id
stringlengths 1
6
| url
stringlengths 32
143
| title
stringlengths 1
79
| text
stringlengths 7
183k
|
|---|---|---|---|
3509 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Tamerlan | Tamerlan | Tamerlan (ok Timur; * 1336; † 1406) weer en Mongolenherrscher.
Sien Kriegen maak he vun sien Hööftstadt Samarkand ut. Dat ward seggt, dat he mit Dschingis Khan verwandt weer. Üm un bi 1460 grünn he dat Tweet Mongolenriek, as en islaamschen Staat. Dat Rebeet vun Tamerlan weer lütter as dat Rebeet vun Dschingis Khan. Dat Tweet Mongolenriek hett 1402 de Slacht vun Angora gegen de Osmanen wunnen. Tamerlan kreeg ok den Iran ünner un nehm Rebeden vun’t hüütige Russland in. Tamerlan maak ok Krieg in Indien.
Historie
Middelöller
Mann
Boren in dat 14. Johrhunnert
Storven in dat 15. Johrhunnert |
3510 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Dialektgrupp | Dialektgrupp | Dialektgrupp is dat Woort för ene Reeg Dialekten, de nich as ene Spraak gellen laten warrn. To't Bispeel is dat Alemannsche ene Dialektgrupp, de in de Dialekten Hochalemannisch, Elsässerditsch, Niederalemannisch un Schwäbsch indeelt ward. Ene anner hoochdüütsche Dialektgrupp is dat Baiersche mit de Dialekten Mittelbairisch, Nordbairisch un Südbairisch. Dat Plattdüütsche ward in de Dialektgruppen Neddersassisch un Ostnederdüütsch indeelt. Dat gifft ok Spraken, de kene Dialektgruppen hebben. Ene Dialektgrupp vun't Nederlannsche is dat Niederrheinische, wat de Dialekten Südgeldersch un Limborgsch hett, de ok in Düütschland snackt warrn.
Spraak |
3511 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Swart%20Dood | Swart Dood | De Swart Dood weer ene Pandemie in Europa vun 1347 bet 1354. De Krankheit, de de Epidemie utlööst hett, weer wohrschienlich de Pest. Vun’n Swarten Dood is de derde Deel (also rund 25 Millionen Minschen) in Europa doodbleven.
Epidemie
Europa |
3514 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Pol%20Pot | Pol Pot | Pol Pot (Saloth Sar; * wohrschienlich de 19. Mai 1928 in de Provinz Kompong Thom, Kambodscha; † 15. April 1998 in Anlong Veng) weer bet 1997 de Anföhrer vun de Roden Khmer. Pol Pot gung to de Viet Minh, wat ene kommunistisch Rebellengrupp weer. Wiels dat vör allem ene in Vietnam aktive Grupp weer, woor he 1963 de Anföhrer vun de Roden Khmer in sien Heimatland Kambodscha, de en kommunistisch Grupp mit Elementen vun den Maoismus weer. Vun 1976 an weer he Ministerpräsident, ok wenn he ok dorvör de Macht harr. In de Tied vun sien Regeren weren no verscheden Taxeren üm un bi 1,5 Millionen Minschen ümbrocht. Wiels he anti-sowjetisch weer, togen hem de USA un de Volksrepubliek China gegen de Regeren vun Kambodscha vun de Tied vör.
Schriften
Die großartigen Siege der kampucheanischen Revolution unter der richtigen und klaren Führung der Kommunistischen Partei Kampucheas (27. September 1977)
Laßt uns weiterhin entschlossen das Banner des Sieges der ruhmreichen Kommunistischen Partei Kampucheas hochhalten, um das Demokratische Kampuchea zu verteidigen, die sozialistische Revolution fortzuführen und den Sozialismus aufzubauen (27. September 1978)
Erklärung vom 5. Januar 1979. (in: Kommunismus und Klassenkampf. Theoretisches Organ des Kommunistischen Bundes Westdeutschland [KBW] Dokumentation, 22. Januar 1979)
Literatur
Paul R. Bartrop, Steven Leonard Jacobs: Modern Genocide: The Definitive Resource and Document Collection, ABC-CLIO, 2014, ISBN 978-1-61069-364-6, S. 439–631.
David P. Chandler: Brother Number One: A Political Biography of Pol Pot (Revised Edition). Westview, 1999 Boulder (CO). Silkworm Books, Chiang Mai (Thailand) 2000, ISBN 974-7551-18-7.
Ben Kiernan: How Pol Pot came to power. A history of Cambodian communism, 1930–1975 (2nd Edition). Yale University Press, New Haven CT u. a. 2004, ISBN 0-300-10262-3.
Ben Kiernan: The Pol Pot Regime. Race, Power and Genocide in Cambodia under the Khmer Rouge, 1975–79. (2nd Edition). Yale University Press, New Haven (CT) 2002. Silkworm Books, Chiang Mai (Thailand) 2005, ISBN 974-9575-71-7.
Sacha Sher: Le Kampuchéa des « Khmers rouges ». Essai de compréhension d’une tentative de révolution. L’Harmattan, Paris u. a. 2004, ISBN 2-7475-6191-7.
Philip Short: Pol Pot: The history of a nightmare. Paperback edition. Murray, London 2005, ISBN 0-7195-6569-3.
Weblinks
Elizabeth Baker: Pol Pot remembered auf BBC News (engelsch)
Pol-Pot-Volkstribunal 1997
Mann
Börger von Kambodscha
Boren 1928
Storven 1998
Politiker (Kambodscha) |
3517 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Olwestf%C3%A4%C3%A4lsch | Olwestfäälsch | Olwestfäälsch weer en Neddersassisch Dialekt, de in Westfalen un Wupperdaal, in Essen, Mölm un ok Twente un anner Rebeden vun'n Nedderlannen vör unse Tiet snackt worr. Dat Olwestfäälsche worr vun't 1. Johrhunnert bet in't 12. Johrhunnert oder 13. Johrhunnert snackt.
Plattdüütsch
Spraak |
3518 | https://nds.wikipedia.org/wiki/D%C3%BC%C3%BCtsch-Franz%C3%B6%C3%B6sch%20Krieg | Düütsch-Franzöösch Krieg | De Düütsch-Franzöösch Krieg weer en Krieg vun 1870 bet 1871 twüschen Frankriek un de Mehrheit vun de düütschen Staaten.
De Krieg weer 1870 vun Frankriek ünner Kaiser Napoleon III. an Preußen wegens Otto von Bismarck sien Emser Depesche verklort. De 1. September weer de Slacht vun Sedan in’n Bezirk Ardennes. In disse Slacht worr de franzöösche Armee vun MacMahon slahn. De 4. September is Frankriek ene Republik wurrn. Januar 1871 weer de Kapitulatschoon vun Frankriek. In Versailles wurr Januar 1871 Willem I. to’n Kaiser vun’t Düütsche Riek maakt. Elsass-Lothringen weer vun wegen dissen Krieg en Rieksland vun Düütsche Kaiserriek. Frankriek müss wegens den Freed vun Frankfort an’n Main 5 Milliarden franzöösche Franken betahlen.
Wiels disse Krieg warr dat Tweet Riek, denn ok Düütschet Riek nöömt, grünnt. De Mann, de de Verenigung vun Düütschland (düütsche Staaten) mek, weer Otto von Bismarck, de Ministerpräsident vun Preußen un denn ok vun niewe Düütsche Kaiserriek (lüttdüütsches Riek). In den Düütsch-Franzööschen Krieg weern de Noorddütsche Bund, Baden, Bayern un Württemberg op de ene Siet un Frankriek op de anner Siet.
Krieg
Düütschland
Frankriek
Historie |
3519 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Nordhausen | Nordhausen | Nordhausen is ene Stadt in’n Nörden vun Döringen un Kreisstadt von’n Landkreis Nordhausen. De Stadt weer inst ene Rieksstadt vun’t Röömsche Riek vun de düütsche Natschoon. Nordhausen is bi’n Hoort. Nordhausen is ene vun de Partnerstäder vun de tweetgröttste westfäälsche Stadt Baukem. Nordhausen is ene kunsthistorisch relevante Stadt, to’t Bispeel dat Raathuus ut de Renaissance un Karken, so as de Hallenkark St. Blasius un de Kark to’n Hilgen Krüüz. De Kark to’n Hilgen Krüüz warr 1220 vun Kaiser Friedrich Barbarossa de Kark vun en Chorherrenstift maakt. Nordhausen, inst in de Hanse hett mier denn 40.000 Inwahners. Nordhausen is ene ehemaalsche Bargbustadt. 1715 bet 1820 weer in Nordhausen dat Rieksschultenamt.
Weblenken
Websteed vun de Stadt (hoochdüütsch)
Websteed vun dat Stadtmagazin (hoochdüütsch)
Histoorsche Koort vun Döringen (hoochdüütsch)
Oort
Landkreis Nordhausen |
3522 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Pund%20Sterling | Pund Sterling | Pund Sterling (pound sterling) is dat Müntteken vun Grootbritannien un Noordirland. En egen Müntteken, dat Pund heet, gifft dat in Zypern, Ägypten, Syrien un Libanon, Gibraltar, Guernsey, Jersey, Saint Helena, de Falkland Islands un de Isle of Man. Dat italieensche Woort för Punt is lira; dat Müntteken vun de Törkie un dat Müntteken vun Malta heet Lira. Dat Pund Sterling is dat tweetwichtigste Müntteken in Europa. Dat kann sien dat dat Vereenigde Königriek in enige Johr de Euro as Müntteken hett. Dat Pund Sterling ward dor de Bank of England kontrolleerd. Dat Pund Sterling kann ok mit GBP, L un £ tekent warrn.
Weblenken
Pund Sterling (Noten) (hoochdüütsch un engelsch)
Müntteken |
3523 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Schriewer | Schriewer | Schriewer betekent
Schriever, en Persoon, de Böker schrifft.
Schriewer is de Familiennaam von
Franz Schriewer (1893–1966), düütschen Bibliothekar,
Klaus Schriewer (* 1961), düütschen Soziaalanthropoloog,
Ulrich Schriewer (* 1949), düütschen Künstler. |
3524 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Russ%E2%80%99sche%20B%C3%B6rgerkrieg | Russ’sche Börgerkrieg | De Russ'sche Börgerkrieg weer en Krieg in Russland vun 1918 bet 1920, de noh de Oktoberrevolutschoon 1917 begunn. Op de ene Siet weer de Rode Armee vun bolschewistisch Kommunisten ünner Wladimir Iljitsch Lenin un de Witte Armee, menschewistisch Kommunisten, Demokraten un anner op de annere Siet.
1918 worrn Estland, Lettland, Polen, Armenien, Aserbaidschan, Georgien un de Ukraine egene Staten, noh Litauen, wat al 1917 unafhängig worr. 1922 worr wegens de Russ'sche Börgerkrieg de Sowjetunion grünnt. Ok de britische Armee weer bi de Russ'sche Börgerkrieg dorbi.
Krieg
Russland |
3526 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Amerikaansche%20B%C3%B6rgerkrieg | Amerikaansche Börgerkrieg | De Amerikaansche Börgerkrieg (ok as Sezessionskrieg betekend) weer en Krieg in Noordamerika vun 1861 bet 1865. De Krieg weer mokt, wiels de Slaveree vun de Verenigde Staaten verbaden worr. Op de ene Siet weern de Vereingde Staten ünner den Präsident Abraham Lincoln un op de anner de Konfödereerten Staaten vun Amerika, wo ok de meeste Süüdstaaten weern, ünner den Präsident Jefferson Davis vun de noordamerikaansche Demokraatsche Partei.
Abraham Lincoln weer de eerste Präsident vun de Vereenigde Staaten, de to de noordamerikaansche Republikaansche Partei höörde. De Minschen in’n Nörden vun de Verenigde Staaten för de Südstaaten weern, warrn in’t Ingelsche copperheads un de Lüüd in de Süüdstaaten, de för de Nördstaaten weern, worrn in’t Ingelsche carpetbaggers nöömt. Vele Katholiken un Baptisten weer för den Süden, obschoonst de Präsident Davis Anglikaner weer. Dat Resultat vun’n Krieg, de bet 1865 weer, weer dat End vun de legale Slaveree. De Verenigde Staaten worrn ok wedderverenigt.
Krieg
Börgerkrieg
USA |
3527 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Gri%C3%A4wenstein | Griäwenstein | Griäwenstein is en Deel vun de Kreisstadt Meskede vun’n Hochsuerlandkreis in’t Suerland in Noordrhien-Westfalen. Der Oort harr in dat Johr 2008 insgesamt 987 Inwahner.
Historie
1324 wurr Griäwenstein eerstmals oorkundlich erwähnt un harr do wohrschienlich all een städtisch Sülvstverwalten. 1824 warr in Griäwenstein de grote Bruwerie Veltins gründ’t, de ok vandage hie is. In Griäwenstein weer ok de kathoolsche Theolog un Dichter Peter Soemer. Griäwenstein weer inst in de Hanse.
Bi Griäwenstein liggt de Silberg.
Oort
Noordrhien-Westfalen |
3529 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Oktoberrevolutschoon | Oktoberrevolutschoon | De Oktoberrevolutschoon weer de wichtigste Revolution vun'n Kommunismus. De Oktoberrevolutschoon weer 1917 in Russland, wat to de Tied vun'n Sankt Petersborger Arbeiderroot un en Kriegskabinett
regeert worr. De Mann #1 bi de Revolutschoon vun de Bolschewisten weer Wladimir Iljitsch Lenin. Kört noh de Oktoberrevolutschoon worrn de Grootgrunnbesitter vun ehrn Grund entegent, de Root vun de Volkskommisare mokt un Wahlen mokt, wo Lenin siene Partei 25 % kreeg, wat kene Legitimatschoon in'n demokratischen Sinne is. De Fölgen vun de Oktoberrevolutschoon weern, dat de Sowjetunion gründ't worr un vele Millionen Minschen ümbrocht worrn.
Historie
Russland |
3531 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Koolt%20Krieg | Koolt Krieg | De Kole Krieg weer en Konflikt vun de USA un anner Länner, vele
kapitalistische un de Sowjetunion un anner Länner, vele kommunistische. De Kole Krieg wörr ok Ost-West-Konflikt nöömt. Wichtige Positschonen in dissen Krieg harrn de amerikaansche Geheemdeenst CIA un de sowjetsche Geheemdeenst KGB. En wichtige Grenz twüschen de twee Sieden in'n Kolen Krieg weer de twüschen de twee Staten in Düütschland, de kapitalistische BRD un de kommunistische DDR. En beröhmt Präsident vun de USA to disse Tied weer John F. Kennedy. 1962, in de Tied wo Kennedy Präsident weer, wörrn amerikaansche Soldaten na de Swienbucht op Kuba bröcht. Dat weer een vun de Hööchpunkten vun'n Kolen Krieg. De Kole Krieg harr ok den Effekt, dat rechte Parteien in Länner anne Grenz twüschen Kapitalismus un Kommunismus, to'n Bispeel Italien, Grekenland, de Törkie un Peru
Hülp ut Amerika kregen. In vele kapitalistische Länner, to'n Bispeel Düütschland, Italien un Frankriek kregen kommunistische Parteien Hülp ut Moskau.
Kritik vun'n Begreep Koolt Krieg
Dat warrt seggt, dat dat Woort Koolt Krieg nich richtig is. To'n Bispeel glöven Lüüd, dat dat
Anti-USA-Propaganda is. En anner Kritikpunkt is, dat dat in'n Rahmen vun'n Ost-West-Konflikt ok Kriegen geev, to'n Bispeel den Koreakrieg un den Vietnamkrieg.
Historie
Russland |
3533 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Gangnihessou | Gangnihessou | Gangnihessou is de eerste vun de traditschonellen „twölf Königen vun Dahomey.“ Dahomey weer en afrikaansch Königriek in den Benin vun hüüt.
Herkomst
No de Geschichten keem Gangnihessou ut en Dynastie, de in dat 16. Johrhunnert vun Tado an den Moro-Stroom in Togo no Allada keem un de Königen vun Ardra werrn.
König
Gangnihessou is woll bet 1620 König ween. Siene Symbolen weern de heken Gangnihessou-Vagel, en Trummel un en Worpspeet. De Historikers sünd sik aver nich seker, of he al as König gellen laten weren kann oder blots as en lokalen Föhrer ansehn warrn mutt. He schall vun sien Broder Dakodonu afsett worrn ween, de vun de Historikers ganz seker as König ansehn warrt.
Benin
Historie
Mann
Storven in dat 17. Johrhunnert |
3535 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Nordenham | Nordenham | Nordenham is ene sülvstännige Stadt in'n Landkreis Wersermasch (Neddersassen), hett Stadtrechten siet 1908. Mit ehre 28.000 Inwahners höört de Stadt tosamen mit de ingemeenten Naberdörpen Blexen un Abbehusen to de Landschup Butjadingen. Twee Inseln (Langlütjen I un II) höört ok to'n Stadtrebeet.
Geschichte
De Anfänge von Nordenham liggt in dat Wurtendorp Atens, dat al 1312 upnöömt woor. Hier leev um de Midde van dat 19. Johrhunnert de Stadtgrünner Wilhelm Müller as Koopmann. He broch den Noordüütschen Lloyd darto, den Nordenhamer Butengroden an de Wersermünn to köpen un dar ene Pier för dat Verladen von Fettveeh na England to boen. So entstund as Vörlöper von den hüdigen Haven de lütte "Ossenpier". Kort darna woor de Straat un de Isenbahn bit an de Pier ran boot.
Na de Jahrhunnertwenn siedel sik denn en Grootbedrief na'n annern up ene Längde van 10 km langs den Stroom an. An'n Anfang van'n Eersten Weltkrieg tell Nordenham ungefähr 8.000 Inwahners. Nordenham weer denn ene Stadt in't Land Ollnborg. 1933 keem de Gemeende Blexen darto, un de Inwahnertahl steeg van 15.500 bit to'n Tweeten Weltkrieg up 20.000. De grote Tostroom keem na den Krieg mit de Verdrevenen ut'n Oosten.
Weertschup
Industrie un Haven bestimmt den Charakter van de Stadt, de sik ungefähr 10 km an de Wersermünn langs treckt. Nordenham is de bedüdenste Haven von dat fröhere Land Ollnborg un höört vandagen na den Umslag to reken to de gröttsten Seehavens van de Bundsrepublik Düütschland. De Jahresumslag liggt twüschen 6 un 7 Milljonen Tunnen. Umslaan weert Koorn, Köhlen un Kooks, Ööl un Benzin, Phosphate, Arz, Mineralien un Stückgoot.
As eerste Industriebedrief siedel sik 1899 dat Seekabelwark an. Darna kemen de Frerichs-Werft, de "Midgard" DSAG, de Metallwarke "Unterweser" un ene Superphosphatfabrik.
Enen ne'en Upswung geev dat, as 1935 up dat Gelänne van de fröhere Frerichs-Werft de bremsche "Weser-Flugzeugbaugesellschaft" as Reparaturbedrief för de Firmen Dornier Junkers, Arado un Heinkel inricht woor. De Upswung verwannel sik aver in enen Unnergang, wiel dat Wark en Rüstungsbedrief weer un 1945 slaten weern muss. En Deel van de dusend Fackarbeiders kreeg eerst wedder enen Job, as 1949 de Konzern Felten & Guilleaume enen Bedrief in de Hallen von "Weserflug "inrichten de. Eerst 1956 kunn de "Weser"-Flugzeugbau GmbH wedder siene Dore apen maken för de Montaasch van amerikaansche Heevschruvers. Vandagen arbeit dar 1800 Lüüd. Dat Wark is nu unner den Naam Airbus Deutschland bekannt un stellt de Rumpschalen för den Airbus her.
Politik
Börgermeester
Nordenham hett siet lange Tied so hoge SPD-Stimmenandelen as wenige annere düütsche Steder. Man bi de leste Wahl to'n Börgermeester in dat Johr 2003 hett Dr. Georg Raffetseder vun de CDU 59,47 % vun de Stimmen kregen. De Kannedaten Ulrich Münzburg vun de SPD un Frank-Rüdiger Halt (ohn Partei) hefft 36,91% un 3,6% afkregen. Raffetseder siene beiden Stellvertreders sünd Ulf Riegel un Angelika Zöllner, beide vun de SPD.
An'n 19. Juli 2007 hett dat Landgericht Ollnborg Dr. Georg Raffetseder to en Straaf vun 15 Maanden achter Trallen verordeelt. De Straaf is eerst mol för twee Johr utsett to Bewähren. He schall sik hebben smeren laten un ok versöcht hebben, anner Lüde ut to pressen. Dat Ordeel is noch nich in Kraft. Dr. Raffetseder hett dor bi den Bundsgerichtshoff Revischoon gegen inleggt. Al in'n April 2007 is de Börgermeester ut'n Amt nahmen wurrn. An'n 14. Oktober hett dat denn en Börgerentscheid geven un dor hefft se em mit 93,6 % vun de Stimmen (mitmaakt hefft 46 % vun de Wählers) afwählt. En neen Börgermeester schall an'n 27. Januar 2008 in en Wahl fastsett weern..
Borns
Weblenken
Websteed vun de Stadt Nordenham (hoochdüütsch)
Websteed vun de Touristikvereen Nordenham (hoochdüütsch)
Oort
Landkreis Wersermasch |
3539 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Franz%C3%B6%C3%B6sche%20Revolutschoon | Franzöösche Revolutschoon | De Franzöösche Revolutschoon weer de Revolutschoon in Frankriek in 't Johr 1789. Los güng dat mit de Versammeln vun de Generalstänn an'n 5. Mai in Versailles. An'n 14. Juli is de Bastille, en Gefängnis in Paris, störmt, innahmen un in Dutt maakt wurrn. En vun de bekanntesten Lüüd vun de Franzöösche Revolutschoon weer Robespierre, en vun de radikale Partei vun de Jakobiners. In de Franzöösche Revolutschoon sünd de Buern to fri'e Lüüd verklaart wurrn. De Tiet vun de Königen güng nu to Enne. 1793 sünd den König Ludwig XVI. un siene Fro Marie Antoinette mit de Guillotine de Köpp afneiht wurrn. Robespierre hett en gräsigen Terror utöövt, un nümms weer mehr seker un wüss, ob he nich ok unner dat Fallbiel keem. Man dat duur nich lang, denn hett Robespierre süms sien Kopp in den Wichelkorf leggen mösst.
De Franzöösche Revolutschoon hett Europa Krieg, aber ok Fortschritt un Frieheit bracht. Een anner wichtig Mann bi de Revolutschoon weer Georges Danton, een Afkaat un Redner, de tegen Robespierre den körteren trucken hett.
Weblinks
Thomas Carlyle: Die französische Revolution (PDF; 20,36 MB)
Frankriek
Historie |
3543 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Apollo-Programm | Apollo-Programm | Dat Apollo-Programm weer en Ruumfahrt-Programm vun de USA. 1968 warr in en Apollo-Ruumschipp de eerste Fahrt üm den Maand maakt. 1969 warr in en anner Apollo-Ruumschipp dat eerste Maal Minschen op den Maand bröcht. De eerste Minsch op den Maand weer Neil Armstrong.
Bemannte Ruumfohrtmissionen |
3544 | https://nds.wikipedia.org/wiki/V%C3%B6rden | Vörden | Vörden is ene ehemaalsche Stadt, de vundaag to de Stadt Marienmünster in Oostwestfalen höört. Vörden liggt twüschen Steinheim un Höxter. Vörden hett circa 1200 Inwahners. Vörden, de ehemaalsche Stadt Bredenborn, de in direkte Noberschop to Vörden liggt, un enige Dörper worrn an den 1. Januar 1970 to de Stadt Marienmünster vereent.
Oort
Noordrhien-Westfalen |
3545 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Elsfleth | Elsfleth | De Havenstadt Elsfleth liggt an de unnere Werser nördlich van de Huntemünn. Se hett 9200 Inwahners. De Partnerstadt vun Elsfleth is Marstal in Däänmark.
Historie
Elsfleth is een van de öllsten Öörd an de Unnerwerser. Al de Bremer Arzbischop Ansgar schall hier um 860 de eerste Kark grünnt hebben, To Tieden van de Stedinger weer Elsfleth de Middelpunkt van Noordstedingen un Versammlungsoort, wenn't um dat Slichten van Striet twüschen de Rüstringer Fresen un de Bremers gung
1350 keem Elsfleth unner de Herrschup van de Ollnborger Grafen.
1504 woor de St.-Nicolai-Kark boet,
1607 woor de eerste School in Elsfleth grünnt.
1624 enen groden Upswung nehm Elsfleth, as Graaf Anton Günther dat gegen dat Strüven van de Bremers fardig kreeg, dat hier de Wersertoll inricht woor un de Ollnborger Staatskass bit 1820 jedet Jahr bit to 120.000 Rieksdaler inbroch.
1809 an'n 7.August keem Hertog Friedrich Willem van Bruunswiek-Oels (de Swarte Hertog) na Elsfleth. He weer up de Flucht vör Napoleon un besteeg hier mit siene Lü em Schipp, dat em na England bringen schull. Up disse Begevenheit wiest vandagen noch dat Hertog-Oels- Denkmaal hen, dat up'n Raathuusplatz steiht.
1856 kreeg Elsfleth tosamen mit Braak un Varel de Stadtrechte.
Weertschop un Verkehr
De günstige Laag an de Münn van de Hunte in de Werser un de korte Weg bit na de Noordsee weern de Grund darför, dat Elsfleth veel mit de Schipperee un den Schippbo to doon harr. In’t 19. Johrhunnert weer Elsfleth mit Braak tosamen de wichtigste Haven in dat Ollnborger Land. 22 Reedereen weern hier ansässig, för 100 Scheep weer Elsfleth de Heimathaven un up 8 Werften woorn Segelscheep boot.
1832 woor de Navigationsschool grünnt, ut de laterhen de Seefohrtschool Elsfleth entstund, de vandagen as Fackberiek Seefahrt en Deel van de Fackhoochschool Ollnborg/Oostfreesland/Willemshaven is.
1873 woor na dreejährige Botiet de Isenbahnstreck Hude-Elsfleth-Braak fardig.
To glieker Tiet aver keem för de Weertschup in Elsfleth en Neddergang, wiel ümmer mehr Dampers boot woorn, un de Elsflether Werften sik nich to rechter Tiet van den Holtschippbo up den Isenschippbo umstellen de. Hento keem noch de Umstand, dat de Elsflether Haven bi de Werserkorrekschoon um 1890 van dat Hööftfahrwater aftrennt woor.
In de folgen Jahren versochen de Elsflethers den Schaden uttoglieken. Se grünnen ene Heringsfischeree-Sellschup, de veel Spood harr. 1958 woorn hier 65.000 Fatt Heren anlannt, aver liekers muss se een paar Jahr later den Bedrief instellen. Vandagen besteiht ümmer noch de Elsflether Werft AG, de Scheep bit 8000 Ladetunnen boot. En anner Industrieunnernehmen is de Omni-Pac, ene Fabrik, de Verpackungskraam herstellt, to’n Bispill Eierverpackungen.
Oort
Landkreis Wersermasch |
3549 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Ainu%20%28Spraak%29 | Ainu (Spraak) | Ainu (アイヌ イタㇰ, Aynu Itak; Japaansch アイヌ語) is en Spraak, de vun de Ainu op de japaansche Insel Hokkaido spraken warrt. Fröher wörr dat ok op de Kurilen, noorden Honshu un süden Sachalin verbreed.
Ofschoonst de Spraak spraaktypologisch no dat Japaansche slacht, warrt de Spraak tomehrt as isoleerte Spraak ansehn. Linguisten hebbt Verwandtschap mit verscheden Spraakfamilien in Asien annahmen, aver all disse Theorien sünd hypothetisch.
Sprekers
Dat gifft vundaag mehr Lüüd, de Ainu as Tweetspraak lehrt as Lüüd, de dat as Moderspraak lehrt hebbt. Vun de 150.000 ethnischen Ainu spreekt blots noch üm un bi 1000 eer ole Spraak. De Spreker sünd tomehrst al öller un de Spraak warrt ok in den Alldag nich mehr veel bruukt. Dat gifft aver en aktive Bewegen, de de Spraak revitaliseern will un de ok al dorto föhrt hett, dat de Sprekertahl tonahmen hett.
Phonologie
Dat gifft fief Vokalen:
i u
e o
a
Konsonanten:
p t k ʔ (Glottalstop warrt in de Transkriptschoon nich schreven)
s h
c (varieert twüschen [ʧ], [ʦ], [ʤ], [ʣ])
w y ([j])
m n
r
De Affolg /ti/ warrt as [ʧi] spraken, /s/ warrt vör /i/ un an dat Enn vun Sülven to [ʃ]. De Dialekten sünd aver bi de Utspraak verscheden; in de Dialekt vun Sachalin warrt de Sülvenennen /p, t, k, r/ in /h/ vereent.
De Bedüden vun Wöör in de Spraak hangt ok vun de Toonhööch af. Wöör mit Affixen warrt op den Stamm oder op de eerste Sülv in den Toon anhaven, wenn se sloten is oder en Diphthong hett. Bi anner Wöör is de Toonhööch op de twede Sülv haven.
Typologie un Grammatik
Ainu hett en Subjekt Objekt Verb-Woortstellen. Subjekt un Objekt sünd in de Regel dör Postpositschonen markeert.
Schriftsystem
Dat offizielle Schriftsystem is en afwannelt Sülvensystem vun dat japaansche Katakana. De Ainu bruukt aver ok en Alphabet, dat op dat Latiensche Alphabet opboot. De Zeitung Ainu Times bruukt bede Systemen.
Mündliche Överlevern
De Ainu hebbt en rieke mündliche Överlevern vun Heldensagen, de Yukar nömt warrt un vele grammatische un lexikalische Egenheiten bewohrt hebbt.
Weblinks
Ainu Wöörlist (Japaansch)
Ethnologue Indrag för Ainu (ingelsch)
Spraak
Japan |
3550 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Ainu | Ainu | Disse Artikel is över dat Volk Ainu, eer Spraak finnst du ünner Ainu (Spraak).
De Ainu (アイヌ Minsch; 蝦夷, Emishi, Ezo, oder Yezo in dat ole Japaansch) sünd en Volk, dat in noorden Japan op Hokkaido un noorden Honshu un in Russland op de Kurilen, op Sachalin un in de südenst Drüttel vun Kamschatka leevt. Dat gifft hüüt üm un bi 150.000 Ainu.
Volksgrupp
Japan
Russland |
3552 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Sowjetische%20Besetzung%20Afghanistans | Sowjetische Besetzung Afghanistans | De Sowjetische Besetzung Afghanistans weer dat innehmen un kontrolleern vun Afghanistan vun de Sowjetunion. Afghanistan warr 1979 vun Soldaten vun de Sowjetunion innehmen. Bet 1989 weern sowjetsche Soldaten in Afghanistan. In de Tied vun't sowjetsche Besetten geev dat ene afghansche schiitisch Widerstandsbewegung mit Seet in'n Iran. De sunnitisch Widerstandsbewegung vun Afghanen,
de Mudjahedin, harrn ehrn Seet in Peshawar in'n Pakistanisch Deel vun Afghanistan. Usamah bin Ladin weer in disse Tied in Afghanistan. De kommunistisch Herrscher vun Afghanistan, Najibullah, harr bet 1992 de Macht.
Historie |
3553 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Dietsch | Dietsch | Dietsch (ok Diets op Nederlannsch) is en Woort för de süüdlichen Dialekten vun de Middelnederlannsche Spraak.
Fläämsch, Limborgsch un Brabants weern de Dialekten vun't Dietsche. In uns Tied sünd de Dialekten, de dorvun afstammt, West-Vlaams, Oost-Vlaams, Südbrabantsch un't
Limborgsch.
Dat Woort Dietsch, Nederdiets, un Nederduits ward nich faken bruukt.
De ole Wies dat Woort Dietsch/Duits to bruuken, kann een ok bi de nedderlannsche Natschoonalhymne sehn:
"Wilhelmus van Nassauwe / Ben ik van Duitsen bloed"
Dietsch is ok en Woort för dat Middelnedderlannsche.
Dietsch is ok dat Woort för Düütsch bi't oostnedderdüütsche Plautdietsch vun de Mennoniten.
Kiek ok
Plautdietsch
Spraakvarietät
Nedderfranksch |
3554 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Zoroastrismus | Zoroastrismus | De Zoroastrismus is ene Religion mit 500 000 bet 2 Millionen Minschen, de doran glöövt.
De Zoroastrianismus is vun Zarathustra gründ't wurrn.
De Zoroastriers hebbt den Gott Ahura Mazda. Disse Religion glöövt, dat de Welt böös is un vun ene böse Macht mookt wurrn is. De Religionsgruppen Manichäers un Paulikianers In'n Nohe Osten sünd ünner Influss vun'n Zoroastrismus gründ't wurrn. Bi't Turkvolk vun de Uiguren in't Rebeet vun Tibet un Noberlannschapen weer de Manichäismus Staatsreligion. Ünner Influss vun'n Zoroastrismus stunnen ok de Bogomilen, ene Grupp mit christlichen Elementen ahn an de Eenheed vun Gott un Jesus Christus to glöven. De ehre Nahkamen sünd sunenrlich Bulgaren un de Muslims vun Bosnien-Herzegwonia sünd. Ene anner Grupp mit christlichen Elementen ünner den Influss vun'n Zoroastrismus weern de Katharer in Okzitanien un anner Delen vun Europa in't Medeloller. De meisten Anhängers hett düsse Religion hüdigendags woll in Indien. De Lüüd, vun de vele in Bombay leevt, heten Parsen. Se sünd Marathen, man snackt Gujarati.
Religionsgemeenschop
! |
3555 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Grieth | Grieth | Grieth an'n Rhien is en Deel vun de Stadt Kalkar in'n Kreis Kleve. Grieth is nich wiet vun de Nedderlannen. Grieth weer inst in de Hanse. Grieth weer inst in't Förstendoom Kleve. Grieth liggt nörden vun de Binnenstadt vun Kalkar.
Oort
Noordrhien-Westfalen |
3557 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Braak | Braak | Braak is de Kreisstadt van den Landkreis Wersermasch un ene Havenstadt an de Unnerwerser. Braak hett bi 16.100 Inwahners.
Geschichte
Um dat Jahr 1100 boen de Stedinger Kolonisten an’t linke Werseröver bit ungefähr na dat hüdige Golzwarden hendaal enen eersten Diek. Achter dissen Diek entstunnen de Buren- un Fischersiedlungen Hammelwarden un Harrien. Na Urkunnen ut dat Jahr 1139 beseet hier dat Bremer Klooster St. Paul dree grote Stücken Land.
In de Tiet twüschen 1164 un 1511 verännern Diekbröök un Överswemmen dat Gesicht van de Landschup. De gröttste Inbrook weer dat Lockfleth, dat de Werser mit den Jadebusen verbund. Dat Lockfleth woor na un na wedder indiekt, aver bold darna reet ene Stormfloot bi dat Dorp Harrien wedder ene Braak in. De Harrier Braak woor nich ganz wedder indiekt. An dat Butendeep woorn toeerst lütte un laterhen ok grote Hüüs boot. De Aunsiedlung kreeg den Naam „Braksiel“, un darut entwickel sik mit de Tiet de Hannelsplatz mit den Naam „Brake“. De plattdüütsche Form „Braak“ meent den van enen Diekbrook trüggblevenen Kolk.
1787 woorn in Harrierbraak Dückdalben sett un so kunnen hier de Scheep anleggen, de nich mehr ganz bit Bremen föhren kunnen, wiel de Werser totaal versandet weer. 1819 woor en apen Havenbecken anleggt. Dat weer de Anfang von den hüdigen Binnenhaven.
Mit de Scheep, de van hier ut up Gröönlandfahrten utlepen, dat se Walen un Robben fungen, un mit den Veehtransport na England woor Braak en van de bedüdensten Havens in dat Ollnborger Land.
Van 1851 bit 1859 verleten 31.000 Minschen as Utwannerers na Amerika van Braak ut up eenfach umboote Segelscheep ehre Heimat.
1848 weer Braak de Hööftstatschoon för de eerste düütsche Flott unner Admiraal Karl Rudolf Brommy. Sien Graff is vandagen noch to sehn up den Karkhoff in Hammelwarden.
1856 kreeg Braak, dat domaals 3300 Inwahners harr, de Stadtrechten II. Klass. 1859 bet 1861 woor de Binnenhaven un 1892/1893 direkt an'n Stroom de Pieranlaag boot. Darna kemen gau de Koornsilos un Umslagsinrichtungen.
Weertschup
Braak is to’n Eersten ene Havenstadt. De groden un modernen Havenanlagen, de Staatspier un de Pier van de Fettraffinerie bestimmt dat Bild van de Stadt. Mit enen Jahresumslag van 5 bis 6 Millionen Tunnen liggt Braak in sien Bedüden as Haven dicht achter Nordenham.
Vandagen kann de Braker Haven van Scheep bet 11,90 m Deepgang anlopen weern.
Besunnerheiten
Dat Wahrteken van Braak is de „Telegraaf“, en Geböde an'n Haven, dat Bestanddeel van de optische Telegrafenlien twüschen Bremen un Bremerhoben weer. Vandagen is in den „Telegraaf“ dat Braker Schippfahrtsmuseum unnerbrocht. Up seven Stockwarken sünd weertvulle Dokumenten ut de Schippfahrtsgeschichte utstellt. Darto höört socke Saken as Schippsporträäts, Schippsmodellen, Galionsfiguren, Buddelscheep, Seekarten, nautische Instrumenten un vele annere Tügen ut vergahne Tieden.
Söhns un Döchter vun de Stadt
Lutz Ackermann (* 1945), Rundfunk- un Feernsehmoderator
Oort
Landkreis Wersermasch |
3558 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Zarathustra | Zarathustra | Zarathustra (Ooltgreeksch Zoroaster) weer de Grünner vun ene Religion, den Zoroastrismus. De Zoroastrismus is ene Religion mit 500 000 bet 2 Millionen Minschen, de doron glöövt. De Zoroastrier hebbt den Gott Ahura Masda. Disse Religion glöövt dat de Welt böös is un vun ene böse Macht mookt wurrn is. De Religionsgruppen Manichäer un Paulikianer In'n Nohe Ossen worrn ünner Infloot vun'n Zoroastrismus gründ't. För den Philosophen Friedrich Nietzsche weer de Lehr vun Zarathustra belangriek.
Historie
Religion |
3560 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Karl%20Rudolf%20Brommy | Karl Rudolf Brommy | Karl Rudolf Brommy (* 10. September 1804 in Anger bi Leipzig, † 9. Januar 1860 in Bremen) weer de Admiraal van de eerste düütsche Flott. He nehm an den Freeheitskamp van de Greken gegen de Törken deel un stell de greeksche Marine up. 1848 woor he van dat Parlament in de Paulskark to Frankfort as Riekskommissar van de düütsche Flott beropen.
Unner sienen Befehl stund de eerste düütsche Flott mit de Flagg swart-root-gold. To disse Flott hören negen Kriegsdamperscheep, ene Segelfregatt un 27 Kanonenbööd. To'n gröttsten Deel legen de Scheep in Braak an de Unnerwerser. 1852 besloot man in Frankfurt al wedder dat Uplösen van de Flott, de noch in dat sülve Jahr up de Reed in Braak veraukschoneert woor. De vergrellte Brommy sturv 1860 un woor up den Karkhoff in Karkhammelwarden bi Braak begraven.
Weblinks
Brommy, Karl Rudolf
Brommy, Karl Rudolf
Brommy, Karl Rudolf
Boren 1804
Storven 1860 |
3561 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Brommy | Brommy | Brommy is de Familiennaam von
Karl Rudolf Brommy (1804–1860), düütschen Kunteradmiraal.
Brommy is ok de Naam von en Reeg Scheep
Admiral Brommy, düütsche Bark von 1851,
Admiral Brommy, düütsche Bark von 1860,
Brommy, Schipp von de Kriegsmarien von 1916,
Brommy (F 218), Fregatt un Schoolschipp von de Bundsmarien. |
3563 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Brake | Brake | En Brake (ok Braak, Brook oder Brack, man ok Wehle, Wehl un Kolk), is en lüttjen See oder Diek, de an de Stäe tostanne kamen is, wo de Diek braken is.
Tostannekamen
Wenn bi en Stormfloot de Diek braken is un dat Water mit Macht doröver hen strömen deit, denn spöhlt dat grode un deepe Löcker achtern Diek ut. De könnt bit to 15 m deep ween. Na de Floot sammelt sik dor Water in. Fröher is en Brake nich wedder mit Eer aanfüllt un tobuddelt wurrn, dat weer dormols to veel Arbeit. De Diek is denn wedder torechtmaakt wurrn, wenn dat güng, man an de Stäe, wo de Floot inbraken weer, weer denn en Brake to sehn.
Braken gifft dat allerwegens, wo dat Floten gifft, de den Diek in’n Dutt maakt. Also nich bloß an de See, man ok an grode un lüttje Strööm. In Bremen gifft dat alleen in dat Blockland an de Wumme en ganze Reeg vun Braken. In Hamborg finnt sik in Francop un Neefeld dree Braken, in Willemsborg (11 Braken) un in de Veer- un Marschlannen gifft dat welk. Dor heet se Bracks.
Literatur (hochdüütsch)
Günther Helm: Bracks - stille Zeugen dramatischer Ereignisse. In: Lichtwark-Heft Nr. 68. Verlag HB-Werbung, Hamborg-Bardörp, 2003. ISSN-Nr. 1862-3549.
Weblenken
Erklärung bei geschichte.schleswig-holstein.de
Das "Schwarze Brack" und der Deichbau
Bracks (as se dor nömt ward) in Veerlannen (Hamborg):
Carlsbrack
Borghorster Brack
Kiebitzbrack
Riepenburger Brack
Diek
Water
Stormfloot |
3565 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Sumer | Sumer | Sumer weer dat Land vun de Sumerer, wat dat eerste kundige Volk in Mesopotamien weer. De Tied vun de Sumerer weer vun’t 4. bet circa in’t 2. Jahrdusend vör Christi. Dat kann sien dat Sumer dat Sülve as dat Sinear ut de Bibel weer.
Nimrod weer noh de Bibel in Sumer. In Sumer warr ok dat Gilgamesch-Epos, en op Akkadsch schreven Wark vun de Mythologie is, schreven. De Sumerer harrn eene vun de eerste Schriften. Ur in Chaldäa weer ene oder de Hööftstadt vun Sumer. Dat weer de Stadt, wo Abraham weg weer. In Sumer warrn welke wichtige Saken, to’t Bispeel dat sexagesimale Tahlensystem erfunn. De Religion un de Kunst vun Sumer harr ok Infloot op de Kultur vun Babylon.
Weblinks
Eine kurze Geschichte der Sumerer (und Akkader)
Oort
Historie |
3566 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Bab | Bab | Bab (araabsch för dat Door, börgerlich Mirza Ali Muhammad; * 20. Oktober 1819 in Shiraz, Persien; † 9. Juli 1850 in Täbris, Persien) weer de Grünner vun'n Babismus, ene Religion, ut de de Bahaiismus worrn is. Bab weer de Söhn vun en persschen Koopmann.
Vör't Grünnen vun disse Religioon 1844 weer sine Religion de Islam.
1847 worr he noh Aserbaidschan verbannt.
De 23. Mai (Verklären vun Bab), de 9. Juli (Märtyrerdood vun Bab) un de 20. Oktober (dor worr de Bab boren) sünd Fierdaag in'n Bahaiismus.
Bahai
Iran
Historie
Mann
Boren 1819
Storven 1850 |
3567 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Twentsch | Twentsch | Dat Twentsche is en Subdialekt van't Nedderlandsch-neddersassische, wat en Neddersassisch Dialekt is. Dat Plattdüütsche is ene Regionalspraak in welke Provinzen van de Nedderlannen un de in Twente küert ward.
Dat Nedersassische is een van twee amtliche Regionalspraken in Nedderlaand; 't ward oaveral in Twente küert, skonwal dat in de Region enige verschillen gef, zowel in de Utsproak, als ok in 't Vokabular.
Dat Twentsche, in all siene Varianten, ward, folgens en Ünnersöök van Henk Bloemhoff, ut 2005 (Taaltelling Nedersaksisch), nog van mehr als 60 % van de inwahner küert.
Dat vrogere Van Deinse Institut, wat is opgahn in TwentseWelle in Eansche, sett sik mit de Regionalspraak, Kultur un anner Saken van Twente utenanner.
Spraakvarietät
Twentsch |
3569 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Konfuzius | Konfuzius | Konfuzius (Mandarin: Kung-tse; * 557 v. Chr.; † üm 479 v. Chr.) weer de Grünner vun’n Konfuzianismus, wat ene Philosophie is. Konfuzius leev in Qufu in de noordchineessche Region Shandong. Obschoonst de Konfuzianismus nich as ene Religion gellen laten ward, gifft dat en groten Tempel för em in Qufu. Ok in anner Öörd gifft dat konfuziaansche Tempels. Dat heet nich, dat dat ene Religion is, man dat kann sien, dat disse Tempels ok to Religionen höörn. Konfuzius harr ene konservativere Lehr as de tweetgröttste Philosoph in de Historie vun China, Lao-Tzi, wat wahrschienlich so weer, wiel Konfuzius ut’n Nörden vun China weer un Lao-Tzi ut’n Süden. Konfuzius weer för de chineessche Historie as keen anner Lehrmeester wichtig. He wurr in de
Volksrepubliek China ene Tied lang nich gellen laten.
Philosoph
Historie
Mann
China
Boren in dat 6. Johrhunnert v. Chr.
Storven in dat 5. Johrhunnert v. Chr. |
3570 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Bah%C3%A1%27u%27ll%C3%A1h | Bahá'u'lláh | Bahá'u'lláh (araabsch: Gott sien Herrlichkeit, börgerliche Naam: Mirza Husayn Ali; * 12. November 1817 in Teheran, Iran; † 29. Mai 1892 in Akko, Israel) weer de Grünner vun de Bahai-Religion.
Bahai
Börger von’n Iran
Historie
Mann
Boren 1817
Storven 1892 |
3571 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Friggenaul | Friggenaul | Friggenaul is en Deel vun de Kreisstadt Meskede vun’n Hoochsuerlandkreis in’t Suerland in Noordrhien-Westfalen. Dat gifft ene Anschlussstelle vun de Autobahn 46 vun Menden in Friggenaul. Friggenaul weer inst in de Hanse. Friggenaul liggt dicht bi Arensperg.
Oort
Noordrhien-Westfalen |
3572 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Konfuzianismus | Konfuzianismus | De Konfuzianismus is en Philosophie, de op de Traditschonen vun Konfuzius un sien Schölers torüch geiht.
Konfuzius leev in Qufu in de noordchinees’sche Region Shandong, woneem dat en groten Tempel för em geven deit. Konfuziaansche Tempels gifft dat ok in annere Öörd. Dorbi warrt de Konfuzianismus nich as Religion för sik ansehn, ofschoonst he eenige religiöse Elementen bargt. Konfuzius harr en konservativere Lehr as de tweetgröttste Philosoph in de Historie vun China, Lao-Tzi.
För China weer kuum en annere Lehr so bedüden as de Konfuzianismus. En Tiet lang weer de Lehr aver in de Volksrepubliek China nich acht. Ok för de Historie vun ünner annern Korea, Japan, Indonesien, Laos un Vietnam weer de Konfuzianismus wichtig.
Konfuzianismus
Philosophie
Religionsgemeenschop |
3573 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Schiwa | Schiwa | Schiwa (Shiva) is in'n Hinduismus mit Wischnu un Brahma een vun de Hööftgoden. De Deel vun'n Hinduismus, de Schiwa as Hööftgott hett, heet Schiwaismus. Sien Deer is Nandi un sien Steen Linga. Schiwa is en Kriegsgott. Welke Bargen sünd as siene hilge Bargen in de Mythologie.
Hinduismus
Gottheit |
3574 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Wischnu | Wischnu | Wischnu is in den Hinduismus mit Schiwa un Brahma een vun de Hööftgödder. De Deel vun den Hinduismus, de Wischnu as wichtigsten Gott hett, heet Wischnuismus. Wischnu gifft dat ok as Krishna un Rama. Sien Vagel is Garuda. Wischnu gifft dat ok as en Fisch.
Hinduismus
Gottheit |
3575 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Brahma | Brahma | Brahma is in den Hinduismus mit Schiwa un Wischnu een vun de Hööftgödder.
De Brahmanismus is de Deel vun den Hinduismus, wo he sünners wichtig is. Op Biller hett he veer Arms.
Brahman (Neutrum) (Sanskrit: „dat Göttliche“) is in de hinduistische Philosophie dat Göttliche, wat nich personell oder materiell defineert is.
Brahmanas sünd Verkloren, de nich to de Veden höörn, män ok in den Hinduismus nich ganz unwichtig sünd.
Brahmanen (Sanskrit: brahmana) sünd de Lüüd in de höchste Klass in den Hinduismus.
Gottheit
Hinduismus |
3578 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Taoismus | Taoismus | De Taoismus is en Philosophie un Religion ut China. De Taoismus warr vun Lao Zi gründ't. De Taoismus hett circa 50 Millionen Liddmaten, enige Chinesen in Taiwan un Singapur sünd Taoisten. Vele Taoisten sün in de Volksrepubliek China verfolgt wurrn. Dat wichtigste Prinzip vun'n Taoismus is dat Tao. wat een as Weg oder Natur verstahn kann. To't Tao höört ok dat Yin-Yang, wat ut de Kräften Yin un Yang besteiht. Dat Book De Kunst vun den Krieg vun Sun Tzi is een wichtig Wark vun'n Taoismus. Dat gifft ok wecke Sekten mit starken taoistischen Infloot, I-Kuan Tao in China un Cao Dai in Vietnam as Bispelen. Ok in Korea, Japan, Malaysia, Singapur un Indonesien harr de Taoismus groten Influss hett. De Taishan un anner Bargen sünd för den Taoismus hillge Bargen. De Taoismus hett ok starken Influss op de chineessche Volksreligion, to de ok wecke Taoisten höörn. De Taoismus weer inst de Staatsreligion vun China.
De Taoismus is liberaler un in'n Süden vun China so ok wichtiger denn in'n Nörden, wo de Konfuzianismus sünners wichtig is.
Religionsgemeenschop
Taoismus
Philosophie
China |
3579 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Demost | Demost | Demost (hoochdüütsch: Delmenhorst) is ene kreisfre'e Stadt in den ehemaalschen Regeerbezirk Werser-Eems (Neddersassen), liggt an de Grenz van Bremen un hett 74.361 Inwahners (Stand 31.12.2010). Demost is de gröttste Industriestadt twüschen Werser un Ems.
Geschichte
Demost liggt an'n Rand van de 20 bit 30 m hoge Geest in dat Siedland van de Delme. De Demoster Geest weer in vörgeschichtliche Tiet al tämlich dicht besiedelt. Dat betüügt de velen Funnen, de ut de Steentiet un de Bronzetiet stammt.
Vör 800 Jahren stund hier maal de Schlüterborg, de 1230 un 1234 van de Stedinger daalmaakt woor. De Ollnborger Grafen geven 1247 ehre Borg in Berne up un boen ene ne'e up den "Horst an de Delme". Darum nömen se sik "de Grafen von Ollnborg un Demost" De Graafschaft Demost weer tietwies sülvstännig un up dat Slott regeer dreemaal ene Sietenlien van dat Ollnborger Grafenhuus, tolest van 1577 - 1647.
1482 nehm de Bischop van Mönster de Stadt Demost in, aver Graaf Anton van Ollnborg kunn se 1547 wedder trüggwinnen. Na Graaf Anton Günther sienen Doot (1667) keem ok Demost bit 1773 unner däänsche Verwalten. In disse Tiet woor de Borg afbraken. Blots de "Blaue Toorn", de noch vandagen in dat Stadtwappen afbillt is, bleev bit 1787 bestahn. De Oort, de sik bi de Borg entwickelt harr, kreeg al 1371 dat Bremer Stadtrecht.
Weertschup
De lütte Ackerbörgerstadt harr in fröhere Tieden kiene Industrie. Blots van dat nege Dorp Hasbargen drung dat "Proppensnieden" na Demost vör. Dat heet: in Huusarbeit sneden vele Lüe ut Kork Proppens för Buddels in all Grötten, verdenen dar aver nich veel mit. As de Iesenbahnlien Bremen-Ollnborg boot weer, keem in korte Tiet en Industriebedriev na'n anneren. 1870 keem de Jutespinneree, 1882 de Linoleumfabrik un 1884 de Wullkämmeree. Vandagen existeert de groten Bedrieve nich mehr, aver darför hefft sik vele lüttere ansiedelt, t.B. Sanella, Delmod un Atlas.
1903 woor Demost ene Stadt I. Klass. Siet 1956 is Demost wedder Garnisonstadt. 1952 woor de Delmehall boot, dat is ene Hall, in de de Heerdbooksellschup ehre Rinnerauchschonen afholen kann, de aver ok för lütte Markten un Utstellungen un as Hall för Kundgeven un Fieren goot to bruken is.
Inwahners
In dat Middelöller un in de fröhe Nutied hett Demost man bloß en paar Hunnert Inwahners harrt. Bloß suutjes sünd dat mehr wurrn. Krieg, Hunger un Süken hefft dor denn ok jummers wedder för sorgt, dat dat minner wurrn sünd. Eerst, as dat in dat 19. Johrhunnert losgüng mit de Industrie sünd slank mehr Lüde na Demost kamen. De Stadt is dormols to de gröttste Industriestadt twuschen Werser un Eems wurrn. 1816 weern dat eerst 1.937 Lüde, de in de Stadt leven döen, man 1900 sünd dat denn al üm un bi 16.000 ween.
Na dat Enn vun'n Tweeten Weltkrieg sünd veel Flüchtlingen un Verdrevenen na de Stadt kamen. So weern dat bit 1950 nich mehr bi 20.000, man mehr as 57.000 Inwahners wurrn. In dat Johr 1995 weer bither to de hööchste Stand in de Inwahnerstahl: Dormols hefft 78.226 Lüde in de Stadt leevt. Bi de Inwahnertahl mutt een dor ok an denken, dat mit de Tied jummers mehr Dörper un Gemeende in de Stadt inföögt wurrn sünd.
¹ Dormols sünd de Lüde tellt wurrn
Bekannte Lüde ut Demost
Arthur Fitger (1840-1909), Maler un Dichter
Sarah Connor, (* 1980), Pop-Singersche
Oort
Demost |
3580 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Ingelsche%20B%C3%B6rgerkrieg | Ingelsche Börgerkrieg | De Ingelsche Börgerkrieg weer en Krieg in Grootbritannien vun 1642 bet 1648. Dat Parlament un de Puritanerarmee vun Oliver Cromwell weern op de ene Siet un de König Karl I. op de anner. Siet 1643 weer Schottland för den König in'n Krieg. Wegens dissen Börgerkrieg weer Grootbritannien bet 1660 ene Republik. Achter disse Tied weer dat Land ümmer ene Monarchie. In'n Ingelschen Börgerkrieg harr Cromwell ene Militärdiktatur, wo Katholiken in Irland verfölgt warrn. Vör'n Krieg weer 1641 en Börgerkrieg in Irland. 1644 weer de wichtige Slacht von Marston Moor tegen dat schottsche Heer un den König.
Krieg
Grootbritannien |
3584 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Bielefeld | Bielefeld | Bielefeld betekent
Klaus Bielefeld Verlag, düütschen Verlag.
Dat is ok de hoochdüütsche Naam von
Builefeld, kreisfre’e Stadt in Noordrhien-Westfalen.
Bielefeld is de Familiennaam von
Bruno Bielefeld (1879–1973), düütschen Maler, Raderer un Lithograaf,
Erwin Bielefeld (1907–1975), düütschen Klassischen Archäoloog,
,
Hanns-Heinz Bielefeld (1918–2018), düütschen Politiker,
Julius Bielefeld (1905–1970), düütschen Politiker,
Kai-Uwe Bielefeld (* 1954), düütschen Verwaltungsbeamten,
Knud Bielefeld (* 1967), düütschen Naamforscher,
Ludwig Bielefeld (1861–1931), düütschen Heimaatforscher,
Marc Bielefeld (* 1966), Swiezer Journalist un Schriever,
Paula Bielefeld (1837–1901), düütsche Schauspelerin,
Teo Bielefeld (* 1965), US-amerikaanschen Roderer,
Ulrich Bielefeld (* 1951), düütschen Sozioloog,
Wilhelm Bielefeld (1899–1979), düütschen Wedderständler.
Kiek ok bi: Bielefeldt. |
3585 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Schintoismus | Schintoismus | De Schintoismus is ene Religion, vun de de meeste Minschen in Japan läwen. In Japan sünd de meeste Lü Liddmaten vun de schintoistische Religionsgesellschap Jinja Honcho. Män blots circa 5 % vun de Japaner secht, dat se to'n Schintoismus höörn. Welke japaansche Schintoisten höörn to de circa 20 % vun de Japaner, de Buddhisten sünd. In de Tied vun de Meiji-Restauration worr de Schintoismus de Staatsreligion vun Japan mokt. In'n Schintoismus gifft dat de Lehren, dat Japan un de Kaiserfamilie vun Gödder kamen sünd.
In'n Schintoismus is de Fudschijama een vun de hillgen Bargen. In Kyoto is een vun de wichtigste Hilligdömer vun'n Schintoismus. Dat gifft in'n Schintoismus en Ahnenkult.
Japan
Religionsgemeenschop |
3587 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Neeborg | Neeborg | Neeborg (hoochdüütsch: Neuenburg) is en Oort in de Frees’sche Wehde, den südlichen Deel van den Landkreis Freesland in Neddersassen, weer tietwies ene sülvstännige Gemeende, höört nu aver to de Gemeende Zetel. Tosamen mit de Buurschaften Astede, Astederfeld, Collstede, Neeborgerfeld un Ruttel hett Neeborg 3100 Inwahners.
Geschichte
Neeborg is ut Astede un Vörborg entstahn.
1462 bo Graaf Gerd de Modige van Ollnborg hier an de Grenz to Oostfreesland ene Festung. Bi dat Grundsteenleggen schall he seggt hebben: „Dat de Fresen de Bammel slae!“
Um 1500 stift Graaf Johann de Öllere up de Borg ene Kapell. Gegen dat Enn van’t 16. Jahrhunnert woor de Festung to en Wahnslott umboot. Graaf Anton Günther leet 1657 den Wall wedder herstellen. Na sienen Dood deende dat Slott siene Wittfro as Residenz un Wahnsitt. As se 1696 dootbleev, woor noch eenmaal düchtig umboot, un 1736 toog in dat Babergeschott de Landvogt in. In disse Wahnung hett von 1785 bit 1788 de Dichter Friedrich Leopold Graaf to Stolberg as Vogt wahnt.
Von 1700 bit 1858 beharbarg dat Slott dat Landgericht (Drosteigericht) un darna kemen all disse Institutionen:
1858 Ackerboschool
1879 Landweertschupsschool
1906 Lehrerinnenseminar
1921 Landw. Huusholtsschool
1940-1945 Reservelazarett
1946-1960 Landfroonschool
1965 Dorpgemeenschupshuus
De Noordwesteck van den breden Sietenflögel nimmt de Kapell in. Dar finnt de Gottesdeenste van de evangelische Karkengemeende Neeborg statt. 1962 schull dat Slott afbraken weern, aver de domalige politische Gemeende kunn de Anlaag köpen un 1965 to en Dorpgemeenschupshuus umboon.
Urwald
Dicht bi dat Dorp liggt dat Neeborger Holt. Dat Karnstück van dat 600 Hektar grote Flaach is dat Naturschutzrebett „Neeborger Urwald“ mit 20 Hektar. Fröher weer dat maal en Busch mit mächtige Eken un Bökengruppen un grote Rasenflääg dartwüschen, wo dat Veeh up weiden druff. Aver siet 150 Jahren is dat Beweiden verbaden, un darum is dat Unnerholt nu tämlich dicht, un blots vör de Jagdhütt is noch ene lütte Rasenflaag överbleven. Dat Besunnere an den Urwald is de Saak, dat de Ekenwald sik langsam aver seker in enen Bökenwald verwannelt. Dat kummt darvan, dat de Böken sik fröher as de Eken belooft un de Eken denn dat Licht nähmt un stickt. Vandagen is dat al so wiet kamen, dat de Bökenbestand den gröttsten Deel innimmt un de velen 700 bit 850 Jahr olen Eken kuum noch Loof hefft oder al verfuult un blots noch Ruinen sünd.
De Urwald is liekers en Utflugsteel bleven, dat vele Lüüd geern anstüürt, denn hier gifft dat noch Planten un Deerter to sehn, de annerwegens al selten woorn sünd.
De Rookkaat, de fröher an’n Urwald stund is 1964 as Bestanddeel von dat Neeborger Heimatmuseum in de Neegde van dat Slott umsett woorn.
Weblenken
Slaat is up: www.ndt-neeborg.de intressante Websteed, t.B. mit en vullstännig plattdüütsch Wöörbook (plattdüütsch/hoochdüütsch)
Oort
Landkreis Freesland |
3590 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Paapst | Paapst | De Paapst (ut 't Greeksche, πάππας: pappas: Vader) is de Titel van’n Baas vun de Röömsch-kathoolsche Kark un anner Karken. De Paapst warrt in de kathoolsche Kark as Nofölger vun’n Apostel Petrus sehn. De Paapst is ok de höögste Staatsmann in de Vatikaanstadt. De aktuelle Paapst is Franziskus I.
Titel
De Paapst hett de Titel vun'n Bischop vun Rom, Nofölger vun Petrus, höögst Preester in de Weltkark, pontifex maximus (Böverpreester), Primas vun Italien, Patriarch vun dat Avendland un anner.
Weblenken
De offizielle Websteed vun den Vatikaan (hoochdüütsch, engelsch un annere Spraken)
Röömsch-kathoolsche Kark
Religiös Amt |
3591 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Siddhartha%20Gautama | Siddhartha Gautama | Buddha (Siddharta Gautama) weer de Grünner vun de Religion Buddhismus. He warr circa 560 vör Christus in de vandage Hindi-Urdu spreken Deel vun Indien boren un is circa 483 vör Christus dood bleven. Buddha harr siene Erleuchtung ünner en Boom. Dat weer de defining moment vun siene Religion. Buddha hett glöövt, dat de Minschen noh'n Dood in't Nirwana gaht. De acht-fach Patt is de Grunnsatt vun sien Religion un besteiht ut 8 Prinzipien. Buddha hett in sien Wark ok enige Inflööt vun'n Hinduismus in siene Religion hatt. Vandage gifft dat ok Buddhastatuen vör vele Buwarken in Asien.
Literatur
Hermann Hesse: Siddharta (hoochdüütsch)
Weblinks
Historie
Buddhismus
Mann
Indien
Boren in dat 6. Johrhunnert v. Chr.
Storven in dat 5. Johrhunnert v. Chr. |
3594 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Columbus | Columbus | Columbus is de Familiennaam von
Arno Columbus (1907–1960), düütschen Agrarwetenschopper,
Bartolomeo Columbus (üm 1461–1515), spaanschen Kosmograaf un Seefohrer,
Chris Columbus (1902–2002), US-amerikaanschen Slagtüügspeler un Bandleader,
Chris Columbus (* 1958), US-amerikaanschen Speelbaas, Produzent un Dreihbookschriever,
Christoph Columbus (üm 1451–1506), Opdecker vun Amerika,
,
Fernando Columbus (1488–1539), spaanschen Kosmograaf un Seefohrer,
Renaldus Columbus († 1559), italieenschen Anatoom,
Scott Columbus (1956–2011), US-amerikaanschen Slagtüügspeler.
Columbus betekent
Columbus, Oort in Georgia, USA,
Columbus, Oort in Indiana, USA,
Columbus, Oort in Kansas, USA,
Columbus, Oort in Mississippi, USA,
Columbus, Oort in Nebraska, USA,
Columbus, Oort in New Jersey, USA,
Columbus, Oort in New Mexico, USA,
Columbus, Oort in North Carolina, USA,
Columbus, Oort in Ohio, USA,
Columbus, Oort in Texas, USA,
Columbus, ene US-amerikaansche Weltruumstatschoon,
Columbus Ruumlabor, en europäasch Labormodul för de internatschonale Ruumstatschoon ISS.
Kiek ok bi: Columbus Township. |
3596 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Nofretete | Nofretete | Nofrete weer ene Königin in’t Ole Ägypten in’t 14. Johrhunnert vör Christus. Se weer de Fru vun’n König
Amenophis IV. (Echnaton) vun Ägypten.
Amenophis harr en Sünnenmonotheismus. Nofretete weer ut ene Königsfamilie. Se trock mit den König noh Amarna in Böveragypten. Do wüllt he ene Hööftstadt bun. Echnaton starv un dat geev ene Revolutschoon. Noh de Revolutschoon hett se en Hethiter heirood.
Ehr beröhmte Büüst is an’n 6. Dezember 1912 in Tel-El Armana vun den düütschen Archäologen Ludwig Borchardt funnen wurrn.
Historie
Fru
Antike
Oolt Ägypten
Person ut dat 2. Johrdusend v. Chr. |
3597 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Golda%20Meir | Golda Meir | Golda Meïr (hebr. גולדה מאיר, egentlich Golda Meyerson, geb. Mabowitsch; * 3. Mai 1898 in Kiew, † 8. Dezember 1978 in Jerusalem) weer de Ministerpräsidentsche vun Israel vun 1969 bit 1974.
Se weer 1898 in de Ukraine boren. De Familie vun ehr gung korte Tiet later na Milwaukee, Wisconsin, in Amerika. Golda Meir harr en Amt in de Gewerkschap Histadrut. 1949, een Johr na’t Grünnen vun’n Staat Israel, weer se Ministerin. Vun 1956 bet 1966 weer se Butenministerin vun Israel. In ehr Amtstiet weer 1973 de Jom-Kippur-Krieg.
Literatur
Golda Meir: Mein Leben. Ullstein, Berlin/Wien 1975, ISBN 3-455-05110-3 (Autobiografie).
Richard Amdur: Golda Meir: A Leader in Peace and War. Fawcett Columbine, New York 1990.
Weblenken
Fru
Börger von Israel
Politiker (Israel)
Historie
Boren 1898
Storven 1978 |
3600 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Mi%C3%A4rsebi%C3%A4rg | Miärsebiärg | Miärsebiärg is ene ehemaalsche Stadt, de vandage en Deel vun de Stadt Meskede in’t Suerland in Noordrhien-Westfalen is. Meskede is de Kreisstadt vun’n Hochsuerlandkreis. Miärsebiärg liggt mier dennn 400 m över NN. Miärsebiärg weer inst in de Hanse un hett den Miärsebiärg, de wiet över de Ruhr liggt. Miärsebiärg worr 1242 ene Stadt.
Weblenken
Websteed von’n Oort (hoochdüütsch)
Oort
Noordrhien-Westfalen |
3601 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Hi%C3%A4sbi%C3%A4rg | Hiäsbiärg | Hiäsbiärge is ene ehemaalsche Stadt, wat vandage en Deel vun de Stadt Waosten in’n Kreis Saust in’t Suerland in Noordrhien-Westfalen is. Hiäsbiärge kreeg 1308 de Stadtrechten un weer inst in de Hanse. De anner Deel vun Waossen, de inst in de Hanse weer, is Bieälke. Ok Kallenhaordt is nich wiet vun Hiäsbiärge. Hiäsbiärge liggt twüschen Bieälke un Meskede.
Oort
Noordrhien-Westfalen |
3602 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Langesked | Langesked | Langesked is en Deel vun de Stadt Sonnern in’n Hoochsuerlandkreis in’t Suerland in Noordrhien-Westfalen is un weer inst in de Hanse. Langesked liggt an’n Sorpesee in’n Naturpark Homert. Geograafsch liggt de Oort twüschen Balve un Arensperg.
Oort
Noordrhien-Westfalen |
3603 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Eleanor%20Roosevelt | Eleanor Roosevelt | Anna Eleanor Roosevelt (* 11. Oktober 1884 in New York; † 7. November 1962 ok dor) weer en US-amerikaansche Minschenrechtlersche un de Fru vun Franklin Delano Roosevelt.
Franklin Delano Roosevelt weer de Präsident vun de Vereenigde Staaten vun 1933 bet 1945. In düssen Johren weer Eleanor Roosevelt First Lady. Dorbi is se de eerste First Lady ween, de in de Politik vun dat Land een aktiv Rull öbernahmen hett. Dat warrt seggt, se weer in düsse Tiet dat soziol un moraalsch Geweten vun ehren Mann. De Unkel vun Eleanor weer Theodore Roosevelt vun de Republikanische Partei, de ok Präsident vun de Vereenigde Staaten weer. He goll as liberal. Eleanor Roosevelt weer vun 1948 af an Liddmaat vun de Vollversammlung vun de Vereente Natschonen.
Weblenken
Roosevelt, Eleanor
Roosevelt, Eleanor
Roosevelt, Eleanor
Roosevelt, Eleanor
Roosevelt, Eleanor
Börger von de USA |
3604 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Slaveree | Slaveree | Slaveree is, just so, as ok de Liefegenschop, en Form vun unfreewilligen Deenst, wo een Minsch so in behannelt warrt, as wenn he en annern tohöörn dö. De Minsch, de den annern sien Egendom is, warrt Slaav nömmt, na dat Volk ut den Balkan, dat na de Antike över Johrhunnerte hen Slaven levert hett.
Slaveree kümmt up de ganze Welt jummers noch vör, ofschoonst se meist allerwegens verbaden is. Dat warrt taxeert, datt um un bi 100 Millionen Minschen hüdigendags noch in en Laag sünd, wo se to unfreewillig Arbeit dwungen weert. Staaten, as to’n Bispeel Myanmar, maakt dat Inrichten vun Slaveree mööglich, seggt de Organisatschoon Free the Slaves.
Wie de Slaveree dör Gesett afschafft wurrn is
Frankriek hett in de Tied vun de Franzöösche Revolutschoon 1794 de Slaveree afschafft. Man dat duer nich lang un Napoleon hett se wedder inföhrt. Däänmark is 1803 dat eerste Land in Europa ween, wat de Slaveree denn endgüllig afschafft hett. 1807 hett dat Vereenigte Königriek den Slavenhannel verbaden. Mit dat Slavery Abolition Act vun 1833, dat an'n 1. August 1834 in Kraft treden is, is denn de Slaveree in de meisten Länner vun dat Brittsche Empire afschafft wurrn. 1838 sünd in de brittschen Kolonien de lesten Slaven free kamen. 1848 weer dat ok in Frankriek sowiet un de Slaveree, de wedder inföhrt wurrn weer, is in dat ganze Kolonialriek verbaden wurrn.
1859 hefft de Nedderlannen de Slaveree afschafft in de Dele vun Oost-Indien, de direkt vun nedderlannsche Regeerung kuntroleert wurrn sünd. Dat höör to den Minister vun de Kolonien, Jan Jakob Rochussen, siene Strategie. En Johr later is dat Book Max Havelaar rutkamen. Dat weer de Anklaag vun Multatuli (Eduard Douwes Dekker) gegen de Nedderlannsche Politik in Nedderlannsch-Indien. Veer Johre later, in dat Johr 1863, is dat so wiet ween un de Nedderlannen hefft de lukrative Slaveree in de westinischen Kolonien Suriname un de Nedderlannschen Antillen afschafft. Bit up Spanien un Portugal sünd de Nedderlannen een vun de lesten Länner in Europa ween, de de Slaveree afschafft hefft.
De USA hefft in'n September 1862 de Emanzipatschoonsproklamatschoon vun Präsident Abraham Lincoln sehn. Dormols weer dat Enne vun de Slaveree en vun de Telen, wo de Noordstaten in den Amerikaanschen Börgerkrieg up tostüern wullen. An'n 1. Januar 1863 is dat Enne vun de Slaveree in de Noordstaten in Kraft treden.
In Brasilien hett Prinzess Isabella 1888, as Kaiser Peter II. buten Lands weer, de Lei de Aurea unnertekent. Dor is de Slaveree in dat Land mit afschafft wurrn.
In de Länner in Nedderlannsch-Indien, de nich direkt in'e Hand vun de nedderlannsche Regeerung legen, is de Slaveree bit in dat 20. Johrhunnert legitiem bleven. Up dat Eiland Sumbawa sünd de Slaven eerst an'n 31. Määrt 1910 freelaten wurrn.
Ok in bestimmte Delen vun Asien un Afrika, unner annern in Arabien, Liberia un Äthiopien hett dat noch bit in dat 20. Jihrhunnert Slaveree geven. In Äthiopien is se 1931 afschafft wurrn. As dat leste Land up de Welt hett Mauretanien de Slaveree 1980 upböört. Man in de Praxis is de Slaveree wiss nich up de ganze Welt afschafft.
Weblenken
African Reparations (ingelsch)
All for Reparations and Emancipation (ingelsch)
American Anti-Slavery Group (ingelsch)
Amnesty International (ingelsch)
Anti-Slavery International (ingelsch)
Free The Slaves (ingelsch)
Coalition Against Slavery in Mauritania and Sudan (ingelsch)
Slaveree |
3605 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Johannes%20Bugenhagen | Johannes Bugenhagen | Johannes Bugenhagen (* 24. Juni 1485 in Wollin/Pommern; † 20. April 1558) weer en plattdüütsch Reformater. He weer de Mann, de de eerste evangeelsche Karkornen vun Pommern un de eerste evangeelsche Karkornen vun Däänmark mek. He worr mit 19 Johr Rekter an de Latienschool in Treptow an de Rega in Pommern. He schreev ene Historie vun Pommern. He översett de Lutherbibel un Schriften vun Luther in’t Plattdüütsche. Johannes Bugenhagen weer een vun de Hööftmitwerker vun Martin Luther. He is de Grünner vun’t evangeelsche Pastershuus. Bugenhagen leevt, as ok Luther, lang in Wittenbarg.
Weblinks
Dat Nie Testament vun unsen HErrn un HEiland JEsus Christus na de plattdütsche Oewesettung vun Dr. Johann Bugenhagen (De Bugenhagen-Bibel upp Platt as e-Book in'n Online-Reader)
Indrag in de DNB
Mann
Historie
Mekelnborg-Vörpommern
Plattdüütsch
Christendom
Protestantismus
Reformatschoon
Theologie
Boren in dat 15. Johrhunnert
Storven in dat 16. Johrhunnert |
3607 | https://nds.wikipedia.org/wiki/De%20Plattf%C3%B6%C3%B6t | De Plattfööt | De Plattfööt sünd ene plattdüütsche Folklore-Grupp ut Mekelnborg-Vörpommern, bestahn ut de twee Muskanten (Gitarr un Gesang) Peter Wilke un Klaus Lass.
De bekanntesten Hits sünd „Disco up’n Dörp“, „Fru Püttelkow ut Hagenow“, „De Isenbahnboomupundaldreier“. Peter Wilke un Klaus Lass kümmt ut Rostock un sünd siet en poor Johren sowoll in Swerin (Peter Wilke) as ok in Warnemünn (Klaus Lass) to Huus. De Plattfööt gifft dat siet 1979. Bi’n Hörfunk, bi’t Feernsehn un Schallplatt sünd bether över 100 Titels produzeert worrn un se wurrn mit den Fritz-Reuter-Kunstpries uttekent. Bet hüüt enstan’n veer LPs un söss CDs. Dörch johrelange Medienpräsenz, vele Live-Uptreed ok in Sweden, Österriek un sogor in Singapur sünd De Plattfööt enen groten Publikum bekannt und ehre Erfolgen gahn wiet över de Grenzen Mekelnborg-Vörpommerns rut.
Ehr Motto is: „Kort is dien Leben un lang’ büst du dod. Minsch, blot nich argern, ne, lachen deit good!“ (Rudolf Tarnow).
Diskografie
1981: Disco up’n Dörp. (Single)
1982: Platt for ju. (Album)
1983: Remmi Demmi. (Single)
1985: Songs ut Meckelbörg. (Album)
1989: Wenn du ok Plattfööt hest. (Album)
1991: God’n Dag ok. (Album)
1992: Hubertusjagd. (Single)
1993: Wat is denn dat?? (Album)
1995: Evergreens des Nordens. (Album)
1997: Rolf mit’n Golf. (Single)
1998: Wat is dat Schönst’ an Wihnachten. (Album)
1999: Ierst mal ganz langsam. (Album)
1999: Nie wieder Mallorca! (Single)
2000: 20 Best of Plattfööt. (Album)
2005: Kofferradio. (Album)
2008: Ümmer noch eenmol. (Album)
Weblenken
Websteed vun de Grupp (hoochdüütsch)
Musikgrupp
Plattdüütsch
Mekelnborg-Vörpommern |
3610 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Ed%20Zacharias | Ed Zacharias | Ed Zacharias (* 13. Januar 1943 in Winkler, Manitoba, Kanada) is en Översetter vun de Bibel in't Plautdietsche, mit John J. Neufeld. Dat weer de eerste Bibel op Plautdietsch. Zacharias is oder weer för de Evangelical Mennonite Missions Conference in Mexiko. Zacharias hett dat Book Plautdietsche Leeda herutgeven. Ok Kassetten mit christlichen Inhold hett he herutgeven.
Literatur
De Bibel: the complete Bible in Plautdietsch / vun Ed Zacharias (Översetter);
John J. Neufeld (Översetter). - Winnipeg: Kindred Press, 2003
ISBN 0-921788-97-5
Weblenken
Lütt Biografie mit Bild
Mennonitsch
Plautdietsch
Översetter
Schriever
Boren 1943
Börger von Kanada
Mann |
3615 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Dinant | Dinant | Dinant is ene Stadt an de Maas mit üm un bi 12.700 Inwahners in Belgien.
Se liggt in de walloonsche Provinz Namen. Dinant weer in’t Middeloller en wichtigen Hannelsoort. De Stiftskark Notre-Dame un anner kunsthistorisch intressante Karken staht in Dinant. Dinant weer in’t Middelöller as eenzige walloonsche oder franzöösche Stadt in de Hanse. Adolph Saxe, de Utfinner vun’t Saxophon weer ut Dinant.
Oort
Belgien |
3616 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Wolgast | Wolgast | Wolgast is en Stadt mit circa 12.000 Inwahners in Mekelnborg-Vörpommern un is dormit een vun de gröttste Städer in Vörpommern. Dat is ok de noordööstlichste Stadt vun Düütschland. Wolgast lieggt in’ Landkreis Vörpommern-Griepswoold. De Oort is 1123 eerstmals oorkundlich erwähnt wurrrn as Hannels- un Tollstee.
Beröhmte Wolgaster
Philipp Otto Runge (1777-1810), Moler ut de Romantik
Landkreis Vörpommern-Griepswoold
Oort |
3617 | https://nds.wikipedia.org/wiki/G%C3%BCtzkow | Gützkow | Gützkow is ene Stadt mit circa 3000 Inwahners bi Griepswohld in’n Landkreis Vörpommern-Griepswoold in Mekelborg-Vörpommern. De Stadt höört to de Landschop Vörpommern.
1128 worr hie vun Otto von Bamberg ene slaawsche Borg kaputtmokt. Siet't 14. Johrhunnert is Gützkow ene Stadt.
Dat geev ok Grafen vun Gützkow.
Oort
Landkreis Vörpommern-Griepswoold |
3618 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Tegelee | Tegelee | Ene Tegelee is en Industriewark, dat ut Lehm wäärfaste Backstenen, Dackpannen un Dränröhren herstellt.
Bomaterial ut brennden Toon hertostellen, dat is al Dusende van Jahren in China un Mesopotamien bekannt. Mit de Römers keem dat Handwark van’n Middelmeerruum in de Rebetten noorden van de Alpen. In dat Noordseeküstenrebett fungen de Mönken mit de Tegelee an. Bit an’t Enn van’t 19. Johrhunnert woorn de Müür- un Dacktegels mit de Hand sträken. Dat heet, dat de Lehm oder Toon in rechteckige Holtformen drückt un denn afsträken woor. Vörher muss de Toon dör Kneden un Walken mit de Fööt smiedig maakt weern. Ut de Holtformen woorn de rauh Steen utkippt, mussen denn dagelang drögen un kunnen nagraad in „Feldbrand“, enen Aart Mieler, brennt weern.
Up disse eenfacke Wies kemen Tegels tostannen, de goot un fast weern. Dat Formaat weer fröher en beten anners as vandagen. De Stenen in Kloosterformaat weern so ungefähr 25 bit 30 cm lang, 12 bit 14 cm breet un 7 bit 9 cm hooch. De bekanntste Tüüg ut de Tiet, as Mönken dat Kloosterformaat för grote Boen verwennen, is dat Klooster in Hude.
De eersten Tegeleen woorn faken up Buurnsteden inricht, to de grote Toonlagers hören. Ut de Feldbrandavens woorn letzenns müürte Avens, de aver nich stännig bedreven woorn. Dar woorn de dröögden rauh Steen in upstapelt un wenn’t nödig weer, afbrennt. Disse Technik bleev bit an’t Enn van'’t 19. Johrhunnert. Mit de Dampmaschien un den „Hoffmannschen Ringaven“ keem de grote Umswung. In den Ringaven kunn dat Füür langsaam van ene Kamer in de neegste wannern. Dör Füürlöcker woorn de Kamers ene na de anner van baben mit Füürungsmateriaal beschickt. An de Steed, wo de Brand fardig un dat Füür ut weer, woor de Döör apenbraken un de brennten Tegels kunnen heruthaalt weern.
Um 1900 övernehmen Maschinen de Produkschoon von de rauh Steen. De Toon woor in enen Kollergang un in en Woltwark smiedig maakt, un in ene Strangpress woor de Dwo mit ene Sneck dör en Mundstück herutdreven. Von den Strang woorn denn de enkelten Formsteen afsneden.
In de hüdigen Tegeleen sünd kiene Ringavens mehr, man Tunnelavens, in de de rauh Steen nich mehr mit de Hand upstapelt weern mööt. Se weert up füürfaste Wagens sett un denn dör dat Füür schaven. Dat hett den Vördeel, dat de Tegelers nich mehr in de heten Kamers arbeiden mööt un dat de Brenntiet körter is.
Ok de Produkten ännert sik. Dat gifft vandagen Klinker mit un ahnen Löcker, Vörmüürstenen, Achtermüürstenen, Dackpannen, Dränröhren, Kabelafdeckstenen usw.
De weertvullen Klinker hefft natürlich kiene Löcker, denn för Hooch-, Deep- un Waterboen mööt se besunners fast wesen. De bekanntsten Klinker sünd de ut Bockhorn.
Technik |
3619 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Harriet%20Tubman | Harriet Tubman | Harriet Tubman (* circa 1820 in’n Kreis Dorchester in Maryland, USA; † 10. März 1913 in Auburn in’n Staat New York) weer ene Fru, de wegens ehr Arbeid gegen de Slaverie in Amerika beröhmt worrn is.
Se müss, ene Fru vun afrikaansche Afkumst, in Maryland in de Slaverie werken.
Se weer ene Christin, de Vertruen op Gott harr. Se weer sünners vun Belang in't Befrieen vun Slaven
mit ene Isenbohn ünner de Eer över de Grenz vun Kanada un de USA.
Harriet Tubman harr gauden Kontakt to vele vun de beröhmte Lüüt, de gegen de Slaverie in Amerika aktiv weern.
Weblinks
DNB-Katalog
Tubman, Harriet
Tubman, Harriet
Tubman, Harriet
Tubman, Harriet |
3620 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Erfurt | Erfurt | Erfurt is de Hööftstadt vun't Bundsland Döringen. Hüdigendags leevt in Erfurt mehr as 214.000 Inwahners (2018). Ofschoonst Erfurt bet to dat 20. Johrhunnert to de Provinz Sassen höör, de vundaag to'n gröttsten Deel to Sassen-Anholt höört, un nich in een vun de thüringschen Staten, worr Erfurt 1990 de Hööftstadt vun't Bundsland Döringen. To disse Tied geev dat en Afstimmen mit de Hööftvörslääg Weimar un Erfurt.
Erfurt hett dat öllste Bisdom in de fief 1990 to Düütschland kamen Bundslänner. Erfurt is de oostdüütsche Stadt mit mehr denn 100.000 Inwahners, de den höchsten Andeel vun Katholiken bi de Inwahners hett, wiels Erfurt inst in't Rebeet vun de ehemaalsche Arzbischöpen vun Mainz weer. Mainz is ok ene Partnerstadt vun Erfurt. Erfurt hett een vun de öllsten Bisdömer in Oostdüütschland. De luthersche Kark vun Döringen hett ehrn Seet nich in Erfurt, män in Iesenack. Erfurt hett een vun de jüngste Universitäten in Düütschland.
In Erfurt, de Karnevaalshööftstadt vun Oostdüütschland, warrt de Oostmiddeldüütsche Dialekt snackt. In Erfurt möök de SPD in't 19. Johrhunnert dat beröhmte Erfurter Programm.
Erfurt liggt an de Autobahn 4.
Söhns un Döchter vun de Stadt
Daniela Anschütz-Thoms (* 1974), Iesflinklöperin
Katrin Apel (* 1973), Skilanglöperin un Biathletin
Clemens Fritz (* 1980), Footballnatschonalspeler
Franziska Schenk (* 1974), Iesflinklöperin un Feernsehmoderatorin
Johann Hieronymus Schröter (1745-1818), Astronom
Weblenken
Oort
Döringen
Hööftstadt (düütsche Bundslänner)
Stadt |
3621 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Muskanten | Muskanten | Muskanten sünd hüttodags Gruppen von twee orer maximol fief Lüüd de plattdüütsche Leeder spelen. Meestendeels komponeeren se de ok sülven un bringt dat up ne CD rut.
Dat gifft över ok Muskanten, de bloots traditionelle Leeder spelen.
Meist spelen se öwer allens dörcheenanner un dat ok noch mit Verstärkers, dormit dat ornlich luut is. To’n Bispill up Hochtiet, Oornfest oder Konzerte. Welk von disse Gruppen weern ok in’t Radio to’n Bispill bi’n NDR in plattdüütsche Sennen speelt.
Musik |
3624 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Rudolf%20Tarnow | Rudolf Tarnow | Rudolf Tarnow (* 25. Februar 1867 in Parchen; † 19. Mai 1933 in Swerin) wier en nedderdüütschen Dichter. Bekannt sünd siene „Burrkäwers“ un so’ne Originale as „Köster Klickermann“.
Läben
Tarnow is den 25. Februar 1867 in Parchen geburen. Sien Vadder is’n Schauster west und harr vier Kinner. Sien Kinnerjohren wieren – so hett hei dat späderhen schräben – tämlich glücklich west. 1873 keem hei denn nah de Mittelschaul in Parchen, 1881 dor denn in de Oberklass. As hei dor denn mit fahrig west wier, donn füng hei ’ne Koopmannsliehr an. 1883 müßt hei denn nah den Kommiß henn, ook in Parchen. Hei bleef oewer noch wat länger bi’t Militär backen un hürte so von 1889 an tau de „Leibkompanie des Großherzoglich-Mecklenburgischen Grenadierregimentes Nr. 189“ in Swerin. Dor wull hei denn „Zahlmeister“ warden, man dat hett hei nich so recht henkrägen. Obgliek hei 1890 Unteroffizier worden is, künn hei dat Geld, wat vör disse Stellung as Kaution nödig west wier, nich inbetahlen. So güng hei denn 1894 nah Ludwigslust as „Zahlmeisteraspirant" bi’t „Dragonerregiment Nr. 17“. As donn ’n twölf Johr üm wieren, beendt hei sien Militärdeinst an 15. April 1906. An 7. April 1896 hett hei Erna Bruns friegt. Dei is ook ut Parchen west. Hei hett donn drei Kinner mit ehr krägen. 1906 treckte de Familie denn nah Swerin, wo Tarnow as Betriebsenspekter in de „Nervenheilanstalt Sachsenberg“ arbeiten dehd. Hei harr dor fief Mitarbeiters un kümmerte sick üm de Verwaltung, de Gordens, Parks, Wischen, Wäg un Gebüden von de Anstalt. 1912 is hei denn in siene Deinstwahnung up den Sachsenbarg treckt. As donn 1910 ein Denkmal för Fritz Reutern inweiht warden süll, dor hett hei denn ’n Gedicht up Platt tau schräben. So füng hei denn ook an, plattdüütsch to schrieben. Von 1927 an is hei denn bi lütten ümmer kranker worden, un hei kreeg Arteriosklerose. Hei hett donn ook Kuren mitmakt, dat is oewer nich bäter worden mit em. 1931 is donn ook noch sien Dochter Elsbeth doot bläben. 1932 is hei donn pangsioniert worden. An 19. Mai 1933 is hei denn doot bläben un up den Kirchhoff up den Sachsenbarg näben sien Dochter beirdigt worden.
Wark
Dat irste, wat von Tarnow tau läsen geef, dat is ein Gedicht, dat hett hei vör de Inweihung von dat Reuterdenkmal in Stemhagen schräben. Dat find sick denn ook in den irsten Band von sien Burrkäwers, dee is 1911 rutkamen. De Burrkäwerbänd’ sülben sünd wat ganz verschieden; de irsten drei bestahn man bloß ut luder lustige Riemels, man dee letzten drei sünd all in Krieg rutkamen un politisch. Tarnow is ja oewer twintig Johr bi't Militär west, un dat harr em ook prägt. Hei harr grotes Tauvertrugen in den düütschen Kaiser, un so sünd sien Gedichte in diss’ Bänd’ ook nich vör Fräden un warden „Kriegsbände“ näumt. Sei hemm oewer nich soväl Anklang funnen.
Tarnow sien grotes Vörbild is ahn Twiefel Fritz Reuter west; an de irsten drei Burkäwers kann’n dat ook gaut seihn, wenn’n Reuter sien „Läuschen un Rimels“ kennen deht. Ook bi den „Köster Klickermann“ is dat gaut tau seihn. Tarnow hett so ook väle Volksschwänke as Grundlag vör sien Burrkäwer-Gedichten namen. Ein poor von de Gestalten in disse Bäuker sünd denn ook in „Köster Klickermann“ (1921) to finnen. Hier wull hei denn ’n Strämel von de gaude olle Tied vertellen. Dat Epos is also nich so as Reuter sien „Kein Hüsung“, wo de Taustänn in Mäkelborg kritisiert warden. Dat is man bloß ’ne „idyllische“ Geschicht, wo denn ook „Harmonie“ herrschen deht. Kinnergedichte hett hei denn ook noch schräben, „Rüter Püter“ is 1924 rutkamen un hett ook einige Biller ut Klaus Groth sien „Vaer der Gaern“ oewernamen. "Ringelranken" (1927) kann’n as Ort Ratgäber anseihn, dor schrifft hei denn oewer dat Öller, de Kindheit usw. Dat bekannteste Gedicht ut dit Bauk is woll „Mötst di nich argern!“
Tarnow hett oewer ook politische Gedichte nah den Krieg schräben. In sien Nijohrsgedichten schrifft hei denn ook, dat Düütschland ein „Führer“ bruken dehd, so as Benito Mussolini. Hei is donn ook ganz begeistert von Hitler west un hett ein Gedicht oewer em schräben, as de Nationalsozialisten 1933 an de Macht kamen dehden. Hüüt warden vör allen Dingen Tarnow sien irsten drei Burrkäwers lääst un vördragen.
Böker
Burrkäwers (6 Bänd', 1911 - 1918)
Köster Klickermann (1921)
Rüter-Püter (1924)
Ringelranken (1927)
Weblenken
Mann
Dichter
Schriever
Plattdüütsch
Boren 1867
Storven 1933
Börger von Düütschland |
3627 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Mary%20Wollstonecraft | Mary Wollstonecraft | Mary Wollstonecraft (* 27. April 1759; † 10. September 1797) weer ene ingelsche Fru, de för de Rechten vun de Fruen aktiv weer. Sie weer Lehrersche un schreev de Gedanken über Mädchenerziehung. Wegen dissen Book kunn se bi en beröhmten ingelschen Verlag unner kamen. Ehr Mann weer de Philosoph William Godwin. De Schriever Shelley, de ene Dochter vun Mary Wollstonecraft freet harr, schreev dat poetisch Wark Revolt of Islam, wo Mary Wollstonecraft unner den Naam Cythna ene wichtige Roll in speelt. In de Historie vun'n Stried vun de ingelsche Fruen för like Rechten weer se wichtig, as man wenig annere.
Fru
England
Schriever
Engelsch
Boren 1759
Storven 1797 |
3628 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Eva%20Peron | Eva Peron | Eva Peron (vullständig: Eva Duarte de Peron; * 7. Mai 1919; † 27. Juli 1952) weer de Fru vun Juan Domingo Peron, de vun 1946 bet 1955 un 1973 bet 1974 Präsident vun Argentinien weer.
Eva Peron weer ut en armen Deel vun ene Stadt bi Buenos Aires. Eva Peron warr ene bekannte Anseggersche bi’t Radio. Eva Peron warr in de Tied, wo ehr Mann Präsident weer, de höchste Minsch in de Armee. Eva Peron is 1952 wegens Kreeft dood bleven.
Later hett man ok dat Musical Evita makt, dat sük mit hör Leven utnannersetten deit.
Historie
Fru
Boren 1919
Storven 1952
Börger von Argentinien |
3629 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Florence%20Nightingale | Florence Nightingale | Florence Nightingdale (* 15. Mai 1820 in Florenz; † 13. August 1910 in London) weer ene engelsch Krankensüster.
Se weer ut ene rieke engelsch Familie. In de düütsche Diakonissenanstalt Kaiserswerth bi Duisborg leerte se Krankensüster. Se harr in'n Krimorlog 1853 bet 1856 de Arbeid, dat ingelsche Sanitätswesen to reformeern. Wegens ehr Arbeid gründ't Henri Dunant dat Rode Krüüz. Florence Nightingale weer ok för't Verbetern vun de sanitäre Verhältnisse in de Krankenhüüs in Britisch Indien wichtig. 1908 warr se Ehrnbörgersche vun de Stadt London.
Fru
Engelsch
Historie
Boren 1820
Storven 1910
Börger von Grootbritannien |
3630 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Sappho | Sappho | Sappho weer de villicht gröttste Dichtersche in’t Ole Grekenland. Se leevde üm 590 v. Chr.
Dat warrt seggt, dat dat Epigramm, wo se de 10. Muse nöömt warrt, vun Platon schreven warr.
Se leevd op de Insel Lesbos. Wegens ene Revolutschoon do leevd se ene Tiet op Sizilien. Se gung denn wedder noh Lesbos trüch. Op Lesbos harr se ene Reeg Fründinnen un Schölerinnen, mit de se för’n Kult vun de Aphrodite werkt. De röömsche Schriever Horaz harr Elementen vun Sappho in sien Arbeid.
Ok in de Nutiet weer Sappho för Schrievers, to’n Bispeel Grillparzer vun Belang.
Fru
Schriever
Antike
Dichter
Greeksch
Boren in dat 7. Johrhunnert v. Chr.
Storven in dat 6. Johrhunnert v. Chr.
Person ut dat ole Grekenland |
3632 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Helen%20Keller | Helen Keller | Helen Adams Keller (* 27. Juni 1880 in Tuscumbia, Alabama; † 1. Juni 1968 in Westport, Connecticut) weer ene amerikaansche Schrieversche. Se kunn nich sehn oder höörn. Helen Keller warr 1900 Studentin an’t Radcliffe College in Boston. Helen Keller schreev 1904 dat Book Historie vun mien Leven, wat as wenige anner Böker, de en Minsch över sick schreef, beröhmt warr. Helen Keller weer för de Blinn in vele Länner bi’t Wark.
Fru
Schriever
Börger von de USA
Engelsch
Boren 1880
Storven 1968 |
3633 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Arp%20Schnitger | Arp Schnitger | Arp Schnitger (* 2. Juli 1648 in Schmalenfleth; ünner de Eer bröcht an’n 28. Juli 1719 in Neefeld) weer een vun de best beropen Orgelbomeesters vun sien Tiet. He hett de norddüütsche Barockorgel up ehr Hööchte bröcht.
Leben
Herkamen
Arp Schnitger stamm vun en goot beropen Discherfamilie af. Düsse Familie leev öber vele Generatschonen in Schmalenfleth bi Braak an de ünnere Werser. Arp Schnitger sien Vadder, de Dischermeester weer, hett in de Karken ümto de Orgeln wedder herstellt, wenn dor en beten wat tweigahn weer.
Kinnertiet un Jöögd
Dat is nich ganz genau bekannt, wannehr Arp Schnitger baren is. Döfft wurrn is he an’n 9. Juli 1648 in de Kark vun Golzwarden. Schnitger hett fief Süstern un Bröder harrt. 1662 füng he ene Lehr in de Discheree van sienen Vadder an. Darbi harr he ok al de Gelägenheit, sik bi Reparatuurarbeiden mit Orgelbo to befaten. As he 18 Jahr oolt weer güng he up Tippelee as en Dischergesell. Mit sien Handwark keem he wunnerbar torecht, man he harr dat ok bannig mit de Musik.
Orgelbo
In Glückstadt an de ünnere Elv hett he nah de Tippelee fiev Jahr Orgelbo lehrt. Sien Lehrmeester weer Berendt Huß, en Verwandten vun em. An de Lehr hett he noch en Gesellentiet anslaten, meisttiets in Noorddüütschland. An’n Enn vun düsse Tiet hett he de grote Karkenorgel in St. Cosmae in Stood fardigmaakt. Sien Lehrmeester harr dor mit anfungen, man denn weer he sturben un so kröön Schnitger düssen Afsnitt vun sien Leben mit düsse Arbeit. Vunwegen dat sien Meester nu dood weer, hett he de Warkstäe in Stood, toeerst in’n Updrag vun de Wittfro Huß, fudder bedreben. Dor weer he 29 Jahre oolt.
Arbeit
Dat hett sik gau rümsnackt, wat he vun’n verstännigen un leifigen Handwarker un Künstler weer. Toeerst hett he Updrääg vun ümto kregen, man dat duur nich lang, denn fragen se ok ut Bremen, Veern un Hamborg bi em an. Vun 1677 bit 1682 hett Schnittger in sien Warkstäe in Stood arbeit, man denn is he nah Hamborg umtagen. Dor hett he den Börgereed swaren un is Vullbörger vun de Hansestadt wurrn. Sien eersten groten Updrag kreeg he vun’n Karkenvörstand vun de St.-Nikolai-Kark. Dor hett he een Orgel mit 67 Registers, veer Manualen, Pedal un mehr as 4.000 Piepen för boot. De gröttste Piep weer dat C öber 32 Foot, dat weeg 860 Pund. Düsse Orgel is 1842 bi’n groten Brand vun Hamborg in Dutt gahn. Man hüdigendags gifft dat jümmers noch de Orgel, de he 1693 för de St.-Jakobi-Karken in Hamborg boot hett. Düsse Orgel hett 60 Registers, veer Manualen un Pedal. Dat warrt seggt, dat is de gröttste historisch Orgel vun de Welt. Goot beropen Orgelboers un Komponisten ut de ganze Welt hefft sik dat nich nehmen laten, enen Besöök bi düsse Hamborger Arp-Schnitger-Orgel to maken. Ünner annern sünd Dieterich Buxtehude, Georg Friedrich Händel un Johann Sebastian Bach ok dor ween.
Schnitger kreeg nu Updrääg ut den ganzen Nordwesten vun Düütschland un ok noch ut England, Russland, Spanien un Portugal. In dat Jahr 1699 hett Schnitger de Privilegien för den Orgelbo in de Grafschup Ollnborg un Demmost kregen un ok för de Hartogdömer Bremen un Veern. 1708 is he ok noch Orgelboer vun den Hoff vun Preußen wurrn.
Familie
Schnitger weer mit de Hamborger Koopmannsdochter Gertrud Otte verheiraat. De stünn sik goot. Vun 1705 af an hett Schnitger up den Hoff vun siene Swiegeröllern en twete Orgelwarkstäe ünnerholen. Dat weer de Orgelmakerhoff. Mit siene eerste Fro hett he söss Kinner harrt. De veer Söhns hefft den Vadder sien Beroop annahmen, man bloß twee vun jem hefft jem ehren bekannten Vadder öberleevt un sien Arbeit wiedermaakt. Franz Caspar Schnitger hett nah Arp Schnitger sienen Dood in de Nedderlannen arbeit un, ünner annern, in Meppel, Alkmaar un Zwolle bedüdend Orgeln boot, de hüdigendags noch dor sünd. Schnitger siene eerste Fro is 1707 sturben. In dat Jahr 1713 hett he sik to’n tweten Maal verheiraat mit Anna Elisabeth Koch. Dat weer de Wittfro vun en Orgelspeler.
Dood
Arp Schnitger sien Gräffnis is in dat Gräffnisbook vun de Neefelder Karkengemeende bi’n 28. Juli 1719 inschreben. De Dag vun sienen Dood is nich bekannt. Sturben is he woll nich in Neefeld, man in Itzehoe. Dor hett he vun 1715 af an een Orgel mit 43 Registers un dree Manualen boot. Schnitger sien Graff in’n Footbodden vun de Neefelder Karken is 1971 wedder funnen wurrn. Hüdigendags liggt dor een slicht Steenplatten öber.
Wark
Man mutt sik wunnern, dat de Mester in de korte Tiet bit 1719 an 169 Orgeln arbeiden, 18 grote Orgeln, 42 middlere un 34 lütte Orgeln boon kunn. Darbi leet he sik faken blots siene Unkosten utbetahlen un arbeid „rein to Gotts Ehr“.
Vele van siene Kunstwarken sünd vandagen nich mehr dar. Se sünd nich överall richtig behannelt un pleegt woorn un darum bit up wenige Utnahmen vergammelt un vergahn. So wat bi 15 Stück sünd noch in’n Noorden von’t Ollnborger Land un Oostfreesland vörhannen. As besunners kostbaar gellt de Orgeln in Gannerkesee un in Deesdorp an de Werser. De Deesdorper Orgel hett 320 Rieksdaler kost.
Siene Schöler hefft sien Wark in Noord- un Middeldüütschland, in de Nedderlannen un in Skandinavien fudder maakt. An düsse Stäe schööt bloß Christian Vater (Hannober), Erasmus Bielefeldt (Stood), Johann Dietrich Busch (Itzehoe) un Johann Gottfried Rohlfs (Esens) nömmt weern.
Orgeln vun Arp Schnitger, de hüde noch dor sünd
Orgeln vun Arp Schnitger, de in een Tostand sünd, dat een dor vun seggen kann: Arp Schnitger hett se maakt, gifft dat hüdigendags in:
röm. Tall = Tallen vun de Manualen
P = selfstandig Pedal
p = anhangen Pedal
arab. Tall = Tallen vun de klingende Register
Böker öber Schnitger
Cornelius H. Edskes, Harald Vogel: Arp Schnitger und sein Werk.Hauschild, Bremen 2009, ISBN 978-3-89757-326-0.
Gustav Fock: Arp Schnitger und seine Schule. Ein Beitrag zur Geschichte des Orgelbaues im Nord- und Ostseeküstengebiet. Bärenreiter, Kassel 1974, ISBN 3-7618-0261-7 (grundleggen)
Peggy Kelley Reinburg: Arp Schnitger, organ builder. Catalyst for the centuries. Indiana University Press, Bloomington 1982, ISBN 0-253-30927-1
Albrecht Schneider, Richard von Busch, Lüder Schmidt: Klanganalysen an Arp Schnitger-Orgeln. In: 'Critica musica'. Studien zum 17. und 18. Jahrhundert. Festschrift für Hans-Joachim Marx. Stuttgart, Weimar: Metzeler 2001, S. 174-192.
Stef Tuinstra: Arp Schnitger - auf der Suche nach dem authentischen Klang. In: Basler Jahrbuch für historische Musikpraxis. 22/1998. Amadeus Verlag, Winterthur 1999, S. 157-178.
Up Platt is nix öber Arp Schnitger rutkamen.
Musik vun Schnitger siene Orgeln
Arp Schnitger auf Reisen, Werke von J.S.Bach, G.Böhm, V.Lübeck, F.Sweelinck und D.Buxtehude - Uwe Droszella, Orgel - ES-DUR ES 2011
Arp-Schnitger Gesellschaft e.V. (Hg.): Arp Schnitger in Niedersachsen. Deppelt: Musikproduktion Dabringhaus und Grimm 2002, 2 CDs. (All Schnitger-Orgeln in Neddersassen, vörstellt vun een internationaal Team vun junge Orgelspelers unner dat künstlerisch Leit vun Harald Vogel)
Stichting Groningen Orgelland (Hg.): Arp Schnitger in Nederland. Groningen (NL): Stichting Groningen Orgelland 2003, 2 CDs. (All Schnitger-Orgeln ut de Nedderlannen, vörstellt vun de Orgelspelers V. van Laar, L. Lub, J. de Vries und S. de Vries unner dat künstlerisch Leit vun Cor H. Edskes)
Weblinks
Websteed över Arp Schnitger (hoochdüütsch)
Schnitgerorgel HH-Neefeld (hoochdüütsch)
Siet mit Kaart vun all Orgeln (hoochdüütsch)
Barock
Mann
Orgelboer
Storven 1719
Boren 1648 |
3634 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Rachel%20Carson | Rachel Carson | Rachel Carson (* 27. Mai 1907 in Springdale in Pennsylvania;† 14. April 1964 in Silverspring in Maryland) weer een Zoologin un Biologin ut de USA. Se weer een vun de Hööftlüüt in't Forschen över Ümweltversmudden vör 1968.
Dat Book Silent Spring vun Rachel Carson hett dat Thema Ümweltversmudden wieder Acht geven.
Bioloog
Zooloog
Fru
Börger von de USA
Historie
Boren 1907
Storven 1964 |
3637 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Mary%20Dyer | Mary Dyer | Mary Barrett Dyer (* circa 1611; † 1. Juni 1660) weer ene ingelsche Quäkerin, de, wiels se Quäkerin weer, ümbrocht warr. Se warrt de letzte christliche Märtyrerin vun Noordamerika gellen laten.
Mary weer Predigerin un in England un enige Delen vun Niegengland.
Se warr in Boston, Massachusetts, de 1. Juni 1660 opgehangen.
Weblenken
Dyer, Mary
Dyer, Mary
Dyer, Mary
Boren in dat 17. Johrhunnert
Storven 1660 |
3639 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Regionaalspraak | Regionaalspraak | En’ Regionaalspraak is en Spraak, de alleen in en Deel vun en Staat snackt warrt un keen’ Amtsspraak is. In de EU is en Regionaalspraak en Spraak, de gellen laten warrt, de aver vun de Minnerheitenspraken ünnerscheden warrt. Minnerheitenspraken sünd bi de EU Spraken vun natschonale Minnerheiten, de Sprekers vun Regionalspraken dorgegen föhlt sik as Deel vun dat Mehrheitsvolk un sünd vun dat Mehrheitsvolk blot dör de Spraak ünnerscheden. In Düütschland is Plattdüütsch de enkelte Regionaalspraak. Ok in de Nedderlannen warrt de Spraak as Nedersaksisch as Regionaalspraak gellen laten.
Weblinks
EU-List vun Deklaratschonen to Minnerheiten- un Regionaalspraken (engelsch)
Spraak |
3640 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Victoria%20%28Hannober%29 | Victoria (Hannober) | Viktoria (* 24. Mai 1819 in Kensington Palace, London; † 22. Januar 1901 in Osborne House, Isle of Wight) weer de Königin vun't Britisch Empire vun 1837 bet 1901. Ene Ingelsch, weer se Königin in ene Tied, wo en groten Deel vun de Welt to't Britische Empire höör. So weer se denn ok Kaiserin vun Indien. Wiel König Wilhelm IV. keen lebende legitime Kinner harr, un sien neechstöllern Broder Edward Augustus al doot weer, wor sien Dochter Victoria Königin. Se weer ok de letzte vun de Königinnen vun't Huus Hannober. Ehr öllste Dochter weer de Moder vun'n Preußenkaiser Wilhelm II.. In de viktoriansche Tied hebt de europääschen Länner veele Länner vun Afrika innahmen (Kollonien). In England worrn in de viktoriansche Tied de bekannten Regenhüüs but.
Fru
Börger von Grootbritannien
England
König
Boren 1819
Storven 1901 |
3641 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Jeanne%20d%E2%80%99Arc | Jeanne d’Arc | Jeanne d’Arc (Jungfrau von Orleans; * 6. Januar 1412; † 30. Mai 1431) weer ene Fru ut Frankriek, ut lothringsche Grenzrebeet. Wegens ehr Heer warr dat engelsche Heer slahn, dat tosamen mit Burgund gegen Frankriek in’n Krieg weer. Siet 1920 warrt se vun de Röömsch-kathoolsche Kark as hillig gellen laten. Jeanne d’Arc worr vun ingelsche Lüüd verbrannt.
Frankriek
Historie
Fru
Hilliger
Boren in dat 15. Johrhunnert
Storven in dat 15. Johrhunnert |
3645 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Elisabeth%20I.%20%28Tudor%29 | Elisabeth I. (Tudor) | Königin Elisabeth I. (* 7. September 1533 in Greenwich ; † 24. März 1603 in Richmond) weer de Königin vun England vun 1558 bet 1603. Se weer de letzte vun de Königen vun’t Huus Tudor un, nah Matilda, Lady Jane Grey un Maria Tudor, de veerte Fro up den Throon vun England. Bekannt wurrn is se ok unner den Naam „De Jungfroon-Königin“ (The Virgin Queen). Se weer de Dochter vun Heinrich VIII. un den siene twete Fro Anne Boleyn. Se folg ehre Halfsuster Maria I. (Ökelnaams: „Maria de Kathoolsche“ un „Bloody Mary“) up den Throon. Elisabeth hett keen Kinner harrt. Na ehren Dood is ehr neegsten Verwandten up den Throon folgt. Dat weer Maria Stuart ehr Söhn Jakob VI., de König vun Schottland weer. As engelschen König dreeg he den Naam Jakob I..
Leven
Jöögd un Throonfolg
Elisabeth I. is boren in den Greenwich Palace. Se weer Heinrich VIII. un Anne Boleyn ehre Dochter. Vunwegen dat Anne Boleyn em keen Jungs schunken harr, hett Heinrich siene tweete Fro verordelen un an'e Siet bringen laten. He hett eenfach seggt, se harr Ehbruch mit verscheden Mannslüde bedreven. Dat stimm avers nich. He woll ehr losweern un Scheden weer nich mööglich. Dor weer Elisabeth noch nich mol dree Johr oolt. Vun de Deern is denn faststellt wurrn, dat se na de engelschen Gesetten nich Königin weern konn. Eerst veel later, as Heinrich siene sesste (un leste) Fro Catherine Parr wat to seggen harr, hett dat Parlament ehr wedder in de Throonfolg insett. Vunwegen düsse Ümstänn hett Elisabeth ehr Leven lang dormit to kriegen harrt, dat ehre Fienden ehr vörsmieten döen, se harr up England sien Throon gor nix to söken, se weer ja gor keen richtige Königin, man bloß en Bastard. Achter düsse Snackeree stünn ok Maria Stuart, de vörmolige kathoolsche Königin vun Schottland. De wull denn süms Königin vun England weern.
In ehr Tied warr, wiels de Hanse, Frankriek un Spanien gegen Ingland weern un Ingland so anner Hannelsrebeden hebben müss, Virginia innahmen. Dat weer de Anfang vun't British Empire un't Enn vun de Hanse. In de Tiet vun de Königin Elisabeth hett sick de Anglikaansche Kark dörsett.
Fru
England
Huus Tudor
König
Boren in dat 16. Johrhunnert
Storven 1603 |
3651 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Simon%20Dach | Simon Dach | Simon Dach (* 29. Juli 1605 in Memel; † 15. April 1659 in Königsbarg) weer de Schriever vun dat bekannte plattdüütsche Leed Anke van Tharaw.
Dach was de Söhn vun en Dolmetscher för Litausch bi Gericht in Memel. He was in Königsbarg op de Doomschool un güng later na de Latienschool in Wittenbarg. He was ok op’t Gymnasium in Meideborg. As de Pest na Meideborg keem, dor flüch he över Danzig na Königsbarg trüch.
1626 begunn he, in Königsbarg Theologie un Philosophie to studeern. Na dat Studium was he vun 1633 af an Lehrer op de Doomschool un vun 1636 af an ok Konrekter. 1639 kreeg he ’n Lehrstohl för Poesie an de Universität Königsbarg un möök 1640 dor ok ’n Dokter. 1656 worr he Rekter vun de Königsbarger Universität.
Simon Dach weer in en Dichterkring, wo ok de luthersche Paster Georg Weissel, en Dichter vun Karkenleder weer. Sien eenzig plattdüütsch Leed, wat noch kundig is, is Anke van Tharaw, wat he to de Hochtiet vun Anna Neander mit den Pastoor Johannes Portatius schreven hett.
Dach hett 1654 de Swindsucht kregen is dor 1659 vun doodbleven.
Literatur
Birt, Alexander J.: Simon Dach. - Königsberg i.P. : Gräfe & Unzer, 1905
Simon Dach und seine Freunde als Kirchenlieddichter / hrsg. von August Gebauer. - Tübingen : Osiander, 1828
Stiehler, Heinrich: Simon Dach. - Königsberg i.P. : Hartung, 1896
Barock
Plattdüütsch
Schriever
Königsbarg
Boren 1605
Storven 1659 |
3652 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Ollnborgische%20Landschap | Ollnborgische Landschap | De Ollnborgische Landschap is en Vereen van't apentliche Recht mit den gesettlichen Updrag, bi de Pleeg un dat Stütten van de historischen un kulturellen Belangen van dat ehrmalige Land Ollnborg mittohölpen.
Tostannkamen is de Ollnborgische Landschap ut de 1961 grünnte Ollnborg-Stiftung. Dat weer en Vereen van't börgerliche Recht. To dat Grünnen van de Ollnborg-Stiftung keem dat dör verschedene Anstalten, de to'n Deel ok dör dat Inrichten van dat Bundsland Neddersassen in Gang kamen weern.
Bit 1946 weer dat Land Ollnborg en sülvstännigen Staat wesen, un de Afordenten van'n Ollnborger Landdag föddern in ehre leste Sitten an'n 6. November 1946 utdrücklich, dat ene Sülvstverwalter-Organisatschoon för dat Ollnborger Land inricht weern muss. De Versöök, enen kommunalen Rebettsverbund to grünnen, sloog 1954 fehl in'n Neddersassischen Landdag, aver dat Volk harr wieterhen den Wunsch, de historische un kulturelle Egenstännigkeit van dat Ollnborger Land to bewahren un wieter uttoformen. So keem dat denn letzenns to de Gründung van de Ollnborg-Stiftung.
De Arbeitsgemeenschap van de Ollnborger Landkreisen harr 1960 den Anfang maakt un darto upropen, en Utschuss intorichten, de mit all mögliche Institutschonen, Gruppen un Verenen van't Ollnborger Land Grundfragen bespreken un ene Setten utarbeiden schull. De Sinn van disse Stiftung weer, all de ollnborgschen kulturellen Besträven un Inrichtungen, de nich staatlich sünd, tosamentofaten un to plegen.
De Diskuschoon um de Rebeetsreform un dat Inrichten van den Regeerbezirk Weser-Ems föhr darto, dat sik de Landkreisen, de Städer un Gemeenden mit ene gemeensame Resolutschoon för de Verbeterung van de Rechten van de Ollnborg-Stiftung insetten deen. An'n 27. Mai 1974 besloot denn de Neddersassische Landdag dat Gesett över de Ollnborgische Landschap as Institutschoon van't apentliche Recht. De Ollnborg-Stiftung gung in disse Inrichtung up. To dat Arbeitsfeld van de Ollnborgische Landschap höört de Landkreisen Ammerland, Cloppenborg, Freesland, Ollnborg, Vechta un Wersermasch un de Städer Ollnborg, Demost un Willemshaven.
Neddersassen
Ollnborg |
3654 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Frysl%C3%A2n | Fryslân | Fryslân (Provinz Freesland) is ene Provinz in'n Nörden vun de Nedderlannen. Mit 3.349 km² is dat nao Gelderland un Noord-Brabant de gröttste Provinz vun de Nedderlannen. De Provinz hett ene Grenz an de Provinz Grunneng, Drenthe, Oaveriessel, Flevoland un is via de Afslussdiek mit Noord-Holland verbunden. Fryslân is ene waterrieke Provinz un liggt an't IJsselmeer (inst: Zuuderzee) un't Wattenmeer. In't Wattenmeer liggen de Freesche Eilaanden Terschelling, Ameland, Vlieland un Schiermonnikoog.
Spraken
In de Provinz Freesland warrt hüdigendags noch veel Westfreesch snackt, man in Stellingerwarf (in'n Süüdossen van de Provinz, üm Oldeberkoop) wordt, neven Nedderlannsch, Nedersaksisch snackt.
De Gemeenten in de Provinz
Achtkarspelen (Achtkarspelen)
Dantumadiel (Dantumadeel)
De Fryske Marren (De Friese Meren)
De Waadhoeke (Waadhoeke)
Eaststellingwerf (Oostellingwerf)
Flylân (Vlieland)
Harns (Harlingen)
It Amelân (Ameland)
It Hearrenfean (Heerenveen)
Ljouwert (Leeuwarden)
Noardeast-Fryslân (Noordoost-Friesland)
Opsterlân (Opsterland)
Skiermûntseach (Schiermonnikoog)
Skylge (Terschelling)
Smellingerlân (Smallingerland)
Súdwest-Fryslân (Zuidwest-Friesland)
Tytsjerksteradiel (Tietjerksteradeel)
Weststellingwerf (Weststellingwerf)
Nedderlannen |
3655 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Kleopatra | Kleopatra | Kleopatra is de Naam vun en ganze Reeg vun Königinnen un Regentessen in Ägypten ut de Ptolemäer ehre Tied
Kleopatra I. (um 204 v. Chr.–176 v. Chr.), Fro vun Ptolemaios V.,
Kleopatra II. (um 185 v. Chr.–116 v. Chr.), Fro vun ehre Bröder Ptolemaios VI. un Ptolemaios VIII.,
Kleopatra III. († 101 v. Chr.), Fro vun Ptolemaios VIII.,
Kleopatra IV. († 112 v. Chr.), Fro vun ehrn Broder Ptolemaios IX., achterna vun Antiochos IX.,
Kleopatra V. († 69 v. Chr.), Fro vun Ptolemaios IX., denn achter’nanner vun de dree Seleukiden Antiochos VIII., Antiochos IX. un Antiochos X.,
Kleopatra VI., de Fro vun Ptolemaios XII.,
Kleopatra VII. (69 v. Chr.–30 v. Chr.), Ehfro vun ehre Bröder Ptolemaios XIII. un Ptolemaios XIV. un bovenhen hett se wat harrt mit Julius Caesar un Marcus Antonius,
Kleopatra Selene (40 v. Chr.–6), Dochter vun Kleopatra VII. un Marcus Antonius un die Fro vun Iuba II. vun Mauretanien,
Kleopatra Thea (um 164 v. Chr.–121 v. Chr.), Fro vun de syrischen Könige Alexander I. Balas, Demetrios II. un Antiochos VII.
Kleopatra betekent ok
Kleopatra († 336 v. Chr.), Steefmudder vun Alexander den Groten,
Kleopatra vun Makedonien († 308 v. Chr.), Suster vun Alexander den Groten,
Kleopatra vun Pontos (1. Johrhundert v. Chr.), Dochter vun Mithridates VI. vun Pontos un Fro vun Tigranes II. vun Armenien,
Fro vun den jöödschen König Herodes den Groten,
Fro vun den röömschen Prokurator för Judäa, Gessius Florus,
Binaam vun de Zenobia vun Palmyra, denn dat warrt seggt, de vertell allerwegens rüm, se stamm vun Kleopatra VII. af,
jungste Dochter vun den ooströömschen Kaisers Maurikio (na 588–vör 605),
Kleopatra, Figur ut de greeksche Mythologie, Dochter vun Idas, Fro vun Meleagros,
Kleopatra, Figur ut de greeksche Mythologie, Dochter vun Boreas un Oreithyia, Fro vun Phineus,
Kleopatra, Figur ut de greeksche Mythologie, Dochter vun Tros, Ilos, Assarakos un Ganymedes siene Suster,
Kleopatra, Figuren ut de greeksche Mythologie, Dochter vun Danaos, twee Danaiden,
Kleopatra un Periboia, Figuren ut de greeksche Mythologie, lokrische Jungfroen,
(216) Kleopatra, en Asteroid.
Borns |
3656 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Hildegard%20von%20Bingen | Hildegard von Bingen | Hildegard von Bingen (* 1098; † 17. September 1179) weer ene rhienhessische Benediktinerin un Mystikerin. Se worr wegens ehr Book Scivias to Theologie un anner Saken beröhmt. Hildegard von Bingen weer ok för de Medizin wichtig. Se harr Kontakt to de ok vun de röömsch-kathoolsche Kark as hillig gellen laten Bernard de Clairvaux. Hildegard weer lang een vun de Vörnamen mit de gröttste Tall vun Lüüd, de de hebbt in Düütschland.
Fru
Hilliger
Medizin
Boren in dat 11. Johrhunnert
Storven in dat 12. Johrhunnert |
3657 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Semiramis | Semiramis | Semiramis (babyloonsch: Schammuramat) weer de Königin vun Assyrien in Mesopotamien vun 810 bet 782 v. Chr.. Dat is wahrschienlich, dat se ene Babylonierin weer. In de Legende heet dat, dat se de Stadt Van, wat et vandage noch gifft, gründ't hett. Semiramis harr Orlogen gegen de Meder un Chaldäer.
Historie
Fru
Antike |
3658 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Cixi | Cixi | De Kaisersche Wittfro Cíxǐ (Pinyin: Cíxǐ tàihòu, ole Chineesche Schrift: 慈禧太后, oder bloß man 慈禧, Wade-Giles: Tze Hsi, * 29. November 1835; † 15. November 1908) weer de Wittfru vun’n chineesschen Kaiser Hsien-Feng (ok: Xianfeng) ut de Qing-Dynastie. Se höör to dat Volk vun de Mandschuren to. Vör ehr Tiet weern vun 1861 junge Lüüd Kaiser, män se harr denn groten Infloot. In de Tiet vun disse Kaiser keem de kommunistisch Taiping-Opstand to en End. 1873 keem de Opstand vun islamische Lüüd in Yunnan to en End. Fruen kregen in ehr Tiet mehr Rechten, to’t Bispell draffen Mandschurinnen siet de Tiet vun Cixi Chinesen heiroden un Chinesinnen siet de Tiet vun Cixi Mandschuren. Ok de Freeheit vun de Weertschap worr in ehr Tiet mehr.
Fru
Historie
Börger von China
Boren 1835
Storven 1908 |
3659 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Amelia%20Earhart | Amelia Earhart | Amelia Mary Earhart (* 24. Juli 1898 in Atchison, Kansas; † (verschollen) 2. Juli 1937) weer en bekannte Flegersche ut’n US-amerikaanschen Staat Kansas. Se weer de eerste Minsch, de twee mol över den Atlantik flöög. Se weer de eerste Minsch, de alleeen vun Honolulu op Hawaii na Oakland in Kalifornien flöög. Se weer ok de eerste Minsch de alleen vun Mexiko-Stadt na Newark un de eerste Minsch, de alleen vun Los Angeles na Mexiko-Stadt flagen is. Amelia Earhart weer mit en rieken Mann mit de Naam Putnam verheiraat, de för de Rechten vun de Fronslüüd weer.
1937, kort vör ehrn 40. Geboortsdag, harr Amelia Earhart sik vörnahmen eenmal an’n Äquater langs üm de ganze Welt to flegen. To disse Reis is se an 21. Mai 1937 tohopen mit ehr Navigator Fred Noonan opbroken. Se harr all mehr as Dreeveerdel von de Reis trüggleggt, as se an’n 2. Juli von Lae in Papua-Niegguinea losflöög. Op de Howland-Eilannen wull se de letzte Twüschenlannen maaken, is aver nie dor ankamen.
Earharts Verswinnen hett een von de gröttsten Sööken utlöst, de dat in de Historie geven hett. 64 Flegers un 8 Kriegsscheep weer doran bedeeligt, aver ehr Fleger un ok se sülvst oder ehr Begleider sünd nich funnen worrn. Över ehrn Verbliev is veel spekuleert worrn: Dat se en Spion von de US-Amerikaners wesen is un de japanschen Stüttpunkten utspioneern schüll, oder dat se sik mit ehrn Navigater op en Insel afsett un dor en nee Leven anfungen hett. Na en annern Snack müss se notlannen un is von de Japaners fangen sett worrn, un eenige menen gor dat se von Butenirdische roovt un mitnahmen worrn is.
De Söök is an’n 19. Juli afbrocken worrn. Offiziell hett man ehr denn för verschollen un wohrschienlich doot befunnen. Ehr Loopbahn un Leven as Pioneersche vun de Flegeree is 2009 in den Speelfilm Amelia dorstellt worrn.
Fru
Börger von de USA
Luftfohrt
Historie
Boren 1898
Storven 1937 |
3661 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Indira%20Gandhi | Indira Gandhi | Indira Gandhi (* 19. November 1917 Allahabad, Indien; † 31. Oktober 1984 in Nieg Delhi) weer Ministerpräsidentin vun Indien vun 1966 bet 1977 un vun 1980 bet to ehren Dood 1984.
Indira Gandhi studeer an dat Somerville College in Oxford.
Se weer dat eenzige Kind vun’n Grünner vun’n indischen Staat, Jawaharlal Nehru.
Se versprook de Armoot wegtomoken, män de Tahl vun arme Lü in Indien worr höger. Se is ümbrocht wurn.
Fru
Historie
Börger von Indien
Boren 1917
Storven 1984 |
3662 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Sojourner%20Truth | Sojourner Truth | Sojourner Truth (* 1798 in Hurley, NY; † 26. November 1883 in Battle Creek, Michigan) weer ene amerikaansche Preedigerin.
Ene Fru vun afrikaansche Herkumst, weer se lang in de Slaverie. Se weer ene vun de wenige beröhmte Lüüt in't Amerika vun't 19. Johrhunnert, de vun de Verbindung vun Sexismus un Rassismus sproken. Sojourner Truth seech to de witte Fruen, de för de Rechten vun Fruen werkden, Bün ik nich ene Fru ?.
Truth, Sojourner
Truth, Sojourner
Truth, Sojourner
Truth, Sojourner
Truth, Sojourner
Boren 1798
Storven 1883 |
3663 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Emma%20Goldman | Emma Goldman | Emma Goldman (* 27. Juni 1869 in Kaunas in Litauen; † 14. Mai 1940 in Toronto in Kanada) weer de Vörsittersche vun de anarchistische Gewerkschaftsorganisation
Congrejo Nacional del Trabajo in de Tied vun'n Spaanschen Börgerorlog.
Goldman wer besünners in den USA mit her tiedwielig Lebensgefährten Alexander Berkman aktiv. Se gelt as herutragend Figur bi de US-amerikansche Anarchismus as ok van de fröhe US-amerikanische Fredensbewegung.
1893 wur se wegen „Anstiftung to'n Upruhr“ för een Johr inhafteert. An'n 10. September 1901 wur se nochmol fastnommen. Dit Mal schmet man hör vör, an de Planung för en Attentat up Präsident William McKinley bedeeligt to wesen. An 24. September mussen se hör aber wer free laten, wiel se nix finn' kunn'.
Wegen „öpentlich Propageren van de Geburtenkontroll“ hebbt se hör an 11. Februar 1911 nochmol in Haft nommen.
Während de Eerste Weltkrieg hett se düchtig tegen de Bedeeligung van de USA protesteert, wat her prompt wer en Inhaftierung inbroch. Ditmal wur se anklagt wegen Agitatschon tegen de Wehrplicht. Se wur dorför ok glieks för 2 Johr inhafteert, is denn free laten wurn aber ok ut de USA rutschmeeten. Se kunn denn nah de Sowjetunion gahn.
Dor hett se aber ok glieks weer gegen de bolschewistische Ledskopp protesteert. 1936 gung se denn nah Spanien.
Emma Goldman is mit 70 Johr nah en Schlaganfall stürben. Hör Liek hett man denn wer nah de USA brocht, wor se denn in Chicago bisett wurn is.
Hör Wark
1931 Living my Life (Gelebtes Leben, 3 Bände, Berlin, (1978-1980))
Das Tragische an der Emanzipation der Frau, (1987)
Niedergang der Russischen Revolution, (Mai 1991)
Anarchismus und amerikanische Tradition, ISBN 3-88178-038-6
Anarchismus, seine wirkliche Bedeutung, Berlin 1978
Mit Rudolf Rocker: Der Bolschewismus: Verstaatlichung der Revolution. Underground Press (später Kramer Verlag), Berlin 1968.
Literatur
Liebe und Anarchie & Emma Goldman. Ein erotischer Briefwechsel. Eine Biographie, Candace Falk
Emma Goldman, Leben und Werk, Heiner Becker Id-Verlag (1992)
Weblenks
The Emma Goldman Papers (engelsch)
www.anarchismus.at Textsammlung van bedüdende Anarchisten und Anarchistinnen, dorünner ok Texte von Emma Goldman (hoochdüütsch)
Historie
Fru
Boren 1869
Storven 1940
Börger von de USA |
3664 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Germaine%20Greer | Germaine Greer | Germaine Greer (* 29. Januar 1939 in Melbourne) is ene austraalsche Schrieverin. Se is ene Professorin an de Universität in Cambridge in England. Se schreev dat Book The female Eunuch un anner Böker för Fruen. Germaine Greer hett 1968 den Bauarbeiter Paul du Feu heiraadt, der gelegentlich Artikel in de Ünnergrundpress herutbrocht hett. De Ehe wurrr 1973 schett.
Weblinks
DNB-Katalog
Börger von Australien
Fru
Politik
Schriever
Engelsch
Boren 1939 |
3665 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Liliuokalani | Liliuokalani | Liliuokalani (*2. September 1838 in Honolulu; †11. November 1917 in Honolulu)
weer vun 1891 af an de letzte Königin vun Hawaii.
Leben
As dat in Hawaii Tradition weer, is Liliuokalani as een lüttje Deern nich bi ehre richtigen Öllern upwussen. Se keem nah annere Öllern hen. Later is se up de königlich School uptagen wurrn. Dor harrn Missionars ut de USA dat Seggen. Se lehr de engelsche Spraak un bekehr sik to de Kark vun de Kongregationalisten. Dat is een amerikaansche Freekark. Denn leev se bi König Kamehameha IV. un siene Froo Emma. Toeerst scholl se jem ehren Söhn, Prinz William Charles Lunalilo freen. Man dat öberleeg se sik denn doch anners un nehm 1862 den US-Amerikaner John Owen Dominis to'n Mann.
Ehr Broder David Kalakaua folg Lunalilo up den Throon. Man he kreeg keen Kinner. So wurr dat fastleggt, dat Liliuokalani em upfolgen scholl, wenn dat mal so wiet weer.
Liliuokalani hett allerhand Scholen upmaakt. Se wünsch sik, dat de jungen Deerns vun Hawaii anstännig uptagen weeren schollen. 1887 reis se nah Europa. Dor hett se de Queen Victoria I. vun England drapen. In de USA besöch se denn Stephen Grover Cleveland. Dat weer dortiets de Präsident vun de USA.
1891 is ehr Broder sturben un se kreeg de Kroon vun Hawaii. Nu weer se Königin un versöch, de Kroon vun Hawaii mehr Macht to geben. Man dor is nix vun wurrn, vunwegen datt de Politik vun de USA dor gegenan güng. As vun 1890 af an för Zucker ut Hawaii in de USA just so veel Toll betahlt weeren möß, as för annern Zucker ok, keem de Weertschup vun Hawaii in'n swaren Storm. 1893 versöch de Königin, een nee Verfaten dörtosetten, man dor is ok nix vun wurrn. Nu sloten sik de Börgers vun de USA in Hawaii tohopen un maakden een Komitee för Sekerheit för all Lüde up. Düt Komitee streed nu gegen de Monarchie an un wollen, datt de afschafft wurr. Vörnweg stünn dorbi de „Bananenbaron“ Sanford Dole. He steek dor ok achter, as 1893 US-Marines up Hawaii lannen döen un de Königin in Huusarrest nahmen hefft.
1894 versöch de Königin, de Macht wedder an sik to rieten. So scholl Hawaii unafhängig blieben. Man se is fastsett wurrn. De Frömden ut de USA repen nu de Republiek ut. Ehr eerst un eenzig Präsident is Sanford Dole wurrn. De Königin möß 1895 afdanken un de Lüde, de ehr hulpen harrn, keemen ut dat Gefängnis wedder free. Liliuokalani reis nu nah Washington, D.C., man kunn dor för de Saak vun de Freeheit vun Hawaii nix rutslahn. 1898 hefft de USA dat Land an de USA anslaten. Dat weer in de Tiet vun den Krieg gegen Spanien. Liliuokalani kreeg een Rente un möß den ganzen Rest vun ehr Leben in ehren Swiegervadder sien Huus in Honululu tobringen. 1917 is se vunwegen eenen Slaganfall sturben.
Musikaalsch weer se ok. Se hett mehr as hunnert Melodien komponeert, dor mank dat beröhmte Aloha Oe.
Wat noch to seggen is
In dat Jahr 1993 - just akraat 100 Jahren nah den Staatsstreich vun de US-Amerikaners- hett de US-Congress dat Public Law 103-150 vun'n 23.November 1993 beslaten. Präsident Clinton harr sik dor för stark maakt. Dat is de Apology Resolution to native hawaiians (De Besluss öber de Bidd üm Nahsehn an de baren Hawaiianers). To de sülbige Tiet hett de Regeerung vun de USA ok bi anner Ur-Inwahners in de Länner vun de USA dorüm beden, ob se dat Unrecht nahsehn konnen, wat jem fröher andaan wurrn is. Dat dö de hüdige Regeeren vun de USA vun Harten leed.
Fru
Hawaii
Historie
Börger von de USA
Boren 1838
Storven 1917 |
3667 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Rosa%20Parks | Rosa Parks | Rosa Louise Parks (* 4. Februar 1913 in Tuskegee, Alabama; † 24. Oktober 2005 in Detroit, Michigan) is as Minschenrechtsaktivistin beröhmt worrn.
Se worr 1913 in Alabama in’e USA boren. 1955 weer se in en Omnibus in de Stadt Montgomery in Alabama, wo de Fohrer ehr sech, dat se ehrn Sitz för en witten Mann free moken süll. Wiels se dat nich wull, keem se in’n Knast un wurr to en Geldstraaf veroordeelt. Körte Tied later worr ok Martin Luther King en wichtig Liddmaat vun de Bewegung för de Börgerrechten vun swarte Amerikaner.
Literatur
Fabrizio Silei (Text), Maurizio A.C. Quarello (Illustrationen): Der Bus von Rosa Parks, Verlagshaus Jacoby & Stuart, Berlin 2011, ISBN 978-3-941787-40-7.
Weblenken
Rosa Parks Papers (engelsch)
Historie
Politik
Fru
Börger von de USA
Boren 1913
Storven 2005 |
3668 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Kaahumanu | Kaahumanu | Kaahumanu (* 17. März 1768 up Maui; † 5. Mai 1832, anunvorsik Elizabeth Kaahumanu) hett as Königin vun dat Königriek Hawaii regeert.
Familie
Ehre Mudder weer Namahana, ehr Vadder Keeaumoku. He weer Ratgever vun den König Kamehameha I.. As se 13 Jahr oolt weer, is se mit düssen König verheiraat wurrn. Kamehameha hett mehr Froons harrt, man Kaahumanu is sien Leevste wurrn. He hett seggt, se weer to verglieken mit de Blööt vun de Lehau un hett ok seggt „se ritt up de Wellen as een Vagel un spöört, wie dat Hart vun dat Volk slahn deit“. Kaahumanu hett den König Moot maakt, dat he för de Eenheit vun Hawaii een Krieg föhren scholl.
De Königin, de regeert
As Kamehameha sturben weer, woll se Partout nich Bott geben. Se geev an, de doode König harr sik dat so dacht, datt se tohopen mit ehren Söhn Liholiho regeeren scholl. De weer 22 Jahr oolt un nehm as König den Naam Kamehameha II. an. Dat Parlament vun Hawaii hett tostimmt un hett för ehr een neet Amt inricht. Dat weer de kuhina nui, de Premierminister. So bruuk se de Macht nicht ut ehr Hannen to geben un regeer amenn mit den Titel vun de Königin, de regeert nich bloß, as ehr Söhn Liholiho König weer, man ok, as Kauikeaouli König weer (He nehm den Naam Kamehameha III. an).
In ehr Tiet worrn de Rechten vun de Fruen in Hawaii beter. Se mek en Verdraag twüschen Hawaii un de USA.
Kaahumanu weer evangeelsch döfft. Ehr christlich Gräffnis hett Hiram Bingham leit'.
Kiek ok nah bi de List vun de Königen vun Hawaii
Fru
Hawaii
Historie
USA
Boren 1768
Storven 1832 |
3669 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Mary%20Harris | Mary Harris | Mary Harris (Mother Jones; * um 1. August 1837 in Cork, Irland; † 30. November 1930 in Silver Spring, Maryland) weer ene vun de Grünner vun ene amerikaansche Gewerkschaft 1905. In ehr Arbeid weern Kinner sünners vun Belang.
Historie
Fru
Storven 1930
Boren 1837
Börger von de USA
Börger von Irland |
3670 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Frida%20Kahlo | Frida Kahlo | Frida Kahlo (* 6. Juli 1907 in Coyoacán, Mexiko-Stadt; † 13. Juli 1954 in Mexiko-Stadt) weer ene Malerin ut Mexiko. Ehr Vader weer ut Düütschland. Frida Kahlo weer ut Coyoacán, wo ok Leo Trotzki leevd un wat vandage to Mexiko-Stadt höört. Frida Kahlo kunn kene Kinner kriegen. As ok anner Lüüd, de ehr Arbeid in de Kunst hebben, is ehr Homosexualität kundig. Se weer een vun de in de Kunst bekannteste Latienamerikaners.
Kahlo, Frida
Kahlo, Frida
Kahlo, Frida
Boren 1907
Storven 1954 |
3671 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Rosa%20Luxemburg | Rosa Luxemburg | Rosa Luxemburg (* 15. März 1871 in Zamosc in Polen; † 15. Januar 1919 in Berlin), weer ene kommunistische Rieksdagsafornte.
Se leevd vun 1897 an in Düütschland. Se weer eerst in de SPD un denn ok wegens den Eersten Weltkrieg in’n Spartakusbund, obschoonst se in starke Wies för Gewalt weer. Se grünn’te mit Karl Liebknecht de Kommunistische Partei vun Düütschland.
Se worr de 15. Januar 1919 in Berlin as ok Karl Liebknecht vun rechte Gardisten ümbrocht.
Fru
Politiker (Düütschland)
Börger von Düütschland
Boren 1871
Storven 1919 |
3672 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Enger | Enger | Enger is ne lüttke Stadt in de Noawerskopp van Builefeld innen Nordosten van Nordrhuin-Westfoalen.
Besonners stolte send de Luie van Enger up üahre Stiftskiarken, woavan se anniöhmt, dat doa de Sassenhertog Wittekuind teo Ruhe leggt woaden es.
Et giff ne ganze Menge Voatellsels üawer Wittekuind, de insbesonnere in Enger van de äolen Luie teo de jungen wuidergieben weierd.
Geografie
Geogroafischke Loage
Enger ligg in dat Ravensbiarger Biargland tüsken den Teutoburger Wald un dat Wuihengebiarge.
Gemuinden un Stiae in de Noawerskopp
Enger grenzt innen Westen an de Stadt Spenge, innen Norden an de Stadt Buine, innen Ossen an de Gemuinde Hiddenkussen un de Stadt Hiarwede un innen Suiden an de kruisfruie Stadt Builefeld. Et hoiert bui den Kruis Hiarwede.
Gluiderung van de Stadt
Et giff düsse Stadtduilen:
Belke-Steimke (Belke-Steinbeck)
Biösenkamp (Besenkamp)
Dreigen (Dreyen)
Enger
Hiarnkussen (West) (Herringhausen (West)) - de Ostduil hoiert bui de Stadt Hiarwede
Äolenkussen (Oldinghausen)
Puönkussen (Pödinghausen)
Suile (Siele)
Westerenger
Annen 31. Dezember 2004 hadde Enger 19.980 Inwuahners.
Politik
Stadtroat
Bui de lessten Kommunalwoahl annen 26.9.2004 hätt de Partuien säovuile Sidden kruit:
SPD: 16
CDU: 12
De Groinen: 4
FDP: 2
De Börgermester es Klaus Rieke (SPD).
Partnerstadt
De Partnerstadt van Enger es (van 1990 af) Lichtenstuin in Sassen in dat Chemnitzer Land.
Kultur un wat Jui up olle Fälle seihen müöt, wenn Jui in Enger send
Museien
dat Wittekuind-Museium
dat Giarberuige-Museium
Biuwiarke
de Stiftskiarken (iut den 9. Joahrhunnert)
de Luisbergmüöhlen (van 1756)
Jeidet Joahr wuier
dat Timpkenfest (jümmer annen 6.1.)
dat Kirschkbloidenfest (jümmer an dat lesste Wiökenenne in den April)
Weblenks
Stadt Enger (häogduitschk)
Oort
Noordrhien-Westfalen |
3674 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Iesentiet | Iesentiet | De Iesentiet is en Tietöller vun de Vörgeschicht (de Tiet, ut de dat nix gifft, wat opschreven is). Se hett anfangen, as de Lüüd dat rutkregen hebbt, woans dat geiht mit dat Maken vun dat Iesen. Dorvör hebbt se in de Steentiet man blots Warktüüch ut Steen hatt un later in de Bronzetiet eenfache Warktüüch ut Bronze. De Iesentiet duur vun circa 800 v. Chr. bet circa 100 v. Chr. In Grekenland füng dat al üm 1000 v. Chr. rüm dormit an.
De Lüüd harrn nu markt, dat een ut Iesen ok bannig vele schöne Saken maken kunn. Dat weer Warktüüch för de Buren, de de Arbeed lieker maken doot, avers ok Wapen, womit se ehrn Nober erslagen kunnen. Um Iesen to maken, mutt een weten, wo dat Iesenerz to finnen is, und woans een dat to dat Iesen reduzeern kunn. Dorto bruukt een vel Hitt, un dat geiht blots mit en Kohlenfüür - Holt warrt nich hitt noog. De Kohle hett faken de Köhler ut Holt maakt.
Vun circa 800 an geev dat de mier oder minder keltische Hallstattkultur in’n Noorden vun de süden Hälft vun Europa un vun circa 450 v. Chr. de La-Tene-Kultur.
In de Iesentiet leven de Kimmerier, en Volk, dat in grote Delen vun Osteuropa tohuse weer.
Konfuzius un Laotse weren Chinesen vun de Iesentiet.
Tietöller |
Subsets and Splits
No community queries yet
The top public SQL queries from the community will appear here once available.