भौशीक बांदकाम खातें गोंय राज्याच्या आर्थीक, वेवसायीक आनी पर्यटन उदरगतीखातीर एक म्हत्वाची भुमीका निभयता. सेवा खातें आशिल्ल्यान गोंय राज्यांतले बांदकामा संबद्दचे नियोजन, आरेखन, बांदकाम, परिचालन आनी सांबाळणी अशे सगळे उदरगतीचे वावर ह्या खात्याच्या सुवादीन आसतात. महादेव गोविंद रानडे (जल्म 18 जानेवारी 1842, निफाड, जि. नासिक; मरण 16 जानेवारी 1901, मुंबय) महाराष्ट्रांतलो एक व्हड विचारवंत, व्यासंगी विव्दान, समाज सुदारक. राश्ट्रीय पांवड्यार अर्थीक, राजकीय, समाजीक आनी धर्मीक मळार व्हड योगदान दिवपी तत्वज्ञ आनी मार्गदर्शक. आर्विल्ल्या भारताचो निर्मातो म्हणून ज्या म्हापुरसांचो उल्लेख जाता, तांच्यांत न्यायमूर्ती महादेव रानडे हाका म्हत्वाची सुवात फाव जाता. ताचो बापुय पयलीं नगर जिल्ह्यांतल्या दुय्यम जिल्होधिकाऱ्याच्या हाताखाल कारकून आशिल्लो, उपरांत तो कोल्हापूरच्या कारभाऱ्याके जबाबनिशीच्या हुददयाचेर काम करुंक लागलो. महादेवाचे आवयचें नांव गोपिकाबीर्इ. महादेवाचें मराठी आनी मुळावें इंगलीश शिक्षण कोल्हापूराक जालें. फुडल्या शिक्षणाची थंय वेवस्था नाशिल्ल्यान, बापायन ताका इ. स. 1856 वर्सा मुंबय एल्फिन्स्टन हायस्कुलांत धाडलो. इ. स. 1862 वर्सा महादेवराव बी. ए. चे परिक्षेंत पयल्या वर्गांत पास जालो. कॉलेजींत आसतना वि.लयीन अभ्यासाभायर ताणें इतिहास, काव्य, निबंद, भोंवडेवर्णनां, कांदबऱ्यो ह्या विशयांवयल्या ग्रंथांचें वाचन केलें. उपरांत ताणें इतिहास आनी अर्थशास्त्र हे विशय घेवन ऑनर्सची परिक्षा दिली. बी. ए. जावचेपयलीं म्हळ्यार इ. स. 1861 वर्सासावन तो अध्यापनाचेंय काम करतालो. इतिहास, भूगोल, गणित, अर्थशास्त्र, तर्कशास्त्र, निबंदलिखाण, इंग्लीश हे विशय तो शिकयतालो. इ. स. 1864 वर्सा इतिहास विशय घेवन तो एम. ए. जालो आनी 1866 वर्सा ताणें कायध्याचीय परिक्षा दिली. ह्यो दोनूय परिक्षा भोवमानान पास जाल्ल्यान मुंबय वि.पीठाचो पयलो फेलो म्हूण ताची निवड जाली. तेन्ना सनातन धर्माच्या अभिमान्यांनी मंडळाच्या लोकांचेर बहिश्कार घालो. ताकालागून तातुंतल्या कांय लोकांनी प्रायश्र्चित घेवन आपली सोडवणूक करुन घेतली आनी रानडे मात खूब त्रास सोंसचो पडलो. ह्या वादाच्या निमतान ताणें वेद, स्मृती, पुराण आनी इतिहास हांचो अभ्यास करुन आनी सगळे शास्त्राधार विचारांत घेवन एक विव्दत्ताप्रचुर निबंद बरयलो. इ. स. 1870 वर्सा गणेश वासुदेव जोशी हाणें स्थापन केल्ले भौशीक सभेचो रानडे सुरवातीसावन मार्गदर्शक आशिल्लो. 1878 वर्सा हे सभेन एक नेमाळें सुरु केलें. ह्या नेमाळ्यांतले चडशे लेख स्वता रानडेनूच बरयल्यात. महाराष्ट्रांतल्या जिल्ह्यांचे अर्थीक परिस्थितीची पळोवणी करची अशी येवजण भौशीक सभेन रानडे हाच्या मार्गदर्शनाखाल हातांत घेतली आनी त्या आदारान अहवाल बरोवन महाराष्ट्राचे अर्थीक हलाखीची परिस्थिती स्पश्ट केली. अशे तरेच्या प्रस्नांचो विचार करपाची, ताचेर उपाय सुचोवपाची आनी आंकडेवार म्हायती मेळपाची पद्दत रानडेन सुरु केली. इंग्लंडांत जेतरेन जापसालदार राज्यपद्दत आसा तशीच भारतांतूय लागू जावची असो अर्ज ब्रिटीश संसदेकडे न्या. रानडे हाचे प्रेरणेनूच धाडलो. पुण्याक आसतना प्रार्थना समाजाचे प्रतिश्ठापनेंत न्या. रानडे हाचो व्हड वांटो आशिल्लो. प्रार्थना समाजाचे पस्थापणुके फाटलीं मुलतत्वां सांगतना ही संस्था म्हळ्यार धर्मीक उध्दाराचें स्थान आसा हें ताणें स्पश्ट केलें. प्रार्थना समाजाचीं तत्वां, उपासनापद्दत आनी विधी हांचें समर्थन करपाखातीर ताणें ‘एश्वरनिष्ठाची कैफियत’ ह्या नांवाचो एक निबंद बरयलो. भारतीय भौसाच्या राजकीय आकांक्षांक वाचा फोडपाखातीर काँग्रेसची स्थापणूक करपाचें थारलें. तेन्ना न्या. रानडेन फुडाकार घेतलो. 1885 वर्सा भरील्ल्या पयल्या अधिवेशनाक जे 72 वांगडी आशिल्ले, तातूंत रानडे मुखेल आशिल्लो. काँग्रेसचो संस्थापक म्हूण वळखूपी ह्राम, होलेगीत रानडेन आपलो राजकीय गुरु मानतालो. रानडे समादीक सुदारणेचो कट्टर पुरस्कर्तो, ताणें काँग्रेसीच्या पयल्याच अधिवेशनांत समाजीक परिशदेचो प्रतिश्ठापना केली आनी फुडें धा वर्सांमेरेन दर वर्सा काँग्रेसचें अधिवेशन भरता, थंय समाजीक परिशदेचेंय अधिवेशन जावंक लागलें. पूण उपरांत कांय वर्सांनी पयलीं समाजीक काय राजकीय सुदारणा हो वाद उप्रासलो. इ. स. 1895 वर्सा पुण्यांत काँग्रेस अधिवेशन भरिल्ले आसतना, सनातन्यांनी समाजीक परिशद थंय भरल्यार माटव जळोवन उडोवपाची धमकी दिली. त्यावेळार रानडेन हें अधिवेशन वेगळे सुवातेर भरपाचें उतर दिवन वाद पलयलो. इ. स. 1896 वर्सा रानडेन पुण्यांत ‘डेक्कन सभा’ ही नवी सभा काडली. न्या. रानडे हाच्या राजकीय विचारांत बुध्दिनिश्ठ उदारमतवादाचो प्रभान दिसून येता. समाजीक तत्नज्ञानांतलें बुध्दिप्रामाण्य, व्यक्तिस्वातंत्र्य, परमसहिशणुता आनी समाजीक कर्तव्यबुध्दी हींच तत्वां राजकीय विचारांतूय ताणें ग्राह्र मानलीं. सनदशीर शासन हो उदारमतवादाचो आविश्कार आसा अशें ताचें म्हणणें आशिल्लें. नीसिक हांगा आसतना न्या. रानडेन मराठी ग्रंथोत्तेजक मंडळी नांवाची एक संस्था सुरु केली. इतिहास, शास्त्रां, देशाची सुदारणा, म्हान मनशांचीं चरित्रां, धर्म अशा विंगड विंगड विशयांचीं पुस्तकां उजवाडावप हो हे संस्थेचो वावर अशिल्लो. न्या. रानडे हांची बुध्दिमत्ता, दूरदुश्टी आनी खंयचेय अडचणीची विस्कटावणी करुन व्यवहार्य मार्गदर्शन करपाची कुवत अर्थीक मळारुय दिसून योता. ताणें भारतांतल्या दळिद्राचो खोलायेन अभ्यास करुन ताचीं स करणां सांगल्यांत, धर्मीक आनी समाजीक मळार ताणें सगऴ्या ग्रंथप्रामाण्यवादी रुढी आनी कल्पनांचो त्याग करुन समानतेचो पुरस्कार केलो. सार्वजनिक सभा उधेगीक परिशद, फीमेल हायस्कूल, वसंत व्याख्यानमाला, मराठी ग्रंथोत्तेजक मंडळी अशा पुण्यांतल्यो तरातरांच्यो संस्था आनी अखिल भारतीय पांवड्यावयली इंडियन नॅशनल काँग्रेस, अर्थशास्त्र परिशद, समाजीक परिशद ह्या संस्थांचे स्थापनेंत आनी वाडींत ताचो व्हड वांटो आसा. न्या. रानडे एक बरो वक्तो. खंयच्याय प्रस्नचो खोलायेन अभ्यास आनी देशोध्दाराची तळमळ हाकालागून तांचीं व्याख्यानां अभ्यासू आनी मार्गदर्शक आसतालीं. न्या. रानडे भौतिकशास्त्राचो पुरस्कर्तो आशिल्लो तरी ताची वृत्ती धर्मीक आशिल्ली. विकिसोर्सांत ह्या लेखा संबंधित मूळाचो मज़कूर आसा रानडे, महादेव गोविंद हें पान शेवटीं 13 मार्च 2021 दिसा, 16:15 वोरांचोर बदलेलें. मजकूर क्रियेटिव कॉमन्स ऐट्रिब्यूशन/शेयर-अलाइक लायसेंस हाच्या अंतर्गत उपलब्ध आसा; हेर अटी लागू जावं शकतात. चड म्हायती खातीर वापराच्यो अटी पळयात. साद्या, सोप्या भाशेतले विश्वासू अशे, शैक्षणिक सरुपाचे, 100 भलायकी संदेश 8 ते 14 वरसा पिरायेच्या भुरग्यां खातीर तयार केल्यात जे तीं स्वता शिकून हेरांक शिकोवपाक शकतात. हातूंत 10 ते 14 वर्सांच्या तरणाट्यांचोय आसपाव जाता. आमकां दिसता, 10 ते 14 वर्सांच्या तरणाट्यां खातीर ही म्हायती दिवप सामके गरजेचें कारण घरांतलीं ल्हान भुरगीं चडांत चड तांच्या संपर्कांत आसतात आनी तांची काळजी घेतात. तांच्या ह्या वावराची दखल घेवन, तांची तोखणाय करप खूब म्हत्वाचें . हे 100 संदेश,10 मुखेल भलायकी विशयांमदी विभागल्यात आनी दर विशयाचे 10 संदेश आसात: मलेरिया, हागवण, पुश्टीक आहार, थंडी-खोंकली आनी हेर दुयेसां, दंत, उदक आनी नितळसाण, रोगाच्या संसर्गापासून राखण, एचआयवी-एड्स आनी अपघात, दुखापत आनी भुरग्यांचो सुरवातेचो विकास अशें हे वेगवेगळे विशय आसात. हे सादे-सोपे संदेश, पालक आनी भलायकी शिक्षकां खातीर आसात, जे तें घरा कडल्या शाळेतल्या, क्लब आनी दवाखान्यांतल्या भुरग्यां खातीर वापरपाक शकतात. लाखांनी भुरग्यांच्या शरीरांत दंत आसतात. ज्या भागात हे दंत आसतात ताका आतकडी म्हणटात. आमी जेविल्ले जेवण शरीर वापरता ते हांगां आसता. कितल्याशाच तरांचे दंत आमच्या आंगांत रावंक शकतात: रावंड वॉर्म, व्हिप वॉर्म, हूक वॉर्म आनी बिल्हार्झीया(शिस्तोसोमियासीस हांचे भायर हेरय आसात. दंत आमकां दुयेंत आनी अशक्त करूंक शकतात. तांकां लागून पोटांत दुखप, खोंकली, जोर आनी हेर दुयेंसां जांव येतात. दंत तुमच्या आंगात आसूं येतात पूण ते आसात हें तुमकां कळचें ना. कांय वेळा परसाकडेन वतना तुमकां दंत दिसूं येतात. दंत आनी ताचीं तातयां वेगवेगळ्या मार्गांनी आमच्या कुडींत भितर सरपाक शकतात. कांय दंत आमच्या जेवणांतल्यान आनी दुशीत उदका सारक्या पेयांतल्यान लेगीत कुडींत भितर सरतात. उकत्या पायांक लागूनय दंत भितर सरतात. डि-वॉर्मींग गुळयो वापरून दंत मारप सोपें आनी सवाय. भलायकी सेवक ह्यो गुळयो दर 6 वा 12 म्हयन्यांनी वा कांय दंता खातीर ताच्याकय चड वेळा दितात. दंत तुमच्या शरीरात वच्चे न्हय म्हुणून परसा कडेन वतकच आनी जेवण रांदचे पयले, जेवचे वा पिवचे पयलीं साबणान हात धुवन घेवचें तशेच फळां आनी भाजयो धुवन घेवच्यो आनी पायांत मोचे घालचे. कांय दंत मातयेंत आसतात, ताका लागून मातयेक हात लायल्यार साबणान हात धुवचे. जेन्ना तुमी फळां आनी भाजयो धुतात, तेन्ना असले उदक वापरात जातून मनशाची विश्टा आसप शक्य ना. ह्या विशयाचेर चड म्हायती मेळोवपाक आनी हेरांक शिकोवपा खातीर हांगा कांय भुरग्यां खातीरच्यो कार्यावळी दिल्यात. दंत: भुरग्यांनी कितें करूं येता? स्वताच्या भाशेंत स्वताच्या उतरांनी दंतां विशीं संदेश तयार करचे. हे संदेश तोंडपाठ करचे म्हण्टकीच ते विसरूंक जावचेना. हेर भुरग्यांकय आनी घराच्यांक हे संदेश पासार करचे. आमची प्रस्नावळ घेवपा खातीर वोट विथ युवर फिट वापरात आनी तुमकां दंतां विशीं कितलें खबर आसा हें सोदून काडात. दंता वेली काणी आयकून ,तें न जावपाक आमी कशें हात धुवन आनी सदांच पायांत मोचे वापरून स्वताची राखण करूंक शकतात ते समजून घेयात. आमचे शाळेंत जेवण कशें तयार करतात आनी आमचो रांदपी कशे तरेन जेवण सुरक्षीत आनी दंत मुक्त दवरता तें सोदून काडात. गुवांतल्यान दंत मातयेंत आनी उदकांत वच्चे न्हय म्हण सदांच संडासाचो वापर करात. आमचे हात बरे तरेन धुवपा खातीर आमकां साबण, उदक आनी नितळ कपड्याची गरज आसता. आमच्या घरातले लोक दंतां विशीं कितें जाणात हें पळोवपा खातीर एक सर्वेक्षण करात. दुश्ट दंत घरांतलें जेवण चोरपाक येता आनी ते वाटावपाक भुरगीं तांकां कशीं आडायतात हाचेर आदारित एक नाटकुलें तयार करात. हरवी भाजी खावचे आदीं ती धुवन घेवचीं, मांस आनी जेवण सारकें शिजोवन घेवचे, जाका लागून जेवण दंतां पासून सुरक्षीत कशें उरतलें हें दाखोवपा खातीर एक पोस्टर तयार करात. टिपी टेप आनी हेंड वॉशिंग स्टेशन घरचीं, वर्ग वा पंगड हांचें खातीर कशें तयार करचे हें समजून घेवंचें. दंत पसरपा पासून कशे आडावचे वा आमी केन्ना आनी कशे हात धुवचे हें सांगपी एक गीत तयार करात. भाज्ज्यों आनी फळां खावचे आनी रांदचे आदी धुंवपाची याद करूंक एक पोस्टर तयार करात. आमच्यानी कशे तरेन दंत पसरपा पासून आडांव येता हें दाखोवपा खातीर एक नाटकुले वा कठपुतळी खेळ तयार करूं येता. दंतां विशीं आमचें गिन्यान तपासून पळोवपा खातीर एक फिल इन द ब्लेंक्स गेम तयार करात आनी खेळात वा आमी कितें करचें आदीं हात धुवचे आनी कितें केले उपरांत हात धुवचे हें जाणा काय ना तें तपासपा खातीर एक प्रस्नावळ तयार करून घेयात. मजती खातीर सकयल दिल्ल्या प्रस्नांचो वापर करात. अणकाराच्या प्रशिक्षण कार्यक्रमांत हो अभ्यासक्रम /पाठ्यक्रम सहाय्यकारी थारतलो. जातूंत अणकारांत रस वा आवड आशिल्ल्यां खातीर थोडो वा अल्प काळ प्रशिक्षण कोर्स तयार केल्यात. अणकारप्यांक सुरवात करूंक मदत करतले असल्या थोड्या प्राथमीक पाठांचो आसपाव केल्लो आसा. ऍनटीएमान आपल्यो कार्यशाळा आनी संगोष्ठी वरवीं अणकारा खातीर वळखिल्ल्या ज्ञान पाठाचो अणकार करतना आशिल्ल्यो अडचणी वा समस्या आनी आव्हानांचोय, कोर्स सामायनांत आसपाव करतले, जे समजून घेवंक बरें जातलें. फुडाऱ्यांचें पुस्तक तीन बारीक-मोट्या विभागांनीं वांटलां : 2: पुस्तकाचो मुखेल भाग अवेस्वर २/६-१६/३१ 3: येय दोन पुर्वणां, पयलें म्हळ्यार दानितकार दुसऱ्या जाग्यार रावूंक वेतात आनी देव-स्थान बांदतात पळे अवेस्वर १७-१८ दुसरें म्हळ्यार गिब्याह-आंत जालोल्या खुना पासत, बेंजामीनाचेर झुज करतात त्या विशीं पळे अवेस्वर १९-२१) पुस्तकाच्या मुखेल भागांत फुडाऱ्यांचो इतिहास वाचूंक मेळता (२/६-१६/३१ पवित्र पुस्तकाचे जाणार ह्या फुडाऱ्यांक, व्हडले फुडारी (माजर) आनी ल्हान फुडारी (मिनर) अशें म्हणूनंतर करतात. व्हडले फुडारी (६) हे परीं अथनियेल, ऑहुद, बाराक (आनिदेबराह गिदेवन, जेफथान आनी सांसन. हांच्यो सग्गल्यांचो करण्यो बारीकसाणें सांगल्यात. ल्हान फुडारी (६) हे परीं सहामगार ३/३१ तोला आनी जारी १०/१-१५ इबजान, एलोन आनी आब्दोन १२/८-१५) हांची चडशी खबर करूंक ना. व्हडले फुडारी पर्जेची सुटका करतात तांचे विशीं जायती अंतो रासा तांचो अरंब, तांचें व्हडपण आनी कर्णय खूब तरेन वेगळ्यो आसात. पूण सगळ्यांक एक विशेसहताय आसा ती म्हळ्यार तांकां खेरीत कुरपा मेळ्ळ्या, एक वर्गुण मेळ्ळा. सुटका करपाच्या कारीया पासत देवानुच तांकां वेंचून काडल्यात. ल्हान फुडारी म्हळ्यार तोला, जायर, इबजान, एलोन आनी आब्दोन हांचे विशीं चड माहिती ना. ताणीं कोणाची तरी सुटका केल्या म्हण मेळोना. तांचो अरंब, तांच्या कुटूंबाची खबर आनी तांकां खंयच्या जाग्यार पुरल्यात, इतलें मात बरयललें मेळता. इसरायेली आंक, ह्या पुस्तकाचो मुखेल संदेश हो : लोक अधर्मी जालोल्यान देवान पिडापीड धाडून तांकां शिक्षा दिली आनी जेदना तीं देवा सरशीं परतलीं तेदना तांकां जैत फावो जालें. सिराकाच्या पुस्तकाचो बरौपी फुडाऱ्यांचे थिराये पासत तांकां वाखाणता (पळे सिर. ४६/११-१२ तशेंच हेबरेवांक बरयलले चिटींत, तांच्या भावार्थाक लागून येस मेळ्ळा म्हण दाखयता (पळे हेब. ११/३२-३४; १२/१). गजाली कार्यावळींत ता. 25 नोव्हेंबराक शिक्षणतंज्ञ डॉ. नारायण देसाय हे “कुटुंब वेवस्था” ह्या विशयाचेर आपले विचार मांडटले आनी उपरांत चर्चासत्र जातलें. ही कार्यावळ सगळ्या नागरिकांखातीर उकती आसा. मनीसबळ विकास म्हामंडळाचो वर्सुकीं दीस → किल्ल्या भितर नागरी वसती आशिल्ली. हे नागरी वसतीच्यो वट्ट अवस्था उत्खननांत मेळ्ळ्यो. हांगाची नागरी वसती हडप्पा भाशेनूच आखीव आनी योजनाबध्द मांडावळीची आशिल्ली. थंयचे रस्ते सुमार (picture) 9मी.रूंद आसून मुखेल रस्ते उदेंत – अस्तंत आनी उत्तर – दक्षिण अशे आखल्यात. हांगाचे रस्ते एकामेकांक काटकोनांत मेळिल्ल्यान पुराय वसती वेगवेगळ्या काटकोन चौकोनांत वांटिल्ली दिसली. घराचीं दारां मुखेल रस्त्याकडेन वचनासतना ल्हान गल्लींकडेन वतात, अशेतरेन बांदल्यांत. हीं घरां भट्टेंत भाजिल्ल्या पक्क्या विटांचीं आसून दर एका घरांत तीन कुडी, एक न्हाणी घर आनी एक रांदचीकूड आसा.कांय घरां दोन माळ्यांचीं आशिल्लीं. थंतच्या गटरांची बांदावळ उत्कृश्ट आसून तीं मुखेल गटाराक जोडिल्लीं आसतालीं.हीं सगळीं गटारां विटांनी धांपिल्लीं आसतालीं. थंय सांपडिल्ल्या मडक्यांचे आकार आनी ताचेवयलें काळ्या रंगांतलें चित्रकाम हडप्पाभाशेनूच आसा. हांगा वेगवेगळे तरेच्यो मुद्रा मेळिल्ल्यो आसात. तांचेर वेगवेगळ्या प्राण्यांचीं चित्रां, तशेंच गेंड्याभाशेन चिखलाच्या प्रदेशांत रावपी जनावरां चित्रित केल्यांत.(Picture) भास सपनापयलीं चवथो शेंकडाचो एक संस्कृत नाटककार. ताचे जिणें विशींची पुराय म्हायती मेळना. भास हें ताचें नांव काय नांव काय कुळाचें नांव हेंय समजना. ताच्या नाटकांनी उत्तर भारतांतली नांवां आनी तंयच्याच चालीरितींचो उल्लेख चड आशिल्ल्यान भास हो उत्तर भारतांतलोच आसूं येता. भासाच्या काळा विशीं विव्दानाचें एकमत ना. कालीदासाच्या मालविकाग्निमित्रन, बाणाच्या हर्षचरीत आनी वाक्पतिराजाच्या गउडवहोत भासाचो उल्लेख आयला. कालिदासान बासाचो उल्लेख र्पथितयश असो करून अपल्याक नव हें विशेशण लायिल्ल्यान कालिदासा पयलींच भास हो नाटककार म्हणून नांवाजिल्लो हें दिसता. एकदा ताचीं सगळीं नाटकां कोणें तरी लासून उडयलीं, पूण उज्यांत उडयल्ल्या सगळ्या नाटकांतलें 'स्वप्नवासवदत्त' मात लासनासतना उरलें. हाचेवयल्यान भासाक ज्वलनमित्र अशी उपाधी मेळ्ळी अशें म्हण्टात. स्वप्नवासवदत्त हाका स्वप्ननाटक अशेंय म्हण्टात. हें नाटक कौशांबीचो राजा उदय हाटे कथेचेर आदारुन आसा. प्रतिज्ञायौगंधरायण हातुंतूय उदयन हाचीच कथा आसा, पुण स्वप्नवासवदत्त ह्या नाटकांतले कथेचे पयलींची आसा. पंचरात्र महाभारतांतल्या कांय व्यक्तींक दरुन ताणें एक कल्पीत कथा ह्या नाटकांत मांडल्या. दूतघटोत्कच भारतीय झूजांत अभिमन्यूचो वध जातकच श्रीकृष्ण घटोत्कचाक दूत करुन धृतराष्ट्र आनी दुर्योधन हांचेकडेन धाडटा, अशी कथा हातूंत आयल्या. अविमारक हें नाटक एके लोककथेचेर आदारलां. बालचरित हातूंत श्रीकृष्ण जल्मासावन कंसवधासेरेनची कथा आसा. भागवत पुराणाच्या आदारान हें नाटक बरयलां. मध्यमव्यायोग घटोत्कच नांवाच्या राक्षसापसून भीमान एका ब्राह्मणाच्या पुताक वांचयतकच भीमाची बायल हिडिबां ताका मेळटा. तेन्ना घटोत्कच हो आपलोच चलो हें भीमाक तिचेकडल्यान कळटा, अशी कथा तातूंत आसा. कर्णभार ब्राह्मणरुप घेवन इंद्र कर्णाकडेन कवचकुडंलां मागतकच कर्ण ताका दिता ही कथा हातूंत आयल्या. ऊरुभंग दुर्योधनाच्या मरणाचेर ही कथा आदारल्या. दूतवाक्य महाभारतांतले कृष्णशिळ्टायेचेर हें नाटक बरयलां. अभिषेक ह्या नाटकांत रामायणांतल्या किष्किंदा, सुंदर आनी युध्द कांडांची कथा आसा. चारुदत्त चारुदत्त आनी वसंतसेनेच्या मोगाचेर ही कथा आसा. प्रतिमा हातूंत रामवनवासापासून रावणधारेमेरेन कथा आसा. हीं नाटकां भासाचींच आसात हेविशीं जाणकारामदीं एकमत ना. तशेंच, हीं तेराय नाटकां एकाच मनशान बरयल्यांत अशेंय अभ्यासकांक दिसना. त्रावणकोर विद्यापिठाचो प्रपाठक डॅा. उन्नी हाका भास नाटकांचीं हातबरपां केरळांत मेळ्ळीं. ताचेवयल्यान ह्या नाटकाचे थाय प्रयोग जाताले अशें दिसता. भासाच्या नाटकांनी, न्हीद, सपनां, झूज, मरण, रातीची भोंवडी, घरा फोडप असले प्रसंग आसात. कंस, दुर्योधन, कैकेयी असल्या खलपात्रांचें चित्रण भासान आपल्या नाटकांत दाखलां. भासाच्या नाटकांतले संवाद सादे, सोंपे भशेंत आसात. मदीं मदीं तो निसर्गाचेरुय चित्रण करता. भासाच्या नाटकांत बरेच श्लेक दिश्टी पडटात. सुस्कृत जिणेविशीं कांय म्हत्वाचे सिध्दांत लेगीत ताच्या नाटकांनी आसात. ताच्या नाटकांत कथाभाग उणो आसत. पुण नाटकांची घडण मात सुव्यवस्थुत आसता. भासाचें काव्य सरळ, सोंपें आसता. कालिदासान भासाचे नाट्यनिर्मितीची तोखणाय करची हेंच हातूंत ताचें व्हडपण जाणवता. विकिसोर्सांत ह्या लेखा संबंधित मूळाचो मज़कूर आसा भास हें पान शेवटीं 13 मार्च 2021 दिसा, 12:36 वोरांचोर बदलेलें. मजकूर क्रियेटिव कॉमन्स ऐट्रिब्यूशन/शेयर-अलाइक लायसेंस हाच्या अंतर्गत उपलब्ध आसा; हेर अटी लागू जावं शकतात. चड म्हायती खातीर वापराच्यो अटी पळयात. आंसाच्या पुस्तकांत समाजीक नित उखलून धरल्या. अनितीचेर, अप्रमाणिकपणाचेर, गरीबांचे पिडणूकेचेर, हें पुस्तक निशेद मारता. आमस, तेकराचो गोंवळी (१ तो प्रवादीय न्हय आनी प्रवादयांचो पुतूय न्हय, पूण सर्वेस्परान ताका हिंद चरयतालो थंयचो आपोवन भाकीत करूंक पाठयलो (७/१४ थोड्याच काळार ताणें आपलें मुनियारपण चलयलें मागीर ताका भायर घातलो आनी तो आपल्या आदल्या वावराक परतलो ७/१०; ३/९; ४/१; ६/१). सर्वेस्पर आठ राष्ट्रांची मनसुबी करुन फर्मण मारता तें सुरवातेकूच मेळता. हीं आठ राष्ट्रां म्हळ्यार दामास्कुस, गाजा, तिर, एदम, आमन, माद, जुदा आनी इसरायेल. जुदा आनी सर्वेस्पराच्यो आदनिया आनी उपदेस मोडले जाल्यार उरलल्या सव राष्ट्रांनीं जुदा आनी इसरायेला आड करार मोडलो. इसरायेलाच्या जिवितांत लाँच घेवप, ब्रश्टाच्यार करप, गरीबांक पिडनूक दिवप आसलें देखून सर्वेस्परान ताचेर फर्मण मारलें. यी ७८३ ७४३) हाच्या काळार ताणें आपलें मुण्यारपण चलयलें. त्या काळार गिरेस्तांनीं गरीबांक फटयले, बरो सेवाधर्म केलो पूण तांतूंत देवाची भक्ती नासलली. तेदना आंसान देवाच्या नांवान उलोवन ब्रश्टाचारी जिविताचेर, समाजीक अनितीचेर, तोंडापुरती भक्तींचेर खरायेन निशेद मारलो (५/२१-२२ सर्वेस्पर, आक्ख्या संवसाराचो श्रेश्ट धनी, राष्ट्रांक खास्त लावपी अवेस्वर १-२ जांकां देवान वेंचून काडल्या ताणीं झर खोटेपणां करित जाल्यार देव तांकां कडक खास्त लायतलो (३/२ सर्वेस्पोराचो दिस, उजवाडाचो न्हय पूण काळोखाचो जातलो (५/१८ देव एका राष्ट्राक उपजयता (६/१४ तें राष्ट्र म्हळ्यार आससिरिया, जरूय ताचें नांव सांगूंक ना पूण सदांच तें प्रवादीयाच्या मनांचेर आसलें. तर आमस, एक भरवानसो दिता, तो जाकब घराण्यांच्या तारणाची वात पळेता (९/८ तशेंच जुजेच्या उरलल्या जम्याची (५/१५ सर्वेस्पर दया करतलो अशें आमस म्हणटा. प्रसिद्द आसा.तातूंतल्या निमण्या भागाक बृहदारण्यकोपनिषद अशें नांव आसा. बारा हजार ऋचा, आठ हजार यजुस् आनी चार हजार सामे हांचो संग्रह प्रजापतीन केला अशें ह्या ब्राम्हणांत सांगला. पूण आयज उपलब्ध आशिल्ल्या तिनूय वेदांत इतले मत्रं मेळनात. ह्या ब्राम्हणांत महाभारतांतल्या जायत्या कथांचें सार आयिल्लें आसा. सीता आनी राम हांचींय नांवां ह्या ब्राम्हणांत सांपडटात. कद्रू आनी सुपर्णा हांचें झूज, पुरूरवा आनी उर्वशीची कथा, अश्र्विनीकुमारान च्यवन ऋशीक जुवानपण दिलें ती कथा, मनू आनी नुस्तें ही कथा सारकिल्ल्यो कथा हातूंत संक्षेपान दिल्ल्यो आसात. मिथिलेच्या विदेह राजाच्या दरबारांत जायते खेप जे वादविवाद जाताले तांचें विस्तारीत वर्णन हातूंत आयला. हातूंत वेगवेगळ्या यज्ञयागांचें वर्णन दिल्लें आसा हें ह्या ब्राम्हणाचें खाशेलेपण. आयज मेळपी सगळ्या ब्राम्हण ग्रंथांत शतपथ ब्राम्हण हो पुर्विल्लो. आर्यांचो प्रसार भारतांत खंय मेरेन जालो ताचें दिग्दर्शन करपी एक कथा हाच्या पयल्या कांडांत आयिल्ली आसा. हे कथेवयल्यान त्या काळांत वैदिक धर्माचो प्रसार भारताच्या पूर्वभागांत जाल्लो म्हणपाचें जाणवता. देवांचे उत्पत्तीक लागून उजवाड आनी राक्षसांचे उत्पत्तीक लागून काळोख जालो अशें ह्या ब्राम्हणांत सांगलां.ताका लागून दीस हो देवांचो आनी रात राक्षसांची थारली. हातूंत आठ वसू, इकरा रूद्र बारा आदित्य, मळब आनी धर्तरी अशो तेत्तीस देवता मानिल्ल्यो आसात. बायलांचो उत्तराधिकार हातूंत मानिल्लो ना. कारण हिंदू धर्मांत बायलांचें स्वतंत्र अस्तित्व मानिल्लें ना. तशेच दादलो हो शरीराचो अर्दो भाग आसा. जो मेरेन ताका बायल मेळना आनी पूत जायना तो मेरेन तो पूर्ण जायना आनी बायल नासतना ताका यज्ञय करपाक मेळना अशेंय सांगला. वैदिक साहित्यांत ह्या ब्राम्हणाक जायत्या नदरांनी म्हत्व आसा.हेर ब्राम्हण ग्रंथां प्रमाण हातूंत जायत्या यज्ञांचें स्पश्टीकरण तर केलांच. ते भायर उतरांचे अर्थ आनी मंत्रांचें स्पश्टीकरण दिल्लें आसा. ह्या ग्रंथांक लागून वैदिक साहित्याचेर उजवाड पडटा. त्या काळांत वेगवेगळ्या विद्यांत प्रवीण आशिल्ल्या आर्चांचींय नांवां ह्या ग्रंथांत सांपडटात. हाच्या ६ ते १० ह्या कांडांनी वेदीच्या रचने संबंदीं विचार केल्लो आसून तातूंत शांडिल्याच्या मताक प्राधान्य दिलां. हेर भागांत सादारणपणान याज्ञवल्क्याच्या मताक म्हत्व दिल्लें आसून शेवटाक तर हो ग्रंथ याज्ञवल्क्यानूच बरयला अशें सांगलां. हातूंत गांधार, साल आनी केकय ह्या वायव्य प्रदेशांतल्या लोकांचो निर्देश आसून कुरू, पांचाल,कोसल, विदेह,सृंजय ह्या प्रांतांतल्या लोकांचो मुखेलपणान उल्लेख आसा. ताचेवयल्यान वैदिक संस्कृतीचें केंद्र पंजाबांतल्यान उदेंत भारतांत गेल्ल्याचें कळटा. शतपथ ब्राम्हणाचेर हरिस्वामी, सायण आनी कवींद्राचार्य सरस्वती हांचीं भाश्यां आसात. शनी: सूर्यमाळेंतलो सातवो गिरो. तो गुरू परस ल्हान आनी हेर गिऱ्यां परस व्हड आसा. ताचो आकार धर्तरेपरस ७०६ पटीन व्हड आसून तो सूर्या सावन ८८ कोटी ६० लाख मैल पयस आसा. ताका सूर्याभोंवतणी एक प्रदक्षिणा पुराय करपाक १० वरां १४ मिनटां लागतात. शनीचें वस्तुमान धर्तरेच्या ९५ पट आसा. उकत्या दोळ्यांनी पळयलो जाल्यार फिकट हळदुवो दिसता. दुर्बिणींतल्यान पळयलो जाल्यार ताचे भोंवतणी तीन वलयां (कडीं)आनी धा उपगिरे दिसतात. हे उपगिरे शनीसावन बरेच पयस आशिल्ल्यान खूब बारीक दिसतात. शनीचो आकार वाटकुळो नासून, चपटो आसा. इतलो चपटो आकार हेर खंयच्याच गिऱ्याचो ना. शनीवयले सगळे पदार्थ उदका परसूय पातळ आसूंक जाय, असो तर्क आसा. शनीच्या भोंवतणी खूब दाट आनी कुपांनी भरिल्लें वातावरण आसा. तो सूर्या सावन खूबच पयस आशिल्ल्यान ताचे वयलें उश्णतामान गुरूपरस कमीच आसा. शनीचेर मिथेन वायुच्यो रेगो चड प्रभावी आनी अमोनियाच्यो रेगो कमी प्रभावी दिसतात. शनीचें पृश्ठभागाचें तापमान सुमार १५५° सेंग्रॅ.आसा. शनीक नीजीचें अशें तेज आसुंये अशें दिसता. ताचे वयलें वातावरण सामकें थंड आसा. शनी हो सूर्याची ल्हान प्रतिमा म्हणून ताका सूर्यपूत म्हळां जांवये. शनीभोंवतणी १६० लाख मैलांच्या प्रदेशांत ताचे णव उपगिरे, ताचे भोंवतणीं भोंवत आसतात. तातुंतलो सगळ्यांत धाकटो ३०० मैल व्यासाचो आसा. शनी भोंवतणच्या वलयांक लागून तो खूब सोबीत दिसता. ह्या वलयांमदलीं भायलीं दोन वलयां चकचकीत आसात आनी भितल्लें वलय तेजहीन आसा. ह्या सगळ्यांत भायल्या वलयाचो व्यास १७२ हजार मैल आनी सगळ्यांत भितरल्या वलयाचो व्यास १५० हजार मैल आसा. भायल्या वलयाची कड शनीच्या मध्य बिंदू सावन ८६ हजार मैल आसा. हीं वलयां शनीच्या विषुववृत्ता भोंवतणीं पातळिल्लीं आसून तीं सामान्यतायेन पारदर्शक आसता. धुल्लाच्या कणा इतल्या सामक्या ल्हान अशा कोटी कोटी उपगिऱ्यांच्या योगान तीं जाल्यात. ज्ञान पाठाचो अणकार करूंक, तकनिकी आनी विज्ञानीक शब्दावळीचो अणकार आनी प्रमाणीकरण ही प्राथमीक गरज आसा. आयज मेरेन भारतीय भासां मदीं वापरिल्ले शब्दावळींत एकरूपता ना वा दिसना. तमिळ, बंगाली सारक्या थोड्या भासांनी खुबश्यो शब्दावळी तयार केल्ल्यो आसात जाल्यार हेर थोड्या भासांनी एकूय शब्दावळी वा शब्दार्थकोश तयार जाल्ली ना. एनटीएम विज्ञानीक आनी तकनिकी शब्दावळी आयोग (सीएसटीटी) च्या सांगातान भारतीय भासांनी तकनिकी शब्दावळी वा परिभाशेचें प्रमाणीकरण करता. राष्ट्रीय अणकार मोहिमेच्या प्रयेत्नाक लागून विज्ञानीक आनी तकनिकी शब्दावळी आयोग बळकटी मेळटली. 22 भारतीय भाशेंत विज्ञानीक आनी तकनिकी शब्दावळी वाडोवंक आनी तांकां निश्चिती दिवंक उपकारतात, जाका लागून ज्ञान पाठाचें बेगीन आनी सहजपणान तसोच बरो अणकार शक्य जातलो. हँडबूक सैद्धांतीक तशेंच वेवहारीक मार्गदर्शिका म्हुणून अणकारप्याक ज्ञान पाठाचो अणकार करूंक आदार करता. हे इनपूट्स ऍनटीएमान देशांतल्या वेगवेगळ्या भागांनी आयोजीत केल्ल्या कार्यक्रमांतल्यान संकलीत केल्यात. तज्ञां कडल्यान मेळिल्ल्यो सुचोवण्यो हे मार्गदर्शिकेंत आसपावीत केल्यात आनी अणकारप्याचें अणकाराचें कौशल्य वाडोवंक वा विकसीत करूंक योगदान दितात. गांवांत पोस्ट आनीक तार ऑफीस उपलब्ध ना.सगळ्यांत लागीं पोस्ट आनीक तार ऑफीस ५ ते १० किलोमिटराच्या अंतराचेर आसा. हेबरेव भाशेंतल्या पवित्र पुस्तकांत, जेरेंयास प्रवादयाचे विलाप 'बरपावळ हाग्यगरापहा ह्या घटांत घातल्या. आनी ही मुखेल परबां समयार वाचतल्या पांच 'मॅगिळत' व कवळो हांचे मदलो एक अशें धरतात. ग्रेग भाशेंतल्या आनी वुलगात पवित्र पुस्तकांत, जेरेंयास प्रवादीयाच्या फाटोफाट हें पुस्तक घेवन ताका 'जेरेंयास प्रवादयाचे विलाप' असो म्हाताळो दिला. हें पुस्तक कोणें बरयलां ताचो अरंब २लत्/ ३५/२५ हांतुंत मेळता आनी तांतूंतल्यो कविता त्या विशीं तेंका दितात. हांतुंत विशय नदरेक येता तो म्हळ्यार जेरेंयास प्रवादीयाच्या काळावयलो. तरीपुण हें पुस्तक जेरेंयासान बरयलां म्हण सांगूंक जायना. कित्याक जेरेंयासाचो सभाव वेगळेच तरेचो. भाकीत करपाचो आवाज बंद केला (२/९) अशें जेरेंयास केदनांच म्हणचोना, तशेंच तो जेदेकीयाअक वाखाण'चो ना (४/२० न्हय म्हण एजीपत्कार आदार दितले म्हण विस्वास (४/१७) दवरचो ना. अवेस्वर १, २, आनी ४ मेलल्यां खातीर विलाप कशे बरयल्यात. अवेस्वर ३ एक खासगी विलाप आनी अवेस्वर ५ (जेरेंयासाचें मागणें) जावन आसा एक समुदायक विलाप. ते चड करुन जेरुसाल्याचें निसंटन जाल्या उपरांत पालेस्तीनांत ५८७ वर्सा बरयलले जावंक जाय. तशें पळेवंक गेल्यार हें पुस्तक एकाच मनशान बरयलां जो शाराचें तशेंच लोकांचें दूख बरे तरें वर्णिता. पूण ह्या काळोखांतल्यान देवाचेर नीज भरवानसो दवरपाचो फोलेर आनी सगळ्या काळजान देवा-शीं परत येवपाचें दिसून येता. हाकाच लागून हें पुस्तक खूब मलाचें जावन आसा. देव-मंदीराचें निसंटन केलोल्या दिसाचो उगडास करुन उपास करतात तेदना जुदेव लोक गायन करुन हें पुस्तक वाचतात. साद्या, सोप्या भाशेतले विश्वासू अशे, शैक्षणिक सरुपाचे, 100 भलायकी संदेश 8 ते 14 वरसा पिरायेच्या भुरग्यां खातीर तयार केल्यात जे तीं स्वता शिकून हेरांक शिकोवपाक शकतात. हातूंत 10 ते 14 वर्सांच्या तरणाट्यांचोय आसपाव जाता. आमकां दिसता, 10 ते 14 वर्सांच्या तरणाट्यां खातीर ही म्हायती दिवप सामके गरजेचें कारण घरांतलीं ल्हान भुरगीं चडांत चड तांच्या संपर्कांत आसतात आनी तांची काळजी घेतात. तांच्या ह्या वावराची दखल घेवन, तांची तोखणाय करप खूब म्हत्वाचें . हे 100 संदेश,10 मुखेल भलायकी विशयांमदी विभागल्यात आनी दर विशयाचे 10 संदेश आसात: मलेरिया, हागवण, पुश्टीक आहार, थंडी-खोंकली आनी हेर दुयेसां, दंत, उदक आनी नितळसाण, रोगाच्या संसर्गापासून राखण, एचआयवी-एड्स आनी अपघात, दुखापत आनी भुरग्यांचो सुरवातेचो विकास अशें हे वेगवेगळे विशय आसात. हे सादे-सोपे संदेश, पालक आनी भलायकी शिक्षकां खातीर आसात, जे तें घरा कडल्या शाळेतल्या, क्लब आनी दवाखान्यांतल्या भुरग्यां खातीर वापरपाक शकतात. भलायकी शिक्षक आनी वखदा तज्ञांनी हे भलायकी संदेश तयार केल्यात आनी तांचो नियाळय केला. ह्या संदेशांचो मूळ अर्थ बदलनासतना तांचो अणकार वा रुपांतर करूं येता हे संदेश अचूक आनी अपटुडेट आसचे म्हण खूब बारिकसाणेन वावर केला. भलायकी शिक्षक ह्या संदेशांच्या आदारान आपल्या वर्गांनीं आनी प्रोजेक्टांनीं भलायकी शिक्षणाच्यो कार्यावळी करतात. तांकां हे संदेश भासाभास आनी हेर कार्यावळी करपाक उरबा दितात. देखीक, सारके हात धुवपा फाटलो हेतू समजतकीच भुरगीं एकामेकांक आनी आपल्या घरच्यांक, “आमच्या घरातलें आनी आमच्या सरभवतणचे लोक सारके हात न धुवपा फाटले कारण कितें?” हो प्रस्न विचारपाक शकतात. भुरगीं एकामेकां लागी हाचेर उलयतात आनी हाचेर कसलो उपाय काडूं येता हाचेर चर्चा करतात आनी अशें करतना ती नकळटाच एक बदल घडोवंक लागतात. हेंच ह्या भलायकी संदेशांचें खरें मोल. हें संदेश म्हळ्यार भासाभास आनी कार्या खातीर एक उक्ते दार . पालक आनी शिक्षक आपल्या भूरग्यां कडल्यान हे भलायकी विशयक संदेश तोंडपाठ करून घेवंक शकतात. वा भुरग्यांनी हे संदेश याद उरपा खातीर भलायकी विशयक संदेशाचेर आदारीत कृती करूं येता. भलायकी संदेश स्वता शिकून हेरांक शिकयल्ल्या भुरग्यांक ल्हानशीं इनामां दिवन तांची तोखणाय करूं येता. देखीक, एक रिबीन वा रंगीत कपडो इनाम म्हण दिंव येता. हीं भुरगीं हे कपडे एके बडयेक बांदून एक रंगीबेरंगी बडी तयार करून ती स्वता कितले भलायकी संदेश शिकलीं आनी ताणी दुसऱ्यांक कितले संदेश शिकयलें हें सांगूं शकतात. हें 100 भलायकी विशयक संदेश चिल्ड्रन फॉर हेल्थ हे केम्ब्रीज-यु.कें तले एके बिगर सरकारी संस्थेन, भुरग्यां खातीर,ताणी स्वता शिकून हेरांक शिकोवचे खातीर तयार केल्यात. चिल्ड्रन फॉर हेल्थ ही संस्था संवसार भरांतल्या भलायकी शिक्षण भागीदारां वांगडां भागीदारी करता. साद्या, सोप्या भाशेतले विश्वासू अशे, शैक्षणिक सरुपाचे, 100 भलायकी संदेश 8 ते 14 वरसा पिरायेच्या भुरग्यां खातीर तयार केल्यात जे तीं स्वता शिकून हेरांक शिकोवपाक शकतात. हातूंत 10 ते 14 वर्सांच्या तरणाट्यांचोय आसपाव जाता. आमकां दिसता, 10 ते 14 वर्सांच्या तरणाट्यां खातीर ही म्हायती दिवप सामके गरजेचें कारण घरांतलीं ल्हान भुरगीं चडांत चड तांच्या संपर्कांत आसतात आनी तांची काळजी घेतात. तांच्या ह्या वावराची दखल घेवन, तांची तोखणाय करप खूब म्हत्वाचें . हे 100 संदेश,10 मुखेल भलायकी विशयांमदी विभागल्यात आनी दर विशयाचे 10 संदेश आसात: मलेरिया, हागवण, पुश्टीक आहार, थंडी-खोंकली आनी हेर दुयेसां, दंत, उदक आनी नितळसाण, रोगाच्या संसर्गापासून राखण, एचआयवी-एड्स आनी अपघात, दुखापत आनी भुरग्यांचो सुरवातेचो विकास अशें हे वेगवेगळे विशय आसात. हे सादे-सोपे संदेश, पालक आनी भलायकी शिक्षकां खातीर आसात, जे तें घरा कडल्या शाळेतल्या, क्लब आनी दवाखान्यांतल्या भुरग्यां खातीर वापरपाक शकतात. 10 संदेश विशय1: ल्हान भुरग्यांची काळजी ल्हान भुरगी आनी अर्भकां वांगडा जाता तितलें खेळ खेळात, तांका वेंगायात, उलयात, हासात आनी तांचे खातीर गितां गायात. अर्भक आनी ल्हान भुरग्यांक सोपेपणान आपल्यो भावनां व्यक्त करपाक जमनात, तीं रोकडींच रागार जातात, भियेतात आनी रडटात. तांचे कडेन सदांच मायेन वागात. ल्हान भुरगीं चलप, आवाज काडप, खावप आनी पिवप: ह्यो गजाली रोकड्योच शिकतात. तांका मजत करात पूण कांय फावटी ताका आपल्या साद्या साद्या चुकीतल्यान स्वताच शिकूंक दियात. चले आनी चलयांक तितलेच समान म्हत्व आसता. तांकां बरे तरेन वागयात, चड करून दुयेंत आनी दुबळीं आशिल्ल्यांक. आपल्या सरभोंवंतणच्या लोकांची ल्हान भुरगीं नक्कल करतात. म्हण्टकीच तुमी स्वताचें निरिक्षण करात, तांचे मुखार बरे तरेन वागात आनी तांका बरो मार्ग दाखयात. ल्हान भुरगीं रडपा फांटल्यान कितें तरी कारण आसताच भूक, भंय, दूख तांचीं कारणां सोदपाचो यत्न करात. ल्हान भुरग्यां वांगडा आंकडे आनी अक्षरांचे खेळ खेळून, चित्रां काडून तांका शाळेंत शिकपा खातीर तयार करात. तांका काणयो सांगच्यो, गावचें आनी तांचे वांगडा नाचचें (नृत्य). एका चोपडेत भुरग्यांच्या वाडीची नोंद करात. देखीक, पयलेच फावट जेन्ना ती उलयतात, वा चलतात. दुयेंस सगळी कडेन पसरचे न्हय म्हुणून, मजतनीस आनी व्हडल्या भुरग्यांक ल्हान ल्हान भुरगीं निवळ आसात काय ना (खास करून तांचें हात आनी तोंड तीं नितळ-निवळ उदक पियेतात काय ना आनी तांकां पोटाक पावपा इतले जेवण जेवतात काय ना हें तपासपाक मजत करची. अर्भकांक तशेंच ल्हान भुरग्यांक माया-मोग दियातच पूण तुमी, स्वताकय विसरूंक फावनात. तुमी लेगीत म्हत्वाचीं. ह्या विशयाचेर चड म्हायती मेळोवपाक आनी हेरांक शिकोवपा खातीर हांगा कांय भुरग्यां खातीरच्यो कार्यावळी दिल्यात. ल्हान भुरग्यांची काळजी: भुरगीं कितें करूं शकतात ? स्वताच्या भाशेंत आनी स्वताच्या उतरांनी भुरग्यांचीं काळजी कशीं घेवचीं हाचेर संदेश तयार करचे. हे संदेश तोंडपाठ करचे म्हण्टकीच ते विसरूंक जावचेना. हेर भुरग्यांकय आनी आपल्या घराच्यांक हे संदेश शिकोवचे. चले आनी चलयो अशे दोन पंगड करात, आनी चल्यांक चलयांचें खेळ खेळपाक लायात आनी चलयांक चल्यांचें खेळ खेळपाक लायात. उपरांत दोनय पंगडांक त्या खेळांचेर चर्चा करपाक लायात. देखीक, चल्यांचें खेळ आनी चलयांचे खेळ अशे भाग केल्ले तुमकां मान्य आसा? हय, जाल्यार कित्याक वा ना, जाल्यार कित्याक? घरातल्या आनी शाळेतल्या वायट वागणुकेचेर आनी बरे वागणुके चेर भासाभास जावची आनी आनी वायट वागणुक आनी बरी वागणुक हाचेर विस्तारान उलोवचे. घरांत, शाळेंत वा समाजीक पंगडांनी खेळणी तयार करपाच्यो सर्ती घडोवन हाडात. देखीक, मॉबायल, झुनझुनीं, ब्लॉक्स बांदप, बावलीं, जनावरां आनी चित्रांची पुस्तकां, आदी. पोस्टरां वरवी ह्या विशयां विशी तुमकां कितें कितें खबर आसा तें दुसऱ्यांक दाखयात. दुयेंसा पासून राखण करपा खातीर शाबणान हात धुवपाचे, रोगाच्या संसर्गा पासून राखण आनी संतुलीत आहार खावपाची चित्रां आनी पोस्टर तयार करून दाखोवपाचे. ल्हान भुरग्यांची काळजी घेवपी मनीस तांचें वांगडा खेळटा, हें दाखोवपी एक नाटकुलें तयार करात. ह्या नाटकुल्यांत दोन आवयांचीं संवगां घेवंक जातात, जंय एके आवयक दिसता ल्हान भुरग्यांनीं तोंड बंद करून वोग्गी रावंक जाय आनी दुसरेक दिसता, तांणीं मजेंत रावंक जाय. हातीच्या आनी तोंडाच्या हाव-भावांतल्यान ह्यो भावना व्यक्त करात. हेर भुरग्यांक ती भावना कसली हें वळखुपाक सांगात. पालकांक आनी आजो-आजयेक भुरगीं कित्याक रडटात आनी हांसतात तें विचारात, आनी ती कारणां वर्गांत सांगांत. एक वर्ग वा एक पंगडाक थळाव्या वाठारांतल्या एका अर्भकाची जापसालदारकी घेवंक सांगात. भुरग्याची वाड कशी जाता हें सांगपाक त्या भुरग्याचें आवयन ह्या पंगडा कडेन दर म्हयन्याक येंव येता. दुयेसां पयस दवरपा खातीर निवळ रावप आनी नितळ-निवळ उदक पिवप हाचेर एक गीत तयार करात आनी तें गीत तुमच्या घरांतल्या ल्हान भांवडांक गावन दाखयात. व्हड भुरग्यांनी आपल्या पालकां कडेन चर्चा करून तांका अर्भकांक आनी ल्हान भुरग्यांक सांबाळटना कसले त्रास जाले आनी तांकां कसलो आदार मेळ्ळो, असले प्रस्न विचारचे. एका भलायकी सेवकाक वा एका विज्ञान शिक्षकाक भुरग्याचो मेंदू कसो वाडटा तें विचारात. व्हड भुरग्यांनी तांच्या वाठारांतल्या जाणट्यां कडल्यान गितां, काणयो आनी खेळ शिकुन घेवचे आनी ल्हान भुरगीं आनी अर्भकां खातीर तीं गितां गावचीं. अर्भकांक दुयेंसा पासून वाटावपाक कितें करप म्हत्वाचें अशें तांका दिसता? अशें भुरग्यांनी व्हडल्या मनशांक विचारचें. साद्या, सोप्या भाशेतले विश्वासू अशे, शैक्षणिक सरुपाचे, 100 भलायकी संदेश 8 ते 14 वरसा पिरायेच्या भुरग्यां खातीर तयार केल्यात जे तीं स्वता शिकून हेरांक शिकोवपाक शकतात. हातूंत 10 ते 14 वर्सांच्या तरणाट्यांचोय आसपाव जाता. आमकां दिसता, 10 ते 14 वर्सांच्या तरणाट्यां खातीर ही म्हायती दिवप सामके गरजेचें कारण घरांतलीं ल्हान भुरगीं चडांत चड तांच्या संपर्कांत आसतात आनी तांची काळजी घेतात. तांच्या ह्या वावराची दखल घेवन, तांची तोखणाय करप खूब म्हत्वाचें . हे 100 संदेश,10 मुखेल भलायकी विशयांमदी विभागल्यात आनी दर विशयाचे 10 संदेश आसात: मलेरिया, हागवण, पुश्टीक आहार, थंडी-खोंकली आनी हेर दुयेसां, दंत, उदक आनी नितळसाण, रोगाच्या संसर्गापासून राखण, एचआयवी-एड्स आनी अपघात, दुखापत आनी भुरग्यांचो सुरवातेचो विकास अशें हे वेगवेगळे विशय आसात. हे सादे-सोपे संदेश, पालक आनी भलायकी शिक्षकां खातीर आसात, जे तें घरा कडल्या शाळेतल्या, क्लब आनी दवाखान्यांतल्या भुरग्यां खातीर वापरपाक शकतात. 10 संदेश विशय 2 खोंकली, थंडी आनी दुयेंसा रांन्नीतल्या धुंवरांत बारीक कण आसतात जे श्वासांतल्यान फुफ्फुसांत वचून दुयेंस जांव येता. हो धुंवर टाळचे खातीर घरा भायर रांदचें वा ताजी हवा यो- वच करपी सुवातेर रांदचें. धुम्रपान केल्ल्यान फुफ्फुसां अशक्त जातात. सिगरेट ओडनाशिल्ल्या मनशांक सिगरेट ओडपी मनशांच्या धुंवराची बादा जांव येता. सगळ्यांक खोंकली आनी थंडी जाताच. चडशे जाण रोकडेच बरे जातात. जर खोंकली वा थंडी तीन आठवड्याच्याकय चड दीस उरली जाल्यार हॉस्पीटलांत वचचें. जंतू तरां तरांचें आसतात, जांका सुक्ष्म जंतू आनी कांय जाणांक व्हायरस म्हणटात. चडांत चड खोंकली आनी थंडी व्हायरसांक लागून जाता आनी तांकां सहजा सहजी कसलीच वखदां लागू पडनात. फुफ्फुसां ही मनशाच्या आंगाचो एक भाग. ताचो वापर श्वास घेवपाक आसता. खोंकली आनी थंडी फुफ्फुसांक अशक्त करतात. निमोनियाचो सुक्ष्म जंतू अशक्त फुफ्फुसांत गभीर दुयेंस तयार करता. वैयल्यावैयर श्वास घेवप हे न्युमोनियाचें एक लक्षण (एक गंभीर दुयेंस स्वासा कडेन लक्ष दियात. वयर सकल दावपी हड्ड्याचेर लक्ष दवरात. न्युमोनियाची हेर लक्षणां म्हणल्यार जोर येवप, ओंकारे येवप आनी हड्ड्यांत दुखप . जर एकाद्रें 2 म्हयन्याचें अर्भक एका मिनटाक 60 वा चड फावटी श्वासो श्वास करता जाल्यार बेगीनांत बेगीन ताका भलायकी सेवका कडेन व्हरचें. 1 ते 5 वर्सां पिरायेच्या भुरग्यां मदीं दर मिनटाक 20-30 फावटी श्वासो श्वास घेवपाचो वेग आसता. पौश्टिक आहार (आनी आवयचें दुद धुंवर नाशिल्लें घर आनी संसर्ग रोगा राखणे खातीर घेतिल्ली वखदां निमोनिया सारक्या दुंयेसा पासून मनशांक पयस दवरपाक मजत करता. थंडी आनी खोंकल्याचेर बरो उपाय म्हळ्यार स्वताचे शरीर गरम दवरप, सतत रुचीक पेय पिवप सूप आनी ज्यूस बीन सुशेग घेवप आनी आपलें नाक नितळ दवरप. खोंकली, थंडी आनी हेर दुयेंसा एका मनशां कडल्यान दुसऱ्या कडेन वच्चे न्हय म्हुणून हात आनी खावपा- पिवपाचीं आयदनां निवळ दवरात, आनी खोंकली आयल्यार तोंडार टिशू पेपर धरात. ह्या विशयाचेर चड म्हायती मेळोवपाक आनी हेरांक शिकोवपा खातीर हांगा कांय भुरग्यां खातीरच्यो कार्यावळी दिल्यात. खोंकली, थंडी आनी दुयेंसा: भुरग्यांनी कितें करूं येता? स्वताच्या भाशेंत आनी स्वताच्या उतरांनी खोंकली, थंडी आनी दुयेंसा विशीं संदेश तयार करचे . हे संदेश तोंडपाठ करचे म्हण्टकीच ते विसरूंक जावचेना. हेर भुरग्यांकय आनी घराच्यांक हें संदेश सांगचें . तुमच्या घराचो एक नमुनो तयार करा. खंय धुंवर जाता? खंय ना ?ल्हान भुरग्यांक खेळपा खातीर धुंवर नाशिल्ली खंयची सुवात सुरक्षित आसा? आवय-बापायंक तांच्या भुरग्यांक हुरहुरें आनी कोले खोकले सारक्या भिरांकूळ दुयेंसां आड राखण करपाक वखदां दिवंक प्रोत्साहीत करपाक एक पोस्टर तयार करात. निमोनिया विशी एक गीत तयार करात आनी आपल्या घरच्यांक आनी इश्टांक दाखयात. श्वासाचो वेग समजून घेवपा खातीर एक फातर आनी सुत घेवन एक पेंड्युलम तयार करात. पेंड्युलमाच्या आदारान श्वासाचो वेग केन्ना चड जाता आनी केन्ना सारको जाता ते पळयात. तुमी किदें शिकल्यात तें घरच्यांकय दाखयात. भुरग्यांक आवयचें दूद दिवपा संबंदान एक नाटकुलें तयार करात. जोर येता तेन्ना थंड रावप आनी थंडी जाल्यार स्वताक गरम दवरप हाचेर एक नाटकुलें तयार करात. घरांत आनी शाळेंत जेवण जेवचें पयलीं आनी संडासाचो उपेग करतकच साबणान आपले हात धुवपा खातीर एक टिपी टेप (याद उरपा खातीरची वळेरी) तयार करात. जीव-जंतू पासून स्वताची राखण करचें खातीर साबण आनी उदकान हात धुवपाक शिकात आनी स्वताक खोंकली आनी थंडे पासून वाटायात. स्वताचे निमोनिया विशीचे गिन्यान तपासपाक निमोनिया आनी सादी थंडी अश्या वेगवेगळ्या परिस्थिचेर नाटकुले बसयात निमोनियाचीं घातकी लक्षणां खंयचीं तें विचारात. आमी जें किदें शिकतात तें आमच्या घरांतल्याक सांगात. धुम्रपानाचेर खंय बंदी आसा ते विचारात. तुमची शाळा धुम्नपान मुक्त आसा व्हय? कित्याक लागून आमच्या श्वासाचो वेग वाडूंक शकता? हें विचारात. आमी आमचो स्वासाचो वेग मेजून, जर स्वासाचो वेग जास्त आसत जाल्यार एकाद्रो मनीस निमोनियाच्या धोक्यांत आसा काय ना हें सोदूंक शकतात. खोंकली आनी थंडेचेर उपाय करपाक नवे तशेच पोन्ने मार्ग खंयचे आसात तें विचारात. जंतू कशे पसरतात तें विचारात. “द हेंड शेकींग गेम” खेळून हें शिकात. साद्या, सोप्या भाशेतले विश्वासू अशे, शैक्षणिक सरुपाचे, 100 भलायकी संदेश 8 ते 14 वरसा पिरायेच्या भुरग्यां खातीर तयार केल्यात जे तीं स्वता शिकून हेरांक शिकोवपाक शकतात. हातूंत 10 ते 14 वर्सांच्या तरणाट्यांचोय आसपाव जाता. आमकां दिसता, 10 ते 14 वर्सांच्या तरणाट्यां खातीर ही म्हायती दिवप सामके गरजेचें कारण घरांतलीं ल्हान भुरगीं चडांत चड तांच्या संपर्कांत आसतात आनी तांची काळजी घेतात. तांच्या ह्या वावराची दखल घेवन, तांची तोखणाय करप खूब म्हत्वाचें . हे 100 संदेश,10 मुखेल भलायकी विशयांमदी विभागल्यात आनी दर विशयाचे 10 संदेश आसात: मलेरिया, हागवण, पुश्टीक आहार, थंडी-खोंकली आनी हेर दुयेसां, दंत, उदक आनी नितळसाण, रोगाच्या संसर्गापासून राखण, एचआयवी-एड्स आनी अपघात, दुखापत आनी भुरग्यांचो सुरवातेचो विकास अशें हे वेगवेगळे विशय आसात. हे सादे-सोपे संदेश, पालक आनी भलायकी शिक्षकां खातीर आसात, जे तें घरा कडल्या शाळेतल्या, क्लब आनी दवाखान्यांतल्या भुरग्यां खातीर वापरपाक शकतात. संवसार भरांत दर वर्सा लाखांनी आवय-बापूय आपल्या भुरग्यांक इम्युनायझेशन करून भुरगीं घटमुट उरची आनी तांची दुयेंसा पासून राखण जावंचीं हाची खात्री करून घेतात. जेन्ना तुमी एक संसर्गीक दुयेंसाक लागून बरी नासतात तेन्ना एक सुक्ष्म, अदृश्य जंतू तुमच्या आंगांत भितर सरिल्लो आसता. हो जंतू आनीकय जंतूंक जल्म दिता, जाका लागून तुमी दुयेंत जातात जंतूं आड झुजपा खातीर तुमच्या आंगांत एन्टीबोडीस नावाचे राखणदार कशे आसतात. जेन्ना सगळे जंतू मरतात तेन्ना एन्टीबोडीस तुमच्या आंगांत दुसऱ्या जंतू आड झुंजपाक तयार रावतात. इम्युनायझेशन तुमच्या आंगांत एन्टीजन्स घालता (इंजेक्शन वा तोंडांतल्यान हे तुमच्या शरीराक राखणदारा सारके एन्टीबोडीस तयार करून दुयेंसा आड झुजपाक शिकयतात. केन्ना केन्ना कांय दुयेंसा आड लडचे खातीर, एका परस चड वेळा इम्युनायझेशन दिवन तुमच्या शरीराक चडांत चड एन्टीबोडीस तयार करच्यो पडटात. इम्युनायझेशन गोवरें, टिबी, घटस्पर्श, पोलीयो आनी धनुर्वात (आनी हेर) मरण हाडपी आनी त्रास दिवपी दुयेंसांक आडावपाक उपेगा पडटा. तुमचे कुडीची राखण करपाक दुयेंस लागचे आदींच इम्युनायझेशन करप बरें. भुरग्यांची राखण करचे पासत अर्भक आसतनाच तांका इम्युनायझेशन दितात. जर एकाद्र्या भुरग्याक हें चुकत जाल्यार ताका दुसरे फावट इम्युनायझेशन दिंव येता. वेग-वेगळ्या दुयेंसा खातीर वेग-वेगळ्या वेळार भुरग्यांक इम्युनायझेशन दिंव येता. ह्या विशयाचेर चड म्हायती मेळोवपाक आनी हेरांक शिकोवपा खातीर हांगा कांय भुरग्यां खातीरच्यो कार्यावळी दिल्यात. इम्युनायझेशन (रोगांच्या संसर्गा पासून राखण भुरग्यांनी कितें करूं येता? स्वताच्या भाशेंत स्वताच्या उतरांनी इम्युनायझेशना (रोगांच्या संसर्गा पासून राखण) विशीं संदेश तयार करचे. हे संदेश तोंडपाठ करचे म्हण्टकीच ते विसरूंक जावचेना. हेर भुरग्यांकय आनी घराच्यांक हें संदेश सांगचें. इम्युनायझेशनाच्या दिसां खातीर पोस्टर तयार करचे आनी सगळ्यांक दिसतले अशा जाग्यार लावचे. गांवच्या भुरग्यांचेर हल्लो करपी दुश्ट दुयेंसाचेर एक नाटकुलें तयार करात इम्युनायझेशन हो सुपरहिरों आमची दुयेंसा पासून कशे तरेन राखण करता हें दाखोवंक चित्रां वापरून काणी तयार करात. इम्युनायझेशनान आडावंक जावपी गोवरें, टिबी, घटस्पर्श, पोलीयो आनी धनुर्वात सारक्या दुयेंसां विशीं एक पोस्टर तयार करात. “आंटी बॉडी” नांवाचे मायेस्त, आनी आमकां सुरक्षित आनी तंदुरूस्त दवरुंक शकपी राखणदाराचे पात्र वापरून एक काणी वा नाटकुलें तयार करात. दर एका दुयेंसा विशीं शिकून घेयात आनी जें शिकतात तें घराच्यांक आनी इश्टांक सांगात. भुरग्याच्या पयल्या जल्मादीसा निमतान ताका आनी ताचे आवयक परबी कार्ड करात. तातूंन खुशाल कायेची आनी बऱ्या भलायकेच्या परबीं वांगडाच भुरग्याच्या इम्युनायझेशनाचे वेळा-पत्रक आसचें. इम्युनायझेशन आमची खंय खंयच्या दुयेंसा पासून राखण करता ताची म्हायती एकठांय करची. अपंगुळ भुरग्यांक कशें तरेन आदार दिवपक जाता हाची म्हायती सोदून काडची. आमकां इम्युनायझेशना विशी कितलें खबर आसा हें समजून घेवपा खातीर एक प्रस्नावळ तयार करून स्वताकच प्रस्न विचारात. इश्ट आनी घराच्या मदी ती प्रस्नावळ भोंवडायात. आमकां खंयची इम्युनायझेशन एका परस चड वेळा घेवचीं पडटात तें सोदून काडात. इम्युनायझेशन चुकिल्ल्या भुरग्यांक सोदून काडून ती तांकां घेवपाक आदार करात. दुयेसांची सगळ्यांत व्हड शक्त कितें ती सोदात आनी इम्युनायझेशन कशे तरेन तांचेर मात करता तेय सोदून काडात. आमच्या वर्गांतल्या सगळयां भुरग्यांनी आनी शिक्षकांनीं तांचें इम्युनायझेशन घेतला काय ना तें तपासात. खास इम्युनायझेशनाच्यो कार्यावळी वा दीस आसा जाल्यार सोदात, जंय सगळीं भुरगीं आनी अर्भकां इम्युनायझेशना खातीर वचपाक शकतात. आमच्या घरांत कोणेय इम्युनायझेशन चुकयला काय पळयात कारण तशें आसल्यार तांकां आतां थंय घेवपाक मेळटलें. आमच्या देशांत जावपी इम्युनायझेशना विशी आनी आमी केन्ना इम्युनायझेशन करूंन घेवंक शकतात ते विचारात. आमच्या घरांत कोणाकय केन्ना खंयचेंय जिवाक धोको आशिल्लें दुयेंस जाल्लें काय आनी तांकां कितें जालें, हें सोदून काडात. साद्या, सोप्या भाशेतले विश्वासू अशे, शैक्षणिक सरुपाचे, 100 भलायकी संदेश 8 ते 14 वरसा पिरायेच्या भुरग्यां खातीर तयार केल्यात जे तीं स्वता शिकून हेरांक शिकोवपाक शकतात. हातूंत 10 ते 14 वर्सांच्या तरणाट्यांचोय आसपाव जाता. आमकां दिसता, 10 ते 14 वर्सांच्या तरणाट्यां खातीर ही म्हायती दिवप सामके गरजेचें कारण घरांतलीं ल्हान भुरगीं चडांत चड तांच्या संपर्कांत आसतात आनी तांची काळजी घेतात. तांच्या ह्या वावराची दखल घेवन, तांची तोखणाय करप खूब म्हत्वाचें . हे 100 संदेश,10 मुखेल भलायकी विशयांमदी विभागल्यात आनी दर विशयाचे 10 संदेश आसात: मलेरिया, हागवण, पुश्टीक आहार, थंडी-खोंकली आनी हेर दुयेसां, दंत, उदक आनी नितळसाण, रोगाच्या संसर्गापासून राखण, एचआयवी-एड्स आनी अपघात, दुखापत आनी भुरग्यांचो सुरवातेचो विकास अशें हे वेगवेगळे विशय आसात. हे सादे-सोपे संदेश, पालक आनी भलायकी शिक्षकां खातीर आसात, जे तें घरा कडल्या शाळेतल्या, क्लब आनी दवाखान्यांतल्या भुरग्यां खातीर वापरपाक शकतात. मलेरिया हें दुयेंस संसर्ग जाल्ल्या जळारान चाबल्यार पसरता. मलेरिया एक घातक दुयेंस. मलेरियाक लागून जोर येता आनी मनशां मरूंक लेगीत शकतात, चड करून भुरगीं आनी गुरवार बायलो. मलेरिया पासून वाटावचे खातीर किटनाशक-उपचार केल्ली मच्छर-दाणी सकयल न्हिदचें म्हण्टकीच जळारां मरतली आनी तुमकां चाबची नात. मलेरियाचीं जळारां चड करून सांजेर सावन सकाळी मजगतीं चाबतात. जेन्ना भुरग्यांक मलेरिया जाता तेन्ना भुरग्याच्या आंगांत मलेरियाची वाड आनी विकास ल्हवू ल्हवू जावंक शकता. मलेरियाच्या जळारांक मारपा खातीर तीन तरांचे किटनाशक आसतात- घरांत, हवेंत आनी उदकाचेर मारपाचे. मलेरियाचीं कांय लक्षणां म्हणल्यार खर जोर येवप, तकली उसळप, स्नायू आनी पोट दुखप, आनी शीं खावप. बेगीनांत बेगीन तपासणी आनी उपचार जीव वाटावंक शकतात. भलायकी सेवकाच्या सल्ल्यान वखदां घेवन मलेरिया जावपा पासून बचाव आनी उपचार करूं येता. मलेरिया संसर्ग जाल्ल्या मनशाच्या रगतांत रावता आनी ताका रक्तक्षय जावक शकता, जाका लागून अशक्त दिसता आनी थकवो येता. ज्या वाठारांत चड प्रमाणांत मलेरिया आसा थंय एन्टी-मलेरियाच्यो गुळयो घेवन मलेरिया आनी रक्तक्षय आडावप वा उणी जावंक शकता. ह्या विशयाचेर चड म्हायती मेळोवपाक आनी हेरांक शिकोवपा खातीर हांगा कांय भुरग्यां खातीरच्यो कार्यावळी दिल्यात. मलेरिया: भुरग्यांनी कितें करूं येता. स्वताच्या भाशेंत स्वताच्या उतरांनी मलेरिया विशीं संदेश तयार करचे. हे संदेश तोंडपाठ करचे म्हण्टकीच ते विसरूंक जावचेना. हेर भुरग्यांकय आनी घराच्यांक हो संदेश पासार करचो. मलेरिया कसो पसरता आनी तो आडावपाक आमच्यांनी कितें करूं येता, हें हेरांक दाखोवंक एक पोस्टर तयार करचे. जळारीच्या जिवीतचक्रा विशीं दुसऱ्या भुरग्यांक दाखोवपाक वा सांगपाक काणयो वा नाटकुलीं तयार करची. किटनाशक-उपचार केल्ल्या मच्छर-दाणीचो उपेग आनी तांचो सांबाळ कसो करचो हें दाखोवपा खातीर पोस्टर तयार करचे. काणयो आनी पोस्टरा वरवी जळारांनी चाबचें न्हय म्हण कितें करचें ते सांगात. काणयो वा नाटकां वरवी भुरग्यांक दुसऱ्या भुरग्यां मदीं मलेरियाचीं लक्षणां कशीं वळखवप शक्य आसा ते सांगप आनी तशें आसल्यार जाण्ट्यांनी त्या भुरग्यांक तपासणेक कशें व्हरपाचे ते दाखोवप . मलेरिया आनी रक्तक्षयाचेर आदारीत काणयो वा नाटकां तयार करात, तातूंन दंतांक लागून रक्तक्षय कसो जाता आनी मलेरियाक लागूनय कसो रक्तक्षय जावंक शकता हे दाखोवचे. आमच्या समाजांतल्या जेवणांत लोहयुक्त जेवण-खाण खंयचें हाचे विशी पोस्टर तयार करात. जेन्ना जळारी चाबतात तेन्ना ल्हान भुरग्यांक मच्छर-दाणी पोंदां रावपाक मजत करात. मच्छर-दाणी खाटीक वेवस्थित लायल्या काय ना आनी ताका खंयच बुराक नात हाची खात्री करून घेयात. लोकांक मच्छर-दाणीच्यो खाटी कित्याक आवडटात वा कित्याक आवडनात तशेच मच्छर-दाणीच्यो खाटी उपेगी पडटात काय ना हाचेर तांचें मत कितें, हाचे बद्दल काणयो वा नाटकां तयार करात. मच्छर-दाणीच्यो खाटी कशीं वापरप हें दाखोवपा खातीर एक मोहीम काडात. मच्छर-दाणीच्यो खाटी आनी तपासणे संबंदांत व्हड भुरग्यां कडेन उलोवपा खातीर एका भलायकी सेवकाक आमच्या शाळेंत आमंत्रित करात. हेरांक संदेश पावोवपा खातीर गीत, नाच आनी नाटकाचो वापर करात. आमच्या घरांत कितल्या जाणांक मलेरिया जाल्लो? आमी मलेरिया कसो आडांव येता? चड वेळ तिगपी उपचार केल्ल्यो मच्छर-दाणी जाळीं (एलएलआयएन)आमच्यान केन्ना आनी कशो वापरूं येतात आनी जनेलां स्क्रिनींचो वापर कसो करचो आनी तीं कशीं काम करतात? लोकांनी समाजांत केन्ना एलएलआयएन हाडूं येतात? मलेरिया कसो मारता? खास करून गुरवार बायलांक आनी भुरग्यांक मलेरिया कसो धोक्याचो आसा? भलायकी सेवक भुरगीं आशिल्ल्या बायलांक भुरग्यांक मलेरिया जावचो न्हय म्हण कितें दितात आनी तांका तें केन्ना मेळटा? लोह आनी लोह युक्त खाणां (मांस, कांय धान्यां आनी पाचव्यो भाज्यो) अनेमिया आडावपाक कशे तरेन उपेगा पडटात? लोकांनी स्वताक आनी एकामेकांक जळेरांच्या चाबपा पासून कशे तरेन आडांव येता? रगतांत मलेरिया आसा काय ना हें तपासपा खातीर आशिल्ल्या ह्या खास तपासणेक कितें म्हणटात? साद्या, सोप्या भाशेतले विश्वासू अशे, शैक्षणिक सरुपाचे, 100 भलायकी संदेश 8 ते 14 वरसा पिरायेच्या भुरग्यां खातीर तयार केल्यात जे तीं स्वता शिकून हेरांक शिकोवपाक शकतात. हातूंत 10 ते 14 वर्सांच्या तरणाट्यांचोय आसपाव जाता. आमकां दिसता, 10 ते 14 वर्सांच्या तरणाट्यां खातीर ही म्हायती दिवप सामके गरजेचें कारण घरांतलीं ल्हान भुरगीं चडांत चड तांच्या संपर्कांत आसतात आनी तांची काळजी घेतात. तांच्या ह्या वावराची दखल घेवन, तांची तोखणाय करप खूब म्हत्वाचें . हे 100 संदेश,10 मुखेल भलायकी विशयांमदी विभागल्यात आनी दर विशयाचे 10 संदेश आसात: मलेरिया, हागवण, पुश्टीक आहार, थंडी-खोंकली आनी हेर दुयेसां, दंत, उदक आनी नितळसाण, रोगाच्या संसर्गापासून राखण, एचआयवी-एड्स आनी अपघात, दुखापत आनी भुरग्यांचो सुरवातेचो विकास अशें हे वेगवेगळे विशय आसात. हे सादे-सोपे संदेश, पालक आनी भलायकी शिक्षकां खातीर आसात, जे तें घरा कडल्या शाळेतल्या, क्लब आनी दवाखान्यांतल्या भुरग्यां खातीर वापरपाक शकतात. हागवण म्हळ्यार दिसाक तीन वा चार फावटी पातळ भायर जावप. उदक आनी शरीरातलें द्रव्य उणें जाल्ल्यान शरीर अशक्त जाता. जर कुडीक द्रव्यां परत मेळ्ळींनात जाल्यार डिहाड्रेशनाक( कुडीतले उदक ना जावप) लागून हागवण भुरग्याचो जीव घेंवक शकता. नितळ उदक वा आडसाराचें उदक वा पेज पिवंक दिवन हागवणेच्या दुयेंसा पासून राखण करूं येता. असल्या वेळार अर्भकाक सगळ्यांत चड आवयच्या दुदाची गरज आसता. तोंड आनी जीब सुकप, दोळे भितर वचप, दुकां येवप ना, कात सदळ जावप आनी हात-पांय थंड जावप हीं लक्षणां एका हागवणेचें दुयेंस जाल्ल्या भुरग्या मदीं दिसून येतात. अर्भकाचो टाळू मोव जाता. जर एखाद्या भुरग्याक दिसाक चार वा पांच फावटी पातळ भायल्यान जाता वा भायल्यान जातना रगत वता वा ओकूंक जाता जाल्यार ताका बेगोबेग एका भलायकी सेवका कडेन व्हरचें. हागवणेचें दुयेंस जाल्ल्या भुरग्यांक तांच्या आंगांत शक्त येवपा खातीर जाता तितले फावटी रुचीक आनी बारीक केल्लें जेवण दिवचें. अर्भकाक आवयचें दूद दिवन, नितळ दवरून, लसीकरण करून घेवन (खास करून रोटा वायरस आनी हुरहुऱ्या आड) आनी योग्य जेवण दिले जाल्यार हागवणेच्या दुयेंसा पासून पयस दवरूं येता. ह्या विशयाचेर चड म्हायती मेळोवपाक आनी हेरांक शिकोवपा खातीर हांगा कांय भुरग्यां खातीरच्यो कार्यावळी दिल्यात. हागवण: भुरग्यांनी कितें करूं येता? स्वताच्या भाशेंत स्वताच्या उतरांनी हागवणेच्या दुयेंसा विशीं संदेश तयार करचे. हे संदेश तोंडपाठ करचे म्हण्टकीच ते विसरूंक जावचेना. हेर भुरग्यांकय आनी घराच्यांक हे संदेश पासार करचे. सादो मुसां खातीर सापळो तयार करून जंतू पसरावपी मुसांक आमच्या जेवणा पासून पयस दवरचे. पोस्टर तयार करून हागवणे दुयेंसाची लक्षणां सांगची. एक नाटकुलें तयार करून भलायकी सेवकांक केन्ना मजती खातीर आपोवचें हें सांगचे. एक सांप-सिडयेचो खेळ तयार करून हागवणेचें दुयेंस कशें आडावचें हें शिकवचे . शाळा आनी घरां खातीर ओआरएसाचो आसपाव आशिल्लें एक फस्ट-एड कीट तयार करचे. दोन बायलांच्या अभिनयातल्यान आपल्या हागवण जाल्ल्या भुरग्याक बरे जांवक किते करपाक शकतात हाचे विशी उलयताना दाखवचें. हागवणेचें दुयेंस जाल्ल्या भुरग्याच्या चित्राक लेबल लावपाचो खेळ तयार करात तातूतल्यान आमकां डिहायड्रेशनची लक्षणां खबर आसा काय ना हें कळटले. झाडांक वाडपा खातीर उदक कितलें गरजेचें तें जाणून घेयात- उदक नासल्यार झाडांक कितें जाता हें सोदून काडात. स्वताक आनी आमी रावतात ती जागा निवळ दवरात म्हण्टकीच हागवणेचें दुयेंस पयस उरतले. जंतू कितले बेगीन पसरूंक शकतात हें जाणून घेवपा खातीर द हेंडशेकींग (हस्तांदोलंन)गेम खेळात. साद्या, सोप्या भाशेतले विश्वासू अशे, शैक्षणिक सरुपाचे, 100 भलायकी संदेश 8 ते 14 वरसा पिरायेच्या भुरग्यां खातीर तयार केल्यात जे तीं स्वता शिकून हेरांक शिकोवपाक शकतात. हातूंत 10 ते 14 वर्सांच्या तरणाट्यांचोय आसपाव जाता. आमकां दिसता, 10 ते 14 वर्सांच्या तरणाट्यां खातीर ही म्हायती दिवप सामके गरजेचें कारण घरांतलीं ल्हान भुरगीं चडांत चड तांच्या संपर्कांत आसतात आनी तांची काळजी घेतात. तांच्या ह्या वावराची दखल घेवन, तांची तोखणाय करप खूब म्हत्वाचें . हे 100 संदेश,10 मुखेल भलायकी विशयांमदी विभागल्यात आनी दर विशयाचे 10 संदेश आसात: मलेरिया, हागवण, पुश्टीक आहार, थंडी-खोंकली आनी हेर दुयेसां, दंत, उदक आनी नितळसाण, रोगाच्या संसर्गापासून राखण, एचआयवी-एड्स आनी अपघात, दुखापत आनी भुरग्यांचो सुरवातेचो विकास अशें हे वेगवेगळे विशय आसात. हे सादे-सोपे संदेश, पालक आनी भलायकी शिक्षकां खातीर आसात, जे तें घरा कडल्या शाळेतल्या, क्लब आनी दवाखान्यांतल्या भुरग्यां खातीर वापरपाक शकतात. 10 संदेश विशय 6: उदक आनी नितळसाण साबण आनी उदक वापरून हात धुवचे. 10 सेकंदा खातीर हात एका मेकाचेर घासात, वाऱ्यान हात सुकयात वा नितळ सुक्या कपड्यान हात पुसात. बुरसो कपडो वापरीनाकात. तोडांच्या टि-झोनाक (दोळे, नाक आनी तोंड) हात लावचे आदीं हात बरे तरेन धुवचे कारण हांगा सावन तुमच्या कुडींत जंतू भितर सरपाक शकतात. तुमच्यान जाता तितलें मेरेन टि-झोनाक हात लावप टाळात. जेवण रांदचे आदीं, जेवचे आदीं वा ल्हान भुरग्यांक जेवण दिवचे आदीं आनी परसा कडेन वचून येतकच वा भुरग्याक न्हाणयतकच वा दुयेंतीक आदार करतकच, हात धुवचे. तुमची कूड आनी कपडे नितळ दवरात. तुमचीं नाकटां आनी पांया बोटां, दांत आनी कान, तोंड आनी केंस नितळ दवरात. चपलां फ्लिप-फ्लॉप जंतू आड आमची राखण करतात. तुमचें मुखामळ नितळ- निवळ दवरात. सकाळी आनी सांजेर निवळ उदक आनी साबण वापरुन तोंड धुयात, आनी जर तुमच्या दोळ्या मुखार मूस गिरगिरता जाल्यार तोय जागो धुयात. सौर उर्जेन उदक सुरक्षीत उरता. फिल्टर करुन प्लास्टीक बाटल्यानी भरून दवरात आनी 6 वरां उपरांत पिवपा खातीर वापरात. जंय शक्य आसा थंय प्लेटी आनी आयदनां धुवन तीं वतान सुकोवपाक दवरात. वतान जंतू नश्ट जातात. मुस नश्ट वा कमी करूंक घर आनी सरभवतण, कचरो आनी हळशीके पासून मुक्त दवरात. जो मेरेन कचरो व्हरूंक येनात, जाळिनात वा पुरिनात तो मेरेन तो बरे तरेन साठोवन दवरात. ह्या विशयाचेर चड म्हायती मेळोवपाक आनी हेरांक शिकोवपा खातीर हांगा कांय भुरग्यां खातीरच्यो कार्यावळी दिल्यात. उदक आनी नितळसाण: भुरग्यांनी कितें करूं येता? स्वताच्या भाशेंत स्वताच्या उतरांनी उदक आनी नितळसाणे विशीं संदेश तयार करचे. हे संदेश तोंडपाठ करचे म्हण्टकीच ते विसरूंक जावचेना. हेर भुरग्यांकय आनी घराच्यांक हे संदेश पासार करचे. हात कशे धुवचे हें जाणून घेवपाक एक गीत शिकात. जेन्ना नितळ कुटूंब गावांत पावता तेन्ना जंतू कुटूंबाचें कितें जाता हे दाखोवपा खातीर एक नाटकुले तयार करात वा जंतूंक खंय लिपपाक आवडटा हाचे विशीं एक नाटक तयार करात. आमची ल्हान भावंडां वेवस्थीत रितीन हात धुवपाक जाणात काय ना हाची खात्री करून घेयात. तांकां मदत करात. एका वरा खातीर एका पंगडाक नियाळात आनी तातूंले लोक कितले फावट तांच्या तोंडाक, तांच्या कपड्यांक वा हेर लोकांक आफुडटात हाची नोंद करात. हाताक लागून जंतू आमच्या शरीर भर खंयच्या खंयच्या मार्गांनीं पसरूंक शकतात हाचो विचार करात. शाळेंतले संडास नितळ दवरपा खातीर सगळे एकठांय येवन एक येवजण आखात. फिल्टर वापरून उदक निवळ करपाक शिकात. शाळेचो वाठार निवळ आनी कोयर मुक्त दवरपा पासत एक येवजण तयार करात. शाळेंत एक नितळसाण क्लब सुरू करात. मूस, चिकोल आनी जंतू हांचे विशीं आमी जें जाणात तें आमच्या घराच्यांक सांगात. आमचीं उदका आयदनां सदांच नितळ आनी धापून दवरात, आनी सदांच उदक काडपाक एका वेगळ्या आयदनाचो उपेग करात. केन्नाच आपलें कप वा हात वापरीनाकात. आमच्या भांवंडांक आयदनातल्यान उदक कशें घेवचें हें दाखयात. टिपी टेप तयार करपा खातीर वांगडा काम करात. आंगांचो साबण दवरपा खातीर एक साबुनेत तयार करात. सौर उर्जेचो वापर करून घरा कडेन पिवपाचे उदक नितळ करपाक मजत करात. घाण उदक निवळ करपा खातीर एक रेंवेंचो फिल्टर तयार करात. आमच्या सर भोवतणी जावपी उदका पुरवणेचो एक नकासो तयार करात आनी तें उदक पिवपा खातीर सुरक्षीत आसा काय ना हें पळयात. रांदपाचीं आयदनां आनी प्लेटीं वतांत सुकोवपा खातीर एक उक्ते कपाट तयार करात. साद्या, सोप्या भाशेतले विश्वासू अशे, शैक्षणिक सरुपाचे, 100 भलायकी संदेश 8 ते 14 वरसा पिरायेच्या भुरग्यां खातीर तयार केल्यात जे तीं स्वता शिकून हेरांक शिकोवपाक शकतात. हातूंत 10 ते 14 वर्सांच्या तरणाट्यांचोय आसपाव जाता. आमकां दिसता, 10 ते 14 वर्सांच्या तरणाट्यां खातीर ही म्हायती दिवप सामके गरजेचें कारण घरांतलीं ल्हान भुरगीं चडांत चड तांच्या संपर्कांत आसतात आनी तांची काळजी घेतात. तांच्या ह्या वावराची दखल घेवन, तांची तोखणाय करप खूब म्हत्वाचें . हे 100 संदेश,10 मुखेल भलायकी विशयांमदी विभागल्यात आनी दर विशयाचे 10 संदेश आसात: मलेरिया, हागवण, पुश्टीक आहार, थंडी-खोंकली आनी हेर दुयेसां, दंत, उदक आनी नितळसाण, रोगाच्या संसर्गापासून राखण, एचआयवी-एड्स आनी अपघात, दुखापत आनी भुरग्यांचो सुरवातेचो विकास अशें हे वेगवेगळे विशय आसात. हे सादे-सोपे संदेश, पालक आनी भलायकी शिक्षकां खातीर आसात, जे तें घरा कडल्या शाळेतल्या, क्लब आनी दवाखान्यांतल्या भुरग्यां खातीर वापरपाक शकतात. जें अन्न आमकां सक्रीय दवरता, जें अन्न आमची वाड करता, जें अन्न आमकां तिकतिकी दिता, तेंच बरें अन्न आमच्या कुडीक बळीश्ट करता. जेन्ना आमी उण्या प्रमाणांत जेवतात वा खूब प्रमाणांत अचरट-बचरट (जंक खाण खातात, तेन्ना कुपोशण जाता. हें टाळचे खातीर जेवणा वेळार सगळ्यानीं वांगडां बसून योग्य प्रमाणान पोशक जेवण जेवचें. भुरगीं बरे तरेन वाडटात काय ना हें पळोवपा खातीर 2 वर्सा सकयल्या भुरग्यांक दर म्हयन्याक 5s-सकल्या भलायकी केंद्रांत व्हरून तांचें वजन काडचें. भुरगीं जर बारीक जायत वा सुजत वा वोग्गी वोग्गी जायत जाल्यार तांकां बेगोबेग भलायकी सेवकांक दाखोवपाची गरज आसता. जेन्ना भुरगीं दुयेंत पडटात तेन्ना तांची भूक मरता. तांका सूप वा हेर पेयां पिवपाक दिवचीं आनी भलायकी सुधारतना सदचे परस चड जेवण दिवचें. जल्मा सावन 6 म्हयन्या पिराये मेरेन भुरग्यां खातीर, आवयचें दुदच म्हळ्यार खरें जेवण आनी पेय. तें तांका सक्रिय करता, वाडयता आनी तकतकी दिता. 6 म्हयन्या उपरांत भुरग्याक आवयचें दूद आनी पिठी केल्लें वा वाटून दिल्लें घरावे अन्न दिसांतल्यान 3 वा 4 फांवटी दिवंचें आनी तशेंच दर जेवणांच्या मदल्या वेळार किदेय खावंक दिवचे. दर आठवड्याक तरेकवार रंगाचें सैमिक अन्न खावप हो निरोगी संतुलीत आहार घेवपाचो सगल्यांत बरो मार्ग. तांबडीं, हळडुवीं आनी पाचवीं फळां आनी भाजयो मायक्रोन्युट्रिएंटसान भरिल्लीं आसतात. हे मायक्रोन्युट्रिएंट बारीक आसतात आनी आमचे नदरेक पडनात पूण ते आमची कूड बळीश्ट करतात. खावपा-जेवपाचे अन्न बरें तरेन धुंवन खायात म्हण्टकीच दुयेंसा आनी दुख्खा पासून राखण जातली. शिजयल्लें अन्न बेगीन सोपयात वा योग्य तरेन सांबाळून दवरात. ह्या विशयाचेर चड म्हायती मेळोवपाक आनी हेरांक शिकोवपा खातीर हांगा कांय भुरग्यां खातीरच्यो कार्यावळी दिल्यात. पोशण: भुरग्यांनी कितें करूं येता? स्वताच्या भाशेंत स्वताच्या उतरांनी पोशणा विशीं संदेश तयार करचे. हे संदेश तोंडपाठ करचे म्हण्टकीच ते विसरूंक जावचेना. हेर भुरग्यांकय आनी घराच्यांक हे संदेश पासार करचे. भुरग्यांच्या वाडीचो तकटो सोदून हाडात आनी पळयात. हेर भुरगीं आनी एका वयस्क मनशाक मजतीक घेवन ताच्या दर एका ओळीचेर अभ्यास करात. हाका केन्ना केन्ना (रॉड टू हेल्थ चार्टय भलायकेचो मार्गदर्शक तकटो म्हणटात आनी तें तुमच्या भलायकी केंद्रांत उपलब्द आसतात. एका भलायकी केंद्रांत वचात आनी भुरग्यांचें वजन काडटना पळयात आनी तांची वजनांची वाड तकट्या चेर नोंद करात. भलायकी केंद्राचेर वचून अर्भकांचें आनी भुरग्यांचें वजन आनी लांबीं काडटना पळयात. जर खंयय भुरगीं कुपोशीत आसात वा आसूं येतात आनी तशें आसल्यार तांका मजत करपाक कितें करूं येता हाचेर चर्चा करात. अन्न खावन केन्नाय कोण दुयेंत पडला काय हाचे विशी हेरांक विचारात आनी तांच्यों काणयों आयकात. भुरग्याक कुपोशण जाला हें तांकां कशें कळटा हें पालकांक, भलायकी सेवकाक वा संबदीतांक विचारात. अर्भक आनी भुरग्यां भलायकेक वायट अश्या जेवणां-खाणाचो चित्रां-तकटो काडात आनी ताचे मुखार ती खाणां वायट कित्याक हें बरयात. 6 म्हयन्या उपरांत भुरग्यांक पयलें जेवण दितना तांच्यो आवयो तांका कसलें खाण दितात हें सोदून काडात. तीं कितले फावटी आपल्या भुरग्यांक खावयतात? ताणी आपलो जापो नोंद करून दवरूं येतात आनी उपरांत इश्टां वांगडा मेळून परिणाम दाखोवपी एक तकटो करूं येता. समाजांतल्या चडांत चड लोकां खातीर खंयचीं विटामीन युक्त खाणां उपलब्द आसात आनी तीं कशीं तयार करतात (बाजारांत वा घरांत) हें सोदून काडात. जेवण कशें तयार करतात, प्लेटी आनी आयदनां कशीं धुवन सुकयतात आनी जेवण रांदपी मनीस आपले हात सारके धुता काय ना हाचे निरिक्षण करात. 6 म्हयन्या उपरांत भुरग्यांक पयलें जेवण दितना तांच्यो आवयो तांकां कसलें खाण दितात हें सोदून काडात. तीं कितले फावटी आपल्या भुरग्यांक खावयतात? ताणी आपलो जापो नोंद करून दवरूं येतात आनी उपरांत इश्टां वांगडा मेळून परिणाम दाखोवपी एक तकटो करूं येता. अर्भक आनी ल्हान भुरग्यां खातीर खंयचीं खाणा बरीं वा वायट आनी कित्याक हें शिकात. आमी ह्या खाणांचीं चित्रा काडूं येतात आनी आमचे परिणाम दाखोवपी एक चित्र-तकटो तयार करूं येता भुरग्या वाडीचो तकटो एक भुरगें सारकें वाडटा काय ना हें समजून घेवपाक कशी मजत करता हें विचारात. जेवण ताजें दवरपा खातीर खाणा सुकोवप वा बाटली-बंद करुन वा आनी हेर कसल्यो पद्दती वापरुं येतात? निसर्गीक रंगीत जेवण जेवप हें कित्याक म्हत्वाचें? मनीस दुयेंत आसतना वा ताचे उपरांत खंयची खाणा खावप तांचे खातीर बरें? हें विचारात. भलायकी सेवका कडल्यान स्तनपानाचे म्हत्व आनी तो एक सगळ्यांत बरो पर्याय कित्याक हें जाणून घेयात. एकाद्या दुयेंत पडिल्ल्या भुरग्याक बरें जेवण आनी पेय दिवपा खातीर आमच्यान कितें करूं येता, हें विचारात. आमच्या समाजांत वा आमच्या इश्टां मदीं खंयच्यो आवयो आपल्या अर्भकाक स्तनपान करतात आनी कित्याक, हें सोदात? जशें जशें भुरगें व्हड जाता तशें तशें आवयचें दूद कशें बदलता, हें विचारात. अर्भकाच्या भलायके खातीर बाटली कित्याक धोक्याची जांव येता? एकादें जेवण वायट जाला आनी तें खावपा खातीर सुरक्षीत उरूंक ना हें कशें समजून घेवचें तें ल्हान भुरग्यांनी तांच्या भावंडांक आनी हेरांक विचारूंन घेवचें. साद्या, सोप्या भाशेतले विश्वासू अशे, शैक्षणिक सरुपाचे, 100 भलायकी संदेश 8 ते 14 वरसा पिरायेच्या भुरग्यां खातीर तयार केल्यात जे तीं स्वता शिकून हेरांक शिकोवपाक शकतात. हातूंत 10 ते 14 वर्सांच्या तरणाट्यांचोय आसपाव जाता. आमकां दिसता, 10 ते 14 वर्सांच्या तरणाट्यां खातीर ही म्हायती दिवप सामके गरजेचें कारण घरांतलीं ल्हान भुरगीं चडांत चड तांच्या संपर्कांत आसतात आनी तांची काळजी घेतात. तांच्या ह्या वावराची दखल घेवन, तांची तोखणाय करप खूब म्हत्वाचें . हे 100 संदेश,10 मुखेल भलायकी विशयांमदी विभागल्यात आनी दर विशयाचे 10 संदेश आसात: मलेरिया, हागवण, पुश्टीक आहार, थंडी-खोंकली आनी हेर दुयेसां, दंत, उदक आनी नितळसाण, रोगाच्या संसर्गापासून राखण, एचआयवी-एड्स आनी अपघात, दुखापत आनी भुरग्यांचो सुरवातेचो विकास अशें हे वेगवेगळे विशय आसात. हे सादे-सोपे संदेश, पालक आनी भलायकी शिक्षकां खातीर आसात, जे तें घरा कडल्या शाळेतल्या, क्लब आनी दवाखान्यांतल्या भुरग्यां खातीर वापरपाक शकतात. लाखांनी भुरग्यांच्या शरीरांत दंत आसतात. ज्या भागात हे दंत आसतात ताका आतकडी म्हणटात. आमी जेविल्ले जेवण शरीर वापरता ते हांगां आसता. कितल्याशाच तरांचे दंत आमच्या आंगांत रावंक शकतात: रावंड वॉर्म, व्हिप वॉर्म, हूक वॉर्म आनी बिल्हार्झीया(शिस्तोसोमियासीस हांचे भायर हेरय आसात. दंत आमकां दुयेंत आनी अशक्त करूंक शकतात. तांकां लागून पोटांत दुखप, खोंकली, जोर आनी हेर दुयेंसां जांव येतात. दंत तुमच्या आंगात आसूं येतात पूण ते आसात हें तुमकां कळचें ना. कांय वेळा परसाकडेन वतना तुमकां दंत दिसूं येतात. दंत आनी ताचीं तातयां वेगवेगळ्या मार्गांनी आमच्या कुडींत भितर सरपाक शकतात. कांय दंत आमच्या जेवणांतल्यान आनी दुशीत उदका सारक्या पेयांतल्यान लेगीत कुडींत भितर सरतात. उकत्या पायांक लागूनय दंत भितर सरतात. डि-वॉर्मींग गुळयो वापरून दंत मारप सोपें आनी सवाय. भलायकी सेवक ह्यो गुळयो दर 6 वा 12 म्हयन्यांनी वा कांय दंता खातीर ताच्याकय चड वेळा दितात. दंत तुमच्या शरीरात वच्चे न्हय म्हुणून परसा कडेन वतकच आनी जेवण रांदचे पयले, जेवचे वा पिवचे पयलीं साबणान हात धुवन घेवचें तशेच फळां आनी भाजयो धुवन घेवच्यो आनी पायांत मोचे घालचे. कांय दंत मातयेंत आसतात, ताका लागून मातयेक हात लायल्यार साबणान हात धुवचे. जेन्ना तुमी फळां आनी भाजयो धुतात, तेन्ना असले उदक वापरात जातून मनशाची विश्टा आसप शक्य ना. ह्या विशयाचेर चड म्हायती मेळोवपाक आनी हेरांक शिकोवपा खातीर हांगा कांय भुरग्यां खातीरच्यो कार्यावळी दिल्यात. दंत: भुरग्यांनी कितें करूं येता? स्वताच्या भाशेंत स्वताच्या उतरांनी दंतां विशीं संदेश तयार करचे. हे संदेश तोंडपाठ करचे म्हण्टकीच ते विसरूंक जावचेना. हेर भुरग्यांकय आनी घराच्यांक हे संदेश पासार करचे. आमची प्रस्नावळ घेवपा खातीर वोट विथ युवर फिट वापरात आनी तुमकां दंतां विशीं कितलें खबर आसा हें सोदून काडात. दंता वेली काणी आयकून ,तें न जावपाक आमी कशें हात धुवन आनी सदांच पायांत मोचे वापरून स्वताची राखण करूंक शकतात ते समजून घेयात. आमचे शाळेंत जेवण कशें तयार करतात आनी आमचो रांदपी कशे तरेन जेवण सुरक्षीत आनी दंत मुक्त दवरता तें सोदून काडात. गुवांतल्यान दंत मातयेंत आनी उदकांत वच्चे न्हय म्हण सदांच संडासाचो वापर करात. आमचे हात बरे तरेन धुवपा खातीर आमकां साबण, उदक आनी नितळ कपड्याची गरज आसता. आमच्या घरातले लोक दंतां विशीं कितें जाणात हें पळोवपा खातीर एक सर्वेक्षण करात. दुश्ट दंत घरांतलें जेवण चोरपाक येता आनी ते वाटावपाक भुरगीं तांकां कशीं आडायतात हाचेर आदारित एक नाटकुलें तयार करात. हरवी भाजी खावचे आदीं ती धुवन घेवचीं, मांस आनी जेवण सारकें शिजोवन घेवचे, जाका लागून जेवण दंतां पासून सुरक्षीत कशें उरतलें हें दाखोवपा खातीर एक पोस्टर तयार करात. टिपी टेप आनी हेंड वॉशिंग स्टेशन घरचीं, वर्ग वा पंगड हांचें खातीर कशें तयार करचे हें समजून घेवंचें. दंत पसरपा पासून कशे आडावचे वा आमी केन्ना आनी कशे हात धुवचे हें सांगपी एक गीत तयार करात. भाज्ज्यों आनी फळां खावचे आनी रांदचे आदी धुंवपाची याद करूंक एक पोस्टर तयार करात. आमच्यानी कशे तरेन दंत पसरपा पासून आडांव येता हें दाखोवपा खातीर एक नाटकुले वा कठपुतळी खेळ तयार करूं येता. दंतां विशीं आमचें गिन्यान तपासून पळोवपा खातीर एक फिल इन द ब्लेंक्स गेम तयार करात आनी खेळात वा आमी कितें करचें आदीं हात धुवचे आनी कितें केले उपरांत हात धुवचे हें जाणा काय ना तें तपासपा खातीर एक प्रस्नावळ तयार करून घेयात. मजती खातीर सकयल दिल्ल्या प्रस्नांचो वापर करात. साद्या, सोप्या भाशेतले विश्वासू अशे, शैक्षणिक सरुपाचे, 100 भलायकी संदेश 8 ते 14 वरसा पिरायेच्या भुरग्यां खातीर तयार केल्यात जे तीं स्वता शिकून हेरांक शिकोवपाक शकतात. हातूंत 10 ते 14 वर्सांच्या तरणाट्यांचोय आसपाव जाता. आमकां दिसता, 10 ते 14 वर्सांच्या तरणाट्यां खातीर ही म्हायती दिवप सामके गरजेचें कारण घरांतलीं ल्हान भुरगीं चडांत चड तांच्या संपर्कांत आसतात आनी तांची काळजी घेतात. तांच्या ह्या वावराची दखल घेवन, तांची तोखणाय करप खूब म्हत्वाचें . हे 100 संदेश,10 मुखेल भलायकी विशयांमदी विभागल्यात आनी दर विशयाचे 10 संदेश आसात: मलेरिया, हागवण, पुश्टीक आहार, थंडी-खोंकली आनी हेर दुयेसां, दंत, उदक आनी नितळसाण, रोगाच्या संसर्गापासून राखण, एचआयवी-एड्स आनी अपघात, दुखापत आनी भुरग्यांचो सुरवातेचो विकास अशें हे वेगवेगळे विशय आसात. हे सादे-सोपे संदेश, पालक आनी भलायकी शिक्षकां खातीर आसात, जे तें घरा कडल्या शाळेतल्या, क्लब आनी दवाखान्यांतल्या भुरग्यां खातीर वापरपाक शकतात. 10 संदेश विशय 9: अपघात आनी दुखापत रानचीं कुड भुरग्यां खातीर सदांच असुरक्षित. तांकां उजो आनी तिक्ष्ण वा जड वस्तीं कडल्यान पयस दवरात. रान्नीच्या धुंवरा पासून भुरग्यांक पयस दवरचो. त्या धुंवरान हेर दुयेंसा आनी खोंकली जाता. खंयचीय विखारी वस्त भुरग्यां पासून पयस दवरपाक जाय. पोरण्या शित पेयांच्या बाटल्यांनी विख दवरचें न्हय. जर भुरग्याक उजो लागून घाय जायत, जाल्यार दुख उणी जाता म्हणसर उजो लागिल्ल्या जाग्यार (10 मिनीट वा चड) थंड उदक घालीत रावचें. सुरयो, कांच, विजेचे प्लग आनी तार, खिळे, पिनीं अश्यां ल्हान भुरग्यांक दुखापत जांवक शकपी वस्तीं पयस दवरात. ल्हान भुरग्यांक माती वा हेर ल्हान वस्ती (देखीक: नाणीं, बटन, आदी) तोंडांत घालपा पासून वा तोंडा लागसार व्हरपा पासून आडायात कारण ह्या वस्तींक लागून ती घुस्मटूक (फुगार) शकतात. भुरग्यांक उदका लागी (न्हंयो, तळीं बांयो) खेळपाक आडायात कारण ते तातूंत पडूं येतात. जेन्ना तुमी तुमच्या ल्हान भुरग्या वांगडा खंयच्याय नव्या सुवातेर वतात तेन्ना सावध रावात. भुरग्यांक धोको आसूं येता अशा गजालींचेर नदर दवरात. ह्या विशयाचेर चड म्हायती मेळोवपाक आनी हेरांक शिकोवपा खातीर हांगा कांय भुरग्यां खातीरच्यो कार्यावळी दिल्यात. अपघात आनी दुखापत: भुरग्यांनी कितें करूं येता? स्वताच्या भाशेंत स्वताच्या उतरांनी अपघात आनी दुखापतीचेर संदेश तयार करचे. हे संदेश तोंडपाठ करचे म्हण्टकीच ते विसरूंक जावचेना. हेर भुरग्यांकय आनी घराच्यांक हे संदेश पासार करचे. विखाळ वस्ती सांबाळून दवरपा खातीर पोस्टर्स तयार करात: तांचो सांबाळ कसो करचो, तांचेर नांव बरोवचें आनी भुरग्यां कडल्यान पयस दवरचें. कोणाकय दुखापत जाल्यार वखदां वापरूंक फस्ट एड किट करात. भुरग्यां खातीर सुरक्षीत अशीं खेळणीं तयार करचीं. न्हयो वा तळीं अशा उदकाच्या सुवांतीं कडेन आकांताच्या वेळार वापरपा खातीर एक दोरी आनी उदकाचेर उफेवपी वस्त(बोये) तयार करची. आमच्या शाळे खातीर एक फस्ट ऐड स्टेशन तयार करचें. भुरग्यांच्या सुरक्षेचेर म्हायती दिवपाक एक मोहीम काडची. आमच्या वाठारांत खंय खंय उदकाच्या सुवातांचेर भुरगीं बुडपाचो धोको आसा आनी तशेच भुरग्यांक सुरक्षीत दवरपाक कितें करूं येता हाचेर एक सर्वेक्षण करचें . घराकडेन जावपी अपघाताच्या विशीं “बट वाय” (but why) हो खेळ खेळचो. आमचे घर सुरक्षीत कशें करूं जाता हाचेर विचार करचो आनी तें विचार पोस्टर्स, गितां आनी नाटकुलीं हांच्या माध्यामांतल्यान हेंराकय सांगचें. एका भलायकी सेवका कडल्यान घर आनी शाळेतल्या प्रथोमो उपचार पेटलात कितें कितें आसपाक जाय तें विचारून घेयात. एका पोस्टरांत वा एका चित्राच्या माध्यामांतल्यान “स्पॉट द डेंजर” (spot the danger) हो खेळ तयार करून खेळात आनी आमी सगळ्या तराचे अपघाताचे बद्दल जाणात काय ना तें पळयात. भुरग्यांच्या रस्त्या -सुरक्षेची म्हायती दिवपाक एक मोहीम सुरू करात. भुरग्याचो सांबाळ करतना आमी भुरग्याच्या सुरक्षे बद्दल जागृत आसात हें त्या घडणुकेचो अभिनय करून दाखयात. आकांताच्या वेळार गरजेक पडपी प्रथोमो उपचार पेटुलां बद्दल शिकात. रोल-प्लेतल्यान प्रथोमो उपचार पेटलाचो वापर करुंक शिकात आनी हें गिन्यान हेर घराच्यांक आनी इश्टांक पासार करात. नकाशाच्या आदारान घरा भितर ल्हान भुरग्यांक आशिल्ले धोके सोदून काडात ताची नोंद करात. दुखापतीचे धोके हाचे विशीं आपले कडेन आशिल्लें गिन्यान व्हडां वांगडाच ल्हान भुरग्यां मदीय पासार करात. अर्भक जेन्ना ताळ्यात किदेंय अडकुन वा आनी खंयच्याय कारणांक लागून घुस्मट्टा तेन्ना कितें करचें तें शिकात आनी आपले पालक, आजो-आजी आनी भांवडांकय दाखयात. अपघात क्षेत्र जागे जंय सहजपणान उजो लागू येता, कोणय पडूंक शकतात, बुडपाची शक्यता आसता, रस्त्यार येरादारी चड आसता ते जागे सोदून काडात. घरांत उजो लागपाची शक्यता कितली आसा तें विचारात? कोणाकय उजो लागल्यार आमी कितें करूंक शकतात? रांदचें कुडीतल्या गरम वस्तू आनी द्रव्या पासून भुरग्यांक पयस कशें दवरूं येत? आमच्या समाजांत लोक भुरग्यांक आनी अर्भकांक अशा अपघाती गजालीं पासून पयस दवरतात काय? जर “हय”, जाल्यार कशें? व्हड मनशांच्याकय अर्भक आनी ल्हान भुरग्यांक घुस्मट (फुघासांव) जावपाचो धोको चड प्रमाणांत कित्याक आसता? स्वताचो जीव धोक्यांत घालिनासतना उदकांत बुडपी मनशाक आमच्यान कशी मजत करूं येता? साद्या, सोप्या भाशेतले विश्वासू अशे, शैक्षणिक सरुपाचे, 100 भलायकी संदेश 8 ते 14 वरसा पिरायेच्या भुरग्यां खातीर तयार केल्यात जे तीं स्वता शिकून हेरांक शिकोवपाक शकतात. हातूंत 10 ते 14 वर्सांच्या तरणाट्यांचोय आसपाव जाता. आमकां दिसता, 10 ते 14 वर्सांच्या तरणाट्यां खातीर ही म्हायती दिवप सामके गरजेचें कारण घरांतलीं ल्हान भुरगीं चडांत चड तांच्या संपर्कांत आसतात आनी तांची काळजी घेतात. तांच्या ह्या वावराची दखल घेवन, तांची तोखणाय करप खूब म्हत्वाचें . हे 100 संदेश,10 मुखेल भलायकी विशयांमदी विभागल्यात आनी दर विशयाचे 10 संदेश आसात: मलेरिया, हागवण, पुश्टीक आहार, थंडी-खोंकली आनी हेर दुयेसां, दंत, उदक आनी नितळसाण, रोगाच्या संसर्गापासून राखण, एचआयवी-एड्स आनी अपघात, दुखापत आनी भुरग्यांचो सुरवातेचो विकास अशें हे वेगवेगळे विशय आसात. हे सादे-सोपे संदेश, पालक आनी भलायकी शिक्षकां खातीर आसात, जे तें घरा कडल्या शाळेतल्या, क्लब आनी दवाखान्यांतल्या भुरग्यां खातीर वापरपाक शकतात. विज्ञानीकांनी आतां मेरेन एचआयव्ही चेर ताबो मेळोवपाक कांय वखदांचो सोद लायला पूण अजून कोणच ताका पुरायपणान मनशाच्या आंगांतल्यान काडून उडोवपाचो मार्ग काडूंक शकलोना. ह्या विशयाचेर चड म्हायती मेळोवपाक आनी हेरांक शिकोवपा खातीर हांगा कांय भुरग्यां खातीरच्यो कार्यावळी दिल्यात. हे संदेश तोंडपाठ करचे म्हण्टकीच ते विसरूंक जावचेना. हेर भुरग्यांकय आनी घराच्यांक हे संदेश पासार करचे. आमच्या समाजांत एड्साचो संसर्ग जाल्ली भुरगी आसत जाल्यार तांकां मजत करपाक मार्ग सोदात. आमची खास नातीं आनी लैंगीक भावना विशीं उलोवपाक मजत करपा खातीर “लायफ स्किल्स” जिवीत-कौशल) शिकात. ह्या देवनागरी लिपींतल्या पुस्तकां भायर ताणें रोमी लिपींतय साहित्य रचलें. जगप्रसिद्द नाटककार शेक्सपीयरच्या नाटकांचेर आदारीत नाटकां बरयलीं. रोमी लिपींतले हे अणकार अशे- शणै गोंयबाबाचो कोंकणीचो वावर चलतना जायत्या जाणांनी ताची फकाणां आनी बकच्छायो केल्यो. मराठीचो पाखो घेवन ती गोंयकारांची परंपरेची, संस्कृतायेची भास म्हूण जायत्या जाणांनी शणै गोंयबाबाचेर आनी ताच्या कोंकणीच्या वावराचेर 'प्रतिगामी' म्हूण शिक्को मारलो. पूण शणै गोंयबाबाच्या विचारांची बुन्याद विचारनिश्ठ, बुद्धीनिश्ठ, तत्वनिश्ठ आनी देखुनूच थीर आशिल्ल्यान तो बागवलो ना. फुडार पारखुपाची ताची तांक संवसारांतल्या खंयच्याय म्हापुरसाचे तांकी इतलीच म्हान आशिल्ली. देखून गोंयचे मुक्तताये उपरांत गोंयचें महाराष्ट्रांत विलिनीकरण ताका मान्य नासलें. गोंयचो राज्यकारभार कोंकणींतल्यान जावचो असो हावेस तो बाळगून आसलो. एके कडेन ते बरयता हिंदुस्तानाक स्वराज्य मेळटकूच हांगेलो हावेस इतलोच दिसता कि मराठयांक गोंय दसोवन, मराठयांचें आनी मराठी भाशेचें चेपण आपणाल्या माथ्यार घेवचें आनी अडेचे 'मराठी' म्हणोवन सासणांचीं सासणां बंदेपणांत काडचीं! दमणगंगेसाकून मलबार मेरेन सगळो कोंकण देस हातांत घेवन, हिंदुस्तानाचे मुखेल सत्तेतळा ताचो कारभार कोंकणी भाशेंत चलोवचो आनी आपणाल्या घरा-दारांत आपणें धनीपणान नंदचें, हें हांगेल्या सप्नांतूय येना! हांकां बंदेपणाचीच रूच! राजकारणांत, भासकारणांत आनी धर्मकारणांत हे फांपरमुठके रावतले म्हणटात! हांकां स्वतंत्र कोण करीत?' शणै गोंयबाबान इतिहासाचो सोद घेवन कोंकणी समाज आनी कोंकणी भास ही कितली पोरनी पुरातन हें दाखोवपाचो जो यत्न केला, तो ताचो इतिहासीक वावर म्हणूंक जाय. आपल्या लिखाणांत कोंकणी भास केळोवपाची ताची अभ्यासपूर्ण तयारी आनी तिचो योग्य वापर ह्या वावराची देख जावन आसा. शणै गोंयबाबाची लिखणी सदांच वज्राचे धारेन पर्जळ्ळी. आपले जिणेंत तो सदांच मवाळ पद्दतीन आनी नमळायेनूच वागलो. कोंकणी विशींच्या विशेश करून देवनागरी ही कोंकणीची सभावीक लिपी ह्या मता संबंदांत तशेंच आपल्या समाजीक, संस्कृतीक वापरा संबंदांतल्या मता संबंदांत तो ठाम आशिल्लो खरो, पूण आपूण सांगतां म्हूण तुमी तें आयकुचें असो ताचो आग्रो नासतालो.'आपूण सांगता तें तुमी तुमचे बुध्दीचे साणीर घासून कसाक लागल्यार घेयात' हीच ताची भावना आशिल्ली. शणै, विठ्ठल:सतराव्या शेकडयांतल्या पूर्वार्धांत जावन गेल्लो मुत्सद्दी गोंयकार. कर्नाटकांतल्या इक्केरी नांवाच्या ल्हानशा संस्थानांत तो वकिल आशिल्लो. NTM नॅशनल रजिस्टार ऑफ ट्रान्सलेटर्स दवरता. जातूंत अणकारप्यांच्या नांवांचो संचय, वेवसायीक तपशील आनी संपर्क तपशील दिल्लो सा. ही अणकारप्यांची डिरेक्टरी आसा जातूंतल्यान दरेकी अणकारप्याची माहिती मेळोवंक जाता. हातूंत अणकारप्याची वर्गीकृत माहिती, ताचो वेवसाय, वेवसायीक अणभव, जाण आशिल्ल्यो भासो आनी अणकारांतल्या प्राविण्याची पुरवण करता. जांकां अणकारपाचो सराव आसा आनी जांकां अणकार करपाची इत्सा आसा, त्या लोकांनी एनआरटी (NRT) त आपल्या नांवाची नोंदणी करूं येता. एनआरटींत दोन प्रकारांनी अणकारप्यांची नोंदणी जाता हातूंत स्वता आपल्या नांवाची नोंद करूं शकतात; NRT त तांच्या नांवाची नोंद करूं शकतात आनी NTM तांच्या वेगवेगळ्या कार्यक्रमांतल्यान, जशें कार्यशाळा, चर्चासत्र आनी दिशाभिमुख (ओरिण्टेशन) कार्यक्रमांतल्यान तांची निवड करून नांव नोंदयतात. आमी अणभवी अणकारपी आनी तज्ञां कडल्यानूय अणकारप्यांच्या नांव नोंदणी संबंदी सल्लो घेतात. डेटाबेस हो अणकारप्यांक बरी दृश्यरूपता दिता. अणकारप्यांक नांव नोंदणी करूंक नॅशनल रजिस्टार ऑफ ट्रांसलेटर्स ऑनलायन उपलब्ध आसा. हें पुस्तक हेबरेव पवित्र पुस्तकांत मेळोना. ग्रेग पवित्र पुस्तकांत तें जेरेंयास आनी विलाप हांचे मदें घातलां. प्रस्तावना (१/१-१४) परमाणें हें पुस्तक बारुकान, बाबिलनयेंत बरयललें. बारूक, जेरेंयासाचो चिटनीस आसलो. तांतूंत अप्राध मांदून घेवन केलोलें मागणें आनी भरवानसो आसा (१/१५- ३/८ जाणवायेची' कविता आसा ३/९ -४/४ हे कवितेंत जाणावाय समूर्तीक सोर केल्या; एक प्रवादीक उतारो (४/५-५/९) आसा जांतुंत जेरुसालें पर्देस भगतल्यां-शीं उलयता आनी बारूक प्रवादी फुडाराचो भरवानसो दीवन तिका भुजवण दिता. प्रस्तावना, ग्रेग भाशेंतल्यान बरयलली, मागणें १/१५-३/८ दुबाव नासताना हेबरेव भाशेन बरयललें. सव्या अवेस्वरान्त आसा तें जेरेंयासाचें पत्र मूर्ती पुजा करतात तांचेर आड आसां. ह्या पत्रांतले थोडे विशय इज. ४४/९-२० आनी जेर. १०/१-१६ हांतुंत मेळतात. हें पुस्तक जुदेव पर्जा शिंपडन पडलली तेदना आपलें धर्मिक जिवीत सांबाळूंक ताणीं कसले उपाय घेतले त्या विशीं म्हत्वाची म्हायती दिता. तशेंच, जेरुसाल्या-शीं संबंद, मागणें, समूर्तीक विस्वाशीपण, प्राचीत करपाचें मन, फुडाराचो भरवानसो हेंय विशय आसात. तिकिकूस हाणें हें पत्र धाकटे आजियेंत हाडलें; ह्या पत्रा बराबर, कलसकारांक बरयल्लें पत्र-ऊय ताणें व्हेलें. फिलेमनाक बरयल्लें पत्र घेवन, तिकिकुसा बराबर अनेसिमूस गेलो. एफेज हें असतंतेचे धाकटे आजियेंतलें मुखेल शार. पावलून सुमार ५३-५६व्या वर्संनीं थंय शुभवर्तमान पर्गट केल्लें. हाचे उपरांत, सुमार २०० किलमेतऱ्य पयस उदेंतीक आसलल्या लादिसेइया शारांत, एफेजाच्या क्रिसतांवं उदेशीं, जायत्या जाणांनीं जेजूक आपलो आनी समेसतांचो सडवणार म्हण मानून घेतलो. क्रिसतांव भावार्थ मानून घेतलल्या मदें खूब जाणां विदेशी आसलीं, पूण जुदेवांचो एक ल्हान जमोय आसलो. भास आनी विशय पळेल्यार, हें पत्र कलसकारांक बरयल्ल्या पत्रा सार्कें दिसता, पूण जायती अंतो रासा. तें खल आनी बरे पद्दतीन मानडलल्या कल्पनांनीं भरललें. ह्या पत्राची मुखेल चिंत्ना ही पवित्र-सभा जेजू क्रिसताची गुडार्त कूड; हे सभे मदें, जेजू सवें आनी जेजू उदेशीं, देव आपलें जिवीत हे सभेच्या वांगडियांक दिता. हे गुडार कुडिच्या जिविताचें मुखेल तत्व ह्या पत्रांत उक्तेपणीं अशें दाखयलां जेजू क्रिसता आनी ताच्या सांध्यां मदें एकवट आसा. उपरांत, ह्या श्रेश्ट एकवटांत रिगल्यांत ताणीं कशे भाशेन नवें जिवीत जियेवंक जाय तें सांगून, ह्या पत्रांत थड्यो आदनिया आनी शिडकावणियो दिल्यात. ह्या पत्राची मानडावळ अशी :Edit जेजू क्रिसत आनी पवित्र-सभा १ ३-३:२१ जेज्य क्रिसता सवें नवें जिवीत ४ १-६ २० सुर्याभोंवतणीं घुंवपी अंधूक (अस्पश्ट) अशो ज्योती. ह्या ज्योतींचें दर्शन आनी परजळीतपण हें तांच्या आनी सूर्य हांच्या मदल्या अंतराचेर आदारून आसता. धुमकेतू सुर्याकडेन खुब लागीं येता तेन्ना ताची वेगवेगळीं आंगां स्पश्ट दिश्टी पडटात. जेन्ना ह्यो ज्योती सुर्यासावन खूब पयस आसतात तेन्ना त्यो अस्पश्ट नखेत्रांसारक्यो दिसतात. अशा वेळार फकत धुमकेतूचो गाभो (Nucleus) दिश्टी पडटा. धुमकेतू जेन्ना सुर्यावटेन येवपाक लागता तसो ताच्या गाभ्या भोंवतणीं अंधूक उजवाडसो दिश्टी पडटा. गाभ्यांतल्यान भायर सरपी वायू आनी ताचे भोंवतणीं आशिल्ल्या धुल्लकणांचेर वत पडटा, तेन्ना तें परावर्तीत जाता. हाका लागून वायू आनी भोंवतणीं आशिल्ले धुल्लकण चकचकपाक लागतात. हांकां शिखा (coma) अशें म्हण्टात. धुमकेतू जेन्ना सुर्याकडेन चड लागीं येता तेन्ना शिखाफाटल्यान शेपटी दिश्टी पडटा. शिखा आनी शेपटी हांचेमदली शीम अदमासान थरोवंची पडटा. सुर्याभोंवतणीं साबार धुमकेतू तांचे खाशेले कक्षेप्रमाण भोंवतात. जण एका धुमकेतूक ताचे कक्षेवयल्यान वा नांवावयल्यान वळखतात. चडशा धुमकेतूंक तांच्या संशोधकाचें नांव दिल्लें आसा. हॅली ह्या संशोधकान हॅली धुमकेतूचो आवर्तनकाळ थरोवंचे पयलीं, हो धुमकेतू साबार खेपो दिश्टी पडिल्लो. पूण हॅली हाणें ह्या धुमकेतूचो रीतसर अभ्यास करून ताचो आवर्तन काळ थरयलो म्हणून ताका हॅली हें नांव मेळ्ळें. एकूच धुमकेतू जेन्ना दोन वा चड संशोधकांक दिसता आनी ते स्वतंत्रपणान ताचो अभ्यास करतात, अशा धुमकेतूंक जोड नांवां दवरतात देखीक हॅरिंगटोन -अॅबल, 1962 II) कांय खेपे एक नवो धुमकेतू दिसलो म्हण्टकूच ताका रोखडेंच तात्पुरतें नांव दितात. उपरांत ताची कक्षा, आवर्तन काळ हांची पुराय म्हायती मेळ्ळी म्हणटकूच ताका खाशेलें नांव दितात देखीक विपल धुमकेतूचें सुर्वेचें नांव 1940 ब, आनी खाशेलें नांव 1941 III विपल). सोळाव्या शेंकड्यांत धुमकेतूची शेपटी सदांच सुर्याचे विरूध्द दिशेक आसात हें सिध्द जालें. सुर्याभोंवतणीं भोंवाडे मारपी कांय घन पदार्थांचे समुदाय आनी धुमकेतू हांचीय घुंवपाची कक्षा लागींलागीं अकूच आसता हें एकुणिसाव्या शेंकड्याच्या मध्याक सिध्द जालें. एकुणिसाव्या शेंकड्याच्या दुसऱ्या अर्दामेरेन लेगीत धुमकेतूच्या भोतिकी रचणुकोविशीं व्हडलिशी म्हायती मेळूंक नाशिल्ली. 1864 त धुमकेतूंचो अभ्यास करपाखातीर पयलेंच खेपे दृश्य वर्णपटलेखाचो (visual Spectroscopic Observation) उपेग केलो. विसाव्या शेंकड्याच्या सुर्वेक ह्या शास्त्रांत खूब सुदारणा जाली. दुसऱ्या म्हाझुजाउपरांत अवकाशयानांचे सर्तीक लागून धुमकेतूंविशीं चड आनी चड म्हायती अवकाशयानांचे सर्तीक लागून धुमकेतूंविशीं चड आनी चड म्हायती मेळपाक लागली. सद्या फोट्यांच्या आदारान धुमकेतूच्या चडशा भागांचो सोद लागला. कांय वेवसायीक अंतराळ शास्त्रज्ञ मळबांत सर्वेक्षण करता आसतना साबार धुमकेतूंचो अचकित मळबांत सर्वेक्षण करता आसतना साबार धुमकेतूंचो अचकित सोद लागिल्लो आसा. 1951 ते 1970 ह्या काळांत सांपडिल्ल्या धुमकेतूंचीवर्सुकी सरासरी णव इतली आसा. विसाव्या शेंकड्याच्या शेवटामेरेन धुमकेतूकडेन अवकाशयान धाडून ताचो बारिकसाणीन अभ्यास करचो, अशी शास्त्रज्ञांची आशा आसा. धुमकेतू मळबांत अचकीत दिश्टी पडटा आनी कांय दिसांउपरांत रोखडोच तो नाच्च जाता. हाका लागून धुमकेतूंच्या सभाव गुणांविशीं आयज लेगीत व्हडलीशी म्हायती मेळूंक ना. धुमकेतूची म्हायती मेळपाखातीर तो नितळ दिसपाक जाय. चडशे सगळे धुमकेतू मुखेलपणान सुर्वेक अस्पश्ट दिसतात. नितळ दिश्टी पडपी धुमकेतू मुखेलपणान तीन वांट्यानीं विभागिल्लो आसता. हे तीन वांटे म्हळ्यार गाभो (Nucleus शिखा (Coma शेंपटी (Tail नखेत्राप्रमाण लिकलिकपी धुमकेतूचो गाभो मध्य भागार आसता. ह्या गाभ्या भोंवतणीं वाटकुळेंच धुकेंशें पातळिल्लें आसता. धुमकेतूचो आकार ताच्या गाभ्याचेर आदारून आसता. एंके धूमकेतूंच्या गाभ्याची त्रिज्या गाभ्याची त्रिज्या 20-25 किमी. इतली आसा. शिखा आनी शेंपटी हांचें अस्तित्व गाभ्याचेर आदारून आसता. आनी गाभ्यांतल्यान भायर शेंवटुपी वायुसावन तयार जाल्ली आसता. सादारणपणान शिखाचो व्यास 10,000 किमी. आसपाक शकता. गाभो आनी शिखा मेळून धुमकेतूचें शीर्ष (तकली) तयार जाता. ह्या शीर्षासावन आयिल्ल्या लांबसार पूण अंधूक अशा पिसाऱ्याक धुमकेतूची शेपटा अशें म्हणटात. धुमकेतू सुर्यालागीं येता तेन्ना शेंपटेचे दोन वांटो जातात. जाल्लो आसता. ह्या भागाक वायुपूच्छ अशें म्हण्टात. दुसरो भाग मातसो वांकडो आसून ताका धुल्लपूच्छ अशें म्हण्टात. हो भाग धुल्लकणांसावन तयार जाल्लो आसता. शिखे भोंवतणीं धुमकेतूचें वातावरण आसता. ल्हान धुमकेतू फकत दूरदर्शकांतल्यानूच दिश्टी पडटात. धुमकेतूविशीं साबार अंधश्रध्दा चालींत आसात. धुमकेतू चड करून अचकित दिश्टी पडटा आनी कांय दिसांउपरांत नाच्च जाता. हाका लागून प्राचीन काळासावन लोकाच्या मनांत धुमकेतूविशीं एके तरेचो अपशकुनात्मक भंय निर्माण जाला. धुमकेतू दिश्टी पडटा त्या वर्सा राजाक मर्ण येता वा ताचो पराभव जाता. तेचप्रमाण दुकळ, रोगाच्यो धामी वा भिरांकूळ संकश्टां येतात अशो लोकांच्यो वेगवेगळ्यो समजुती आसात. साद्या, सोप्या भाशेतले विश्वासू अशे, शैक्षणिक सरुपाचे, 100 भलायकी संदेश 8 ते 14 वरसा पिरायेच्या भुरग्यां खातीर तयार केल्यात जे तीं स्वता शिकून हेरांक शिकोवपाक शकतात. हातूंत 10 ते 14 वर्सांच्या तरणाट्यांचोय आसपाव जाता. आमकां दिसता, 10 ते 14 वर्सांच्या तरणाट्यां खातीर ही म्हायती दिवप सामके गरजेचें कारण घरांतलीं ल्हान भुरगीं चडांत चड तांच्या संपर्कांत आसतात आनी तांची काळजी घेतात. तांच्या ह्या वावराची दखल घेवन, तांची तोखणाय करप खूब म्हत्वाचें . हे 100 संदेश,10 मुखेल भलायकी विशयांमदी विभागल्यात आनी दर विशयाचे 10 संदेश आसात: मलेरिया, हागवण, पुश्टीक आहार, थंडी-खोंकली आनी हेर दुयेसां, दंत, उदक आनी नितळसाण, रोगाच्या संसर्गापासून राखण, एचआयवी-एड्स आनी अपघात, दुखापत आनी भुरग्यांचो सुरवातेचो विकास अशें हे वेगवेगळे विशय आसात. हे सादे-सोपे संदेश, पालक आनी भलायकी शिक्षकां खातीर आसात, जे तें घरा कडल्या शाळेतल्या, क्लब आनी दवाखान्यांतल्या भुरग्यां खातीर वापरपाक शकतात. 10 संदेश विशय 6: उदक आनी नितळसाण साबण आनी उदक वापरून हात धुवचे. 10 सेकंदा खातीर हात एका मेकाचेर घासात, वाऱ्यान हात सुकयात वा नितळ सुक्या कपड्यान हात पुसात. बुरसो कपडो वापरीनाकात. तोडांच्या टि-झोनाक (दोळे, नाक आनी तोंड) हात लावचे आदीं हात बरे तरेन धुवचे कारण हांगा सावन तुमच्या कुडींत जंतू भितर सरपाक शकतात. तुमच्यान जाता तितलें मेरेन टि-झोनाक हात लावप टाळात. जेवण रांदचे आदीं, जेवचे आदीं वा ल्हान भुरग्यांक जेवण दिवचे आदीं आनी परसा कडेन वचून येतकच वा भुरग्याक न्हाणयतकच वा दुयेंतीक आदार करतकच, हात धुवचे. तुमची कूड आनी कपडे नितळ दवरात. तुमचीं नाकटां आनी पांया बोटां, दांत आनी कान, तोंड आनी केंस नितळ दवरात. चपलां फ्लिप-फ्लॉप जंतू आड आमची राखण करतात. तुमचें मुखामळ नितळ- निवळ दवरात. सकाळी आनी सांजेर निवळ उदक आनी साबण वापरुन तोंड धुयात, आनी जर तुमच्या दोळ्या मुखार मूस गिरगिरता जाल्यार तोय जागो धुयात. सौर उर्जेन उदक सुरक्षीत उरता. फिल्टर करुन प्लास्टीक बाटल्यानी भरून दवरात आनी 6 वरां उपरांत पिवपा खातीर वापरात. जंय शक्य आसा थंय प्लेटी आनी आयदनां धुवन तीं वतान सुकोवपाक दवरात. वतान जंतू नश्ट जातात. मुस नश्ट वा कमी करूंक घर आनी सरभवतण, कचरो आनी हळशीके पासून मुक्त दवरात. जो मेरेन कचरो व्हरूंक येनात, जाळिनात वा पुरिनात तो मेरेन तो बरे तरेन साठोवन दवरात. ह्या विशयाचेर चड म्हायती मेळोवपाक आनी हेरांक शिकोवपा खातीर हांगा कांय भुरग्यां खातीरच्यो कार्यावळी दिल्यात. उदक आनी नितळसाण: भुरग्यांनी कितें करूं येता? स्वताच्या भाशेंत स्वताच्या उतरांनी उदक आनी नितळसाणे विशीं संदेश तयार करचे. हे संदेश तोंडपाठ करचे म्हण्टकीच ते विसरूंक जावचेना. हेर भुरग्यांकय आनी घराच्यांक हे संदेश पासार करचे. हात कशे धुवचे हें जाणून घेवपाक एक गीत शिकात. जेन्ना नितळ कुटूंब गावांत पावता तेन्ना जंतू कुटूंबाचें कितें जाता हे दाखोवपा खातीर एक नाटकुले तयार करात वा जंतूंक खंय लिपपाक आवडटा हाचे विशीं एक नाटक तयार करात. आमची ल्हान भावंडां वेवस्थीत रितीन हात धुवपाक जाणात काय ना हाची खात्री करून घेयात. तांकां मदत करात. एका वरा खातीर एका पंगडाक नियाळात आनी तातूंले लोक कितले फावट तांच्या तोंडाक, तांच्या कपड्यांक वा हेर लोकांक आफुडटात हाची नोंद करात. हाताक लागून जंतू आमच्या शरीर भर खंयच्या खंयच्या मार्गांनीं पसरूंक शकतात हाचो विचार करात. शाळेंतले संडास नितळ दवरपा खातीर सगळे एकठांय येवन एक येवजण आखात. फिल्टर वापरून उदक निवळ करपाक शिकात. शाळेचो वाठार निवळ आनी कोयर मुक्त दवरपा पासत एक येवजण तयार करात. शाळेंत एक नितळसाण क्लब सुरू करात. मूस, चिकोल आनी जंतू हांचे विशीं आमी जें जाणात तें आमच्या घराच्यांक सांगात. आमचीं उदका आयदनां सदांच नितळ आनी धापून दवरात, आनी सदांच उदक काडपाक एका वेगळ्या आयदनाचो उपेग करात. केन्नाच आपलें कप वा हात वापरीनाकात. आमच्या भांवंडांक आयदनातल्यान उदक कशें घेवचें हें दाखयात. टिपी टेप तयार करपा खातीर वांगडा काम करात. आंगांचो साबण दवरपा खातीर एक साबुनेत तयार करात. सौर उर्जेचो वापर करून घरा कडेन पिवपाचे उदक नितळ करपाक मजत करात. घाण उदक निवळ करपा खातीर एक रेंवेंचो फिल्टर तयार करात. आमच्या सर भोवतणी जावपी उदका पुरवणेचो एक नकासो तयार करात आनी तें उदक पिवपा खातीर सुरक्षीत आसा काय ना हें पळयात. रांदपाचीं आयदनां आनी प्लेटीं वतांत सुकोवपा खातीर एक उक्ते कपाट तयार करात. रामटेक विदर्भांतलें एक पुर्विल्लें स्थान. रामगिरी हें हाचें संस्कृत नांव. पुर्विल्ल्या काळासावन ह्या शाराक धर्मीक, संस्कृतीक आनी राजकीय म्हत्व आसा. राम वनवासाक आसताना थोडो वेळ ह्या जाग्यार विसव घेवपाक आयिल्लो. ताका लागून ह्या जाग्याक रामटेक हें नांव पडलें अशें सांगप जाता. रामटेकाक काशीचें महाव्दार अशेंय म्हणटात. रामटेकाच्या लागसल्ल्या दोंगरार एका तेंपार हिरण्यकशिपू हो दैत्य राज्य करतलो असो उल्लेख मेळटा. विष्णुन ताका मारलो आनी ताच्या रगतान हो पुराय दोंगर तांबडोगुंज जालो. ताचेवयल्यान ह्या वाठाराक सिंदुरगिरी अशेंय म्हणूक लागले. ओरंगजेबाच्या काळांत हांगाच्या मुर्तींक सांबाळून दवरपाखातीर हांगाच्या पुजाऱ्यान त्यो दुधाळे नांवाच्या तळ्यांत बुडोवन दवरिल्ल्यो. फुडें नागपुरचो रघुजी भोसले हाणें त्यो मुर्ती तळ्यांतल्यान काडून इ. स. 1753 त तांची परत प्रतिशठापना केली. तेचपरी पुजेची कायम वेवस्था जावची देखून द्रव्य दिवन विश्र्वस्तनिधीय उबारलो. ह्या गडाचेर वचूंक जायचे मार्ग आसात. पूण धूम्रेश्र्वर आनी अंबाळा हे म्हत्वाचे आसात. धुम्रेश्र्वर हें लागसल्ल्या दोगुल्ले वयलें शिवलिंग आसा. शुद्र मुनी शंबूक हो हांगा तप करतालो. शुद्राक तपाचो अधिकार ना ह्या धर्मशास्त्रांतल्या वचनाक पाळो दिवपाक रामान ताका जिवो मारलो. मरता आसताना ताणें रामाकडेन तीन वर मागले 1) रामान हे दोंगुल्लेचेर कायम वास्तव करप 2) आपलो देह शिवलिंगरूप जावचो आनी 3) रामटेकार वचपी यात्रेकरूंनी सुरवेक आपलें दर्शन घेवचें. रामान हे तीनय वर ताका दिले. ताका लागून भावीक लोक सुरवेक धुम्रेश्वराचें दर्शन घेतात. अंबाळ मार्गांत सुरवेक अंबाळा तळें लागता. थंयच राधाकृष्ण देवळू, प्रेमकुटी, वैष्णवी देवी, दत्तमंदीर आनी सिदूरपापी (सेंदूरबावली) नांवाची एक बांय आसा. हे बांयक मुदगरतीर्थ अशेंय म्हणटात. हांगाचे उत्तरेकडले दोंगुल्लेचेर त्रिविक्रम वामनाचें देवळां आसा. सेंदूरबावलाचे दक्षिणेक नरसिंहाचीं दोन देवळां आसून तांकां, धाकटो नरसिंह आनी व्हडलो नरसिंह ह्या नांवान वळखतात. थंय लागसारच वराहाचें देवळ आसून ही मूर्त चतुष्पाद, चार फूट उंचायेची आनी गडगंज आसा. तिच्या पांयांतळा हिरण्याक्ष राक्षस चिड्डल्लो आसा. लोक हे मुर्तीच्या पोटा पोंदच्या सरपटत पलतडीन वतात. हाचेभायर हांगा भोगरामाचें आनी देवीचें देवूळ आसा. ह्या दोनय देवळांमदीं जो जागो आसा, त्या जाग्याक महानुभाव पंथाचे लोक पवित्र मानतात. महानुभावांची हांगा व्हड जात्रा भरता. रामटेकावयलें मुखेल देवूळ म्हळ्यार राममंदीर. हातूंत राम सीतेच्यो काळ्या पाशणाच्यो वनवासी भेसांतल्यो मुर्ती आसात. ह्या देवळाचो प्राकार व्हड आसून ताच्या चारय दिकांनी दारां आसात. रामाच्या देवळामुखार स्वतंत्र देवूळ आसा. ह्या देवळांत एक यादव काळांतलो शिलालेख आसून तातूंत यादव राजांनी केल्ल्या पराक्रमाचें वर्णन आसा. ह्या देवळाचे दक्षिणेक सीतेची न्हाणी ह्या नांवान वळखतात तें एक कुंड आसा. रामनम आनी त्रिपुरी पुनवेक हांगा व्हड जात्रा भरता. हाचेभायर हांगा जायते उत्सव जातात. विकिसोर्सांत ह्या लेखा संबंधित मूळाचो मज़कूर आसा रामटेक हें पान शेवटीं 14 मार्च 2021 दिसा, 12:21 वोरांचोर बदलेलें. मजकूर क्रियेटिव कॉमन्स ऐट्रिब्यूशन/शेयर-अलाइक लायसेंस हाच्या अंतर्गत उपलब्ध आसा; हेर अटी लागू जावं शकतात. चड म्हायती खातीर वापराच्यो अटी पळयात. नव्या करारांतल्या पत्रां मदें पावलून रंकारांत बरयलल्या पत्राक एक मानाचो जागो फावो. ह्या पत्रांत वेग-वेगळ्या परिस्थितिंची आनी मंशांची जी तो खबर कर्ता, ती मनांत धरून, आनी तशेंच तिस्रे धरंपर्गटणेचे भंवडेच्या शेवटाक पावलू करिंतांत आल्सो म्हण थयचीय परिस्थिती लक्षांत घेवन, हें पत्र ताणें ५७-५८व्या वर्सा बरयलें, अशें म्हणपाची खात्री जाता. धरंपर्गटणेचो वावर कर्ताना, ह्या काळार उदेंतिवाटारांतले सगळे गांव तो भंवललो आनी असतंतेक शुभवर्तमान पर्गट करुंक सदतालो. देखून, जेरुसाल्याक भेट कर्तच, रमा शारांत मात्सो रावून, इस्पानियेक वचुंक ताणें थारायलें. हे भेटेची खबर तो ह्या पत्रांत सांग्ता आनी आपल्या निहाळांचो फळ आनी त्या काळाचे धार्मीक प्रस्न तो तांचे मुखार दवर्ता. ते प्रस्न हे: मंश'शां देवाक मानवललीं जातलीं जाल्यार भावार्थ गर्जेचो, आनी देवाक मानवललीं जावपाचे हे नवे पद्दती आनी मयजेसाचे समुर्ती मदें संबंद आसा. ह्या दन-ऊय प्रस्नांची तो बारिक्साणेन संजणी दिता. जरूय आदीं गालासियेकारांक बरयलल्या पत्रांत ताणें ह्या प्रस्नांची थडी शिकवणी दिल्ली, तरी हे नवे शिकवणेची खबर इसकुटावन दीवंक नासली. रंकारांत आपली वळख करून दिताना, तो ह्या सेगाचो बरो फायदो काडता आनी आपली शिकवण कशली ती अदीक बार्काय्ेन सांग्ता. आनी हें तो कर्ता न्हय फकत रंकारां खातीर, पूण संवसाराभर शिंपडलल्या क्रिसतांव सभां खातीर. प्रसतावना आनी विशय १ १-१७ पात्की मनशांक सडवणेची गरज १ १८-३:२० देव आपणाचेर भावार्थ दवर्तल्यांक जेजुच्या मर्णा आनी पुनर्जिवंत्पणा वर्वीं सडवण दिता ३:२१-४:२५ जेजू क्रिसता सवें नवें जिवीत ५: १-८:३९ देवाचे तारणीक मानडावळिंत इस्राेल-पर्जेचो जागो ९:१-११:३६ संपादणी आनी खासगी नमान १-१४-१६:२७ [1]अजंठा (अजिंठा) महाराष्ट्रांतलें पुर्विल्लें विहार आनी वण्टीचित्रां हांचें एक नामनेचें थळ. अजंठा हो गांव लेण्यांपसून 6 किमी अंतराचेर देंगरार आशिल्ल्या कारणान हाचो उल्लेख ‘अजिंठ्याची लेणी’ असो करतात. तरीकूय हांगचे थळावे लोक तांचो उल्लेख ‘फर्दापूरचीं लेणी’ असो करतात. औरंगाबाद जिल्ह्यांत उत्तरेक सुमार 108 किमी. अंतराचेर आनी फर्दापूर ह्या गांवां पसून दक्षिणेक सुमार 5 किमी. अंतराचेर सह्याद्री पर्वताच्या रांगेंतल्या इंध्याद्री शाखेंत हीं बौद्ध लेणी कोरांतल्यांत. बौद्ध काळांत हीं लेणी तांची तीर्थस्थानां जाल्लीं. फुडें बौद्ध धर्माच्या ऱ्हासा उपरांत ह्या थलाचें म्हत्व उणें जालें. थंय येवप- वचप कोणूच करीना जालो. ताका लागून थंय रान मातलें आनी तातूंत रानटी सावदांनी वसती केली. इ. स. 1821 मेरेन ही सुवात लेकांक खबर नाशिल्ली. फुडें सर जेम्स अलेक्झांडर हाणें व्हडा धाडसान रानांत प्रवेस करून हीं लेणी अकस्मात नामनेक हाडलीं. हीं लेणी सनपयलीं पयल्या शतमाना साव न ते सातव्या शतमाना मेरेनच्या काळांत केरांतिल्लीं. हातूंतलीं सगळ्यांत पूर्विल्लीं लेणीं पैठणच्या विभागांत चैत्य आसून दुसऱ्यांत बुद्धाच्यो मूर्ती आसात. दोनूय विभागांत रंगयाळी चित्रां आसात. मनशाचे विध्वंसक वृत्तीक लागून तशेंच कडक आनी विशम हवेचो परिणाम जावन तातूंतलीं चडशीं चित्रां नश्ट जालीं. फकत 13 लेण्यांतलींच चित्रां आयज शाबूत आसातद. तातूंत 1,2,9,10,12,16,17,19 ह्या क्रमांकांच्या लेण्यांतलीं चित्रां रेखीव आसात. 2 आनी 12 क्रमांकांची लेणी विहाराचीं आसात. अजिंठाचे विहार वास्तुकलेक खातीर आनी मुर्तीकले खातीर तशेंच थंयचीं लेणीं चित्रकले खातीर नामनेक पाविल्लीं. ह्या लेण्याविशीं दंतकथा आसा ती अशीः अजिंठ्याची चित्रां काडटना पयलीं वण्टीचेर माती, शेण, भाताचो कुंडो वा ताग आनी तूस हांच्या वस्त्रगाळ मिश्रणाचो लेप सारोवन फाटभूंय तयार केल्या. अजंठाच्या चित्रकारांनी धवो, काळो, हळडुवो, पांचवो, तांबडो, निळो हे रंग वापरल्यात. चित्रविशयाची भायली रेखा गुलाबी, पुडी कोराची वा काळ्या रंगाची आसा. खासा जातीचीं मनशां खाशेल्या रंगानूच पितारल्यांत. सादारण मनशाचो रंग, खास करून भारतीयांचो, काळसर तपकिरी दाखयला. शेतकार, कामगार हांच्यो आकृती तांबश्या रंगान दाखयल्यात. रानवटी लोकांचीं चित्रां पांचव्या रंगान भरल्यांत. एकाद्र्या मनशाच्या चित्रांत भांगराची वा गुलाबी छटा दिसून येता. ती भलायकेची वा आनंदी वृत्तीची सुचक आसूंक जाय. कांय चित्रां समूहरूपांत आसात. तातूंतलें एक कुबेराच्या पंचिक नांवाच्या सेनापतीचें आसा. चित्रांत तो बशिल्लो आसून लागींच ताची बायल हारीती भुरग्याक घेवन बसल्या. बुद्धचित्रां तरेकवार आसनबंधाचीं आसात. तांच्यो मुद्रा विंगड विंगड भाव दाखयतात. बुद्धाचें पुराय चरित्र हांगा चित्रित जाल्लें दिसता. तिसऱ्या विभागांत जातक- कझांचो आस्पाव आसा. सिबिजाजातकांत बोधिसत्वान एका पारव्याक वाटोवपा खातीर आपलें मांस ससाण्याक कशें दिलें तें दाखयलां. महाजनकजातकांतल्या कथेंतले कांय देखाव आसात. सिंहली राजकन्येची बोधिसत्वाक तारूं बुडटा तेन्ना मणिमेखल यक्षान ताका दिल्लो पालव हे द्खाव तातूंत आसात. रूरूजातकांत बोधिसत्वाचें हरण जाल्लें दिसता. छंद्दतजातकांत तो हत्तींचो राजा जाता. वेस्संतरजातकांत बोधिसत्वाक देशत्याग करचो पडटा. तो आपलीं भुरगीं ब्रह्मणाक दान दिता. ब्राह्मण त्या भुरग्यांचो छळ करता आनी मागीर इंद्राचे कृपेन वेस्तंतराक भुरग्यां सयत राजलक्ष्मीची प्राप्ती जाता असो तो देखाव आसा. हांगचीं 16, 17 आनी 19 ह्या क्रमांकाचीं लेणी स्थापत्य आनी चित्रकला ह्या दोनूय नदरेन पळेल्यार भारतांतल्या हेर सगळ्या लेण्या परस सगळ्यांत उंच पांवड्याचीं आसात असें बर्जेस हाणें म्हळां. अस्तंत्या कलाविंदांनी सोळाव्या चित्राची खूब तुस्त केल्या. शोक, बोधिसत्वाक देशत्याग करचो पडटा. तो आपलीं भुरगीं ब्रह्मणाक दान दिता. ब्रह्मण त्या भुरग्यांचो छळ करता आनी मागीर इंद्राचे कृपेन वेस्संतराक भुरग्यां सयत राजदलक्ष्मीची प्राप्ती जाता असो तो देखाव आसा. हांगाचीं 16, 17, आनी 19 ह्या क्रमांकांची लेणी स्थापत्य आनी चित्रकला ह्या दोनूय नदरेन पळेल्यार भारतांतल्या हेर सगळ्या लेण्या परस सगळ्यांत ऊंच पांवड्यांचीं आसात असें बर्जेस हाणें म्हळां. अस्तंत्या कलाविंदांनी सोळाव्या चित्राची खूब तुस्त केल्या. शोक, कारूण्य आनी स्पश्ट प्रसंगचित्रण ह्या बाबतींत ह्या चित्राक फाटीं घालपी कलाकृती कलेच्या इतिहासांत मेळपाची ना, अशें ग्रीफीथ हाणें म्हळां. ह्या चित्रांत वाकाटककालीन चित्रकला तेंगशेक पाविल्ली दिसता. सोळाव्या लेण्या फुडल्यान सकयल देंवतकच नागराजाचें ल्हानशें लेंणें लागता. तातूंत एका नागान केल्ल्या वेंटाळ्याचेर नागराज बसला आनी ताच्या माथ्यार रत्नजडित मुकूट आसा. अजिंठ्याची लेणी नाग कारागीरांनी कोरांतल्यांत म्हूण तातूंत अशा नागराजांच्यो प्रतिमा खूब कडेन दिसतात, अशें मिराशी हाणें म्हळां. सतरावें लेणें विहारपद्दतीचें आसून एकुणिसावें चैत्य पद्दतीचें आसा. सतरावें लेणे ऋषिक देशाच्या राजान भिक्षु संघा खातीर कोरांतिल्लें अशें म्हण्टात. हाचे दावे वटेनच्या वण्टीचेर एका व्हडल्या चक्राचें चित्र आसा. एकुणिसाव्या लेण्याक ‘गंधकुटी’ अशें म्हण्टात. ताच्या भायर- भितर सोबीत कोरीव काम आसा. अजिंठा लेण्यांतले चित्रप्रसंग जरी बुद्धाच्या जीणेचेर आदारीत आसले, तरी तातूंतल्यान तेन्नाच्या समाज जीणेच्या विंगड विंगड आंगांचेर उजवाड पडला. त्या काळांतल्यो वस्तू, वेसभेस, अलंकार, खेळ, मनोरंजनाचीं साधनां, वाद्यां, आयुधां, लांकडाचीं आसनां आनी पात्रां च्या विविधते वयल्यान तेन्नाची समाजीक जीण सुखी आनी समृद्ध आशिल्ली अशें दिसून येता. गुप्त-वाकाटक शिल्पांय भावपूर्ण आसात. अजंठा लेण्यांत बायलांच्यो अप्रूप चित्राकृती आसात. तांणी घाल्ले तरांतरांचे अलंकार आनी केंसांच्या रचणूकेचे केल्ले तरेकवार प्रकार पळोवन प्रेक्षक भारावन वता. पाख्यांचेर आनी खांब्यांचेर वेलबुट्टीचें अप्रतिम नक्षीकाम चितारलां. अजिंठाची चित्रकला मनशांकूच न्हय तर सुकण्यांक- जनावरांक लेगीत नाजूक अंतःस्कर्ण आसता हाची जाणविकाय करून दिता. ताका लागून हे कलेक अमरपद फाव जालां. रगताची निर्मती: रगत हाडां मेरवांत (Bone Marrow) घडटा. भ्रूणाचे २ म्हयन्याचे पिरायेचेर रगत निर्मणी जाता आनी हें कार्य मनीस जितो आसामेरेन चालूच उरता. भ्रूणांत सुरवेक रगत यकृतांत निर्मती. भ्रूणाचीं हाडां मेरवाच्या तिसऱ्या म्हयन्याचेर घडपाक सुरू जातात. भ्रूणाची प्लीहा (Spleen) ही गांठ ३ म्हयन्यांचेर रगत निर्मितीचें काम करता. भ्रूण ९ म्हयन्याचो जायमेरेन यकृत रगत तयार करता. जल्मा उपरांत मात हाडां मेरवांच रगत तयार करतात. सुरवातेक चपटया हाडांच्या मेरवांनी रगत घडटा. भुरगो ४-६ म्हयन्यांचो जातकच लांब हाडांचीं मेरवांय रगत घडोवपाचें काम करतात. कांय रोगांचो तपासणेंत हाडांचो मेरू तपासतात. जाण्टयांत छातयेच्या मदल्या हाडाचो मेरू तपासतात जाल्यार भुरग्यांत ओटीपोटाच्या (Peluis)हाडाचो मेरू तपासतात. ल्युकेमिया(Leukemia)ह्या रगताच्या कॅन्सराच्या दुखण्यांत हाडांचो मेरू पिडेस्ताक दितात. हाका मेरू भिसरण(Bone Marrow Transfusion)अशें म्हण्टात.[1] प्राकृताचे उदीच्य, प्रतीच्या, मध्यदेशीय, प्राच्य आनी दाक्षिणात्य अशे पांच भेद जाणकारांच्या मतान आसात. अर्धमागधी हें प्राच्य प्राकृताचें एक रुप. कोसल देशांत रावपी लोक ही भाशा उलयताले. हो वाठार आतां अयोध्या शार आनी ताच्या दक्षिणे कडल्या वाठारांत आसा. अर्धमागधीचें नांव देशाप्रमाण न्हय, पूण ते भाशेच्या स्वभाव धर्माक लागून अशें जालां.अर्धमागधींत शौरसेनी, मागधी आनी महाराष्ट्रीय ह्या तीनय प्राकृत भाशांचो प्रभाव दिसता. कांय व्याकरणकारांनी तर तिका ‘महाराष्ट्रीमिश्रार्धमागधी’ अशेंय नांव दिलां. भरत हाणें नाट्यशास्त्रांत अर्धमागधीक, एके स्वतंत्र भाशेची सुवात दिल्या. पूण विश्वनाथ हाणें तिका गुप्तचर, राजपुत्र आनी शेट लोकांची भास अशें म्हळां. विश्वनाथाचें हें मत त्या काळच्य बऱ्याच व्याकरणकारांनी मान्य केलां. मुद्राराक्षसांतलो गुप्तचर ‘क्षपणक’, प्रबोधचंद्रांतलीं कांय पात्रां, अर्धमागधी उलयतना दिसतात. तशेंच भास हाणें आपल्या ‘कर्णभार’ ह्या नाटकांत कर्णाच्या तोंडांतपसून अर्धमागधी घाल्या.अर्धमागधी हेर प्राकृत भाशां परस लोकप्रिय आनी समृध्द आशिल्ली अशें म्हणटात. कोसल प्रांतांत हिचो वापर जाल्ल्या कारणा बौध्द आनी जैन ह्या दोनय धर्माच्या प्रचाराची भास अर्धमागधी आशिल्ली. जैन पंडितांनी हे भाशेक समेस्त भाशांची जननी म्हळां. जैन धर्माच्या श्वेतांबर पंथाच्या मुनींनी अर्धमागधींत ‘सुत्तां’ बरयलीं, ग्रंथ रचले आनी बरेच कडेन भोवन उपदेश केलो. भाशा सोपी करचे खातीर तांणी सगळ्या भाशांतली उतरां अर्धमागधींत घालीं. अशे तरेन ही भास सादारण मनशां मेरेन पावली. महावीरान हेच भाशेंतल्यान उपदेश केलो. तीर्थंकरांनी बरयिल्लीं सुत्तां-समवायोग सुत्त, आयारंदग सुत्त हे भाशेचे सोबीत दाखले जावन आसात. आयारंगसुत्त भाशाविज्ञानाचे नदरेन म्हत्वाचो ग्रंथ आसा कारण तातूंत अर्धमागधीचें सगळ्यांत पोरनें रुप पळोवंक मेळटा. भाशा विज्ञानाचे नदरेन अर्धमागधी मागधीपरस सामकी वेगळी. तिची वेवस्ता, प्रत्यय वेवस्था सगळेंच वेगळ्या स्वरुपाचें आसा. देखीक- 1. मागधींतले ‘स’ आनी ‘ल’ अर्धमागधींत ‘श’ आनी ‘र’ जाताः- 2. मागधींत प्रथमा ‘अ’ ह्या स्वरान दिसता; अर्धमागधींत ती ‘ए’ वा ‘ओ’ ह्या स्वरांत दिसता. 3. अर्धमागधींत संयुक्त स्वर आसल्यार एक व्यंजन नाशें जाता आनी तांच्या पयलींचो स्वर दीर्घ जाता. देखीक- भुक्तं (संस्कृत) –भुतं (अर्धमागधी भुत्तं (मागधी). अर्धमागधीचे कांय खासा गूण म्हळ्यारः 1. बरेच कडेन व्यंजन ना जावन ते सुवातेर अर्दस्वर जाता. देखीकः सागर-सायर, स्थित-ठिय. 3. भूतकालीन तृतीय पुरुशाचें बहुवचन ‘इंसु’ ह्या प्रत्ययान मांडटातः 5. तदिधताचे बरेच भेद अर्धमागधींत मेळटात. ही भास चडशी धर्मप्रसारा खातीर वापरिल्ल्यान तातूंत त्या काळावयलें बरेंच साहित्य निर्माण जालें आनी त्या कारणाक लागून ती सगळ्या लोकां मेरेन पावंक शकली. रामदासस्वामी (जल्म: 1608 जांबगांव – महाराष्ट्र; मरण 2 फेब्रवारी 1682 महाराष्ट्रांतलो संत कवी. ताच्या बापायचें नांव सूर्य़ाजीपंत ठोसर आनी आवयचें नांव राणूबार्इ. गंगाधर हो ताचो व्हडलो भाव. नारायण हें रामदासाचें पाळण्यांतलें नांव. पूण उपरांत तो रामदास आनी समर्थ ह्या नांवांनी नामनेक पावलो. भुरगेपणासावनूय रामदास खूब हुशार. पिरायेच्या बाराव्या वर्सामेरेन शब्दरुपावली, समासचक्र, अमरकोश, रुद्र, पवमान सारकिल्ल्या ग्रंथांचें ताणें पाठांतर केल्लें. ल्हान आसतानाच सुरवेक बापायकडल्यान आनी उपरांत भावाकडल्यान ताणें मंत्रोपदेश घेवपाचे खूब यत्न केले. पूण रामदासाची पिराय ल्हान आशिल्ल्यान तांणी ताका मंत्रोपदेश दिवपाक न्हयकार दिल्लो. हाका लागून रामदास तिडकीन गांवाभायल्या देवळांत वचून बसलो. थंयच ताका रामान दर्शन दिवन श्रीराम जयराम जयजयराम हो त्रयोदशाक्षरी मंत्र दिलो अशें म्हणटात. रामदासाचे इत्सेआड ताचे आवयन आनी भावान ताचें लग्न थरयल्लें. पूण मंगलाश्टकां चालू आसतनाच तो मंटपांतल्यान पळून गेलो अशें सांगतात. उपरांत तो तपश्र्चर्येखातीर नासीक लागशिल्ल्या टाळकी गांवांत येवन रावलो. टाळकिच्या बारा वर्सांच्या काळांत ताणें रामंत्राचो तेरा कोटी जप, वेदशास्त्रां, वेदान्त, काव्यां आनी पुराणां हांचो अभ्यास, तशेंच संगीत साधनाय केली. बारा वर्सां तप केल्या उपरांत तो टाळकी सोडून तीर्थयात्रेक भायर सरलो. सुरवेक काशी, प्रयाग, गया, अयोध्या, श्रीनगर, हिमालयांतल्या बद्रिनारायण आनी केदारनाथ ह्या प्रसिद्ध धर्मीक क्षेत्रांक ताणें भेट दिली. पंजाबाक वचून तो शीख धर्मगुरुंक मेळ्ळो. उपरांत दक्षिणेंतल्या मुखेल क्षेत्रांकूय ताणें भेट दिल्ली. हे भोंवडेंत तो कांय श्रेश्ठ साधुसंतांक मेळ्ळो आनी कांयकडेन राम – हनुमान हांची देवळां आनी मठ उबारले. आपल्या आयुश्याच्या निमाण्याक पर्वांत ताणें धर्मसंस्थापनाचें कार्य करपाचें थारायलें. तेखातीर तो कृष्णा न्हंयचे देगेर येवन रावलो. राजकारण होच राजाचो खरो धर्म हें आपले मत ताणें जाणीवपुर्वक अभ्यास करुन स्पश्ट केलां. रामदासाच्या मतान राजा हो परमार्थसंस्थापक आनी सज्जनांचो राखणदार. अशा राजाचें राज्य तें ताचे नदरेन रामराज्य. परमार्थाचो अधिकार दादल्याप्रमाण बायलांकूय आसा अशें तो मानतालो. आपल्या धर्मप्रचाराखातीर ताणें इस्लामी राजवटींत मोडतोड जाल्लीं देवळां आनी मुर्ती हांची पुर्नस्थापना केली. पूण आपल्या धर्मविचारांत ताणें हिंदू – मुसलमान असो भेदभाव केलो ना. शिवाजी महाराजान रामदासाचो उपदेश घेतल्लो. पूण ताच्या स्वराज्य संस्थापनाच्या वावरांत रामदासान प्रत्यक्षपणा वांटो घेतलो ना. दासबोध आनी रामायण हे रामदासाचे मुखेल ग्रंथ. दासबोध हो ग्रंथ 7,751 ओव्यांचो आनी उपदेश स्वरुपी आसा. ताचो रामायण हो ग्रंथ सुंदर आनी युध्दा अशा दोन कांडांत 1,362 श्र्लोक आसात. तशेंच ताणें खूब अभंग, श्र्लोक आनी भूपाळ्यो रचल्यात. ताचें करुणाष्टक, मनाचे श्र्लोक आनी सुखकर्ता दुखहर्ता ही गणपतिची आरत खूब प्रसिद्ध आसा. रामदासाच्या लिखणांतले शिंवरुन पडिल्ले साहित्यविशयक विचार सोदून काडून रामदासांचे साहित्यशास्त्र (1973) हो ग्रंथ भा. श्री. परांजपे हाणें बरयला. विकिसोर्सांत ह्या लेखा संबंधित मूळाचो मज़कूर आसा रामदासस्वामी हें पान शेवटीं 14 मार्च 2021 दिसा, 12:21 वोरांचोर बदलेलें. मजकूर क्रियेटिव कॉमन्स ऐट्रिब्यूशन/शेयर-अलाइक लायसेंस हाच्या अंतर्गत उपलब्ध आसा; हेर अटी लागू जावं शकतात. चड म्हायती खातीर वापराच्यो अटी पळयात. 2 शणै गोंयबाबाचो साहित्यीक वावर 5 व्याकरणकार आनी भासशास्त्री गोंयबाब लेखना भाशेनच स्वाभिमान होवूय तांचो म्हत्वाचो गूण. तांच्या स्वाभिमानी सभावाची देख म्हळ्यार मुंबय काम करताना तांच्या वांगडच्या सगळ्या कारकुनांक वर्सुकी पगारवाड जाली. पूण गोंयबाबाक मात ती जाली ना. हाचेर तांच्या सायबान आपूण जावन सांगलें, हांव जेन्ना ऑफिसात भितर सरता तेन्ना सगळे जाण उठून उबे रावतात आनी तूं काम करीत बसतात. देखून तुमकां पगारवाड दिवंक ना. हें आयकना फुडें गोंयबाबान सोडचीट दिली. त्यावेळार ते ४८ वर्साचे आशिल्ले. उपरांतची पुराय जीण ताणीं कोंकणी भाशेचे आनी समाजाचे सेवेखातीर ओंपली.[2] कोंकणींत पुर्तुगेज मिशनरी पाद्रीनीं साहित्य निर्माण केलें. व्याकरणीक वावरूय जाल्लो. कोंकणीक साहित्यीक आनी व्याकरणीक मान्याताय मेळूंक लागली. पूण सामाजीक मान्यताय मेळूंक नाशिल्ली. लोक कोंकणींतल्यान उलोवंक,वेव्हार करूंक लजताले. अशा वेळार भाशेची जाल्ली अवतिकाय पळोवन शणै गोंयबाबान आपल्या साहित्यांतल्यान कोंकणीची गिरेस्त उतरावळ तिच्या उतरांचें सामर्थ्य आनी सौंद्रर्य तशेॆच तिचें इतिहासीक पोन्नेंपण लोकां नदरेक हाडलें. शणै गोंयबाबांनी कोंकणी मनशाचो, कोंकणी भाशेचो आनी कोंकणी भुंयेचो इतिहास अभ्यासून साहित्य निर्मणी केली. ते खातीर तांकां जायतें वाचन करचें पडलें. ताणी 'गोंयकारांची गोंयाभायली वसणूक १९२८ आल्बुकेर्कान गोंय कशें जिखलें (१९५५) आनी वलिपत्तनाचो सोद १९६२) हीं पुस्तकां बरोवन गोंयच्या इतिहासाचेर उजवाड घालो गोंयकारांची गोंयांभायली वसणूक' ह्या पुस्तकांत तांच्या इतिहासीक विशयावेल्या उलोवपांचो आस्पाव जाला. गोंयबाबाच्या तेपार लेगीत लोकांमदीं कोंकणींतल्यान बरीं नाटकां जावंकच शकनात असो गैरसमज आशिल्लो. हेर भासांवरीच कोंकणींतल्यान बरीं नाटकां जावं येतात आनी कोंकणीची तांक दाखोवचे खातीर गोंयबाबान नाट्य लेखन केलें. आपल्या नाटकांतल्यान ताणीं समाज प्रबोधन करुन कोंकणी विशीं जागृताय निर्माण केली. ताणीं रोमी लिपयेंतल्यान शेक्सपियराच्या नाटकांच्यो काणयो अणकारींत केल्यो. मोलियेराचीं नाटकां ताणीं मोगाचें लग्न १९१३ आनी पोवनाचें तपलें १९४८ ह्या नांवान कोंकणींत हाडली. तेचप्रमाण ताणीं अरेबियन नाय्ट्सातले अबू हसनाचें काणयेच्या आदारान झिलबा राणो १९३७ हें नाटक रचलें. हीं नाटकां इतलीं बरी रुपांतरीत जाल्यात की कोणूय म्हणचोना ती परक्या भाशेंतलीं म्हण.[3] ↑ कोंकाणी भास साहित्य आनी संस्कृताय(कोंकणी भाशा म्ंड्ळ) हें पान शेवटीं 14 मार्च 2021 दिसा, 14:38 वोरांचोर बदलेलें. मजकूर क्रियेटिव कॉमन्स ऐट्रिब्यूशन/शेयर-अलाइक लायसेंस हाच्या अंतर्गत उपलब्ध आसा; हेर अटी लागू जावं शकतात. चड म्हायती खातीर वापराच्यो अटी पळयात. साद्या, सोप्या भाशेतले विश्वासू अशे, शैक्षणिक सरुपाचे, 100 भलायकी संदेश 8 ते 14 वरसा पिरायेच्या भुरग्यां खातीर तयार केल्यात जे तीं स्वता शिकून हेरांक शिकोवपाक शकतात. हातूंत 10 ते 14 वर्सांच्या तरणाट्यांचोय आसपाव जाता. आमकां दिसता, 10 ते 14 वर्सांच्या तरणाट्यां खातीर ही म्हायती दिवप सामके गरजेचें कारण घरांतलीं ल्हान भुरगीं चडांत चड तांच्या संपर्कांत आसतात आनी तांची काळजी घेतात. तांच्या ह्या वावराची दखल घेवन, तांची तोखणाय करप खूब म्हत्वाचें . हे 100 संदेश,10 मुखेल भलायकी विशयांमदी विभागल्यात आनी दर विशयाचे 10 संदेश आसात: मलेरिया, हागवण, पुश्टीक आहार, थंडी-खोंकली आनी हेर दुयेसां, दंत, उदक आनी नितळसाण, रोगाच्या संसर्गापासून राखण, एचआयवी-एड्स आनी अपघात, दुखापत आनी भुरग्यांचो सुरवातेचो विकास अशें हे वेगवेगळे विशय आसात. हे सादे-सोपे संदेश, पालक आनी भलायकी शिक्षकां खातीर आसात, जे तें घरा कडल्या शाळेतल्या, क्लब आनी दवाखान्यांतल्या भुरग्यां खातीर वापरपाक शकतात. मलेरिया हें दुयेंस संसर्ग जाल्ल्या जळारान चाबल्यार पसरता. मलेरिया एक घातक दुयेंस. मलेरियाक लागून जोर येता आनी मनशां मरूंक लेगीत शकतात, चड करून भुरगीं आनी गुरवार बायलो. मलेरिया पासून वाटावचे खातीर किटनाशक-उपचार केल्ली मच्छर-दाणी सकयल न्हिदचें म्हण्टकीच जळारां मरतली आनी तुमकां चाबची नात. मलेरियाचीं जळारां चड करून सांजेर सावन सकाळी मजगतीं चाबतात. जेन्ना भुरग्यांक मलेरिया जाता तेन्ना भुरग्याच्या आंगांत मलेरियाची वाड आनी विकास ल्हवू ल्हवू जावंक शकता. मलेरियाच्या जळारांक मारपा खातीर तीन तरांचे किटनाशक आसतात- घरांत, हवेंत आनी उदकाचेर मारपाचे. मलेरियाचीं कांय लक्षणां म्हणल्यार खर जोर येवप, तकली उसळप, स्नायू आनी पोट दुखप, आनी शीं खावप. बेगीनांत बेगीन तपासणी आनी उपचार जीव वाटावंक शकतात. भलायकी सेवकाच्या सल्ल्यान वखदां घेवन मलेरिया जावपा पासून बचाव आनी उपचार करूं येता. मलेरिया संसर्ग जाल्ल्या मनशाच्या रगतांत रावता आनी ताका रक्तक्षय जावक शकता, जाका लागून अशक्त दिसता आनी थकवो येता. ज्या वाठारांत चड प्रमाणांत मलेरिया आसा थंय एन्टी-मलेरियाच्यो गुळयो घेवन मलेरिया आनी रक्तक्षय आडावप वा उणी जावंक शकता. ह्या विशयाचेर चड म्हायती मेळोवपाक आनी हेरांक शिकोवपा खातीर हांगा कांय भुरग्यां खातीरच्यो कार्यावळी दिल्यात. मलेरिया: भुरग्यांनी कितें करूं येता. स्वताच्या भाशेंत स्वताच्या उतरांनी मलेरिया विशीं संदेश तयार करचे. हे संदेश तोंडपाठ करचे म्हण्टकीच ते विसरूंक जावचेना. हेर भुरग्यांकय आनी घराच्यांक हो संदेश पासार करचो. मलेरिया कसो पसरता आनी तो आडावपाक आमच्यांनी कितें करूं येता, हें हेरांक दाखोवंक एक पोस्टर तयार करचे. जळारीच्या जिवीतचक्रा विशीं दुसऱ्या भुरग्यांक दाखोवपाक वा सांगपाक काणयो वा नाटकुलीं तयार करची. किटनाशक-उपचार केल्ल्या मच्छर-दाणीचो उपेग आनी तांचो सांबाळ कसो करचो हें दाखोवपा खातीर पोस्टर तयार करचे. काणयो आनी पोस्टरा वरवी जळारांनी चाबचें न्हय म्हण कितें करचें ते सांगात. काणयो वा नाटकां वरवी भुरग्यांक दुसऱ्या भुरग्यां मदीं मलेरियाचीं लक्षणां कशीं वळखवप शक्य आसा ते सांगप आनी तशें आसल्यार जाण्ट्यांनी त्या भुरग्यांक तपासणेक कशें व्हरपाचे ते दाखोवप . मलेरिया आनी रक्तक्षयाचेर आदारीत काणयो वा नाटकां तयार करात, तातूंन दंतांक लागून रक्तक्षय कसो जाता आनी मलेरियाक लागूनय कसो रक्तक्षय जावंक शकता हे दाखोवचे. आमच्या समाजांतल्या जेवणांत लोहयुक्त जेवण-खाण खंयचें हाचे विशी पोस्टर तयार करात. जेन्ना जळारी चाबतात तेन्ना ल्हान भुरग्यांक मच्छर-दाणी पोंदां रावपाक मजत करात. मच्छर-दाणी खाटीक वेवस्थित लायल्या काय ना आनी ताका खंयच बुराक नात हाची खात्री करून घेयात. लोकांक मच्छर-दाणीच्यो खाटी कित्याक आवडटात वा कित्याक आवडनात तशेच मच्छर-दाणीच्यो खाटी उपेगी पडटात काय ना हाचेर तांचें मत कितें, हाचे बद्दल काणयो वा नाटकां तयार करात. मच्छर-दाणीच्यो खाटी कशीं वापरप हें दाखोवपा खातीर एक मोहीम काडात. मच्छर-दाणीच्यो खाटी आनी तपासणे संबंदांत व्हड भुरग्यां कडेन उलोवपा खातीर एका भलायकी सेवकाक आमच्या शाळेंत आमंत्रित करात. हेरांक संदेश पावोवपा खातीर गीत, नाच आनी नाटकाचो वापर करात. आमच्या घरांत कितल्या जाणांक मलेरिया जाल्लो? आमी मलेरिया कसो आडांव येता? चड वेळ तिगपी उपचार केल्ल्यो मच्छर-दाणी जाळीं (एलएलआयएन)आमच्यान केन्ना आनी कशो वापरूं येतात आनी जनेलां स्क्रिनींचो वापर कसो करचो आनी तीं कशीं काम करतात? लोकांनी समाजांत केन्ना एलएलआयएन हाडूं येतात? मलेरिया कसो मारता? खास करून गुरवार बायलांक आनी भुरग्यांक मलेरिया कसो धोक्याचो आसा? भलायकी सेवक भुरगीं आशिल्ल्या बायलांक भुरग्यांक मलेरिया जावचो न्हय म्हण कितें दितात आनी तांका तें केन्ना मेळटा? लोह आनी लोह युक्त खाणां (मांस, कांय धान्यां आनी पाचव्यो भाज्यो) अनेमिया आडावपाक कशे तरेन उपेगा पडटात? लोकांनी स्वताक आनी एकामेकांक जळेरांच्या चाबपा पासून कशे तरेन आडांव येता? रगतांत मलेरिया आसा काय ना हें तपासपा खातीर आशिल्ल्या ह्या खास तपासणेक कितें म्हणटात? वैदिक वाङ्मयांतले प्रजापती देवतेन सृश्ट निर्माण करून तिच्या कल्याणाखातीर वेद निर्माण केले.तशेंच प्रजापतीन आपल्या हुंकारावांगडा वेद निर्माण केले अशेंय म्हळां.हो हुंकार पयलीं ऋशींनी आयकलो म्हणून त्या हुंकाराक म्हणजेच वेदाक श्रुती अशें नांव मेळ्ळें. भारतीय संस्कृतीच्या अभ्यासांत वेदांचें स्थान सगळ्यांत वयल्या पांवड्यावयलें जावन आसा.मनून र आख्खो वेद धर्माचें मूळ म्हणून सांगलां.देखून आर्यधर्माचो विचार करतना वेदांचो अभ्यास करप सामकें गरजेचें आसा. वेदांचें म्हत्वय आदल्या काळासावन आयजमेरेन तिगून आसा.चडकरून अस्तंती पंडितांनी वेदांचो खूब अभ्यास करून तांचें म्हत्व जगाफुडें मांडलां.तशेंच वेद हें धर्माचें मूळ थारिल्ल्यान वेद प्रमाण म्हणपाचें त्रिकालबाधित आसा अशेंच मानपांत आयलां.मनून धर्माची जीं चार प्रमाणां सांगल्यांत तातुंत वेदाक पयलें स्थान दिलां. भारतीय आस्तिक दर्शनांनी आपआपलें तत्वगिन्यान मांडतना वेदांचोच आदार घेतला.तशेंच नास्तिक दर्शनां म्हणून जांचो उल्लेख जाता त्या बौध्द-जैन धर्मांत लेगीत वेदांचो आदार केल्लो आसा.बौद्द धर्माचें तत्वज्ञान मांडपी गौतम बुध्दान वेदांचो अभ्यास केल्लो आनी तो वेदांक मानतालो.तसेंच संत ज्ञानेश्र्वर आनी तुकारामासारकिल्ल्या संतांनीय वेदांचो गौरव केलो. सगळ्यांत लागीं पूर्व-प्राथमिक शाळा (BICHOLIM) ५ ते १० किलोमिटराच्या अंतराचेर आसा. गांवांत ३ शासकीय प्राथमिक शाळा आसा. गांवांत १ शासकीय कनिष्ठ माध्यमिक शाळा आसा. गांवांत १ शासकीय माध्यमिक शाळा आसा. सगळ्यांत लागीं उच्च माध्यमिक शाळा (BICHOLIM) ५ ते १० किलोमिटराच्या अंतराचेर आसा. सगळ्यांत लागीं पदवी महाविद्यालय (SANQUELIM) ५ ते १० किलोमिटराच्या अंतराचेर आसा. सगळ्यांत लागीं अभियांत्रिकी महाविद्यालय (BANDORA C T) १० किलोमिटर परस चड अंतराचेर आसा. सगळ्यांत लागीं वैजकी महाविद्यालय (BAMBOLIM C T) १० किलोमिटर परस चड अंतराचेर आसा. सगळ्यांत लागीं वैवस्थापन संस्था (PENHA-DE-FRANCA C T) १० किलोमिटर परस चड अंतराचेर आसा. सगळ्यांत लागीं पॉलिटेक्निक (MAEM) ५ ते १० किलोमिटराच्या अंतराचेर आसा. सगळ्यांसगळ्यांत लागीं अनौपचारिक प्रशिक्षणकेंद्र (BICHOLIM) ५ ते १० किलोमिटराच्या अंतराचेर आसा. सगळ्यांत लागीं अपंगांखातीर खाशेली शाळा (BICHOLIM) ५ ते १० किलोमिटराच्या अंतराचेर आसा.त लागीं वेवसायिक प्रशिक्षण शाळा (BICHOLIM) ५ ते १० किलोमिटराच्या अंतराचेर आसा. सगळ्यांत लागीं समाजिक आरोग्य केंद्र १० किलोमिटर परस चड अंतराचेर आसा. सगळ्यांत लागीं प्राथमिक आरोग्य केंद्र ५ ते १० किलोमिटराच्या अंतराचेर आसा. गांवांत १ प्राथमिक आरोग्य उपकेंद्र आसा. सगळ्यांत लागीं प्रसूति आनी बालकल्याण केंद्र ५ ते १० किलोमिटराच्या अंतराचेर आसा. सगळ्यांत लागीं क्षयरोग उपचार केंद्र ५ ते १० किलोमिटराच्या अंतराचेर आसा. सगळ्यांत लागीं अ‍ॅलोपॅथी रुग्णालय ५ ते १० किलोमिटराच्या अंतराचेर आसा. सगळ्यांत लागीं पर्यायी वैजकी रुग्णालय १० किलोमिटर परस चड अंतराचेर आसा. सगळ्यांत लागीं दवाखानो ५ ते १० किलोमिटराच्या अंतराचेर आसा. सगळ्यांत लागीं पशुवैजकी रुग्णालय १० किलोमिटर परस चड अंतराचेर आसा. गांवांत १ कुटुंब कल्याणकेंद्र आसा. पिवपाचे उदक गांवांत शुद्धीकरण केल्लें नळाचें उदक पुरवण आसा. गांवांत शुद्धीकरण करूंक नशिल्लें उदक पुरवण ना. गांवांत धापिल्लें बांयचें उदक पुरवण ना. गांवांत उघड्या बांयचें उदक पुरवण आसा. गांवांत हॅन्डपंपचें उदक पुरवण ना. गांवांत ट्यूबवेलच्या/बोअरवेलाचो उदक पुरवण ना. गांवांत झरीचें उदक पुरवण ना. गांवांत न्हय/खाजनाचें उदक पुरवण आसा. गांवांत तळी/कोंड उदक पुरवण ना. गांवांत अन्य पद्धतीचे उदक पुरवण आसा. गांवांत बंद गटार उपलब्ध आसा. गांवांत उघडें गटार उपलब्ध आसा. नीट जलस्त्रोतांत सोडिल्ले सांड उदक हें क्षेत्र पुराय तरेन स्वच्छता अभियानांत ना गांवांत न्हाणीघर आनी सार्वजनिक स्वच्छता घर उपलब्ध ना. गांवांत न्हाणीघर सोडून सार्वजनिक स्वच्छता घर उपलब्ध ना. गांवांत ग्रामीण उत्पादक केंद्रे ना जाल्यार सॅनिटरी हार्डवेअर मांड उपलब्ध ना. गांवांत ग्रामीण सॅनिटरी हार्डवेअर मांड उपलब्ध ना. गांवांत सामूहिक बायोगॅस ना जाल्यार उत्पादक पुनर्वापराची वेवस्था उपलब्ध ना. गांवांत पोस्ट ऑफीस उपलब्ध ना.सगळ्यांत लागीं पोस्ट ऑफीस ५ ते १० किलोमिटराच्या अंतराचेर आसा. गांवांत उपपोस्ट ऑफीस उपलब्ध ना.सगळ्यांत लागीं उपपोस्ट ऑफीस ५ ते १० किलोमिटराच्या अंतराचेर आसा. गांवांत पोस्ट आनीक तार ऑफीस उपलब्ध ना.सगळ्यांत लागीं पोस्ट आनीक तार ऑफीस ५ ते १० किलोमिटराच्या अंतराचेर आसा. गावाचो पीन कोड ४०३५०५ आसा. गांवांत दूरध्वनी उपलब्ध आसा. गांवांत सार्वजनीक दूरध्वनी केंद्र उपलब्ध आसा. गांवांत मोबाईल फोन सुवीधा उपलब्ध आसा. गांवांत इंटरनेट सुवीधा उपलब्ध ना.सगळ्यांत लागीं इंटरनेट सुवीधा ५ ते १० किलोमिटराच्या अंतराचेर आसा. गांवांत खाजगी कूरियर उपलब्ध ना.सगळ्यांत लागीं खाजगी कूरियर ५ ते १० किलोमिटराच्या अंतराचेर आसा. गांवांत शासकीय बस सेवा उपलब्ध आसा. गांवांत खाजगी बस सेवा उपलब्ध आसा. गांवांत रेल्वे स्थानक उपलब्ध ना.सगळ्यांत लागीं रेल्वे स्थानक १० किलोमिटर परस चड अंतराचेर आसा. गांवांत ऑटोरिक्षा व टमटम उपलब्ध ना.सगळ्यांत लागीं ऑटोरिक्षा व टमटम ५ ते १० किलोमिटराच्या अंतराचेर आसा. गांवांत टॅक्सी उपलब्ध ना.सगळ्यांत लागीं टॅक्सी ५ ते १० किलोमिटराच्या अंतराचेर आसा. गांवांत व्हॅन उपलब्ध ना.सगळ्यांत लागीं व्हॅन ५ ते १० किलोमिटराच्या अंतराचेर आसा. गांवांत ट्रॅक्टर उपलब्ध ना. गांवांत सायकल रिक्षा (पायचाकी) उपलब्ध ना. गांवांत सायकल रिक्षा (यांत्रिक) उपलब्ध ना. गांवांत बैल आनी अन्य जनावरांनी ओढिल्ली गाडी उपलब्ध ना. गांवांत समुद्र/नदी बोट सेवा उपलब्ध ना.सगळ्यांत लागीं समुद्र/नदी बोट सेवा १० किलोमिटर परस चड अंतराचेर आसा. राष्ट्रीय महामार्ग गांवाक जोडूंक ना.सगळ्यांत लागीं राष्ट्रीय महामार्ग १० किलोमिटर परस चड अंतराचेर आसा. राज्य महामार्ग गांवाक जोडूंक ना.सगळ्यांत लागीं राज्य महामार्ग ५ ते १० किलोमिटराच्या अंतराचेर आसा. जिल्ल्यातलो मुखेल रस्तो गांवाक जोडला. जिल्ल्यातलो अन्य रस्तो गांवाक जोडूंक ना.सगळ्यांत लागीं जिल्ल्यातलो अन्य रस्तो ५ किलोमिटरा परस कमी अंतराचेर आसा. सगळ्यांत लागीं वाहतुकी करपासारखो जलमार्ग १० किलोमिटर परस चड अंतराचेर आसा गांवांत एटीएम उपलब्ध ना.सगळ्यांत लागीं एटीएम ५ ते १० किलोमिटराच्या अंतराचेर आसा. गांवांत वेपाराविशी सावकारी पेडी उपलब्ध ना.सगळ्यांत लागीं वेपाराविशी सावकारी पेडी ५ ते १० किलोमिटराच्या अंतराचेर आसा. गांवांत सहकारी सावकारी पेडी उपलब्ध ना.सगळ्यांत लागीं सहकारी सावकारी पेडी ५ ते १० किलोमिटराच्या अंतराचेर आसा. गांवांत शेतकी कर्ज संस्था उपलब्ध ना.सगळ्यांत लागीं शेतकी कर्ज संस्था ५ ते १० किलोमिटराच्या अंतराचेर आसा. गांवांत स्वयंसहाय्य गट उपलब्ध ना.सगळ्यांत लागीं स्वयंसहाय्य गट ५ किलोमिटरा परस कमी अंतराचेर आसा. गांवांत रेशन मांड उपलब्ध ना.सगळ्यांत लागीं रेशन मांड ५ किलोमिटरा परस कमी अंतराचेर आसा. गांवांत मंडी कायमचे बाजार उपलब्ध ना.सगळ्यांत लागीं मंडी कायमचे बाजार ५ ते १० किलोमिटराच्या अंतराचेर आसा. गांवांत आठवडयाचो बाजार उपलब्ध ना.सगळ्यांत लागीं आठवडयाचो बाजार ५ ते १० किलोमिटराच्या अंतराचेर आसा. गांवांत कृषी उत्पन्न बाजार समिती उपलब्ध ना.सगळ्यांत लागीं कृषी उत्पन्न बाजार समिती ५ ते १० किलोमिटराच्या अंतराचेर आसा. आरोग्य आरोग्य, पोषण आहार आनी मनोरंजन सुविधाEdit गांवांत एकात्मिक बाल विकास योजना (पोषण आहार केंद्र) उपलब्ध आसा. गांवांत बालवाडी (पोषण आहार केंद्र) उपलब्ध आसा. गांवांत इतर पोषण आहार केंद्र उपलब्ध आसा. गांवांत 'आशा' कर्मचारी उपलब्ध आसा. गांवांत समाज भवन (टीव्ही वेवस्था आशिल्ली/नाशिल्ली) उपलब्ध ना.सगळ्यांत लागीं समाज भवन (टीव्ही वेवस्था आशिल्ली/नाशिल्ली) ५ ते १० किलोमिटराच्या अंतराचेर आसा. गांवांत खेळांमळ उपलब्ध ना.सगळ्यांत लागीं खेळांमळ ५ ते १० किलोमिटराच्या अंतराचेर आसा. गांवांत खेळ मनोरंजन केंद्र उपलब्ध ना.सगळ्यांत लागीं खेळ मनोरंजन केंद्र ५ ते १० किलोमिटराच्या अंतराचेर आसा. गांवांत चित्रपटगृह व्हिडिओ केंद्र उपलब्ध ना.सगळ्यांत लागीं चित्रपटगृह व्हिडिओ केंद्र ५ ते १० किलोमिटराच्या अंतराचेर आसा. गांवांत सार्वजनिक पुस्तकालय उपलब्ध ना.सगळ्यांत लागीं सार्वजनिक पुस्तकालय ५ ते १० किलोमिटराच्या अंतराचेर आसा. गांवांत सार्वजनिक वाचनालय उपलब्ध ना.सगळ्यांत लागीं सार्वजनिक वाचनालय ५ ते १० किलोमिटराच्या अंतराचेर आसा. गांवांत खबरेपत्र पुरवण उपलब्ध आसा. गांवांत विधानसभा मतदान केंद्र उपलब्ध आसा. गांवांत जन्म मृत्यु नोंदणी केंद्र उपलब्ध आसा. २४ वरां वीज पुरवण घरगुती कामाखा तीर हुनाळ्यांत (एप्रिल-सप्टेंबर) दर दीसा उपलब्ध आसा. २४ वरां वीज पुरवण घरगुती कामाखातीर हिवाळ्यात (ऑक्टोबर-मार्च) दर दीसा उपलब्ध आसा. २४ वरां वीज पुरवण शेतकामाखातीर हुनाळ्यांत (एप्रिल-सप्टेंबर) दर दीसा उपलब्ध आसा. २४ वरां वीज पुरवण शेतकामाखातीर हिवाळ्यात (ऑक्टोबर-मार्च) दर दीसा उपलब्ध आसा. २४ वरां वीज पुरवण वेपाराविशी कामाखातीर हुनाळ्यांत (एप्रिल-सप्टेंबर) दर दीसा उपलब्ध आसा. २४ वरां वीज पुरवण वेपाराविशी कामाखातीर हिवाळ्यात (ऑक्टोबर-मार्च) दर दीसा उपलब्ध आसा. २४ वरां वीज पुरवण सगळ्यांखातीर हुनाळ्यांत (एप्रिल-सप्टेंबर) दर दीसा उपलब्ध आसा. २४ वरां वीज पुरवण सगळ्यांखातीर हिवाळ्यात (ऑक्टोबर-मार्च) दर दीसा उपलब्ध आसा. कुडचिरें ह्या गावात जमिनीचो वापर सकयलदिल्ल्याप्रमाण जाता (हेक्टर- क्षेत्रफळ): शेतकामा खातीर ना वापरिल्ली जमीन: ६ ओसाड आनी लागवड ना केल्ली जमीन: ४२ शिंपणावळ करपा खातीर स्रोत अशे आसात (क्षेत्रफळ हेक्टरांनी कुडचिरें ह्या गावांत सकयल दिल्ल्या वस्तूंचें उत्पादन जाता( महत्वाचें सकयल दिल्ल्या प्रमाणें CASHEW NUTS,COUNTRY LIQUOR,COCONUTS. तेदनां शिसांनीं लागीं सरुन ताका विचारलें वपारींनीं तांचे कडे कित्याक उलयताय ताणें परतीपाळ केलो कित्याक सर्गींच्या राज्याचे गूट वळखूंचें देणें तुमकां दिल्लें आसा; तांकां हेरांक ना. आसा तांकां देव आनींक-उय दितलो आनी तांचें माप भरन अत्तलें; पूण ना तांकां, आसा तें पोरयान तांचे कडलें देव काडून घेतलो. देखून हांव वपारींनीं तांचे कडे उलयतां, कित्याक पळेवन-उय तांकां दिसना, आनी आयकुन-उय तांकां आयकना आनी समजयी ना." इजायासान अशें आदींच सांगललें तें तांचे सवें पाळोन येता: "आयकुन-आयकून तुमकां काय, समजचें ना; पळेवन-पळेवन तुमकां काय दिसचें ना. कित्याक ह्या लकाचें काळीज जोड-निबर जालां, तांचे कान भेरे जाल्यात, तांचे दोळे धांपलले आसात; ना तर दोळयांनीं तांकां दिसूंक लागतलें, कानांनीं तांकां सारकें आयकुंक मेळतलें, मनान तांकां समजतलें, आनी, तीं परतून येवन, हांव तांकां बरीं करीन पवित्र पुसतक ː लुकास १३ ː ६-९ ६ आनी ताणें ही वपार सांगली: कण-एकल्यान आपल्या दाकांच्या मळ्यांत एक आंजिराचें झाड लायल’लें, आनी तो ताचें फळ सोदुंक आयलो तेदनां, ताका कांय-एक मेळ’लें ना. ७ तेदनां ताणें मळो वसयतल्याक म्हळें: ‘पळे, आयज तीन वर्सां जालीं हांव ह्या आंजिराचें फळ सोदुंक येतां आनी म्हाका एक-ऊय मेळना. म्हणटोच तें कात्रून उडय; बेश्टीच कित्याक स्वात आडायता?’ ८ पूण ताणें अशी जाप दिली: ‘धनिया, हेंय आनियेक वरस तें आसुंदी; ताच्या मुंदाक आळें काडून, ताका हांव सारें घाल्तां; ९ घडियेक ताका फळ जायत; ना तोर, मागीर कातोर.’ “वपारिंनीं उलयतलं, संवसार रचलल्याक गुपीत आसललेो वसतू उक्तेो कर्तलं”, हें प्रवादियाचें उतर अशें खरें जालें मातेव १३:३५) अश्मयुग मानवी इतिहासांतलो अतिपूर्विल्लो कालखंड. हो सुमार 5 लाख ते 10 हजार वर्सां पयलींचो अशें मानतात. अश्मयुगांतलो मनीस ताच्या भोवतणी आशिल्लीं लाकडां, हाडां आनी खास करून फातरांपसून तयार केल्ली उपकरणां (हत्यारां) वापरतालो. मानवी वसणुकांच्या अवशेशांत फातराचीं विंगड विंगड उपकरणां आनी आयुधां सांपडल्यांत. देखून ह्या कालखंडांक अश्मयुग (अश्म= फातर) अशें म्हणतात. अश्मयुगांतल्या मनसाची (आंतराश्मयुग) आनी नवाश्मयुग अशे तीन मुखेल टप्पे थारायल्यात. तातूंतय पुराणश्मयुगाचे पूर्वपुराणाश्मयुग, मध्यपुराणाश्मयुग आनी उत्तरपुराणाश्मयुग अशे परत तीन उपविभाग केल्यात. अश्मयुगाच्या ह्या विभागांचीं सांस्कृतीक खाशेलपणां अशीः- हाचो काळ सादारणपणान 5 लाख ते देड लाख वर्सा फाटलो आसा असो समज आसा. ह्या युगांत ग्युंझ ह्या पयल्या हेमयुगाचो आरंभ, हांगाच्यान तें रिस ह्या तिसऱ्या हिमयुगाच्या पयल्या चरणा मेरेनचो भूस्तरीय काळ आस्पावता. ह्या युगांतलें हवामान कडक शीं आनी तीव्र उश्णताय अशें एकसारकें बदलतालें. व्हड आकाराचे (Mammoth) पाणघोडे, गेंडे,वास्वेलां, गवे, सांबर, घोडे, हरणां अशे कितलेशेच प्राणी मनशा भोवतणी वावुरताले. ह्या सावदांची शिकार करप हेंच उपजिवीकेचें मुखेल साधन आशिल्लें. ऑस्ट्रेलोपिथेकस (Australopithecus पिथेकॅन्थ्रॉपस (Pithecanthropus) आनी निअँडरथल (Neanderthal) हे मनशाभशेन दिसपी प्राणी धर्तरेचेर आशिल्ले. सांस्कृतीक नदरेन ह्या कालखंडांतले 5 गट केल्यात, ते अशेः 1. व्हिलाफ्रांकियन (Villafranchian) पयल्या हिमयुगाच्या पयल्या चरणांत 2. अबेव्हिलियन (Abbevillian) पयल्या आंतर हिमयुगांच्या पयल्या चरणांत 3. क्लॅक्टोनियन (Clactonian) पयल्या आंतरहिमयुगाच्या दुसऱ्या आनी तिसऱ्या चरणांत 4. अश्यूलियन (Acheulian) दुसऱ्या आंतरहिमयुगाच्या पयल्या अर्दांत 5. लेव्हालोइशियन(Levalloisian) दुसऱ्या आंतरहिमयुगाच्या उत्तरार्धापसून फुडें चालू. हातूंत सादारण पन्नास हजार ते पंचवीस हजार वर्सां पयलींचो काळ येता. तिसऱ्या आंतरहिमयुगाच्या उत्तरार्ध आनी व्यूर्म (Wurm) ह्या चौथ्या हिमयुगाची सुवात हो काळ मध्यपुराणाश्मयुगांत आस्पवता. ह्या काळांतलें हवामान एकदम थंड आशिल्लें. गवे, वास्वेलां, रानबैल आनी गेंडे हे ह्या काळांतले मुखेल प्राणी. ह्या काळांत यूरोप आनी अस्तंत आशिया ह्या भागांत निअँडरथल मनशाची वसणूक आशिल्ली. ते खासा करून घोलींनी आनी प्रस्तरालयांत रावताले. ह्या युगाचो काळ 15 हजार ते 10 हजार वर्सां आदलो आसा अशें मानतात. चवथ्या हिमयुगाच्या तिसऱ्या प्रसारणाच्या काळांत हाका सुरवात जाली. ह्या काळांत थंड हवे वांगडाच पावसूय पडपाक लागिल्लो. ताका लागून रानांची वाड जाली आनी जीवसृश्ट आयचे सारकी फुलून आयली. क्रोमॅग्न मनीस –वंशाचो सगळ्याक प्रसार जालो. खास करून युरोप आनी अस्तंत आशिया या वाठारांत हाचो पुरावो दिसून येता. हांगा अझिलियन, टार्डेनोइशियन, अॅस्टुरियन, एर्टेबोल, पॅलेस्टायन (युरोप जाटुफियन (उत्तर इजिप्त) पे मुखेल समाजगट आशिल्लें. ते मांस भक्षण करताले. ह्याच काळांत जनावरां पोसपाक आरंभ जाला आसूंक जाय. शिकार आनी नुस्तेंमारी हे दोनूय वेवसाय पुराणाश्मयुगांत आनी आंतराश्मयुगांत आशिल्ले. नवाश्मयुगांत पशुपालन आनी शेत काम हे मुखेल वेवसाय आसले तरीकूय थोड्याभोव प्रमाणांत नुस्तेमारी चलताली. पुराणाश्मयुगांत आनी आंतराश्मयुगांतल्या मनशाच्या अन्नांत ल्हान-व्हड सगळ्या जनावरांचें मांस फळां आनी कंदमुळां हांचो आस्पाव आशिल्लो. मनशाच्या मांसाचें भक्षणय जातालें. गरण, दुकर, हत्ती Mammoth वास्वेल, घोडे हे प्राणी सदचेंच भक्ष्य जाल्ले. आंतराश्मयुगाचे ,अखरेक नुस्त्या वांगडा बोकड्यो, मेंढरां, गाय, बैल हांच्या सारक्या पाळीव जनावरांचें मांस हो आहाराचो एक भाग जाल्लो. नवाश्मयुगांत धान्यां वांगडाच मांसाहार चलतालो. शेतकामाक सुरवात जातकच गंव, बार्ली, मको, ज्वारी, बाजरी हीं धान्यां आनी वाटाणो,घेवडो, मूग, हरभरो आनी मसूर हांच्या सारकीं कड्डणां पिकोवपाक सुरवात जाली. सफरचंदां, बोरां असली फळां मेळटालीं. लामा, उंट, घोडो ह्या पाळीव जनावरांचो उपेग येरादारी खातीर जातालो तरीकूय वेळ प्रसंगाक तांचें भक्षण जातालें. अश्मयुगीन समाजरचणुकीविशीं उत्खननातल्यान मेळिल्लो पुरावो अप्रत्यक्ष, उणो आनी त्रोटक आसा. मेळिल्ल्या अवशेषांवयल्यान कांय अनुमानां बांदचीं पडटात. देखीकः-वैचारीक देवघेवीचें मुखेल साधन जी भास, ती त्या कालखंडांत केन्ना आनी कोणाकोणाक प्राप्त जाल्ली, हेविशीं निश्चित कांयच सांगपाक येना. पूण पूर्वविचार आनी येवजण तशेंच रासवळ दिवीत प्रचलित आशिल्लें. ताका लागून भाशा संपर्काचे कसलें तरी माध्यम अस्तित्वांत आशिल्लें हें नक्की. शिकार करपा खातीर सांघिक शक्तीची गरज आशिल्ली. देखून मनशाक गटांत वा टोळयेंत रावचें पडटालें. रगताचें नातें आशिल्लया मनशांचो एकेक कौटुंबिक गट आशिल्लो आसूंक जाय. आवयक (बायलेक) कुटुंबांत अदिक म्हत्व आशिल्लें. ह्या समाजांतल्या दादले- बायलांच्या संबंदा विशीं कसलींच म्हायती मेळना. पूण एक बळिश्ट दादलो, ताच्यो चार-पांच बायलो आनी ल्हान भुरगीं हांचो कुटुंबांत आस्पाव आसतालो. पितृ-सावर्ण्य वा मातृ-सावर्ण्य हांच्या भितल्ली खंयचीय एक पद्दत प्रचलित आसूंक जाय. अशीं कुटुंबां एकठांय येवन तांचो फुडें गट तयार जातालो. ह्या गटाचें निश्ठास्थान रगतसंबंदाचें नाशिल्ल्या कारणान कितेंय दृश्य चिन्न आसल्यार बरें पडटलें म्हूण एखाद्र्या मोनजातीची वा सुकण्याची निशाणी (गणचिन्न) म्हूण उपेग करताले. घोलींच्या वण्टींचेर वास्वेलां, गेंडे अश्या प्राण्यांची जीं चित्रां दिसतात तीं गणचिन्नांच्या आसूंक जाय. अश्या गटांत 30-60 मनशां आसतालीं. तांचें खावप-जेवप, रांदप, शिकार करप एकठांय रावनूच जातालें. शेतकाम, लाकूंडतोड, शिकार, शस्त्रनिर्मिती हीं कश्टांचीं कामां दादल्यां कडेन जाल्यार घरकाम, शेत राखप, कंदमुळां-फळां पुंजावप, भुरग्यांक सांबाळप, रांदप हीं कामां बायलां कडेन अशी श्रमाची विभागणी त्या काळांत जाली. पंचमहाभूतां रूख, स्थलदेवता, मृतात्मे ह्या अतिमानवी शक्तींचेर शक चलयतल्या पुरोयताचो वेवसाय जाण्टेली बायल वा गटाचो दादलो मुखेली हांचे भितर केणूय एकलो करतालो.घोलींच्या वण्टींचेर चित्रकाम करप, स्त्रीमूर्ती, हाडां आनी शिंगा हांच्या वयलें कोरावकाम, हत्यारां खातीर लागपी कुपादरीच्या फातचरांची वेगवेगळ्या गटांत पुरवण करप हे स्वतंत्र वेवसाय उदयाक आयिल्ले. ल्हव ल्हव उपजिविकेच्या साधनांचेर मालकी हक्काचो उदय जालो. सुर्वेक मालकी दरेक गटा कडेन रासवळ रुपान आशिल्ली. मागीर एक-एक कुटुंबाच्या सर्वस्वी मालकीची थापणूक जाली. नवाश्मयुगाच्या सुर्वेक काळांत पितृसावर्ण्य पद्दत रुढ जाली. शेतकाम, पशुपालन, फातरांचीं हत्यारां तयार करप, शिकार करप, पौरोहित्य, कलाकृती हे वेवसाय पयलीं भशेन चालूच आशिल्ले. तातूंत घरां बांदप, सुतारकाम, गवंडेकाम, वेतकाम, बुरुडकाम, मृत्पात्रां तयार करून ती रंगोवप असल्याय वेवसायांची भर पडली. नवाश्मयुगीन समाज शाश्वत पायांचेर उबो जालो आनी समाज रचणूकेंत म्हत्वाचे बदल घडून आयले. कुटूंब ही संस्था श्रेष्ठ जाली. हातूंतल्यान नियंत्रणाची गरज निर्माण जावन शासन संस्था आनी दंडनीत उत्पन्न जाली आसूंक जाय. अश्मयुगांत राबित्याचे दोन प्रकार दिसून येतात. गुंफा आनी घोली हांच्या सारको सैमीक आलाशिरो आनी खोपीं वा तंबू हांच्या सारकीं कृत्रिम आवरणां. पुराणाश्मयुगांत कडक थंडेच्या हवामानाक लागून मनशान घोलींचो वा खांची आशिल्ल्या कडेकपाऱ्यांचो आश्रय घेतलो. सगळ्यांत पूर्विल्ल्यो ज्ञात अशो घोली चीनच्या जोकोत्येन (Chou-kou-tien) वाठारांत सांपडल्यात. त्या उपरांतच्यो घोली यूरोपांत दक्षिण फ्रांस आनी उत्तर स्पेन, आशियांत पॅलेस्टाईन आनी सिरिया हांगा तशेंच आफ्रिकेंतल्या मोरोक्को हांगा सांपडल्यात. आल्जिरियाच्या भूमध्य सागरा कडल्या वाठारांत मध्यश्मयुगांतल्या वसणुकांचे अवशेश मेळ्ळ्यांत भारतांत मध्य प्रदेसांतल्यो घोली आंतराश्मयुगीन आसात. अमेरिकेंतय अश्मयुगांतल्या विंगड विंगड टप्प्यांतल्यो तरेकवार घोली मेळ्ळ्यात. राबित्या खातीर वापरिल्ल्यो घोली वा कपारी, तांचीं तोंडां वाऱ्याचे दिकेक येवचीं नी हे नदरेन वेंचून काडटाले. मनशान उबारिल्ल्या आलाशिऱ्याचे स्पश्ट अवशेश सगळ्यांत पयलीं उत्तरपुराणाश्मयुगांत मेळ्ळ्यात. ते एका खासा भागांत खासा समाजगटा कडेन संबंदीत आसात. आग्नेय युरोपांत चेकोस्लोव्हाकियाचे व्हिस्टोनीस, ऑस्ट्रोव्हा आनी पेट्रोव्हिज, दक्षिण रशियांत डॉन न्हंये वयल्या गागारिनो हांगा आनी सायबेरियांत टिमोनोव्हका हांगा हे अवशेश मेळटात. Mammoth ह्या जनावरांची शिकार होच मुखेल वेवसाय आशिल्ल्या कारणान ह्या लोकांक शिकारे खातीर विरळ रानांत वचून राबितो करचे पडलो. थंय तांणी रावपा खातीर तंबू आनी खोंपी बांदल्यो. वांटकुळ्यो वा लंबवर्तुळाकार आकार आशिल्ल्यो खोंपी आकारान खूब मोट्यो आसताल्यो. देखीकः- ‘व्हिस्टोनीस’ 15 मी. लांब आनी 9 मी. रुंद) हांचेर झाडांच्यो ताळ्यो तिरप्यो एकामेकांक तेंकोवन दवरून तांचेर पालो, तण वा चामडें पातळावन दवरताले. भोंवतणचे जमनी परस घराची जमीन खोलगट आसताली. एकें खोंपींत सुमार 5 चुली आसताल्यो. टिमोनोव्हका (सायबेरिया) हांगा उत्तरपुराणाश्मयुगांत प्रचारांत आशिल्ल्या दुसऱ्या एका प्रकाराच्या घरांचे अवशेश मेळ्ळ्यात. हीं घरां कडक शिंया पसून राखॆण दिवचे खातीर तयार केल्लीं आसूंक फाव. हांकां ‘कृत्रिम घोली’ अशें म्हळ्यार जाता. तांचे रडने खातीर जमनींत तीन मी. खोलायेचें वाटकुळें फोणकूल खणटाले. भितर देंवपाक सोंपणा आसतालीं. वयल्यान लाकडाचे व्हडले आडामे आनी कोंडे घालून तांचेर तण, पालो, घालून आनी चिखल धापून पाखें तयार करताले. खोपीच्या भायर उक्ताडार चुली पेटयताले. चीनांत शान्सी वाठारांत तशेंच भारतांत काश्मीराक बुर्झाहोम हांगा असलीं नवाश्मयुगांतलीं घरां सांपडल्यांत. आंतराश्मयुगांतलें हवामान बरेंच उश्ण आशिल्ल्या कारणान मनशान घोलींनी रावपाचें सोडून उक्ताडाचेर रावपाक सुरवात केली. तंय नुस्तें मेळटा अश्या न्हंयच्या आनी तळ्यांच्या लागसार वसणूक वाडली. चड काळ उरपी आनी प्रशस्त घरां बांदपाक सुरवात जाली. घरांचे बांदावळी खातीर वाळवंटी (सुकी) वा उंचावयली जमीन सोदताले. लांकडाच्यो वण्टी आनी चामड्याचीं पाखीं आसतालीं. सरे (इंग्लंड डेन्मार्क, हॉलंड हांगा घरांचे चोमे तयार जालें. नवाश्मयुगांत घर बांदपाच्या मळार क्रांतिकारक बदल घडून आयले. घटमूट घरां बांदपा खातीर तण, कोंडे, चामडें हांच्या बदलाक लाकडांचे व्हडले लोटिंगे, फातर, विटो हांचो उपेग जावपाक लागलो. घरांचो आराखडो आतां वांटकुळो वा चौरस जालो. कोंडे-वेताच्या वाळांपसून, फातरांनी-विटानी बांदिल्ल्यो घट्ट वण्टी आनी तांचेर गिलावो केल्लें.रंगकाम ही जार्मो पद्दत सगळ्या घरांनी दिसून येताली. जेरिको (पॅलस्टाईन खिरोकिटिया (सायप्रस हसौना (उत्तर मेसोपोटेमिया) हे घुमचाकार पाख्यांचे खास नमुने आशिल्ले. हलाफ (सिरिया) आनी आर्पाकिया (उत्तर इराक) हांगा कांय वेगळ्याच प्रकाराची घऱांची रचणूक दिसून येता. नवाश्मयुगांत वास्तुविद्येची सर्वांगीण उदरगत खास करून पॅलेस्टाईन, इराक, तुर्कस्तान ह्या वाठारांत आनी भूमध्य समुद्रांतल्या कांय जुव्यांत जाली. लांकडाचो, कोंड्याचो वापर करून नवाश्मयुगांत बांदिल्लीं. सोबीत घरां युरेप, चीन, भारत आनी फायूस (इजिप्त) हांगा दिसतात. अश्मयुगांत मनशान लाकडां, हाडां आनी चड करबन फातर हांचो पालव घेवन आपल्या उपेगाक येतलीं अशीं आयुधां घडोवपाक सुरवात केली.पूर्वपुराणाश्मयुगाच्या आरंभा सावन खासा आकाराचे फातर घेवन ताचे कपचे आनी कुडके उडोवन ताका फावसो आकार दिवपाक ताणें सुरवात केली. भुसभुशीत फातराचे आडवीं तळपां मेळूंक शकतात, हांचें गिन्यान ताका जालें. ल्हान आकाराचीं पातीं आनी छिलके हांच्या खातीर चर्ट (chert अॅगेट (agate) अशे एकदम घट्ट आनी एकसंध पाशाण प्रकार ताणे वेंचून काडले. बदामी आकाराचें आनी वेगवेगळ्या उद्योगांचें ‘हातकुराड’ हत्यार तयार करपा खातीर ताणें दोन वेगवेगळ्यो पद्दती सोदून काडल्यो. ‘अबेव्हिलियन’ आनी ‘अश्यूलियन’ पद्दतींचो ताणें सोद लायलो. फातराच्या आयुधाक लाकडी हाडाच्या दांड्याची जोड दिवपाचें गिन्यान ताका जालें. उत्तरपुराणाश्मयुगापसून फुडें कुराडी, विळे, बाण, खुरपीं अशीं संयुक्त आयुधां तयार जालीं. विंगड विंगड प्रकाराची कार्यक्षम उपकरणां आनी आयुधां हांच्या निर्मितीतंत्राची उत्कांत्री पूर्वयेवजणे प्रमाण जाली ना. गरजो, मेळटा ती सामुग्री आनी परंपरागत गिन्यान हांचे धर्तेचेर ती जायत गेली. देखीकः पुराणश्मयुगांत चड कून घातक आयुधां तयार जालीं, जाल्यार नवाश्मयुगांत शेतकी वेवसायाक उपेगी अशीं विळो, खणपाची बडी हीं अवजारां तयार जलीं.भालो, ‘बोला’ (सुकण्यांक मारपाची एके तरेची गोफीण धनुश्य आनी बाण हीं जीवघेणीं क्षेपण- आयुधां तयार जालीं. धनुश्य-बाणाचो उपेग आंतराश्मयुगापसून सुरू जालो. धनुश्याक चामड्याची वादी लायताले आनी बाणाक फातराचीं वा हाडांची तोंका बसयताले. हाडां-शिंगां हांचेपसून तयार जाल्ल्यो बऱ्योच वस्तू आयज लेगीत तिगून उरल्यात. तातूंत चड करून बाणांचीं तोंकां, नुस्तें मारपा खातीर वापरिल्ले धाकटे कांटयारे बाण, गरे, सुयो, दाबणां, हतया दांता-वस्तू हांचो आस्पाव जाता. पुराणाश्मयुगांतलें आनी आंतराश्मयुगांतलें एकदम अस्थिर आनी हेडगें जिवीत मतीमत घेतल्यार मनशाक अन्नपदार्थ सांठोवपाची कसलीच गरज भासलीना.उत्तरपुराणाश्मयुगांत चित्रकारांनी वापरिल्ले फातराचे दिवे सोडल्यार आनी कसलेंच आयदन ज्ञात ना. नवाश्मयुगाचे सुर्वेक जेरिको, जार्मो हांगाचो मनीस फकत वाटयो, पेले असलीं फातराचीं आयदनां वापरतालो. नवाश्मयुगाच्या मध्याक अ. आशिया आनी भूमध्य समुद्राभोंवतणचो वाठार हांगा मृत्पात्रां करपाक सुरवात जाली. मातयेच्या आयदनांक तरांतरांचे आकार दिले. उदका सारके द्रवपदार्थ सांठोवन दवरपा खातीर ल्हान तोंडाचीं व्हडलीं आयदनां तयार केलीं. ह्या आयदनांक रंग लावन तांचेर सोबीत नक्षीकाम केलें. चक्राचो सोद लागतकच चड प्रमाणबध्द आनी वेगवेगळ्या आकाराचीं आयदनां घडोवपाच्यो पद्दती आयल्यो. आंतराश्मयुगांतल्या युरोपांत (डेन्मार्क-एर्टेबोल संस्कृती) कोंडे, करड आनी वेत एकठांय विणून नुस्तें धरपा खातीर तयार केल्ले व्हडले पांटले वापरपाक सुरवात जाली. यांग-शो ह्या चिनी नवाश्मयुगीन समाजापरस दक्षिण अमेरिकेचे कोंड्याची वेळां विणपाचें काम एकदम ऊंच पांवड्याचें आशिल्लें अशें मानतात. पुराणाश्मयुगांत आनी आंतराश्मयुगांत धर्मीक जिविताचें मुखेल साधन म्हळ्यार घोलींतली चित्रां. ह्या घोलींक देवळां (प्रार्थनाघरां) म्हूण वळखताले. मध्याश्मयुगांतले ‘व्हिस्टोनीस’ हें पुरोयतदाचे घर सोडल्यार हाचे पयलींच्या काळांतली धर्मीक स्वरुपाची कसलीच वस्तू मेळना. जेरिको हांगाचीं मंदिरां आयताकार (rectangular) आशिल्लीं. तांच्या मुखार एक चौक आनी एक ल्हान मडंप आसतालो. दारामुखावयल्या वण्टींत कुरकुट करून तातूंत फाचराच्यो मूर्ती दवरताले. आर्पाकिया हांगा एक व्हड घुमटाकार मंदिर आसा. तुर्कस्तानतल्या नवाश्मयुगीन अवशेशांत (कटाल हयुक) आनी उबाइड संस्कृतायेच्या अवशेशांवयल्यान (एरिडूं आनी टेपे गौरा) ह्यो वास्तू थंयचे मूर्तीकाम, वण्टीवयलीं चित्रां आनी शिल्पां हाका लागून धर्मीक उपेगाच्यो आसूंक जाय अशें दिसता. सुमेरियन काळांतल्या झिगुरात सारक्या देवळाच्या वास्तूंचो रचनाकौशल्याचो उगम हांगा पळोवपाक मेळटा. तेभायर फातराच्यो, मातयेच्यो, हाडाच्यो मूर्ती आनी थंडी हांच्यावयल्यान धर्मीक जिविताविशीं बरीच म्हायती मेळटा. पूण तांच्यो धर्मीक कल्पना, विचार निश्चित कसल्या स्वरुपाचे आशिल्ले हाचो स्पश्ट पुरावो मात आयज मेळना. तरी लेगीत पुरोयताची सुवात आनी ताचे काम हाची थोडी भोव कल्पना येता. जारणमारण सारक्या तंत्राचेर अश्मयुगीन मनशाचो विश्वास आशिल्लो. एकाद्र्या जनावराचे ल्हान प्रतिकृतीचेर बाण लागिल्ल्याचें चित्र काडलें, म्हणटकच तो प्राणी शिकारेंत सहज हाताक लागतलो असो समज आशिल्लो. फ्रांस आनी स्पेन हांगासल्ल्या घोलींत असलीं कितलीशींच चित्रां सांपडल्यांत. भाल्याचे बडयेवयलीं कोरीव चित्रांय ह्याच उद्देशान काडल्यां आसतलीं. फकत शिकारीचेर आदारून आशिल्ल्या मनशान आपल्या वेवसायांत अतिमानुषी बळाचो अशे तरेन पालव मेळोवपाचो यत्न केलो. जननतत्वाची आराधना जाताली असो पुरावो मेळ्ळा. वयर उल्लेख केल्ल्यो मातृका-मूर्ती हे तातूंतलेच मुखेल अवशेश. समागम करपी पशूंत आनी फ्रांसांतल्या घोलींत आशिल्ल्या पुराय नग्न स्त्रीमूर्तीं वयल्यान होच आशय दिसून येता. तिसरी म्हत्वाची गजाल म्हळ्यार मरणा उपरांतचें जिवित. ‘आत्मो अमर आसा’ ही कल्पना पूर्वपुराणाश्मयुगांतूच मूल धरून बसल्या आसूंक जाय. हे कल्पनेचे दोन पांवडे दाखयल्यात. एक मृतात्म्याचो प्रवास आनी दुसरो मनशाच्या स्वरुपांत दाखयलो पुनर्जल्म. युरोपांत सांपडिल्ल्या निअँडरथल मनशाच्या थड्यांत मरणा उपरांतच्या प्रवासाच्या उद्देशान अन्न, हत्ययारां, वस्ती-दागिने पुरिल्ले दिसतात. मड्याचे पांय पोटाकडेन दोडून दवरताले. हाचो अर्थ आवयच्या पोटांत भुरगें हेच अवस्थेंत आसता हें सुचित करून पुनर्जल्माची वाट पळोवपी हो जीव धर्तरेच्या पोटांत तेच अवस्थेंत पुरताले. घोलीचे वा खोपीचे जमनी पोंदा मडें पुरताले. हाचो उद्देश हो मृतात्मो घराची राखण करपा खातीर थंयच दवरताले असो अदमास कांय जाणकार काडटात. एकाद्र्या जनावराच्या कांय खासा शक्तीक वा गुणांक लागून ताका म्हत्व प्राप्त जातालें आनी तो एकेका पंगडाचो वा कुळाचो पालक जातालो. ताची प्रतिकृती त्या गटाचो बावटो वा निशाणी (गणचिन्न) अशें मानताले. नवाश्मयुगांत स्त्रीतत्वाची पूजा ह्या स्वरुपांत जाताली. ल्हव ल्हव पुरुषतत्तवीय पूजा सुरू जाली. मृतात्म्याची वेवस्था चड बारीकसाणीन जावपाक लागली शवपेटी वापरून वेवस्थित बांदिल्ली व्हडलीं थडीं दिसपाक लागलीं. चडसा थड्यांत मातृकामूर्ती दवरताले. शेतकामा खातीर सूर्य आनी पावस ह्या दोन देवतांची उपासना चलताली. वेगवेगळ्या समजणेंतल्यान निर्माण जाल्ल्या वेगवेगळ्या देव-देवतांची पूजा-अर्चा आनी प्रार्थना हांच्या खातीर घोलींतलीं देवळीं निर्माण जालीं आसूंये. आपली कूड अलंकारांनीं सजोवपाची इत्सा मनीस सभावांत प्राचीन काळा सावन चलत आयल्या. अश्मयुगांतले कांय सांगाडे तांबडे मातयेन रंगयल्ले दिसतात. हाचेवेल्यान अश्मयुगीन मनीस आंगाक रंग काडटालो आसूंक जाय अशें अनुमान काडटात. जनावरांचीं हाडां,दांत, नाखटां, सुक्यो बियो हांकां बुराक करून तांच्यो माळो गळ्यांत घालपाची पद्दत आशिल्ली. रंगयाळे, चमत्कार फातर घेवन तांचे मणी, हार आनी ताईत करून तांच्यो माळो आंगाक गुठलायताले. नवाश्मयुगांत मणयांचे विंगड विंगड प्रकार पळेवपाक मेळटात. अश्मयुगांतलो मनीस जनावरांचें चामडे नाजाल्यार लोकर घेवन आंगा धांपतालो. सूत कातपाक नवाश्मयुगांत आरंभ जालो. मृत्पात्रांच्या कांय अवशेशांचेर बुतांव आशिल्लें जाकीट, उपवस्त्र, घागरो हांची चित्रां दिसून येतात. पूण विणकाम आनी शिवणकाम हांचेविशीं चड म्हायती मेळना. अश्मयुगांतल्या दीर्घ कालखंडातले चित्रकलेचे आनी मूर्तिकलेचे कितलेशेच नमुने आज पळोवंक मेळटात. युरोपांत आनी आफ्रिकेंत पूर्वपुराणाश्मयुगापसून त्यो नवाश्मयुगामेरेनच्यो कलाकृती आसात, जाल्यार आशियांत फकत आंतराश्मयुगांतलीच चित्रकला दिसता. पूर्वपुराणाश्मयुगांतल्या चित्रकलेचे बऱ्यांतले बरें नमुने फ्रांस आनी स्पेन देशांतल्या घोलींत सांपडल्यात. ह्या चित्रांनी सैमीक रितीन मेळिल्ले रंग वापरल्यात अशें दिसता. भोंवतणी वावुरपी गवे, रानरेडे, हरणां, घोडे, प्राण्यांचे शिकारेचे प्रसंग, नाच करपी दादले-बायलो, धर्मीक विधी करपी पुरोयत हे मुखेल चित्रविशय जावन आसात. मूर्तिकलेचे नमुने उत्तर पुराणाश्मयुगांतलेच आसात. तातूंत हाडां, शिंगां आनी फातर हांच्या कोरीव कामाचो आस्पाव आसा. फातरांच्या कामांत अर्धाकृतीच्यो आनी पूर्णाकृतीच्यो स्त्रीमूर्ती (मातृकामूर्ती) चड प्रमाणांत आसात. भारतांत आयज मेरेन जाल्लें उत्खनन आनी संशोधन अश्मयुगांतल्या खंयचेंच अवस्थेंतल्या मनशाच्या जिविताचें स्पश्ट, चित्र दोळ्यांमुखार उबें करूंक शकना.तातूंतल्या तातूंत, नवाश्मयुगीन जिविताविशीं थोडीभोव म्हायती मेळटा पूण हेर युगांतलो मनीस, ताची वसणूक, ताचे भोंवतणची सृश्ट हांची जी म्हायती मेळटा ती अर्दकुटी आनी अस्पश्ट आसा. हाचंत कारण म्हळ्यार अश्मयुगीन मनशाच्या जिविताचेर उजवाड घालपी जे अवशेश मेळ्ळ्या ते फुटके आनी अर्दकुट्या स्वरुपाचे आसात. जे कांय निष्कर्श काडल्यात, ते फकत फातरांची आयुधां आनी उपकरणां हांच्या वर्गीकरणांतसून गंगा, साबरमती, नर्मदा, तापी, महानदी, गोदावरी, कृष्णा, तुंगभद्रा, ब्राह्मणी, पेन्नार, पालार ह्या न्हंयाच्या देगणांत कुपादरीचे (Quartzite) आनी पाशाणाचे परशू खूब कडेन सांपडल्यात. बदामी आकाराचे हे परशू धारदार पूण खडबडीत आसा. युरोपांतल्या अश्मयुगाच्या आरंभाचीं उपकरणां आनी परशू हातूंत बरेंच सारकेपण आसा. पुराणाश्मयुगांत भारतांत सगळ्याक आदिमीनवाची वसणूक आशिल्ली अशें हाचेवयल्यान अनुमान काडटात. हो मनीस पयलीं वायव्य पंजाबच्या दोंगरी वाठारांतल्यान हांगा पावला आसूंक जाय. कांय शास्त्रज्ञांनी दुसरें एक अनुमान काडलां तें म्हळ्यार भारतीय आदिमानवाचो उगम पयलीं दक्षिण भारतांत जालो आनी थंयसून ते पयल्या हिमयुगाचो अखेरेक पंजाबाकडे पावले. म्हैसूरांतलो ब्रह्मगिरी, पंचमढीचो म्हादेव दोंगर, पंजाबंत उचली, गुजरातांत लंघनाज आनी हिरपूर हांगा सांपडिल्लीं उपकरणां (Microliths) मात मध्याश्मयुगांतलीं आसूंक जाय. गुजरातांत मनशांचे सांगाडे आनी जनावरांची हाडां मेळ्ळ्यांत म्हैसूर, गुजरात, काश्मीर ह्या वाठारांनी नवाश्मयुगांतली तीक्ष्ण आनी गुळगुळीत आयुधां सांपडल्यात भारतीय आदिमानवाक उज्याचो उपेग खबर आशिल्लो वा ना, मातयेचीं आयदनां करपाक येतालीं वा ना, तो शेतकाम-गोरवां पोसप हे वेवसाय करतालो वा ना हाचेविशीं जाणकारांचें कांयच एकमत ना. कारण तांकां सबळ पुरावो आजून मेळूंक ना. इ. स. पयल्या शतमानांतलो एक नामनेचो संस्कृत महाकवी, नाटककार आनी बौध्द तत्वज्ञ. हाच्या ग्रंथांतल्या व्यक्तिगत उल्लेखां वेल्यान हाची कांय म्हायती मेळ्ळ्या. हो साकेत (अयोध्या) हांगा रावतालो. ताचे आवयचें नांव सुपर्णाक्षी. ताका ‘आचार्य’, ‘भदंत’, ‘महाकवी’ आनी ‘महावादी’ ह्यो पदव्यो आशिल्ल्यो. तो मुळांत ब्राह्मण पूण, फुडें बौध्द धर्मांत गेलो. महाभारत, रामायण, पुराणां, सांख्यादी दर्शनां, उपनिषदां, अर्थशास्त्र, नाट्यशास्त्र ह्या पूर्विल्ल्या काळांतल्या काव्यांचो ताणें खोलायेन अभ्यास केल्लो, हें ताच्या काव्यकृतींतल्यान दिसून येता. ताच्या एका तिबेटी चरित्रकारान बरोवन दवरलां, ‘शिकप सोंपतकच अश्वघोष बुदवंत पंडितांकडोन खंडन-मंडनात्मक शास्त्रर्थ आनी भासाभास करपाक लागलो. भासाभाशेंत तो व्हडव्हड पाटांगड्यांक हरयतांलो. युआन च्वांग हाणें ताका पांडित्यांतलो प्रतिसूर्य अशें म्हळां. पूण अश्वघोषाक एक दीस पाश्र्व नांवाचो महापंडित बौध्द भिक्षू मेळ्ळो आनी ताच्या वांगडा जाल्ल्या वादांत अस्वघोष हरलो. ताच्या कडल्यानूच मागीर अश्वघोषान बौध्द धर्माची दीक्षा घेतली आनी तो भिक्षु जालो. तो जसो पंडित आशिल्लो तसोच बऱ्यापैकीं गायकूय आशिल्लो. प्रवचन आनी गायन ह्या दोनूय साधनांवरवीं तांणें बौध्द धर्माचो प्रचार केलो आनी खूब जाणांक त्या धर्माची दीक्षा दिली.तो गावंक लागतकच रस्त्यावेल्यान वचपी घोडो लेगीत आपलो ‘फुरफुर’ आवाज बंद करून ओगी जातालो. देखूनच ताका ‘अश्वघोष’ (अश्व= घोडो, घोडो= गर्जना) हें नांव पडलें अशी आख्यायिका आसा. फुडें तो महायान पमताच्या संस्थांपकांपैकी एक जालो तो राजा कनिष्काचो धर्माविशींचो सल्लागार आशिल्ल्यान कनिष्कान आपयिल्ल्या चवथ्या धर्मपरिशदेचें संचालन ताणेंच केलें अशें म्हण्टात. ताणें धर्मकाजा खातीर परंपरागत संस्कृत भाशा वापरतली. सामान्य लोकांक बौध्द धर्माचें म्हत्व पटोवन दिवपा खातीर अश्वघोष काव्य-नाटकामसारक्या ललित रचनेकडे आयलो. अश्वघोषान काव्याची प्रेरणा वाल्मीकीच्या रामायणापसून घेतली. ताची काव्यशैली वैदर्भी. तातूंत प्रसाद, माधुर्य, सभाविकता आनी ओघ हे गुण आयल्यात. ताणे दिल्ले दृष्टान्त विशयाक फावशे आसून तर्कशुद्द विचार आनी मधुर भाव हांचो ताच्या काव्यांत सोबीत संगम जाला. बावनेन उठाव दिवपी वेगवेगळ्या छंद वापरपांत ताचें कसब दिसून येता. बौध्द संप्रदायांत ताका खूब मोटो भौमान मेळ्ळो. इतलेंच न्हय, तर सातव्या शतमानामेरेन अश्वघोष ‘बोधिसत्त्व’ ह्या रूपान पुजाविशय आशिल्लो. हें पान शेवटीं 24 ऑक्टोबर 2021 दिसा, 22:32 वोरांचोर बदलेलें. मजकूर क्रियेटिव कॉमन्स ऐट्रिब्यूशन/शेयर-अलाइक लायसेंस हाच्या अंतर्गत उपलब्ध आसा; हेर अटी लागू जावं शकतात. चड म्हायती खातीर वापराच्यो अटी पळयात. तागडी पदार्थांचें वजन जोखपाचें साधन. वजन दाखोवपी दर्शकाचो आकार कांटयासारको आशिल्ल्यान तागडेक कांटो अशेंय म्हण्टात. तागडेंत एके घट्ट धातूचे दांडयेक बरोबर मदीं हातानधरपाची वा हुमकळावन दवरपाची वेवस्था आसता. दांडयेच्या मध्यासावन सारक्या अंतराचेर आशिल्ल्या दोनूय तोंकांक दोन सारक्या वजनाचीं दालीं लायिल्लीं आसतात. जे वस्तूचें वजनकरपाचें आसता ती एका दाल्यामत घालून दुसऱ्या दाल्यांत प्रमाणीत वजनां घालतात आनी तागडेची दांडी क्षितीजसमांतर (बरोबर आडवी) जायमेरेन (वा दांडयेच्या मध्यार एक धातूचो ल्हान कांटो तिका काटकोनांत आसल्यार, म्हळ्यार बरोबर उबो जायमेरेन) ती वस्त उणी करतात. तुळाभार ह्या धर्मीक विधींत, मनशाक एका दाल्यांत आनी सम प्रमाणांतले आंगयल्ले जिन्न्स दुसऱ्या दाल्यांत घालून मनशाचें वजन करतात. एक दालें आशिल्लयो तागडयोय वेव्हारांत आसात. देखीक-स्प्रींग कांटो. दांडयेचे तागडेचे समभूज आनी विशमभूज अशे दोन प्रकार आसून दुकानां. बाजारांतल्यान सदच्या वेव्हारांत समभूज जातीची तागडी वापरतात. दुसरे तरेची तागडी म्हालगाडयेन, बोटीन धाडपाच्या व्हडल्या वज्याच्या वजनाखातीर वापरतात. तागडी ही पुर्विल्ल्या काळासावन प्रचारांत आसा. इ. स .प. 7000ते 5000 वर्सांसावन ती इजिप्तांत वापरांत आशिल्ली, असो आदार मेळटा. मोहेंजोदाडो, हडप्पा ह्या संस्कृतायांच्या काळांत तशेंच वेदीक काळांतले कांय शेंकडे ती जगांतल्या चडशा देशांनी वापरांत आशिल्ली, अशें म्हण्टात. पुर्विल्ल्या काळासावन चलत आयिल्ले समभूज तागडेंत म्हत्वाच्यो अशो सुदारणा पयलीं अठराव्या शेंकडयांत जोझेफ ब्लॅक ह्या रसायनशास्त्रज्ञान केल्यो. इ. स. प. 400 वर्सांपयलीं विशमभूज तागडी तयार केल्ली ताका बिस्मार अशें म्हण्टालट. हाकाच फुडें डॅनीश स्टील यार्ड अशें म्हणूंक लागलो.ह्या तागडयांची चित्रां भारतांतल्या इ. स. प. 300 वर्सां ह्या काळांतल्या नाण्यांचेर सांपडल्यांत विसाव्या शतमानाचे सुरवातीच्या काळामेरेन ती भारतांत वापरताले; पूण हे तागडेसावन व्हडलीशीं बिनचूक वजना करप जायनासलें. पदार्थांचीं वजनां 1 मायक्रोग्राम (10-6 ग्रा) मेरेन चुकनासतना करपी तागडेक सूक्ष्मपणाक तागडी अशें म्हण्टात. गुरुत्वाकर्शण आनी तागडी अशें म्हण्टात. गुरुत्वाकर्शण आनी चुंबकीय क्षेत्र हांचें मापन करपाखातीर खास परिपिडन तागडयो वापरतात. आदल्यातेंपार धान्याचे जीनस पडी-पायल्यांनी (लांकडी मापां) जाल्यार तेला सारकिले पातळ जिनस शेरांनी (धातुचीं मापां) मापताले-जोखताले. सद्याच्या काळांत सगलेच तरेचे जिनस तागडेर जोखप जाता. वेव्हारांत आणि वेपारांत वेगवेगळ्या सुवातींनी विंगड विंगड प दार्थांचीं वजनां करचीम पडटात. भांगर-रुप्या सारकिल्या मोलादीक वस्तूंच्या वजनाखातीर चड सारकिल्या मोलादीक वस्तूंच्या वजनाखातीर चड बिनचूक आनी संवेदनशील तागडयो वापरप गरजेचें आसता. जळवाचें लांकूड, कोळसो हांचेसारकिल्या पदार्थांच्या वजनाखातीर चड वजन तोलूंक शकपी पूण कमी संवेदनशील तागडी वापरची, हें चडश्या सगल्या देशांनी कायद्यान निशचीत करुन दिल्लें आसा. तागडी आनी वजनाचें मूल्य निश्चीत करपाची आनी ताचेर देखरेख दवरपाची सरकारी यंत्रणा आसता. साद्या, सोप्या भाशेतले विश्वासू अशे, शैक्षणिक सरुपाचे, 100 भलायकी संदेश 8 ते 14 वरसा पिरायेच्या भुरग्यां खातीर तयार केल्यात जे तीं स्वता शिकून हेरांक शिकोवपाक शकतात. हातूंत 10 ते 14 वर्सांच्या तरणाट्यांचोय आसपाव जाता. आमकां दिसता, 10 ते 14 वर्सांच्या तरणाट्यां खातीर ही म्हायती दिवप सामके गरजेचें कारण घरांतलीं ल्हान भुरगीं चडांत चड तांच्या संपर्कांत आसतात आनी तांची काळजी घेतात. तांच्या ह्या वावराची दखल घेवन, तांची तोखणाय करप खूब म्हत्वाचें . हे 100 संदेश,10 मुखेल भलायकी विशयांमदी विभागल्यात आनी दर विशयाचे 10 संदेश आसात: मलेरिया, हागवण, पुश्टीक आहार, थंडी-खोंकली आनी हेर दुयेसां, दंत, उदक आनी नितळसाण, रोगाच्या संसर्गापासून राखण, एचआयवी-एड्स आनी अपघात, दुखापत आनी भुरग्यांचो सुरवातेचो विकास अशें हे वेगवेगळे विशय आसात. हे सादे-सोपे संदेश, पालक आनी भलायकी शिक्षकां खातीर आसात, जे तें घरा कडल्या शाळेतल्या, क्लब आनी दवाखान्यांतल्या भुरग्यां खातीर वापरपाक शकतात. 10 संदेश विशय 6: उदक आनी नितळसाण साबण आनी उदक वापरून हात धुवचे. 10 सेकंदा खातीर हात एका मेकाचेर घासात, वाऱ्यान हात सुकयात वा नितळ सुक्या कपड्यान हात पुसात. बुरसो कपडो वापरीनाकात. तोडांच्या टि-झोनाक (दोळे, नाक आनी तोंड) हात लावचे आदीं हात बरे तरेन धुवचे कारण हांगा सावन तुमच्या कुडींत जंतू भितर सरपाक शकतात. तुमच्यान जाता तितलें मेरेन टि-झोनाक हात लावप टाळात. जेवण रांदचे आदीं, जेवचे आदीं वा ल्हान भुरग्यांक जेवण दिवचे आदीं आनी परसा कडेन वचून येतकच वा भुरग्याक न्हाणयतकच वा दुयेंतीक आदार करतकच, हात धुवचे. तुमची कूड आनी कपडे नितळ दवरात. तुमचीं नाकटां आनी पांया बोटां, दांत आनी कान, तोंड आनी केंस नितळ दवरात. चपलां फ्लिप-फ्लॉप जंतू आड आमची राखण करतात. तुमचें मुखामळ नितळ- निवळ दवरात. सकाळी आनी सांजेर निवळ उदक आनी साबण वापरुन तोंड धुयात, आनी जर तुमच्या दोळ्या मुखार मूस गिरगिरता जाल्यार तोय जागो धुयात. सौर उर्जेन उदक सुरक्षीत उरता. फिल्टर करुन प्लास्टीक बाटल्यानी भरून दवरात आनी 6 वरां उपरांत पिवपा खातीर वापरात. जंय शक्य आसा थंय प्लेटी आनी आयदनां धुवन तीं वतान सुकोवपाक दवरात. वतान जंतू नश्ट जातात. मुस नश्ट वा कमी करूंक घर आनी सरभवतण, कचरो आनी हळशीके पासून मुक्त दवरात. जो मेरेन कचरो व्हरूंक येनात, जाळिनात वा पुरिनात तो मेरेन तो बरे तरेन साठोवन दवरात. ह्या विशयाचेर चड म्हायती मेळोवपाक आनी हेरांक शिकोवपा खातीर हांगा कांय भुरग्यां खातीरच्यो कार्यावळी दिल्यात. उदक आनी नितळसाण: भुरग्यांनी कितें करूं येता? स्वताच्या भाशेंत स्वताच्या उतरांनी उदक आनी नितळसाणे विशीं संदेश तयार करचे. हे संदेश तोंडपाठ करचे म्हण्टकीच ते विसरूंक जावचेना. हेर भुरग्यांकय आनी घराच्यांक हे संदेश पासार करचे. हात कशे धुवचे हें जाणून घेवपाक एक गीत शिकात. जेन्ना नितळ कुटूंब गावांत पावता तेन्ना जंतू कुटूंबाचें कितें जाता हे दाखोवपा खातीर एक नाटकुले तयार करात वा जंतूंक खंय लिपपाक आवडटा हाचे विशीं एक नाटक तयार करात. आमची ल्हान भावंडां वेवस्थीत रितीन हात धुवपाक जाणात काय ना हाची खात्री करून घेयात. तांकां मदत करात. एका वरा खातीर एका पंगडाक नियाळात आनी तातूंले लोक कितले फावट तांच्या तोंडाक, तांच्या कपड्यांक वा हेर लोकांक आफुडटात हाची नोंद करात. हाताक लागून जंतू आमच्या शरीर भर खंयच्या खंयच्या मार्गांनीं पसरूंक शकतात हाचो विचार करात. शाळेंतले संडास नितळ दवरपा खातीर सगळे एकठांय येवन एक येवजण आखात. फिल्टर वापरून उदक निवळ करपाक शिकात. शाळेचो वाठार निवळ आनी कोयर मुक्त दवरपा पासत एक येवजण तयार करात. शाळेंत एक नितळसाण क्लब सुरू करात. मूस, चिकोल आनी जंतू हांचे विशीं आमी जें जाणात तें आमच्या घराच्यांक सांगात. आमचीं उदका आयदनां सदांच नितळ आनी धापून दवरात, आनी सदांच उदक काडपाक एका वेगळ्या आयदनाचो उपेग करात. केन्नाच आपलें कप वा हात वापरीनाकात. आमच्या भांवंडांक आयदनातल्यान उदक कशें घेवचें हें दाखयात. टिपी टेप तयार करपा खातीर वांगडा काम करात. आंगांचो साबण दवरपा खातीर एक साबुनेत तयार करात. सौर उर्जेचो वापर करून घरा कडेन पिवपाचे उदक नितळ करपाक मजत करात. घाण उदक निवळ करपा खातीर एक रेंवेंचो फिल्टर तयार करात. आमच्या सर भोवतणी जावपी उदका पुरवणेचो एक नकासो तयार करात आनी तें उदक पिवपा खातीर सुरक्षीत आसा काय ना हें पळयात. रांदपाचीं आयदनां आनी प्लेटीं वतांत सुकोवपा खातीर एक उक्ते कपाट तयार करात. ल्हापणांत विष्णू बांसरी वाजोवंक शिकलो आनी कॉलेजींत आसतना सतार वाजोवपाक शिकलो. पयलीं पयलीं तो गोपाळ गिरी हांचे कडेन ताजें शिक्षण जालें. 1885 विष्णू बिए जालें आनी 1887 एलएलबी लेगीत जाले. कॉलेजींत शिकत आसतनाच ते गायनोत्तेजक मंडळ हातूंत सामील जाले. हांगा तांकां सगल्या तरांचे संगीत आयकुपाक मेळ्ळें. तांचो संगीतशास्त्राचो अभ्यास हांगाच जालो. हांगासरूच तांणी पोरणीं गितां, ठुमरी, ख्याल, ध्रपदां बरोवन काडपाक सुरुवात केली. हें करता आसतना तांच्या लक्षांत आयलें की, पोरण्यो चिजो आनी गावपाची पद्धत हांचो मेळ बसना. म्हणून विष्णू हांणी संगीतशास्त्राचो पद्धतशीर अभ्यास केलो. जायत्यो चिजो मुळाव्यो कशो आशिल्ल्यो आनी मागीर तांचे स्वरूप कशें बदल्लें, हाचो तांणी सखोल अभ्यास केलो. जो आयजूय अनेक संगीत शिकप्यांक खुब्ब उपयोगाक येता. गोंयांत येवपी पर्यटकांक राबित्याची वेवस्था उपलब्ध करूंक गोंय पर्यटन विकास महामंडळ मर्यादीताचीं सुमार 12 हॉटेलांची सांखळी (हॉटेल रॅसिडॅन्सी) आसा. ही हॉटेल रॅसिडॅन्सी गोंयच्या मुखेल दर्या वेळेर, म्हत्वांचीं शारां, बंदरांचे नगर आनी अंतर्देशीय प्रदेश (जुंवो) आनी संवसारीक दायज आशिल्ल्या स्थळां लागीं आसा. गोंय पर्यटन विकास महामंडळ मर्यादीत हांगा येवपी राष्ट्रीय आनी आंतरराष्ट्रीय पर्यटकांक राबित्याची वेवस्था करता आनी रुमांचें भाडें दर दिसाक 500 ते 3500 रुपया मेरेन आसता. ह्या सगळ्या रेसिडॅन्सींत रॅस्टारेण्ट सेवा आसा, तशेंच थोडे कडेन वेव्हारा खातीर परिशद हॉल, शॉपिंग सॅण्टर आनी हेर वेवस्था (सुविधा) आसा. साद्या, सोप्या भाशेतले विश्वासू अशे, शैक्षणिक सरुपाचे, 100 भलायकी संदेश 8 ते 14 वरसा पिरायेच्या भुरग्यां खातीर तयार केल्यात जे तीं स्वता शिकून हेरांक शिकोवपाक शकतात. हातूंत 10 ते 14 वर्सांच्या तरणाट्यांचोय आसपाव जाता. आमकां दिसता, 10 ते 14 वर्सांच्या तरणाट्यां खातीर ही म्हायती दिवप सामके गरजेचें कारण घरांतलीं ल्हान भुरगीं चडांत चड तांच्या संपर्कांत आसतात आनी तांची काळजी घेतात. तांच्या ह्या वावराची दखल घेवन, तांची तोखणाय करप खूब म्हत्वाचें . हे 100 संदेश,10 मुखेल भलायकी विशयांमदी विभागल्यात आनी दर विशयाचे 10 संदेश आसात: मलेरिया, हागवण, पुश्टीक आहार, थंडी-खोंकली आनी हेर दुयेसां, दंत, उदक आनी नितळसाण, रोगाच्या संसर्गापासून राखण, एचआयवी-एड्स आनी अपघात, दुखापत आनी भुरग्यांचो सुरवातेचो विकास अशें हे वेगवेगळे विशय आसात. हे सादे-सोपे संदेश, पालक आनी भलायकी शिक्षकां खातीर आसात, जे तें घरा कडल्या शाळेतल्या, क्लब आनी दवाखान्यांतल्या भुरग्यां खातीर वापरपाक शकतात. भलायकी शिक्षक आनी वखदा तज्ञांनी हे भलायकी संदेश तयार केल्यात आनी तांचो नियाळय केला. ह्या संदेशांचो मूळ अर्थ बदलनासतना तांचो अणकार वा रुपांतर करूं येता हे संदेश अचूक आनी अपटुडेट आसचे म्हण खूब बारिकसाणेन वावर केला. भलायकी शिक्षक ह्या संदेशांच्या आदारान आपल्या वर्गांनीं आनी प्रोजेक्टांनीं भलायकी शिक्षणाच्यो कार्यावळी करतात. तांकां हे संदेश भासाभास आनी हेर कार्यावळी करपाक उरबा दितात. देखीक, सारके हात धुवपा फाटलो हेतू समजतकीच भुरगीं एकामेकांक आनी आपल्या घरच्यांक, “आमच्या घरातलें आनी आमच्या सरभवतणचे लोक सारके हात न धुवपा फाटले कारण कितें?” हो प्रस्न विचारपाक शकतात. भुरगीं एकामेकां लागी हाचेर उलयतात आनी हाचेर कसलो उपाय काडूं येता हाचेर चर्चा करतात आनी अशें करतना ती नकळटाच एक बदल घडोवंक लागतात. हेंच ह्या भलायकी संदेशांचें खरें मोल. हें संदेश म्हळ्यार भासाभास आनी कार्या खातीर एक उक्ते दार . पालक आनी शिक्षक आपल्या भूरग्यां कडल्यान हे भलायकी विशयक संदेश तोंडपाठ करून घेवंक शकतात. वा भुरग्यांनी हे संदेश याद उरपा खातीर भलायकी विशयक संदेशाचेर आदारीत कृती करूं येता. भलायकी संदेश स्वता शिकून हेरांक शिकयल्ल्या भुरग्यांक ल्हानशीं इनामां दिवन तांची तोखणाय करूं येता. देखीक, एक रिबीन वा रंगीत कपडो इनाम म्हण दिंव येता. हीं भुरगीं हे कपडे एके बडयेक बांदून एक रंगीबेरंगी बडी तयार करून ती स्वता कितले भलायकी संदेश शिकलीं आनी ताणी दुसऱ्यांक कितले संदेश शिकयलें हें सांगूं शकतात. हें 100 भलायकी विशयक संदेश चिल्ड्रन फॉर हेल्थ हे केम्ब्रीज-यु.कें तले एके बिगर सरकारी संस्थेन, भुरग्यां खातीर,ताणी स्वता शिकून हेरांक शिकोवचे खातीर तयार केल्यात. चिल्ड्रन फॉर हेल्थ ही संस्था संवसार भरांतल्या भलायकी शिक्षण भागीदारां वांगडां भागीदारी करता. साद्या, सोप्या भाशेतले विश्वासू अशे, शैक्षणिक सरुपाचे, 100 भलायकी संदेश 8 ते 14 वरसा पिरायेच्या भुरग्यां खातीर तयार केल्यात जे तीं स्वता शिकून हेरांक शिकोवपाक शकतात. हातूंत 10 ते 14 वर्सांच्या तरणाट्यांचोय आसपाव जाता. आमकां दिसता, 10 ते 14 वर्सांच्या तरणाट्यां खातीर ही म्हायती दिवप सामके गरजेचें कारण घरांतलीं ल्हान भुरगीं चडांत चड तांच्या संपर्कांत आसतात आनी तांची काळजी घेतात. तांच्या ह्या वावराची दखल घेवन, तांची तोखणाय करप खूब म्हत्वाचें . हे 100 संदेश,10 मुखेल भलायकी विशयांमदी विभागल्यात आनी दर विशयाचे 10 संदेश आसात: मलेरिया, हागवण, पुश्टीक आहार, थंडी-खोंकली आनी हेर दुयेसां, दंत, उदक आनी नितळसाण, रोगाच्या संसर्गापासून राखण, एचआयवी-एड्स आनी अपघात, दुखापत आनी भुरग्यांचो सुरवातेचो विकास अशें हे वेगवेगळे विशय आसात. हे सादे-सोपे संदेश, पालक आनी भलायकी शिक्षकां खातीर आसात, जे तें घरा कडल्या शाळेतल्या, क्लब आनी दवाखान्यांतल्या भुरग्यां खातीर वापरपाक शकतात. 10 संदेश विशय1: ल्हान भुरग्यांची काळजी ल्हान भुरगी आनी अर्भकां वांगडा जाता तितलें खेळ खेळात, तांका वेंगायात, उलयात, हासात आनी तांचे खातीर गितां गायात. अर्भक आनी ल्हान भुरग्यांक सोपेपणान आपल्यो भावनां व्यक्त करपाक जमनात, तीं रोकडींच रागार जातात, भियेतात आनी रडटात. तांचे कडेन सदांच मायेन वागात. ल्हान भुरगीं चलप, आवाज काडप, खावप आनी पिवप: ह्यो गजाली रोकड्योच शिकतात. तांका मजत करात पूण कांय फावटी ताका आपल्या साद्या साद्या चुकीतल्यान स्वताच शिकूंक दियात. चले आनी चलयांक तितलेच समान म्हत्व आसता. तांकां बरे तरेन वागयात, चड करून दुयेंत आनी दुबळीं आशिल्ल्यांक. आपल्या सरभोंवंतणच्या लोकांची ल्हान भुरगीं नक्कल करतात. म्हण्टकीच तुमी स्वताचें निरिक्षण करात, तांचे मुखार बरे तरेन वागात आनी तांका बरो मार्ग दाखयात. ल्हान भुरगीं रडपा फांटल्यान कितें तरी कारण आसताच भूक, भंय, दूख तांचीं कारणां सोदपाचो यत्न करात. ल्हान भुरग्यां वांगडा आंकडे आनी अक्षरांचे खेळ खेळून, चित्रां काडून तांका शाळेंत शिकपा खातीर तयार करात. तांका काणयो सांगच्यो, गावचें आनी तांचे वांगडा नाचचें (नृत्य). एका चोपडेत भुरग्यांच्या वाडीची नोंद करात. देखीक, पयलेच फावट जेन्ना ती उलयतात, वा चलतात. दुयेंस सगळी कडेन पसरचे न्हय म्हुणून, मजतनीस आनी व्हडल्या भुरग्यांक ल्हान ल्हान भुरगीं निवळ आसात काय ना (खास करून तांचें हात आनी तोंड तीं नितळ-निवळ उदक पियेतात काय ना आनी तांकां पोटाक पावपा इतले जेवण जेवतात काय ना हें तपासपाक मजत करची. अर्भकांक तशेंच ल्हान भुरग्यांक माया-मोग दियातच पूण तुमी, स्वताकय विसरूंक फावनात. तुमी लेगीत म्हत्वाचीं. ह्या विशयाचेर चड म्हायती मेळोवपाक आनी हेरांक शिकोवपा खातीर हांगा कांय भुरग्यां खातीरच्यो कार्यावळी दिल्यात. ल्हान भुरग्यांची काळजी: भुरगीं कितें करूं शकतात ? स्वताच्या भाशेंत आनी स्वताच्या उतरांनी भुरग्यांचीं काळजी कशीं घेवचीं हाचेर संदेश तयार करचे. हे संदेश तोंडपाठ करचे म्हण्टकीच ते विसरूंक जावचेना. हेर भुरग्यांकय आनी आपल्या घराच्यांक हे संदेश शिकोवचे. चले आनी चलयो अशे दोन पंगड करात, आनी चल्यांक चलयांचें खेळ खेळपाक लायात आनी चलयांक चल्यांचें खेळ खेळपाक लायात. उपरांत दोनय पंगडांक त्या खेळांचेर चर्चा करपाक लायात. देखीक, चल्यांचें खेळ आनी चलयांचे खेळ अशे भाग केल्ले तुमकां मान्य आसा? हय, जाल्यार कित्याक वा ना, जाल्यार कित्याक? घरातल्या आनी शाळेतल्या वायट वागणुकेचेर आनी बरे वागणुके चेर भासाभास जावची आनी आनी वायट वागणुक आनी बरी वागणुक हाचेर विस्तारान उलोवचे. घरांत, शाळेंत वा समाजीक पंगडांनी खेळणी तयार करपाच्यो सर्ती घडोवन हाडात. देखीक, मॉबायल, झुनझुनीं, ब्लॉक्स बांदप, बावलीं, जनावरां आनी चित्रांची पुस्तकां, आदी. पोस्टरां वरवी ह्या विशयां विशी तुमकां कितें कितें खबर आसा तें दुसऱ्यांक दाखयात. दुयेंसा पासून राखण करपा खातीर शाबणान हात धुवपाचे, रोगाच्या संसर्गा पासून राखण आनी संतुलीत आहार खावपाची चित्रां आनी पोस्टर तयार करून दाखोवपाचे. ल्हान भुरग्यांची काळजी घेवपी मनीस तांचें वांगडा खेळटा, हें दाखोवपी एक नाटकुलें तयार करात. ह्या नाटकुल्यांत दोन आवयांचीं संवगां घेवंक जातात, जंय एके आवयक दिसता ल्हान भुरग्यांनीं तोंड बंद करून वोग्गी रावंक जाय आनी दुसरेक दिसता, तांणीं मजेंत रावंक जाय. हातीच्या आनी तोंडाच्या हाव-भावांतल्यान ह्यो भावना व्यक्त करात. हेर भुरग्यांक ती भावना कसली हें वळखुपाक सांगात. पालकांक आनी आजो-आजयेक भुरगीं कित्याक रडटात आनी हांसतात तें विचारात, आनी ती कारणां वर्गांत सांगांत. एक वर्ग वा एक पंगडाक थळाव्या वाठारांतल्या एका अर्भकाची जापसालदारकी घेवंक सांगात. भुरग्याची वाड कशी जाता हें सांगपाक त्या भुरग्याचें आवयन ह्या पंगडा कडेन दर म्हयन्याक येंव येता. दुयेसां पयस दवरपा खातीर निवळ रावप आनी नितळ-निवळ उदक पिवप हाचेर एक गीत तयार करात आनी तें गीत तुमच्या घरांतल्या ल्हान भांवडांक गावन दाखयात. व्हड भुरग्यांनी आपल्या पालकां कडेन चर्चा करून तांका अर्भकांक आनी ल्हान भुरग्यांक सांबाळटना कसले त्रास जाले आनी तांकां कसलो आदार मेळ्ळो, असले प्रस्न विचारचे. एका भलायकी सेवकाक वा एका विज्ञान शिक्षकाक भुरग्याचो मेंदू कसो वाडटा तें विचारात. व्हड भुरग्यांनी तांच्या वाठारांतल्या जाणट्यां कडल्यान गितां, काणयो आनी खेळ शिकुन घेवचे आनी ल्हान भुरगीं आनी अर्भकां खातीर तीं गितां गावचीं. अर्भकांक दुयेंसा पासून वाटावपाक कितें करप म्हत्वाचें अशें तांका दिसता? अशें भुरग्यांनी व्हडल्या मनशांक विचारचें. साद्या, सोप्या भाशेतले विश्वासू अशे, शैक्षणिक सरुपाचे, 100 भलायकी संदेश 8 ते 14 वरसा पिरायेच्या भुरग्यां खातीर तयार केल्यात जे तीं स्वता शिकून हेरांक शिकोवपाक शकतात. हातूंत 10 ते 14 वर्सांच्या तरणाट्यांचोय आसपाव जाता. आमकां दिसता, 10 ते 14 वर्सांच्या तरणाट्यां खातीर ही म्हायती दिवप सामके गरजेचें कारण घरांतलीं ल्हान भुरगीं चडांत चड तांच्या संपर्कांत आसतात आनी तांची काळजी घेतात. तांच्या ह्या वावराची दखल घेवन, तांची तोखणाय करप खूब म्हत्वाचें . हे 100 संदेश,10 मुखेल भलायकी विशयांमदी विभागल्यात आनी दर विशयाचे 10 संदेश आसात: मलेरिया, हागवण, पुश्टीक आहार, थंडी-खोंकली आनी हेर दुयेसां, दंत, उदक आनी नितळसाण, रोगाच्या संसर्गापासून राखण, एचआयवी-एड्स आनी अपघात, दुखापत आनी भुरग्यांचो सुरवातेचो विकास अशें हे वेगवेगळे विशय आसात. हे सादे-सोपे संदेश, पालक आनी भलायकी शिक्षकां खातीर आसात, जे तें घरा कडल्या शाळेतल्या, क्लब आनी दवाखान्यांतल्या भुरग्यां खातीर वापरपाक शकतात. 10 संदेश विशय 2 खोंकली, थंडी आनी दुयेंसा रांन्नीतल्या धुंवरांत बारीक कण आसतात जे श्वासांतल्यान फुफ्फुसांत वचून दुयेंस जांव येता. हो धुंवर टाळचे खातीर घरा भायर रांदचें वा ताजी हवा यो- वच करपी सुवातेर रांदचें. धुम्रपान केल्ल्यान फुफ्फुसां अशक्त जातात. सिगरेट ओडनाशिल्ल्या मनशांक सिगरेट ओडपी मनशांच्या धुंवराची बादा जांव येता. सगळ्यांक खोंकली आनी थंडी जाताच. चडशे जाण रोकडेच बरे जातात. जर खोंकली वा थंडी तीन आठवड्याच्याकय चड दीस उरली जाल्यार हॉस्पीटलांत वचचें. जंतू तरां तरांचें आसतात, जांका सुक्ष्म जंतू आनी कांय जाणांक व्हायरस म्हणटात. चडांत चड खोंकली आनी थंडी व्हायरसांक लागून जाता आनी तांकां सहजा सहजी कसलीच वखदां लागू पडनात. फुफ्फुसां ही मनशाच्या आंगाचो एक भाग. ताचो वापर श्वास घेवपाक आसता. खोंकली आनी थंडी फुफ्फुसांक अशक्त करतात. निमोनियाचो सुक्ष्म जंतू अशक्त फुफ्फुसांत गभीर दुयेंस तयार करता. वैयल्यावैयर श्वास घेवप हे न्युमोनियाचें एक लक्षण (एक गंभीर दुयेंस स्वासा कडेन लक्ष दियात. वयर सकल दावपी हड्ड्याचेर लक्ष दवरात. न्युमोनियाची हेर लक्षणां म्हणल्यार जोर येवप, ओंकारे येवप आनी हड्ड्यांत दुखप . जर एकाद्रें 2 म्हयन्याचें अर्भक एका मिनटाक 60 वा चड फावटी श्वासो श्वास करता जाल्यार बेगीनांत बेगीन ताका भलायकी सेवका कडेन व्हरचें. 1 ते 5 वर्सां पिरायेच्या भुरग्यां मदीं दर मिनटाक 20-30 फावटी श्वासो श्वास घेवपाचो वेग आसता. पौश्टिक आहार (आनी आवयचें दुद धुंवर नाशिल्लें घर आनी संसर्ग रोगा राखणे खातीर घेतिल्ली वखदां निमोनिया सारक्या दुंयेसा पासून मनशांक पयस दवरपाक मजत करता. थंडी आनी खोंकल्याचेर बरो उपाय म्हळ्यार स्वताचे शरीर गरम दवरप, सतत रुचीक पेय पिवप सूप आनी ज्यूस बीन सुशेग घेवप आनी आपलें नाक नितळ दवरप. खोंकली, थंडी आनी हेर दुयेंसा एका मनशां कडल्यान दुसऱ्या कडेन वच्चे न्हय म्हुणून हात आनी खावपा- पिवपाचीं आयदनां निवळ दवरात, आनी खोंकली आयल्यार तोंडार टिशू पेपर धरात. ह्या विशयाचेर चड म्हायती मेळोवपाक आनी हेरांक शिकोवपा खातीर हांगा कांय भुरग्यां खातीरच्यो कार्यावळी दिल्यात. खोंकली, थंडी आनी दुयेंसा: भुरग्यांनी कितें करूं येता? स्वताच्या भाशेंत आनी स्वताच्या उतरांनी खोंकली, थंडी आनी दुयेंसा विशीं संदेश तयार करचे . हे संदेश तोंडपाठ करचे म्हण्टकीच ते विसरूंक जावचेना. हेर भुरग्यांकय आनी घराच्यांक हें संदेश सांगचें . तुमच्या घराचो एक नमुनो तयार करा. खंय धुंवर जाता? खंय ना ?ल्हान भुरग्यांक खेळपा खातीर धुंवर नाशिल्ली खंयची सुवात सुरक्षित आसा? आवय-बापायंक तांच्या भुरग्यांक हुरहुरें आनी कोले खोकले सारक्या भिरांकूळ दुयेंसां आड राखण करपाक वखदां दिवंक प्रोत्साहीत करपाक एक पोस्टर तयार करात. निमोनिया विशी एक गीत तयार करात आनी आपल्या घरच्यांक आनी इश्टांक दाखयात. श्वासाचो वेग समजून घेवपा खातीर एक फातर आनी सुत घेवन एक पेंड्युलम तयार करात. पेंड्युलमाच्या आदारान श्वासाचो वेग केन्ना चड जाता आनी केन्ना सारको जाता ते पळयात. तुमी किदें शिकल्यात तें घरच्यांकय दाखयात. भुरग्यांक आवयचें दूद दिवपा संबंदान एक नाटकुलें तयार करात. जोर येता तेन्ना थंड रावप आनी थंडी जाल्यार स्वताक गरम दवरप हाचेर एक नाटकुलें तयार करात. घरांत आनी शाळेंत जेवण जेवचें पयलीं आनी संडासाचो उपेग करतकच साबणान आपले हात धुवपा खातीर एक टिपी टेप (याद उरपा खातीरची वळेरी) तयार करात. जीव-जंतू पासून स्वताची राखण करचें खातीर साबण आनी उदकान हात धुवपाक शिकात आनी स्वताक खोंकली आनी थंडे पासून वाटायात. स्वताचे निमोनिया विशीचे गिन्यान तपासपाक निमोनिया आनी सादी थंडी अश्या वेगवेगळ्या परिस्थिचेर नाटकुले बसयात निमोनियाचीं घातकी लक्षणां खंयचीं तें विचारात. आमी जें किदें शिकतात तें आमच्या घरांतल्याक सांगात. धुम्रपानाचेर खंय बंदी आसा ते विचारात. तुमची शाळा धुम्नपान मुक्त आसा व्हय? कित्याक लागून आमच्या श्वासाचो वेग वाडूंक शकता? हें विचारात. आमी आमचो स्वासाचो वेग मेजून, जर स्वासाचो वेग जास्त आसत जाल्यार एकाद्रो मनीस निमोनियाच्या धोक्यांत आसा काय ना हें सोदूंक शकतात. खोंकली आनी थंडेचेर उपाय करपाक नवे तशेच पोन्ने मार्ग खंयचे आसात तें विचारात. जंतू कशे पसरतात तें विचारात. “द हेंड शेकींग गेम” खेळून हें शिकात. साद्या, सोप्या भाशेतले विश्वासू अशे, शैक्षणिक सरुपाचे, 100 भलायकी संदेश 8 ते 14 वरसा पिरायेच्या भुरग्यां खातीर तयार केल्यात जे तीं स्वता शिकून हेरांक शिकोवपाक शकतात. हातूंत 10 ते 14 वर्सांच्या तरणाट्यांचोय आसपाव जाता. आमकां दिसता, 10 ते 14 वर्सांच्या तरणाट्यां खातीर ही म्हायती दिवप सामके गरजेचें कारण घरांतलीं ल्हान भुरगीं चडांत चड तांच्या संपर्कांत आसतात आनी तांची काळजी घेतात. तांच्या ह्या वावराची दखल घेवन, तांची तोखणाय करप खूब म्हत्वाचें . हे 100 संदेश,10 मुखेल भलायकी विशयांमदी विभागल्यात आनी दर विशयाचे 10 संदेश आसात: मलेरिया, हागवण, पुश्टीक आहार, थंडी-खोंकली आनी हेर दुयेसां, दंत, उदक आनी नितळसाण, रोगाच्या संसर्गापासून राखण, एचआयवी-एड्स आनी अपघात, दुखापत आनी भुरग्यांचो सुरवातेचो विकास अशें हे वेगवेगळे विशय आसात. हे सादे-सोपे संदेश, पालक आनी भलायकी शिक्षकां खातीर आसात, जे तें घरा कडल्या शाळेतल्या, क्लब आनी दवाखान्यांतल्या भुरग्यां खातीर वापरपाक शकतात. संवसार भरांत दर वर्सा लाखांनी आवय-बापूय आपल्या भुरग्यांक इम्युनायझेशन करून भुरगीं घटमुट उरची आनी तांची दुयेंसा पासून राखण जावंचीं हाची खात्री करून घेतात. जेन्ना तुमी एक संसर्गीक दुयेंसाक लागून बरी नासतात तेन्ना एक सुक्ष्म, अदृश्य जंतू तुमच्या आंगांत भितर सरिल्लो आसता. हो जंतू आनीकय जंतूंक जल्म दिता, जाका लागून तुमी दुयेंत जातात जंतूं आड झुजपा खातीर तुमच्या आंगांत एन्टीबोडीस नावाचे राखणदार कशे आसतात. जेन्ना सगळे जंतू मरतात तेन्ना एन्टीबोडीस तुमच्या आंगांत दुसऱ्या जंतू आड झुंजपाक तयार रावतात. इम्युनायझेशन तुमच्या आंगांत एन्टीजन्स घालता (इंजेक्शन वा तोंडांतल्यान हे तुमच्या शरीराक राखणदारा सारके एन्टीबोडीस तयार करून दुयेंसा आड झुजपाक शिकयतात. केन्ना केन्ना कांय दुयेंसा आड लडचे खातीर, एका परस चड वेळा इम्युनायझेशन दिवन तुमच्या शरीराक चडांत चड एन्टीबोडीस तयार करच्यो पडटात. इम्युनायझेशन गोवरें, टिबी, घटस्पर्श, पोलीयो आनी धनुर्वात (आनी हेर) मरण हाडपी आनी त्रास दिवपी दुयेंसांक आडावपाक उपेगा पडटा. तुमचे कुडीची राखण करपाक दुयेंस लागचे आदींच इम्युनायझेशन करप बरें. भुरग्यांची राखण करचे पासत अर्भक आसतनाच तांका इम्युनायझेशन दितात. जर एकाद्र्या भुरग्याक हें चुकत जाल्यार ताका दुसरे फावट इम्युनायझेशन दिंव येता. वेग-वेगळ्या दुयेंसा खातीर वेग-वेगळ्या वेळार भुरग्यांक इम्युनायझेशन दिंव येता. ह्या विशयाचेर चड म्हायती मेळोवपाक आनी हेरांक शिकोवपा खातीर हांगा कांय भुरग्यां खातीरच्यो कार्यावळी दिल्यात. इम्युनायझेशन (रोगांच्या संसर्गा पासून राखण भुरग्यांनी कितें करूं येता? स्वताच्या भाशेंत स्वताच्या उतरांनी इम्युनायझेशना (रोगांच्या संसर्गा पासून राखण) विशीं संदेश तयार करचे. हे संदेश तोंडपाठ करचे म्हण्टकीच ते विसरूंक जावचेना. हेर भुरग्यांकय आनी घराच्यांक हें संदेश सांगचें. इम्युनायझेशनाच्या दिसां खातीर पोस्टर तयार करचे आनी सगळ्यांक दिसतले अशा जाग्यार लावचे. गांवच्या भुरग्यांचेर हल्लो करपी दुश्ट दुयेंसाचेर एक नाटकुलें तयार करात इम्युनायझेशन हो सुपरहिरों आमची दुयेंसा पासून कशे तरेन राखण करता हें दाखोवंक चित्रां वापरून काणी तयार करात. इम्युनायझेशनान आडावंक जावपी गोवरें, टिबी, घटस्पर्श, पोलीयो आनी धनुर्वात सारक्या दुयेंसां विशीं एक पोस्टर तयार करात. “आंटी बॉडी” नांवाचे मायेस्त, आनी आमकां सुरक्षित आनी तंदुरूस्त दवरुंक शकपी राखणदाराचे पात्र वापरून एक काणी वा नाटकुलें तयार करात. दर एका दुयेंसा विशीं शिकून घेयात आनी जें शिकतात तें घराच्यांक आनी इश्टांक सांगात. भुरग्याच्या पयल्या जल्मादीसा निमतान ताका आनी ताचे आवयक परबी कार्ड करात. तातूंन खुशाल कायेची आनी बऱ्या भलायकेच्या परबीं वांगडाच भुरग्याच्या इम्युनायझेशनाचे वेळा-पत्रक आसचें. इम्युनायझेशन आमची खंय खंयच्या दुयेंसा पासून राखण करता ताची म्हायती एकठांय करची. अपंगुळ भुरग्यांक कशें तरेन आदार दिवपक जाता हाची म्हायती सोदून काडची. आमकां इम्युनायझेशना विशी कितलें खबर आसा हें समजून घेवपा खातीर एक प्रस्नावळ तयार करून स्वताकच प्रस्न विचारात. इश्ट आनी घराच्या मदी ती प्रस्नावळ भोंवडायात. आमकां खंयची इम्युनायझेशन एका परस चड वेळा घेवचीं पडटात तें सोदून काडात. इम्युनायझेशन चुकिल्ल्या भुरग्यांक सोदून काडून ती तांकां घेवपाक आदार करात. दुयेसांची सगळ्यांत व्हड शक्त कितें ती सोदात आनी इम्युनायझेशन कशे तरेन तांचेर मात करता तेय सोदून काडात. आमच्या वर्गांतल्या सगळयां भुरग्यांनी आनी शिक्षकांनीं तांचें इम्युनायझेशन घेतला काय ना तें तपासात. खास इम्युनायझेशनाच्यो कार्यावळी वा दीस आसा जाल्यार सोदात, जंय सगळीं भुरगीं आनी अर्भकां इम्युनायझेशना खातीर वचपाक शकतात. आमच्या घरांत कोणेय इम्युनायझेशन चुकयला काय पळयात कारण तशें आसल्यार तांकां आतां थंय घेवपाक मेळटलें. आमच्या देशांत जावपी इम्युनायझेशना विशी आनी आमी केन्ना इम्युनायझेशन करूंन घेवंक शकतात ते विचारात. आमच्या घरांत कोणाकय केन्ना खंयचेंय जिवाक धोको आशिल्लें दुयेंस जाल्लें काय आनी तांकां कितें जालें, हें सोदून काडात. साद्या, सोप्या भाशेतले विश्वासू अशे, शैक्षणिक सरुपाचे, 100 भलायकी संदेश 8 ते 14 वरसा पिरायेच्या भुरग्यां खातीर तयार केल्यात जे तीं स्वता शिकून हेरांक शिकोवपाक शकतात. हातूंत 10 ते 14 वर्सांच्या तरणाट्यांचोय आसपाव जाता. आमकां दिसता, 10 ते 14 वर्सांच्या तरणाट्यां खातीर ही म्हायती दिवप सामके गरजेचें कारण घरांतलीं ल्हान भुरगीं चडांत चड तांच्या संपर्कांत आसतात आनी तांची काळजी घेतात. तांच्या ह्या वावराची दखल घेवन, तांची तोखणाय करप खूब म्हत्वाचें . हे 100 संदेश,10 मुखेल भलायकी विशयांमदी विभागल्यात आनी दर विशयाचे 10 संदेश आसात: मलेरिया, हागवण, पुश्टीक आहार, थंडी-खोंकली आनी हेर दुयेसां, दंत, उदक आनी नितळसाण, रोगाच्या संसर्गापासून राखण, एचआयवी-एड्स आनी अपघात, दुखापत आनी भुरग्यांचो सुरवातेचो विकास अशें हे वेगवेगळे विशय आसात. हे सादे-सोपे संदेश, पालक आनी भलायकी शिक्षकां खातीर आसात, जे तें घरा कडल्या शाळेतल्या, क्लब आनी दवाखान्यांतल्या भुरग्यां खातीर वापरपाक शकतात. मलेरिया हें दुयेंस संसर्ग जाल्ल्या जळारान चाबल्यार पसरता. मलेरिया एक घातक दुयेंस. मलेरियाक लागून जोर येता आनी मनशां मरूंक लेगीत शकतात, चड करून भुरगीं आनी गुरवार बायलो. मलेरिया पासून वाटावचे खातीर किटनाशक-उपचार केल्ली मच्छर-दाणी सकयल न्हिदचें म्हण्टकीच जळारां मरतली आनी तुमकां चाबची नात. मलेरियाचीं जळारां चड करून सांजेर सावन सकाळी मजगतीं चाबतात. जेन्ना भुरग्यांक मलेरिया जाता तेन्ना भुरग्याच्या आंगांत मलेरियाची वाड आनी विकास ल्हवू ल्हवू जावंक शकता. मलेरियाच्या जळारांक मारपा खातीर तीन तरांचे किटनाशक आसतात- घरांत, हवेंत आनी उदकाचेर मारपाचे. मलेरियाचीं कांय लक्षणां म्हणल्यार खर जोर येवप, तकली उसळप, स्नायू आनी पोट दुखप, आनी शीं खावप. बेगीनांत बेगीन तपासणी आनी उपचार जीव वाटावंक शकतात. भलायकी सेवकाच्या सल्ल्यान वखदां घेवन मलेरिया जावपा पासून बचाव आनी उपचार करूं येता. मलेरिया संसर्ग जाल्ल्या मनशाच्या रगतांत रावता आनी ताका रक्तक्षय जावक शकता, जाका लागून अशक्त दिसता आनी थकवो येता. ज्या वाठारांत चड प्रमाणांत मलेरिया आसा थंय एन्टी-मलेरियाच्यो गुळयो घेवन मलेरिया आनी रक्तक्षय आडावप वा उणी जावंक शकता. ह्या विशयाचेर चड म्हायती मेळोवपाक आनी हेरांक शिकोवपा खातीर हांगा कांय भुरग्यां खातीरच्यो कार्यावळी दिल्यात. मलेरिया: भुरग्यांनी कितें करूं येता. स्वताच्या भाशेंत स्वताच्या उतरांनी मलेरिया विशीं संदेश तयार करचे. हे संदेश तोंडपाठ करचे म्हण्टकीच ते विसरूंक जावचेना. हेर भुरग्यांकय आनी घराच्यांक हो संदेश पासार करचो. मलेरिया कसो पसरता आनी तो आडावपाक आमच्यांनी कितें करूं येता, हें हेरांक दाखोवंक एक पोस्टर तयार करचे. जळारीच्या जिवीतचक्रा विशीं दुसऱ्या भुरग्यांक दाखोवपाक वा सांगपाक काणयो वा नाटकुलीं तयार करची. किटनाशक-उपचार केल्ल्या मच्छर-दाणीचो उपेग आनी तांचो सांबाळ कसो करचो हें दाखोवपा खातीर पोस्टर तयार करचे. काणयो आनी पोस्टरा वरवी जळारांनी चाबचें न्हय म्हण कितें करचें ते सांगात. काणयो वा नाटकां वरवी भुरग्यांक दुसऱ्या भुरग्यां मदीं मलेरियाचीं लक्षणां कशीं वळखवप शक्य आसा ते सांगप आनी तशें आसल्यार जाण्ट्यांनी त्या भुरग्यांक तपासणेक कशें व्हरपाचे ते दाखोवप . मलेरिया आनी रक्तक्षयाचेर आदारीत काणयो वा नाटकां तयार करात, तातूंन दंतांक लागून रक्तक्षय कसो जाता आनी मलेरियाक लागूनय कसो रक्तक्षय जावंक शकता हे दाखोवचे. आमच्या समाजांतल्या जेवणांत लोहयुक्त जेवण-खाण खंयचें हाचे विशी पोस्टर तयार करात. जेन्ना जळारी चाबतात तेन्ना ल्हान भुरग्यांक मच्छर-दाणी पोंदां रावपाक मजत करात. मच्छर-दाणी खाटीक वेवस्थित लायल्या काय ना आनी ताका खंयच बुराक नात हाची खात्री करून घेयात. लोकांक मच्छर-दाणीच्यो खाटी कित्याक आवडटात वा कित्याक आवडनात तशेच मच्छर-दाणीच्यो खाटी उपेगी पडटात काय ना हाचेर तांचें मत कितें, हाचे बद्दल काणयो वा नाटकां तयार करात. मच्छर-दाणीच्यो खाटी कशीं वापरप हें दाखोवपा खातीर एक मोहीम काडात. मच्छर-दाणीच्यो खाटी आनी तपासणे संबंदांत व्हड भुरग्यां कडेन उलोवपा खातीर एका भलायकी सेवकाक आमच्या शाळेंत आमंत्रित करात. हेरांक संदेश पावोवपा खातीर गीत, नाच आनी नाटकाचो वापर करात. आमच्या घरांत कितल्या जाणांक मलेरिया जाल्लो? आमी मलेरिया कसो आडांव येता? चड वेळ तिगपी उपचार केल्ल्यो मच्छर-दाणी जाळीं (एलएलआयएन)आमच्यान केन्ना आनी कशो वापरूं येतात आनी जनेलां स्क्रिनींचो वापर कसो करचो आनी तीं कशीं काम करतात? लोकांनी समाजांत केन्ना एलएलआयएन हाडूं येतात? मलेरिया कसो मारता? खास करून गुरवार बायलांक आनी भुरग्यांक मलेरिया कसो धोक्याचो आसा? भलायकी सेवक भुरगीं आशिल्ल्या बायलांक भुरग्यांक मलेरिया जावचो न्हय म्हण कितें दितात आनी तांका तें केन्ना मेळटा? लोह आनी लोह युक्त खाणां (मांस, कांय धान्यां आनी पाचव्यो भाज्यो) अनेमिया आडावपाक कशे तरेन उपेगा पडटात? लोकांनी स्वताक आनी एकामेकांक जळेरांच्या चाबपा पासून कशे तरेन आडांव येता? रगतांत मलेरिया आसा काय ना हें तपासपा खातीर आशिल्ल्या ह्या खास तपासणेक कितें म्हणटात? साद्या, सोप्या भाशेतले विश्वासू अशे, शैक्षणिक सरुपाचे, 100 भलायकी संदेश 8 ते 14 वरसा पिरायेच्या भुरग्यां खातीर तयार केल्यात जे तीं स्वता शिकून हेरांक शिकोवपाक शकतात. हातूंत 10 ते 14 वर्सांच्या तरणाट्यांचोय आसपाव जाता. आमकां दिसता, 10 ते 14 वर्सांच्या तरणाट्यां खातीर ही म्हायती दिवप सामके गरजेचें कारण घरांतलीं ल्हान भुरगीं चडांत चड तांच्या संपर्कांत आसतात आनी तांची काळजी घेतात. तांच्या ह्या वावराची दखल घेवन, तांची तोखणाय करप खूब म्हत्वाचें . हे 100 संदेश,10 मुखेल भलायकी विशयांमदी विभागल्यात आनी दर विशयाचे 10 संदेश आसात: मलेरिया, हागवण, पुश्टीक आहार, थंडी-खोंकली आनी हेर दुयेसां, दंत, उदक आनी नितळसाण, रोगाच्या संसर्गापासून राखण, एचआयवी-एड्स आनी अपघात, दुखापत आनी भुरग्यांचो सुरवातेचो विकास अशें हे वेगवेगळे विशय आसात. हे सादे-सोपे संदेश, पालक आनी भलायकी शिक्षकां खातीर आसात, जे तें घरा कडल्या शाळेतल्या, क्लब आनी दवाखान्यांतल्या भुरग्यां खातीर वापरपाक शकतात. हागवण म्हळ्यार दिसाक तीन वा चार फावटी पातळ भायर जावप. उदक आनी शरीरातलें द्रव्य उणें जाल्ल्यान शरीर अशक्त जाता. जर कुडीक द्रव्यां परत मेळ्ळींनात जाल्यार डिहाड्रेशनाक( कुडीतले उदक ना जावप) लागून हागवण भुरग्याचो जीव घेंवक शकता. नितळ उदक वा आडसाराचें उदक वा पेज पिवंक दिवन हागवणेच्या दुयेंसा पासून राखण करूं येता. असल्या वेळार अर्भकाक सगळ्यांत चड आवयच्या दुदाची गरज आसता. तोंड आनी जीब सुकप, दोळे भितर वचप, दुकां येवप ना, कात सदळ जावप आनी हात-पांय थंड जावप हीं लक्षणां एका हागवणेचें दुयेंस जाल्ल्या भुरग्या मदीं दिसून येतात. अर्भकाचो टाळू मोव जाता. जर एखाद्या भुरग्याक दिसाक चार वा पांच फावटी पातळ भायल्यान जाता वा भायल्यान जातना रगत वता वा ओकूंक जाता जाल्यार ताका बेगोबेग एका भलायकी सेवका कडेन व्हरचें. हागवणेचें दुयेंस जाल्ल्या भुरग्यांक तांच्या आंगांत शक्त येवपा खातीर जाता तितले फावटी रुचीक आनी बारीक केल्लें जेवण दिवचें. अर्भकाक आवयचें दूद दिवन, नितळ दवरून, लसीकरण करून घेवन (खास करून रोटा वायरस आनी हुरहुऱ्या आड) आनी योग्य जेवण दिले जाल्यार हागवणेच्या दुयेंसा पासून पयस दवरूं येता. ह्या विशयाचेर चड म्हायती मेळोवपाक आनी हेरांक शिकोवपा खातीर हांगा कांय भुरग्यां खातीरच्यो कार्यावळी दिल्यात. हागवण: भुरग्यांनी कितें करूं येता? स्वताच्या भाशेंत स्वताच्या उतरांनी हागवणेच्या दुयेंसा विशीं संदेश तयार करचे. हे संदेश तोंडपाठ करचे म्हण्टकीच ते विसरूंक जावचेना. हेर भुरग्यांकय आनी घराच्यांक हे संदेश पासार करचे. सादो मुसां खातीर सापळो तयार करून जंतू पसरावपी मुसांक आमच्या जेवणा पासून पयस दवरचे. पोस्टर तयार करून हागवणे दुयेंसाची लक्षणां सांगची. एक नाटकुलें तयार करून भलायकी सेवकांक केन्ना मजती खातीर आपोवचें हें सांगचे. एक सांप-सिडयेचो खेळ तयार करून हागवणेचें दुयेंस कशें आडावचें हें शिकवचे . शाळा आनी घरां खातीर ओआरएसाचो आसपाव आशिल्लें एक फस्ट-एड कीट तयार करचे. दोन बायलांच्या अभिनयातल्यान आपल्या हागवण जाल्ल्या भुरग्याक बरे जांवक किते करपाक शकतात हाचे विशी उलयताना दाखवचें. हागवणेचें दुयेंस जाल्ल्या भुरग्याच्या चित्राक लेबल लावपाचो खेळ तयार करात तातूतल्यान आमकां डिहायड्रेशनची लक्षणां खबर आसा काय ना हें कळटले. झाडांक वाडपा खातीर उदक कितलें गरजेचें तें जाणून घेयात- उदक नासल्यार झाडांक कितें जाता हें सोदून काडात. स्वताक आनी आमी रावतात ती जागा निवळ दवरात म्हण्टकीच हागवणेचें दुयेंस पयस उरतले. जंतू कितले बेगीन पसरूंक शकतात हें जाणून घेवपा खातीर द हेंडशेकींग (हस्तांदोलंन)गेम खेळात. साद्या, सोप्या भाशेतले विश्वासू अशे, शैक्षणिक सरुपाचे, 100 भलायकी संदेश 8 ते 14 वरसा पिरायेच्या भुरग्यां खातीर तयार केल्यात जे तीं स्वता शिकून हेरांक शिकोवपाक शकतात. हातूंत 10 ते 14 वर्सांच्या तरणाट्यांचोय आसपाव जाता. आमकां दिसता, 10 ते 14 वर्सांच्या तरणाट्यां खातीर ही म्हायती दिवप सामके गरजेचें कारण घरांतलीं ल्हान भुरगीं चडांत चड तांच्या संपर्कांत आसतात आनी तांची काळजी घेतात. तांच्या ह्या वावराची दखल घेवन, तांची तोखणाय करप खूब म्हत्वाचें . हे 100 संदेश,10 मुखेल भलायकी विशयांमदी विभागल्यात आनी दर विशयाचे 10 संदेश आसात: मलेरिया, हागवण, पुश्टीक आहार, थंडी-खोंकली आनी हेर दुयेसां, दंत, उदक आनी नितळसाण, रोगाच्या संसर्गापासून राखण, एचआयवी-एड्स आनी अपघात, दुखापत आनी भुरग्यांचो सुरवातेचो विकास अशें हे वेगवेगळे विशय आसात. हे सादे-सोपे संदेश, पालक आनी भलायकी शिक्षकां खातीर आसात, जे तें घरा कडल्या शाळेतल्या, क्लब आनी दवाखान्यांतल्या भुरग्यां खातीर वापरपाक शकतात. 10 संदेश विशय 6: उदक आनी नितळसाण साबण आनी उदक वापरून हात धुवचे. 10 सेकंदा खातीर हात एका मेकाचेर घासात, वाऱ्यान हात सुकयात वा नितळ सुक्या कपड्यान हात पुसात. बुरसो कपडो वापरीनाकात. तोडांच्या टि-झोनाक (दोळे, नाक आनी तोंड) हात लावचे आदीं हात बरे तरेन धुवचे कारण हांगा सावन तुमच्या कुडींत जंतू भितर सरपाक शकतात. तुमच्यान जाता तितलें मेरेन टि-झोनाक हात लावप टाळात. जेवण रांदचे आदीं, जेवचे आदीं वा ल्हान भुरग्यांक जेवण दिवचे आदीं आनी परसा कडेन वचून येतकच वा भुरग्याक न्हाणयतकच वा दुयेंतीक आदार करतकच, हात धुवचे. तुमची कूड आनी कपडे नितळ दवरात. तुमचीं नाकटां आनी पांया बोटां, दांत आनी कान, तोंड आनी केंस नितळ दवरात. चपलां फ्लिप-फ्लॉप जंतू आड आमची राखण करतात. तुमचें मुखामळ नितळ- निवळ दवरात. सकाळी आनी सांजेर निवळ उदक आनी साबण वापरुन तोंड धुयात, आनी जर तुमच्या दोळ्या मुखार मूस गिरगिरता जाल्यार तोय जागो धुयात. सौर उर्जेन उदक सुरक्षीत उरता. फिल्टर करुन प्लास्टीक बाटल्यानी भरून दवरात आनी 6 वरां उपरांत पिवपा खातीर वापरात. जंय शक्य आसा थंय प्लेटी आनी आयदनां धुवन तीं वतान सुकोवपाक दवरात. वतान जंतू नश्ट जातात. मुस नश्ट वा कमी करूंक घर आनी सरभवतण, कचरो आनी हळशीके पासून मुक्त दवरात. जो मेरेन कचरो व्हरूंक येनात, जाळिनात वा पुरिनात तो मेरेन तो बरे तरेन साठोवन दवरात. ह्या विशयाचेर चड म्हायती मेळोवपाक आनी हेरांक शिकोवपा खातीर हांगा कांय भुरग्यां खातीरच्यो कार्यावळी दिल्यात. उदक आनी नितळसाण: भुरग्यांनी कितें करूं येता? स्वताच्या भाशेंत स्वताच्या उतरांनी उदक आनी नितळसाणे विशीं संदेश तयार करचे. हे संदेश तोंडपाठ करचे म्हण्टकीच ते विसरूंक जावचेना. हेर भुरग्यांकय आनी घराच्यांक हे संदेश पासार करचे. हात कशे धुवचे हें जाणून घेवपाक एक गीत शिकात. जेन्ना नितळ कुटूंब गावांत पावता तेन्ना जंतू कुटूंबाचें कितें जाता हे दाखोवपा खातीर एक नाटकुले तयार करात वा जंतूंक खंय लिपपाक आवडटा हाचे विशीं एक नाटक तयार करात. आमची ल्हान भावंडां वेवस्थीत रितीन हात धुवपाक जाणात काय ना हाची खात्री करून घेयात. तांकां मदत करात. एका वरा खातीर एका पंगडाक नियाळात आनी तातूंले लोक कितले फावट तांच्या तोंडाक, तांच्या कपड्यांक वा हेर लोकांक आफुडटात हाची नोंद करात. हाताक लागून जंतू आमच्या शरीर भर खंयच्या खंयच्या मार्गांनीं पसरूंक शकतात हाचो विचार करात. शाळेंतले संडास नितळ दवरपा खातीर सगळे एकठांय येवन एक येवजण आखात. फिल्टर वापरून उदक निवळ करपाक शिकात. शाळेचो वाठार निवळ आनी कोयर मुक्त दवरपा पासत एक येवजण तयार करात. शाळेंत एक नितळसाण क्लब सुरू करात. मूस, चिकोल आनी जंतू हांचे विशीं आमी जें जाणात तें आमच्या घराच्यांक सांगात. आमचीं उदका आयदनां सदांच नितळ आनी धापून दवरात, आनी सदांच उदक काडपाक एका वेगळ्या आयदनाचो उपेग करात. केन्नाच आपलें कप वा हात वापरीनाकात. आमच्या भांवंडांक आयदनातल्यान उदक कशें घेवचें हें दाखयात. टिपी टेप तयार करपा खातीर वांगडा काम करात. आंगांचो साबण दवरपा खातीर एक साबुनेत तयार करात. सौर उर्जेचो वापर करून घरा कडेन पिवपाचे उदक नितळ करपाक मजत करात. घाण उदक निवळ करपा खातीर एक रेंवेंचो फिल्टर तयार करात. आमच्या सर भोवतणी जावपी उदका पुरवणेचो एक नकासो तयार करात आनी तें उदक पिवपा खातीर सुरक्षीत आसा काय ना हें पळयात. रांदपाचीं आयदनां आनी प्लेटीं वतांत सुकोवपा खातीर एक उक्ते कपाट तयार करात. साद्या, सोप्या भाशेतले विश्वासू अशे, शैक्षणिक सरुपाचे, 100 भलायकी संदेश 8 ते 14 वरसा पिरायेच्या भुरग्यां खातीर तयार केल्यात जे तीं स्वता शिकून हेरांक शिकोवपाक शकतात. हातूंत 10 ते 14 वर्सांच्या तरणाट्यांचोय आसपाव जाता. आमकां दिसता, 10 ते 14 वर्सांच्या तरणाट्यां खातीर ही म्हायती दिवप सामके गरजेचें कारण घरांतलीं ल्हान भुरगीं चडांत चड तांच्या संपर्कांत आसतात आनी तांची काळजी घेतात. तांच्या ह्या वावराची दखल घेवन, तांची तोखणाय करप खूब म्हत्वाचें . हे 100 संदेश,10 मुखेल भलायकी विशयांमदी विभागल्यात आनी दर विशयाचे 10 संदेश आसात: मलेरिया, हागवण, पुश्टीक आहार, थंडी-खोंकली आनी हेर दुयेसां, दंत, उदक आनी नितळसाण, रोगाच्या संसर्गापासून राखण, एचआयवी-एड्स आनी अपघात, दुखापत आनी भुरग्यांचो सुरवातेचो विकास अशें हे वेगवेगळे विशय आसात. हे सादे-सोपे संदेश, पालक आनी भलायकी शिक्षकां खातीर आसात, जे तें घरा कडल्या शाळेतल्या, क्लब आनी दवाखान्यांतल्या भुरग्यां खातीर वापरपाक शकतात. जें अन्न आमकां सक्रीय दवरता, जें अन्न आमची वाड करता, जें अन्न आमकां तिकतिकी दिता, तेंच बरें अन्न आमच्या कुडीक बळीश्ट करता. जेन्ना आमी उण्या प्रमाणांत जेवतात वा खूब प्रमाणांत अचरट-बचरट (जंक खाण खातात, तेन्ना कुपोशण जाता. हें टाळचे खातीर जेवणा वेळार सगळ्यानीं वांगडां बसून योग्य प्रमाणान पोशक जेवण जेवचें. भुरगीं बरे तरेन वाडटात काय ना हें पळोवपा खातीर 2 वर्सा सकयल्या भुरग्यांक दर म्हयन्याक 5s-सकल्या भलायकी केंद्रांत व्हरून तांचें वजन काडचें. भुरगीं जर बारीक जायत वा सुजत वा वोग्गी वोग्गी जायत जाल्यार तांकां बेगोबेग भलायकी सेवकांक दाखोवपाची गरज आसता. जेन्ना भुरगीं दुयेंत पडटात तेन्ना तांची भूक मरता. तांका सूप वा हेर पेयां पिवपाक दिवचीं आनी भलायकी सुधारतना सदचे परस चड जेवण दिवचें. जल्मा सावन 6 म्हयन्या पिराये मेरेन भुरग्यां खातीर, आवयचें दुदच म्हळ्यार खरें जेवण आनी पेय. तें तांका सक्रिय करता, वाडयता आनी तकतकी दिता. 6 म्हयन्या उपरांत भुरग्याक आवयचें दूद आनी पिठी केल्लें वा वाटून दिल्लें घरावे अन्न दिसांतल्यान 3 वा 4 फांवटी दिवंचें आनी तशेंच दर जेवणांच्या मदल्या वेळार किदेय खावंक दिवचे. दर आठवड्याक तरेकवार रंगाचें सैमिक अन्न खावप हो निरोगी संतुलीत आहार घेवपाचो सगल्यांत बरो मार्ग. तांबडीं, हळडुवीं आनी पाचवीं फळां आनी भाजयो मायक्रोन्युट्रिएंटसान भरिल्लीं आसतात. हे मायक्रोन्युट्रिएंट बारीक आसतात आनी आमचे नदरेक पडनात पूण ते आमची कूड बळीश्ट करतात. खावपा-जेवपाचे अन्न बरें तरेन धुंवन खायात म्हण्टकीच दुयेंसा आनी दुख्खा पासून राखण जातली. शिजयल्लें अन्न बेगीन सोपयात वा योग्य तरेन सांबाळून दवरात. ह्या विशयाचेर चड म्हायती मेळोवपाक आनी हेरांक शिकोवपा खातीर हांगा कांय भुरग्यां खातीरच्यो कार्यावळी दिल्यात. पोशण: भुरग्यांनी कितें करूं येता? स्वताच्या भाशेंत स्वताच्या उतरांनी पोशणा विशीं संदेश तयार करचे. हे संदेश तोंडपाठ करचे म्हण्टकीच ते विसरूंक जावचेना. हेर भुरग्यांकय आनी घराच्यांक हे संदेश पासार करचे. भुरग्यांच्या वाडीचो तकटो सोदून हाडात आनी पळयात. हेर भुरगीं आनी एका वयस्क मनशाक मजतीक घेवन ताच्या दर एका ओळीचेर अभ्यास करात. हाका केन्ना केन्ना (रॉड टू हेल्थ चार्टय भलायकेचो मार्गदर्शक तकटो म्हणटात आनी तें तुमच्या भलायकी केंद्रांत उपलब्द आसतात. एका भलायकी केंद्रांत वचात आनी भुरग्यांचें वजन काडटना पळयात आनी तांची वजनांची वाड तकट्या चेर नोंद करात. भलायकी केंद्राचेर वचून अर्भकांचें आनी भुरग्यांचें वजन आनी लांबीं काडटना पळयात. जर खंयय भुरगीं कुपोशीत आसात वा आसूं येतात आनी तशें आसल्यार तांका मजत करपाक कितें करूं येता हाचेर चर्चा करात. अन्न खावन केन्नाय कोण दुयेंत पडला काय हाचे विशी हेरांक विचारात आनी तांच्यों काणयों आयकात. भुरग्याक कुपोशण जाला हें तांकां कशें कळटा हें पालकांक, भलायकी सेवकाक वा संबदीतांक विचारात. अर्भक आनी भुरग्यां भलायकेक वायट अश्या जेवणां-खाणाचो चित्रां-तकटो काडात आनी ताचे मुखार ती खाणां वायट कित्याक हें बरयात. 6 म्हयन्या उपरांत भुरग्यांक पयलें जेवण दितना तांच्यो आवयो तांका कसलें खाण दितात हें सोदून काडात. तीं कितले फावटी आपल्या भुरग्यांक खावयतात? ताणी आपलो जापो नोंद करून दवरूं येतात आनी उपरांत इश्टां वांगडा मेळून परिणाम दाखोवपी एक तकटो करूं येता. समाजांतल्या चडांत चड लोकां खातीर खंयचीं विटामीन युक्त खाणां उपलब्द आसात आनी तीं कशीं तयार करतात (बाजारांत वा घरांत) हें सोदून काडात. जेवण कशें तयार करतात, प्लेटी आनी आयदनां कशीं धुवन सुकयतात आनी जेवण रांदपी मनीस आपले हात सारके धुता काय ना हाचे निरिक्षण करात. 6 म्हयन्या उपरांत भुरग्यांक पयलें जेवण दितना तांच्यो आवयो तांकां कसलें खाण दितात हें सोदून काडात. तीं कितले फावटी आपल्या भुरग्यांक खावयतात? ताणी आपलो जापो नोंद करून दवरूं येतात आनी उपरांत इश्टां वांगडा मेळून परिणाम दाखोवपी एक तकटो करूं येता. अर्भक आनी ल्हान भुरग्यां खातीर खंयचीं खाणा बरीं वा वायट आनी कित्याक हें शिकात. आमी ह्या खाणांचीं चित्रा काडूं येतात आनी आमचे परिणाम दाखोवपी एक चित्र-तकटो तयार करूं येता भुरग्या वाडीचो तकटो एक भुरगें सारकें वाडटा काय ना हें समजून घेवपाक कशी मजत करता हें विचारात. जेवण ताजें दवरपा खातीर खाणा सुकोवप वा बाटली-बंद करुन वा आनी हेर कसल्यो पद्दती वापरुं येतात? निसर्गीक रंगीत जेवण जेवप हें कित्याक म्हत्वाचें? मनीस दुयेंत आसतना वा ताचे उपरांत खंयची खाणा खावप तांचे खातीर बरें? हें विचारात. भलायकी सेवका कडल्यान स्तनपानाचे म्हत्व आनी तो एक सगळ्यांत बरो पर्याय कित्याक हें जाणून घेयात. एकाद्या दुयेंत पडिल्ल्या भुरग्याक बरें जेवण आनी पेय दिवपा खातीर आमच्यान कितें करूं येता, हें विचारात. आमच्या समाजांत वा आमच्या इश्टां मदीं खंयच्यो आवयो आपल्या अर्भकाक स्तनपान करतात आनी कित्याक, हें सोदात? जशें जशें भुरगें व्हड जाता तशें तशें आवयचें दूद कशें बदलता, हें विचारात. अर्भकाच्या भलायके खातीर बाटली कित्याक धोक्याची जांव येता? एकादें जेवण वायट जाला आनी तें खावपा खातीर सुरक्षीत उरूंक ना हें कशें समजून घेवचें तें ल्हान भुरग्यांनी तांच्या भावंडांक आनी हेरांक विचारूंन घेवचें. साद्या, सोप्या भाशेतले विश्वासू अशे, शैक्षणिक सरुपाचे, 100 भलायकी संदेश 8 ते 14 वरसा पिरायेच्या भुरग्यां खातीर तयार केल्यात जे तीं स्वता शिकून हेरांक शिकोवपाक शकतात. हातूंत 10 ते 14 वर्सांच्या तरणाट्यांचोय आसपाव जाता. आमकां दिसता, 10 ते 14 वर्सांच्या तरणाट्यां खातीर ही म्हायती दिवप सामके गरजेचें कारण घरांतलीं ल्हान भुरगीं चडांत चड तांच्या संपर्कांत आसतात आनी तांची काळजी घेतात. तांच्या ह्या वावराची दखल घेवन, तांची तोखणाय करप खूब म्हत्वाचें . हे 100 संदेश,10 मुखेल भलायकी विशयांमदी विभागल्यात आनी दर विशयाचे 10 संदेश आसात: मलेरिया, हागवण, पुश्टीक आहार, थंडी-खोंकली आनी हेर दुयेसां, दंत, उदक आनी नितळसाण, रोगाच्या संसर्गापासून राखण, एचआयवी-एड्स आनी अपघात, दुखापत आनी भुरग्यांचो सुरवातेचो विकास अशें हे वेगवेगळे विशय आसात. हे सादे-सोपे संदेश, पालक आनी भलायकी शिक्षकां खातीर आसात, जे तें घरा कडल्या शाळेतल्या, क्लब आनी दवाखान्यांतल्या भुरग्यां खातीर वापरपाक शकतात. लाखांनी भुरग्यांच्या शरीरांत दंत आसतात. ज्या भागात हे दंत आसतात ताका आतकडी म्हणटात. आमी जेविल्ले जेवण शरीर वापरता ते हांगां आसता. कितल्याशाच तरांचे दंत आमच्या आंगांत रावंक शकतात: रावंड वॉर्म, व्हिप वॉर्म, हूक वॉर्म आनी बिल्हार्झीया(शिस्तोसोमियासीस हांचे भायर हेरय आसात. दंत आमकां दुयेंत आनी अशक्त करूंक शकतात. तांकां लागून पोटांत दुखप, खोंकली, जोर आनी हेर दुयेंसां जांव येतात. दंत तुमच्या आंगात आसूं येतात पूण ते आसात हें तुमकां कळचें ना. कांय वेळा परसाकडेन वतना तुमकां दंत दिसूं येतात. दंत आनी ताचीं तातयां वेगवेगळ्या मार्गांनी आमच्या कुडींत भितर सरपाक शकतात. कांय दंत आमच्या जेवणांतल्यान आनी दुशीत उदका सारक्या पेयांतल्यान लेगीत कुडींत भितर सरतात. उकत्या पायांक लागूनय दंत भितर सरतात. डि-वॉर्मींग गुळयो वापरून दंत मारप सोपें आनी सवाय. भलायकी सेवक ह्यो गुळयो दर 6 वा 12 म्हयन्यांनी वा कांय दंता खातीर ताच्याकय चड वेळा दितात. दंत तुमच्या शरीरात वच्चे न्हय म्हुणून परसा कडेन वतकच आनी जेवण रांदचे पयले, जेवचे वा पिवचे पयलीं साबणान हात धुवन घेवचें तशेच फळां आनी भाजयो धुवन घेवच्यो आनी पायांत मोचे घालचे. कांय दंत मातयेंत आसतात, ताका लागून मातयेक हात लायल्यार साबणान हात धुवचे. जेन्ना तुमी फळां आनी भाजयो धुतात, तेन्ना असले उदक वापरात जातून मनशाची विश्टा आसप शक्य ना. ह्या विशयाचेर चड म्हायती मेळोवपाक आनी हेरांक शिकोवपा खातीर हांगा कांय भुरग्यां खातीरच्यो कार्यावळी दिल्यात. दंत: भुरग्यांनी कितें करूं येता? स्वताच्या भाशेंत स्वताच्या उतरांनी दंतां विशीं संदेश तयार करचे. हे संदेश तोंडपाठ करचे म्हण्टकीच ते विसरूंक जावचेना. हेर भुरग्यांकय आनी घराच्यांक हे संदेश पासार करचे. आमची प्रस्नावळ घेवपा खातीर वोट विथ युवर फिट वापरात आनी तुमकां दंतां विशीं कितलें खबर आसा हें सोदून काडात. दंता वेली काणी आयकून ,तें न जावपाक आमी कशें हात धुवन आनी सदांच पायांत मोचे वापरून स्वताची राखण करूंक शकतात ते समजून घेयात. आमचे शाळेंत जेवण कशें तयार करतात आनी आमचो रांदपी कशे तरेन जेवण सुरक्षीत आनी दंत मुक्त दवरता तें सोदून काडात. गुवांतल्यान दंत मातयेंत आनी उदकांत वच्चे न्हय म्हण सदांच संडासाचो वापर करात. आमचे हात बरे तरेन धुवपा खातीर आमकां साबण, उदक आनी नितळ कपड्याची गरज आसता. आमच्या घरातले लोक दंतां विशीं कितें जाणात हें पळोवपा खातीर एक सर्वेक्षण करात. दुश्ट दंत घरांतलें जेवण चोरपाक येता आनी ते वाटावपाक भुरगीं तांकां कशीं आडायतात हाचेर आदारित एक नाटकुलें तयार करात. हरवी भाजी खावचे आदीं ती धुवन घेवचीं, मांस आनी जेवण सारकें शिजोवन घेवचे, जाका लागून जेवण दंतां पासून सुरक्षीत कशें उरतलें हें दाखोवपा खातीर एक पोस्टर तयार करात. टिपी टेप आनी हेंड वॉशिंग स्टेशन घरचीं, वर्ग वा पंगड हांचें खातीर कशें तयार करचे हें समजून घेवंचें. दंत पसरपा पासून कशे आडावचे वा आमी केन्ना आनी कशे हात धुवचे हें सांगपी एक गीत तयार करात. भाज्ज्यों आनी फळां खावचे आनी रांदचे आदी धुंवपाची याद करूंक एक पोस्टर तयार करात. आमच्यानी कशे तरेन दंत पसरपा पासून आडांव येता हें दाखोवपा खातीर एक नाटकुले वा कठपुतळी खेळ तयार करूं येता. दंतां विशीं आमचें गिन्यान तपासून पळोवपा खातीर एक फिल इन द ब्लेंक्स गेम तयार करात आनी खेळात वा आमी कितें करचें आदीं हात धुवचे आनी कितें केले उपरांत हात धुवचे हें जाणा काय ना तें तपासपा खातीर एक प्रस्नावळ तयार करून घेयात. मजती खातीर सकयल दिल्ल्या प्रस्नांचो वापर करात. साद्या, सोप्या भाशेतले विश्वासू अशे, शैक्षणिक सरुपाचे, 100 भलायकी संदेश 8 ते 14 वरसा पिरायेच्या भुरग्यां खातीर तयार केल्यात जे तीं स्वता शिकून हेरांक शिकोवपाक शकतात. हातूंत 10 ते 14 वर्सांच्या तरणाट्यांचोय आसपाव जाता. आमकां दिसता, 10 ते 14 वर्सांच्या तरणाट्यां खातीर ही म्हायती दिवप सामके गरजेचें कारण घरांतलीं ल्हान भुरगीं चडांत चड तांच्या संपर्कांत आसतात आनी तांची काळजी घेतात. तांच्या ह्या वावराची दखल घेवन, तांची तोखणाय करप खूब म्हत्वाचें . हे 100 संदेश,10 मुखेल भलायकी विशयांमदी विभागल्यात आनी दर विशयाचे 10 संदेश आसात: मलेरिया, हागवण, पुश्टीक आहार, थंडी-खोंकली आनी हेर दुयेसां, दंत, उदक आनी नितळसाण, रोगाच्या संसर्गापासून राखण, एचआयवी-एड्स आनी अपघात, दुखापत आनी भुरग्यांचो सुरवातेचो विकास अशें हे वेगवेगळे विशय आसात. हे सादे-सोपे संदेश, पालक आनी भलायकी शिक्षकां खातीर आसात, जे तें घरा कडल्या शाळेतल्या, क्लब आनी दवाखान्यांतल्या भुरग्यां खातीर वापरपाक शकतात. 10 संदेश विशय 9: अपघात आनी दुखापत रानचीं कुड भुरग्यां खातीर सदांच असुरक्षित. तांकां उजो आनी तिक्ष्ण वा जड वस्तीं कडल्यान पयस दवरात. रान्नीच्या धुंवरा पासून भुरग्यांक पयस दवरचो. त्या धुंवरान हेर दुयेंसा आनी खोंकली जाता. खंयचीय विखारी वस्त भुरग्यां पासून पयस दवरपाक जाय. पोरण्या शित पेयांच्या बाटल्यांनी विख दवरचें न्हय. जर भुरग्याक उजो लागून घाय जायत, जाल्यार दुख उणी जाता म्हणसर उजो लागिल्ल्या जाग्यार (10 मिनीट वा चड) थंड उदक घालीत रावचें. सुरयो, कांच, विजेचे प्लग आनी तार, खिळे, पिनीं अश्यां ल्हान भुरग्यांक दुखापत जांवक शकपी वस्तीं पयस दवरात. ल्हान भुरग्यांक माती वा हेर ल्हान वस्ती (देखीक: नाणीं, बटन, आदी) तोंडांत घालपा पासून वा तोंडा लागसार व्हरपा पासून आडायात कारण ह्या वस्तींक लागून ती घुस्मटूक (फुगार) शकतात. भुरग्यांक उदका लागी (न्हंयो, तळीं बांयो) खेळपाक आडायात कारण ते तातूंत पडूं येतात. जेन्ना तुमी तुमच्या ल्हान भुरग्या वांगडा खंयच्याय नव्या सुवातेर वतात तेन्ना सावध रावात. भुरग्यांक धोको आसूं येता अशा गजालींचेर नदर दवरात. ह्या विशयाचेर चड म्हायती मेळोवपाक आनी हेरांक शिकोवपा खातीर हांगा कांय भुरग्यां खातीरच्यो कार्यावळी दिल्यात. अपघात आनी दुखापत: भुरग्यांनी कितें करूं येता? स्वताच्या भाशेंत स्वताच्या उतरांनी अपघात आनी दुखापतीचेर संदेश तयार करचे. हे संदेश तोंडपाठ करचे म्हण्टकीच ते विसरूंक जावचेना. हेर भुरग्यांकय आनी घराच्यांक हे संदेश पासार करचे. विखाळ वस्ती सांबाळून दवरपा खातीर पोस्टर्स तयार करात: तांचो सांबाळ कसो करचो, तांचेर नांव बरोवचें आनी भुरग्यां कडल्यान पयस दवरचें. कोणाकय दुखापत जाल्यार वखदां वापरूंक फस्ट एड किट करात. भुरग्यां खातीर सुरक्षीत अशीं खेळणीं तयार करचीं. न्हयो वा तळीं अशा उदकाच्या सुवांतीं कडेन आकांताच्या वेळार वापरपा खातीर एक दोरी आनी उदकाचेर उफेवपी वस्त(बोये) तयार करची. आमच्या शाळे खातीर एक फस्ट ऐड स्टेशन तयार करचें. भुरग्यांच्या सुरक्षेचेर म्हायती दिवपाक एक मोहीम काडची. आमच्या वाठारांत खंय खंय उदकाच्या सुवातांचेर भुरगीं बुडपाचो धोको आसा आनी तशेच भुरग्यांक सुरक्षीत दवरपाक कितें करूं येता हाचेर एक सर्वेक्षण करचें . घराकडेन जावपी अपघाताच्या विशीं “बट वाय” (but why) हो खेळ खेळचो. आमचे घर सुरक्षीत कशें करूं जाता हाचेर विचार करचो आनी तें विचार पोस्टर्स, गितां आनी नाटकुलीं हांच्या माध्यामांतल्यान हेंराकय सांगचें. एका भलायकी सेवका कडल्यान घर आनी शाळेतल्या प्रथोमो उपचार पेटलात कितें कितें आसपाक जाय तें विचारून घेयात. एका पोस्टरांत वा एका चित्राच्या माध्यामांतल्यान “स्पॉट द डेंजर” (spot the danger) हो खेळ तयार करून खेळात आनी आमी सगळ्या तराचे अपघाताचे बद्दल जाणात काय ना तें पळयात. भुरग्यांच्या रस्त्या -सुरक्षेची म्हायती दिवपाक एक मोहीम सुरू करात. भुरग्याचो सांबाळ करतना आमी भुरग्याच्या सुरक्षे बद्दल जागृत आसात हें त्या घडणुकेचो अभिनय करून दाखयात. आकांताच्या वेळार गरजेक पडपी प्रथोमो उपचार पेटुलां बद्दल शिकात. रोल-प्लेतल्यान प्रथोमो उपचार पेटलाचो वापर करुंक शिकात आनी हें गिन्यान हेर घराच्यांक आनी इश्टांक पासार करात. नकाशाच्या आदारान घरा भितर ल्हान भुरग्यांक आशिल्ले धोके सोदून काडात ताची नोंद करात. दुखापतीचे धोके हाचे विशीं आपले कडेन आशिल्लें गिन्यान व्हडां वांगडाच ल्हान भुरग्यां मदीय पासार करात. अर्भक जेन्ना ताळ्यात किदेंय अडकुन वा आनी खंयच्याय कारणांक लागून घुस्मट्टा तेन्ना कितें करचें तें शिकात आनी आपले पालक, आजो-आजी आनी भांवडांकय दाखयात. अपघात क्षेत्र जागे जंय सहजपणान उजो लागू येता, कोणय पडूंक शकतात, बुडपाची शक्यता आसता, रस्त्यार येरादारी चड आसता ते जागे सोदून काडात. घरांत उजो लागपाची शक्यता कितली आसा तें विचारात? कोणाकय उजो लागल्यार आमी कितें करूंक शकतात? रांदचें कुडीतल्या गरम वस्तू आनी द्रव्या पासून भुरग्यांक पयस कशें दवरूं येत? आमच्या समाजांत लोक भुरग्यांक आनी अर्भकांक अशा अपघाती गजालीं पासून पयस दवरतात काय? जर “हय”, जाल्यार कशें? व्हड मनशांच्याकय अर्भक आनी ल्हान भुरग्यांक घुस्मट (फुघासांव) जावपाचो धोको चड प्रमाणांत कित्याक आसता? स्वताचो जीव धोक्यांत घालिनासतना उदकांत बुडपी मनशाक आमच्यान कशी मजत करूं येता? साद्या, सोप्या भाशेतले विश्वासू अशे, शैक्षणिक सरुपाचे, 100 भलायकी संदेश 8 ते 14 वरसा पिरायेच्या भुरग्यां खातीर तयार केल्यात जे तीं स्वता शिकून हेरांक शिकोवपाक शकतात. हातूंत 10 ते 14 वर्सांच्या तरणाट्यांचोय आसपाव जाता. आमकां दिसता, 10 ते 14 वर्सांच्या तरणाट्यां खातीर ही म्हायती दिवप सामके गरजेचें कारण घरांतलीं ल्हान भुरगीं चडांत चड तांच्या संपर्कांत आसतात आनी तांची काळजी घेतात. तांच्या ह्या वावराची दखल घेवन, तांची तोखणाय करप खूब म्हत्वाचें . हे 100 संदेश,10 मुखेल भलायकी विशयांमदी विभागल्यात आनी दर विशयाचे 10 संदेश आसात: मलेरिया, हागवण, पुश्टीक आहार, थंडी-खोंकली आनी हेर दुयेसां, दंत, उदक आनी नितळसाण, रोगाच्या संसर्गापासून राखण, एचआयवी-एड्स आनी अपघात, दुखापत आनी भुरग्यांचो सुरवातेचो विकास अशें हे वेगवेगळे विशय आसात. हे सादे-सोपे संदेश, पालक आनी भलायकी शिक्षकां खातीर आसात, जे तें घरा कडल्या शाळेतल्या, क्लब आनी दवाखान्यांतल्या भुरग्यां खातीर वापरपाक शकतात. विज्ञानीकांनी आतां मेरेन एचआयव्ही चेर ताबो मेळोवपाक कांय वखदांचो सोद लायला पूण अजून कोणच ताका पुरायपणान मनशाच्या आंगांतल्यान काडून उडोवपाचो मार्ग काडूंक शकलोना. ह्या विशयाचेर चड म्हायती मेळोवपाक आनी हेरांक शिकोवपा खातीर हांगा कांय भुरग्यां खातीरच्यो कार्यावळी दिल्यात. हे संदेश तोंडपाठ करचे म्हण्टकीच ते विसरूंक जावचेना. हेर भुरग्यांकय आनी घराच्यांक हे संदेश पासार करचे. आमच्या समाजांत एड्साचो संसर्ग जाल्ली भुरगी आसत जाल्यार तांकां मजत करपाक मार्ग सोदात. आमची खास नातीं आनी लैंगीक भावना विशीं उलोवपाक मजत करपा खातीर “लायफ स्किल्स” जिवीत-कौशल) शिकात. साद्या, सोप्या भाशेतले विश्वासू अशे, शैक्षणिक सरुपाचे, 100 भलायकी संदेश 8 ते 14 वरसा पिरायेच्या भुरग्यां खातीर तयार केल्यात जे तीं स्वता शिकून हेरांक शिकोवपाक शकतात. हातूंत 10 ते 14 वर्सांच्या तरणाट्यांचोय आसपाव जाता. आमकां दिसता, 10 ते 14 वर्सांच्या तरणाट्यां खातीर ही म्हायती दिवप सामके गरजेचें कारण घरांतलीं ल्हान भुरगीं चडांत चड तांच्या संपर्कांत आसतात आनी तांची काळजी घेतात. तांच्या ह्या वावराची दखल घेवन, तांची तोखणाय करप खूब म्हत्वाचें . हे 100 संदेश,10 मुखेल भलायकी विशयांमदी विभागल्यात आनी दर विशयाचे 10 संदेश आसात: मलेरिया, हागवण, पुश्टीक आहार, थंडी-खोंकली आनी हेर दुयेसां, दंत, उदक आनी नितळसाण, रोगाच्या संसर्गापासून राखण, एचआयवी-एड्स आनी अपघात, दुखापत आनी भुरग्यांचो सुरवातेचो विकास अशें हे वेगवेगळे विशय आसात. हे सादे-सोपे संदेश, पालक आनी भलायकी शिक्षकां खातीर आसात, जे तें घरा कडल्या शाळेतल्या, क्लब आनी दवाखान्यांतल्या भुरग्यां खातीर वापरपाक शकतात. 10 संदेश विशय1: ल्हान भुरग्यांची काळजी ल्हान भुरगी आनी अर्भकां वांगडा जाता तितलें खेळ खेळात, तांका वेंगायात, उलयात, हासात आनी तांचे खातीर गितां गायात. अर्भक आनी ल्हान भुरग्यांक सोपेपणान आपल्यो भावनां व्यक्त करपाक जमनात, तीं रोकडींच रागार जातात, भियेतात आनी रडटात. तांचे कडेन सदांच मायेन वागात. ल्हान भुरगीं चलप, आवाज काडप, खावप आनी पिवप: ह्यो गजाली रोकड्योच शिकतात. तांका मजत करात पूण कांय फावटी ताका आपल्या साद्या साद्या चुकीतल्यान स्वताच शिकूंक दियात. चले आनी चलयांक तितलेच समान म्हत्व आसता. तांकां बरे तरेन वागयात, चड करून दुयेंत आनी दुबळीं आशिल्ल्यांक. आपल्या सरभोंवंतणच्या लोकांची ल्हान भुरगीं नक्कल करतात. म्हण्टकीच तुमी स्वताचें निरिक्षण करात, तांचे मुखार बरे तरेन वागात आनी तांका बरो मार्ग दाखयात. ल्हान भुरगीं रडपा फांटल्यान कितें तरी कारण आसताच भूक, भंय, दूख तांचीं कारणां सोदपाचो यत्न करात. ल्हान भुरग्यां वांगडा आंकडे आनी अक्षरांचे खेळ खेळून, चित्रां काडून तांका शाळेंत शिकपा खातीर तयार करात. तांका काणयो सांगच्यो, गावचें आनी तांचे वांगडा नाचचें (नृत्य). एका चोपडेत भुरग्यांच्या वाडीची नोंद करात. देखीक, पयलेच फावट जेन्ना ती उलयतात, वा चलतात. दुयेंस सगळी कडेन पसरचे न्हय म्हुणून, मजतनीस आनी व्हडल्या भुरग्यांक ल्हान ल्हान भुरगीं निवळ आसात काय ना (खास करून तांचें हात आनी तोंड तीं नितळ-निवळ उदक पियेतात काय ना आनी तांकां पोटाक पावपा इतले जेवण जेवतात काय ना हें तपासपाक मजत करची. अर्भकांक तशेंच ल्हान भुरग्यांक माया-मोग दियातच पूण तुमी, स्वताकय विसरूंक फावनात. तुमी लेगीत म्हत्वाचीं. ह्या विशयाचेर चड म्हायती मेळोवपाक आनी हेरांक शिकोवपा खातीर हांगा कांय भुरग्यां खातीरच्यो कार्यावळी दिल्यात. ल्हान भुरग्यांची काळजी: भुरगीं कितें करूं शकतात ? स्वताच्या भाशेंत आनी स्वताच्या उतरांनी भुरग्यांचीं काळजी कशीं घेवचीं हाचेर संदेश तयार करचे. हे संदेश तोंडपाठ करचे म्हण्टकीच ते विसरूंक जावचेना. हेर भुरग्यांकय आनी आपल्या घराच्यांक हे संदेश शिकोवचे. चले आनी चलयो अशे दोन पंगड करात, आनी चल्यांक चलयांचें खेळ खेळपाक लायात आनी चलयांक चल्यांचें खेळ खेळपाक लायात. उपरांत दोनय पंगडांक त्या खेळांचेर चर्चा करपाक लायात. देखीक, चल्यांचें खेळ आनी चलयांचे खेळ अशे भाग केल्ले तुमकां मान्य आसा? हय, जाल्यार कित्याक वा ना, जाल्यार कित्याक? घरातल्या आनी शाळेतल्या वायट वागणुकेचेर आनी बरे वागणुके चेर भासाभास जावची आनी आनी वायट वागणुक आनी बरी वागणुक हाचेर विस्तारान उलोवचे. घरांत, शाळेंत वा समाजीक पंगडांनी खेळणी तयार करपाच्यो सर्ती घडोवन हाडात. देखीक, मॉबायल, झुनझुनीं, ब्लॉक्स बांदप, बावलीं, जनावरां आनी चित्रांची पुस्तकां, आदी. पोस्टरां वरवी ह्या विशयां विशी तुमकां कितें कितें खबर आसा तें दुसऱ्यांक दाखयात. दुयेंसा पासून राखण करपा खातीर शाबणान हात धुवपाचे, रोगाच्या संसर्गा पासून राखण आनी संतुलीत आहार खावपाची चित्रां आनी पोस्टर तयार करून दाखोवपाचे. ल्हान भुरग्यांची काळजी घेवपी मनीस तांचें वांगडा खेळटा, हें दाखोवपी एक नाटकुलें तयार करात. ह्या नाटकुल्यांत दोन आवयांचीं संवगां घेवंक जातात, जंय एके आवयक दिसता ल्हान भुरग्यांनीं तोंड बंद करून वोग्गी रावंक जाय आनी दुसरेक दिसता, तांणीं मजेंत रावंक जाय. हातीच्या आनी तोंडाच्या हाव-भावांतल्यान ह्यो भावना व्यक्त करात. हेर भुरग्यांक ती भावना कसली हें वळखुपाक सांगात. पालकांक आनी आजो-आजयेक भुरगीं कित्याक रडटात आनी हांसतात तें विचारात, आनी ती कारणां वर्गांत सांगांत. एक वर्ग वा एक पंगडाक थळाव्या वाठारांतल्या एका अर्भकाची जापसालदारकी घेवंक सांगात. भुरग्याची वाड कशी जाता हें सांगपाक त्या भुरग्याचें आवयन ह्या पंगडा कडेन दर म्हयन्याक येंव येता. दुयेसां पयस दवरपा खातीर निवळ रावप आनी नितळ-निवळ उदक पिवप हाचेर एक गीत तयार करात आनी तें गीत तुमच्या घरांतल्या ल्हान भांवडांक गावन दाखयात. व्हड भुरग्यांनी आपल्या पालकां कडेन चर्चा करून तांका अर्भकांक आनी ल्हान भुरग्यांक सांबाळटना कसले त्रास जाले आनी तांकां कसलो आदार मेळ्ळो, असले प्रस्न विचारचे. एका भलायकी सेवकाक वा एका विज्ञान शिक्षकाक भुरग्याचो मेंदू कसो वाडटा तें विचारात. व्हड भुरग्यांनी तांच्या वाठारांतल्या जाणट्यां कडल्यान गितां, काणयो आनी खेळ शिकुन घेवचे आनी ल्हान भुरगीं आनी अर्भकां खातीर तीं गितां गावचीं. अर्भकांक दुयेंसा पासून वाटावपाक कितें करप म्हत्वाचें अशें तांका दिसता? अशें भुरग्यांनी व्हडल्या मनशांक विचारचें. जून 1892 वर्सा तो बाळाबाय लाड हाचे कडेन लग्न जालो. 1907 वर्सा तांकां चलो जालो, ताचें नांव दामोदर, चलयांची नांवा माणिक आनी मरोरमा आसलीं. ताच्या शिक्षणा विशीं ताच्या बापायक खूब आस्थ आसली. सुरवातीक घरांत, माती सारयिल्ले पाटयेर तो अक्षरां शिकलो. फुडें ताका मडगांवां आनी चिखले भयणीच्या घरा शिकपाक दवरलो. 1888 वर्सा शहापूर-बेळगांवा भयणीगेर यत्ता दुसरे खातीर, मराठी सरकारी शाळेंत ताचें नांव घालें. थंय ताची हुशारकाय नदरेंत भरताली. तालीम सोडून हेर सगळ्या विशयांनी ताचो क्रमांक पयलो आसतालो. ते खातीर ताका एकदम मराठी पांजवे यतेंत बसयलो. थंयूय ताचो पयलो क्रमांक चुकलो ना पूण भलायकी बरी नाशिल्ल्यान ताका गोंयांत परतुचें पडलें. 1899 वर्सा तो मंगळूरां गेलो. पुण्याक 1900 वर्सा पावतकच ताणें संस्क्रतांचे शिक्षण घेवपाक सुरवात केली. त्याच वर्साच्या आक्टोबर म्हयन्यांत तो काशीक गेलो. थंय ताणें एक वर्स चार म्हयने अभ्यास केलो. तरस मांस खावपी प्राणी. कूळ हायनिडी. हायनिडी कुळांत हायना आनी क्रोक्युटा हे दोन वंश आस्पावतात. तरसाच्यो वट्ट तीन जाती आसात-आंगार पटे आशिल्लो तरस, आनी थिपके आशिल्लो तरस. पटे आशिल्लो तरस नैर्ऋत्य आशियेंत मेळटा, जाल्यार पुडी कोरचो तरस दक्षिण आफ्रिकेंतल्या ऱ्होडेशिया आनी मोझँबिकाचे उत्तरेक मेळटा आनी थिपके आशिल्लो तरस आफ्रिकेंत सहरा रेंवटाचे दक्षिणेक मेळटा. भारतात फक्त पटे आशिल्लो तरस मेंळटा. मानेवयले केंस लांब आनी दाट आशिल्ल्यान आयाळीभाशेन दिसतात. तोंड काळें आनी सुण्यावरीच आसता. कान सदां सरळ उबे आसतात. तोंडाचो जबडो इतलो घट आसता की वाग आनी शींव हांचे कडेन फोडूंक जायना असलीं हाडां तो सहज फोडटा. तोंड, पांय आनी नाखंटा सुण्यावरीच आसतात, पूण दांतांची बसका तरसाद माजराच्या कुळांतले मोनजातीवरी आसता. ताचें हड्डें रुंद आसून फाटीच देंवत गेल्ल्यान ताका कुबड आशिल्ल्या भाशेन दिसता. ताचे वासाची गांठ आसून तातूंतल्यान तो एके तरेचो फवारो सोडटा. तळया लागसल्ले वा दोंगराचे खांचींत वा व्हड फातराआड तो रावता. के ह्या जनावरान केल्ल्या बिळांतय तो रावता. तो निशाचर आसून एकलो वा जो आनी कुशिल्ले प्राणी ही ताची मुखेल खावड. तो चड करुन अशक्त प्राणी मास मांस मेळना जाल्यार तो बोकड्यो मेंढरां आनी सुणी मारुन खाता. ताका कुशिल्लें मास खावपाची संवय आशिल्ल्यान ताका रानाचो आरोग्यरक्षक म्हळां. कांय तरस फिसकारतात जाल्यार कांय तरसांचो आवाज मनशाच्या हांसपा भाशेन आसता. मादी तरसाक चड करुन 2-4 पिलां जातात. पिलांच्या आंगार स्पश्ट काळे पटे आसतात. पूण व्हड जातकच हे पटे अस्पश्ट अशे जातात. पुडी कोराच्या तरसाचें शास्त्रीय नांव हायना. ब्रुनिया आनी थिपके शास्त्रीय नांव क्रोक्युटा क्रोक्युटा. आफ्रिकेंतलें तरस सदांच कळपान बैलासारक्या व्हड व्हड प्राण्याचेर लेगीत हल्लो करतात. शींव आनी वाघ जनावरांक, तांच्या उतारवयांत, पिडापीड करपाक लेगीत तरस फाटीं रावना. तरस फाटीं रावना. साद्या, सोप्या भाशेतले विश्वासू अशे, शैक्षणिक सरुपाचे, 100 भलायकी संदेश 8 ते 14 वरसा पिरायेच्या भुरग्यां खातीर तयार केल्यात जे तीं स्वता शिकून हेरांक शिकोवपाक शकतात. हातूंत 10 ते 14 वर्सांच्या तरणाट्यांचोय आसपाव जाता. आमकां दिसता, 10 ते 14 वर्सांच्या तरणाट्यां खातीर ही म्हायती दिवप सामके गरजेचें कारण घरांतलीं ल्हान भुरगीं चडांत चड तांच्या संपर्कांत आसतात आनी तांची काळजी घेतात. तांच्या ह्या वावराची दखल घेवन, तांची तोखणाय करप खूब म्हत्वाचें . हे 100 संदेश,10 मुखेल भलायकी विशयांमदी विभागल्यात आनी दर विशयाचे 10 संदेश आसात: मलेरिया, हागवण, पुश्टीक आहार, थंडी-खोंकली आनी हेर दुयेसां, दंत, उदक आनी नितळसाण, रोगाच्या संसर्गापासून राखण, एचआयवी-एड्स आनी अपघात, दुखापत आनी भुरग्यांचो सुरवातेचो विकास अशें हे वेगवेगळे विशय आसात. हे सादे-सोपे संदेश, पालक आनी भलायकी शिक्षकां खातीर आसात, जे तें घरा कडल्या शाळेतल्या, क्लब आनी दवाखान्यांतल्या भुरग्यां खातीर वापरपाक शकतात. जें अन्न आमकां सक्रीय दवरता, जें अन्न आमची वाड करता, जें अन्न आमकां तिकतिकी दिता, तेंच बरें अन्न आमच्या कुडीक बळीश्ट करता. जेन्ना आमी उण्या प्रमाणांत जेवतात वा खूब प्रमाणांत अचरट-बचरट (जंक खाण खातात, तेन्ना कुपोशण जाता. हें टाळचे खातीर जेवणा वेळार सगळ्यानीं वांगडां बसून योग्य प्रमाणान पोशक जेवण जेवचें. भुरगीं बरे तरेन वाडटात काय ना हें पळोवपा खातीर 2 वर्सा सकयल्या भुरग्यांक दर म्हयन्याक 5s-सकल्या भलायकी केंद्रांत व्हरून तांचें वजन काडचें. भुरगीं जर बारीक जायत वा सुजत वा वोग्गी वोग्गी जायत जाल्यार तांकां बेगोबेग भलायकी सेवकांक दाखोवपाची गरज आसता. जेन्ना भुरगीं दुयेंत पडटात तेन्ना तांची भूक मरता. तांका सूप वा हेर पेयां पिवपाक दिवचीं आनी भलायकी सुधारतना सदचे परस चड जेवण दिवचें. जल्मा सावन 6 म्हयन्या पिराये मेरेन भुरग्यां खातीर, आवयचें दुदच म्हळ्यार खरें जेवण आनी पेय. तें तांका सक्रिय करता, वाडयता आनी तकतकी दिता. 6 म्हयन्या उपरांत भुरग्याक आवयचें दूद आनी पिठी केल्लें वा वाटून दिल्लें घरावे अन्न दिसांतल्यान 3 वा 4 फांवटी दिवंचें आनी तशेंच दर जेवणांच्या मदल्या वेळार किदेय खावंक दिवचे. दर आठवड्याक तरेकवार रंगाचें सैमिक अन्न खावप हो निरोगी संतुलीत आहार घेवपाचो सगल्यांत बरो मार्ग. तांबडीं, हळडुवीं आनी पाचवीं फळां आनी भाजयो मायक्रोन्युट्रिएंटसान भरिल्लीं आसतात. हे मायक्रोन्युट्रिएंट बारीक आसतात आनी आमचे नदरेक पडनात पूण ते आमची कूड बळीश्ट करतात. खावपा-जेवपाचे अन्न बरें तरेन धुंवन खायात म्हण्टकीच दुयेंसा आनी दुख्खा पासून राखण जातली. शिजयल्लें अन्न बेगीन सोपयात वा योग्य तरेन सांबाळून दवरात. ह्या विशयाचेर चड म्हायती मेळोवपाक आनी हेरांक शिकोवपा खातीर हांगा कांय भुरग्यां खातीरच्यो कार्यावळी दिल्यात. पोशण: भुरग्यांनी कितें करूं येता? स्वताच्या भाशेंत स्वताच्या उतरांनी पोशणा विशीं संदेश तयार करचे. हे संदेश तोंडपाठ करचे म्हण्टकीच ते विसरूंक जावचेना. हेर भुरग्यांकय आनी घराच्यांक हे संदेश पासार करचे. भुरग्यांच्या वाडीचो तकटो सोदून हाडात आनी पळयात. हेर भुरगीं आनी एका वयस्क मनशाक मजतीक घेवन ताच्या दर एका ओळीचेर अभ्यास करात. हाका केन्ना केन्ना (रॉड टू हेल्थ चार्टय भलायकेचो मार्गदर्शक तकटो म्हणटात आनी तें तुमच्या भलायकी केंद्रांत उपलब्द आसतात. एका भलायकी केंद्रांत वचात आनी भुरग्यांचें वजन काडटना पळयात आनी तांची वजनांची वाड तकट्या चेर नोंद करात. भलायकी केंद्राचेर वचून अर्भकांचें आनी भुरग्यांचें वजन आनी लांबीं काडटना पळयात. जर खंयय भुरगीं कुपोशीत आसात वा आसूं येतात आनी तशें आसल्यार तांका मजत करपाक कितें करूं येता हाचेर चर्चा करात. अन्न खावन केन्नाय कोण दुयेंत पडला काय हाचे विशी हेरांक विचारात आनी तांच्यों काणयों आयकात. भुरग्याक कुपोशण जाला हें तांकां कशें कळटा हें पालकांक, भलायकी सेवकाक वा संबदीतांक विचारात. अर्भक आनी भुरग्यां भलायकेक वायट अश्या जेवणां-खाणाचो चित्रां-तकटो काडात आनी ताचे मुखार ती खाणां वायट कित्याक हें बरयात. 6 म्हयन्या उपरांत भुरग्यांक पयलें जेवण दितना तांच्यो आवयो तांका कसलें खाण दितात हें सोदून काडात. तीं कितले फावटी आपल्या भुरग्यांक खावयतात? ताणी आपलो जापो नोंद करून दवरूं येतात आनी उपरांत इश्टां वांगडा मेळून परिणाम दाखोवपी एक तकटो करूं येता. समाजांतल्या चडांत चड लोकां खातीर खंयचीं विटामीन युक्त खाणां उपलब्द आसात आनी तीं कशीं तयार करतात (बाजारांत वा घरांत) हें सोदून काडात. जेवण कशें तयार करतात, प्लेटी आनी आयदनां कशीं धुवन सुकयतात आनी जेवण रांदपी मनीस आपले हात सारके धुता काय ना हाचे निरिक्षण करात. 6 म्हयन्या उपरांत भुरग्यांक पयलें जेवण दितना तांच्यो आवयो तांकां कसलें खाण दितात हें सोदून काडात. तीं कितले फावटी आपल्या भुरग्यांक खावयतात? ताणी आपलो जापो नोंद करून दवरूं येतात आनी उपरांत इश्टां वांगडा मेळून परिणाम दाखोवपी एक तकटो करूं येता. अर्भक आनी ल्हान भुरग्यां खातीर खंयचीं खाणा बरीं वा वायट आनी कित्याक हें शिकात. आमी ह्या खाणांचीं चित्रा काडूं येतात आनी आमचे परिणाम दाखोवपी एक चित्र-तकटो तयार करूं येता भुरग्या वाडीचो तकटो एक भुरगें सारकें वाडटा काय ना हें समजून घेवपाक कशी मजत करता हें विचारात. जेवण ताजें दवरपा खातीर खाणा सुकोवप वा बाटली-बंद करुन वा आनी हेर कसल्यो पद्दती वापरुं येतात? निसर्गीक रंगीत जेवण जेवप हें कित्याक म्हत्वाचें? मनीस दुयेंत आसतना वा ताचे उपरांत खंयची खाणा खावप तांचे खातीर बरें? हें विचारात. भलायकी सेवका कडल्यान स्तनपानाचे म्हत्व आनी तो एक सगळ्यांत बरो पर्याय कित्याक हें जाणून घेयात. एकाद्या दुयेंत पडिल्ल्या भुरग्याक बरें जेवण आनी पेय दिवपा खातीर आमच्यान कितें करूं येता, हें विचारात. आमच्या समाजांत वा आमच्या इश्टां मदीं खंयच्यो आवयो आपल्या अर्भकाक स्तनपान करतात आनी कित्याक, हें सोदात? जशें जशें भुरगें व्हड जाता तशें तशें आवयचें दूद कशें बदलता, हें विचारात. अर्भकाच्या भलायके खातीर बाटली कित्याक धोक्याची जांव येता? एकादें जेवण वायट जाला आनी तें खावपा खातीर सुरक्षीत उरूंक ना हें कशें समजून घेवचें तें ल्हान भुरग्यांनी तांच्या भावंडांक आनी हेरांक विचारूंन घेवचें. वयाच्या 82 वर्सांचेर गावणेकार हांचो वाल्मिकी रामायणाचो अणकार हो साहित्यीक दायजाची आनी कोंकणी भाशेची असाधारण सेवाः उदय भेंब्रे News for Positivity! वयाच्या 82 वर्सांचेर गावणेकार हांचो वाल्मिकी रामायणाचो अणकार हो साहित्यीक दायजाची आनी कोंकणी भाशेची असाधारण सेवाः उदय भेंब्रे मनशाच्या कर्तुत्वाक पिरायेची शीम नासता. माणिकराव गावणेकार हांणी वयाचीं 82 वर्सां पूर्ण जातकूच वाल्मिकीचें रामायण कोंकणींत हाडपाचो संकल्प केलो, तो आत्मविस्वासान फुडें व्हेलो आनी निर्धारान पूर्ण केलो. वयाच्या 80 आनी 90 वर्सां मदीं सुमार 2500 पानांच्या अणकाराचो ग्रंथ तयार करप आनी तो जाण्टेपणांतल्यो भलायकेच्यो सगल्यो अडचणी हुपून करप ही आमच्या साहित्यीक दायजाची आनी कोंकणी भाशेची असाधारण आनी खूब म्हत्वाची सेवा अशें जेश्ठ साहित्यीक आनी कोंकणी म्हालगडो उदय भेंब्रे हांणी म्हणलें. जेश्ठ साहित्यीक माणिकराव गावणेकार हांणी अणकारीत केल्ल्या वाल्मिकी रामायणाच्या खंड 1 ते 3 ह्या पुस्तकांच्या विमोचन सुवाळ्या वेळार भेंब्रे उलयताले. रामायण आनी महाभारत ह्यो साहित्य-संस्कृतीच्यो मोट्यो खणी. तांणी सगल्या प्रकारांतलें भारतीय साहित्य समृध्द केलां. शेंकड्यांनी आनी घडये हजारांनी कविता, कथा, नाटकां, कादंबर्‍यो, चिकित्सा आनी संशोधनाचे ग्रंथ, प्रबंध हांकां जल्म दिला. कोंकणी साहित्याच्या मळार आतां संस्कृत भास कळना म्हूण फाटीं रावपाची गरज ना. हेर भाशांचेर आदारून रावपाचीय गरज ना. वाल्मिकेचे प्रतिभेक गावणेकार हांणी जें कोंकणी रूप दिलां तें कोंकणी साहित्याचो आनीक एक माटोव गोमट्या फळांनी सजयतलो अशी आस्त धरूंयेता अशें भेंब्रे हांणी म्हणलें. रामायण, महाभारत सारकेल्ल्या ग्रंथांक धार्मीक रंग दिला मात ते सांस्कृतीक ग्रंथ. मनीस जिणेचो हारसो तातूंत दिसता आनी ते खातीर ते सगळ्यांनी समजून घेवंक जाय अशें जेश्ठ कोंकणी फुडारी नागेश करमली हांणी ह्या वेळार उलयतना म्हणलें. रामायण बशेन रोखडेंच पुराय महाभारतय कोंकणीत अणकारीत जावचें अशी आस्त तांणी ह्या वेळार उक्तायली. ह्या वेळार तरणाटे फुडारी रुपेश शिंक्रे हजर आशिल्लें. तांणी गावणेकार हांच्या व्यक्तित्वाचेर उजवाड घालतनाच तांचे सांगातान आशिल्ल्यो आपल्यो यादी सांगल्यो. सुरवातीक संजना पब्लिकेशनाचे संस्थापक दिनेश मणेरकार हांणी येवकार दिलो जाल्यार अमोघ बुडकूले हांणी उपकाराचें उलोवप केलें. सौरभी बुडकूले हांणी माणिकराव गावणेकार हांचें मनोगत वाचून दाखयलें. अन्वेषा सिंगबाळ हांणी सुत्रसंचालन केलें. ह्या वेळार डॉ. पुर्णानंद च्यारी, दर्शन लोलयेंकार, सुरेश बोरकार, ह्रिशीकेश आठवले तशेंच प्रकाशनाक हजर आशिल्ले मानेस्तांचो भोवमान जालो. विल्बर रायट (जल्म 19 ऑगस्ट 1871, डेटन, ओहायओ; मरण 30 जानेवारी 1948, डेटन) आनी ऑर्व्हिल रायट (जल्म 16 एप्रिल 1867, मिलव्हिल लागलार, इंडियाना मरण 30 मे 1912, डेटन) विमानविद्येंतले आद्य अमेरिकन संशोधक भाव. 1903 वर्सा तांणी हवेपरस जड अशा विमानाची पयली जैतीवंत शक्तिचलित, अखंड आनी नियंत्रित उड्डणां साध्य केलीं. उपरांत 1905 वर्सा पयलें पुरायपणान वेवहर्य विमान तयार केलें. दोगांयचेंय शिक्षण उच्च माध्यमिक शाळेमेरेनूच जाल्लें पूण तांणी स्वताच त्या काळांतल्या तंत्रविशींच्या साहित्याचो आनी गणिताचो अभ्यास केलो. तांणी खबरापत्राची घडी घालपी यंत्राचो आराखडो तयार केलो आनी एक व्हड छापखानो उबारुन सुरवातेकूच आपली यांत्रिक कुशळताय दाखोवन दिली. बरींच वर्सा हो वेवसाय करतकच 1812 वर्सा तांणी सायकलींची विक्री आनी दुरुस्ती करपी रायट सायकल कंपनीची स्थापणूक केली. फुडें 10 वर्सां मेरेन तांणी सायकलीचे आराखडे, उत्पादन आनी विक्री केली. जर्मन संशोधक ओटी लीलिएंटाल हाच्या उड्डाणाविशींच्या केल्ल्या प्रयोदासंबंदी तेचभशेन 1896 वर्सा ग्लायडिंगांत जाल्या अपघाताच्या ताच्या मरणाविशीं वाचतकच रायट भांवानी विमानविद्येचो खोलायेन अभ्यास करपाचें थारयलें. लीलिएंटाल हाणें उड्डाणाखातीर हँगग्लायडचो उपेग केल्लो आनी तेचें नियंत्रण शरीराक फाव ते दिकेन दिवन गुरुत्वमध्याचें म्हळ्यार जातुंतल्या गुरुत्वाकर्शणाची परिणामी प्रेरणा कार्य करता त्या बिंदूचें स्थान बदलून साध्य केल्लें. रायट भावांनी हे पद्दतीबदला दोन पंखांचें घट्ट विमान वापरपाचें थारयलें. बझर्ड पक्षी उडटना हवेंत आपलो संतुल कसो सादत हाचें निरिक्षण करतकच विल्बराक समजलें की विमान उडपाखातीर तीन अक्षांचेर ताचें कार्य जावपाक जाय, वयर चडप वा सकयल देंवप, उजवे वा दावे वटेन वळप आनी गरजेप्रमाण एकाच वेळार ह्या क्रियांतल्यो दोन वा सगळ्यो क्रिया करपाक येवप गरजेचे आसा. रायट् भावांक उड्डाण नियंत्रण म्हत्वाचें आशिल्ल्याची खात्री जाल्ली. बझर्ड पक्षी आपले दोलन गतीचें नियंत्रण पाखांक पीळ दिवन करतात अशें तांकां समजलें. 1899 वर्सा तांणी तयार केल्ल्या दोन पाखांच्या पतंगाक बसयल्लीं पाखां यांत्रिक रितीन पिळूंक मेळटलीं अशी वेवस्था तातूंत केल्ली. हाका लागून एके वटेनचें उत्थापन चड आनी दुसरे वटेनचें त्याच वेळार कमी जावन यान तिरपें जावपाखातीर घुंवडावप वा वाऱ्यान घुंविल्लें आसल्यार दोलनान परतून योग्य पातळेंत हाडप तांकां शक्य जालें. 1900 आनी 1901 वर्सा नॉर्थ कॅरोलायानांतल्या किटी हॉक हांगा केल्ल्या प्रयोगांवयल्या आनी ग्लायडिंग चाचण्यांवयल्यान तांकां समजलें की, त्या काळांत उपल्बद आशिल्ली चडशी वायुगतिकीय म्हायती चुकीची आशिल्ली. तेखातीर तांणी एक ल्हान वातविकार उबारुन तातूंत 1901 वर्सा कितल्योशोच वायुगतिकीय म्हायती मेळयली. ह्या सगळ्या अभ्यासावयल्यान तीन ग्लायडर तयार केले. 1900 ते 1902 ह्या काळांत किटी हॉकलागसार तांचीं उड्डाणां करुन रायट भावांनी योग्य उड्डाण नियंत्रण साध्य केलें. हेखातीर तांणी निमाण्या ग्लायडरांत वयर- सकयल नियंत्रणाखातीर अग्रीय उत्थापक, उजवे दावे वटेन घुंवपाखातीर फाटले वटेन उबे सुकाणू आनी दोलन नियंत्रण खातीर पंखांक सर्पिलाकार पीळ दिवपी यंत्रणा अशी येवजण केल्ली. अशे तरेन साध्य केल्ली त्रिअक्षिय नियंत्रण पद्दत ही तांची वायुगतिकींतली आनी वेवहार्य विमान उड्डाणांतली म्हत्वाची कामगीरी आशिल्ली. हे पद्दतीचें तांणी 1906 वर्सा पेटंट मेळयलें. तेन्ना सावन ही पद्दत सगळ्या विमानांनी वापरतात. 1905 वर्सा तांणी बांदिल्लें तिसरें विमान हें जगांतलें पयलें पुरायपणान वेवहार्य विमान थारलें. हें विमान घुंवप, वाटकुळी भोंवडी मारप आनी इंग्लीश आठ आकारांत उडप ह्यो हालचाली करुंक शकतालें. तशेंच हें विमान सुमार अर्द वर हवेंत रावंक शकतालें. विमानाचो पयलो उपेग झुजांत जावपाची खात्री जाल्यान रायट भावांनी परदेशी बाजारांत आपल्या विमानाखातीर गिरायक सोदपाक सुरवात केली. उपरांत 1908 वर्सा फ्रांसांतल्या वेपारी संस्थांनी आनी अमेरिकेच्या सरकारान तांचेकडल्यान विमान घेवपाचो करार केले. त्याच वर्सा फ्रांसांत रायट कंपनीची स्थापणूक केली. दोनूय देशांत प्रात्यक्षित चांचण्यो दाखोवपाखातीर ऑव्र्हिल हाणें अमेरिकेंत आनी विल्बर हाणें फ्रांसांत उड्डाणां केलीं. हाका लागून रायट भावांचें विमान उड्डाणाविशींचे सगळे दुबाव पयसावन अमेरिका आनी युरोप ह्या दोनूय खंडांतल्या जाणकारांनी तांची विमाना तंत्रज्ञान मळावयली विव्दत्ता मानून घेतली. 1909 वर्सा ऑव्हिल हाणें फोर्ट मायर हांगा आपल्या रायट ए ह्या नव्या विमनाचें यशस्वी उड्डाण केलें आनी ताका लागून तांकां अमेरिकेच्या लक्ष्कराचें कंत्राट मेळून तांचें विमान जगांतलें पयलें लक्ष्करी विमान थारलें. 1909 वर्साच्या निमाणें अमेरिकेन रायट कंपनीची स्थापणूक जाली. ते उपरांत रायट भावांनी आपलें लक्ष हेरांक उड्डाणाचें तंत्र शिकोवपाखातीर आनी रायट कंपनीचो कारभार पळोवपाक घालयलें. विकिसोर्सांत ह्या लेखा संबंधित मूळाचो मज़कूर आसा रायट, विल्बर हें पान शेवटीं 14 मार्च 2021 दिसा, 12:24 वोरांचोर बदलेलें. मजकूर क्रियेटिव कॉमन्स ऐट्रिब्यूशन/शेयर-अलाइक लायसेंस हाच्या अंतर्गत उपलब्ध आसा; हेर अटी लागू जावं शकतात. चड म्हायती खातीर वापराच्यो अटी पळयात. [1]अजंठा (अजिंठा) महाराष्ट्रांतलें पुर्विल्लें विहार आनी वण्टीचित्रां हांचें एक नामनेचें थळ. अजंठा हो गांव लेण्यांपसून 6 किमी अंतराचेर देंगरार आशिल्ल्या कारणान हाचो उल्लेख ‘अजिंठ्याची लेणी’ असो करतात. तरीकूय हांगचे थळावे लोक तांचो उल्लेख ‘फर्दापूरचीं लेणी’ असो करतात. औरंगाबाद जिल्ह्यांत उत्तरेक सुमार 108 किमी. अंतराचेर आनी फर्दापूर ह्या गांवां पसून दक्षिणेक सुमार 5 किमी. अंतराचेर सह्याद्री पर्वताच्या रांगेंतल्या इंध्याद्री शाखेंत हीं बौद्ध लेणी कोरांतल्यांत. बौद्ध काळांत हीं लेणी तांची तीर्थस्थानां जाल्लीं. फुडें बौद्ध धर्माच्या ऱ्हासा उपरांत ह्या थलाचें म्हत्व उणें जालें. थंय येवप- वचप कोणूच करीना जालो. ताका लागून थंय रान मातलें आनी तातूंत रानटी सावदांनी वसती केली. इ. स. 1821 मेरेन ही सुवात लेकांक खबर नाशिल्ली. फुडें सर जेम्स अलेक्झांडर हाणें व्हडा धाडसान रानांत प्रवेस करून हीं लेणी अकस्मात नामनेक हाडलीं. हीं लेणी सनपयलीं पयल्या शतमाना साव न ते सातव्या शतमाना मेरेनच्या काळांत केरांतिल्लीं. हातूंतलीं सगळ्यांत पूर्विल्लीं लेणीं पैठणच्या विभागांत चैत्य आसून दुसऱ्यांत बुद्धाच्यो मूर्ती आसात. दोनूय विभागांत रंगयाळी चित्रां आसात. मनशाचे विध्वंसक वृत्तीक लागून तशेंच कडक आनी विशम हवेचो परिणाम जावन तातूंतलीं चडशीं चित्रां नश्ट जालीं. फकत 13 लेण्यांतलींच चित्रां आयज शाबूत आसातद. तातूंत 1,2,9,10,12,16,17,19 ह्या क्रमांकांच्या लेण्यांतलीं चित्रां रेखीव आसात. 2 आनी 12 क्रमांकांची लेणी विहाराचीं आसात. अजिंठाचे विहार वास्तुकलेक खातीर आनी मुर्तीकले खातीर तशेंच थंयचीं लेणीं चित्रकले खातीर नामनेक पाविल्लीं. ह्या लेण्याविशीं दंतकथा आसा ती अशीः अजिंठ्याची चित्रां काडटना पयलीं वण्टीचेर माती, शेण, भाताचो कुंडो वा ताग आनी तूस हांच्या वस्त्रगाळ मिश्रणाचो लेप सारोवन फाटभूंय तयार केल्या. अजंठाच्या चित्रकारांनी धवो, काळो, हळडुवो, पांचवो, तांबडो, निळो हे रंग वापरल्यात. चित्रविशयाची भायली रेखा गुलाबी, पुडी कोराची वा काळ्या रंगाची आसा. खासा जातीचीं मनशां खाशेल्या रंगानूच पितारल्यांत. सादारण मनशाचो रंग, खास करून भारतीयांचो, काळसर तपकिरी दाखयला. शेतकार, कामगार हांच्यो आकृती तांबश्या रंगान दाखयल्यात. रानवटी लोकांचीं चित्रां पांचव्या रंगान भरल्यांत. एकाद्र्या मनशाच्या चित्रांत भांगराची वा गुलाबी छटा दिसून येता. ती भलायकेची वा आनंदी वृत्तीची सुचक आसूंक जाय. कांय चित्रां समूहरूपांत आसात. तातूंतलें एक कुबेराच्या पंचिक नांवाच्या सेनापतीचें आसा. चित्रांत तो बशिल्लो आसून लागींच ताची बायल हारीती भुरग्याक घेवन बसल्या. बुद्धचित्रां तरेकवार आसनबंधाचीं आसात. तांच्यो मुद्रा विंगड विंगड भाव दाखयतात. बुद्धाचें पुराय चरित्र हांगा चित्रित जाल्लें दिसता. तिसऱ्या विभागांत जातक- कझांचो आस्पाव आसा. सिबिजाजातकांत बोधिसत्वान एका पारव्याक वाटोवपा खातीर आपलें मांस ससाण्याक कशें दिलें तें दाखयलां. महाजनकजातकांतल्या कथेंतले कांय देखाव आसात. सिंहली राजकन्येची बोधिसत्वाक तारूं बुडटा तेन्ना मणिमेखल यक्षान ताका दिल्लो पालव हे द्खाव तातूंत आसात. रूरूजातकांत बोधिसत्वाचें हरण जाल्लें दिसता. छंद्दतजातकांत तो हत्तींचो राजा जाता. वेस्संतरजातकांत बोधिसत्वाक देशत्याग करचो पडटा. तो आपलीं भुरगीं ब्रह्मणाक दान दिता. ब्राह्मण त्या भुरग्यांचो छळ करता आनी मागीर इंद्राचे कृपेन वेस्तंतराक भुरग्यां सयत राजलक्ष्मीची प्राप्ती जाता असो तो देखाव आसा. हांगचीं 16, 17 आनी 19 ह्या क्रमांकाचीं लेणी स्थापत्य आनी चित्रकला ह्या दोनूय नदरेन पळेल्यार भारतांतल्या हेर सगळ्या लेण्या परस सगळ्यांत उंच पांवड्याचीं आसात असें बर्जेस हाणें म्हळां. अस्तंत्या कलाविंदांनी सोळाव्या चित्राची खूब तुस्त केल्या. शोक, बोधिसत्वाक देशत्याग करचो पडटा. तो आपलीं भुरगीं ब्रह्मणाक दान दिता. ब्रह्मण त्या भुरग्यांचो छळ करता आनी मागीर इंद्राचे कृपेन वेस्संतराक भुरग्यां सयत राजदलक्ष्मीची प्राप्ती जाता असो तो देखाव आसा. हांगाचीं 16, 17, आनी 19 ह्या क्रमांकांची लेणी स्थापत्य आनी चित्रकला ह्या दोनूय नदरेन पळेल्यार भारतांतल्या हेर सगळ्या लेण्या परस सगळ्यांत ऊंच पांवड्यांचीं आसात असें बर्जेस हाणें म्हळां. अस्तंत्या कलाविंदांनी सोळाव्या चित्राची खूब तुस्त केल्या. शोक, कारूण्य आनी स्पश्ट प्रसंगचित्रण ह्या बाबतींत ह्या चित्राक फाटीं घालपी कलाकृती कलेच्या इतिहासांत मेळपाची ना, अशें ग्रीफीथ हाणें म्हळां. ह्या चित्रांत वाकाटककालीन चित्रकला तेंगशेक पाविल्ली दिसता. सोळाव्या लेण्या फुडल्यान सकयल देंवतकच नागराजाचें ल्हानशें लेंणें लागता. तातूंत एका नागान केल्ल्या वेंटाळ्याचेर नागराज बसला आनी ताच्या माथ्यार रत्नजडित मुकूट आसा. अजिंठ्याची लेणी नाग कारागीरांनी कोरांतल्यांत म्हूण तातूंत अशा नागराजांच्यो प्रतिमा खूब कडेन दिसतात, अशें मिराशी हाणें म्हळां. सतरावें लेणें विहारपद्दतीचें आसून एकुणिसावें चैत्य पद्दतीचें आसा. सतरावें लेणे ऋषिक देशाच्या राजान भिक्षु संघा खातीर कोरांतिल्लें अशें म्हण्टात. हाचे दावे वटेनच्या वण्टीचेर एका व्हडल्या चक्राचें चित्र आसा. एकुणिसाव्या लेण्याक ‘गंधकुटी’ अशें म्हण्टात. ताच्या भायर- भितर सोबीत कोरीव काम आसा. अजिंठा लेण्यांतले चित्रप्रसंग जरी बुद्धाच्या जीणेचेर आदारीत आसले, तरी तातूंतल्यान तेन्नाच्या समाज जीणेच्या विंगड विंगड आंगांचेर उजवाड पडला. त्या काळांतल्यो वस्तू, वेसभेस, अलंकार, खेळ, मनोरंजनाचीं साधनां, वाद्यां, आयुधां, लांकडाचीं आसनां आनी पात्रां च्या विविधते वयल्यान तेन्नाची समाजीक जीण सुखी आनी समृद्ध आशिल्ली अशें दिसून येता. गुप्त-वाकाटक शिल्पांय भावपूर्ण आसात. अजंठा लेण्यांत बायलांच्यो अप्रूप चित्राकृती आसात. तांणी घाल्ले तरांतरांचे अलंकार आनी केंसांच्या रचणूकेचे केल्ले तरेकवार प्रकार पळोवन प्रेक्षक भारावन वता. पाख्यांचेर आनी खांब्यांचेर वेलबुट्टीचें अप्रतिम नक्षीकाम चितारलां. अजिंठाची चित्रकला मनशांकूच न्हय तर सुकण्यांक- जनावरांक लेगीत नाजूक अंतःस्कर्ण आसता हाची जाणविकाय करून दिता. ताका लागून हे कलेक अमरपद फाव जालां. ↑ कोंकणी विश्वकोश खंड १ हें पान शेवटीं 10 मार्च 2021 दिसा, 15:37 वोरांचोर बदलेलें. मजकूर क्रियेटिव कॉमन्स ऐट्रिब्यूशन/शेयर-अलाइक लायसेंस हाच्या अंतर्गत उपलब्ध आसा; हेर अटी लागू जावं शकतात. चड म्हायती खातीर वापराच्यो अटी पळयात.