moose Droppings" 1993 "Loggerheads" 1995 "The Black Spot" 1998 "The Lost Tapes" 1998 "Festival Of Atheists" 2002 "Beat Trash" (Solowô ùdba Joey "Shithead" Keithleya) 2002 "Win The Battle" 2003 "War And Peace" 2004 "Live Free Or Die" D.O.A. - domôcô starna
Szpańsczi alfabét to je alfabét szpańsczégò jãzëka. A, B, C, CH, D, E, F, G, H, I, J, K, L, LL, M, N, Ñ, O, P, Q, R, S, T, U, V, W, X, Y, Z
Bòrzëszkòwë ("Bòrëszkòwë", "Bòrëszczi", pòl. "Borzyszkowy") to kaszëbskô wies w Pòlsce w òbéńdze Charzëkòwsczi Rówiznë, pòłożonô w pòmòrsczim wòjewództwie, w bëtowsczim krézu, w gminie Lëpnica. W òbéńdze szôłtëstwa pòłożoné sã mniészé kòlonie: Biedòlewò, Brzósk, Głodowò, Hòlandzkô. Tu je znóny kòscół. 
Kòmpùter (z ani. "computer", z łac. "computare") to maszina elektroniczno przeznaczonô do przerabianiô infòrmacji. Bùdowa kòmpùtra. Do robòtë z kòmpùtrã – ceńtralną jednostką = òperacyjnô pamiãc + procesór – brëkùjemë czile rozmajitëch wespółro­biącëch z nim ùrządzeniów: wchôdającëch, np. kluczplata, mësz, sécowô kôrta, i wëchôdającëch, np. mónitór, modem, sécowô kôrta.   Dzéle kòmpùtrowégò zestawù to: mónitór – pòkôzywo jinfòrmacje, chtërne dostôwómë z kòmpùtra; głównô plata – zwëskiwónô do łączbë midzë wszëtczima dzélama kòmpùtra; procesór – czerëje robòtą wszëtczich programów ; òperacyjnô pamiãc: RAM i ROM – pamiãc le do czëtaniô ; bazowé pòdzespòłë: graficznô kôrta, zwãkòwô/mùzycznô kôrta; wzmòcniwanié – dôwô mòc wikszoscë dzélów kòmpùtra; òpticzné nëczi – dzysdnia czãsto DVD-ROM; cwiardi disk – plac, dze trzimie sã wszëtczé dóné; mësz – ùrządzenié, chtërno dozwôlô wprowadzac – razã z kluczplatą – dóné do kòmpùtra; kluczplata. Jinszé elemeńtë, co sã czãsto skłôdają na kòmpùtrowi zestôw, to: drëkarka, skaner, wielezadaniowé ùrządzenié – drëkarka i skaner w jednym, głosniczi/słëchôwczi, mikrofón, jinternetowô kamerka, modem/ruter, tuner TV – dôwô leżnosc òdbiéraniô telewzérnikòwégò òbrazu na mónitorze, czëtnik kartów pamiãcë, wëmiennô czeszéń na cwiardi disk, dżojstik/ pad/czer – kòntrolérë kòmpùtrowëch jigrów, i jinszé… kòmpùtrë òsobisti („PC”, z ani. "personal computer") ò rozmiarach ùmòżlëwiającëch jich ùmieszczenié na biurkù, ùżiwane zazwëczôj przez pòjedinczë òsobë. Kòmpùtrë òsobisti dzelimë na stacjonarné i przenosné nadôwający sã do przenôszaniô np. laptop, tablet. kòmpùtrë domòwi pòprzédnicë kòmpùterów òsobistëch, kòrzëstające z zdrzélnika, jakno mònitora. kòmpùtrë mainframe (ani. "main" – główny, "frame" – struktura) czësto ò wikszich rozmiarach, chterych zastosowanim je przetwôrzani wielu jilosci danych na pòtrzebë różnégò rodzaju institucji, pełnieniô roli serwerów itp kònsolë kòmpùter wëspecjalizowóny w programach rozriwkòwëch. Zazwëczôj kòrzista z zdrzélnika jakno głównégò wëskwarziwacza, do kòmpùtrowëch jigrów kòmpùtrë gòspòdarczé ùżiwane w gòspòdarstwach rolnëch w celu efektiwnégò sterowania procesama produkcyjnyma kòmpùtrë wbùdowóné (abò òsadzoné, ani. "embedded") specjalizowane kòmpùtrë służące do sterowania urządzeniama z gatunkù aùtomaticzi przemësłowi, elektroniczi użytkowej (np. telefónë kòmórkowi itp.) abò są prosto szczególnyma kòmponentama wchòdzącymi w skład kòmpùtrów. superkòmpùtrë nôwikszé kòmpùtrë ò wiôldżi mòcy òbliczeniowi, ùżiwane do czasochłonnych òbliczeń nôùkòwëch i symùlacji skómplikòwanëch systemów Samsung IBM Acer Dell Apple Toshiba HP Asus LG Lenovo Sony kòmpùter cyfrowi: K-202, PRS-4, XYZ, ZAM, UMC, Òdra, Mera 300, Mera 400, Pòltype, R32, Mazovia, Meritum, Elwro 800 Junior, ComPAN 8, Menopc 900 kòmpùter analogòwi: ELWAT, AKAT-1, ARR Historiô. kòmpùtrë. Historiczné mòdele kòmpùtrów: Z3 Colossus ENIAC ùczałi. Nôwëbitniejszi ùczałi, chtërnëch prôce przëczyniłë sã do pòwstania kòmpùtrów: Blaise Pascal (kalkùlator òd nazwëska kònstruktora zwany Pascaliną, 1642) Gottfried Leibniz (system binarny, żëwô ława do òbliczenia, mechanizm "stepped drum") Abraham Stern (maszina licząca) Charles Babbage (maszina różnicowa, maszina analiticzna) Ada Lovelace (prace teoreticzné, wizjonersczi w ji czasach kòncepcje wëkòrzistania kòmpùtrów) Claude Shannon (teoreticzné pòdstawë bùdowë kòmpùtrów) Alan Turing (teoreticzné pòdstawë infòrmaticzi, maszina Turinga i ùniwersalnô maszina Turinga) Czekawòstka. Słowizna z infòrmaticznégò òbrëmieniô w kaszëbsczim i pòlsczim jãzëkù we wikszoscë przëtrôfków pòchôdô z anielsczi gôdczi. Są to tak zwóné jinternacjonalizmë.   Kòmpùter to pò pòlskù "komputer". Jinternet to "internet". Jinternetowô séc to "sieć internetowa". Informatyka 2000 - Wyd. CZARNY KRUK, Bydgoszcz 2007 Dialog - Od Aleksandrii do Internetu - Wyd. Telefonia DIALOG S.A. William Stallings, Organizacja i architektura systemu komputerowego, WNT, 2004. Linda Null, Julia Lobur, Struktura organizacyjna i architektura systemów komputerowych, Helion, 2004. Piotr Metzger, Anatomia PC, wyd. X, Helion, 2006. Bùdowa kòmpùtra
KROMLECHË Kromlech (z kelticczigòcrom - wёdżiãti, lech – kam) – krąg zbùdowóny z ùstawionёch pionowo kamów, czãstowkół grobu abò placu kultu. Stôwiónébёłё w neolicie i téż w epoce bronksu terenach Bretanii, Anglii i Irlandii. Pierszé kromlechё pòkôzałё sã w drёdżié połowie IV tёsąclata p.n.e. Béłto bòdôj plac kùltu i zéńdzeniówplemieniowёch. Do nôbarżiznónёchnôleżiStonehenge. Kromlechë na swiece. Kromlechё bёłё téż w jinёch òbéńdach Europё, w Africe, Azji (nôbarżi Indie i Japoniô), w Americe, Australii i na niechtërnëch òsёchach Spokójnégò Òceana. W Pòlsce można je spòtkac na Pòmòrzkù w molu Òdrё w dólnym biegu rzéczi Wdё. Kromlech biwô uwôżóny za prototyp stołpnicё. Przёpùszczô sã, ёż béł „ùżiwóny” jako òbserwatorёjô Sùńca, świã tnica Sùńca, do widzeniégò w przódk zôcemków i położeniégò całów niebiesczich. Kromlechё na Britańsczich Òsёchach i w Irlandii. Kromlechё czãsto bёłё bùdowóné wzdłuż liniji wschòdzącégò abò zachòdzącégò sùńca abò ksãżёca ò wёznaczonёch cządach roku. Stądka wёchôdô swiąda ёż sezonowòsc bёła dlô nonejszich lёdzy wôżnô. W westrzédnym neolicie (3700 p.n.e. – 2500 p.n.e.) kamiané krãdżi zaczãłёsã pòjawiac w nordowi chmôlach Britańsczich òsёchach, rёchli przё sztrądach mòrzczich. W Langdale w Lake District je nowicy z wczasnёch tego tipù obiektów. W pózniészim neolice kamiané krãdżi bёłё bùdowóné ju z wikszą precyzёją i môchã. Zaczãłё sã téż pòkôzёwac na westrzódkù lądu. Jich strzédnice dochôdałё do 400m tak jak w przёpôdkù Avebury. Wiãkszosc jednak miała strzédnice kòle 25 m. Za to jich forma miała corôz to barżizawitéùkładё z dwùmaabò trzema rzãdamakamów – te są czãstonazёwónédowestrzódkòwimakromlechama. Òstatecznô faza bùdowё kromlechów przёpôdô westrzódkòwą epòkã bronksu (2220 p.n.e. – 1500 p.n.e.) cziédё to zaczãłё sã pòjawiac môłé kamiané krãdżi bùdowóné przez niewiôldżié karna lёdzy (jak rodzёzna). Wiele doskonałёch przёkładów krãgów można nalezc w Nôrodnym Parkù Dartmoor Devonczё Gery Wethers. Pò 1500 p.n.e.òprzestóno bùdowac kromlechё. Òrãdzã tego bёłё ruchё przecygòwé i pòkôzanié sã nowёch wiarów jinaczi mёslącёch ò żёcym i smiercё. Czãsto łączono jistnienié krãgów z rёsznotą druidów leno to nie je ùdowodnioné. Kamiany krąg Lissey viggeen znóny jakò Sédmesostrów (ang. SevenSisters),CountyKerry, Irlandiô Kromlechё w Pòlsce. W Pòlsce spòtikô sã krãdżi z czasu rzimsczégò ò perzinkã jinёch konstrukcёjach. Przёkładё taczich krãgów są midze jinyma w Grzёbnicё k. Kòszalina i téż w Lesnie, Wãsorach i Òdrach. Jednak nielusosc pòłożeniô kamów może òznôczac ёż nie bёłё ùżёwóné jako instrumeńtё astronomòwé. Ùłożenié òksё pówłączёło sã rёchli z symboliką a nié z przёdatnoscą. Nôwikszé są w òbéńdach wsё Òdrё (gmina Czersk, òkòlé Chojnice). Zlokalizowóné są nad rzéką Wdą i òbjãté òchróną w rezerwace archeologòwo-przёrodnym „Krãdżi kamiané”. Dosc pòwszechnym je pòzdrzatk ò jich skandinawsczim pòchòdzeniém. Te znóné z Pòmòrzka pòwstałё w cygù I w. n.e.pòrozszerzeniém germańsczégò plemienia Gòtów. Gotowie bёlё na terenach Kaszёb do początku III wieku. Tej òstawilё smãtôrzёska z kamòwima krãgama i rёszёlё pòd prowôdzёzną jednégo z panôrzów Filimera, sёna Gadariga do legendowi krôjnё Oium (wg Jordanesa,gòcczégòdzejopisôrza z VI w.). Na początku krãdżi bёłё môlã zéńdzeniów apartnёch rodów „òbrôbiającёch” smãtôrzёskò. Tam téż mògłё zapôdac wôżné sprawё dlô całégò karna. Pózni ( przełómanié II i III w.) zaczãto w òbremienim krãgów téż chòwac ùmarłich. Tekst i òdjimczizrёchtowóné na spòdlimjinternetowistronё: http://pl.wikipedia.org/wiki/kromlech = Literatura = I. Trojanowska,R. Ostrowska: Bedeker Kaszubski, Gduńsk 1978 A.Z. Breske: Kamienne Kręgi Gotów.
Elёkcjowi królowie. Pierszą dinastёja panëjącą w Pòlsce bëlë Piastowie. Rządzëlë òd pòwstaniô państwa, pòlsczégò (kòle 900r.) do 1370 z krótczim przeriwkã na panowanié Przemëslëdów (1291 – 1306). W latach 1138- 1320 bëło tzw. rozbicé òbéńdowé cziédë władza nad pòlsczima zemiama nôleża równoczasno do wielë samòstójnёch ksyżëców piastowsczich. Òd 1370 do 1399 rokù rządzёło dwuch mònarchów z Wądżiersczi Ùnii Andegawenów, a òd 1386 do 1572 rokù przedstôwcowie dinastëji Jagielonów z liniji litewsczich Giedyminowiczów. Od 1573 rokù do ùpadku państwa pòlsczégò w 1795 ( III rozebranié Pòlsczi) rokù panôrze bëlë wëbiróny w drodze wòlné elekcëji. Wòlnô elekcёjô – wëbór mònarchë przez nietrzimanié zasadów spôdkòwiznë dynasty. Prawò głosu miała szlachta. Pierszô wòlnô elekcёjô bëła w rokù 1573 we wsë Kamień pòd Warszawą. Póznié ùstalono stòjny môl, w chtёrnëm òdbiwała sa elekcëjô – bёła to wies Wòla pòd Warszawą. Pierszim królã elekcyjnym béł Henryk Walezy, a òstatnym – Stanisław August Poniatowski. Henryk Walezy. Henryk Walezy panował w Pòlsce w latach 1573- 1575 i Francji (jakò Henryk III) 1574 – 1589 syn króla Francji Henryka II Walezjusza i Katarzyny Macedońskiej w Pòlsce béł niecalé piãc miesąców i uciekł bë òstac królem Francji. Elëkcjowi królowie Pòlsczi. Stefan Batory – ksyżёc Sétmegardu òd 1571 do 1586, król Pòlsczi òd 1576 – syn wojewodё Sédrgardu i Katarzyny Telegoli. Za jegò czasòw Pòlskô dostała nazôt całé Inflntё i Płock chtërnë më stracëlë za panowaniégò Henryka Walezego na rzecz Rusёjё. Zygmunt III Waza – król Pòlsczi òd 1587 do 1632 i król Szwecji 1592 – 1599, syn Jana Wazy, ksyżëca finszcziégò, òd 1569 króla szwédzcziégò Jana III i Katarzynë Jagielonczi, córci Zygmunta I Starégò. Za jégò panowaniégò bёlё butnё kòzacczié (pòwstanié Kosincziégò, Nalewójczi, Federowicza). Zwada ze Szwédama doprowadza do jégò òdtronicégò. W 1596r. przesôdzôł stolёcã z Krakòwa do Warszawё. Władysław IV Waza – król Pòlsczi od 1632 do 1648 titëlarny król szwedzczi, syn Zygmunta III Wazy i Anny Austrёjôcczi córci areёksyżëca Karola Habsburga. Za jégò panowaniégò béł sztrid Turcji i Szwecji i téż bùnt kòzacczi, na czele chtёrnégò stanął Bohdan Chmilenicczi. Jan Kazimierz – król Pòlsczi òd 1648 do 1668 rokù titёlarny król szwédczi, syn Zygmunta III Wazy i Konstancji Austrёjôczi córczi arcëksãżëca Karola Habsburga. Za jégò panowaniégò bёla zwada ze Szwecją tzw. „Potop szwedzczi” òb czas chtёrnégò doszło do nadzwёkòwé òbronë klasztoru na Jasnej górze, òddôł Pòlskã pòd òpieką Matczi Bòsczié Czãstochowsczié. Michał Korybut Wiśniowiecki - król Pòlsczi òd 1669 do 1673 rokù. Za jégò panowaniégò bёla dobëtnô wòjna pòlskô-tëreckô 1672-1676. Jan III Sobieski – król Pòlsczi òd 1674 do 1696 rokù, syn Jakuba Sobieskiego, wòjewodë ruscziégò i pòna krakòwsczigò gardu oraz Zofii Teofili z Daniłowiczów (òtroczka prowadnika wojskòwégò Stanisława Żółkiewskiego). Za jégò panowaniégò bёla dobëtnô biôtka pod Chocimiem i téż biôtka pod Widniem. Białka jégò bёła Maria Kazimiera de la Grange d′ Graniem zwanô Marysieńką. August II Mocny – elektor zaksczi òd 1694, król w latach 1697 – 1704 i òd 1709 do 1733 rokù. Za panowaniém jégò i Augusta III związôné je powiedzenia „króla Zaksasa jédz, pij i pòpùszczi pasa” Stanisław I Leszczyński - król Pòlsczi òd 1704 do 1709 rokù i òd 1733 do 1736 rokù. August III – król Pòlsczi i elektor zakazczi òd 1733, jedinczi syn augusta II mocnego i Krystyny Eberhardyny. Stanisław August Poniatowski – król Pòlsczi w latach 1764 – 1795, syn Stanisława Poniatowskiego, póna krakowscziégò gardu i Konstacji, córki Kazimierza Czartoryskiego, póna wileeńscziégò. Za panowaniém jégò czasów założono Szkòłã Rycerską, KEN, rozjimnotë (1772r., 1793r., 1795r.)pòwstanié kòsciuszòwsczi, zrzeszënk w Barze i Targowicy. Bëł slédnym królã Pòlsczi. Literatura. Literatura: Słownik władców polskich, pod red. J.Dobosz, J. Jaskólski, T. Jurek: Poznań 1999 Poczet królów i książąt polskich, red. A. Garlicki: Warszawa 1984 S. Mackiewicz-Cat: Stanisław August, Warszawa 1991 L. Podchordecki: Jan Sobieski, Warszawa 1964 L. Podchordecki: Wazowie w Polsce, Warszawa 1985 M. Żwirska: Ostatnie lata życia króla Stanisława Augusta, Warszawa 1975
Jadwiga Wołoszyńskô ("Jadwiga Wołoszyńska"), (ùr. 30 zélnika 1882 rokù – ùm. 25 stëcznika 1951 rokù w Krakòwie) - to bëła pòlskô biolog i profesor na Ùniwersytece w Krakòwie. Òna pierszi napisa ò wiele nowich ôrtach a m.jin. ò kaszëbsczim "Exuviaella cassubica" n. sp, Woloszynska, 1928, chtëren dzysô sã zwie  "Prorocentrum cassubicum" (Woloszynska) Dodge (1975).   Ji badérowanié tikało sã m.jin.   Bôłtu i òkòlégò ("Dinoflagellatae polskiego Bałtyku i błot nad Piaśnicą"). Wołoszyńska Jadwiga: "Dinoflagellatae" polskiego Bałtyku i Błot nad Piaśnicą. ARCHIWUM HYDROBIOLOGJI I RYBACTWA, 1928, t. III, nr 3-4, s. 251 Hryniewiecki Bolesław: Wspomnienia pośmiertne : Jadwiga Wołoszyńska (1882-1951). "Yearbook of the Warsaw Scientific Society" 1951, t. 44, ss.165-167 "Wołoszyńska Jadwiga" "Prorocentrum cassubicum" (Woloszynska) Dodge (1975)" VIAF
Slackware je nôstarszą aktiwno rozwijóną linuksową distribùcëją. Pierszô wersjô, 1.00, je wëszłô 17 lëpinca 1993 rokù ë bëła ùsôdzonô na spòdlém dystrybùcëji SLS Linux, a rozprowôdzanô jakno òbrôzë 3,5 calowëch disczétków, przistãpné przez anonimowi FTP. Slackware, w procemnocë do jinszëch distribùcëjów, taczich jakno n.p. Debian, Ubuntu, Red Hat, Gentoo czë OpenSuse, czérëje sã kąsk jinszą pòlitika wëdôwków. Je mòżno ò ni pisac, że je òna uniksowô, dostarczô blós sztabilné wersëje soft-wôrë, sprôwianié skriptama na ôrt BSD ë felënk dedikòwónëch nôrzãdzów do kònfigùracëji GUI - jaczé mòże nalezc w jinszëch distribùcëjach Linuksa. Sprôwianié paczétama je w Slackware prosté ë minimalisticzné. Paczétë to prosté paczczi archiwów tar spakòwóné programą gzip, zamëkającé w se dodôwną wëdowiédzã ò jich zamkłoscë ë òpatacëjny instalacëjny skript. Na systema òbsługiwô instalacëjã, zaktualnianié ë rëmanié paczétów tak jakno je to w jinszëch distribùcëjach, nie mô równak starë ò to bë pilowac zanôleżnotów co do bibloteków ë programów. Generalno mòże m.jin. ë przez to rzec, że Slackware je czerowóny do barżi awansowónëch brëkòwników, jaczi ledają barżi sómi miec cësk na kòntrolã nad instalowónëma programama. Nônowszô sztabilnô wersëjô Slackware 14.1 pòchôdô z lëstopadnika 2013 rokù. AUSTRUMI - Mini-Live-CD BackTrack DARKSTAR Linux GoblinX - Live-CD Klax - Live CD z KDE Mutagenix - Live CD Easys Frugalware Hardened Linux Puppy Linux RUNT - sztartownô z USB-sticka SlakbootEBS - Slackware-SDK Slackhence - zmienioné Slackware z pkgsrc Slackintosh - Slackware dlô PPC Slamd64 - Slackware dlô x86-64 Slack/390 - Slackware dlô S/390 SLAX - Live-CD z Czesczi STUX - Live CD TopologiLinux Ultima Linux Vector Linux Zenwalk Linux - przódé "Minislack" KateOS - Distribùcëjô ë Live CD Slackware - domôcô starna ùdbë
Afrika – stolemna dzél swiata, na pôłnie od Eùropë i na zôpadze od Azëji, z chtërną je sparłaczona lądowo przez Suez. We wschòdnym i pôłniowim dzélu Africzi roscą nisczé i wësoczé trôwë, pòjedińczé drzewa (palmë, baòbabë, akacje), a téż préklowaté chwarzna. Lëdztwò. W Africe mieszkô kòle 920 mln lëdzy. Kraje Africzi. W Africe je 54 państwów ë zanôléżnych òbéńdów. Zanôléżné teritoria: Ceuta | Kanarejscze Òstrowë | Madera | Melilla | Òstrów Sw. Helenë | Pelagijscze Òstrowë | Réunion | Sokotra Teritoria z ògrańczoném ùznaniém: Somaliland | Zôpadnô Sahara (Sahrawi)
Vera Lúcia Fische, (ùr. 27 lëstopadnika 1951) je brazylską teatrownicą.
Stolem - pòdług Kaszëbów òn bëł jak lëdze, ale tak wiôldżi, że jegò głowa przewiższała nôwiąkszé chójczi. Przez jezora stolemi szlë naprost jak przez plëtã. Òni nosëlë dłudżi włosë, a mielë je jasné jak len. Jak jeden z nich sedzôł na jednym brzegù jezora, a jiny na drëdżim, to òni sobie mòglë letkò pòdac róg z tobaką. Pod nogama stolemów drżała zemia, że jaż w piekle bëło czëc. Nôwikszima kamieniama òni szmërgalë jak kòłôczami. Stolemi mielë taką mòc, bò jedlë kóńsczé miãso i pilë kóńsczé mlékò. Òni ùsëpale òstrowë i retczi na kaszëbsczëch jezorach, a nawetka całi je zasëpale i tam dzys są łączi. Z czasem stolemi wëmarlë. W swòjim słowôrzu Zëchta (1972) napisôł: "Przë Bòrzëstowie mieszkôł stolem. Rôz stolemòwô córka szła na Redunią rëbë łowic. Pò drodze spòtkała chłopa, co w sztërë wòłë òrôł. Òna wzãła te chłopa i te wòłë i ten pług w swój fartuch i zaniosła to wszëstkò dodóm i wésëpa przed swòjim òjcem na pòdwòrzé. "Cëż to są tatkù za bączi" - òna sã spita. Córeczkò zbierz to wszëstkò nazôd w klin i zanies na ten sóm môl, gdze to bëło. Czej më wëdżiniemë, tej pò nas bãdą taczi lëdze małi, jak ten chłop je" (Chmielno, 1938).
Strôszk - to je manekin, chtëren mô strôszëc np. wróble. Òn biwô procem skórcóm na krzesnie. Mùzeùm i strôszk
Julia Roberts (prôwdzëwé miono Julie Fiona Roberts), (ùr. 28 rujana 1967) je amerikańską teatrownicą.
Môlëchnô rilówka ("Sorex minutus") – to je ôrt baro môłégò suska z rodzëznë rilówkòwatëch ("Soricidae"). To je nômiészi susk na Kaszëbach. Òna żëje np. kòl Mirochòwa. Sorex minutus s. 113
Édmùnd Szëmikòwsczi ("Edmund Szymikowski" ùr. 1942 r. w Żukòwie - ùm. 2022) - to béł człowiek, chtëren kaszëbsczim wësziwkã interesowôł sã òd małoscë. Jakno dzesãcletni knôp zaczął współrobòtã z Jadwigą i Zofią Ptôch, jak zafarwił akwarelama céchòwóné przez nie mùstrë do wësziwaniô. Òn ùrôbiôł wësziwczi w żukòwsczim sztélu. Jegò aùtorstwa je ùsôdzk "ABC... haftu kaszubskiego szkoła żukowska" (2006). Przez wiele lat òd 10 czerwińca 1996 rokù òrganizowôł kònkùrsë kaszëbsczégò wësziwkù w Lëni. Òn beł òdznaczony Bronksowim Krziżã Zasłëdżi. (pl) VIAF "Zmarł Edmund Szymikowski"
Baszka - gra w kôrtë - kaszëbszczi brydz. Gra popularnô na kaszëbach. Wszëtkò w ti grze je do gôrë szpërama. Atutë to sô "trumfy", blotki - "fele", walety - "bubki", trefle - "krzyże" , a kiery - "serca", nôjstarszô kôrtô jë dama "krziżowô". W ti grze wszëtczi damë są fawòrizowóné, a dwa są nôjwôżnieszé - treflowa i i pikowa, chtërné darzi sô niezby delikatno - stôré. Niémni i stôré i ni stôré - wszëtczi damë w Baszce bijô wszëtczich "bubków". Kaszëbsczi brydz- Baszka to baro skąplikowônô gra, póczi nie ùmnie so w nią grac.
Môrcën. Jimiã chłopsczé pòchòdôjãcé z jãzëka łacińsczégò. Wëwòdzi sã òd słów "nôleżący do Marsa". W ksãgach przëjãc do prawa miejsczégò w Krakòwie pòd rokiem 1393 ódnotowóno to miono z pisòwnią Marczin. W strzédnëch wiekach òdnotowóno téż, nôdôwóne również i dzis, ùrobióné òd Môrcëna przë ùżëcu tëpòwéj dla mión słowiansczich cząstki -słôw jimię Môrcisłôw. Wstrzód mion nôdôwónëch nowò nôrodzonëm dzôtkóm, Môrcën w 2012 rokù zajmòwôł 50. môl w grëpie mión chłopsczéch, bãdąc nôdónëm 1159 z nich. Białogłowsczim òdpòwiednikiem tegò miona je miono Môrcëna (Môrtëna). Skandënawsczi òdpòwiednik Môrcëna, jaczim je Morten, nôwiãcy òsób nosi w Danii (34 718 2007 òsób) òraz Norwegii (22 137 2006 òsób). łacëna – Martinus jãzëk czesczi - Martin jãzëk grecczi – Μαρτίνος (Martínos) jãzëk niemiecczi – Martin jãzëk francësczi – Martin jãzëk hiszpansczi – Martín jãzëk finsczi – Martti jãzëk włosczi – Martino jãzëk wãgiersczi – Márton jãzëk litewsczi – Martynas jãzëk łotewsczi – Martiņš jãzëk nëderlandzczi – Maarten, Marten, Martijn jãzëk rosëjsczi – Мартин jãzëk chinsczi – 馬爾親(马尔亲) jãzëk japònsczi – マルチン / マーチン / マーティン Òdpòwiedniczi w innëch jãzëkach. Môrcën imieninë òbchòdzi: 30 stëcznika, 2 gromnicznika, 13 łżëkwiata, 27 łżëkwiata, 1 lëpińca, 19 lëpińca, 8 rujana, 12 rujana, 24 rujana, 3 lëstopadnika, 8 lëstopadnika, 11 lëstopadnika, 12 lëstopadnika, 7 gòdnika i 29 gòdnika. sw. Môrcën z Tours (316/17–397) – biskùp Tours sw. Môrcën z Bragi (ùr. ok. 520, zm. ok. 580) – arcëbiskùp Bragi (Portugalia), fùndator klôsztórów, pisôrz i teolog chrześcijańsczi sw. Môrcën I (zm. 655) – papiéż bł. Môrcën od sw. Miklosza (1598–1632) – aùgustiańsczi mãczelnik z Japonii sw. Môrcën de Porrès – peruwiańsczi zakònnik sw. Môrcën Wu Xuesheng (1817–1862) – chińsczi katechista, mãczelnik sw. Môrcën Huin (1836–1866) – francùsczi ksądz, misjónôrz, mãczelnik bł. Môrcën Oprządek (1884–1942) – polsczi francëszkanin, mãczelnik cządu II wòjnë swiatowy Môrcën I Młodszi (1374–1410) – król Sëcëli Môrcën I Lëdzczi (1356–1410) – król Aragonii Môrcën Luter (1483–1546) – twórca luteranizmu Môrcën Kromer (1512–1589) – biskùp warmińsczi, sekretôrz króla Zëgmùnta I Stôrégò Môrcën Dunin Sùlgòstowsczi (1774–1842) – Prymas Pòlsczi Môrcën Kalinowsczi (1605–1652) – hetman pòlny kòrónny Môrcën Pòczòbutt-Odlanicczi (1728–1810) – pòlsczi matematik, astronóm, poeta, jezùita Môrcën Eysymont (1735–1815) – poeta Môrcën Jabłoński (1801–1876) – malôrz Môrcën Gerstmann (1527–1585) – biskùp wrocławsczi, starosta generalny Śląska Môrcën Czerwińsczi (1924–2001) – socjolog, bëtnik pòwstania warszawsczégò Môrcën z Wrocimowic (zm. 1442) – pòlsczi ricerz Môrcën (kanclérz) (zm. 1213) – kanclérz ksyżąt śląsczich Bòlesłôwa Wësczégò i Henrika Brodatégò Môrcën Krasicczi (1574–1631) – wòjewòda pòdolsczi Môrcën Daniec – pòlsczi satirik Môrcën Flieger - pòlsczi kòszôrz grôjący w klubie King Wilki Morskie Szczecin Môrcën Gortat – pòlsczi kòszôrz ligi grôjący w klubie Washington Wizards Môrcën "Liber" Piotrowsczi – pòlsczi raper i były członek zespołu Ascetoholix Môrcën Przybylski – pòlsczi teatrownik Môrcën Robak – napastnik w klubie szpòrtowim Lech Poznań Môrcën Miller – lider i wokalista zespołu disco polo Boys Môrcën Stankiewicz – pòlsczi filmowiec niezależny, satirik, osobowość YouTube Môrcën Luther King, Jr. (1929–1968) – amerikańsczi działacz na rzecz równouprawnienia, nôdgrodnik, ùczestniony dobëtnik pòkòjowéj Nôdgrodë Nobla Môrcën Wolski - pisôrz, satirik.
Bògùsłôw Głodowsczi (pòl. "Bogusław Głodowski") (ùr. 1957 rokù) - ksądz, dzéjôrz kaszëbsczi. Òn béł w Rzimie, a w kaszëbsczim jãzëkù òdprawiô dzél Mszë sw. w kòscele katolëcczim. Òn je wëprzédniony przëznôwóną przez Karno Sztudérów Pòmòraniô Medaliã Stolema w 1992 rokù. 400 lat parafii Świętej Trójcy w Sulęczynie (1616-2016) "Bogusław Głodowski" VIAF
Jón Szutanbarch (pòl. "Jan Szutenberg") - ùrodzył sã 5 lëpinca 1951 rokù. Òn dłudżi czas robił w Państwòwëch Gòspòdarztwach Rólnëch, a pisze pò kaszëbskù i je m. jin. autora wëdónégò zbiérkù pòwiôstków „Tobaka dlô Kaszëbów”. Chòc Szutanbarch splôtô swòje pòwiôstczi z mało wôżnëch sztëczków wiejsczi jawernotë, to w całoscë je w nich wiele dzysdniowi gbùrsczi òbëczajnotë. Jegò pòwiôstczi są – òglowò rzec - wiôlgą wëchwałą żëcô na wsë ë gbùrsczégò etosu. Ten pisôrz stwòrził czekawi jãzëk – je to w wikszim dzélu rodnô mòwa, ale mésterno pòprzetikónô neologizmama ë archaizmama. W tim je widzec starã ò kaszëbską jãzëkòwą spôdkòwiznã.
Rok - to je òdsek czasu midzë dwóma jednaczima pòłożeniama Zemi w ji rësznoce pò òrbice wkół Słuńca.
Léna Gros ("Helena Gros" ùr. w 1927 r. w Kòkòszkach) - je wësziwôczką, jedną ze slédnych ùczenków sostrów Jadwidżi i Zofie Ptôch. Òna wësziwała ju w piãcdzesątëch latach XX stolata, w prowadzonym przez nie wësziwôrsczim karnie. Òna dobrze pamiãtô wësziwanié òbrëska dlô Francësczi Ambasadë. Ji wësziwôrsczé robòtë to są m.jin. : tôflôczczi, bieżniczi, òbrësczi i pószewczi na pòdëszczi. Ji wësziwk trafił np. do Wiôldżi Britanie. Òna je òdznaczonô Złotim Krziżã Zasłëdżi Prezydenta RP. Kaszëbsczé wësziwanié żukòwsczégò sztélu "Ludzie haftu"
Serakòjce (pòl. "Sierakowice") – kaszëbskô gminnô wies w Pòlsce pòłożonô w pòmòrsczim wòjewództwie, w kartësczim krézu, w gminie Serakòjce. W 1565 rokù napiselë ò ni Sirokouicze. Za czasów prësczich, w 1906 rokù w serakòjsczi szkòle miôł plac sztrejk. Szło ò to, że dzecë miałë sã ùczëc religie blós pò niemieckù, a ni mògłë do se pò kaszëbskù (czë pò pòlskù) gôdac. Jakno turisticzną atrakcjô, mòże tu òbezdrzec kam z kaszëbsczéma nótama. W tich stronach téż rosce kaszëbskô wika ùznôwónô za aùtochtoniczną roscënã tegò regionu. Przez Serakòjce przechòdzy turisticzny, Kaszëbsczi Szlach. We wsë są dwa kòscołë: Sw. Marcëna (na òdjimkù pò prawi stronie) i pòniemiecczi (przed wòjną Ewangelicczi) Jana Chrzcëcéla. Prof. dr Jurk Hinz sã tu ùrodzyl, a dr Marión Jelińsczi je ze Serakòjcama zrzeszony. "Żëcé i przigodë Remusa. Zvjercadło kaszubskji", Toruń 1938, Pòwiesc w internece w kaszëbsczim pisenkù z lat 30. XX stalata 
Pp P, p – szesnôstô lëtra pòdstawòwégò łacyńsczégò alfabétu. W kaszëbsczim alfabéce je 25-ą lëtrą.
Swiãta ë ùroczëznë. Nauru – Swiãto Samòstójnotë od Aùstralëji (1968)   Celtowie – Wilëjô swiãta Imbolc 1259 - Trzãsene zemi w obendzie Krakowa - 4,8 stopni w skali Richtera. 1925 - W „Kurjerze Warszawsczim” wëdrëkòwônô pierszô polskô krziżewkô. 1945 - Mùżdżówka Palmnicken: 4000-7000 lagrowëch białczi i dzecy żëdowsczich z lagru Stutthof zmuszenë do marszu smiercë na plażë Bôłtu i rozstrzélnë na plażë przez Miemców kòl bôłtowej wsë Palmnicken (pòl. Palmniki, rus. Jantarnyj). Le 200 lagrowëch ocalało z tej mùżdżówki. 1946 - Oddzal wòjskòwë NZW Romualda Rajsa ps. „Bury” pòmòrdowalë 30 gburów biôłorusczich w lasu kòl wsë Puchały Stare. 1976 - Usadzone òkrãtownictwo "Pòlskô Żeglugô Bôłtowô". 1797 - Franz Szubert, aùstrëjacczi kompozitora i pianista (ùm. 1828) 1881 - Anna Pawlowa, ruskô baletniczkô (ùm. 1931) 1902 - Tallulah Bankhead, amerikańskô teatrownica (ùm. 1968) 1935 - Kenzaburo Oe, japòńsczi runita, dobiwca Nôdgrodë Nobla 1994 w leteraturze 1981 - Justin Timberlake, amerikańsczi spiewôrz, teatrownik 1982 - Helena Paparizou, greckô-szwedzkô spieworkô, fotomodelkô, wëgrała Eurowizeje 2005 dla Greckô 1606 - dzen egzekuceji Guy Fawkesa, anielsczego wòjskòwego i konspiratora, skôzónego na smerc za Gunpowder Plot (ùr. 1570) 1956 - A. A. Milne, anielsczi runita, autor Kubusa Puchatka (ùr. 1882) 1967 - Poul Henningsen (PH), dëńsczi architekt, ùsôdzca mebli i runita (ùr. 1894) 2014 - Nina Andrycz, pòlskô teatrownica, runitka (ùr. 1912) Ni ma wsë, żebë do ni droga nie szła.
Zrzeszenié Lubòtników Kaszëbiznë „Stanica" ("Zrzeszenie Miłośników Kaszubszczyzny „Stanica"") – to bëła stowôra. Òno miało sedzbã w Toruniu ë wëdało np. w kaszëbsczim jãzëkù: „Żëcé i przigodë Remusa. Zvjercadło kaszubskji” Aleksander Majkowski, Żëcé i przigodë Remusa. Zvjercadło kaszubskji. Przedmowę o życiu i twórczości autora napisał Andrzej Bukowski, Toruń 1938 ŻËCÉ I PRZIGODÉ REMUSA. ZVJERCADŁO KASZUBSKJI
Caspar Hennenberger (1529 - 1600) béł miemiecczim pastorã, kartografã i dzejownikã. Na swòji karce z 1576 rokù on napisôł m.in. "CASSUBIAE PARS" krótkò Pùcka "Pautzke" i Żukòwa. Òn napisôł "Kurtze und wahrhafftige Beschreibung des Landes zu Preußen" (1584), a téż "Erclerung der preußischen größeren Landtafel oder Mappen" (1595).
Basshunter, Jonas Erik Altberg (ùr. 22 gòdnika 1984 w Halmstad) – szwédzczi spiéwôrzã, producent ë DJ. Albùmë Basshunter sprzedônô na całim swiece w 6 milinów egzemplôrzy. Òtrzimał nôdgrodë taczi jak: European Border Breakers Award, Grammis ë World Music Award. "The Bassmachine" (2004) "LOL  " (2006) "Now You're Gone – The Album" (2008) "Bass Generation" (2009) "Calling Time" (2013) "The Big Show" (2004) "Welcome to Rainbow" (2006) "Boten Anna" (2006) "Vi sitter i Ventrilo och spelar DotA" (2006) "Jingle Bells" (2006) "Vifta med händerna" (2006) "Now You're Gone" (2007) "Please Don't Go" (2008) "All I Ever Wanted" (2008) "Angel in the Night" (2008) "Russia Privjet (Hardlanger Remix)" (2008) "I Miss You" (2008) "Walk on Water" (2009) "Al final" (2009) "Every Morning" (2009) "I Promised Myself" (2009) "Saturday" (2010) "Fest i hela huset" (2011) "Northern Light" (2012) "Dream on the Dancefloor" (2012) "Crash & Burn" (2013) "Calling Time" (2013) "Elinor" (2013) "Masterpiece" (2018) "Home" (2019) "Angels Ain't Listening" (2020) "Life Speaks to Me" (2021) "End the Lies" (2022) "Ingen kan slå (Boten Anna)" (2023) Òficjalnô starna Basshunter
Diamańt – szlachetny kam, baro rzôdczi minerôł z karna samòrodnëch pierwiôstków. Pòzwa pòchòdzy òd stgr. "adamas" (‘niedobëti’, ‘niepòkònóny’, ‘nie do zniszczeniô’). Je nôcwiardszą znóną substancją w nôtërë. Diamańt to czësti wãdżel, jedna òd jegò alotropowëch òdmian. dobrô ceplnô przewòdnosc je dobrim izolatorã pierwòszné pòkładë wtórné pòkładë Jindie – diamańtonośnô òbéńda cygnie sã na Hindustańsczi Półwëspie w dolëznie rzéków: Penner, Kistnach, Gadavary. Strzédnô wielkosc diamańtów 0,6 karata Ruskô – w Jakùcji (Trubka Udacznaja), Ural, Płw. Kola Australiô – nad rzekama Gwadir i Darling Pôłniowô Afrika – dorzéczé Oranje, Vaal – znóne òd 1867 r. W 1870 r. òdkrëto pierwòszné pòkładë kimberlitowégò tipù kòl Kimberley. Tu w kòpalniach nalazłé òstałë nôwiãkszé i nôbarżi znóne diamańty: Cullinan, Excelsior, Petz, Wiktoria, Juliusz Man Demòkraticzna Repùblika Kongo – pòkładë colemało òkrëchòwé Brazyliô – Minas Gerais, Mato Grosso, Parana – aluwialné pòkładë. Je tu baro wiele diamańtów czôrnych (karbonado) Botswana – Orapa Namibia Sierra Leone Senegal Kanada Zjednóné Kraje Angola Kongo Lesotho Tanzaniô Ghana Ùbrzég Słoniowëch Kłów Burkina Faso Gwineja Liberiô przë produkcje materiałów i nôrządzów scérnëch do produkcje termoplasticznëch past w jubilerstwie Cyrkòn Kòrund Topaz Spinel Kwarc Cyrkòniô "Cullinan" – 3106 karatów, pòdzelony na 105 dzélów i òszlifòwany; "Excelsior" – 995,2 karata, pòdzelony na 11 dzélów i òszlifòwany; "Prezydent" – 726,6 karata, brazylijsczi, pòdzelony na 29 dzélów i òszlifòwany; "Jonker" – 726 karatów, pòdzelony na 15 dzélów i òszlifòwany; "Jubilee" – 650,8 karata, pò òszlifòwaniu 245 karatów; "Centenary" - 599 karatów; szlifòwanie bawiło bezlëcha 3 lata (szlifierzã béł Gabi Tolkowsky), pò òszlifòwaniu kam mô 273,85 karatów; "Imperial" (Victoria, Great White, Nizam) – 457 karatów, òszlifòwany; "Darcy Vargas" – 425 karatów, brazylijsczi; "Regent" – 410 karatów, pò òszlifòwaniu 140,5 karata, dzysdnia w Luwrze; "Szach" – 3x1 cm, dzysdnia w skarbcu na Kremlu; "Orłow" – kòl 400 karatów, pò òszlifòwaniu 189,6 karata; "Gwiôzda Jakùcje" – 234 karaty, syberyjsczi; "Millennium Star" – 203 karaty; "Koh-i-noor" – 181,1 karata, jindyjsczi, pò òszlifòwaniu 108,93 karata, zdôbi britijsczi kòrónné klénotë; "Hope" – 67,125 karata, pò òszlifòwaniu 44,4 karata, nôwiãkszi farbny diamańt – szafirowòmòdri. K. Maślankiewicz, "Kamienie szlachetne", Wyd. Geologiczne 1982. C.Hall, "Klejnoty, Kamienie szlachetne i ozdobne", Wyd. Wiedza i Życie 1996. W.Schuman, "Kamienie szlachetne i ozdobne", Wyd. Alma –Press 2004.
Bôłtowi Miemcë (miem. "Baltendeutsche") - to są Miemcë w Estóńsce ë Łotewsce. Czedës ti miészëznë bëło tam wiele w gardach, a bëlë téż szlachcëcë. W II swiatowi wòjnie Kaszëbi biwalë wënëkóny z gbùrstwa, a na jich plac przëszlë bôłtowi Miemcë. W rãkach tich Miemców z Estóńsczi, Łotewscczi i mni Lëtewsczi bëło dzél gbùrsczi zemi. Pò 1945 rokù ni ma czëc ò bôłtowëch Miemcach na Kaszëbach.
Krajnô ("pol." Krajna, w historëcznëch dokùmeńtach téż jakno: Croja, Kroja, Crayen, Kraine i Kraina ) je dzélã Pòmòrsczi na greńcë z Wiôlgòpòlską. Je zamkłô mizë rzekama: Dobrzinką ë Kamionką na północë, Niecą na pôłnim, Brdą na pòrénkù ë Gwdą na zôpadze. Nôstarszim znónym zdrojã w jaczim pòjôwiô sã miono "Krajnô" je ùkłôd midzë Mestwinã II a Przemisławã II z 1282 rokù, równak historëcë ùznôwają, że no miono bëło brëkòwóné ju wiele wczasny. Słowò "Krajnô" òznôczało przëgreńczną òbéńdã, w tim przëtrôfkù midzë Pòlską a Pòmòrską (przër. pôłniowòsłowióńsczé "Krajina"). Przed II-gą swiatową wòjną dzél Krajnë (ze Złotowã) słëchôł do miemiecczégò państwa ë bëł wôżnym òstrzódkã pòlsczi miészëznë, aktiwno dzejôł tam Związk Pòlôchów w Miemiecce. Na kònferencëji w Jałce Krôjna òstaa przëznónô pòlsczémù państwù. Pò ùpôdkù kòmùnizmù w 1989 rokù w Krajnie zaczãła òrganizowac sã miemieckô miészëzna a dosc tëli mieszkańców wëjachało do Miemiecczi. Krajnô mô swój apartny, dżinący dialekt pòlaszëznë, na jaczi w ùszłoce zacht cësk miôł pòmòrsczi jãzëk. Geògrafijô ë historëjô. Krajnô leżi midzë rzékama Kamionką ë Dobrzinką òd północë, Niecą òd pôłniégò ë Gwdą òd zapôdu. Pòrénkòwą greńcã wëznacziwô dzél Brdë ë lënijô midzë Kòronowã a Nakłã (chòc w: "Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich" wëdónym w 1883 rokù ksądz Frydrychowicz (pelplińsczi dzejopisôrz) jakno pòrénkòwą greńcã Krajnë pòkôzywô Wisłã). Dlôte, jëż Krajnô leża na zemiach wëstôwiónëch na czãsté wòjnë nie rozwinãłë sã tuwò wikszé miastowé westrzódczi. Miasta bëłë môłé, òsoblëwie gbùrskò-rzemiãsné. Nôbarżi znóné gardë to Nakło ("pòl." Nakło nad Notecią) ë Złotowò ("pòl." Złotów), Krajińsczé Sãpólno, Łobżenica. Stolemną rolã do XIX st. miôł Krajińsczi Kamiéń, co słëchôł gnieznieńsczim arcëbiskùpóm. Béł òn westrzódkã tzw. Kamiéńsczégò Klucza, to je arcëbiskùpich dobrów na Krajnie. No miasto bëło téż greńcowim gardã, w jaczim òstôł wëbùdowóny zatôrczny zómk. Czedës bëła tuwò Dëchòwnô Seminarëjô, jakô mia przëszëkòwac ksãżi do robòtë na zemiach kòl greńcë. Òsoblëwi znaczënk mia téż Nakło, dze miałë plac biôtczi midzë Pòmòrzanama a Pòlôchama. Pòłożënk ny zemi na zbérkù Pòmòrsczi, abò w pózniészich stalatach na krôju pòlsczégò państwa prowadzył prawie do te, jéż òsoblëwie mòckò bëła òna wëstawionô na znikwienia ë nôpadë sąsadnëch państwów. Mùszimë tuwò wëmienic chòcle ataczi Bòlesłôwa Krzëwogãbnégò (1121 – sparłãczenié Krajnë z Pòlską), a w pózniészim czasu Krziżôków (w 1339 r. Krziżôcë miele swòjégò kòmtura w kamiéńsczim gardze). Krajnô ùcerpia téż òbczôs "szwédzczégò pòtopù" ë napòleòńsczich wòjnów. I té wszëtczé dzejowé wëdarzenia doprowadzyłë do te, że lëdowô kùltura Krajnë we wiôldżim dzélu òsta na wiedno znikwionô. Merczi òbéńdowi kùlturë. Nôbarżi dokôzónym dzélã lëdowi kùlturë Krajnë je wsowô bùdowizna ë wëkùstrzenié krajeńsczi chëcze. Czej jidze ò Krajnã, to ùchowôł sã blós môłi (10 cm x 30 cm) dzélëk wësziwkù, jaczi przedstôwiô mòdré tëlpónë przeplotłé czôrnym òrnamentã. Je òn datowóny na dwadzesté lata XIX st. Gwësné wątplëwótë są wkół te, dlôcz krajińsczi wësziwk mô leno dwie farwë. Òdpòwiesce mòże tuwò szëkac w wëkùstrzenim krajińsczi chëczë. A hewòtno w kòfrach ë skrzëniach. Bëłë òne tim spòsobã jaczi białka wnôsza do domù swòjégò chłopa. Bëłë òne tej, tak jak sã le dało, bòkadno zdobioné. I co je czekawé, farwë, jaczima òbstrojiwelë kòfrë zanôlégałë òd dostónkù, gwôscëcélów bòkadnotë, òd jegò spòlëznowégò stónu. Nôbòkadniészi stón (szlachta) miôł czerwioné skrzënie, mieszczani ë biédniészô szlachta czerwioné ë zeloné, a nôbiédniészi lud przëstrojiwôł kòfrë mòdrą farwą. Bëło tej tuwò gwësné stónowé wëapartnienié. Nie dzywi tej, że zachòwóné krajińsczé wësziwczi znankùją sã mòdrim (cemnym ë widnym) przëstrojã. Ni mòże dozdrzec na Krajnie kaszëbsczégò baro farwnégò wësziwkù. Jistné zortowanié farwów bëło téż w krajińsczim òbleczënkù. Pisôł ò tim Òskar Kolberg: w krajińsczi "sëkni" zachòwôł sã nôdłëżi domôcy krój – doch, jak wiémë – sëknia bëła òdbicym przënôleżnotë ji gwôscëcéla do jaczégò spòlëznowégò stónu. Mòckò mòrzczoné sëknie gbùrów pòkôzywałë bòkadnotã, a ‘jasné’, ‘mòdré’ młodëch chłopów jesz nieżeniałëch. Cemny mòdri òznôcziwôł chłopa żeniałégò w òstatnym rokù. Jasnô mòdrô farwa sëkni dôwa młodim chłopóm prawò do sedzeniégò w karczmie na ławie nieżeniałëch. Òstôwô pëtanié dlôcze nôwôżniészim przëstrojã na Krajnie bëł tëlpón? Hewò w XVII st. tëlpón chùtkò rozkòscérził sã w Pòmòrsce dzãka nalecałémù lëdztwù z Niderlandów, jaczé przëbëło na Żuławë. Béł to kwiôt mało spòtikóny ë dlôte stôł sã znanką bòkadnotë. Stanisław Staszic - pòlitikôrz Rafał Blechacz - pianista Artikle Maceja Stanke tikającé Krajnë, "Zwónk Kaszëbsczi" nr. 2/2004 ë 3/2005
Lewino (pl. "Lewino") - wies w pôłniowò-wschòdnym dzélu gminë Lëniô, dôwny zemsczi majątk i rodowé gniôzdo Brochòwicz-Lewińsczich. Terôczas gbùrskô wies. Historiô. Lewino je nôstôrszą wsą w gminie Lëniô. We wczasnëch strzédnëch stalatach béł tuwò òbrónny gardzëk. Ò znaczenim negò Lewina zdôwają sã swiôdczëc leżącé krótkò wsë grobnice z 11. stalatégò. Pierszé historëczné wiadło ò Lewinie zapisóné òstało w dokùmeńtach w 1282 rokù. W krziżacczich czasach wies skłôda sã z 2 dzélów - ricersczégò dobra i gruńtów słëchającëch do klôsztoru norbertanków z Żukòwa. W kùńcu 16. stalatégò Lewino bëło ju czësto szlachecczé, a do majątkù słëchałë pùstczi Rosochë, dze bëła karczma, młin w Ząblewie, a téż fòlwark Léòbòra, dze fùnksnérowa hëta szkła. W 1781 rokù w Lewinie mieszkało 89 sztëk lëdzy, z czegò 76 sztëk bëło katolëkama, a 13 ewanielikama. W kùńcu 19. stalatégò lewińsczi majątk słëchôł do familie Détlów, miôł 669 mòrgów i szpecjalizowôł sã w chòwie bëdła. Czekawinczi. Kòl Lewina (w lasach Léòbòrë) je grëpa "wczasnostrzédnowiecznëch grobniców" datowónëch na 11. s., z centralno ùsëpóną stolemną grobnicą, jakô krëje bënë se szczątczi wòjownika (bòdôj wikińsczégò jarla). Òbiektë òstałë archeologiczno zbadérowóné w latach 2005-2008. W Lewinie stoji szlachòta Pikóna - Dëcha ze szlachù "Pòczuj Kaszëbsczégò Dëcha" w gminie Lëniô.
Antón Peplińsczi (ùr. 26 łżëkwiata 1918 - ùm. 1995 rokù) z Wiôldżégò Klińcza, ksądz, pòéta i kòmpòzytor, je aùtorã kòlãdów ë jasełków. Są to zbiérk piesniów "Kaszëbë wołają nas" (1988), zbiérk wiérzt "Niech szëmi las" (1973) i jin. Jegò dokôzë są baro prosté i melodné (np. "Kaszëbë wòłają nas"), a jich jãzëk jawerny. Mòdłã dlô niegò bëlë Sëchta i Sãdzëcczi. Piesniczkã "Kaszëbë wòłają nas" mòże czëc nawetka w Kanadze. Jegò miono mô szkòła. Z Kaszub do Austrii : korespondencja literatów kaszubskich do Ferdynanda Neureitera / materiały przygotowała, opracowała i wstępem opatrzyła Adela Kuik-Kalinowska ; tłumaczenie listów niemieckich Joanna Flinik ; tłumaczenie listu angielskiego Monika Jones. Gdańsk ; Słupsk : Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie = Kaszëbskò-Pòmòrsczé Zrzeszenié, 2017, ss. 254 - 267. VIAF
Wenus (Witrznica; symbòl: ) je drugą pòsobicą (rechùjącë òd Słuńca) planetą w Słuńcowim Ùstawie. To je "renô gwiôzda".
Tadeùsz Gòcłowsczi (pòl. "Tadeusz Gocłowski" ùr. 16 séwnika 1931 – ùm. 3 maja 2016 w Gduńskù) – arcëbiskùp katolëcczi, metropòlita archidiecezji gduńsczi, sufragan. W młodich latach òn ùcził sã m. jin. w Krakòwie. Pò latach dożdôł sã swiãceniów, chtërne przëjimnął w 1956 rokù. Òd 1983 do 1984 rokù òn béł biskùpã sufraganã diecezji gduńsczi. Jakno swòje zawòłanié òn przëjimnął słowa “Zawierzcie Ewangelii” (“Wierzëta Ewanielie”). Òd 1984 do 1992 rokù òn béł biskùpem òrdinariuszem w Gduńskù. Òd 1992 do 2008 rokù òn béł Arcëbiskùp Metropòlita Gduńsczi i baro wôżnô dlô niegò bëła Archikatédra gduńskô. Òn béł doktorã òd 1970 rokù. 17 lëstopadnika 1993 rokù òn wëdôł dëszpastersczé wskôzë w sprawie kaszëbsczégò jãzëka w liturgie ë w żëcym Archidiecezji Gduńsczi. Wëdôł òn zgòdã, żebë òb czas Mszë swiãtëch na jaczich są Kaszëbi, bëło mòżno ùżëwac czëtaniów bibliowëch w kaszëbsczim jãzëkù, a téż ùżëwac tégò jãzëka w mòdlëtwie wiérnëch. Zachãcywôł téż do spiéwù nôbòżnëch piesniów w kaszëbsczim jãzëkù. Béł téż razã z kaszëbsczima pielgrzimama w Zemi Swiãti na òdkrëcym tôflë z mòdlëtwą Òjcze Nasz w Jerozolëmie. Òn pòwiedzôł, że to nie je nick òsoblëwégò, że òn wspòmôgô kaszëbiznã. To je skôrb ti zemi ë chòc òn nie je tu ùrodzony, téj òn chce gò wspòmòc. Wedle nie to je jakbë òbòwiązk miec dbã ò tak wiôlgą kùlturã jak nasza. W kòscelnym spiéwnikù „Dlô Was Panie” (2006) òn mô napisóné: "Kultura Kaszubska napotyka dodatkowe trudności. Ona zmagała się przez wieki z próbą eliminacji przez wrogów i to w różnych okresach naszej historii. " Òd Kaszëbów òn dostôł Medal Stolema w 2001 rokù. s. 43 kùltura z Òlëwë
Żëwòkòsc ("Symphytum officinale" L.) - to je wielelatnô roscëna z rodzëznë wòdrôkòwatëch. Żëwòkòsc rosce m. jin. na Kaszëbach. Czedës ji kòrzéniem léczële renë. Terô to je zakôzóny w Pòlsce. 
Lëbùń – to je wies w gminie Céwice, w lãbòrsczim krézu pòmòrsczégò wòjewództwa. Tu w szkòle dzece ùczą sã kaszëbsczégò jãzëka, a ùrodzył sã Sztefón Wëńta z Solidarnoscë. Òficjalnô kaszëbskô pòzwa wsë w fòrmie „Lëbùń” òsta wprowadzónô 9 łżëkwiata 2019. IPN szkòła Lëbùń w stołpsczim krézu
Pańsczé Przemienienié - to je swiãto, chtërno wëpôdô 6 zélnika w katolëcczim kòscele.
Górné Reduńsczé Jezoro (pòl. "Jezioro Raduńskie Górne") - to je jezoro ò wiéchrzëznie 3,88 km² w kartësczim krézu, w òbéńdze Kaszëbsczégò Pòjezerzô. Wierã òd 1868 roku Kaszëbskô Bróma òddzeliwô gò òd Dólnégò Reduńsczégò Jezora.
Rëbë – to je zwëkòwô pòzwa zëmnokrëwianëch zwierzãtów z pòdtipù krzélôczi, chtërne żëją w wòdze a òddichają czéwama i rëchają sã przë pomòcë płatwów. Na se rëbë mają bòczną liniã. Wiele rib mô kséń. To bëła gromada zëmnokrëwianëch zwierzãtów z pòdtipu krzélôczi ("Vertebrata").
Pòmòrsczé wòjewództwò (pòl. "Województwo pomorskie") - to je jedna z 16 jednostków sprôwnégòégò pòdzélënia Pòlsczi Repùbliczi. Pòłożoné je w północnym dzélu państwa, nad Bôłtã. Stolëcznym gardã e Gduńsk. Historjô. Wòjewództwò pòmòrsczé òstało ùsôdzoné w 1999 z wòjewództw pòprzedniégò sprôwnégò pòdzelenia: gduńsczégò stôlpsczégò jelbliąsczégò bëdgòsczégò Przez protesty Bëdgòszczë nié ùsôdzono wiôldżégò regionù z Bëdgòszczą, Torniã, Włocławczim i Grëdządzã. Wiéchrzëzna: 18 293 km² Lëdztwò: 2 192 000 Marszałkòwsczi Ùrząd Pòmòrsczégò Wòjewództwa (pl) Kaszëbi
Harmonia axyridis – to je bączk z rodzëznë gòdzynkòwatëch. Ta gòdzynka żëła w Azëji, ale òd 2008 rokù òna je np. w Gduńskù. Na Kaszëbach mòże bëc z nią jiwer bò nasze gòdzynczi ni mògą z nią wëprzińc.
Jupiter (symbòl: ) je piątą pòsobicą (rechùjącë òd Słuńca) planetą w Słuńcowim Ùstawie.
Dwiżnik w Gduńskù (pòl. "Brama Żuraw w Gdańsku") – to je pòrtowi dwigôcz z dôwnëch lat i òbronno bùdowla, a pòd nim je bróma na Szeroką Sztrasã. Òn béł zbudowóny w XV wiekù. W II swiatowi wòjnie - w 1945 ròku - òn béł spôlony; òdbùdowóny w latach 1957 - 1959.
Óó Ó, ó – lëtra rozszerzonégò łacyńsczégò alfabétu, ùżiwónô w rédżi jãzëków: kaszëbsczim, pòlsczim, czesczim, słowacczim, òbù łużicczich, madżarsczim, farersczim, jislandczim. Jakno warijant lëtrë „o” ùżiwónô je téż w jirlandczim, katalońsczim, oksytańsczim, pòrtugalsczim, szpańsczim i wietnamsczim jãzëkù. W kaszëbsczim alfabéce je 23. lëtrą. Òdpòwiôdô ji wëmòwa [o] abò [u].
Cynkòwò bielëna - (ZnO) to je chemiczny związk cynkù. Ją brëkùją m. jin. dentisce.
Mòskwa 14 mln London 13,9 mln Pariz 11,9 mln Piotrogard 5,0 mln Berlëno 3,4 mln Atenë 3,3 mln Madrit 3,1 mln Rzim 2,8 mln Kijów 2,6 mln Bùkareszt 2,0 mln Bùdapest 2,0 mln Barcelona 1,7 mln Warszawa 1,7 mln Hambùrg 1,6 mln Charków 1,6 mln Mińsk 1,6 mln Samara 1,6 mln Widen 1,5 mln Belgard 1,5 mln Milano 1,4 mln Niżni Nowogard 1,4 mln Kòpenhaga 1,3 mln Lyon 1,3 mln Zofijô 1,2 mln Praga 1,2 mln Mnichòwò 1,2 mln Neapol 1,2 mln Zagrzeb 1,2 mln Dniepropietrowsk 1,2 mln Donieck 1,1 mln Òdessa 1,1 mln Dublin 1,1 mln Marsyla 1,1 Turin 1,0 mln Brusel 1,0 mln Birmingham 1,0 mln Kôln 0,9 mln Riga 0,9 mln Łódz 0,9 mln Curich 0,8 mln Lizbón 0,8 mln Walencëjô 0,8 mln Krakòwò 0,7 mln Palermo 0,7 mln Leeds 0,7 mln Genf 0,7 mln Amsterdam 0,7 mln Glasgow 0,7 mln Kiszëniów 0,7 mln Sewilla 0,7 mln Sztokhòlm 0,7 mln
Bôrwik (pòl. "Barwik", miem. "Barwick") - to je kaszëbską wsą w pòmòrsczim wòjewództwie, w kartësczim krézu, w gminie Przedkòwò. 
Òlga Bòznańskô ("Olga Boznańska") - (ùr. 1865 rokù w Krakòwie - ùm. 1940 rokù w Parizu), a malowa òbrôzë. W ji doróbkù są np. pòrtretë.
Paweł Rhode (ùr. 1871 w Wejrowie - 1945), kaszëbsczi biskùp w Zjednónëch Krajach Americzi. Òd 1908 rokù béł biskùpã sufraganã archidiecezji w Chicagò. Òd rokù 1915 béł biskùpã w Green Bay gdze téż umôrł 3 strëmiannika 1945 rokù.
Zwëczajny kawón ("Citrullus lanatus") – to je ôrt roscënë z rodzëznë baniowatëch ("Cucurbitaceae"). Na Kaszëbach gò mòże kùpic do jedzeniô.
Bòtaniczny Ògród w Gòlëbiu - to je priwatny bòtaniczny ògród w Gòlëbiu z lat 1971-1983. Jegò wiéchrzëzna je 2,12 ha, a w kòlekcji mòże òbezdrzec np. òkrãgłolëstny rosnik, òstropùs, wilczą jagòdã, wòdny kòblunk, a nawetka ceder, ale to drzéwkò lëchò sobie radzy z mrozama na Kaszëbach. "Prywatny Ogród Botaniczny" "Powiat kartuski"
Piołën abò psô ruta ("Artemisia absinthium" L.) - to je roscëna z rodzëznë astrowatëch ("Asteraceae" Dum.). Òn rosce m. jin. na Kaszëbach ë tu robią z niegò arbatã do picô dlô tegò, kòmù òstónie na żôłądkù. Lëteratura. Jan Trepczik: Słownik polsko-kaszubski, Gdańsk 1994, tom II, s. 23.
Cartusia Kartuzë ("Cartusia Kartuzy") - to je klub balôrzów z Kartuz. Òni kòpią balã w III bôłtowi zdrëszënie.
Kaszëbsczi kùch marchewny - to je kùch ùpiekłi z casta z czëstą sódą. Mòże gò zrobic tak: kòrzenie marchwi (0,5 kg) ùriwòwac na riwce. Przë tim do mączi 3 sklònczi (kòl 0,5 kg) wząc cëczer - 1 sklónka i dodac òléj - 1 sklónka, a tej wbic trzë jaja. Na kùńc dodac sódã – 1 łëżeczka, kąsk solë i cynamón - 1 łëżeczka, a razem dobrze wëmiészac. Tak zrobioné casto włożëc na blachã i wsadzëc na szterdzescë minut do piekarnika (170°C) i piec. "Kaszubski kuch marchewny" "Kaszubski kuch marchewny"
Kùkówka ("Cuculus canorus") — to je strzédny wanożny ptôch z rodzëznë kukówkòwatëch. Òb lato je na Kaszëbach czëc jak òn kucze. Kùkówka nie bùdëje gniôzda, nie wësadiwô jajów i nie wëchòwiwô swòjich młodëch. Òna jaje zniese do gniôzda tëch ôrtów ptôchów, w jaczich sã sama wëchòwa, colemało do gniôzda môłëch ptôchów, chtërne spiéwają np. czerwònuszków abò sëwich plëszków. Pisklã kùkówczi wërzucô z gniôzda jaja i pisklãta gòspòdarzów, a gò fùdrëją "przëbróny starszi". Kaszëbi gôdają, że czedës òna bëła białką.
Lãbòrskò-bëtowskô Zemia historicznô krôjna w òkòlém Lãbòrga i Bëtowa. To béł kaszëbsczi dzél Zôchódnégò Pòmòrzô, chtëren zwëskôł w miemiecczi lëteraturze miono mòdrégò krajikù, ùskarnienia swiata kùlturë i nôtërnégò wiodra jegò mieszkeńców. W latach 1637 - 1657 tu bëło pòlsczé przédnictwò. Tã Zemiã dodelë do Królewsczich Prës, a w drobnotach do pòmòrsczégò wòjewództwa. Czedës pò słëpsczi szkòle w prësczi armii zjawiło sã wiele òficérów, nawet generałów mającëch nôzwëska znónëch do dzys w Pòlsce kaszëbsczich rodów, pòchôdającëch przédno z ti zemi abò z Gôchów. Marian Biskup, Andrzej Tomczak:Mapy województwa pomorskiego w drugiej połowie XVI w. : rozmieszczenie własności ziemskiej, sieć parafialna, Toruń ; Warszawa : Państwowe Wydaw. Naukowe, 1955, str. , s. 170. Reinhold Cramer: "Geschichte der Lande Lauenburg und Bütow". E. J. Dalkowski, Königsberg 1858. Band 1: "Die Geschichte." Band 2: "Urkunden. " Zdrzë téż. Bernardus Scultetus
Lëniô (pl. "Linia") – òd 1975 rokù je sëdzbą wëszëznów gminë ë tu w ùrzãdze kaszëbsczi jãzëk to je pòmòcny jãzëk. Lëniô je nôwikszą wsą w pôłniowim dzélu wejrowsczégò krézu. Historiô. Pierszé wiadło ò Lëni pòchôdô z 1342 rokù. Òb czas 1. Pòlsczi Repùbliczi bëła to królewizna, jakô słëcha do starostwa w Mirochòwie. Do Lëni słëchało téż jezoro Kłączno, w jaczim bëłë łowioné rëbë na mirochòwsczi dwór. Rozwij wsë nastąpił w 19. stalatim, pò parcelacje starostowëch gruńtów ë w kùńcu negò stalatégò Lëniô mia ju 59 gbùrstwów. Wôżnym pòdskacënkã dlô dalszégò rozwiju bëła bùdacjô banowi lënie z Kartuz do Lãbòrga. W 1919 rokù zarzesził sã kòmitet bùdowë, a w 1923 rokù erigòwónô òstała tu parafiô. W midzëwòjnowim cządze wies słëcha do kartësczégò krézu. W gromicznikù 1945 rokù bez Lëniô przeszła kòlumna sôdzowników kòncentracjowégò lagru Stutthof (tzw. Marsz Smiercë). Na wdôr zabitëch je pòstawiony kòl kòscoła kamianny òbelisk. Pò 2. swiatowi wòjnie nastąpił dalszi rozwij wsë. Terôczas mieszkô w ni wicy jak 1700 sztëk lëdzy. Czekawinczi. Wôrt òbaczëc "parafialny kòscół" z 1923 rokù przebùdowóny w 70. latach 20. stalatégò. Bënë zaòstałë sã czekawé pòlichromie i mòzajczi z pòwòjnowëch lat. Dłudżi czas béł tuwò probòszczã ks. Bazyl Òlãcczi, jaczégò mieszkeńcowie ùtczëlë pòmnikã pòstawionym w ceńtrum wsë. W Lëni rok w rok je òrganizowóny Wòjewódzczi Kònkùrs Kaszëbsczégò Wësziwkù, a dzecë i młodzëzna w szkòle chòdzą na lekcje kaszëbsczégò jãzëka. Kòl Ùrzãdu Gminë w Lëni stoji szlachòta Rétnika - Dëcha ze szlachù "Pòczuj Kaszëbsczégò Dëcha" w gminie Lëniô. 
Kaczô - to je wòdny rów dłużawë 14,8 km. Òn wpłiwô do Gduńsczi Roztoczi.
Zëma - je jednym z sztërzech cządów rokù w rodze, w letny klimie. Òb zëmã je nôniższô ceplëzna lëftu w całim rokù i dosc wiele òpadu, czãsto zmiarzłégò, a wikszi dzél swiata roscënów i zwiérzãtów je ùspionô. Zwiksza astronomicznô zëma zaczinô sã 22 gòdnika, a kùńczi 21 strumiannika. Na pôłniu wszëtczi òpisóné dnie i rzôdzëznë są przesunãti ò pół rokù. sónczi Lepienié snieżélca Kùling Pùrdżi snowbording bobsleje Lës Szari wilk Sarna Dzëk
Marión Miotk (pòl. "Marian Miotk") (ùr. 1957 rokù) - ksądz, dzéjôrz kaszëbsczi. Òn béł w Rzimie i w kaszëbsczim jãzëkù òdprawiô dzél Mszë sw. w kòscele katolëcczim. Òn je wëprzédniony przëznôwóną przez Karno Sztudérów Pòmòraniô Medaliã Stolema (1990) za kôzania pò kaszëbskù. Séw Bòżégò Słowa : na niwie kaszëbsczich serc, Instytut Kaszubski Gdańsk 2008. "Recepcja kaszubskich przekładów Biblii", Muzeum Piśmiennictwa i Muzyki Kaszubsko-Pomorskiej, 2018. Marian Miotk VIAF Worldcat "Marian Miotk"
Ńń Ń, ń – lëtra rozszerzonégò łacyńsczégò alfabétu, ùżiwónô w czile jãzëkach: kaszëbsczim, pòlsczim, dólnołużicczim i wilamòwsczim. Je téż lëtrą ùżiwóną w łacyńsczim abécadle biôłorusczégò jãzëka (òdpòwiôdô sparłãczeniémù „нь”). Letra „ń” òznôczô miãtczi zwãk „n” [ɲ]. W słowacczim i czesczim jãzëkù ji òdpòwiednikã je lëtra ň, w szpańsczim i pòrtugalsczim zôs lëtra ñ. W kaszëbsczim alfabéce je dwadzestą lëtrą.