input
Jalup Ker Ruto nobedo e nyasi achiel kod Ker Uhuru bang' kinde malach.
Jalup Ker, William Ruto  mosebedo kabare e nyasi mag Ker Uhuru Kenyatta kuom kinde mogwaro ne oriwore kode e Lamo mar Kwayo Kuwe ne Piny.
Nyasino timore Mei tarik 27 e Od Piny Owacho, kendo Ruto oriwore gi jotelo mag sirkal mamoko kuno.
Ma en kinde mar adek ma jotelo ariyogo obedo e nyasi achiel  higani. Mokwongo ne gin kanyachiel  Februar 15 e iik mar Simeon Nyachae, ma chon ne en achiel kuom Jotend Tij Sirkal, to mar ariyo ne en e chokruok  moro mar  Jotend Tij Sirkal ma ne otim ndalo 10 bang' iikno.
Chieng' Tich Ariyo, Dan Maanzo, ma  en jakony jakom mar Komiti Machano Lamo, ne olando ni Ruto ne nie nyasino, kata kamano ne oreyo wach ng'ich mosegabedo e kind jotelo ariyogo kowacho ni Lamono ne dhi miyo jotelogo thuolo mar loso weche e kindgi.
Jabunge ma Makueni ne owacho niya: “Wageno ni lamogi biro miyo jotelogi thuolo mar loso winjruok e kindgi.”
Ruto ne obare e rapar mokwongo mar Ker Daniel Toroitich arap Moi ma ne itimo Februar 5. Ne otimo kamano kata obedo ni ne omiye migawo moro e chenrono.
Ruto ne obare ding'eny e dweche mag Mach gi  April kane Ker Kenyatta wuoyo gi oganda e wi wach Korona, kendo mano ne omiyo onenore ayanga ni winjruok e kind jotelo ariyogo ok ber.
Mei tarik 4, Ruto ne obare kane irwako Ker mar piny Tanzania Samia Suluhu  e Od Piny Owacho, Nairobi, askeche maritoga Ruto ne owacho ni ne ok ogwel Ruto e nyasino.
Emmanuel Tallam, ma en Jatelo Mochung' ne Weche mag Tudruok  e ofis mar jalup ker, ne onyiso joland weche ni Ruto ne oluwo weche ma ne timore e nyasino ka en e ofise manie dalane ma Karen.
Bende, Ruto ne obare e nyasi mar  Odiechieng Jotich ma higani, ma ne otim e Od Piny Owacho, Nairobi. Jakom mar Cotu  Francis Atwoli kod Jatelo Mochung' ne Jotij Sirkal, Simon Chelugui ne ni e nyasino.
Ruto ne owacho niya e tweeter: “Wamor kendo wapuoyo ahinya  chiwruok makende ma jotich, joot kod jo ohala osenyiso ka gidhi nyime timo kinda mondo dongruok obed e pinywa kata obedo ni tuwo mar Korona osemedo landore.” 
Kaluwore gi Chik mar Piny,  Ruto e jakony Ker maduong' moloyo ma onego obed kode e nyasi duto mopwodh mag sirkal ma joma wuoyoe gin Ker, Ruto owuon, Gavana ma kanyo kata Raila.
Nyaka ne Ker Kenyatta Mosre gi jatend ODM  Raila Odinga, Mach 2018, to ahinya ahinya e higni mag  2020 kod 2021 osebed ka idhiro Ruto mabor gi sirkal, ok miye thuolo mar riwruok gi jomoko sama ing'ado weche mag sirkal kata thuolo mar bedo e chokruoge madongo mag sirkal.
En to owacho ni Ker Kenyatta ema dhire mabor kik oriwre gi jotelo madongo mondo kik obed achiel kuom joma chung' mondo okaw telo mar ker e higa mar 2022.
Ruto ne owacho niya e mbaka moro ma ne ogoyo e Citizen TV; “Kapo ni Ker Kenyatta ogeno jomoko moloya, ma koro sani Raila ema oporogo weche, mano ok litna. Weche oselokore e kindwa kode, to mano en yiero mar Ker nikech enie jatelo.” 
Wich maduong' ma ne iwuoyoe kawuono ne en, “Wan- gi Geno e Kinde Mabiro.” Wachno omiyo kidienje mopogore mag jotend sirkal  kod josiasa mag pati mopogore opogore oriwore kanyachiel sama  Kenya duto nyagore gi masira mar Korona.
 Jomoko odonjo e chokruogno e yor intanet to jomoko odhi kuno achiel kachiel.
Chokruogno itimoga higa ka higa, Tich Ang'wen mogik  e dwe mar Mei. Chokruogno ochung'ne gi Jotend Od Bura Moriw, Justin Muturi kod  Kenneth Lusaka. Jakom mar Chokruogno en Samuel Poghisio ma en Jatend Joma Thoth e Senet kod jakonyne ma en  Maanzo.
Jatend Jong'ad Bura, Martha Koome, kod jatend ANC Musalia Mudavadi gi Kalonzo Musyoka  ma en jatend Wiper bende ne nie chokruogno.
Lamo mar Kwayo Kuwe ne Piny, ne ohang tim e higa mar 2003 kane Ker Mwai Kibaki okawo telo. Gima duong' ma ne omiyo ochake ne en ni jotelo mopogore opogore orom kanyachiel, giwuo kendo gilam ne piny.
Ng'ato kwayo ni kot okonye nikech otesene nyiso tarige mopogore opogore mag nyuol.
Ngero moro wacho ni hik ng'ato ok en gimoro. 
To mano ok en adier kuom ji duto.
Francis Paul Kerre en achiel kuom joma hikgi osechando ka oboke ge mag sirkal  nyiso tarige adek mopogore mag nyuol.
Gwenyruokno osechande gaming'a, mi koro ool. Omiyo odhi e kot mondo orie wachno dichiel ma ok dogie kendo.
Satifiketne mar nyuol kod kipandene nyiso ni en jahigni 70, KRA Pin Certificate mare to nyiso ni en jahigni 66 to paspot mare nyiso ni en jahigni 60.
Kerre koro dwaro ni orie wachni dichiel mondo otesego duto onyis tarik achiel mondo obedie gi kuwe ma ok thung'e gi penjo kaka jatimore.
Kerre wacho ni ne okwongo okwayo rejistra mondo oriene wachno, to rejistra ne ok okonye.
Kerre oramo ni ng'at ma ne ondiko satifiketne mar nyuol ne ondiko tarik ma ok kare. 
Nonro mag kot nyiso ni gie sani, Kerre oseyango higa ma ne onyuolee.
Kerre wacho ni ne onyuole Oktoba 15, 1954. 
Mani e tarik manie Pin satifiket mar KRA, manyiso ni en jahigni 66.
Kerre onyono ni kane onyuole, ne ondik  tarik ma ok kare e satifiketne, kendo ni gie sani  ong'eyo tarik sie ma ne onyuolee. 
Kerre kwayo ni kot okonye rieyo tarik manie satifiketne mar nyuol mi oket tarik makare e rejista,” Mago gin moko kuom weche ma ne Kerre okwayo ni kot otimne.
E piny Ugenya, nyiri mang'eny weyo skul nikech gimako ich kata gidhi tedo chon.  
Migawo Mochung'ne Somo wacho ni kwan mar nyiri moweyo skul omedore Ugenya, Kaunti ma Siaya,  nikech nyiri mang'eny mako ich kata dhi tedo chon.
Jatelo Mochung'ne Migawo mar Somo e Kauntino, Nelson Sifuna  wacho ni ripode mamoko ma bende giyudo gin ni nyithindo moko weyo skul mondo giriemb bodaboda to moko ng'ado gi Busia ka gidhi dwaro tich Uganda.
Sifuna ne onyiso jo Ugenya ni kata obedo ni gin kod chandruoge mang'eny, gi ti maber gi chenro ma sirkal oketo mar somo maonge chudo e skunde mag praimari. Gine ni nyithindo duto monego obed e skul, dhi e skul kaka dwarore.
"Sifuna ne owacho ni;  ""Kata kamano, wang'eyo ni ngima osebedo matek e mier, to ahinya ahinya ngima osebedo matek ne nyithind kiye ma nyaka many chiembgi giwegi."" "
Sifuna wacho ni ng'eny nyithindo maweyo skul wacho ni giweyo skul nikech gionge yunifom kata ochunogi manyo kaka gichiemo kata  kaka ginyalo pidho nyithindgi mamoko.
Sifuna ne ojiwo jonyuol kod joma moko marito nyithindo mondo gine ni  nyithindo ma pod nie skul ok donj e timbe maricho manyalo monogi tieko skul.
"Sifuna ne omedo wacho niya; “Ng'eny nyithindo odak gi deye kata kweregi to joma oti jo mbeko tol ahinya ne nyikwagi kendo mano miyo nyithindogo thuolo mar donjo e timbe maricho."""
E kind higni mag 2018 gi 2020 nyithind praimari 53  gi nyithind sekondari 39 noweyo skul e sab kaunti ma Ugenya, Siaya Kaunti.
Wach maber ma ne otimore en ni  Daniel Odhiambo, ja Ugenya ma chunye ler kendo mohero konyo ji, ne ochiwo yunifom 200 ne nyithindo ma jochan.
Odhiambo ne owacho ni otimo kamano nikech ne owinjo ywak mag mond liete kod deye mapidho nyithi kiye. Giwacho ni ok ginyal chopo dwaro mag nyithind skulgo nikech ngima osebedo matek ahinya.
Owacho ni moko kuom nyithind skul ma jochan oseweyo skul nikech gionge yunifom.
"Ne omedo wacho niya; ""Ng'eny nyithindo ma jochan, to moloyo nyithindo manyiri wigi kuot ka gionge yunifom kata ka yunifom margi oyiech, kendo mano miyo giweyo skul. Omiyo ang'iewonegi yunifom mondo kik giwe skul."" "
Migawo mar Somo ong'ado ni gibiroga wuoyo e wi wach nyithindo manyiri weyo skul  sa moro amora ma giyudo thuolo mar wuoyo gi ji  kendo gibiro kwayo jogo ma gin ranyisi mabeyo e oganda mondo ojiw nyithi skul gi twege.
Odhiambo ne okwayo jo ma osetieko skul mondo olim skunde ma ne gisomoe, to moloyo skunde manie gweng' mondo gikony Migawo mar Somo kedo gi wach nyithindo weyo skul.
Odhiambo ne opuoyo sirkal mar kaunti kuom chako chenro mar  Konyo Skunde. Ma en program ma osebedo katero masks kod sanitaisa e skunde manie gweng'.
"Ne omedo wacho niya; ""Watiyo gi thuolono mondo wakwa ji mondo olim skundegi machon kendo gijiw nyithindo ma somo kuno gi twege."" "
Tula muoch Migori, sama nyamin dichwo riembo chi owadgi ma chi liel  e dala. 
 Felister Wabwire ne ochung' e liend chwore kogoyo nduru malit sama polise ne temo saye mondo owuog e dala. 
Kot ne ooro polisego mondo gidhi gigol Felister e lowono. Miyono to  wacho ni chwore, Fedelis Wabwire, mawuok e Gweng' ma  Oruba Keyo, Migori Kaunti, ne ong'iewo lowono higni 25 mokalo.
 Jang'ad Bura Maduong' Johnstone Munguti e ma ne ogolo chik ma ne omiyo Nekesa Mukhongo, nyamin dichwo ma ne osethono, ratiro mar riembo chi liel.
Nekesa wacho ni mano en lope, kendo ni min-gi kod owetene ariyo ne oik kanyo.  
"Felister to wacho niya; “Asedak e lobni kuom higni mokalo 25 years kendo asenyuolo nyithindo ang'wen kae gi jaoda ma ne otho higni adek mokalo."""
Felister wacho ni en higa achiel nyaka ne Nekesa odhi ire kaachiel gi chwore kendo nyise ni lowono en margi.
"Felister ywak niya; “Akiya kama anaterie nyithinda, omiyo akwayo sirkal mondo okonya."""
Julius Fedelis Wabwire, wuod Felister, wacho ni kawuono gokinyi polise ne ogolo joodgi duto e lowono kendo gionge kama ginyalo dhiye.
Nekesa ne owacho ne jo Standard ni Felistas ne osegawere gi chwore kendo  ni ne oduogo mana ka chwore osetho kae to okawo lowono.
Nyithindo ema ne owacho ne chi owadwa mondo obi odag kae, kama yande chwore odakie.
An  kaachiel gi chwora ema ne wang'iewo ne minwa lowoni, lopni en mara.
Sama kot ne ong'ado ni ogol Felista e lowono, kot ne owacho bende ni Felista onge gi kipande kata gimoro amora manyiso ni en ja Kenya, kendo kot ne onyiso polise mondo onon ni Felista en japiny mane.
Omak jolupo adek bang' tho mar nyawadgi e Nam Viktoria
Ne omak jolupo adek e Kaunti mar  Homa Bay nikech tho mar nyawadgi.
Jolupogo wuok  e wath mar Wadiang’a  e sab-kaunti ma Suba. Ne omakgi Wuok Tich gokinyi motergi e polis stesen ma Sindo.
Dancun Omondi ma bende idendo ni Nelly ne otho Jumamos gotieno ka olupo  gi jowetene e nam.
Jolupo ang'wen-go ne owuok e wath mar Wadiang’a  mi gidhi lupo machiegni gi chula ma Takawiri ma gigoyogo tong' e sab-kaunti ma Suba North.
Kaluwore gi Collins Ochieng’ ma en  Jatelo mar Wadiang’a Beach Management Unit, Omondi ne ogwandore gi achiel kuom jolupogo mi gigore.
"Omedo ni “Jolupogo wacho ni Omondi ne okier molwar e nam sama ne gigore gi nyawadgi,"" Ochieng' wacho ni jolupogo duto ne oyudo osemer sama ne gidhi e nam."
"Ochieng' medo wacho niya; “Aparo ni ne giyware kamano nikech ne gimer giduto. Kong'o ng'eny ahinya e dho wethewa."""
Pok oyud ringre mar Omondi nyaka chop sani.
Antony Njeru, ma en Polis Kamanda ma Suba Sab-kaunti  wacho ni gimako ji adekgo e sel sama polis pod dhi nyime nono wachno.
Njeru wacho niya; “Ok wang'eyo kata ne ginege mi giwito ringrene e nam, kata giwacho adier ni ne okier molwar e nam mi pi otere.
Njeru wacho ni obiro tero jolupo adekgo e sab- kaunti ma Mbita kama wachno ne otimoree.
Wach omako dichwo moro nikech osebedo ka oterore gi nyiri ma nyithi skul
Polise ma Kaunti ma Homa Bay oreso nyithi skul ariyo e lwet jal moro mosebedo ka terore kodgi kuom dwe achiel.
Nyithindo ma nyirigo ma johigni 15 ne ogol e ot moro  Jumamos e senta ma Kadongo, e Sab - lokason ma Kowidi man e Sab-kaunti ma  Rachuonyo East.
Nyithindogo wuok e sab-kaunti ma Nyakach, kendo giselal kuom dwe achiel.
Achiel kuom nyirigo ne otimo penj mar (KCSE) Kenya Certificate of Primary Education higa mokalo, 2020 e praimari skul moro e kaunti ma Kisumu  moyudo maks 288. Nyako machielo to  jaklas abiriyo.
Ne oyud nyithindogo e od ja goranda moro. Ja Nyakach moro ma ne oyudo odhi Kadongo ne ong'eyo nyithindogo mi otero wach ne joodgi.
Asistant chif ma Kowidi, Michael Aoro, ne odhi e odno mapiyo mokawo nyithindogo.
"Aoro wacho ni; “Wachni kore tek nikech ng'atni osebedo ka terore gi nyithindogi kuom kinde. Achiel kuom nyirigi wacho ni onindoga e kom to nyawadgi nindo e otando mar dichwono."" "
"Aoro medo niya: ""Gima nyathini wacho ok donj maber, nikech ok onyiswa gimomiyo ne owuok dalagi mondo onind e kom mar ng'at ma ok en kata watne."" "
Aoro ne otero nyithindogo e Polis Stesen kama polis ne openjogi weche momedore kae to bang'e ne otergi e osiptal ma Othoro mondo opimgi.
Polise pod manyo dichwogno nikech ne oringo sama ne odhi kaw nyithindogo.
"Aoro wacho ni; “Dichwono ne oringo kane ofwenyo ni wede nyithindogo nie ode."" Kata kamano, ne omedo wacho ni gibiro neno ni omake."
Ne owacho ne jonyuol mondo orit nyithindgi mondo gik ma kamago kik timre.
Jonyuol onego onon ahinya kuonde ma nyithindgi wuothoe mondo gigeng'negi chandruok. 
"Ne omedo niya; ""Terruok gi nyathi en ketho maduong' e nyim sirkal."" "
Magoha nyiso yunivasiti man Homa Bay ni giket motelo wach pidho rech.
Jatelo mochung' ne Somo, Profesa George Magoha owacho ne joma ochung'ne Tom Mboya University College mondo giket motelo timo nonro mar pidho rech kod kaka inyalo tiek nok mosiko mar pi e Kaunti ma Homa Bay.
Ma e yunivasiti mokwongo mochak e kaunti mar Homa Bay. Noyawe e taon ma Homa Bay e higa mar 2016.
Gie sani, en e bwo Yunivasiti ma Maseno.
Profesa Magoha ne owacho ni gima duong' ma yunivasiti onego otim en timo nonro kaka inyalo tiek chandruoge manie alwora. Profesa Magoha ne ni kanyachiel  gi Jude Wasonga ma en Jalup Kaunti Komisona ma  Homa Bay, Fredrick Kiiru, ma en Jatelo Mochung'ne Migawo mar Somo e Kaunti ma Homa Bay, Prof Julius Nyabundi, jatelo ma  Maseno University kod Profesa Charles Ochola motelo ne Tom Mboya Yunivasiti.
Profesa Magoha ne owacho niya: “Nok mar pi e Kaunti mar Homa Bay en gima ong'ere to tich maduong' mar yunivasiti en loyo chandruoge manie alwora.
Yunivasitini onego ochomre rando gi wach pi kendo gitim nonro e kaka inyalo tiek nok mar pi e Kaunti ma Homa Bay.
 Magoha ne owuoyo kuno Tich Abich kane odhi nono kaka igero gorofa ma dhikawo milion 300. Gorofano dhi ting'o klase kod laboratori. Ne owacho ni yunivasiti mapod nyienno biro dhi maber ka po ni giketo pachgi e pidho rech.
Ne owacho ni ji e alwora mar yunivasitino ogeno rech kaka chiemo maberie moloyo, omiyo ka yunivasitino oketo kinda e nonro mar pidho rech, yunivasitino biro dhi maber.
Amor ahinya gi gedo ma dhi nyime e yunivasitini.
 Ne omedo niya; “Kata kamano, mondo yunivasitini ochung' maber, nyaka utim kinda a hinya e nonro mar pidho rech.” 
Jatelono ne owacho ni yunivasitino nyalo pidho rech mang'eny moloyo kamoro amora e Kaunti mar Homabay duto, kendo pidho rech nyalo kelonegi dongruok e yore mag somo kod yore mag yuto.
" Magoha ne owacho niya: “Jopuonj mag yunivasitini ok onego omany rech oko. Un bende pidhuru rech!"""
Yunivasiti ma Tom Mboya gero ute mopogore opogre mondo gin bende sirkal omigi ratiro mar bedo yunivasiti mochung' kende. 
Kata kamano, pok ong'ere ni ibiro migi ratirono karang'o. 
En gi jopuonjre 3000 matiegore e lony mopogore opogore.
Yunivasitino ne ochako gi tiego ji e lony mar pur, lony mar ohala kod lony mar puonj.
Ne oger yunivasitino Homa Bay Farmers Training Centre (FTC), kama ne itiegoga jopur e yore  mag pur.
Kot mar jotich odwoko e tich jal moro ma yande oriemb e tich. Giwacho ni oti nyaka chop kama kot ong'adone bura.
Kot ma Malo, omiyo Profesa Richard Muga ma yande odonjne thuolo matin mar yweyo. Profesa Muga en Jatelo e Migawo mar Thieth e Kaunti ma Homabay.
Jo Od Bura mag Homabay(MCAs) ne odonjone Profesa Muga  Mei, tarik 12. Ne gidonjone ni otiyo marach gi migawone kaka jatij sirkal kendo oketho chik e okang' malach.
Ellyas Orondo ma en jalup Jatend Od Bura e Kaunti ne otero  wach ma ne omiyo odonjne jatelono.
Bang'e, Muga ne otero kesneno ne  Employment and Labour Relations Court man Kisumu ka otamore wach  Jo Od Bura ma ne dwaro gole e tich.
E kesneno, Muga ne odonjone Od Bura ma Homa Bay kod Gavana Cyprian Awiti.
Stephen Radido, ma en Jang'ad bura, nyoro ong'ado ni Muga odhi nyime tiyo kaka jatelo e migawo mar Thieth nyaka chop kinde ma ing'adoe kesne.
Jang'ad Bura Radido ne ochiko niya:“Kotni ochiko ni kik tim kaka joma odonjone Muga dwaro. Kik gol Muga e tije mar CECM mar Thieth nyaka chop kama owinj kesne e kot kendo ongadne bura.” 
Ne owach ne  Od Bura ma Kaunti kod Awiti mondo giter otese ma gidonjonego Profesa Muga e kot kapok ochopo tarik 5, Agost.
Muga bende ne onyis ni oter afidavit moro amora ma dobedgo kaachiel gi otese mag kesne Jun tarik 21 kata motelo ne mano. Ibiro ng'ad burano Oktoba tarik, 27.
Nyako ma jahigni 17, olal odiechieng' mokwongo mar Tam mar 3
Nyako ma jahigni 17  ma wuok Oyugis e Kaunti ma Homa Bay, olal e yo ma omako dhog ji. 
Eunice Awino, masomo Atemo Mixed Secondary School, ne owuok dalagi Mei, tarik 10. Mano ne en odiechieng' mokwongo mar tam mar adek e higa mar 2020, mikwanoe tam mopogore.
Rael Akinyi, ma en min Awino, wacho ni chieng'no ne odhi e od nindo mar Awino gimoro sa 12 mokinyi to oyudo ka Awino pod nindo.
Owacho ni nyakono ok chiewga modeko chieng' skul.
Skul modhiga bor gi kama wadakie.
"Akinyi ne owacho ne The Standard niya: ""Ndalo skul Awino jawuokga e ot kapok sa 12 oromo."""
Kane openjo Awino gimomiyo pok ne odhi e skul, Awino ne owacho ni pok ne olielo wiye, to ka odhi e skul ibiro mana loke ni odog dala.
"Akinyi ne omedo ni Awino ne owacho ni; ""Onge somo malong'o ma dhiga nyime e Chieng' Yepo."""
Miyo ma koro kibach nego ne owacho ni ne oyiene Awino bet dala ka ong'eyo ni oikore dhi e skul chieng' maluwe ma ne en Mei tarik 11.
Bang' mano, Akinyi, ne odhi e taon mar Oyugis kama ne owinjore odhi orom gi achiel kuom joma tiyo e ofis mar sirkal mikanoe rijista mar nyuol, mondo olosne barup nyuol mar Awino ma ne idhi tigo mondo okete obed achiel kuom joma dhi timo penj mar KCSE.
Kane Akinyi oduogo dala, Awino ma en choke kuom nyithinde apar, ne onge.
Bagne mar skul bende ne onge.
Kata kamano, bugene ne oso e gunia moket e kona moro kor budho.
Miyono wacho ni pesa ma ne oweyo ne Akinyi mondo ong'iewgo chiemo ne pod nie stul.
Jirende ne owacho ne Akinyi ni ne gineno Awino kawuok dala e boda boda gimoro sa auchiel modiechieng' Mei tarik 10.
"“Akinyi wacho ni kanyo gikanyo ne ochako penjo wedegi duto ma odak machiegni kabe Awino ne olimogi, to ne ginyise ni ooyo."""
Bang'e chieng'no, gimoro saa adek motieno, Awino ne ogoche ne min mare gi namba moro ma ok ong'ere konyise ni en e od miyo moro Kisii, omiyo min-gi kik bed gi kibach. 
Miyono ma koro chunye chandore ne otero wachno e skul ma nyare somoe kae to odhi goyo ripot ni nyathine olal e Polis Stesen ma Oriwo.
Jumbe ariyo koro osekalo to pok one Awino.
Akinyi wacho niya: “Wach ma ne awinjo mogik en ni ne onene e Chiro ma Nyamira. Asetemo manye to pok ayude. Ageno ni ongima kama entie.”
Philip Ayoo, ma en japuonj maduong' Atemo Mixed Secondary School ne owacho ne The Standard ni rawerano en japuonjre e skundno.
Owacho ni Awino ne en nyako modimbre, mawinjo wach kendo pok nochendoga e skul.
"Ayoo wacho niya: ""Wabwok winjo ni oringo owuok dala.” "
Wach chung' mar Rusana kelo ywarruok mang'eny ahinya mag siasa sama  ng'wech milaroe kom Obado chopo e akere keke.
Josiasa machon ok mor ni Rusana ma en Jatelo mar Kaunti ma Migori odonjo e ng'wech milaroe kom mar  Gavana Okoth Obado. Giwacho ni odonjo e ng'wejno apiny piny kuom wuoyo gi jodongo mondo oyiere.
E chokruok moro ma ne otim Kisii, Mei tarik 3, jodongo mag  Suba ne oyiero Christopher Rusana mondo ema  okaw kom mar Obado. Kata kamano, wachore ni chokruogno ne ok otim e yo malong'o.
Joma moko ma bende laro komno, ne owacho ni ok gibi wuok e ng'wejno ng'ang'. Ne otelnegi gi Pamela Odhiambo, ma en Migori Women Rep  matiende ni Miyo mochung' ne Mine ma  Kaunti ma Migori.
 Pamela Odhiambo, Philip Mwabe ma  ja ohala , John Pesa ma jabunge machon ma Migori, Seth Odongo, ma yande omako tich maduong' Mombasa kod Owiso Ngao ma bende ja ohala wacho ni wach mar ni jodongo oyiero Rusana mondo ema ochung' en gima ok ginyal tiyogo nikech yierono ne olengore konchiel kendo ne ok otime kaka owinjore.
Yierono ne otim gi jodongo ma ne itayo gi John Okinda ma en jakom mar PEFA kata Pentecostal Evangelical Faith of Africa kod jodongo auchiel mowouk e konstichwensi mag Suna East kod Suna West.
Chokruokno ne otimore Carmel Park hotel, e taon ma Kisii. Joma ne nie chokruokno ne gin Mrs Odhiambo, Rusana, Mwabe kod Pesa. Odongo kod Ngao ne onge.
" ""E chak jumani, Mwabe ne owacho ne The Standard ni ne ok oriwo lwedo wach goyo kura nikech joma nie ng'wejno notamore yiero ng'at achiel machung'. Oramo ni kata obedo ni ne oyier Rusana, en  pod obiro chung'."""
Kane The Standard, owuoyo gi Pesa kod Mrs Odhiambo, ji ariyogo ne owacho ni gin e ng'wech mar laro kom Obado.
"Mrs Odhiambo ne owacho niya: ""Pok aloko pacha kata matin. Abiro chung' e higa mar 2022."""
Kata kamano, Rusana reyo areya ywarruok manie kindgino, owacho ni obiro wuoyo gi jowetenego kendo obiro neno ni ng'ato achiel ema ochung'.
Mei tarik 16, kane The Standard wuoyo e simu gi Rusana madwaro chung' gi otiko mar ODM, jalno ne owacho ni owuoro gimomiyo jowetene ne oloko pachgi to ne gin e chokruogno kendo ne giriwo lwedo yierono.
“Rusana wacho niya: Ne wan e chokruogno waduto, kendo ne wariwo lwedo gik moko duto ma ne timore. Pod ok ang'eyo gima ne otimore ndalo manok bang'e. Jofwamb weche nyalo penjogi.
Ne owacho ni nikech koro jodongo riwe lwedo, en ng'wech ma ok ong'i chien. Odwaro riwo jothurgi mondo obed  achiel, kae to ochak manyo ombul kuonde mamoko.
Jatelono wacho ni ogeno ni raia biro goyone ombul, ok ogeno ni  Gavana Obado biro sire, nimar joma piem kode wacho ni gibiro kawo komno e higa mar 2022.
"Rusana medo niya: ""Nitie gima jodongogo ne oneno kuoma. Ang'eyo ni gigena, kendo abiro tiyo kaka dwarore. Ok gibi ywago ang'e ni ne giyiera."""
“Nikech ajaling', jowetena ma walarogo kom osebedo ka ochaya. An to aikora tiyo kanyachiel gi jotelo ma waparogo machal kendo mabiro konya kelo dongruok Migori. Kata kamano, nyaka akwong nyiso jo Migori chenro ma an go.”
Kaluwore Riogi Riogi,  ma en jakom mar jodong Suba, jodongogo neno ni bedo gi ng'ato achiel machung' e lo jo Suba duto nyalo konyo wuodgi kata nyargi kawo kom mar Gavana Obado.
Riogi ne owacho ni ong'eyo ywarruok madhi nyime kata kamano, okwayo joma ng'urgo mondo giwuo kendo giwinjre.
“Riogi ne owacho niya: Kaka jodongo, ne waneno ni en gima riek keto ng'at achiel mondo ema ochung'. Mano miyo Jo Suba bedo achiel kendo riwo  lwedo  ng'at achielno bedo mayot, to mano nyalo miyo wakaw komno.
Anyuola mar jo  Suna, ma gin oganda mar Suba, osegadwaro ni gibed gi ng'at achiel ma chung' mondo oriw  Suna West ( ma nigi ombulu 46,162) kod Suna East (ma nigi ombulu 46,574) kuom ombulu 389,182 mag Migori duto.
Weche dhi twere e ng'wech mar laro kom Gavana e dala mar Migori e higa mar 2022. Nimar Gavana Obada weyo ODM kendo dhi e PDP kata People’s Democratic Party kendo nitiere wach mar oganda jo Kuria.
Wachore ni bang' lando ni owuok  ODM mitelone gi  Raila Odinga, Obado osebedo katimo kinda ahinya mar rwako ji mang'eny e pati mar PDP. 
 Joma tiyo ne gavana wuotho e kauntino duto ka girwako ji e pati mar PDP. Jomoko indiko nyingegi e otas to jomoko irwako nyingegi e kompyuta. En tich ma gibiro timo nyaka giko higani.
Joma moko mabende dwaro komno gin; Boaz Okoth ma en Jatelo mar Od Bura, Seneta Ochillo Ayacko, Dalmas Otieno ma en Ja bunge machon ma Rongo, Edick Anyanga ma en Jabunge machon ma Nyatike, Mark Ogutu  jasomo man Amerka kod Robert Okong’o ma en ja ohala.
Jothieth ma Homa Bay: Jo Od Bura mag Kaunti donjore gi weche thieth
Riwruoge mag jo thieth Homa Bay wacho ni jo Od Bura mag Kaunti matiende ni MCAs donjore gi weche thieth e Homa Bay County Referral Hospital.
Jo Od Bura ma Homa Bay nyocha owacho ni  ogol Peter Ogolla e kom mar telo e osiptandno. Peter omako komno nikech nyocha ogol jatelo ma yande nie komno, Dr Lilian Kocholla. Jo Od Bura dwaro ni odwok Dr Lilian Kocholla e migawono. 
Ne ochun Dr Kocholla mondo odhi e rusa nikech wachore ni ok oti maber kendo mano omiyo  weche richo ahinya e osiptandno.
Mano ne omiyo Jo Od Bura otimo nonro kokalo kuom Komiti mar Weche Thieth mi giyudo ni osiptandno ne onge yien madwarore ahinya moriwo panadol.
Kar keto ketho kama owinjore,  Jo Od Bura ne osiayo ni Profesa Richard Muga  ema okelo chandruogego duto, kae to gidonjone ndalo matin bang'e.
Kata kamano, riwruoge mag  Kenya National Union of Nurses (KNUN) kod Kenya Union of Clinical Officers (KUCO) ne owacho ni Jo Od Bura donjore gi tije mag osiptandno.
Omondi Nyonje ma en jatelo mar KNUN e kaunti , Philip Mbom ma en jatelo mar KUCO kod Stephen Obunga ma en jakom mar KUCO, wacho ni kik chak lok kendo jotelo mag osiptandno.
"“Nyonje ne owacho niya: "" En adier ni jotend osiptandni ok osebedo katiyo maber emomiyo osechuno jotuwo ng'iewo ne lakteche gik monego obed e osiptal kaka glav mondo laktechego orwak sama ithiedhogi."""
"Kata kamano, ne owacho ni jotelo moket manyien onego omi thuolo moromo. Onego omi Dr Ogolla kinde moromo mondo oti gi lony mare kondo orie weche ma ne jotelo machon oketho.” 
Mbom ne owacho ni sama Jo Od Bura kwayo ni odwok Dr Kocholla e tich gi donjore gi weche thieth mag osiptandno.
“Ne omedo wacho ni:  Ne watimo lokruogego mondo walos weche ma ne miyo ji ok yud thieth maber e osiptandni. Sama ng'ato temo geng'o lokruogego, omono Jo Homa Bay yudo thieth mowinjore."""
"Obunga ne owacho ni weche thieth gin weche ma pek ma ng'ato ok onego omwomoree. "" Wakwayo jo Od Bura mondo otang' ahinya nikech sama jotelo mag osiptal oboth e yo moro amora mano nyalo miyo ji olal ngimagi."" "
Joan Ogada ma en Jakom mar  Komiti mar Thieth e Od Bura ma Kaunti wacho ni gin gidwaro mana konyo mondo weche odhi maber e osiptandno.
Sama Ms Ogada ne otero ripot mar nonro ma ne osetim e Od Bura ne owacho ni jotich e osiptandno onego oriwre kendo ginywak ne tich kanyachiel mondo githiedh Jo Homa Bay kaka owinjore.
Gavana Cyprian Awiti ema biro ng'ado gima ibiro timne Profesa Muga. Onyalo ng'ado ni oriembe e tich kata oweye mondo odhi nyime bedo e komiti mochung'ne osiptandno.
Philip Ochieng, jandiko mang'ula ne oik e dalane e gweng' ma Manyatta, Migori Kaunti.
Nyare miluongo ni Judith Adhiambo ne owuoyo e lo joodgi kendo ne owacho ni wuon-gi ne en ng'at mohero joode.
Giwacho ni ne en rahuma kendo rambaka mabidho dho ingresa ma tamre ginono, kata kamano, kane en e dala, ne en ng'at mamuol kendo ma jaling'.
"Adhiambo medo niya: ""Wachno ne berna ahinya. Wuonwa ne en ng'at mopogore e dala, ne ok kel tije e ot."" "
Joode wacho ni kata obedo ni Ochieng' ne jaling' kamano, ne ojatugo gi nyithinde, to moloyo nyikwaye.
Nyakware miluongo ni Philip Ochieng Junior wacho ni ne oherogi ahinya. Ne ojaterogiga kuonde bayo kendo ong'iewonegi peremende mang'eny mopogore opogore.
"Junior medo wacho niya: “Ne ohero nyikwaye ahinya, ne walaro yawone dhoot sama oduogo oa e tich."""
Churchill Otieno, ma en  Jatelo mar Editor’s Guild wacho ni Ochieng' ne en jandiko makende, en ema ne opuonjo ji gima ndiko mong'ith en.
Ji mang'eny ne mor kode nikech ne otiegogi e weche mag ndiko. Wamor ni ne en jachir.
Otieno ne owacho ni: Ochieng' ne nyalo ndiko adimba e wi gik matimore kamoro amora e piny, ne ok en mana ja Manyatta, ne en thuolo ka moro amora e piny.
Ne odwoko erokamano ne joodgi Ochieng' kod gweng' ma Manyatta kuom miyogi wuoyi ma wuoyi.
Seneta Ochillo Ayacko ne owacho ni Ochieng' ne tiego ji mondo joma biro kawo tich bang'e obed joma olony. Ne okelo lokruoge mabeyo e weche ndiko kuom higni piero auchiel.
"“Ayacko ne owacho ni: Jogweng'ni nopare kaka ng'at mang'ongo."""
Joode wacho ni Ochieng' ne odak Nairobi kuom higni mang'eny. Ne odwogo dala higani kae to ochako bedo matuwo mana bang' jumbe adek.
Ne otere St Joseph Ombo Mission Hospital kama ne othoe April tarik 27.
Jaod Ochieng' ne en  Jennifer Dawa, kendo ne ginyuolo kode nyithindo ang'wen.  
Ochieng' ne  onyuolo gi dhako machielo kapok okendo Jennifer.
Polise ne omonjo dala Ongwae nikech yiero mitimo Bonchari, to pati mag ODM, kod UDA okwedo gima ne otimoreno.
Polise momanore gi bunde ne omonjo dala Gavana James Ongwae, kendo moko kuom josiasa ma Kisii oywak ni  gima notimoreno rach.
Josiasa mawuok e pati mag ODM kod UDA wacho ni en gima lit ni josiasa moko tiyo gi polise mondo gibwog jowetegi sama ji ochomo yiero matin mar Bonchari mabiro timore Tich Ariyo, juma mabiro.
Pati ariyogo ywak ni polise chando jopatigi masani timo kampen.
Ji 13 laro komno.
Chieng' Tich Ang'wen gotieno, polise ne omonjo dala James Ongwae Gavana ma Kisii. Ne oyudo omadho chae gi  Seneta Profesa Sam Ongeri kod Janet Ong’era Miyo Mochung' ne Mine kata Woman Representative . Polisego ne owacho ni ji adekgo ne timo chokruok mar siasa ma onge rusa.
Kinyne, Tich Abich gokinyi, ka en Kisii taon,  Ongwae ne owacho ne jofwamb weche ni polise ne owacho ni ne onyisgi ni chokruok ma gwenyore gi chik ne dhi nyime e dalane kendo ne gibiro giriembo ji.
Ongwae wacho ni ne okwayo polisego mondo owuog e dalane, kata kamano, ne gitamore ka giwacho ni ok gibi wuok nyaka josiasa ariyogo oa mokwongo.
"Ongwae ne owacho niya: ""Akwayo Ker Uhuru Kenyatta mondo otiek wachni, yiero en gima biro to kalo. Onge jatelo masikoga e kom. Joma oganda oyiero moketo e kom nyaka mi luor. Polise 50 ok nyal mwomore e dalana ka gima an ja mahundu moro ma sirkal manyo."""
Ongwae ne omedo niya: “Bedona gavana ok opore apoya. Ne oketa e komni nikech ne ayudo ombulu mang'eny moloyo jomoko. Ma ok en kaka ng'ato onego oloch e wi ji. Ne an jatelo maduong e sirkal to ne ok aneno ka sirkal timo gik ma kamagi. Gik matimoregi richo.”
Seneta Ongeri ne owacho ni patigi ong'eyo gima nyalo miyo giloch e yiero moro kata mi kik giloch.
Ongeri ne okwayo IEBC otim tijgi maber e yiero matin mabiro. Bende, ne owacho ni osewuotho Bonchari duto kendo ogeno ni jo Bonchari biro yiero ng'at mowinjore.
"Ne owacho niya: ""Inyalo mor ni ilocho, to  anyalo nyisi gadier ni onge gima iloyo, kendo mornino en mana kuom kinde machuok. Ng'ato nyaka ng'e kama ji owuokie kendo kama ji dhie. Gimoro amora nigi kindene, kik item gwenyo ombulu ma ji osegoyo."""
Ong’era to ne owacho ni en gima mako dhok ni polise nyalo monjo dala gavana ma onge barua mar kot.
"“Adwaro ng'eyo gimomiyo IEBC kod riwruoge mamoko oyie ni otim yiero to ging'eyo ni tuwo mar Korona osechopo thurwa."""
"Ne omedo wacho niya: ""Yiero matin dhi nyime Juja to pok wawinjo ni polise chando ji kaka ichandowa koni."""
"Edwin Sifuna ma en achiel kuom jotelo e pati mar  ODM  wacho ni ""ka weche tek ahinya, okenge mikawo bende medo mana ridore."
Chenro mar jalup Ker William Ruto mar manyo ombulu Nyanza medo mako mach nikech joma yande omakogo osiep kuno timo kinda ahinya mar sunge e alwora mar Nyanza.
Ng'eny jotelo mariwo Ruto lwedo ne gin jo ODM mong'anyo bang' gwenyore gi jatend patino Raila Odinga. Gisungo ne ji pati mar DP ka giwacho ni pati mar DP dwaro ni tieng' machielo ema okaw loch Nyanza kendo okel dongruok e alworano. 
Juma mokalo, jotelo moko moriwo Eliud Owalo, ma en achiel kuom joma riwo Ruto lwedo Nyanza, ne oromo e otel moro Nairobi mondo giwuo e wi kaka ginyalo kelo dongruok Nyanza.
Giwacho ni chenro ma gitimo ema gibiro wuoyoe gi joma biro laro kom ker e higa mar 2022. 
Giwacho ni ng'ato ang'ata mabiro dwaro ni Nyanza ogochne, nyaka kwong winjre kodgi kendo oket seyi ni obiro kelo dongruok ma gisendiko pinygo.
Wechegi timore sama Raila koni temo kweyo tula moro ma nyocha omuoch e pati mar ODM. Tulano ne omiyo  ogol Otiende Amollo ma en Jabunge ma Rarieda e komiti moro mar od Bura.
Ji mang'eny ma yande ringo koni gi koni ka gikonyo Raila ne nitie e chokruok ma Owalo ne obedogo chieng' Tich Abich. Owalo bende ne en achiel kuom joma ne konyo  Raila ahinya. 
Joma ne ni e chokruogno oriwo joma ne oweyo ODM kane  patino ok omiyogi kombe e yiero mag 2013 kod 2017.  Ji kaka Jack Ranguma ma en Gavana machon ma Kisumu, Dalmas Otieno Jabunge machon ma Rongo kod Martin Ogindo Jabunge machon ma Rangwe.
Ranguma dwaro golo Gavana Anyang’ Nyong’o  mondo en ema obed gavana ma Kisumu.
Wach ne owuok kamoro ni joma ne nie chokruogno paro mar donjo e pati mar United Democratic Alliance (UDA), ma en pati mar jalup Ker, kata kamano, ng'at ma ne ogolo wachno ok dwar ni ohul nyinge. 
"“Ng'atno wacho niya: Wadwaro kedo mondo ODM owe wiko e Nyanza duto. Wadwaro wuoyo gi Jo Nyanza mondo gigo ne  Ruto ombulu mondo okaw kom mar Ker."""
Jasiasano wacho ni Ruto ne oyienegi bedo gi chokruogno. Kendo achiel kuom gik ma ne gidwaro timo ne en manyo yore ma ginyalo ywayogo jotelo mamoko mag Nyanza mondo odonj e patigino.
Chenrogi oriwo ywayo  josomo ma Nyanza mabiro konyogi loso ripot mar dongruok madwarore e alworano, kendo ripotno ema ibiro tigo e manyo ombulu ne Ruto Nyanza. 
Jo grubno ne ogolo ripot ma wacho ni ginono dongruok ma Nyanza kendo gidwaro manyo yore ma ginyalo kelogo dongruok momedore.
Owalo ne owacho ni josiasa moko ma Nyanza dwaro mana telo to ok gichomre gi wach tieko dhier ma Nyanza. Kata kamano, ne ok ohulo nyinge jotelogo.
Luo Nyanza osebedo ka goyo ombulu ne Raila mondo okaw kom mar ker chakre higa mar  1997.
E higa mar  2013, Ker Uhuru Kenyatta ne otemo tiyo gi  Onyango Oloo  mondo omany ombulu Nyanza.
Onyango Oloo ne oyudo nie pati mar The National Alliance to gie kindeno jopatino ne osewere. Kata kamano, Jo Nyanza ne ogoyo ombulu ne Raila. 
Kot ong'ado ni ochul japuonj kolej siling 416,000 nikech kolej  ne ok orito winjruok ma ne gitimo kode
Kot ne ong'ado ni ochul japuonj kolej siling 416,000. Japuonjno ne puonjo mana kuom seche matin e kolejno, kendo kolej ne ok otimo kaka ne giwinjre mi ne ok ochule kuom dweche apar gachiel.  
Kot ne owacho ni gibiro tiyo gi weche ma Tobias Andhala ne owacho nikech weg kolej ne ok obiro e kot kata obedo ni kot ne omiyogi barua manyiso ni idwarogi kuno.  Tobias Andhala en japuonj e  E-Smart Technical College.  
"Stephen Radido ma en Jang'ad Bura ma  Kisumu Labour Court, ne owacho niya Tich Abich, ""Mach Tarik 4, 2021, Andhala ne olero ywakne e kot to onge ng'at ma ne okwedo gik ma ne owacho. Omiyo kot chiko ni ochule siling 416,000 ma ne okwayo ni kolejno ochule.” "
Ne ondik Andhala tich e kolejno Jun tarik 28, 2015, to chop Mei 27, 2016, ne pok ochule msache duto.
Septemba tarik 5, 2017, ne otero ywakne e  Labour Court   bang' temo wuoyo gi jo kolej mondo ochule.
"Radido ne owacho niya: ""Jandiko mar kot ne otero ne kolejno barua Oktoba tarik 26, 2017,  to jo kolej ne ok obiro e kot."""
Mano ne omiyo kot ong'ado ni kesno odhi adhiya nyime kata obedo ni joma odonjnegigo onge, nimar gifwayo ote mar kot.
Bang' winjo kesno, kot ne oneno ni en adier ni Andhala ne odonjo e winjruok gi kolej to kolej ne ok orito winjruokgino.
Radido ne omedo owacho ni pesago ne ochako nyuolre chieng' ma ne ohang ter wachno e kot, Septemba tarik 5, 2017. Omiyo ne ochiko ni ochul Andhalo pesago duto.
Kot ne onyiso Andhala ni obiro chulo kot ne tije duto  ma odhi e kesno.
Polise ma Kisumu omako miyo moro ma jahigni 63. Miyono otudre gi kuo net mag suna ma ne okwal kuonde keno mag sirkal.
Polise wacho ni ne giyudo miyono gi bel 19 mag net. Gichich ni gin moko kuom net ma ne okwal  Rabuor kod Nyang’ande jumbe ariyo mokalo.
Raia ne okwalo wach ne polise ma Obunga  kendo polise ne odhi e od miyono USAID Estate Tich Abich mi gimako miyono.
Nikech ne ok onyisogi kama ne ogoloe netgo ne gitere Obunga Polis Stesen kae to gitere  Central Police Station kama ne okawie nonrone kendo ondik kuo ma ne ichich ni otudrego.
Bang'e ne oter miyono  Ahero Polis Stesen, Nyando, kama ne ohang terie ripot mar net ma ne olal.
James Ng’etich, ma en police kamanda ma  Kisumu Central sab-kaunti, wacho ni ginono wachno.
"Ng'etich ne owacho ni, "" Ne wang'ado mar keto miyono e lwet polise ma Ahero nikech kuno ema ne oterie ripot mar kuo net kendo  gisemako jomoko kuno bende."""
Kauntino ne ochako chiwo net moseketie yath jumbe ariyo mokalo. Gin gi chenro mar miyo ji milion 1.2 net 790, 000 ka tin.
Thoth netgo ne okan kuonde mopogore opogore e sab kaunti abiriyo mag Kisumu. Ng'enyne, ne okan-gi e kuonde keno mag osiptande kod skunde.
Kata kamano, ne ochung wach chiwo net kuonde moko Nyando ka ne ofweny ni bel 340 moting'o net 50, 50 ne olal e osiptande mag Rabuor kod Nyang'ande.
Lilyana Dayo, Mochung' ne Weche Malaria e Kaunti kendo ma ne ochung' ne wach chiwo net ne owacho ni ne ofweny ni netgo onge chieng' ma ne onego ochak pog ji net.
Jotelo ang'wen e osiptande ariyogo osemak nikech wach kuono.
Miyo ma jahigni  63 ma polise ne omako Obunga gi bel 19 mag net, e ng'at mokwong mak e kuono.
Polise wacho ni miyono ne owachonegi ni ouso netgo e lo ng'ato, kata kamano, otamore hulo nying ng'atno.
Lewnard Matete, ma en Jatend Polis, Nyando sab-kaunti ne owacho ni miyono biro bet e sel nyaka Wuok Tich mondo otere e kot.
Matete wacho ni miyono ok dwar konyogi fwenyo jokuoyego. Otamore golo weche motudre gi kuo mar netgo.
“Osiko oloko weche. Polise ok nyal ng'eyo kaka netgo ne owuotho nikech miyono ok dwar hulo gik mong'eyo. 
"Matete wacho ni, ""Koro miyono wacho ni ok onyal paro nyingi ng'at ma ne okelo netgo mondo okan e ode kendo onge gima ong'eyo kuom ng'atno, mak mana ni owuok Busia. Owacho ni oonge kata mana nambane mar simu."""
Wede miyono ne kwayo ni gichul bond mar polis mondo ogonye to polise ne otamore.
"Matete ne owacho ni: ""Nikech miyoni gwenyo weche ahinya, ok dwamiye bond mar polis, di po ka olalnwa. Nyaka orita arita e sel nyaka Wuok Tich mondo odhi e kot."""
Chenro mar gedo mar Dr Ida Odinga  e kaunti mar Homa Bay nyalo digni  nikech ywarruok manie kind jal mochung' ne gedono kod jo Kenya Power.
Iluongo kama ogerono ni  Dr Ida Odinga Library, Research, Innovation and Resource Centre kendo igere Ogande Girls High School man Homa Bay Town Constituency. Iwacho ni en gedo mabiro kawo milion 300.
Ne ochak gedo Desemba higa mokalo bang' nyasi maratipo ma ne ochung'ne gi Fred Matiang’i ma en Jatend Sirkal Mochung'ne Somo, nyawadgi  Prof George Magoha, kod Dr Ida.
Osetiek mise, kata kamano, gedo ok nyal dhi nyime nikech weyini mag stima oliero kar gedo.
Weyini mag stimago golo stima Homa Bay katero e  taon ma Suneka man e Kaunti ma Kisii. 
Peter Kaluma ma en Jabunge ma Taon ma Homa Bay  ne odhi neno  kanyo. Ne owacho ni jo Kenya Power ema otamore chwalo weyinigo.
"Kaluma wacho niya: ""Ng'at mochung' ne gedono wacho ni osenyiso jo Kenya Power mondo ochwal weyinigo kamachielo, to pok gitimo kamano. Onego gi chwal weyinigo mapiyo nikech weyinigo kalo kama owinjore ogedie, kendo tich ok nyal dhi nyime."""
Jabungeno ne owacho ni ka ywarruokno odhi nyime kendo tich ochung',  pesa mibiro tigo e gedo biro medore.
"Kaluma ne owacho niya: Onego otiek ywarruokno, kendo tich odhi nyime. Wadwaro ni otiek gik migero kae. Sama tich digni, pes gedo medore omiyo wadwaro ni omi wachni pek madwarore."""
Ken Okumbe ma en Jatelo mar  Kenya Power e Homa Bay Kaunti wacho ni ong'eyo wachno kendo osenyiso jal mochung' ne gedono pesa monego ochul mondo ogol weyinigo kama gintiere kendo otergi kamachielo. 
"Okumbe wacho niya: "" En adier, ni  ne gikelo wachno e ofiswa. Ne wanyisogi nengo mar loko ndach stimano to pok gichulowa."""
"Gidwaro gero laibrari manyalo ting'o jopuonjre 500,  stediam molworore manyalo ting'o ji 1000 kendo ma kar bet opangore  ka ng'as, ot moyang ne weche kompyuta kod kama jopuonjre nyalo bero talantagi kaachiel gi kama inyalo makie dwol."""
Gedono ne onego okaw dweche 18, chakre Desemba tarik 21 chieng' ma ne otimie nyasi mar chako gedo.
NG-CDF ma Homa Bay ne ogolo milion 50 ne gedono.
Miyo moro ma jahigni  77 modak East Kolwa, Kisumu East Sab-Kaunti osebedo karito nyiri matindo mosenyuol kendo ojwang' kod mond liete ma bende ojwang'. Osebedo ka otimo kamano kuom higni 25.
Florence Otieno wacho ni chenrono osemiye thuolo mar konyo joma mine ma jochan mondo ochak ngimagi manyien.
Florence ne oyawo dalane ne mine ma kamago e higa mar 1996 bang'  hinyore e masira mar  ndara ma ne omiyo dende konchiel otho.
"Ne onyiso The Standard niya: ""Masirano ne omiyo afwenyo ni kare ng'ato nyalo lalo ngimane ka diemo wang' nono. Nikech mano, ne asingora ni abiro timo kar nyalona mondo ngima obed maber matin e oganda madakie. Omiyo ne achako konyo nyithindo ma nyiri monyuol kod mond liete."""
Nyaka chop sani, miyo ma koro hike oseniang'no osereso nyithindo manyiri 38 kod mond liete 12.
Kaka kwan nyiri ne medore e kaka bende ne dwarore ni oti gi pesa momedore.
Florence wacho ni ne ochune manyo yore mamoko mag yuto, nono ne ok odhi nyalo.
"Florence medo niya: ""Ne aketo tenge puodho moro ma ne wabiroga puro. Mond lietego kaachiel gi nyirigo ne puro gik ma wauso. Ne wauso gigo kae to pesa ma wayudo wang'iewogo chiemo kod lewni."""
Nyiri mamoko to ne ochako timo gik mopogore opogore, moko ne loso pat pat, moko wuoche to moko bege mag mine. 
Gitiyo gi hyacinth migolo e Nam Viktoria. 
Pesa mowuok kanyo itiyogo e chulo ne gi skul.
Wach nyiri matindo ma nyuol chando sirkal ma Kenya kod sirkal mag Kaunti.
Ripot moro mar Kenya Demographic and Health Survey kata (KDHS) nyiso ni nyiri ariyo kuom nyiri 10 manie kind higni 15 kod 19 nigi ich kata osenyuol.
E Kaunti ma Kisumu, grup moro moriwo joma owuok e kidienje mopogore opogore, kendo motelne gi Ida Odinga ma jaod Raila Odinga, jatelo ma ODM, timo kinda ahinya e kwedo terruok e kind joma pok odonjo e kend.
Florence wacho ni chenroneno osekonyo moko kuom nyiri matindo mobiro dak kode kik lwar e lwet joma dwaro tiyo kodgi marach e weche terruok.
"Benta Awino, ma en min nyithindo ariyo, en achiel kuom joma chenrono osekonyo."""
"Koth mang'eny ma nyocha ochue ne omiyo pi odonjo mi otimo ataro e od Awino ma en chi liel. Ne ochuno Awino dar."""
"Awino wacho ka obwonjo mayom ni , ""Adwoko erokamano ne  Florence kuom chako chenro ma jaberni mar konyo mine ma jochan."""
Koth mang'eny mosebedo ka chue osemiyo joudi mokalo 2,200 e Kaunti mag Migori kod  Homa Bay  odar.
Chieng' Wuok Tich koth maduong' ne ochue  e lokason ma Kakelo Kakoth e Kaunti ma Migori kendo pi ne otimo ataro e mier 300 mi ochuno jogo dar kamachielo.
E Lower Karapolo,   pi ohula olorone mier 60 , to e lokason ma West Kanyuor  mier 99 oyudo chandruok nikech pi oula.
Philip Orwa ma en Chif mar Lower Central Kadem wacho ni pi oula otimo ataro e alwora mar Nam Kuja. Kuom ranyisi pi otimo ataro Lwanda kod Kuja.
Jopuonj ma Nyor Praimari Skul modak Lwanda ne oyoro pi machopo e chongegi mondo eka gichop e skul.
Nyithi skul to ne obare ne skul nikech ne giluor ni pi nyalo terogi.
Elisha Ondiek ma en Japuonj maduong' ma Nyor Praimari ne owacho ni chopo e skul tek ahinya ne nyithi skul.
Moko kuom skunde ma pi oula otimoe ataro gin kaka Kabuto Praimari Skul, Nyora Praimari Skul, Angugo Primairi Skul kod Molly Sekondari Skul.
Nikech koth mang'eny mosebedo kachwe Homa Bay Kaunti e ndalo adek mokalogi, joudi miche osedar kawuok Rachuonyo North. 
Joudi mokalo 100 bende osedar e miechgi Kogembo sab locason e sab Kaunti ma Rachuonyo North.
Atarago ne obedoe bang' Nam Awach oo.
Hezekiah Owino ma en Asistant Chif ma Kogembo wacho ni pi ne ochako timo ataro Wuok Tich gotieno.
Pi ne otimo ataro Simbi praimari kod Simbi sekondari bende.
Joudi miche bende ne ochandore nikech pi motimo ataro e gweng' mar  Nyapuodi e lokason ma Kanam e sab Kaunti achielno.
"George Orimba modak  Nyapuodi beach, wacho niya: ""Ute ang'wen osepodho nikech koth mang'eny mosebedo ka chwe. Kendo nderniwa ok kalre."""
Joudi mang'eny bende ne odar Kobala sab lokason ka ne ataro olworo miechgi kendo odinonegi.
Joudi miche e Ndhiwa sab kaunti bende ne ochandore ka pi ne otimo ataro bang' Nam Kuja mwomo.
Jokuno kwayo riwruoge mag sirkal mondo okonygi gi gik mochuno kaka chiemo.
"John Odiembo modak Ndhiwa wacho niya: ""Wakwayo sirkal mondo obi oreswa."""
To komachielo, chiemo moromo kelo siling milionde osekethore e puothe mag Naivasha nikech koth mang'eny mosebedo kachwe. 
Kama chiemo okethoree mogik en Mirera estate. Mondo ng'ato  ochop kuno, ng'ato baro kawuok e ndara ma Naivasha-Mai Mahiu .
Ndara man e kind Mirera kod Karagita bende otimo ataro kendo chuno jo mtokni luwo yore mopogore.
Ndara mawuok Kijabe Mission Hospital nyaka  Moi South Lake bende ok kalre.
Njoki Nyanjui, ma en achiel kuom joma puothegi otimo ataro, wacho ni pi oula ne ochako timo ataro Jumapil bang koth maduong' chwe e gwenge man yo ka malo.
Owacho ni puothegi kod ndernigo otimo ataro kendo gik moko okethre nyowuoyo.
Njoki ne okwayo sirkal ma kaunti mondo okaw okang' mar loso yore ma pi oula kaloe. Owacho ni pi oula keloga chandruok maduong' e alworano.
Kaluwore gi ripot moro mar jo Red Cross, nenore ni koth madhi nyimeni, dhi medo kelo ataro e  alworano.
Riwruok mar KeNHA siemo jo mtokni ni kaka pi oula dhi nyime timo ataro, kik giluw Goye crossing. 
Riwruok mar Kenya National Highways Authority (KeNHA) siemo jo mtokni ni nikech Nam Viktoria ma koro o, kik giluw daraja ma Goye.
KeNHA wacho ni Nam o nikech koth mang'eny mosebedo kachwe e alwora mar Nyanza, kendo mano osekelo chandruok ne joma odak e alwora mar Nambno.
"Giwacho ni, ""Nikech onge yo machielo mar chopo Osieko, wakwayo jo mtokni ni kik gitem kalo daraja ma pi oumono, girit nyaka pi dog chien."""
KeNHA ne owacho ni loche ok onego okal darajano, pod ginono kaka ginyalo medo tego darajano.
Ne oger daraja ma Goye  e higa mar 1975. Ka ne igere, ne owach ni onyalo tiyo kuom higni 20 kae to igero daraja machielo.
Pi ne odino ne jowuoth chieng' Tich Adek mi girito chiegni odiechieng' mangima mondo pi odog chien.
"Onyango Oduma, ma en dereva ne owacho ne The Standard ni pok odhi e tich nikech chal mar ndara. ""Ok anyal ng'ado dhi lokacha omo kuoyo ne kastembega."""
Oduma wacho ni chandruogni obedoe nikech sirkal ok osewinjo ywak mang'eny mag jo kanyo mondo ogernegi daraja manyien. Owacho ni tije mang'eny e alworano osechung' nikech darajano.
Juma mokalo, mtokni ne ok nyal ringo e ndarano kuom seche mang'eny nikech masira mar ndara ma ne otimore.
Raia ma kanyo kwayo sirkal mondo olosnegi ndarano mondo giwe tiyo gi pesa mang'eny kendo ketho seche sama gitiyo gi ndara ma koro osekethoreno.
Lori moro ne opodho mi olokore ataro e chuny ndara modino yo. Omiyo mtokni ne ochanore e ndara ma onge kama gikalie. 
Dorothy Achieng, ma ne nie achiel kuom mtoknigo ne dhi Got Agulu Hospital. Owacho ni ne ochune wuotho gi tiende kilomita ariyo nikech mtokni ne ok nyal ringo.
"Aggrey Ochieng, modak e alworano wacho ni ndara en gima dwarore ahinya mondo dongruok moro amora obedie e yore mag yuto e kauntino. Owacho ni jotelo ma kanyo osefwayo wach loso ndarano. Owacho niya: ""Wasetero wach ndara ne jabungewa,  ne gavana kendo ne riwruok mar KeNHA, to onge gima gisetimo."" "
Elisha Odhiambo modak Usenge Taon  wacho ni gitiyo gi pesa mang'eny ahinya e loso mtokni nikech ndara marachno.
"Odhiambo medo ni, ""Jo matatu kod jo boda boda bende osemedo nengo ahinya nikech ndarano."""
KeNHA nyoro owacho ni gin gi chenro mar gero daraja machielo motegno.
"KeNHA ne owacho niya: ""Wasechako ng'iewo gik loso daraja mondo watiek chandruok ma jabedoga e darajani kinde ma Nam Viktoria opong'."
Jomahundu abich ma ne omak Kisumu chieng' Jumapil oter Nairobi mondo polise otiek nono wechegi kuno.
Chieng' Wuok Tich, kot moro Kisumu ne omiyo polise rusa mar keto jogo e sel kuom ndalo 10 momedore mondo gimed yudo weche kuomgi.
Nyoro, polise ma jonon wach matiyo gi  Anti-Terror Police Unit ne otero jogo e mtoka nyaka ofisgi maduong' man  Directorate of Criminal Investigations mondo omed non-gi.
Jomahundugo ne gin Jamal Muhamud, Abdul Razzaq, Nadeed Muhammad, Amin Muhammad kod Younas Muhammad, giduto gin jo Pakistan.
Polis moro mong'eyo wechego wacho ni jogo ne owuotho e grube ariyo kendo ne gidonjo Kenya ka gikalo boda ma Kenya gi Uganda.
Jomahundugo ne osetemo ahinya pondo ne polis, kata kamano, polise ma akicha ma ne oyudo osekwalnegi wach ne omakogi Kombewa, Kisumu.
Nonro ma ne otim kuom jomahundugo ne ofwenyo ni grup machielo bende ne odonjo Kenya kendo ne gin e yo ka gidhi Kericho.
Mano ne omiyo polise odino ndara  Ahero  kendo goyo peksen mtokni duto mawuok Kisumu.
Polis machielo mong'eyo wechego wacho ni jogo ne otemo ahinya mondo kik makgi. Sama ne gifwenyo ni polise luwogi, ne gilor Ahero kae to gichako wuotho ka gidok Kisumu.
Polise bende nono joma nyalo bedo ni ne giwuoyogo.
Ok ong'ere maber kane gidwaro timo timbe mag mahundu.  Kata kamano, polise wacho ni timbegi kod moko kuom gik ma ne oyudgigo, miyo gichich kodgi.
Polis moro ma ne onono jogo wacho ni ne oyudgi gi gik simu mang'eny kod yunifom mag jolweny.
Nyoro, Samuel Anampiu ma en Kamanda mar Kisumu Kaunti ne owacho ni oseter jogo Nairobi.
"Anampiu ne omedo niya: “Waterogi Nairobi mondo nonogi obed mayot."""
Nikech sirkal moter e Kaunti, lokruoge mabeyo timore Siaya.
Siaya taon osegerore nyowuoyo nikech sirkal moter e kauntino. Kuom higni mang'eny  Siaya taon oseng'ere kaka taon motimo buru kendo monindo aninda. Kata kamano, nikech oter sirkal kuno, mano oseywayo jo ohala kendo osemiyo ochak chenro mang'eny mag dongruok.
Mos mos chenro mag dongruok konyo e yore mag yuto e taondno. Kata kamano, ji chich gi kwan mar pesa miwacho ni otigo e chenro mamoko mag taondno. 
Siaya taon osetimo dongruok mang'eny. Higni machon ne en mana chiro miluongo ni Ahindi, kae to obedo taon maduong' mar distrikt, sani to en taon maduong' mar Kaunti.
Achiel kuom dongruoge madongo maloko kit Siaya en od Kot Maduong' ma Siaya migero sani. Odno igero gi milion 340  kendo ochiegni rumo.
Ann Amadi ma en  Judiciary Chief Registrar ne onono Odno Desemba mokalo. Ne owacho ni tich otire maber kendo ni odno chiegni rumo.
Sirkal ma kaunti nyocha otiyo gi milion 43 e loso Ahindi Gardens kod kar bayo mar gavana. Eugene Wamalwa ma en Jatelo Maduong' e Weche Sirkal mag Kaunti ema ne oketo seyi mondo chenrogo odhi nyime. 
Wamalwa bende ne oketo seyi mondo oger ofis manyien mar kaunti madhi kawo milion 75.
Sirkal ma kauntino bende osetiyo gi milion 165 e loso  Siaya County Referral Hospital.
Gavana Cornel Rasanga wacho ni gedo machielo moseger pasent 90 en stediam manyasani ma okawo milion 400.
Gik moko ariyo ma bende osemedo loko kit taon ma Siaya gin: chenro mar Sirkal mar Kenya  mar keto stima e nderni. Chenrono ne okawo milion 100. Gimachielo en chenro mar Sirkal ma Kenya mar keto lam e nderni maringo e Siaya taon, chenrono otudore gi chenro mar ndara ma ne oger kowuok Siaya nyaka Nyadorera.
Kennedy Onyango, modak Siaya wacho ni moko kuom dongruok mosebedoe kaka wach keto stima e nderni ma Siaya obiro nikech winjruok ma ne omedo bedoe e kind jatelo mar ODM Raila Odinga kod Ker Uhuru Kenyatta bang' Mosruok.
John Odhiambo, ma bende odak Siaya oyie ni osetim dongruok mang'eny Siaya kata kamano, ochich gi pesa mang'eny mokalo miwacho ni otigo e chenro moko, to ahinya ahinya e chenro mag sirkal ma kaunti.
Walter Okello, ma en Jatelo mar Lowo, wacho ni sirkal ma kaunti osechako muko udi maricho richo manie taon mondo gikel chenro maber e taon kendo gi med bero taondno.
Owacho ni dwarore ni jokanyo ma nigi udi moti e taon olos udigigo mondo ginen maber kaka udi mamoko e taon.
Gie sani, ok wami joma udigi oti lease (ratiro ma sirkal miyo ji kinde ka kinde mar tiyo gi lowo) mak mana ka gigero udigigo maber.
Okello ne owacho ni Joma nigi ute maricho richo mibiro muk osesiemnegi kar ohala e alwora mar taon ma onego gigerie ute ohala.
Profesa Paul Achola, ma en jakom mar munisipal mar bod ma kaunti wacho ni higni mang'eny mokalo Siaya ne en mana chiro kod kama ji ne biro bayoe, to gie sani, Siaya osedongo.
Owacho ni e higni mag  1940 Siaya taon masani, ne en mana chiro ma Ahindi. Ji ne biro ng'iewo chiemo kod gik ot. 
Kae to obedo kar tuke kaka spot kapok obedo taon maduong' mar distrikt.
Rasanga wacho ni dongruok matimore sani nyiso maler ni wach tero sirkal e kaunti tiyo maber.
"Rasanga wacho ni, ""Nenore ni sirkal ma kaunti mar Siaya dhi nyime kelo dongruok ma konyo e yore ohala kendo medo bero ngima ji e oganda. Lokruogego loko kit Siaya taon."""
“Riwruok ma sirkanda osebedogo kanyachiel gi  World Bank kokalo kuom Kenya Devolution Support Programme kod Kenya Urban Support Programme osekonyowa timo dongruok madongo e kauntini.”
Ne openj Gavana ma Siaya, Cornel Rasanga gimomiyo ne otiyo gi pesa mang'eny moloyo ma ne owal ni otigo e kedo gi masira mar Korona. Pesano ne wuok e aguch masira mar kaunti.
E romo ma ne gitimo e intanet nyoro gi  Senate Standing Committee on Health, ne oket Mr Rasanga kama diny mondo oler kama ne ogoloe milion 115 ma ne otigo e weche motudre gi masira mar Korona to pesa ma kaunti ne owalo ne masirano ne en mana milion 100.
Ripot makende mar  Auditor General (Jatelo maduong' manono kaka pesa otiyo) e wi kaka kaunti duto otiyo gi pesa ma ne giwalo ne Masira mar Korona, ne onyiso ni kaunti ma Siaya ne ogolo e aguchgi mar masira pesa mang'eny mokalo ma ne giwinjore ni gigol.
Ripotno ne wacho niya: “Wachore ni chop Julai 31  2020, ne nenore maler ni ne oseti kod siling 115,884,928 e weche motudre gi masira mar Korona, to mano ne gwenyore gi pesa ma  bajet nyiso ni  kaunti ne onego otigo e masirano.” 
Gavana to ne wacho ni kaunti ne otiyo mana gi milion 100 to ok milion 115 ma ripot makendeno nyiso.
Nyalo bedo ni nitiere both kamoro e kwanono, kata kamano, anyalo kelonu nonro manyiso ni  ne ok watiyo gi pesa mokalo milion 100.
"Wasanga ne owacho ne komitino niya:""Anyalo nyisou gadier ni ne watiyo mana gi pesa ma ne kaunti ne owalo ne masira mar Korona. Ok ne watiyo gi pesa mokalo kanyo.” "
Auditor General ne owacho ni ripot ma en-gono ni kare, ne nitiere riside manyiso ni ne ochul milion 115.
Komiti ne openjo gimomiyo weche kaunti kod weche AG gwenyore.
"Seneta ma Narok Ledama ole Kina ne openjo niya: “Kare Auditor General ogolo nonrone kanye, ka gavana oramo ni ne otiyo mana gi milion 100? Kwandeno owuok e polo?"""
"Kata kamano, jakom mar komitino ma en Seneta ma Kisumu Fred Outa ne owacho ni gavana okelnegi ripot manyiso kaka ne otiyo gi pesa."""
"Mr Outa ne owacho niya: “Wamiyi juma achiel mondo ikelnwa ripot manyiso ni ne ok itiyo gi pesa mokalo milion 100."""
Siaya ne owalo siling milion 270 ne masira mar Korona. Milion 100 ne dhi wuok e agulu mar kaunti mar masira. Ne omi kaunti milion 60 Julai, tarik 7 kendo ne omedgi milion 40 Julai tarik 14.  
Pesa mamoko ma ne kaunti oyudo ne gin: Pesa mowuok e sirkal kendo moketne chik mitiyogo, milion 97, Danida ne ochiwo milion 6, Sirkal ma Kenya ne ochiwo pes jothieth milion 36 kendo Kenya Devolution Support Programme (KSDP) ne ochiwo milion 30 million.
Ketho mamoko bende ne oyudre kuom Rasanga. Ne ok otiyo gi pesa mar  KSDP kod pesa ma ne sirkal ochiwo moketne chik e kinde mowinjore.
"“Gie kinde ma ne inono kwand kaunti, pesa ma ne sirkal ochiwo moketne chik kod pesa mar KSDP ne pod nie aguch masira ma Siaya kaunti kod aguch KSDP ma Siaya kaunti. Ripot wacho ni mano ne otimore nikech podi ne ok oket seyi e bajet ma ne owinjore otigo, ne onge chenro moket mar tiyo gi pesago kendo ne pok olos chenro mar ng'iepo gi pesago. 
Gavan ne owacho ni pesa mar  KSDP ne otigo e ng'iewo gik ma ne konyo ji nyagore gi Korona.
Pesa mar loso kuonde ma joma nigi tuwo mar Korona betie ne dhi kawo pasent 71 mar pesago, to ne inyalo mana chul pesago ka osetiek gero kuondego.
E kinde ma ne inono kwanono noyudo ka osewinjruok e wi pesa ma ibiro chul ji. Jogedo gi jomamoko ne dhi nyime tiyo, kata kamano, ne pok gitieko kendo ne pok ochulgi. Mano emomiyo pesago pod ne nitie.
Nyathi skul ne chiegni bare ne skul nikech tuwo. 
Tuwo mar ich ne oketo Henry Madaga piny e giko higa mar 2020.
Ne othiedho iye kuom jumbe mogwaro kendo ne ochako paro ni onego owe ma ok otimo penj mar  Kenya Certificate of Secondary Education. 
Kata kamano, nyoro Madaga ma jahigni 18 ne mor matamre ginono sama George Magoha Jatelo mar Somo, ne somo nyinge e kind nyithindo motimo maber moloyo e penjno. Madaga ne oyudo A mochung' kata A plain, kendo ne en namba aboro e Kenya duto. 
Madaga en kayo e odgi, gin nyithindo abich kendo odwaro bedo laktar. Ne oyudo en e duk lewni mar ner mare sama ne ogol dwoko mar penjno.
Madaga ma ne osomo Maranda High School wacho niya: “Ne ok ang'eyo ni anyalo timo penjno. Tuwono ne oketa piny, kata kamano, adwoko ne Nyasaye erokamano ni ne aloyo tuwono.”
Kane jofwamb weche mag The Standard oyude e duka mar ner mare, Chichwa Market, ne pod onenore mool.
Sinani ne omiyo aloyo lwenyno, owacho ni doher dhi e Yunivasiti ma Nairobi.
Paul Kaunda, ma ne en japuonj maduong' e praimari skul ma ne  Madaga osomoe ne mor sidang' gi kaka Madaga okalo penj. 
Madaga ema ne omako namba Kosau e penj mar Kenya Certificate of Primary Education.
Kaunda ne owacho ni, “Madaga ne onge skul fis mar donjo e sekondari, kata kamano ne wawuoyo gi japuonj Maduong' ma Maranda mondo orwake e skundno.” 
Joot moko modak  Ogango, Manga sab kaunti  Nyamira, chunygi chandore ahinya nikech wuodgi molal. Wuodgino ne owuok e skul dweche adek mokalo."""
Jane Mirambo ma en min wuoyino wacho ni ne gikiya ni nyathigi olal. Owacho ni ne ging'eyo mana ndalo ariyo mokalo kane olor skunde nikech rusa  mar Easter.
"Min nyathino ne onyiso The Standard niya: “Ne arito Kevin mondo oduog to ne ok anene. Kane wadhi e skul mondo wapenj wachne ne onyiswa ni pok ginene chiegni tam mangima."""
Owacho ne ni gitero ripot mar lal mar wuodgino Sengera Polis Stesen, momigi namba mar OB 7/23/0/2021.
A kanyo en mana ywaruok e kind joskul gi joodgi Kevin. Joskul wacho ni joodgi Kevin ema ne ok okawo ting' margi, to joodgi Kevin wacho ni Joskul ema ne ok okawo ting'gi.
Otas moro ma ne joskul ondiko ma bende ne gimiyo polise nyiso ni  Kevin Machuki, ja Fom 1, Nyaisa SDA Mixed Day and Boarding School, ne owuok e skul Januar tarik 10 ka odhi e liel e dalagi.
"Anne Kemunto ma en chi owadgi Kevin wacho ni; “Ok wang'eyo liel moro amora ma ne obedo e dalawa higani. Ripodno ok en adier."""
Weche ma skul ondiko e wi tudruok mosebedo e kindgi kod min Kevin nyiso ni ne ok ginyal yudo min Kevin e simu mondo ginyise ni wuode ne omi rusa mar biro e liel dala.
Kata kamano, skul wacho ni ne gioro  ne min Kevin ote mar simu ma ne nyise wachno.
"“Ne ok wanyal tamo wuoyino dhi e liel kane oramo ni nyaka odhi. Bang' temo gi kinda yudo min-gi e simu to otamore, ne wang'ado mar miyo wuoyino rusa mondo odhi e dala."""
"Tobias Omollo ma en japuonj maduong' e skundno wacho ni: ""Kane wuoyino ok oduogo bang' ndalo manok, luwo wachno ne tek nikech ne ok wanyal yudo min-gi e simu. E kindeno duto, simu mar min-gi ne osim."""
Omollo wacho ni janyuolno ne onego obi e skul mondo openj wach nyathine bang' yudo ote ma ne wacho ni wuode ne omi rusa mar wuok e skul.
"Omedo ni “Kane ok wanyal yudo janyuolno e simu ne wa orone ote e simu. Ang'o momiyo ne ok oluwo wachno bang' neno ni nyathino ok ochopo e dala? Ne watemo luwo wachno kendo, to ne ok gidwokowa."""
"Japuonjno wacho ni rekod mag skul nyiso ni miyono ne odhi e skundno Februar  2, 2021, mochulo fis mar siling 4,000.  Ne ok openjo kama wuode nitie, bende ne ok owuoyo gi japuonj nyathino mondo ong'e kaka nyathine timo e skul."""
"“Pile ka janyuol odhi e skul ma nyathine somoe omanyo japuonj nyathine mondo owuo kode kata oweyone nyathineno pesa moro matin."""
"Omollo wacho ni; ""Rekod mar skul nyiso ni ne ok owene Kevin pesa moro amora."""
Min nyathi to wacho ni chieng' ma ne odhi chulo fis nyithindo ne timo penj kendo mano ema nomiyo ok nopenjo wach wuode.
Kata kamano, rekod mar skul to kwedo wachno.
Kalenda mar skul ma bende ne omi polise nyiso ni nyithindo ne ok tim penj e odiechiengno.
Ne otim penj e kind Februar tarik 9 gi Februar tarik 12, to ok Februar tarik 2 kaka miyono ne wacho.
Gabriel Mwangangi  ma en kamanda ma Manga Police wacho ni fail manyiso lal mar Kevin oseter ne  Director of Public Prosecutions (DPP).
"Mwangangi wacho niya: ""Wasewinjo gima skul wacho, bende wasewinjo janyuol. Wasetimo nonro kendo wandiko gima waparo mi watero ne  DPP. Nenore maler ni nitiere kama ne tol ombekoree, kata kamano,  DPP ema dhi ng'ado kesni."""
Kemunto wacho ni  Kevin ne en wuoyi mamuol kendo ne en gi osiepe matin.
"Kemunto wacho ni, “Wuodeno ne en jaling' ahinya, ne ok yot ng'eyo pache. Pok nobedoga gi timbe ma achach kata wuotho gi osiepe maricho."""
Joodno kwayo ni kapo ni nitie ng'at mong'eyo kama rawerano nitie to oter wachno e polis stesen.
"Kaluma wacho ne joma kwedo patigi niya; ""Weuru pogo ODM gi wach Otiende mogol e komiti."""
ODM ogolo Otiende Amollo, Jabunge ma Rarieda  e komiti mar Od Bura. Chieng' Jumapil, Mei tarik 9, Peter Kaluma ma en  Jabunge ma Homa Bay Town ne owacho ni wasik ODM rendore gi wachno mondo gipoggo ODM.
Kane Kaluma wuoyo  Ogande Girls High School, kama ne odhi nono kaka chenro mag dongruok ma itimo gi NG-CDF ma konstichuensi mare dhi nyime, ne owacho ni wasik ODM jimbo wach golo Otiende e komiti mondo giketh nying ODM.
"Kaluma wacho ni: “Nitie joma rendore gi wach golo Otiende e komiti mondo gipog ji e pati mar ODM. Gisiayo weche ma ne rik onge e kind Jabungeno kod jotelo mag ODM."""
Kaluma wacho ni ok ber keto ketho kuom  ODM nikech lokruoge ma gisetimo e komiti mar Od Bura. Owachoni lokruoge ma kamago gin gik mapile.
"Ne owacho ni: “Loko joma nie komiti mar Od Bura en gima timore pile e pati mag siasa. Omiyo lokruoge motim e JLAC ok onego okel wach."""
Kaluma wacho ni golo Otiende e komitino ok en kum ma ODM omiye kaka jomoko wacho.
Owacho ni Otiende pod ni e komiti ma nigi teko mar  Public Accounts Committee (PAC) e Od Bura.
Owacho ni kapo ni ODM ne nigi wach kod Jabunge ma  Rariedano ne digi gole e  PAC.
"Kaluma wacho niya; “Kapo ni jatelo mar ODM  Raila Odinga ne en Jabunge en ema ne dobedo jakom mar PAC nikech en kom manigi nyadhi kendo jatelo mar pati makwedo sirkal ema kawoga komno. Omiyo, bedo ni Otiende nie komitino nyiso ni ODM ogene."""
Jabungeno ne onyiso joma riwo ODM lwedo kod jo  Nyanza mawuok e alwora ma Otiende wuokie mondo otang' gi jowasigu.
"Kaluma ne owacho ni: “Jowasigugi dwaro pogo patiwa kendo gidwaro pogo ogandawa. Nyaka wachung' motegno mondo  kik gichochwa gi chenrogi monjawni."""
Otiende ne en jalup jakom e komiti mar Od Bura mar Justice and Legal Affairs Committee (JLAC) kata kamano, nyocha ne ogole e komno mi kare oket  ma Tom Kajwang'. Ne otim kamano nikech paro motegno ma Tom osegabedogo e wi wach  Building Bridges Initiative.
Kaluma ne owacho ne jo Nyanza mondo oikre ne refarendam bang' kane Od Bura oyie gi wach Building Bridges Initiative (BBI) Constitutional Amendment Bill 2020.
Ne owacho ni kinde osechopo mondo Jo Kenya oyud Chik manyien.
"Kaluma ne owacho niya: “Wabiro chako kampen machiegnini nikech wanyalo bedo gi refarendam Agost higani. Omiyo Iikreuru."""
Owacho ni Chik manyienno biro konyo e kedo gi mibadhi nikech biro chuno Jobura tiekre gi kes mag mibadhi e higa achiel bang' ka osedonj ne ng'ato.
Omak nas ma dichwo Siaya nikech noterore gi nyako ma ja Fom 2.
Tich Abich, Mei tarik 7, Polise ma Gem e Kaunti ma Siaya ne onono nas ma dichwo ma wachore ni ne oterore gi nyako ma ja Fom 2.
Nasno tiyo e dispensari moro Gem sab kaunti. Kata kamano ne ogonye nikech ne ok oyud weche moromo mi odonjne e kot.
Wachore ni nasno ne oterore gi nyakono Mei tarik 2, jomoko to wacho ni osegabedo gi osiep ma kisera gi nyathino kuom kinde.
Charles Chacha ma en jatelo mar polis e  sab kaunti ma Gem  wacho ni gisechako timo nonro mondo giyud weche madier ma ginyalo donjonego nasno.
Owacho ni nasno ne owacho ni okiya nyakono kendo otimo osiep ma kisera gi nyako moro maduong' mopogore gi nyathino.
Ne wamako ng'atno mi wanone kae to wagonye. Wasetero nyathino e osiptande ariyo mopogore Siaya kod Gem mondo opime to ok giyudo gima nyalo konyowa e nonro ma watimo., ne owacho.
Chacha wacho ni raia ema ne oyudo nasno gi nyako ma jahigni apar gabiriyono e mtoke ma ne ochungo e bath bungu moro.
"Chacha wacho ni,""Nonroni osedigni matin nikech ne ok okelnwa ripot e kinde mowinjore. Jonyuol nyakono ne okwongo otero wachno ka chif. Gisetemo loso wachno e kindgi gi nasno kendgi ma ok gikelo wach ka polis. Raia ema omiyo wayudo kesni."""
"Ne omedo niya: "" Thoth jonyuol miyo bedo matek mondo okony nyithindo ma oterruokgo. Ng'enyne gitieko wechego e kindgi giwegi gi ng'at ma oterore gi nyathigi ma ok gikel wach ka sirkal. To mano ok kony nyathi."""
Chacha wacho ni kane oternegi wachno, ne gimanyo nyathino kod jonyuolne kae to gitero nyakono e osiptal.
"Kamanda ma sab kaunti wacho niya: ""Ok wanyal make kata tere e kot maonge wach ma wayudo kuome manyalo tweye. Nyakono oramo ni okiya gimoro amora e wi wachno. Ne owacho ni okiya dichwogno sama ne wapenje wechego."""
Owacho ni polis pod nono wachno kendo gibiro neno ni okony nyathino kaka owinjore gi chik.
Jotelo ma Nyamira Kaunti oket mondo oler kaka kauntigi ne olalo siling bilion 2.8 e osara ma wachore ni ne owuondruok ni ochul jotich maonge, kendo miparo apara e higa manie kind  2018/2019.
Wach ndiko ji e tich ma ok oluw chik higni auchiel mokalo ne ochier kendo Tich Abich godiechieng'. Wachno ne omieno Nyaribo gi chilo kaachiel gi jatende ma koro osetho John Nyagarama. Wang'ni, wachno thuwe gi jotelo mag kaunti.
Jotich manyien ma wachore ni ne ondikgo miyo pes osara medore gi milion 3 dwe ka dwe. Wachore ni ne ondik jotichgo ma ok oluw chik kaka dwarore.
Achilo Ayako, Seneta ma Migori kendo ma en jakom mar Komitino ne onyiso Gavanano mondo oler kaka Kaunti ne ochopo e okang' mar ndiko ji e tich ma ok gilando wach tije mantie kendo miyo  County Public Service Board thuolo mar wuoyo gi joma indikogo mondo gine ka be giwinjore gi tije midwaro migi.
“Magi gin dhano ma ne owinjore one gi wang' kendo owuogo achiel kachiel. Pi ne oduwore higni ariyo mokalo kendo sirkal mar kaunti onge otese manyalo siro wach mobamni.”
Gavana Nyaribo ne oyie ni onge rekod manyalo konyogi fwenyo jotichgi ma wachgi ok ong'ere maler. “Asegolo chik mondo okwan jotich mag kaunti achiel achiel, kendo mano nyalo konyowa chopo e kuku mar wachni.”
Dr Peter Kereri, Jakom mar  The County Public Service Board bende ne oket kama diny mondo oler kabe ji 736 ma wachore ni ne ondik tich ne ondik tich gadier.
Dr Kereri ne owacho ni en adier ni Komiti Mochung' ne Tije mag Kaunti ema ne ondiko ji. 
Kata kamano, ne ok ati e ofisno gie kindeno, kata kamano, an gadier ni  jo bod kod jo komitino ne owuoyo, kendo ne ging'ado ni owinjore  gindik jotich momedore ma konyo e tije matindo tindo kendo gimed kwan mar jorit.
Kata kamano, ne ok onyal chiwo nyinge joma ne ondik tich e kindeno, kata kwan margi.
Seneta ma Nyamira Okongo Mogeni ne owacho ni dwoko jotich  736 e tich ne otim ma ok oluw chik. Ne en winjruok e kind Sirkal ma Kaunti gi okil moko kendo ne giketo seyi mar yie ni wachno otimre.
“Nyaka ter jogi e Kot , kendo odonjnegi ng'ato achiel achiel. Nyaka ginyis barupe ma ne ondikgigo e tich mondo ong'e ka be gintie adier. Ma en kuo monego onon. Nyaka bed ni ng'ato ne odhi modino ne kot mondo Jo Nyamira okung bilionde mag pesa ma wachore ni ichulo joma onge.”
"Ne omedo niya: ""Ok watiek kesni kaka iwacho kae. Gima timore en mana manyo kaka ji nyalo winjore kae to idwoko jogo e tich.”"
Benjamin Langat, Seneta ma Bomet, ma bende nie Komitino ne owacho ni sirkal ma Kauntino ne onge rekod malong'o mar chiegni gimoro amora.
"“Wadwaro mako joma ne otimo gini. Gin jomage ma ne ondiko jogi e tich? Ng'ano ma ne ochako wach mar bedo gi tije ma imiyo ji? Ka en adier ni ne oriembgi e tich, ere barupe manyiso mano? To kapo ni en adier ni pod gitiyo, to kare gitiyo kanye?”"""
Ne omi Gavanano ndalo 14 mondo okel otese machiwo nonro e wi penjo mogwaro ma ne openje.
Komitino osebedo ka romo e Od Bura ma  Kisii Kaunti kuom  juma achiel mokalo.
Gavana ma Migori  Okoth Obado ma ne owinjore openj penjo Tich Ang'wen gokinyi ne ofwayo wachno kendo ne ok odhi e nyim komitino.
Cyprian Awiti, Gavana ma Homa Bay Kaunti bende ne ok nyal chopo e nyim komitino.
Ne onego odhi e nyim komitino Tich Abich gokinyi.
Chieng' Tich Ang'wen, Mei, tarik 6 Jo Od Bura ma Migori  ne owacho ni ok en adier ni Ken Ouma ma ne en Ja Od Bura Mawuoyo e lo Pati kod Kevins Keke ma ne en Ja Od Bura ma Neno ni Oluw Chik ne ogol nikech ne giriwo lwedo pati mar  People’s Democratic Party (PDP).
Joma tudore gi PDP kelo tungni e Od Bura ma Migori Assembly sama Jo Od Bura (MCAs) golo Ja Od Bura Mawuoyo e lo Pati kod Ja Od Bura ma Neno ni Oluw Chik
Boaz Okoth, ma en Jatelo mar Od Bura ma Kaunti ne owacho ni kuom  Jo Od Bura 41 mag  ODM,  27 ne oketo seyi ni ogol ji ariyogo e migepegi.
Ne ogol ji ariyogo bang' Jo Od Bura ma ODM miyo Jatelo mar Od Bura ripot ma ne nyiso lokruoge ma gidwaro timo.
Okoth wacho ni Jo Od Bura ma  ODM ne ong'ado mar keto  Owiyo mondo obed Jal Mawuoyo e lo Jo Od Bura, to  Nyawade ma nyawadgi ma  East Kamagambo mondo obed Jal ma Neno ni Oluw Chik e Od Bura.
Abedy Marowa ma en  Ja Od Bura ma Masaba  ne owacho ni Ken Ouma ne omiyo Od Bura odeko gi chwalo wach  Building Bridges Initiative (BBI) kendo ne oriwo lwedo chenro mag PDP.
"Marowa ne owacho ni ""Jo Od Bura ofwenyo ni ji ariyo mogolgo osebedo ka siro PDP gi pesa."""
Peter Mijungu, MCA ma West Kanyamkago  ne owacho ni Ken Ouma ma ne ogolno ohero PDP tho gi kwo.
Ouma (South Sakwa Ward) kod Keke (South Kamagambo) ne ogol e migepegi Tich Adek. Wachno ne liet e Od Bura mochako pogo Jobura.
Ouma kod Keke wacho ni ne ok owinjore ogolgi e migepegi, kendo jogo ma ne osiayo wach ni ogolgi gin joma ohero PDP nyamin anega kendo gidwaro ywayo raia mondo oriwre kodgi.
Ouma wacho ni ogole nikech ne openjo gimomiyo ne oti gi pesa marach. Owacho ni gidwaro bwoge.
Owiyo ma koro eka omi migawo mar bedo Jal Mawuoyo e lo Jobura ne owacho ni Bura ne ok obedo gi romo moro amora kata gi winjruok moro amora gi pati miluongo ni PDP.
Ne owacho ni wach mar timo lokruok e telo mar bura ok onego omien gi siasa. Ne omedo ni onge jabura moro amora ma ne oromo gi jotend PDP.
"Owiyo ne owacho ni,""Jo ODM nigi ratiro kendo ting' mar yiero joma gidwaro kendo golo joma gineno ni ok tim migepegi kaka dwarore. Gik ma ji wacho sani en mana nikech mirima."""
Nyawade ne owacho ni en gima lit ni lokruoge ma gitimo e migepe mag telo itudo gi joma omakore gi pati mar PDP.
Siasa osechwakore Migori bang Gavana Okoth Obado donjo e pati mar PDP.
ODM wacho Gavana Obado owegi kendo odhi PDP  nikech Jo Od Bura  ne wacho ni gibiro donjone.
Dichwo moro ma wachore ni onego Jabucha moro e Kaunti ma Homa Bay biro bet e sel kuom ndalo abiriyo kae to itere e kot.
Iwacho ni ng'atno ne onego Martin Owiti e alwora mar Rodi Kopany, Tich Adek mokalo.
Chieng' Wuok Tich kot ne omiyo polise rusa mondo gimed tweye e sel sama pod inono wechego.
Ben Wanyama matiyo gi Homa Bay Directorate of Criminal Investigations  ne owacho ni pok ondiko ripot mowuok kuom joma noneno wachno.
"Wanyama ne onyiso kot niya: ""Lakteche pok oyang'o ng'at mothono mondo gifweny gima ne onege, bende pok onon ng'at monekono ka be wiye ber kata ooyo. Akwayo ni kot omedwa ndalo abiriyo mondo watiek nono wechegi.”"
Janga'd bura mar  Homabay Thomas Obutu nochiwo chike go.
Ja us ring'o no nochwo pala e i bucha ne Tich adek sa adek gi dakika pier adek gi abich otieno. Gima nomiyo ochuoye pod ok ong'e. Ringre mar Owiti noter e od joma otho ma nitie e i osiptal mar county ma Homa Bay.
Dreva ma nene ogol e i tich gi mbalariany ma Oginga Odinga mar Sayans gi Teknoloji nene omi siling' 342,316  kaka chudo mar ketho winjruok.
Jang'ad bura Stephen Radido mar kot mar jotich mar Kisumu nene ong'ado bure ni Edwin Mutanda nene ogol e i tich e yo makare ne richo mar chiwo otiko mar tich mar miriambo to ywak ne ni iriambo ne nikech an jatend jotich nene ok owinj.
Od bura oyudo ni Mutanda noriemb e itich e yo makare. Kata kamano abiro mie pesa nikech ketho winjruok mar tich, jang'ad-bura nowacho juma mokalo.
Mutanda nowacho ni ohangne nikech ne en jakony jandiko mar Kenya Univesities Staff Union (KUSU) kendo noyie bedo janeno ei ywakruok mar mahundu ma noyuag ni jatend mbalariany no.  
Mbalariany no, kata kamano, nowacho ni nogole ei tich nikech ne ok odew tich kendo nojwang'o tich mo mie. Gino ma ne nyiso mago ne en otiko mar miriambo ma nochiwo.
Od bura noyudo ni gik ma nondiko ei otiko ne gin miriambo mondo omi ochule pesa ma oloyo ma onego oyud pile ka pile.
"Mutanda noyudo richo e i yo ma nolu ndalo ma ning'ado bura no, mano ka en kar achiel gi yo mar ne o tigo ka iloso komiti nikech ""achiel kuom jokom ne en jatend mbalariany omiyo ne ong'ad bura nyakonchiel."
Kendo ne okelo ywak ni jotend chama mar jotich ma ne nitie e chieng winj mar buche no ne ok ochung' ne kore e i adiera kendo gi chuny mar chama no.
Bura momako Gavana ma Nandi Stephene Sang ma nodonjne gi ketho mar ketho puoth chai ma nyalo golo siling ma dirom milion 2, nochor nyime nikech ne ok ochopo e nyim doho to mano en nikech luoro ma nitie ka luwore gi tuwo mar Covid 19.
Ne dwarore ni migosi Sang ochop e nyim doho mondo e ka ochak winj burano.
Jachung sirikal e doho ne oseiko joneno ang’wen ma ne dhi chiwo neno ni notimo kethono.
June Maasai ma e okil mochung’ne, nyoro onyiso Jangad bura maduong Beryl Omolo ni migosi Sang ne nigi ranyisi mar tuwo mar Covid 19 kendo ni koro okete kar tenge.
Gavana ma odonjne gi kethono ne ni machiegni gi jatuo moro ma ne ni osiptal kendo jatuono noduogo otho.
Bende ne en machiegni gi wede moko sama ne itimo  chenro mar iko jalo.
Doho nowinjo ni sirkal nopimo ji mopogore opogore kendo noyud ni ji aboro nigi tuwo mar Covid 19.
Ngat mochungne sirikal kod okinde mochung' ne bura nochwalo ng'urgi ni burano oseyware ahinya kendo wacho ni burano osebedo ka digni kuom higni mokalo ariyo.
Sylvester Thuo ma e jachung mar piny owacho ochung' ne kesno noriwo lwedo wach choro kesno nyime, kata kamano, ne ok omor gi yo ma kesno ywarego.
Jang'ad bura noyie ni kes mar migosi Sang ninyalo chwal nyime to okwayo mondo omi doho ripot ma nyiso kaka ngima gavana chalo ka pok jumbe ariyo orumo.
"Thuo nowacho kama: ""Kesni nokel e nyim doho dwe mar auchiel e higa mar 2019. Sani koro inyalo wach ni en nonego bed ni oserumo."""
"Mikayi Omollo nowacho niya: ""Chieng' ma ibiro yalie kesno ibo wach ka jo ma otudore gi kesni oromo kendo."""
 E gweng' mar Bomwagamo ma yudore e Kaunti ma Nyamira, jago moro nowang'o dher watne nikech notuone chak.
Jalup chif ma Nyambiri migosi Peter Oyange nowacho ni jagono noduogo odhi ir stesend obila kendo yie ni nodhi motiayo mach kama ne dhiang' ma ne inyiedhono nitie nikech notuone chak okombe achiel.
Dhiang'no notho e majno.
Wachore ni Oyange notimo tim marachno chieng' Tich Ariyo kar sa apar okinyi sama ne wuon dhiang'no nindo.
Pok ong'ere ni en ketho mane ma polis biro donjonego ng'ano.
Jatend sirikal ma Kaunti ma Nyamira Amos Mariba ogolo milome ni rowere mathoth tiyo gi yedhe ma mero ji to mano miyo timbe ma achach omedore e kauntino.
"Mariba nowacho kama: ""Wachich ni timbe kaka mago medore nikech rowere tiyo gi yedhe ma mero ji. Wadwa medo rang'iny ma wakwedogo timbe kaka mago kendo wageno ni timbego biro dok chien."""
Kuom kinde ma ok rom dweche ariyo, gi ma chalo kama osetimore diriyo e gweng'ni ka inego chiaye kata miyo obed gi ng'ol moro.
E dwe mar adek, ng'at moro nodhi e dala dayo moro kendo tong'o tiende dher dayoni. Noyudo dheno iye odongo kendo mano momiyo koro ok onyal wuotho. 
Boma ma Yala ma e kinde mokalo ne en kama ji ng'enyie kendo modich, sani ong'ich-ng'ich nikech nolor skund tiegruok ma Odera Akang'o.
Ka ne olor skundno, ma ne en bad mbalariany ma Moi e higa mar 2019, ngima mar jo ma diromo 50,000 nochochni.
Taon ma yudore e apaya ma wuok Kisumu Kochomo Busia kendo e sab-kaonti ma Gem, noyudo ng'ikruok nikech nolor ute ohala, otende kendo udi ma ne ji opango odong' nono.
Jotim ohala kod jo ma odak e taondno wachno ni sani taondno olalo huma ma ne en-go.
"Peter Adhaya ma  e jakom mar riwruok miluongo ni Yala Young Traders Association, wacho kama: ""Jotim ohala mathoth oseloro ohendnigi."""
Kinde ma ne skundno tiyo, ohelni ne dhi maber. Jo ma ne somo e skundno ne nyalo timo gimoro e taondwaka. Sani to koro ute ma nipango olok mondo obed ute ma jowuoth nyalo ninde, to joma dinind kuno be onge.
Joma ohendnigi okethore moloyo gin jo ma ne nigi dukni kod otende machiegni gi skundno.
Jatim ohala miluongo ni Asis Awan ma jahigni 62 kendo ma nonyuol e taondno wacho ni ohala odok piny gi pasent 50 nyaka ne lor Odera Akango.
Awan wacho ni jo ma notiyo gi omuom mang'eny mondo giger ute mideso kod ka ma ji nindoe oyudo lal maduong' ahinya nikech ne gikawo pes hola kata loan.
Nowacho ni kata mana ohande mar hadware be ne ok dhi maber nikech tij gedo mathoth e taondno ochung kendo ji matin sana e ma sani gedo.
Migosi Awan ma en achiel kuom jo ma ni e komiti miluongo ni National Committee of Chambers of Commerce  kendo en e ma ochung' ne jotim ohala ma Siaya nowacho  ni ok one ka weche dhi bedo maber kodgi.
Agnes Achieng ma ne nigi kibanda momanyore gi kama sikund nitie kendo ma ne ni machiegni gi kama nyithi skundno odakie, wacho ni nochune ni mondo odhi ochak ohandeno  e chiiro.
"Achieng' wacho niya: ""Nabedo pacho kuom dweche ariyo katemo omo fwa. Ohanda mar loko alot nopodho e higa mar 2019. Ne an gi kibanda machiegni gi kuma thoth nyithind skundo nodakie, to ka giduto ne giwuok, ohanda ne opodho."
Skundno ne ochak e higa mar 2008 kaka bad mbalariany ma Moi ka en mana gi jopuonjre 32.
Skundno ne ok oyudo nyithindo ma ne sirkal chudonegi kuom higni mogwaro koa e mbalariany ma Moi. Kata kamano, ne en gi nyithindo ma ne chudo kigin.
Ka pok ne olore, ne oridne chik gi Commission of University Educaton
Bad sirikal ma ngiyo yore somo e Kenya - Commission of University Education -nomiyogi higni ariyo nyaka dwe mar a
Odera Akang'o ma sani ni e lo ma romo heka 6, ne nigi nyithindo 1142 ma ne chudo kigin kane pok ochop kinde ma ne olore.
Ka gitemo kasore mondo kik tarigno owegi oko, sikundno noyudo lo heka 90 kama iluongo ni Nyamininia man machiegni gi Yala.
Serikal ma piny mar kauntino, noketo milion 35 tenge higni ariyo mokalo mondo okony e bero, gero, kendo loso  sikundno. Gi ma sikundno ne onego otim en yie ne jo kaunti osom e skundno nono.
Kata kamano, jo ma ochung' ne mbalariany ma Moi University nowere gi skundno kendo ne giyie mondo jo ma ne tiyo e sikundno owuogi to  mano nomiyo olore.
To nitie chenro ma itimo gi mbalariany mamoko mondo gikaw sikundno.
Ofisa mag ODM e od bura ma Karachuonyo okwayo jotend siasa mondo giwere gi siasa mapogo dho udi e kaonti mar Homa Bay.
Jokom mar ODM ma wuok e ward auchiel ma nitie e od bura ma Karachuonyo kaachiel gi jakomb ODM ma od burano, nowuoyo gi jofwamb kod keyo weche ka gin e hotel moro e taon mar Homa Bay chieng' Jumapil. Ne gikwedo mokalo siasa mag anyuola ka giwacho ni mano nyalo mono kauntino yudo gavana mowinjore. 
Jotelo nowuoyo bang' jotelo moko ma dwa ni oyiergi nosieko gi wach moro ni Jo-Karachunyo moting'o od bura ma Karachuonyo, Kasipul, kod Kabondo-Kasipul e ma nigi teko mar yiero jal ma biro bedo gavana e kaunti ma Homa Bay e higa mar 2022 nikech gin e ma ging'eny.
Jogo ne wacho ni Jo-Karachuonyo e ma nigi jogo ombulu mathoth moloyo dhoudi mamoko e kauntino.
Justus Osumba ma e jakom ma Kendu Bay ward, nowacho ni mano en paro ma nyachon kendo ma pogo oganda, komedo wacho ni kauntino nigi od buche aboro.
Nowacho ni ute buche adek kende ok nyal miyo ng'ato yomb jomamoko ma obed gavana.
Osumba nowacho ni dwarore mondo jo ma aa Rachuonyo osir ng'ama dwa bedo gavana mowuok eod buche mamoko.
"Nowacho kama: ""Wan mana gi od buche adek kende. Omiyo, ok nyalre mondo yawuotwa kod nyiwa obed gavana ka ok osirgi gi jo ma wuok e od buche mamoko."
Jaduong'no ne owacho ni siasa mag anyuola mono kaontino yudo joma beyo mowinjore bedo jotelo mar kaonti kendo nowacho ni Karachuonyo duong' ma ji duto madwaro kom onego otem atema.
"Osumba nomedo wacho niya: ""Ji duto ma nigi kido mar bedo jatelo maber onego otim kampen mag gi e kauntino duto ma ok obuon-gi."
Joshua Maeno ma en jachung' ma od bura ma Karachuonyo nowacho ni siasa ma ithuwie ji kod buono ji en gi ma nokalo nene.
Nowacho ni dwarore mondo siasa oriw ji duto e ka kaunti ma Homa Bay nyalo yudo gavana maber bang' yiero maduong' ma 2022.
"Maeno owacho kama: ""Waweuru tim mar buono jomamoko. Kit siasa ma kama tinde onge."""
Nosiemo jotelo ma luongo jomoko ni jolimbamba e kinde siasa mana ni mondo gin e ma yiergi.
"Odero nowacho niya: ""Iyudo ka iluongo ng'at mosedak kamoro nyaka ne nyuole ni jalimbamba sama odonjo e weche siasa. Pogo ji e yo ma kamano en gi ma rach miwuoro."""
Moko kuom jotelo ma olap dhogi chuer ne komb gavana oriwo Hamilton Orata ma e jalup gavana ma sani, Gladys Wanga ma sani en Woman Rep, Isaiah Ogwe ma en jagoro mar kaunti, Jared Otieno ma en jatim ohala, Evans Kidero ma ne en gavana ma chon ma Nairobi, Akello Misori ma en Secretary General mar KUPPET, John Mbadi ma en jakom mar chama mar ODM, kod Luis Otieno ma be en jasiasa.
Gidwaro ni gikaw kar Cyprian Awiti ma e gavana ma tiyo sani kendo ma kindene mar bedo e ofis orumo.
Nyithindo ariyo ne otho chieng' Ngeso bang' odgi gore piny e gweng ma Uriri e sab kaonti ma Bondo 
Nyithindo ariyogo ma moro iluongo ni Juliana Achieng' ma jahigni ariyo, kod nyamin-gi Mary Achieng' ma jahigni 12, ne nindo gi jonyuolgi sa ma ne masirano otimore.
Wuon-gi ma iluongo ni Fredrick Achieng' ma notony e kinde masirano, nonyiso jo gaset mar The Standard ni masirano notimore kar sa auchiel otieno.
"Achieng' wacho niya: ""Tatwa e ma ne yamo okwango owalo kae to kor ot olwar kuomwa mi onego nyithindo ariyogo."
Nowacho ni jogweng' ma nowinjo ka gigoyo nduru e ma noringo mobiro resogi.
Nokwayo ni jo ma chunygi ler mondo okonye gi pesa oyud ot machielo kendo oyik nyithinde ariyogo.
Ringre nyithindogo noter e od kano ringre jo ma otho e osiptal mar Bondo sab kaonti.
Ringre Keziah Obama kawuono noyik e gweng mar Kogelo e kaunti ma Siaya.
Ne en min Malik Abong'o Obama ma en owadgi Ker machon ma Amerka Barack Obama.
Keziah notho tarik 13 April, 2021 ka noyudo thieth e osiptal moro man UK.
Mama Keziah Obama ne en chi Barach Obama senior. Notho kojahigni 78.
Ringrene nochopo Kenya chieng' Tich Abich okinyi, eka otere Kogelo kama noyike.
Malik ma e wuoyi makayo, nochiwo nend min-gi kowacho ni ne en miyo mohero ji kendo ma nokawo ting'ne.
Moko kuom jotelo ma nodhi e ikne oriwo: James Okumbe ma en jalup gavana ma Siaya,  James Orengo ma en seneta ma Siaya, kod Jaod Bura ma Rarieda, Otiende Amollo.
Jo ma nowuoyo e liende nowacho ni Keziah ne en miyo ma ne jiwo ji, kendo ma nopidho kiye mageny kendo ne omiye luor.
Orengo nowacho ni nochako ng'eyo jood Obama e kinde ma Senior Barack Obama ne pod ngima.
Nolero ni Obama Senior ne en  ng'at ma nong'ere ahinya molony  e weche mag pesa.
Nowacho ni Obama ne en achiel kuom jolony ma noloso weche ma ne dhi tayo ochumi ma Kenya ma iluongo gi Kisungu ni sessional paper number 10 of 1969 kendo gino nokonyo piny Kenya kuom higni pieche.
"Nowacho kama: ""Obama ne en jasomo mang'ula ma nosomo e mbalariany mopogore opogore, kendo noduogo Kenya kama notiye kaka economist maduong'  e bwo migawo mar economic planning. Bende, notiyo gi jochung' ne migepe madongo-dongo kendo mopogore opogore ma bende ne gin osiepega kaka Tom Mboya."""
Migosi Otiende Amollo to nowacho ni od Obama omiyo piny Kenya obedo e rang'iny mamalo e piny ngima kuom golo ker mokwongo e piny Amerka ma nigi remb Africa.
"Otiende nowacho niya: ""Joodni osemiyowa nyadhi malich. Ong'ewa e piny mangima nikech gin. Wuodgi ma ne en ker machon mar piny Amerka e momiyo mano en kamano."""
Migosi Okombe ma en jalup gavana bende nowacho ni jood Obama gin joot ma nigi huma ahinya nikech gise ng'awo yo ma inenogo pinywa, kod kaunti ma Siaya bende.
Ne omedo wacho ni Auma Obama en osiepne mogeno kendo ni en osiep joodno kokalo kuome.
"Nowacho niya: ""An kaachiel gi Auma wasetimo gik mathoth ma kelo dongruok ahinya ne gweng' ma Kogelo. Osebedo kogwela seche ma en gi projekt moko motimo e gweng'ni kokonyogigo."""
Ringre Mama Keziah noyik dakika moko matin bang' sa abiriyio ka luwore gi chike jo Islam.
Askeche moko ariyo ne oneg e yo malit chieng' Tich Ang'wen gotieno e chiro ma Ndondi ma yudore Alengo Usonga e kaunti ma  Siaya.
Maurice Abudha ma en jalup chif ma Baragulu, nowacho ni ne oyud ringre askari machielo ma rito ot ma nigi duka kod od matho kongo.
Askeche ariyo ma noyud koneg go, ne rito ba (kar madho kuong') kod hadware moro e chirono.
"Nowacho kama: ""Askeche ariyogo ne onegi gi jomahundu moko ma noturo duka mar hadware mane girito, kendo jo njore go ne gikwalo mwandu mathoth kowuok kuom hadware kod dukano."""
Ringre askechego ne oyud ka nigi alama ma nyiso ni ne ochadhgi gi ojala e wigi.
Jatend polis ma (OCPD) ma Siaya migosi Benard Muriuki, a owacho ni polis osechako timo nonro mar manyoachije motimo tim mahunduno.
"Nowacho niya: ""Ok dak awach weche mathoth gie sani. Eka sani wachako timo apedhawa ne jogo."""
Gie sechego jodak ma kono kwayo ni mondo polise omed timo kachero e alworano ka giwacho ni timbe ma kamago osemedore ahinya e alworano.
Martha Awino ma be timo ohala e chirono, nowacho ni nitie duke mogwarore ma osetur kendo mwandu man e igi okwal dwe mokalo.
Nowacho bende ni jarito machielo be noneg e chirono higa mokalo.
Pi ma osebedo ka chendo e boma ma Homa Bay kuom kinde malach koro biro rumo bang' Lake Victoria South  Water Works Development Agency (LVSWWDA) nyiewo gik ma kowo pi ma nokawo siling' milion 200.
Gigo nonyiew kowuok piny Belgium kendo giriwo olalo mag chuma, gima thuri pi (pom) kod gik mamoko ma idhi tigo e gero chenro mar kowo pi.
Jakom mar LVSWWDA, Dan Owino kod dairekta mar Homa Bay Water Sewerage and Sanitation Company, Evans Nyagol, ne nitie ka ne gigo ochopo chieng' Tich Ang'wen April 29.
Omino nowacho ni gigo ibo tigo e loso chenro ma radhai mar keyo pi kendo ibiro luonge ni Homa Bay  Cluster   Water Project ka pesa mosire ogol gi sirikal ma malo ka giriwore gi piny Belgium kendo ka gitiyo gi LVSWWDA.
Taon mar Homa Bay, kod ofis maduong' mar kauntino ok yud pi moromo kowuok e kar thiedho pi ma gi e sana golo mana lita milion ariyo gi nus odiechieng' kar pi lita milion 5 ma dwarore odiechieng' kodiechieng'.
Omino nomedo wacho ni ka projektno orumo to obiro golo pi lita milion 8.8 e odiechieng'.
Nomedo wacho ni projektno biro chopo dwach jo ma odak e taondno ma kwan-gi siko ka medore kendo pod biro dhi nyime timo kamano kuom higni 20 ma biro.
"Nowacho kama: ""Projektni biro golo pi mang'eny momedore ma biro chopo dwach kwan ji ma medore e taondni kuom higni 20 ma biro. Mano nyiso ni pi biro mana remo jo ma odak e taondni higni 20 ma biro!"""
Ne omedo wacho ni projektno biro tiyo gi teko chieng' (solar) kinde mang'eny mondo okow pi.
"Nowacho niya: ""Wabiro tiyo mana gi teko sitima mana ka ok nyalore tiyo gi solar. Kata kamano, dwachwa en ni mondo wati gi solar kata teko mar wang' chieng."""
Gima duong' ma projektno biro timo en golo pi kowuok Lake Victoria kendo keye gi odudu mabor nyaka kama idhi thiedhe kata chinge mondo ogolo pi maliw kendo maler, kae to ikeye ne ji mondo oti kode.
Nowacho ni bende gichiegni tieko projekt machielo ma kamano ma ni Rodi Kopany Township ma biro golo pi lita 400,000 kowuok dag pi ariyo madongo.
Nyagol a owacho ni keyo pi kitiyo gi solar kelo kungo mar pesa mathoth mitiyogo e chulo sitima kendo mano ne chandogiga kinde mokalo.
Pesa ma nichulogo sitima ne miyo ng'ikruok betie e tij kowo pi kinde ma ne Kenya Power ne ng'adonegi sitima nikech gowi.
"Nyagol ne owacho kama: ""Wabiro keyo pi e yo ma onge ng'ikruok kata matin ka projektni orumo, kendo gimoro ma ne timore e kinde mokalo ni pi onge, ok nochak otimre ngang'."""
Nonyiso jo ma odak e alworano obed moikore yudo pi ma projektno biro kelo.
Tijno nochakore e dwe mar Mach 2019 kendo igeno ni obiro rumo dwe mar apar gachiel e higani.
Oganda mar Wanubi okwayo sirkal otimie gimoro e wi kar dakgi ma ni Kolwa  e Kaunti ma Kisumo, kama gidak e ute mojong bang' ka noseriembgi kama ne gidakie kilaro wach lobno.
Gikwayo sirkal mar kaunti bende mondo oruregi miyogi kar dak machielo.
Riwruok mar reru ma Kenya miluongo ni Kenya Railways (KR) nogolo ng'ur e wi lobno ka Jo-Wanubi to wacho ni nomigi lobno gi sirkal machon e higa mar 1937.
Kama gijotie sani ni machiegni gi ofis Kisumu East CDF  thoro pong'ga ka koth chue, kendo osemiyo ngima obedo mateknegi, to ahinya ahinya ne joma hikgi oniang'.
KR nowacho ni jogo nodak e lo ma ne onego bed ni itiyogo kiyaro ndach reru to mano e momiyo ne gidarogi gi thuon.
Jo-Nubi to wacho ni nodargi kanyo e yo ma ok owinjore.
Sirkal ma kaonti ma Kisumo e ma nodarogi nyaka kama koro gijotie sani.
"Khadija Rajab ma jahigni 82 wacho kama: ""Wasebet ka wadak e lobno chakre higa mar 1937 kae to koro iriembowa. Ngima ok osebedonwa mayot, to ahinya ahinya ne wan joma koro oti."""
Ji 850 osebet kodak kuonde ma ok owinjore gi ngima kuom dweche adek koro chakre ne riembgi giwuog kama Kenya Railways (KR) luongo ni kar reru.
"Nowacho kama,""Ne ok wang'eyo ni gima kamano nyalo timore. To kochuno ni nyaka wadar mondo wawe nafas ne reru, sirkal onego ochulwa."""
Rajab nowacho ni mopogore gi kodh ohula mayweyo udi, ginyagore bende gi suna kod oyieyo.
Nowuoro gimomiyo nodargi motergi kama pi ng'enyie, gima osemiyo ngimagi obedo matek.
Gisebet ka gidak gi kony ma Red Cross, wedegi kod joma chunygi ler miyogi.
Abdi Asha ma jahigni 39, ne okwayo mondo okonygi kowacho ni joreru onge gi ratiro mar kawo lopgi.
"Asha nowacho kama, ""Nonyuolwa Kenya kae kendo onego odew ratiro marwa."""
Thoth jogo modak e lop sirkand kaonti ma Kisumu maromo eka 18 ok nyal kata yudo gik mochuno e ngima.
Abala Wanga ma en City Manager, nowacho ni sirkand kaonti osechako chenro mar darone Jo-Wanubia kar dak manyien.
Wanga nowacho ni gisegero hembe adek mondo okony ngima jogo kendo gisechako geng'o ohula mopong'o kanyo.
Hassan Hussein ma jaduong', nowacho ni omor  ni sirkand kaonti darogi ka terogi kamachielo kendo dohero kwayogi mondo gitim mano piyo.
Dwe mokalo, Kot mar Lowo kod Alwora ne owacho ni gitamo joreru kik odar githuon Jo-Wanubi e lopegi.
Mano notimore bang' ka Fatuma Bilal, Rashid Sadii, Mohamed Abdulrahman, Mwanamisi Kinduli, Yaya Musa kod Asaman Musa nodhi e kot e lo jogweng'.
Dichwo moro nyang' onego Nam Viktoria, dichwo machielo to ne otony
Joot moro man e gweng' mar Wigwa e kaonti ma Kisumu okuyo bang' nyang' onego ng'atgi e  Nam Viktoria.
Gabriel Okoth Oduogo ma jahigni 35, ne odi lupo gi osiepne sama ne nyang' omakogi e dho wath ma Nyandiwa.
Osiepne ne otony kata kamano masirano ne okelo luoro nyaka e dho wath mar Dunga kama ji usoe.
Joneno wacho ni nyang' ne owuok e togo ma ne nie dho wath momako jalupono monego.
"Saitoti Ayoro nowacho kama, ""Nyang' nomake gokinyi ka ne odhi mako rech kanyachiel gi jowetene kama gi jaketo net mag mako rech."""
Ne oywak kokwayo kony sama osiepene ne oringo nikech luoro, kata kamano ne gichoko chir dakika matin bang'e ma giduogo mi gibayo nyang'no gi kite sama nyang' nogo abal molal ei pi.
Jolupogo ne ogoyo abal ka gidhi e dho wath Dunga kama ne ginyisoe ji gima otimore kendo fwaro joma tiyo gi Kenya Wildlife Service (KWS) mane oringo dhi manyo ringre ng'at mothono.
Dwe pok orumo to ema nyang' osemako ji ariyo malupo e nam to gimiwuoro en ni giduto giwuok e ot achiel.
Caroline Owuor Oduogo ma en nyamin jal mothono, wacho ni mana jumbe ariyo mokalo, achiel kuom owetene miluongo ni Nick Owino Oduogo nyang' ne omako sama nolupo.
Owino notony matin kohinyore bang' nyang' make kane olupo e nam odiechieng' alanga.
Wuon-gi ma iluongo ni Joseph Oduogo, pod nigi lit nikech masirano.
Owacho ni noyud ripod no kane odhi limo Owino mane ohinyore e tiende kod lwete ma ne nyang' okayo.
"Nowacho kama, ""Achiel kuom lith lwet Owino nyang' ne okayo sama ne oyi mondo owuog e lekene (Nyang)' to koro sani kendo nyang' onego owadgi. Ang'o momiyo gigi timore ne jooda?"""
Owacho ni ne en gima ber ni jolupo mamoko ne ni machiegni ne obayo nyang'no gi kite kod ojala.
Ne oter Owino Jaramogi Oginga Odinga Referral Hospital kama idhi nyime thiedhe bang' tony ka ji pod dhi nyime manyo ringre owadgi.
Nyamin Owino miluongo ni Owuor wacho ni owadgi ne nigi rem mang'eny e otanda mar osipital kendo nochuero remo mang'eny nikech nyang' ne okayo tiende kod lwete.
"Owuor nowacho kama, ""Dwarore ni omede remo jwelni adek nikech nochuero remo mang'eny."""
Samwel Anampiu ma en komanda mar polis e kaonti wacho ni giseoro polise kuom oganda machokore kama nyang' nomekono.
Jakom mar buch Dunga Beach wacho ni nyang' medo mako ji nikech lupo ma medo timore e nam.
Ne omak chwo moko ariyo Tich Ang'wen Migori ka wachore ni giting'o makate ma kilo margi ok en ma opwodh.
Achije ariyo go, ma en dereba gi jauso, ne oting'o makate e kret 50 ma giwuokgo e kambi maloso makate Kisii.
Ne gitero makatego e dukni kod dukni madongo mantie e taon mar Migori.
Jong'iepo osebedo ka ywagore ni makate ma ging'iewo e dukni tindo kendo ni makate miloso gi kambi man Kisii ohero loso makate matindo.
Riwruok mar jong'iepo nowinjore gi polise ma giloso obadho e ndara kama ne gimakoe garino sama nodonjo e taon ma Migori.
Ne opim makate mopogore 770 kendo noyudore ni makatego duto kilo margi en gram 365 mopogore gi 400 kaka onego gibed.
Tobias Nyakamo, mae en Inspekta mochung'ne rango gik miuso gi joohala e Migori, nonyiso The Standard ni achijego ibiro donjnegi gi ketho mar timo gima opogore gi gima ma chik wacho e echike marito weche mag ngiewo, Auchiel mar Consumer Protection Act.
Migawo mar Ohala e Migori nowacho ni gibiro wuotho ma ok gichano e dukni mondo girang ka be gik miuso owinjore.
Chik mar Consumer Protection Act oyiene Riwruok mar Jong'iepo mondo onon weche ma ji ywagorego ni jo uso wuondo ji gi gik ma gindiko kuom gik ma giuso kendo moko kuom gi gin gik ma owinjore kata nyalo hinyo ngima ng'ato.
Riwruogno bende nono jo ohala ma luwo chike moket mondo orit ngima jong'iepo kod ma ok luw chike mag weche e wi Rang'iny mag gik Miuso.
Jong'iepo nyalo tero ywak margi achiel achiel ir joma nie migawono kokalo kuom ndiko email, goyo simo kata dhi aching' e ofise jogo.
Dwarorore ni jang'iepo ojas fom moro kendo ochiw weche duto e wi jauso ma odonjoneno.
Riwruok mar Jong'iepo bang' yudo fomno, gibiro wuoyo gi jausono kae to ginyise gimowinjore otim.
Migawono ka osewinjo ywak duto mag jang'iepono, gibiro nono wechego kae to gimanyo jausono mondo omedgi weche momedore ka dwarore.
Migawono nyalo konyo jang'iepono kokalo kuom: duokone pesa, wilone gima nong'iewo, golo weche mag miriambo e wi gik miuso, lando ne oganda ka nitie gik manyalo hinyogi ma ji uso.
Weche ma ok otudore gi Migawono imiyo ofise mowinjore mag Sirkal.
Weche ma otamogi loso ikowo e Ofis mar jatend sirikal ma ochung' ne yalo ji -  Director of Public Prosecutions (ODPP) bang' tieko nonro duto.
Ka bura oloyo ng'ato moyude gi ketho kaluwore gi Kare mar Auchiel  mar Chikno, ibiro tueye kuom higni ma ok kal abich kata chulo faini ma ok okadho milion apar.
Jakunyo moro otho kendo joute 300 ne odar nikech kodh ohula maduong' machue e kaonti ma Migori.
Thoth jogo wuok e kar chung matin ma North Kadem Nyatike sab-kaonti. Sani gidak e skunde kod kanise.
Giwacho ni gilalo mwandu mang'eny moriwo jamni mane apaka oyweyo modhigo.
Philip Opolo ma en chif mar West Kanyuor wacho ni apaka ne omedore ka ne aora Migori kod aora Kuja omwomo kendo oluor ni ji mang'eny dhi medo dar.
Owacho ni jakunyono mar dhahabu, miluongo ni George Oriedo ne otho chieng' Wuok Tich godhiambo ka ne kite opodhe kuome ei bur.
Joneno wacho ni Oriedo nodonjo e bur bang' ka koth nosechok eka masirano noyude.
"Jared Nyakie ma en jatend Ndemra Primary School wacho niya, ""Pi nomiyo sirni mag bugono bedo mayomyom. Ne gipodho motho nikech ne ok onyal yueyo."""
"Chif Opolo nowacho kama, ""Apakani oseketho tije ji mang'eny. Wakwayo mondo ji okonywa gi chiemo mwanyalo miyo joma oyudo masira."""
Nomedo wacho ni apaka ok osechungo tij gero ndara e alworano ma dhi kawo pesa maromo bilion 1.7.
Chuno ni injinia magero ndara mar kilomita 42 kiwuok Masara nyaka Sori okwa mondo sirkal opwodh goro manyien mar ndara e alwora mar North Kadem wod ma apaka oketho.
Magu Mutindika ma en jatend sirikal ma malo e alwora mar Nyanza wacho ni kilomita 25 mag ndarono osego lam.
Kilomita 17 modong'  nie chenro migoro manyien.
"Mutindika wacho kama, ""Apaka oketho alworano to mano osechuno ja ger ndara no kod injinia mag sirkal mondo okwa oyienegi goyo kwano manyien mar dhi loso ndarano."""
Nowacho ni ndara molos manyien biro miyo pi apaka okal e olalo.
"Nowacho kama, ""Tich mitimo oriwo goyo mtaro kod chueyo motegno gi kokoto kuonde mokethore."""
Ogony achije ariyo ma ne odonj negi gi ketho mag nek e bura moro ma gorofa moro ne olwar Kisii monego ji aboro e dwe mar Novemba, 2016.
Jeremiah Matoke kod Jeff Ocharo ne odonjnegi gi ketho mar nego ji aboro.
Ne odonjnegi ni tarik 10 Novemba, 2016, e ot mantie Kisii Municipality block namba 111/236, ji aboro ne otho nikech ne gijwang'o luwo chik moketi gi sirikal.
Kisii Chief Magistrate Nathan Lutta nowacho ni sama odonjne ng'ato gi ketho moro amora, sirikal ema nigi ting' mar lero ma onge kiawa moro amora ni keth modonj negi go en adier.
"Lutta nowacho ni, ""Ka luwore gi weche mochiwne kot, onge gimora amora manyiso ni mano ne en mwandu achich modonjne."""
Patrick Achoki, ma en dairekta mochung'ne nono chenro mag gedo e kaonti, nowacho ni ot ma ne oruombore pinyno ne ne onon chal mare Septemba 2014.
"Achoki wacho ni e kindeno ne gionge gi nyinge ute mosepwodh. Owacho kama, ""Ne wakwayo wuon-go mondo omiwa goro mag utego kendo bang'e ne opwodhgi."""
Lucas Adwera, ma ne ochung'ne  Migawo mar Gedo e Piny  e alworano, ne owacho ni ne gidhi kama igedeno dwe mar abiriyo 2016, kendo ne giyudo ka jogo ok oluwo chik omiyo ne gichungo gedo margi.
Achije mane odonjnigo notamora kethogo ka giwacho ni ok gin e weg odno.
Bura ma ne ong'adno biro chuno mondo joot mane oyudo masira omany yo machielo ma giyudogo bura makare.
Ker ma Burundi ikore biro e nyasi mar Madaraka Day
Ker ma Burundi, Evariste Ndayishimiye dhi biro Kenya chieng' Wuok Tich tarik 31 Mei mondo obed e nyasi mar Madaraka ma dhi timore Tich Ariyo.
Kaluwore gi jomoko matiyo e sirkal, wachore ni samoro Ker Ndayishimiye e ker kende moa oko madhi biro e nyasi madhi timore Kisumu.
Riwruok mar East African Community (EAC) nyocha oketo Ker Ndayishimiye obedo itgi kod dhoggi to Ker Kenyatta ne oyier obed jakom. 
E higa mar 2020 dwe mar auchil, Ker Kenyatta ne opwoyo Ndayishimiye ka oyiero obedo Ker kendo ne osingore ni odhi tiyo kode kowacho ni Burundi en osiep Kenya e timo gik makelo dongruok.
Noyudo oselimo piny Uganda tarik 13 dwe mar abich wuoyo gi jo ohala man Uganda mondo otim ohala gi piny Burundi.
Jogo madhi betie e nyasi mar Madaraka mitimo higani gin mana joma ogwel kende nikech chike mag Covid-19.
Gavana ma Kisumu, Anyang' Nyong'o nowacho ni ogwel welo 3,000 kende mondo odhi e nyasino.
"Gavana Nyong'o nowacho kama, ""Jomo Kenyatta International Stadium nyalo ting'o ji 35,000, kata kamano, wagwelo mana ji 3,000 ma en chiegni pasent apar mar kwan duto. Ma en ka luwore gi chike mag Covid-19."""
Ma e kinde mokwongo ma Kisumu ohangoe bedo kama itimoe nyasi mokwako piny.
E kinde mokalo, nyasi kaka mago ne itimoga Nairobi kata kamano, sirkand Jubilee ne oloko mondo kama itomoe nyasino olworre e kaonti mopogore opogore.
Nyasi mar Madaraka itimoga higa ka higa tarik 1 dwe mar auchiel ka iparogo odiechieng' ma Kenya nochako bedo gi loch margi giwegi e higa mar 1963 bang' bedo e bwo loch jo Britain.
Kinda mar reso joma ot oruombore kuomgi Nyamira
Nyoro godhiambo ne ji pod manyo joma otony bang' ka ot ma ne pod igero ruombore piny, ot ma dhi bedo Od Bura mar Kaonti ma Nyamira.
Ka ne ochopo sa apar gariyo gi nus odhiambo, ne oseres jotich 25 kuom 35 mane tiyo kanyo kane odno pok oruombore piny.
Odno mantie kama od bura mar kaonti nitie ne oruombore piny dakika matin tok sa apar gachiel.
Jatend sirikal ma malo ma Nyamira (County Commissioner) Gikaro Mariba ne onyiso The Standard e simo ni gitemo kar nyalogi mondo gires ji duto momoko.
"Mariba nowacho niya, ""Chenro mar reso ji dhi nyime. Raia kod jo sirkal ni kama ot nopodhoe mondo gikony joma pod omoko."""
Ngas ma ihidho go odno ne olwar sama jotich ne ikore mar wuok bang' tieko tijgi ma odiechieng'no.
Ndara maduong mantie Kitutu Masaba osetigo nyading'eny gi josiasa ka gitemo sero ji ogonegi ombulu mondo gigo ndarano lam.
Kuom higni mang'eny, ndara mar Amabuko-Rigoma-Magomba-Kemera osemiyo josiasa oyudo loch to moko opodho nikech gitiyo kode e timo kampen.
Chiegni ni Jood Bura duto moseyier Kitutu Masaba osega singore ni gidhi goyo ndarano lam kowuok taon mar Kemera kama oromoe gi ndara mar Kisii-Nyamira-Chemosit modhi nyaka chiro mar Amabuko ma orade gi ndara maduong' mar Kisii-Keroka-Sotik-Nairobi.
To ok en Jood Bura kende ema osekampen ka gitiyo gi ndarano mondo ji ogonegi ombulu, nitie jotelo mamoko ma be osetiyo kode.
Ker mane osetho Daniel Moi, Ker machon Mwai Kibaki kod Ker Uhuru Kenyatta notiyo gi wach loso ndarano e kampen ma ne gitimo.
E ndalo Moi, ne osechan ni idhi go ndarano lam, kata kamano, mano ne ok otimore ka luwore gi weche siasa ma ne nitie e ndalono. Jaod Bura machon mosenindo George Anyano ne kwedo mager loch Moi.
Nitie kinde moro ma Anyona ne owacho ni odhi loso ndarano, kata kamano, nikech ok owinjre gi sirkal ne ok omiye pesa.
Ker Kibaki be nowacho ni ne odhi tieko loso ndarano e higa mar 2010, to mano ne ok otimore.
Goyo ndarano lam ne obed lek nyaka e higa mar 2013 ka ne tij lose ochakore.
Uhuru kod Jalupne William Ruto ka ne gitimo kampen 2013 ka yiero pok ochopo, ne giwacho ni gidhi loso ndarano.
E higa mar 2017, tij gero ndarano ne ochung' gi alwora mar Gekano Tea Buying Centre bang' ka ngama ne omi orak mar lose weyo tich.
Kuonde ma ne odong' ma ok otiek los e ndarano gin alwora man machiegni gi olalo mar Aora Gucha kod kama romo kilomita 15.
Jaod Bura makanyo Shadrack Mose osebedo kakedo matek mondo otiek loso ndarano ka pok owuok e loch. Chenroneno dhi ka tiyo nikech nitie jagedo ma osechako tij loso ndarano.
Tij survey e ndarano ne omi kambi moro mar Jo-China.
"Mose nowacho kama, ""Ma ndara maduong' ma ok onego ojwang'. Jopur ma odak e alworani chandore gi kaka ginyalo kowegi gik ma gikayo e kembe nikech ndara rach. Machiegnini, chandruogego biro rumo."""
Jodak wacho ni ka otiek loso ndarano to mano biro konyo Jaod Burano e yiero mar 2022.
"Peter Mokua modak Gekano, wacho kama, ""Ka Mose okaso sirkal motieko loso ndarani ka higa manyien pok ochopo, mano nyalo miyo oyiere kendo."""
Mich mag Oscar ochwal nyaka April 2021 sama kembe maloso sinema pod nyagore gi tich e kinde tuo corona
Ne ochuno mondo ochor Mich mag Oscar bang' ka josinembe noromo gi chandruoge mang'eny nikech corona.
Nyasi mag chiwo mich Oscar e higa mar 2021 ne olok tarige gi dweche ariyo bang' ka thoth sinembe ma chakore Mach higani ne ochung.
Tarik owil kowuok e 28 dwe mar ariyo modhi tarik 25 dwe mar agwen. Mano dhi konyo sinembe mane ogol chak higani nikech tuo mar corona.
"Ker mar Akedemino, David Rubin kod CEO Dawn Hudson, nowacho kama, ""Kuom higni mokalo mia achiel, sinembe osekonyo ahinya e hoyo, jiwo kendo moro chuny ji sama weche tek."
"Dwarowa maduong' sama wachoro nyime tarik mar chiwo mich, en ni mondo okony jolos sinema obed gi thuolo moromo mar tieko loso sinembegi ma ok gogi fain ne gima onge kaka ne ginyalo timo."""
Tarik manyien mochiwno nyiso ni ibiro yier jopiem tarik 15 Mach, 2021, to tarik mogik ma gibiro kawoe nyinge joma piem ne mich (moriwo mich Picha Maber) biro bedo Januar 15.
Jo-Kenya nigi kuyo mang'eny kendo nikech jathum machielo mar Benga otho, miluongo ni Erick Omondi. Kansa onege Tich Ariyo okinyi Bondo, Siaya Kaonti.
"Tho mar jathum ma chon ni e grup miluongo ni Nabi Kings Band ma ne ong'ere gi nying mar ""Long' Lilo"" oweyo ji kuyo."
Nojahigni 37 kendo ne en gi nyithindo adek. Notho kar sa apar gi nus okinyi e kama nithiedhe e Bondo Sub-County Hospital.
Chiege, Goretty Awino kod Olima Gondi mawuoyo e lo-gi ema nowacho ripod thone.
Long' Lilo ne moro chuny joherane gi dwonde mamit kod kaka nower ndalo mane ower kanyachiel gi Osito Kalile, ma be Ja-Benga mong'ere kendo ma ne otiege.
Moko kuom wendege mong'ere gin Goretti Awino, Were wuod Ogalo, Okoth Mang'ang'a, Kong'o shida, Anita Nyausonga, Thomas Mwaya kod mamoko mang'eny. E wer miluongo ni Japuonj, Omondi pako Osito Kalile nikech nokonye kod jower mamoko kaka Odhiambo Tusker, Aluoch Pamba, Atommy Sifa, Ogina Koko (ma sani en jalendo e redio) kod jomamoko mang'eny.
Odhiambo Tusker bang' tieko tiegruok e lwet Osito, ne owero wer mong'ere ni Jopuonj, wendno ne opwoyo kinda ma jopuonje timo kendo ji mang'eny nohero werno e joherana ma Joluo.
Osito ma ne opuonjo gino en be nowero wende kaka Lesna Bwoyo ma Wiye, Asembo Piny Maber, Jaber Jaula kod mamoko.
Kansa ne osebedo ka tuoyo Long' Lilo kuom kinde malach ma kata nitie ndalo moro ma ne okwayo mondo ji okonye.
Tho mare otimore ka kata juma achiel ema pok orumo are Joluo mohero Ohangla winj ni Abenny Jachiga otho apoya nono Kisumu kendo noyike mapiyo gi seche 48 mopogore gi dwach joherane.
Onge gima chandoga chuny oganda moloyo tho apoya mar ng'at ma nigi huma.
Ken Walibora ne en ng'at ma nigi huma nikech weche mopogore.
Ne otho ka en achiel kuom jondiko mong'ere mag buge Kiswahili to bende nomiye luor kaka jandiko e piny ngima.
Jogo mohero somo buge winjo marach ahinya nikech tho mare kod kaka notho malit.
Thoye ma kamago yudorega mana e buge kiwuoyo kuom joma ne ok beyo.
"Sama weche kaka mano otimore, Jo-Luhya nigi wer moro ma wacho kama, “Olumbe luno toto lwakhabere lurungungwa, mana lukhaya khwira, ndakhaluwere ing’ombe!” ma tiende kolok en ""Ka dine inyalo chul tho mondo owe ng'ato, dine amiyo tho dhiang'."""
An ne pok aromo gi Walibora wang' gi wang'.
Nakwongo winjo nyinge ka an e klas abiriyo e kinde mane japuonjna mar Kiswahili nochika ni asom bug 'Siku Njema' kae to alerne gima bugno wuoye bang' odiechienge abiriyo.
Ndalono, bug Siku Njema ne isomo e sekondari kata kamano, an to ne pod an nyathi primary to ema inyisa ni asom bugno.
Mr Busolo ne ong'eyo buge mane nyalo miyo nyithindo oher somo.
Mano e kinde mogik ma ne okwaya mondo asom buge Walibora.
Bang'e, nachako manyo buge mamoko mag Walibora mondo asom.
Walibora ne ong'eyo gano sigana mamit kendo nong'eyo timbe Jo Afrika.
Wang'eye mana kokalo kuom buge mondiko.
Ne chalo mana ka gima wadak gi joma wuoyo e bugene.
Joma Walibora ne ondiko e bugene ne gin joma waneno e ngimawa mapile kaka jopuonjre. Thoth jogo ne jiwowaga.
Nitie puonj mang'eny ma ne ayudo e buge Walibora mosetayo ngimana nyaka sani.
"E buk mane ondiko mong'ere ni Siku Njema, Walibora nokwedo paro monya ma ji nigo e wi nyithindo ma minasi kowacho kama, “Mwanaharamu hamna, kitendo ndicho cha haramu” ma tiende en, ""Onge nyathi ma ok owinjore onyuol, tim miyudego ema ok owinjore."""
Jal miwuoyo kuome ahinya e Siku Njema iluongo ni Msanifu Kombo kende en be ne nyathi ma ne onyuol kamano. Kokalo kuom sigande, ileronwa chandruoge ma mine modak kendgi kaloe kod nyithindgi.
Ileronwa bende kaka joma odak e alwora kwedoga nyithindo ma kamago kod kaka nyithindogo nyagore.
Nyalo bedo ni gima konyo Walibora ndiko buge mabeyo kamano en nikech nopon e od joma oluoro Nyasaye e din mar Jehovah's Witness kata Joneno mag Jehova.
Asefwenyo ni ahero wacho weche ma ne Walibora owacho moloyo jondiko mamoko sama apuonjo Chik mar Nyithindo.
Walibora nokonyo ahinya e weche Chik.
"An okil, kendo ahero ahinya somo buk mane Walibora ondiko miluongo ni ""Kufa Kuzikana"" ma Profesa Egara Kabaji oloko ni ""Osiepe ma Ngita gi Del."""
E bugno, iwuoyo kuom ng'at moro ma ne odere nikech ne odhi e ofis okil mondo omiye pesa mar insurance bang' yudo hinyruok to okil notamore.
Bugene mang'eny opong' gi ngeche mag Jo-Afrika.
Okinde kaka mago iluongo ni joma lawo geche mating'o jotuo. Giyudore kamora amora e pinyni, kendo gihero tiyo gi thuolo moneno sama aksident otimore mondo giyudo pesa mang'eny.
Lamona en ni tho Walibora kik ochal gi mag joma ondiko e bugene.
E kindewagi, dwaro ni ng'ato ni obed gi chir kaka Walibora mondo onyeny e lela gik maricho matimore.
Moko kuom gik miwuoyoe e buge Walibora oriwo wuodruok ma ji nigo, wuondruok mag josiasa kod mibadhi e weche pesa.
Nohera ahinya ji to mano nenore gi kaka nolero mayot sigendni mogajore.
Jomariek tho rumo.
Seche moko buge nyalo koro gik madhi timore. Thoth gik ma Walibora nondiko osetimore. 
Thone kod kaka noyike chalo gi mag joma ne ondiko e bugene.
Katiyo weche ma William Shakespear nowacho, chunya nie bur kama okanie ringre Walibora.
Lowo mane oyikie Walibora en gweng' mar Cherengany en kama oguedhi.
Ne johera mag Ken Walibora, wabiro siko ka wan osiepe ma Kufa Kuzikana ka warito Siku Njema ma wabiro romoe gi Walibora kendo.
Mad chunye obed kama okuwe.
Hyrax Hills National Museum, ma oting'o gige machon mag Kenya, timo e dweni nyasi mar paro betie margi kuom higni 100.
Kama ong'ereno moting'o gik machon miyo ikwano Kenya kaka kama dhano mokwongo ne okwongo dakie, ne oyaw e higa mar 1920 kendo osekonyo e puonjo histori kod jografi e skunde.
Museumno ne oland kaka mwandu sirkal e higa mar 1945, kata kamano ne oyiene ji chako donjoe e higa mar 1965.
"Lilian Amwanda, mochung' ne museumno, wacho kama, ""E dweni kae biro rwako higni 100 kendo osebedo kaka klas ne jopuonjre alufe e piny mabiroga limbe."""
Kata obedo ni museumno osebedo ka konyo ji ng'eyo weche e wi joma chon, jok ma biro limbe kanyo kwan margi osebedo ka dok chien to mano osemiyo olos chenro moko mondo otem ywayo ji momedore obi olim kanyo. 
"Amwanda nowacho kama, ""Waloso kuonde mokethore kendo wachako timo piem mag talent ne nyithindo mondo mano oywagi gibi gipuonjre weche momedore."""
Hyrax en achiel kuom kuonde mayudore Rift Valley machiwo puonj e wi ngima dhano makwongo e histori.
Oting'o bende histori ma nyalilanda e wi gik mane otimore e gode man kuno kod kaka Rift Valley ne olosore.
Hyrax en achiel kuom kuonde mang'eny moting'o gige machon mamiyo Kenya to ahinya ahinya Rift Valley kod Kariandusi, Gilgil bedo kuonde moting'o weche mathoth e ngima machon.
Museum mantie Hyrax hills ne omi nyingno bang' gik miluongo ni hyrax ma ne odak e kite madongo kendo kanyo ong'ere nikech oting'o histori mar Jo-Sirikwa ma wachore ni ne olokore mobedo Maasai.
Jogo ma dwaro timo nonro e wi gik mane otimore chon ahinya e ngima dhano dhiga e museumno.
Wachore bende ni kanyo ema nokwong yudie gik ma dhano mokwongo ne tiyogo e loso gik moko.
Rekod mag museumno nyiso ni kwan mag welo ma limo kanyo tin kata obedo ni migawo mar somo temo matek mondo ong'ere kendo joma dhiga kanyo thothgi gin jopuonjre.
E higa mar 2016,  Hyrax Hills National Museum nowacho ni ne giyudo welo maromo 21,781 to ji 17,667 kuomgi ne gin jopuonjre mag skund primary, sekondar kod kuonde somo mamalo.
E higa mar 2018, museumno ne oyudo pesa maromo siling milion 1.6 to e higa mar 2019, ne pesa duto ma gin go ne en siling milion 1.7.
E higa achielno, museum noyudo milion 1.8 to e higa ma ne oluwo, pesa manochok nodok chien nyaka milion 1.6 ka welo ma ne olimo museum kwan margi ne okalo 23,000.
Jo primary kod jopuonjre sekondary ema thothne limo museum rekod nyiso ni kwan mar jopuonjrego ne ochopo 12,169.
 E higano bende, jopuonjre mag kolej kod yunivasiti ma ne olimo museumno kwan margi ne ochopo 5,498.
Jo-Kenya mamoko ma limo museumno thothgi gin jomokendore ma obiro bayo.
Pesa midonjogo tin nikech jomadongo chulo siling 100 to nyithindo chulo 50, to ema pod Jo-Kenya mang'eny ok bi ka kwan-gi tekga mondo ochop ji 30,000 e higa.
Hyrax hills ne oland kaka mwandu sirkal e higa mar 1945, kata kamano ne oyiene ji chako donjoe e higa mar 1965, to kata obedo ni en kaka lich kamano, oselalo lowo maromo eka ariyo gi nus ne jodak kuom eka 50 ma en go.
Ka luwore gi Frank Kimbelekenya ma en jachan bura mar National Lands Commission e kaonti mar Nakuru, ne owacho ni jodak okawo gi thuon lop museum.
Covid-19 ochiero wer moro machon ma ne wuoyo e bedo mabor gi wadu.
Micah Maritim (monyis e picha) e jawer mane ondiko werno higni 18 mokalo kendo sani humbe landore.
E wer makawo dakika aparno, Maritim chiwo siem e wi tuo moro ma onge yadhe, kendo ojiwo jowinjo mondo oring odhi e gode giyud resruok.
"Bath koras mar wendno wacho kama, ""Kik iwe nga'to omuli/ kata sama inindo e otanda; Kik ituomri gi ng'ato ang'ata sama iwuotho; Kik imos lwet ng'ato; ang'o momiyo idwa mose? Be ing'eyo kama ng'atno oaye kota omulo…?"""
Jawerno ma sani jahigni 62 kendo owuok e kaonti mar Bomet bende ong'ere gi weche mojawachoga.
Owacho ni ondiko wer ma rarieyano e higa mar 2002.
"Maritim wacho kama, ""E kindeno, nadak Eldoret kendo nilando e tv ripode mag tuo miluongo ni Severe Acute Respiratory Syndrome (SARS) mane omouch China kendo landore e pinje mamoko."""
"Odhi nyime wacho kama, ""Pichni ma ne anenogo ne nyalo bwogo ng'ato kendo naneno laktech kobawore gi lewni moumo dendgi duto sama githietho jotuo, to polise ne riembo ji odog e utegi. Mano e ma nomiyo andiko wendno."""
"Owacho ni ne ok obet piny mondo ondik weche wer miluongo ni ""SARS""."
Maritim ne ochako wer e higa mar 1981 kendo osewero wende mokalo 100.
"Owacho ni nodojo e studio to ochako mana wero ""gima obiro e pache."""
"Maritim medo wacho kama, ""Gima nomiya luoro en chik mane China ogolo makwero ng'udho olap. Naluor ahinya kane aparo gima biro timore ka SARS ochopo Kenya, nikech thoth Jo-Kalenjin nigi tim mar ng'udho olaw kamoro amora."""
Kata obedo ni e kinde ma ne ogol werno thoth ji ne owinje e redio, Maritim wacho ni owuoro ahinya ni ji odok e winjo werno nikech Covid-19.
Jawerno ne noseyo Jo-Kenya ma tamore luwo chike ma sirkal chiwo mondo ogeng' landruok mar Covid-19.
"Nowacho kama, ""SARS kod Ebola ne orumo nikech ji noluwo chike ma ne oketnegi. Wan watugo gi tho."""
"Ka ne openje ka be oluwo paro ma ne ochiwo e wer mane owero, nowacho kama, ""Osiepa, be iseroma koda kawuotho oko machiegnini? Alorora e oda."""
Maritim wacho ni en oneno ni onge pogruok e kind SARS kod Covid-19.
"Owacho niya, ""En tuo achiel, nying ema opogore. Tem ane rango ranyisi mag tuogo kod kaka ne gichakore, ibiro yudo ni gin gimoro achiel."
E kinde tuo mar SARS, ne onyis ji mondo kik gibed machiegni gi jowetegi to jotuo ne iketo tenge.
Ne onyiswa bende mondo walog lwetewa kendo waum dhowa sama wafwolo. Donge mago e gik mwatimo sani?
"Pogruok mantie en ni sani ji umo nyaka lwetegi."""
"Maritim nowacho nikech Covid-19 ne omiye wende ong'ere kendo, ng'at moro ma yande kowinjo wendno mokwongo ne owacho ni en ema ""okelo"" tuono Kenya."
"Nojiwo ji mondo oluw chike mar sirkal oketo kendo nowacho niya, ""Ne ok akelo tuono. Pok adhiga kata China. Nawero wendno mondo ojiw ji obed mabor gi jowetegi sama tuo moro omuoch e piny ma yadhe ok ong'ere."""
"Nopenjo kama: ""Ka sirkal owacho ni ji kik mosre, ang'o momiyo watamore luwo gima yot kamano? Donge wanyalo mana goyo salut kaka askeche timoga kae to wadhi kama wadhiye? Ang'o momiyo wadwaro nego jowetewa nikech fupwa?"""
Buk maber ing'eyo gi kaka ji wuoyo e weche manie bugno kendo chuno jasomo mondo osome kata ka ok odwar.
Buk milungo ni Kenyan, Christian, Queer mondik gi Adriaan Van Klinken wuoyo e wi ndalo ma piny biro pong' gi mon makendo jowetegi, kod chwo makendore gi chwo wetegi  to ji yanygi kata kwedogi kendo gin gi ratiro mar chiwo pachgi, timo ohala kod yudo thieth ma ok obuon-gi.
Jandikono ong'ere ahinya e kedo ne ratiro kod somo mag LGBTI, ka onono ahinya ahinya migawo ma din omako e wechego, to ahinya din mar Jokristo ma Afrika.
E buk mar Kenyan, Christian, Queer owuoyo e wi kwan mag chwo ma kendore gi chwo, kod mon makendore gi mon e piny Kenya kod kaka gin gi kanisa margi kod puonjgi e alwora ma ji obuonogie e yore duto moriwo din kod siasa.
Van Klinken wuoyo e wich ma ji nigi paro mopogore ahinya kendo odwaro ndiko wechego. Kuom timo kamano, omedo nonro e somo mag LGBTI.
Bugno nyiso maonge luoro moro amora kaka ji onego we buono jogo.
Ondik bugno e yo mawinjore maler ahinya kata kamano, olero bende nyawo moko ma jandikono nigo kod gik moberie nikech jandiko nigi tuo mar ayaki kendo okedo ne ratiro mar chwo ma kendore gi chwo wetegi.
Ang'eyo jandikono kendo asetiyo kode kuom ndalo malach, to bugni opogore gi buge mamoko ma oting'oga mana rieko mag skul kar mano en to owuyo e wi ngima joma nitie adier. Onyiso pogruok mantie wi somo mapile kod somo mar LGBTI.
Bugno bende golo luoro ma ji nigago e wi LGBTI.
Bugno oting'o sigand joma ok dwar dak e mudho, ma gin joma nigi geno kendo kata obedo ni ikwedogi, ging'eyo ni ginyalo dak maber to mano kelo dongruok.
Bugno chiwo thuolo mondo ji owach sigandgi giwegi.
Bugno wuoyo e gik moko ang'wen: kedo ne ratiro kokalo kuom wende, buge kod gik migoro, kaka mondik gi Binyavanga Wainaina; wende mondik gi George Barasa; sinembe machieko chieko miluongo ni Stories of Our Lives; Kanisa moro mantie Nairobi.
E moro kamoro kuom wechego, jandiko nyiso kaka jo LGBTI osemedo ng'ere kendo gimakore gi puonj Jokristo kod buge.
Tiyo gi ranyisi mosetimore e ngima ji konyo mondo ji one kaka jokanyo mag LGBTI mantie Nairobi omako kamaduong' e ngima ji, siasa kod din.
Wainaina nowuoyo kuom wuondruok ma jotend kanisa nigo kod kaka gibuono ji, ahinya ahinya jo Pentecostal Christianity.
Nowuoyo kuom ngimane owuon kane owacho ni ohero chwo wetene kende ne oyie mondo ji obwone kendo okwede.
Ranyisi mare nojiwo joma nie riwruok mara LGBTI Kenya kendo tho mare ne omiyo ji odhi nyime wuoyo e wi LGBTI.
Vidio mar wer miluongo ni Same Love (Remix) mower gi Art Attack nomiyo Jo-Kenya manyeny ma jower owuoyo.
Wendno wuoyo e wi chandruoge ma LGBTI romogo kendo owuoyo e chiwo ratiro marom ne ji te.
To ema pod jodin kod josiasa kwedo werno.
Wendno nyiso paro ma Jo-Afrika nigo e wi mon mohero mon kod chwo mohero chwo kendo nogo wendo marfuk gi Kenya Film Control Board.
Wendno nokalo kiewo mag chike oganda kod puonj kanisa kendo wendno ne jiwo hera ma ok ber.
Wende miluongo ni rap ema kinde mang'eny itiyogo kikwedo kata ng'anjo ne gimoro.
Sinema miluongo ni 'Stories of Our Lives' molos gi Nest ma en grup moro mantie Nairobi, oting'o sigand ji mopogore opogore ma gin joma diher kendore gi chwo wetegi.
Mana kaka wer mar 'Same Love', en be ne ogoye marfuk gi film board,ma en bura ma osegawang'o I Jokenya nyading'eny gi timgi mar wuondruok ni girito timbe maler e piny.
Kaka imedo go vidiono marfuk e kaka ji mang'eny medo manye.
Vidiono wuoyo e wi weche kaka fwenyruok, hera, nindruok, yie kod din ma gin weche momako Jo-Kenya manie LGBTI.
Sama ng'ato lero gima otimore e ngimane owuon, mano jiwo jomoko kendo ji nyalo bedo gadier gi wechego. Gikonyo e lando pek ma ji romogo.
Wach mogik minono en kanisa miluongo ni Cosmopolitan Affirming Church, ma orkwo ji duto kendo kanyo ero jo LGBTI nyalo bedo thuolo gi jowetegi.
En kama inyalo riwo joma nindore gi chwo kata mon wetegi kod puonj din, kama orwakie ji duto kendo hera nitie.
Mano en kama yie kod hera ma ok pile kod joma kit nindrukgi opogore romoe.
Kata obedo ni weche ma Van Klinken ondiko chalre gi matimore e ngimane, ne owuye kuome owuon.
Ma en buk mabiro somo nyanding'eny kata obedo ni an to an nyako ma jakristo mohero yawuoyi kendo ohero ndiko.
Abiro nyiso jopuonjrena bugni kendo kete e laibrari mara, bende daher nyiso jogo madwaro ng'eyo joma ngimagi opogore gi mekwa.
Jotend din onego osom bugni mondo ging'e ni LGBTI loso giwegi kama ginyalo leme ma ji biro rwakogi kendo herogi kaka nyithi Nyasaye.
Bugni chiero paro mang'eny kuom ng'ato moriwo nyaka chuny mar buono ma ng'ato ne ok par ni en-go
Joma paroga ni ong'eyo LGBTI onego osom bugni mondo kik giwach gik ma ok ging'eyo.
Mike Rua (Monyis e picha), ma luongore ni ruodh Mugithi, wacho ni ohero weche mochido.
Rua mong'ere nikech oweroga wende mochido wacho ni ok onyalo loko yo mowergo.
Owacho ni joherane ok dwar ni otim lokruok e thumbe.
Owacho ni odwa goyo okang' momedore kendo wende moloso manyien oting'o weche maricho ahinya.
Oparo kaka e higa mar 2012, ka ne odhi wer Dubai, noluongne polise nikech ne wachore ni owuondore ni en Mike Rua.
Bang' wer kuom seche ariyo e nyasi moro ma ne oting'o Jo-Kenya modak loka, polis ne omako Rua.
Nitie ng'ama nochiwo ripot ni ng'ar maweno ok en Rua.
Polis nonyise ni Rua ma ji ong'eyo gi Rua ma ne ower otienono ne gin ji ariyo mopogore.
Ne giwacho ni ne ok ower mamit nikech ne ok otiyo gi weche mochido.
Mano be e gima joherane man Nairobi osenyise ni olokre obed Rua machon ma ne wacho weche makech ka sum sama ower.
Jathum ma benga ma Ja-Kikuyuno wacho ni odwa weyo wero wende mondik jothum mamoko.
"Owacho kama, ""Ma e gima joma ohero wendega dwaro. Nyaka atim kaka gidwaro nono to ohanda biro podho."""
Owacho ni e kinde mokalo, polise osemake nyading'eny ni okwalo wende jomoko.
Rua nobedo gi huma nikech ondikoga manyien wende jothum moko kae to ogwenyogi giwuog ka wer manyien.
Owacho ni koro oweyo tiyo gi wende jomoko.
Owacho ni ne osedhi e studio mowero wende manyien ma achiel kuomgi iluongo ni Kiarie ma sani yudore.
To mana kaka nosingore ni obiro timo, wer manyienno opong' gi weche mochido.
Rua nonyiso oboke mar Saturday Standard, ka en dalane Syokimau, nowacho ni ute fwambo notamore kawo wer mare nikech oting'o weche molil.
Kata kamano, weche nolokore kane otieko loso albam ma nigi vidio kendo ji mang'eny nohere e social media kendo oket wendego e stesen mag redio mang'eny.
Rua wacho ni 'Kiarie', ma e dho Kikuyu mano tiende gima lach, wuoyo kuom gik mosekaloe e ngimane.
En sigand dichwo moro ma pod tin, ma nyagore gi ngima to gikone odak gi miyo moro ma ochot.
Miyo ma ochotno seche moko paro ni Rua en Kiarie.
To mano ok e wach kende ma wer losoe mana kaka Rua.
Owacho ni nitie gimopondo mitemo ler ei wendno ma en hera moherogo miyono mano ema omiyo iluonge ni 'Kiarie'.
Yo mondikgo werno mondo jawinjo ema yiero ni en 'Kiarie' mane ma iwuoyo kuome.
Mopogore gi Rua, jothum moko mag Kikuyu ma nyocha eka ochako wer gin Samuel Ndirangu, mong'ere kaka Samido piem matek gi jower machon.
Samido ong'ere nikech wendege kaka Wendo wi Cama (hera mit) kod Murata wa Ngai (Osiep Nyasaye) ma ojagaket e redio.
Ne owero Wendo wi Cama kaachiel gi Joys wa Mama.
Jose Gaturura be en jawer machielo ma ji ohero.
Ne owero wer ma ji mang'eny ong'eyo miluongo ni Machete kendo humbe medo landore gi wer ka wer mogolo manyien.
Moko kuom wendege mong'ere ahinya gin Tuirio twega (chiemo maber), Mwari wa Muthamaki (Nyar ruoth) kod Haha ni Gute (ma gima kayiem).
USIU-Africa kod Kenya Film Commission (KFC) odonjo e winjruok machielo mar higni abich mondo gisir somo mag loso sinema.
Gima iluongo ni Memorandum of Understanding dhi konyo e miyo Kenya obed namba achiel e loso vidio mamoro Jo-Kenya, pinje molworowa kod pinje maoko.
Nikech mano, yunivasiti ong'ado ni gibiro chiwo tiegruok mong'ith kendo mowinjore.
E winjruok ma ne otimno, kuonde tiegruok ariyogo biro tiyo kanyachiel e loso gima ber kokalo kuom bedo gi klas mipuonjoe ji loso sinema, romo ma tiegruok, semina, loso kembe mag puonj, klese machieko chieko, chiwo tije kod programbe.
Kuonde tiegruok ariyogo biro lando ote mar Kalasha International Film and TV Festivals mondo ji mang'eny ong'e kendo sinembe mag Kenya one e pinje maoko.
Vice chancellor mar USIU-Africa, Paul Zeleza, nowacho ni winjruok ma gitimono biro miyo kuonde tiegruokgo obed kama inyalo kawie joma itiyogo e ute fwambo gi keyo kaachiel kod joma timo nonro nikech USIU-Africa biro konyo jopuonjre madwaro ng'eyo kaka iloso sinema.
"Profesa Zeleza nowacho kama, ""Wadhi timo nonro e wi sinembe kendo choko weche mabiro konyowa loso klese moko machieko ne joma puonjore loso sinema kae to wamiyogi satifiket."""
Timothy Owase ma en CEO mar Kenya Film Commission, nowacho ni gibiro dhi nyime kwayo mondo odwoknegi osuru michulo e nyiewo masinde mitiyogo e loso sinema to mano biro konyogi timo dongruok.
"Owase nowacho kama, ""Wabiro chiwo weche matayo rang'iny monego bedie kendo wabiro ji mondo otem giti tich maber e loso sinema ka watiyo machiegni gi ofise mowinjore mag sirkal  e chiwo puonj makare mabiro miyo sinembe miloso onyis nyaka e pinje maoko."""
E kindewagi, ji mang'eny ahinya ahinya Jo Afrika, yudo ka teknegi makore gi kit ngima mar ogandagi kendo gihero timo kendo luwa kit ngima ma nyasani.
Dichwo moro man Elgeyo Marakwet okawo okang' mar neno ni kit ngima Jo-Keiyo ok olal, ma en achiel kuom dhoudi mag Kalenjin.
Joseph Kwambai ma jahigni 70, wacho ni kit ngima ma nya sani oseloko pach Jo-Afrika ma giweyo dak kaka chon kendo sani giluwo kit ngima ma ndaloni.
"Kwambai nowacho kama, ""Daher ni tieng' mabiro ong'e kaka kit ngima Jo-Afrika ne chalo kod kaka ne gitimo gik moko, omiyo asebedo ka achoko gik machon mag Jo-Keiyo kendo kanogi e museum mantie Chekobei ei Keiyo South Sub-county kuom higni 20."""
Museumno yudore machiegni gi Chekobei Primary e ndara mar Iten-Kabarnet, kendo opong' gi buge mawuoyo e wi kaka ogendni mopogore opogore mag Afrika nodak e kinde machon.
Bende, en nyaka gi pesa ma ne itiyogo e ndalo machon e ogendni mopogore opogore.
"Nowacho kama, ""An gi buge malero ngima ji kaka Ker Daniel Arap Moi miluongo ni ""Kaka Ker ma Ja Afrika Nokelo Betie"" mondik gi Andrew Morton kod buge mamoko."
"An bende gi buge mogo gi wasungu ma ne omonjo Afrika."""
Mopogore gi buge, gik mamoko ma be inyiso e Museum kanyo gin gik machon ma ne otigo e lweny, nyasi, lamo, gik jokon, gige pur kod mamoko.
Gin nyaka gi Muma kod Koran e dier Museumno.
Nitie ot molos mar Jo Keiyo manyiso kaka joot machon ne odak.
Jaduong'no osewuotho kuonde maboyo komanyo gik machon-go.
"Owacho kama, ""Pod adhi nyime choko gik machon kod gige histori malero kit ngima dhoudi mopogore opogore to ahinya ma Jo Keiyo. Dhoudi mamoko be onego ochak timo gima atimoni mondo yoregi kod kit ngimagi kik lal to kar mano gisik ne tienge mabiro mi kik gibed wasumbni mag ngima ma nyasani."""
Ne olos museumno e higa mar 2006, kata kamano, ne oyawe e higni ang'wen bang'e.
George Otieno nochako hero goro e higa mar 1988 e odiechienge mokwongo e skund primari e kaonti mar Busia, ndalo ma ne odak gi dagi.
"Otieno wacho kama, ""Ka ne ane klas achiel, gima ne okwong nyiswa ni watim ne en goro mtoka. Ne agoro gach pikap, ma japuonj nochuoyona tik makwar. Chakre kindeno, ne ang'eyo ni gimoro amora maber onego obed gi tik makwar. Mano e ndalo mane afwenyoe ni goro mit."""
Ka ne ochopo e klas abich, ne ochako goro kotiyo gi kalas.
Bang'e ne odhi Nairobi kendo notiyo tije matindo tindo e Industrial Area, kata kamano, ne ok oweyo goro nikech nohero ahinya timo kamano. 
"Otieno ma sani nigi studio mare e Milimani Court e Obama Estate, Nairobi, wacho kama: ""E higa mar 2007, ne ochula siling 3,000 kane agoro Charity Ngilu ma ne ochung' ne Migawo mar Thieth ndalono, kendo nayudo siling 7,000 ka ne agoro dairekta machon mar Kenya Dairy Board. Nafwenyo ni kara goro nigi pesa."""
Ne oweyo tich ma ne otiyo kae to otiyo gi siling 30,000 mane omiye kogoro Ker machon Daniel Moi e ng'iewo gige goro.
Kae to noyawo nyaduka moro matin mane ousoe gik mogoro.
E higa mar 2002, kane Ker Uhuru Kenyatta dwaro bedo ker, Otieno ne oneno picha mar ker machon Moi koket e The Standard korwako kitenge makwar ma nigi rangi mag KANU kod gweno.
"Otieno wacho ni ""Ne agoro Mzee Moi kae to e bathe agoro Ker Kenyatta. Nagoro bendech KANU kae to andiko ni: ""Kanu Yajenga Nchi""."
"Nitie jiranda ma ne oneno pichano mohere. Bang'e, ne otuda gi osiepne moro miluongo ni Mutua ma ndalono ne tiyo gi askeche makowoga gach ker. Mutua ne onyise mondo okel picha mogorno mondo one."""
Ne giromo kendo Mutua ne otude gi japuonj matiyo e Yunivasiti mar Nairobi Profesa Geoffrey Ole Maloiy, ma ne en osipe Mzee Moi. Ne okawo pichano momiyo Ker.
"Otieno dhi nyime lero niya, ""Bang' odiechienge ariyo, Mutua nogochona monyisa ni Moi nohero pichano kendo ochulo siling 30,000. Mano e pesa maber mane ahango yudo kuom goro. Ne amor ahinya ng'eyo ni Ker Moi nohera tija mochula pesa to wachno jiwaga ahinya."""
Bende, ne ouso pichni moko ariyo mag Ker machon mar Amerka, Barrack Obama, ne ng'at moro mohero choko gik mogor kendo nochule siling 500,000.
Kata kamano, owacho ni nitie Cabinet Secretary moro ma obandho siling 30,000.
Ne ok ofulo nyinge.
"Otieno wacho kama, ""Nitie pichni ariyo ma ne agoro mag ker machon Mwai Kibaki ka en e wheelchair gi machielo ka en e ofis. Nengogi giduto en siling 500,000 to ne ok ochula."""
Mor lilo ne opong'o nyasi mar 2018 Kalasha awards ma ne otimore Ngeso godhiambo e Safari Park Hotel, Nairobi.
Nyasi manyadhino ne ochan gi Kenya Film Commission ka ma e nyasi mar aboro, kendo joma ne obiro gin joma tek tek e sinembe, welo modhial kod joma nigi migepe madongo e Sirkal.
MC mag nyasino ne gin jofwombo Amina Rabar kod Jeff Koinange kendo ne ginego  ji gi nyiero.
Joma ne obiro e nyasino oriwo Seneta ma Baringo, Gideon Moi, Jatend migawo mar ICT Joe Mucheru, principal secretaries Fatuma Hirsi kod Jerome Ochieng', Nairobi Woman Representative Esther Passaris kod joma tiyo e ofis mbetre mar France. Jomamoko noriwo jotugo Charles Bukeko (Papa Shirandula), Mary Khavere (Mama Kayai), Lucy Wangui kod Pascal Tokodi.
Seneta Gideon ne opwoyo nyasani kuom jiwo kendo siro Jo-Kenya ma nigi mich mag wer.
Jakomno mar KANU bende ne opwoyo Kenya Film Commission kod Kalasha kuom timo tich maber.
"Gideon ne owacho kama, ""Wadwaro ni joma loso sinembe Kenya obed namba achiel e kelo paro manyien kendo gjiw jower ma eka chako mondo obed gi siso mar riwore kodgi. Ka nyasi kaka mae nitie, Kenya nyalo loso mayot pasent 90 mag sinembe minyiso e tv kendo ji ok bi ol nenogi."""
CS Mucheru nopwoyo joma ne olocho kendo nokwayo Kenya Film Commision mondo gikel ji kod paro manyien e sinembe ma giloso.
Nowacho ni sirkand Ker Uhuru Kenyatta tiyo matek mondo sinembe miloso Kenya olok piny.
"Mucheru nowacho kama, ""Wadwaro loso sinema moro maduong' ma ibiro us e Afrika, China kod piny duto. Bende, nitie grup ma dwaro loso ma dhi nyime gi tich mar neno ni gikelo lokruoge moko kaka gero kuonde neno sinema e kaonti duto 47 ka ikonyogi gi migawo ma atiyoe, seneta mar Nairobi, Sirkal kod ute fwambo mondo mi walos sinembe mabeyo ahinya."""
Ji ne okawo thuolo mar paro jogo ma osetho ma ne ong'ere moriwo ji kaka Charles Kimani mong'ere kaka Masaku e Vitimbi kod Vioja Mahakamani, ja miji nyiero e Churchil show Emmanuel Makori ma ne ong'ere kaka Ayeiya kod jatuk sinema ma niga Mombasa, Maureen Wanza ma ne ong'ere kaka Sasha.
Joma ne ochano nyasino ne okwayo Jo-Kenya mondo gikony e chulo bill mar osiptal ne jatuk sinema Kone Nouhoum mar Selina, ma ne oyudo aksident jumbe moko mokalo kendo sani nie ICU.
Kalasha International Awards en nyasi mitimoga higa ka higa kitayo gi Kenya Film Commission ma dwache maduong' en loso sinembe mabeyo ma ji ohero.
Nyasino temo ahinya mondo gijiw tich matek ma ji timo e loso sinema kod programbe mag TV ka gichiwo mich ne kidienje abich mong'ere e chenro mar loso sinema ma gin: dairekta, jotug sinema, jondiko, jomaloso sinema kod funde.
Jogo ma ne oyudo mich ne omor ahinya. Sinembe miloso Kenya dhi nyime timo dongruok mosmos, ka jomoko kaka Wanuri Kahiu to ong'ere e piny ngima gi tije e sinema.
Sponsa mag nyasino ne gin KTN, Communications Authoriy of Kenyha, Anga Imax, Canon Kenya, French embassy, Kenya Broadcasting Corporation, Buzz, Kwese Inflix, Media Council of Kenya, Movie Mtaani, Pixel, Scoop Network, Safari Park Hotel, Telcom Kenya, USIU kod Brand Kenya.
Jandiko miluongo ni King'ori Gachoka ne jahigni 22 ka ne ohango romo gi jandiko mong'ere Francis Imbuga.
Weche ne dhi maber ne jandiko maa pinyno kendo ne ok nyal kata ng'iewo typewriter.
Nitie tugo ma ne ondiko motero e TV, kata kamano jogo notamore nikech ne nondiko gi lwete kendo noparo ni mano e giko lek mare.
E kindeno, Gachoko ne en japuonjre e Kenyatta University kaman Profesa Imbuga ma ne jahigni 47 kindeno, ne en dean mare e Arts Department.
Nopimone Imbuga chandruok ma ne en-go ka dwache en ni Imbuga okonye gi typewriter.
Profesano ne omor ahinya gima nondiko mi oyiene mondo oti gi masin mare ma nengone tek miluongo ni Olympia Traveller DeLuxe portable typewritter.
Nyoro Gachoka, ma biro rwako higni 47 machiegni, ne oywako sama ne ochiwo typewriter ma ne en kachiel gi Imbuga ochakogo tich.
Typewriter-no koro biro bedo achiel kuom gik mitang'o kinyiso tije Imbuga.
"Gachoka ne owacho kama, ""Ne akawo thuolo mondo aikra maber nikech ne ang'eyo ni ok odhi bedo mayot chiwo. Omiyo e dwe mar Julai kod Agost higani, ne ating'oga typewriter-no e romo duto kod kamoro amora ma ne adhiye."""
Gachoka ma ne owuoyo nyoro e nyasi mitang'o tije Imbuga, ne owacho ni oparo ndalo ma ne ochandore. Nowacho gima profesa notimone ka ne oduokone typewriter.
"Imbuga nonyise niya, ""Koro en mari. Amiyogo."" To mano kaka Gachoka ne omor."
Kata obedo ni masin mar ndikono dhi mos, pod otiyo maber.
Buk ma Gachoka nokwongo ndiko ne en sigana miluongo ni 'Divide Life' (Ngima Mopogore) ne omiyo ong'ere e kaka jandiko kendo bugno ne olos gi typewriter.
Bugno nomiyo otudre gi ji ma nigi huma tij ndiko kaka Profesa Egara Kabaji ma ne obiro e nyasino.
CEO mar Standard Group Orlando Lyomu ma ne en wendo modhial nowacho ni nyasino dhi miyo Jo-Kenya thuolo mar ng'eyo pach Imbuga.
Nowacho ni jofwambo dwaro paro manyien kendo nowacho ni jogo mong'eyo ndiko drama onego manye.
"Lyomu nowacho kama, ""Kik iluor riwori kodwa, ma biro konyowa dhi nyime siro joma nigi mich ka waparogo Imbuga."""
Lyomu nowacho ni Standard Group siro kano weche mag piny kokalo kuom tiyo kanyachiel gi Kenya National Archives sama gitimo nyasi mar bedo od fwambo mosebudho aming'a moloyo moro amora.
Welo mamoko ma ne obiro ne en Vice Chancellor mar Masinde Muliro University of Science and Technology, Fred Otieno kod Paul Wainaina mar Kenyatta University.
E kinde ma nyasino dhi nyime, Kenya National Archives ok kwayo ji pesa mar donjo. Nyasino biro dhi nyime nyaka April 2019.
"Pinchnigo ondik ni ni ""Ranyisi mag Gik ma Profesa Imbuga Nondiko"" kendo pichni man kanyo nyiso ngimane duto, moriwo nyaka pichni mag ndalo ma ne en jatugo."
Buge ma Imbuga ondiko itiyogo ahinya e skunde man Kenya ka buge mong'ere ahinya en Betrayal in the City.
Oting'o bende pichni mag jood Imbuga kod pichni ma ne ogoye ka pok otho.
Buge mamako ma ne ondiko gin: Aminata, Man of Kafira, The Burning of Rags kod The Successor.
Buge ma Imbuga ondiko kinde mang'eny wuoyo e wi chandruoge ma ji romogo kaka wach ma ji laro e wi kaka ji odak sani kod owinjore Jo Afrika dag kaluwore gi kitgi machon.
Gachoka ma ne owuoyo nyoro e nyasi mitang'o tije Imbuga, ne owacho ni oparo ndalo ma ne ochandore kaka jandiko. 
Nowacho bende gima profesa notimone ka ne oduokone typewriter.
Joode ka pod otin
"Pichnigo ondik ni ""Ranyisi mag Gik ma Profesa Imbuga Nondiko"" kendo pichni man kanyo nyiso ngimane duto, moriwo nyaka pichni mag ndalo ma ne en jatugo."
Bende nitie pichni mag joode kod pichni ma ne ogoye ka pok otho.
Jandiko miluongo ni Hilary Mantel nowacho ni ka wadwaro neno jomotho ka joma ngima, onego wang'I pichni.
Gik moket mineno manyiso ngima jandiko mong'ere Francis Imbuga biro nyiso adier mar wachno.
Nyasi mar tang'o gigo dhi kiny e Kenya National Archives ka ginyiso pichni mag ngima Imbuga, buge ma ne ondiko kod gik miparego moa kuom kwerene mane omiyo obedo jasigana mang'ula kaka nomadhoga bia mar Tusker gi osiepene ka gin Kenya National Theatre.
Ibiro tang' ne welo bende tuke mane ondiko gi lwete owuon kendo chiege Profesa Mabel Imbuga pod okanoga otesego nyaka chil kawuono.
"Chiege wacho kama, ""Lwete ne ndiko maywayo wang'. Ne yot mondo otim ketho to mano gima mora nyaka kawuono sama arango buk ma ne okwongo ndiko."""
Kata obedo ni geno nitie ni kwan biro medore di nya didek ka ochopo higa gana ariyo piero ariyo gi adek – 2023, mano pod ochungne kwan ji matin ma odak e piny jorotenge. 
Kwan go nyiso ayanga ni pinjego dwarore ni mondo orang matut kaka nyalo medo gero gigo ma kelo tudruok mar mbuyi bedo mayot. 
Ber ma medruok mar tudruok gi weche mag mbuyi ong'ere maler. 
E higa gana ariyo gi apar gochiko – 2019, e gwenge mag Sub-Saharan Africa, moloyo tije gana mia auchiel gi piero abich – 650,000 ne oyudore e weche mag tiyo gi sime; kendo ji ma ohingo 1,400,000 bende ne ondiki e tije mag ji giwegi.  
Weche mag tudruok gi mbuyi no bende ne okelo medruok mar nyinyo mar jo America kod jo Ingeresa ma okalo tara gana apar gi abiriyo – 17,000,000.
Riwruok maduong ma ochung'ne weche tudruok mag mbuyi e piny mangima - The International Telecommunication Union (ITU) - ose lieko ni medruok maromo apar kuom mia achiel (10%) mag tudruok e yor mbuyi ei pinje mag jorotenge biro kelo medruok ma dirom kwan maromo ariyo gi sanja kuom mia (2.5%) e yuto mar piny owacho.
Mano ka ok wawuoye e ber ma tudruok mar mbuyi e yoo mayot biro kelo e weche mag somo, thieth kod yore ma piny owacho tiyogo ne jopiny. 
Ka piny nyalo bedo gi tudruok mar mbuyi e yoo mayot, ji nyalo manyo tije, yudo tiegruok manyien maber kendo yudo konyruok kuom piny owacho ka ok gi dhi kunde ma joma tiyo ne piny owacho nitie kata chung mangeny kama joma dwaro konyruok kuom piny owacho chungie. 
Kaka waseneno, yamo marach mar korona okelo chandruok e weche mag dongruok kod konyruok mar oganda nikech okelo pogruok e yoo ma wadakgo; kaka watiyo, kaka wasomo kendo kaka walalore gi jowetewa ma koro okelo ngima mar bedo mabor gi joma moko. 
Achiel kuom dongruok madongo mobiro en ni piny medo ranginy mar tudruok e yor mbuyi.
Joma loso chike e pinje mag Afrika osefwenyo ni tiyo kod yore mbuyi kelo pogruok maduong' e yor konyo weche ma yamo marach no okelo kendo medo tego dongruok mar piny bang ka Corona ose rumo. 
Ka ji nyalo loko timbegi kod paro, weche mag tudruok e yor mbuyi bende biro medo kelo thuolo e pinje mag Afrika mar gik ma tamo dongruok mar oganda dhi nyime maber.
Kuom adieri, tich mar neno ni ji nigi tudruok e yor mbuyi ok en mar piny owacho kende.
Riwruok ma moko bende nigi tich monego gitim e wachni. 
Wan kaka jo Huawei, wangeyo wach ni maber; ema omiyo wasebedo ka wakonyo yore mang'eny ma temo neno ni ji otudore gi yor mbuyi kuonde ma rem nitie. 
Kuom ranyisi, dwe mar abirio higa ma okalo, ne wachako kar tiegruok mar tudruok e yor mbuyi (DigiSchool) ka wariwore gi achiel kuom jogo ma olony e wechego, ka watiyo kanyakla bende gi riwruok machielo ma konyo jopiny. 
Kaluwore gi dwaro ni nyithindo ma somo e piny South Africa onge somo maber manyalo konyogi, lek mar chenrono en ni mondo moloyo nyithindo 100 ma somo e kuode ma lony nitie (town) kod e ngwenge man ei piny obed gi tudruok eyor mbuyi
Wach machielo en ni wase chako somo mar weche tudruok gi yor mbuyi ma waluongo gi dho ngere ni – DigiTrucks – e pinye mang'eny mag Afrika ma miyo ngato angata ka ochakore gi nyithindo masomo nyaka jo ohala; ma puonjogi kaka ginyalo tiyo gi kompyuta mondo gitudre gi ji ma odak e pinje ma oko. 
E chakruok mar higani, nyocha walando tiyo kanyakla achiel gi jogo ma kelo tudruok e yor mbuyi e piny Ghana; mar gero stesen ma okalo 2000 kuonde ma pod ni chien e pinyno mondo gi tud jogo ma pok oyudo tudruok maber e yor mbuyi.
Ka wang'iyo wach thieth, Lifebank ma kambi jo Nigeria ma keyo remo kod gige thieth mamoko e ute thieth tudore e yor mbuyi. 
Ka kambi ni kod kembe mamoko matindo ma otiyogo kanyakla oyudo tudruok maber e yor mbuyi, ma biro miyo kuonde thieth yud gigo ma gitiyogo e weche mag thieth ma okasore sama idwarogie. 
Weche mag dongruok machalo kama, gin ranyisi manyisowa ratiro romb rem mantie kuom weche tudruok e yor mbuyi e nengo ma yot e pinje jorotenge ma odak Africa.
Magi nyiso kaka onego bedi ni ji tudore e yor mbuyi kod jog ma owinjore bed ni kelo tudruokni.
Kuom kinde mokalo higni apar (10), riwruok mar piny mangima United Nations(UN), ose yie ni tudruok e yoo mar mbuyi en achiel kuom yore ma miyo piny bedo gi dongruok maonge ng'ikruok.
Kaluwore gi gik ma osetimore e higa achiel kama mokalo, ji mang'eny ok nyal winjo maber e ngima gi nikech gi onge gi tudruok e yor mbuyi. 
Wan duto wabiro yudo ber kuom medruok mar tudruok e yor mbuyi ma biro tieko obanga ma sani nitiere kuom wach tudruok e yoo mar mbuyi. 
Kuom adieri wach mar tudruok e yor mbuyi onego bed achiel kuom dong'ruok madongo misiro gi sirkal, kembe mag wegi kod riwruok mag jo piny.
Huawei en kambi maduong' e piny mangima ma loso gigo ma itiyogo e tudruok e yoo mar mbuyi e piny ma ngima.  
Ka watiyo gi yore ma opogore opogre e weche mag tudruok gi mbuyi machalo kaka e ong'we yamo (sime), weche mag tonde ma otudi ma keyo wach (IT), gik ma olosi gi rieko ma malo (smart devices) kod gigo ma kelo tudruok e kor boche polo (cloud services) – wan kod kinda mar kelo tudruok e yor mbuyi ne ngato angata, mier kod riwruoge mopogore opogore mondo mi wabed gi piny ma otudore duto kendo man gi rieko. 
Gik ma Huawei loso kendo ma gitimo kod konyruok ma gi kelo nigi nengo maber kendo onge wach marach ma tiyo kodgi kelo e ngima dhano.
Kuom tiyo kanyakla gi jogo manie migao ma loso weche mag tudruok e piny, wamiyo jogo ma ngiewo gigewa (customers) gik maber ma miyo ji bedo gi teko kendo miyo ngima mar dala bedo maber kendo kelo paro manyien e kembe ma tindo kod madongo. 
Gik ma Huawei loso temo rango dwaro mar jo ng'iepo.
Waketo mwanduwa mang'eny e weche mag nono dwaro mar jong'iepo kendo waketo pachwa e yore ma nyalo kelo pogruok korka tudruok mar dhano ma miyo piny dhi nyime maber. 
Wan gi jotich mokalo 180,000 kendo watiyo e pinje moloyo 170 e tunge piny koni gi koni. 
Huawei en kambi mane ochaki e higa mar 1987 ma wegi gin joma tiyo kanyono. 
Bad piny owacho ma duoko mwandu mag jopiny koa kuom jok mane okawgi e yor mibadhi ma iluongo ni Asset Recovery Agency (ARA) ose medo kasore gi dwaro mar gi mar duoko ne piny owacho tara gana 385,000,000 mane ja ohala moro ne okwalo koa e piny owacho ma Mandera. 
Kaluwore gi wach ma gitero e doho mamalo e Kenya, ARA wacho ni jago ma iluongo ni Ali Abdi Ibrahim ok nyal lero kama ne oyude omenda maromo 385,000,000 mane oyudi e akaunt ariyo ma okane pesa ne. ARA wacho ni nonro mar gi nyiso ni pesani ne oa e kembe moko adek mane timo ohala gi piny owacho ma Mandera. 
Okil ma ochungne piny owacho miluongo ni Jennifer Gitiri ne owacho e od bura ni kaluwore gi nonro mar gi e kunde keno mar Ibrahim, ne giyudo ni ne nitie kaka ne ja mibadhino tero pesa e kar keno magego kendo moko bende ne iorone ka oaye kuonde keno mamoko.  
"Gitiri ne owacho kama, ""Nikech omenda go ne oyudi e yor mibadhi, ibiro duok gi ne piny owacho. Ok nyal lero maber kaka kendo gima omiyo omenda ma nenore ni ne ok onwang’ e yo ma oriere go ne ochopo e kar keno mare. Ok onyal golo gima nyiso ni ne otimo ohala gi piny owacho ma Mandera."""
Kalowore gi nonro mane otim gi KARA, kwan mageny go iparo ni ne okwal ka ooye piny owacho mar Mandera kendo ne oket gi e kar keno mar Ibrahim mondo kik fwenyre kama ne ogol gie nikech ngatni ne onge ohala ma ongere mane otimo mane nyalo miye pesa ma chal kamano. 
Nyadendi Gitiri ne ondiko ni kwan go ne ikete e kar keno mar ngat miluongo ni Ibrahim no gi ji ma ok oyangore maber kendo kane oluonge mondo oler kama pesa go ne owuokie to ne ok onyal lero maber kama ne gi aye
Nyadendino ne owacho ni moko kuom kwan go ne oket e bengi mar keno mar ngatno mos mos kar pesa ma ok oromo tara gana achiel (1,000,000) mondo kik paro moro bedie ni ne gin mag miganga kendo jo sol osuru ma Kenya ma iluongo ni Kenya Revenue Authority (KRA) ne oyango ni jalno ne ok ochulo osuru manyiso ni ne en gi ohala mane ogoyo gi piny owacho ma Mandera no.
“Ka onge gima nyiso kama pesa go ne oaye, wadong mana gi neno achiel kende ni pesa go ne oyudie e yo mar miganga. Wach ma owacho ni ne omiye kibaruwa ma bathe gi kembe ma moko mag gedo onge tiende kendo mirambo lilo ma odwa wuondo go od bura”.  
Kambi mar jo Equity Group oloso ohala ka gise golo chudo mar osuru maromo tara gana aboro gi abiriyo (Sh8.7 billion). Ma otimore e dweche adek ma okuongo mar higa 2021 ka opim gi kinde ma chal kamano e higa ma okalo. Kambi no mar hola nyocha owacho chieng tich adek. 
Yuto no romre gi medruok mar 64 kuom 100 ka opim gi yuto mar higa ma okalo.
Yuto mane owuok negi e yor hola ne romo 32 e wi 100 kendo ohala mane gi loso koa kunde ma momoko ne odongore gi sanja maromo 30 kuom 100; ma ne omiyo gi loso 42 ewi 100 kuom pesa duto mane gi yudo e diere no.
Bede kar keno no bende ne onyiso tich matek kod medruok ma romo 40 e wi 100 mar pesa mane ji okano kodgi, kod mandu ma gin go. Bede kambino bende ne oloso ohala maromo 23 e wi 100 ka pok ogol osuru ka Rwanda kod Uganda okelo ngeny mar yuto mane oyudore e kinde no.
Kambini ne okelo medruok ma romo piero abich agwen – 54 e wi 100 ma ne omiyo gichopo tara gana gana gana achiel gi abiriyo (1.07 trillion) mane obiro nikech medruok mar jogo ma keno kodgi maromo 58 e wi 100 ka omedore gi pesa mar weg kambino maromo tara gana mia achiel kod piero apar agwen – 140,000,000.
Pesa man tiere ma romo tara gana gana mia abich (500 billion) kod mago ma ool piny owacho nyiso ni pesa nyalo keyore e piny mondo oger dongruok mar piny bang kethruok mageny ma otimore ka okel gi tuo yamo mar Corona.
“Kaluwore gi gik moteno weche wa machalo kaka watimo chenro wa, gima omiyo wagoyo ohala ni, tiyo kanyakla, keto nengo ma yot, jogo ma wanyalo chopo ir gi, temo loso gigewa mapiyo kod timo tich ma maber ose miyo wa kinda mar tich kod medo dhi nyime maber”. Ajuoga James Mwangi ma en e jatelo maduong mar Equity Group ne owacho chieng mane ogolo kaka weche mag pesa mar kar keno no chalo e dweche adek ma okongo e higa mar 2021. “Gima omiyo ne ochak Equity Group okelo ohala”. Ne obedo wacho. 
E higa ma nyocha weche mangeny obet matek, kambi mar Equity nyocha otemo keto mwandu gi e yor konyo ji e weche mag ngiyo ngima dhano; ne gitiyo gi kwan maromo tara gana gana achiel kod abiriyo (1.7 billion) e konyo ji kendo ne giweyo choko pesa kuom joma keno kodgi ma golo pesa e yoo mar sime maromo tara gana achiel gi sanja (1.5 billion). Kambino bende ne oweyo ne jo ohala pesa mar choro duoko pesa mane gi holo nyime maromo tara gana gana achiel gi ariyo (1.2 billion). Kendo ne giweyo tara gana gana mia achiel kod piero abiro gi achiel (171 billion) bemde kendo ne giweyo pesa maromo 31 e wi 100 mar pesa mane ool kuom higini adek maonge chudo mar duoko nyinyo kod pesa ma onyuolo mondo omi ohala odhi nyime.
Ne watemo neno ni taya mar nwengo mar piny omedo oliel ka wa konyo jo ohala mondo obed gi paro manyien kendo oyud gige tich mondo gi chung motegno kendo ka wakonyo joma keno kodwa e diere ma weche tekgi.
Ne omedo wacho ni “watiyo gi yore ariyo ma gin kendo gi yore maricho machando oganda kod neno ni kambi ochung motegno. Wamedo neno ni wan gi pesa maber nikech ne ok wachulo pesa manyuolore ne jokeno kod pesa ma ichulo weg kambi. Wakawo hola mar higni mageny ma omiyo wan gi pesa maber. Kendo watemo konyo ji kunde ma watiye kendo joma keno kodwa bende wakonyo e diere ma piny tekni ka wawenegi pesa ma onego gi chulwa kendo ka wachoro nyime ndalo ma onego gi chul e pesa ma gi holo kuomwa ka luowore gi kaka nwengogi chalo sani.”   
E kambi wa ni, watemo rango kaka wanyalo kedo gi yore ma miyo ohala bedo marach e diere ma piny tek ni, watemo medo yore mag tudruok gi jo piny kod tiyo kanyakla gi kembe kod riwruok ma holo pesa; ka watemo neno ni wariwore e tingo ting mar lal ma gope ma ok ochul kelo. 
“Watemo neno ni yorewa mag tich orango yore ma nyalo duoko lal chien, medo paro manyien kuom jotich mondo mi joma owuok e tich yud joma kawo karegi e yoo maber.” 
Kaluwore gi chenro mar tich, jo Equity Bank ne oketo pachgi kuom loso ohala koa e kuonde ma ok dwar pesa mondo oketie; kar keno ma timo gik moko piyo piyo; yawo bede kuonde ma opogore opore; keto ne jogo ma keno kodgi yore mangeny ma ginyalo konyorego; loso yor ohala bedo maber ka gikelo paro manyien kod yore ma miyo jogo ma keno kodgi gima gidwaro e yor tiyo gi mbuyi; Neno ni buge gi mar kwan olos maber; neno ni gik ma gitiyogo gin gik nengo ma malo; neno ni giketo yore ma ginyalo duokogo lal mar ohala chien kendo ka gitemo giloso nying gi e piny ka gikonyo jogo man gi remo ma opogore opogore. Magi duto ema omiyo bank mar Equity ose bet ka dhi maber.
Kuom 31 ewi 100 mar hola ma Equity bank miyo ji kata tara gana – 171,000,000,000 ma Equity Bank ose tiyogo e yor yamo marach mar Corona kata COVID-19, choro nyime ndalo ma ichulogo gope ma ji nigo, tara gana 59,000,000,000 ose chako chulo gope; tara gana 5,000,000,000 ose tieko chudo; tara gana 3,000,000,000 to pod ni chien kuom chudo. Tara gana 66,000,000,000 ibiro chul e kinde maromo dweche achiel ka ochopo tarik 30.9.2021. 
Embu kod Garissa omedo choko solro mar osuru ahinya ka ingiyo ler ma gigolo mar higa 2013/14, Bad piny owacho ma ochungne kaka ikeyo osuru ma sirikal ochoko e piny Kenya - Commission of Revenue Allocation (CRA) nyocha owacho kamano chieng tich adek.
Kaluwore gi nonro mar CRA, Embu gi Garissa ose solo osuru e ngwengegi maromo 254 e wi 100 ka osol gi Embu kod 202 ewi 100 ma Garissa ne osanyo. E nonrono, piny owacho matindo man e kor ngwenge 15 machalo Tana River, West Pokot, Lamu, Kirinyaga, Mombasa, Nandi, Kiambu, Elgeyo-Marakwet, Laikipia, Taita Taveta, Marsabit, Makueni, Kakamega, Tharaka-Nithi kod Nyandarua ne osanyo osuru mohingo nya diriyo mar osuru magiseko e higi auchil ma ose kalo nyaka ne jo Kenya ket owacho mar kor ngwenge. 
Ka ne owuoyo thenge mar kama ne ogole e duoko mar nono kaka Piny Owacho mar kor ngwenge sanyo osuru kuom jopiny, Ajuoga Irene Koech bende ne owacho ni Piny Owacho mag kor ngwenge ma Busia, Wajir, Homa Bay kod Mandera odok chien kor ka choko osuru kuom jopiny. 
Piny Owacho ma Nairobi, kata obedo ni ema solo osuru ma malo mogik ka opime gi Piny Owacho mamoko mag kor gwenge machal kode – nyocha obedo kod medruok mar solo osuru ma ok rom 1 ewi 100 e higni auchiel ma ose kadho nyaka ne Piny Owacho mag kor ngwenge chakre. 
Kata kamano Jatelono ne owacho ni Nairobi nyalo solo osuru ma nyalo romo 40 ewi 100 mar pesa ma gichano tiyogo e higa achiel.
Piny owacho ma Narok choko osuru ma ohingo tara gana achiel – 1,000,000,000 e higa ka higa mana kaka Piny Owacho man e ngwenge ma ji odakie mangeny e yor manyo tich solo (Towns). 
Ose yangore ni Piny Owacho ma Samburu ose kalo kiwango mare mar solo osuru ka Isiolo, Laikipia, kod Baringo gin achiel kuom Piny Owacho mag kor ngwenge ma choko osuru ma okalo 40 ewi 100 kuom osuru duto ma onego bed ni gichoko.  
Kiep osuru ma onego bed ni gichoko ne olandi gi Piny Owacho maduong bang yudo duoko mar nonro mane otim gi migowo ma ochungne omuom e Piny Owacho ma Kenya mane oyango ni pesa ma owinjore Piny Owacho mar kor ngwenge onego choki owinjo obed kwan manyalo romo tara gana 172,000,000,000 e higa ka higa.
Piny Owacho mag kor ngwenge ma ongere gi dho ngere ni County Governments nwago yuto margi mar solo osuru koa e chudo mar yudo barua mar goyo ohala, osuru mar jogo man gi odi moger mar ohala kod pesa ma osanyo kuom jo man gi nyamburko ma ongwere ni ahinya ni “mitokini.” Ne nyadendino owacho kamano.  
“Piny Owacho ma nwango yuto margi ka oa e weche mag pur miluongo gi dho ngere ni chudo mar ‘cess’ ok ni ma ber ahinya nikech giyudo pesa matin maromo mana 3 ewi 100 kuom pesa duto ma gichoko e yor chulo osuru.” 
Osuru ma Piny Owacho mag kor ngwenge yudo wuok e solo osuru ma joma nigi odi moger mar ohala chulo ka omedore gi osuru ma jo go ohala kod jogo man gi geche kata nyamburko chulo.   
E kind higa 2016 kod 2017 osuru ma wuok kuonde adekgi ne ogolo pesa ma ohingo 40 ewi 100 kuom osuru ma Piny Owacho ma mwalo kata mar kor ngwenge solo kendgi. Ka orange matut to wayudo ni osuru mane jo man gi udi ochulo ne okelo ne oromo 14 ewi 100 ka osuru mar barua mane johala ochulo ne romo 15 ewi 100; jo geche to ne ochulo osuru mar chungo gechegi ma romo 12 ewi 100.
Duoko mar nonro mane bad migao mar pesa mar Piny Owacho maduong e Kenya miluongo gi dho ngere ni The National Treasury ne otemo rango tudruok ma weche mag ohala matimore e kor piny nigo gi choko mar osuru ma yudore kuondego.   
Ne duokono oyudo ni ohala mangeny ma opogore opogore ma itimo e kor ngwenge miyo solro mar osuru bedo malo e Piny Owacho mag ngwengego.
Duoko mar nonro no ne olero ni 41 kuom Piny Owacho mag kor ngwenge ma Kenya solo osuru ma tin ne 40 ewi 100 kuom pesa ma onego gi choki; duokono bende ne oyudo ni auchil kuom Piny Owachogo mag kor ngwenge solo osuru maromo kiep 50 kod 88 ewi 100 kuom pesa duto ma owinjore gi choki ewi moro ka moro.
Samburu choko 127 ewi 100 kuom pesa ma owinjore gi yudi kaluwore gi yore nwengo mar gi.
Ka orange kaka yuto mar Piny Owacho chalo, ne oyudi ni osuru ma jopur chulo ma iluongo ni ‘Cess’ ma Piny Owacho mar kor ngwenge choko ne romo mana 3 ewi 100 mar pesa duto ma gichoko. 
Pesa ma jotuo chulo e kunde thieth kelo 11 ewi 100 kuom osuru duto ma sirikal mar kor ngwenge solo kendgi ka pesa ma giyudo ka oa e mwandu mag gik ma ok olos gi lwet dhano – natural resources – romo 6 ewi 100 mar osuru duto ma gichoko. 
Pesa ma jotuo chulo e kunde thieth kelo 11 ewi 100 kuom osuru duto ma sirikal mar kor ngwenge solo kendgi ka pesa ma giyudo ka oa e mwandu mag gik ma ok olos gi lwet dhano – natural resources – romo 6 ewi 100 mar osuru duto ma gichoko. 
Kuom nonro kuom ka bende Piny Owacho mag kor ngwenge nyalo timo yoregi duto gi osuru ma gi solo, ne oyudo ni Piny Owacho man ei kunde ma ji odakie machalo kuonde ma igoyoe ohala mangeny kaka kuonde ma ose gerore maber - towns ne oyudore ni nyalo loso yoregi ma dwaro pesa maber ma oloyo kuonde ma ji odakie e kor piny ma onge nwngo maber.
Mogik, ne nonrono ne ofwenyo ni ngweny Piny Owacho mag kor ngwenge ma solo osuru matin ngiyo mana yor pur kaka gino maduong ma itimo e ngwengego.
Piny Owacho ma chal kama nwango yuto mar osuru ma tin ne 200,000,000 e higa ka orangi kaka yuto mar gi donjo; ka Piny Owacho man gi gik mangeny ma kelo yuto maber e kor ngwengegi choko pesa gi giwegi ma ngeny. Ka orange maber, osuru ma Piny Owacho mar kor ngweng yudo ka owuokie chudo mar jogo ma biro neno lee e kuonde ma okan gie gi sirikal – Game Parks – ma joma dwaro nenogi thiye. 
Penj ma matek ma openji e seche ma idwaro tich ema nyalo keloni pongruok kaluwuore gi duoko michiwo
Duoko mari biro miyi mor kata kuoyo; ma ema omiyo ji mangeny ma manyo tich luongo kit penjni ni en kaka lowo ma otingo mwandu. 
Penjni pile bedo ni: “ongo ma omiyo ne iweyo tich kama ne itiye chon?” 
Ka e kama inyalo timo kosa.
Kate Vobic ma tiyo gi jo fwab weche gi keyo ma lwando weche tijene e oboke moro mar jo ohala man Nakuru, ne owacho ni jagono moro mane dwaro mondo ondike tich ne olero kaka ne ok en gi winjruok maber kod jatende machon ka omedo yango gima ne otimore ma nomiyo oweyo tich. Nyadendi no ne owacho kamano.
Kaluowore gi kaka ne owuoyo, jagono mane dwaro tichno nene nigi baruwa manyiso sombe kod tiegruok mare kod tije ma ose tiyo (CV) mane ber kendo ne otimo maber e penj mar ndike e tich mak mana ni weche ne olokore sama ne openje gima omiyo ne oweyo tich kama ne otiye chon; ma e seche mane onyiso e kido marach kaka ne ok odwar jatende machon!
Kambi ma iluongo ni Crown Paints biro tiyo gi tara gana maromo 711,080,000 ma sani gi manyo e chiro mar uso baruwa manyiso ni ngato en achiel kuom weg kambi (shares) mondo okony go bede ne man Uganda, Rwanda kod Tanzania ma Kambi mar loso rangi no nyocha owacho ni ok dhi maber kaluwore gi gope ma owinjore gi chul.   
Kuom kinde maromo higa achiel bang ka Kambi ni ne oweyo pesa maromo tara gana 653,000,000 mane oketo e bede go, Kambani ma achiel kuom Kembe man e chiro mar uso bedo jakanyono mar kembe ma iluongo ni Nairobi Security Exchange (NSE) sani odok ir jokanyono mare mondo gi mede omuom kendo.
Kambino ne oweyo 374,000,000 ne bade ma Tanzania kod 278,000,0000 bade ma iluongo ni Regal Paints man Uganda.   
Uso bedo jakanyono mar Kambino biro miyo jogo mane ose bet jokanyono thuolo mar medo ngiewo nengo mare e chiro kendo.
Tarik 7 due mar Abich, bad sirikal ma ochungne chiro mar ng'iewo bedo jakanyono e kembe - The Capital Markets Authority (CMA) ne opuodho kwayo mar kambino – Crown Paints - mar manyo pesa maromo tara gana 711,081,000 kuom uso seya mar gi manyien maromo 71,181,000.  
Bang' mano, CMA ne oneno ni pesa mane kambino dwaro biro miyo gi yot eyore ma ichano timo diere ma weche mag ohala okethore e piny nikech tuo yamo marach mar Corona.
Manyo pesa e yor miyo ji thuolo mar ngiewo kaka ngato nyalo bedo ja kanyono e Kambino biro miyo yot mar chulo gope ma gin go kendo biro miyo gi thoulo mar dongruok e chiro man tiere e East Africa. Kambino ne owacho e oboke ma mane gindiko mane okete lwedo gi jagoro mar gi ma iluongo ni Conrad Nyukuri. 
Migosi Nyakundi ne owacho ni kata obedo ni kuku kambi mar Crown Paints man Kenya to ose bet ma otegno, bade ne machalo Crown Paints Tanzania Ltd, Regal Paints Uganda kod Crown Paints Rwanda Ltd ose bet ka ok dhi maber ahinya kuom higi mangeny.
Ma ose timore nikech kuonde ma gitime ohalo oko kono ok ose bet gi yor piemruok maber, ema omiyo Kambini ose bet ka konyo bede negi ka ojulogi gi pesa mar tich.” Ne owacho kamano. 
Kambino ne ogolo siem e barup gino ni kata obedo ni sani nitiere riwruok e pinje man East Africa, pod nitiere chandruok ma jogo ma loso rangi nigo, kama gitero e gigegi mondo ongiew, ma omiyo bedegi man oko go ok ose bet ka dhi maber. 
Obokeno ne omedo wacho ni kambino nigi tudruok gi bad migawo matimo ng'iewo mar seya mar kembe - NSE kuom yudo thuolo mar uso seya mar gi maka ose timore to gibiro keto e website mar gi.
"Obokeno ne omedo wacho ni, ""Jogo ma weg kambino kod jopiny ma diher ngiewo seya mar kambino mondo otem bedo motang’ e seche ma gi ngiepo.” "
Kambi mar Crown Paints ne oyawo kar uso gigene e piny Tanzania e higa mar 2012 kapok ne giyawo bad gi maber e piny no e higa mar 2014.  
Chenro mane gin go en ni ne gidwa keto 360,000,000 e badgi manyienno ka ne gin gi gombo mar mako nus mar jongiew rangi ma giluongo ni Premium ma odak e pinyno.
E piny Rwanda, Kambino ne oketo mwandu gi maromo 250,000,000 kane odonjo kono e Dwe mar Ariyo higa mar 2015. 
Kambino dwaro manyo omuom maromo 711,810,000 kapok gigolo pesa ma gitiyogo. 
Kane ogik tarik 25 Dwe mar Abich, ng'iewo seya mar kambino e chiro mar kembe – NSE ne ose gik pesa maromo 40.
Bad migawo mar Piny Owacho mar Kenya ma miyo jogo ma dwa timo ohala mag pesa barua mar tich miluongo ni The Capital Markets Authority (CMA) nyocha orwako KOA Save Africa Limited kod Moneto Ventures Limited e grup makembe maiuso.
Kembe ariyo go biro pimo gigo ma giloso ayanga kaluwore gi chike ma oketi ne weche modok korka tich ma gitimono nikech dwarore ni kama ing'iewe seya mar kembe obed gi yore maber masani ma nyiso kaka weche mag pesa wuotho.  
Kambi ma iluongo ni KOA Save Africa Limited nyocha omi thuolo mondo oket ranyisi mar tiyo gi paro mane giwuok go miluongo ni KOA App.
Paro manyienni konyo jogo ma timo ohala e Kenya ka mondo mi giket pesa gi e ng'iewo seya mar kembe e yoo ma yot, maonge gi weche mang'eny, kendo man gi bei ma oyweyo. 
Girgino ma gidendo ni KOA App itiyogo gi sime masani mag iOS gi Android.
Paro manyienni biro konyo e yore ma inyalo 
rito go pesa mar joma dwaro keto mwandu gi kama ginyalo yude nengo maber.  
Bad migawo ni mar CMA nyocha ose chiwo duoko kuom gima gise timo nyaka ne gichaki chenro machal kama e dwe mar adek higa 2019. 
Ekor dwe mar Abich, bad migawo mar piny owacho ma Kenya ma ngiyo kembe ma ji keto e pesa miluongo ni The Capital Markets Authority nyocha opuodho paro manyien ma jo Safaricom okelo e chiro ma giluongo ni Mali. 
Mali en yoo ma jogo ma dwaro keto pesa kuonde ma ginyalo yudoe ohala biro tiyogo mondo gi kan kendo ging'iew seya mar kembe ka gitiyo gi sime ma gin go. 
Ma en achiel kuom yore ma Safaricom dwa tiyo go sani ka gi weyo yore ma chon yande giloso go pesa machalo chudo ma gise bet ka giyudo kuom ji ma wuoyo gi sime
Jatelo maduong mar kambi mar Safaricom no nyocha owacho juma mokalo ni sani girito mana ni mondo opuodh paro ma gibiro go manyien no ka pok giyange e lela mondo ji ochak tiyo kode.
“Mali sani rito mana puodho mar piny owacho kendo wadhi nyime gi wuoyo kodgi e wachno.” Ndegwa ne owacho kamano bang romo kod jo fuambo kod keyo kama ne olero negi e wach ni.  
Kuom mano ok wanyal wacho mang'eny e wi wachno nikech weche gi pod iloso.
Paro manyien ni omedo kelo Safaricom machiegni kod lando pach gi no ayanga ma nenore ni biro ketho kaka nyocha jopiny ng'iepo e kar huso seya mar kembe ei Nairobi. 
Dwaro ni ng'ato nyaka bed gi barua mar chenjo mar yamb Corona kapok otimo limbe e piny moro amora e Africa ka nyalo timore machiegni e dweche 12 mabiro. 
Jatelo mar kambi mar BlueBird Aviation ma tiyo korka weche mag ndeke Migosi Hussein Mohammed kata kamano to lieko ni biro kawo kinde mabor matin mondo ndeke man Africa ka odhi e pinje mamoko nikech chenjo mar yamb Corona pod ni piny. 
"Ka oponi ji mang'eny ne ochanji, ne biro bedo mayotnwa joma nie ohala mar tingo ji gi ndege nikech wabiro yudo jo wuoth moromo. Gima de obet maber gi wach ni en ni ka ne piny mangima nyalo bedo gi barua ma nyiso ni ngato ose yudo chenjo mar Corona. “. Ne owacho kamano.
“Ok wanyal timo gima chalo kamano kendwa ma ok wawuoyo gi pinje ma moko. Kenya ok nyal wacho ni wadwaro ni jowuoth duto obed gi barua mar wuoth mar Corona ka Rwanda, Piny Ungeresa kata Austrialia to ok dwar gima kamano.  Ka watimo kamano to gima biro timore en ni jowuoth biro weyo idho ndeke wa; gibiro dhi idho ndeke joma moko ma oyie gi barua mar pim mar Corona.” Jatelo no ne omedo wacho kamano.
Ne owacho ni pinje ma odongore machalo America ose chanjo jogegi maromo 70 e wi 100 mar joma dongo ma ose yudo chuopo mokuongo, ka joma kwan gi nyalo romo 40 e wi 100 to ose yudo chenjo moromo.
Jatelo mar jo ndege go ne owacho ni bedo gi barua mar wuoth mar Corona e pinje ma ooko go nyalore ka ipimo gi Kenya kata Africa kama ji mangeny pok oyudo chenjo. 
Ma en gima biro kawo kinde ma romo dweche 12 kata mokalo kanyo mondo jopiny maromo 70 e wi 100 oyud chenjo kaka dwarore.
Dwarore ni mondo watem waromre gi pinje ma ose dongore. Nyaka chieng moro wagik kama koro wanyalo wacho ni wase chopo kama pinje ma ose dongore nitie, ka iwacho adieri, barua mar wuoth (Passport) mar Corona pok ogik kama wanyalo paro ni mondo webed go e Africa.” Ne oneno kamano.
Migosi Mohammed neno ni ndalo biro chop ma jo wuoth ibiro dwaro ni obed gi marua matin manyiso ni ose chanj gi kod duoko mar chenjo kapok ngato oidho ndege. 
“Aneno ni e dweche 12 ma biro kata mokalo kanyo, winjruok biro bede kuom jogo matiyo e migawo mar ndeke e piny mangima madwaro ni ji nyaka bedi kod barua maduong (Passport) mar wuoth moro amora”.  Mohammed ne owacho kamano. 
Bad migawo ma solo osuru e Kenya miluongo ni The Kenya Revenue Authority (KRA) ywak ni nitie mibadhi kuom johala ma loso gik ma bandia ma dwa chalo mag Piny Owacho puodho jo ohala. 
Riwruok mar johala ma iluongo ni Kenya Association of Manufacturers owacho ni gik machalo ndawa, gik ma imadho ma iluongo ni - wines - kod kuong ma olosi gi olembe ma okuogi mawach e moko kuom gigo ma onego ochulne osuru.
Gik mamoko gin pige ma oketie chupni ma ihuso, olembe ma imadho, gik ma medo ber mar mon kod kuong ma oriw man gi teko makalo 10%. 
Jopiny omi siem ni keto gima puodho gik ma ihuso ma okwan malo ka ma okalo e lwet Piny Owacho ibiro maki gi Sirikal ma kethi gi jatelo mar Sirikal ma ochung ne weche machal kamago.” KRA ne ondiko kamano.
“Ngat no ma oketho chieke ma oket gi Piny Wacho go bende ka ose ter e od bura to ibiro dwar ni ochul pesa mar ketho chik maromo tara gana 5,000,000 ka ok kamano to ibiro miye kum mar twech ma ok okalo higni adek.” 
KRA bende nyocha ologo chik ni gino ma otigo tingo misigo mwandu ma ok ochulnegi osuru ibiro maki ma kaw gi Piny Owacho kaluwore gi chik namba 211 mar riwruok mar East Africa Communty ma tayo yore mag chulo osuru mane okathe e higa 2004.
KRA onyiso jogo ma ngiyo kama ngeche ichunge e Nairobi mondo ogo picha namba gechego ma weg gi ok ochulo osuru. 
Wach ni obiro nikech kwan mar nyamburko mangeny ma weg gi ok oyie gi chudo ma idwaro ni gichul nikech ne ok gi chulo pesa mar chungo geche gi kunde ma oket gi Piny Owacho ma Nairobi. 
Mondo mi weche ma kamagi rum, jogo ma ondiki gi Piny Owacho ma Nairobi mar ngiyo kunde ma ichunge geche go, ma orwako lewni mar tich mondo -  chakre sani ka dhi nyime - ogo picha namba mar nyamburko go ma weg gi ok chudi mondo obedi e andika mar Piny Owacho.  
KRA bende oweyo golo barupe matindo ma Piny Owacho ma Nairobi ose bet ka miyo jodito ma gichungo go mitokni e buma ma Nairobi ka koro gikelo yo manyien ma ondikie nying joma ok owinjore ochul osuru  machal kamano. 
Bad Piny Owacho ma choko osuru no - The Kenya Revenue Authority (KRA) – ne okawo choko osuru mar Piny Owacho ma Nairobi higa ma okalo bang keto kokgi e winjruok e kind jatend Piny Owacho ma Nairobi Moluor Mike Sonko kod Ker mar Kenya Uhuru Kenyatta.
“Kaluwore gi winjruok namba 5.5 mar kaw tiche ma moko mag Piny Owacho ma Nairobi tero e Piny Owacho ma Malo mane ondiki e oboke mar Sirikal mane ogol dwe mar Ariyo tarik 25, 2020 kendo ka luwore gi chik namba 160 mar kaka pesa mar jopiny owinjore oti mane olosi 2012, Piny Owacho ma Nairobi ne omiyo ja sol osuru ma Kenya - Kenya Revenue Authority kaka ja sol osuru makende ma biro choko osuru ei Nairobi kuom kinde maromo dweche piero ariyo gagwen, chakre dwe mar Adek Tarik 16, 2020”. Ma ne ondikie oboke mar sirikal ma mane oketi e kogno gi jatelo ma ochung ne weche mag omuom e Piny Owacho ma Nairobi. 
Jal no mane ochung ne nyiyo kaka pesa jopiny ma Kenya ikeyo e bad migepe ma opogore opogore e higni ma okalo Nyadendi Agnes Odhiambo ne owacho ni Piny Owacho mag kor gweng’ mondo omi KRA tich mar choko negi osuru e kor gwenge gi. 
“Piny Owacho mag kor ngwenge sani choko osuru matin ne kaka owinjore gichoki kendo ma timore nikech onge chenro maber ma gin go ka obedore gi kuo.” Ma ne Nyadendino ne owacho e dwe mar Aboro 2019. 
Gik ma olosi gi lwet dhano masani konyo kor ka kano pesa kama ngato nyalo yude ohala ok nyalo kawo kar ji ma ose bet ka timo tije go. 
Ok en gima nyien ni kuomwa ni gik ma olosi kod lwet dhano gi sani medore kendo gibiro kelo pogruok e dak mar dhano ma kiny. 
Katakamano gima ngat no masani chulo pesa ma obiro chamo ka ose weyo tich ok ongeyo en kaka yore masani itiyogo gi biro kelo lokruok e yo ma pesa ne mar aheri kod keno mare biro bed nyime kono.  
En ango ma paro manyien masani biro kelo e weche mag pesa mar aheri kod keno ma nyalo konyo ngato nyime?
Kembe ma ngiyo mandu mag ji temo rango kaka ginyalo tiyo gi paro manyien manyalo konyogi ngado bura kuom kaka ginyalo keto mwandu kuonde ma biro miyo gi ohala maber; kaka ginyalo tiyo gi ndiko machon mokan mondo okony gi e yor tiyo mapiyo ka maonge gima okethore kendo kaluwore gi chike mag piny. 
Paro mamoko machalo Jo Robo ma ngado ne ji rieki bende sani chako yangore e lela. 
Ka ji tiyo gi weche masani ma iluongo gi dho ngere ni artificial intelligence (AI), yore ma ji biro loso go mwandu e piny ma ngima ilieko ni biro romo pesa mag jo America tara gana 13,000,500,000 kuom higni auchiel mabiro; ma en dongruok mar ohala maber!
Medruok mar gik ma itiyogo e yore ma pesa wuothogo e piny kod weche mag komputa omiyo sani nitie chenro ma oketi makelo ma miyo nwengo mar ohala bet maber, ji tiyo kaka chik dwaro kod kano pesa ma bup. 
Kuom higni abich ma ose kalo, chenro ma chal kamagi omiyo dongruok ose betie maromo pesa mar jo America ma dirom tara gana gana 2,000,000,000,000 ka yore mane itigo chok to omedo dok chien marom mana gi dongruok ma ose bedono. 
Yore mane itiyogo chon e weche mag pesa machalo kano pesa gi ji mangeny - mutual funds - kod timo ohala e yo masani bende ose medore e higni ma okalogo. 
Ma ose timore nikech tiyo gi pesa matin kod yuto maber nikech choro ma omedore. 
Kata kamano, sani kor nitie yore moko mabeyo ma itiyogo maloyo machon go ma sani miyo tich bet mayot kendo lal bedo matin.
Kuom ranyisi, sama ji sani medo keto wangegi e yiro mamedo liet e piny kod weche mamoko machal kamago, jo mwandu to sani rango mana kaka ginyalo tiyo gi yor mbuyi kuom kelo medruok mar mwandu gi.
Ka wadhi kama to nitie geno ni yore ma ji loso go mwandu ka gitiyo gi gik masani biro kelo yot ne jo mwandu kuom ngado bura kaka ginyalo dhi nyime maber, ka gitiyo kanyakla gi kembe ma ochungne yore mag loso mwandu. Kuom ranyisi, ginyalo konyo kembe madwaro weyo tiyo gi gigo ma golo iro mangeny e piny.
Bende wan gi geno ni wach ni biro miyo jo mwandu wuoyo e yoo ma onge miriambo gi jogo ma gikonyore go machalo joma ose weyo tich kod ji achiel achiel ma konyore kuom gi ka ginyiso gi gima omiyo gingado bura kamano. 
Gima itiyo go sani ma iluongo ni AI biro konyo ahinya e yoo ma dhano ngado go bura kaka gi nyalo medo mwandu gi, ka gi pieyo kata radhni gi ranyisi mar kido marach kata ka dhano ok ochiwo paro moro amora. 
Ma biro keto chenro maber ma nyalo koro gima biro timore ndalo mabiro kendo gima onego otim kuom chenro mar tiyo gi pesa e yor loso mwandu. 
Ma en bedruok kuom yoo machon ma pod ji tiyogo man gi chandruok ma bede nikech dwaro mar dhano.
Bende en adieri paro ma iluongo ni Artificial Intellegence (AI) nyalo ketho tich ne jogo matiyo sani e yore makelo medruok kuom mwandu? Ok wane ka ma nyalo timore.
Mondo AI obed gima itiyo maber, pod obiro dwaro joma tiyo kode. 
Ang’o gini ma owinjore ji oket e pach gi?
Kembe biro dwaro mondo joma oluoch gi wach mar AI orangi kaka otiyo mondo one ni otimo tich maber kendo oketo puogruok kama dwarore. 
Ma nyiso ni ngado bura kuom kaka jo mwandu nyalo bedo mwandu gi pod biro mana tim gi dhano kaluwore gi kaka dwaro mar dhano masani chal. 
Tiyo gi AI e yor medo mwandu bende kelo lal kod chandruok ma moko e chiro.
Ngama oloso gi lwet dhano nyalo mana tiyo maber kaluwore gi kit gigo ma okete. 
Penjo kuom kaka ji biro bedo gi kido maber ka gitiyo gi AI kuom ngado bura mar ohala bende biro dwarore mondo oduoki maber, ka achiel gi chike matayo kaka AI owinjore oti, chandruok ma tiyo gi yoo manyien ni nyalo kelo kendo gi bedo maonge yoo ma inyalo pim go kaka otiyo nikech AI konyo ahinya kuom ngado bura kaka jomwandu nyalo kelo bedruok e mwandu gi. 
Penjo gi duto gin gik ma roteke nikech dwaro ni ji obedo gi yie kuom tiyo gi paro manyien e weche mag rito mwandu kod yore ma itayo go kaka pesa wuodho e piny. 
Ma nyalo timore ka oler ne ji e yoo ma oyangore kaka kido maber kod kawo ting mar tich inyalo bedi e seche ma ji konyore gi paro e weche mag rito mwandu e okang’ ma opogore opogore kaka e kambi kod ka bad Piny Owacho ma ngiyo wechego. Ma biro miyo AI obed gima ngiyo koni gi koni.
E seche go, bedo gi chung ma ojawore kod yie ma otego no nyalo mana bede ka nitie yore ma oketi mondo otaa kaka AI tiyo kendo chero kaka bura ma ogandi ka itiyo gi rieko manyien ni kelo pogruok e yore ma pesa ringe e piny kendo keto chike ma tayo kaka dhano biro tiyo gi Ai e yore duto ma dwarore - obed ni en tich dhano kata AI.
Mondo mi weche mabeyo mag dongruok manyien ni odhi nyime, owinjore wadwar jogo manie e pawno mondo otaa kendo omed siro dongruok mar AI e yore mag kano mwandu. 
Ma biro dwaro sirikal, jogo man gi mwandu, jogo ma rito mwandu, jo keno, jogo man go loch matut e yor kano mwandu, jogo ma osomo chike kod joma ochung ne ji achiel achiel ma bende tiyo tinj ni.
Ma biro dwaro sirikal, jogo man gi mwandu, jogo ma rito mwandu, jo keno, jogo man go loch matut e yor kano mwandu, jogo ma osomo chike kod joma ochung ne ji achiel achiel ma bende tiyo tinj ni. 
Owinjore wakel ji kanyakla mondo gi winjre kaka weche mag kido maber, chike kendo ngiyo kaka yore ringo e wach mar AI.
Kata obedo ni ni nitiere chike mag piny owacho kod chenro mar ngiyo kaka tich tiyore, jogo ma keto mwandu mari kuonde ma medruok nitie nyaka koro kaw thuolo mar neno ni giloso weche ma otenore gi rito mwandu gi. 
An gi geno ma otegno ni paro masani itiyo go manyien ni biro konyo ji kor ngado bura kaka weche mag aheri ma ngato yudo ka oweyo tich kod keno ma ji bedogo biro dhi maber kendo biro kelo medruok e weche go ka yore go mago ma ose ne ni dhi maber ema imedo tigo kendo kuonde ma nitie chandruok bende ineno kak ilosi. 
Ma en achiel kuom gigo ma ondiki gi jokanyono mar riwruok mar Piny Mangima ma Ngiyo kaka Mwandu Nyalo Bedore – Global Futue Council on Investment. 
Giko ma owachi ka gin mag jagono ma ondiko iwuon. 
Ker Ohuru Kenyatta ogolo chik ne bad Piny Owacho ma yango chiaye – Kenya Meat Commision – mondo oti kanyakla achiel gi bede Piny Owacho mamoko ma timo tije ma oyiengore gi gima gitomo mondo opim ringo ma giyango ma inyalo usi e chiro ma ooko. 
Ker no ma nyo owuoyo e nyasi mar yawo kar yang’o ringo (KMC) ma oger Athi River e Piny Owacho ma Machakos ne owacho ni en gi adieri ni ringo ma iyango kanyo biro chopo e pinje mag jo wagunda.
“Nitie kinde mane wase uso ring'o ma oa Kenya e piny mangima; kuom mano, an gi yie ni ring'o bende owinjore obed achiel kuom chiemo ma watero e pinje ma oko.” Ne owacho kamano.  
Jatend piny ne owacho ni ogeno ni ring'o ma Kenya tero oko biro chopo e pinje mag warabu gi chirni masani yudore kunde ma moko ma kwan dhano medore kendo ji nigi pesa maber mar ng'iewo gigo ma gidwaro. 
“Chenro mar jo Africa mar loso chiro maduong ma ji ni thuolo mar uso maonge weche mageny biro kelo ohala ne joma pidho jamni ma biro miyo nengo chiaye dhi malo ka oa kuom japith, ja uso, ngama loso ringo nyaka chop kuom jachiemo.” Ne owacho kamano. 
Jatend piny ne owacho ni pidho chiaye nigi yore mag loso pesa machalo kaka uso piende kendo ma ema omiyo ne sirikande otemo matek mar neno ni kama ing'iewe piende bende koro tiyo. 
Ker, ka puoyo lokruok maber ma jo lweny okelo e kar yango ringo no – Kenya Meat Commision (KMC) bang kete e bwo Migawo Ma Rito Piny (Minstry of Defence) ne owacho ni saa ose chop ne KMC mondo ochak okel dongruok e piny Kenya.
Ne owacho ni bedo ni migepe sirikal mag Jo Jela – Kenya Prisons, Joma Tiego Nyithindo – National Youth Service, Joma Rito Le – Kenya Wildlife Service kod Joma tiego Obila – Police Training College dwaro miyo KCM tich mar tero negi ringo ma gichamo nyiso ni ji sani nigi yie kuom jo yang’ ringo no.   
KMC, ma chon yande ni e bwo Migawo Mar Pur ne olok oter e Migawo Mar Rito Piny. 
Kata obedo ni wach mar lokruok no oseter e doho mondo ong'i ane ka bende ne otime ka oluwore gi chike mag piny Kenya, Ker Kenyatta nyoro otemo lero ni gino ne otim kaluwore gi chike mag Kenya, kotang'.
“Pich Owacho mokalo ne otemo mar chiero KMC to nikech weche ma ong'ere, ne ok gichiere kata obedo ni pesa mar jopiny to ne okethore kamano.” Ne owacho.  
Ne owacho ni luokruok mane obedono omiyo jo pith chiaye sani yudo chudo margi mayot – moko kuom gi ne osebet higni ang'wen ka ok ochulgi.
KMC nigi chenro mar chulo weg chiaye e kinde ma ok ngeny ne seche 72. 
“Lokruok mar kaka KMC sani timo ohala ose chakore e ngas ma malo ka gichulo gope mag jopith dhok mane pok gichulo”.
Ker Ohuru ne owacho ne bad sirikal ma yango’ ringo no mondo ochul jo pith kod jo ohand chiaye pesa gi ka pok seche 72 orumo bang’ ka gise kelo thoge gi kanyo. 
Ker Ohuru Kenyatta okene joma sani tayo kar nego chiaye no (KCM) mondo one ni gichulo joma kelo ne gi dhok e kind seche 72 bang’ ka gise miyo gi dhok.
Ka ne owuoyo e  nyasi mar chiero KMC man Athi River, Ker ne owacho ni KMC nigi thuolo mar kelo dongruok e piny Kenya kaluwore ringo ma gi uso.
Ker ne ojiwo jo yang’ ringo go mondo kik gi tem mano miyo Jo Kenya ringo to ber ka gi bedo gi chenro mar tero ringo ma odong’ e pinje jo wagunda, warabu kod Africa. 
“Ok adwar neno KMC ka dong chien e ndalo mane jo pith dhok ne ichulo bang’ higi agwen kata bedo ni ok ochul gi; kuom mano, owinjore gi siki ka gi chulo joma miyo gi dhok go kapok seche 72 orumo ma en ka pok juma achiel orumo.” Ohuru ne owacho kamano.
Ka sani koro wangiyo kaka wanyalo tero ringo loka e pinje mag wasunge kod warabu, ber ka wangiyo uru bende kaka wanyalo uso ringo e Africa ka; kama nitie medruok mar dhano kendo kama jo chiemo bende sani koro nigi pesa maber mar ngiewo gik ma gidwaro.” Ne owacho kamano ka omedo ni riwruok mar pinje mag jo Africa ma sani biro keto thuolo mar uso gik moko ma onge akwede kata weche mangeny ma miyo uso bedo matek biro miyo johala kinde maber mar uso gige gi thuolo.
Bad sirikal no ne tiyo matin moloyo kaka owinjore oti kane pok okete e bwo Migowo Mar Jo Lweny (Mistry of Defence) kane gin gi chandruok mageny machalo yudo gige tich matin, masinde ma oti ma miyo tich tiyore mos.
Kar yengo mar dhok no ne oter e Migawo Mar Rito Piny (Ministry of Defence) ka ohaye Migawo Mar Pur (Misnistry of Agriculture) bang’ ka Ker Ohuru Kenyatta ochiwo teko mar timo kamano. 
Kar yango ringo no ose bet kod chandruok mageny chakre higni mar 1960 nikech weche siasa kod wito chiro mar Jo-wagunda mane otimore nikech tuoche mag dhok. 
Dwe ma okalo, Migawo Mar Rito Piny nyocha okone jogo man gi dwaro e korka chiaye kod jo pith chiaye mondo oor pach gi kuom lokruok ma yande otimore no mar tero KMC e migawo mar gi kendo ne gimiyo gi nyaka dwe mar Abich Tarik 12 mondo gi oor wach ma ginyalo bedo go kuom gima otimore no. 
Chiek Wuok Tich, Ker ne opako jo lweny kuom tich ma gitiyo maber mar chiero KMC ka owacho ni jo lweny go otiyo mana gi nus mar pesa mane oteng’ thenge mar timo tij no. 
Dwe mar Auchil higani, Migepe mag Jo Jela – Prisons Department, Jo Rit Lee – Kenya Wildlife Service, Jo Obila – Kenya Police Service kod Joma Tiego Nyithindo – National Youth Service igeno ni biro bedo jogo mangiwo ringo kuom KMC mageny bang’ jo lweny – KDF. 
Chike 40 ma owuoyo kuom kaka weche thano makende owinjore otaa e piny ose puodhi ka sani timbe njore mad ndiko weche e kor mbuyi ose medore ma oromo tong 50 e wi 100. 
Kedo gi njore mag ndiko e mbuyi nyocha wuok tich oyudo teko bango kalo chike 40 manyien go ma idwaro ni ogeng’ dug joma tiyo gi yor mbuyi.
Kaluwore gi bad migawo mar Piny Owacho ma ochung ma chiwo baruwa mar tich ne johala mag yore mbuyi, koso ma joma tiyo gi yore mbuyi ne obedogo e dweche agwen magik e higa mokalo ne okalo 50 e wi 100 ka oaye kwan maromo tara gana 351000,000 nyaka 562,000,000 kuom buok mane owachi ni ne obede e kinde machal kamano kane pok ogik higa ma okalo.
Ma oyangore maduong to en chandruok mane owuok kuom gik ma irwako e computa mane omiyo njore omedore ahinya.
Chieng wuok tich, bad migawo mar Piny Owacho ma pimo gik ma iloso e Kenya ma iluongo ni Kenya Bureau of Stands (KEBS) nyoch owacho ni gise puodho ranyiny mat pimo moromo 40 ma koro ibiro tiyo go gi jononro, jotelo mag kembe kod jok mamoko manie kiwango mar ngiyo kaka tich tiyore, joma tiego ji, joma ngiyo kunde ma okethore e tudruok mar mbuyi mondo obed keyo wach kod gengo njore ma itimo kuonde go mondo omi joma tiyo gi yor mbuyi kik weche gi wuok oko kuom joma ok owinjore yud gi.
Chike manyien go onyiso maber yore ma opogore opogore ma inyalo yud go maling ling koa kuom bede Piny Owacho, ma omi ngato kata jotelo man gi tich mar neno ni weche ma gi yudo ok owuok ooko ahoyaye.
Jogo ma dwaro tiyo gi gik ma opogore opogore sani koro tiyo gi yor mbuyi kendo wach ma giyudo miyo gi thuolo mar wuoyo kod jo ngiepo mag gi kendo mar kano weche ma gin go e yoo ma opandore. 
“Chike ma nyien go miyo nigi yore mabeyo mar kedo gi njore mar joma tiyo gi yor mbuyi, golo weche ngato ooko kata wach moro machielo ma miyo ji bedo kod siri, kido maber kod weche ma oriere tir e seche ma imanyo, itiyo kendo ikano wach ma ngato oyudo”. Mano ne owachi gi Migosi Bernard Njiraini ma en jatelo maduong mar migawo ma pimo gik ma oloso ka jopiny pok otiyo kodgi mondo gine ni onge gima rach. 
Chike go bende nyiso yoo ma owinjore oluw ka mondo siri obedie e yore ma kano gik ma ingeyo go nonro mar ngato.
Maduong kuom chike ma nyocha opuodhi go otingo ler kaka inyalo ne ni nitie rit maber kuom weche mag ji, tiyo gi yor stima, gik ma okungore ma onego oriti maber, lendo ne ji gik ma ok owinjore oyangi e lela, dwaro thuolo mar tiyo gi wach ma omakore gi ngato kata jomoko kod chudo e yoo mbuyi. 
Moko otingo dwaro ni jogo ma ngiyo yore mag ritruok e weche mag tich e yor mbuyi kod yore ma ochikore tir kuom keyo weche ma ogol kuonde ma opogore opogore.
Nonro mar Duol ma ngiyo donngruok mar piny mangima (The World Economic Forum Report) mane gigolo 2017 oyango ni njore ma yudore e yor tiyo kod mbuyi en achiel kuom gik moko abich ma ok ber e dak dhano ka opim kaka njore nyalo timore kod chandruok ma onyalo kelo romre gi gige lweny ma nyalo ketho gik manyeny ka oponi otigo.
Piny owacho ose bet kama jo njore go chando eji ka iluwe gi kembe mag pesa machalo bank kod ma moko. 
E piny mangima, kembe matindo maromo 40 ewi 100 ma jo njore chando nyalo loro tijegi ka pok higa orumo. 
Kuom mano, yore ma sani dhi nyimeni e yore manyien ma I kedo go gi weche ma jo njore itiyo go e yor mbuyi. 
Ma timore mana bang juma matin ma ose kalo ka piny wasunge ma iluongo ni United Kingdom nyocha indiko Kenya kaka achiel kuom pinje man Africa ma owinjire oyud pesa maromo 3,300,000 mondo okony gi kedo gi jo njore go.
Ma timore mana bang juma matin ma ose kalo ka piny wasunge ma iluongo ni United Kingdom nyocha indiko Kenya kaka achiel kuom pinje man Africa ma owinjire oyud pesa maromo 3,300,000 mondo okony gi kedo gi jo njore go.
Jagoro ma UK ma ochunge ne weche ma oko Migosi Dominic Raab nyocha owuoro ahinya bedruok mar weche mag njore ma temo mayo joma sani ngiewo gik moko e yor mbuyi; ma ose ketho yoo mayot ma sani itimo go ohala
Kaka achiel kuom paro manyien mar duoko chien jo njore mag yoo mbuyi, UK ka tiyo kanyakla gi okwach kich ma tiyo piny mangima ma iluongo ni INTERPOL kuom keto kamoro e piny jorotenge ma Africa momdo iti e pinje machalo Ethiopia, Ghana, Kenya, Nigeria kod Rwanda mondo okony e yor tiyo kanyala kuom kedo gi jo njorego machando ji e yoo mbuyi. 
“Watiyo gi jogo ma wan go gi paro machal mar neno ni piny mangima orito weche matek ne jo njore.” Migosi Dominic Raab ne owacho kamano. 
“Wadwaro neno ni chik ma rito weche njore e piny ma ngima omi luor mana kaka de watimo kamoro amora machielo. Kendo owinjore wanyis kaka chike gi tiyo e yor gik ma itiyo go sani; lokruok kuom buok ma jo njore chiwo kod yoregi ma gitemo mondo omi wach tiyo gi yor mbuyi obed kama onge chik ma tayo.” 
Riwruok mar jo bank ma iluongo ni The Kenya Bankers Association (KBA), owacho ni gise neno ka sani joma keno kodgi ohero tiyo gi weche tudruok gi ogwe yamo kata yor mbuyi. Kaluwore gi nonro mane gitimo e higa 2020, joma sani tiyo go yore manyien go romo 43 e wi 100.
“Kata obedo ni tiyo gi yore masani go omiyo tich dhi maber e od ute keno, bedruok mar weche mag miganga owinjore one kaka ikedo go ka imiyo jokeno puonj maber.” Ma ne owachi gi jatelo mar riwruok mar jo bank no Migosi Habil Alaka.
“Nono yore ma jo njore tiyogo en gima duong nikech ma ema biro miyo wangeyo rode ma onego wadin mondo mi wa ne ni pesa mar jopiny ma gikano e bank ok nyal lal.” Ne owacho kamano.
Kambi moro mar ndeke biro chiwo bei ma yot mar idho ndege e kind Nairobi gi Kisumu. 
Kambi ma iluongo ni The 748 Air Services biro wuodho diriyo ekind paw ndege ma Jomo Kenyatta International Airport (JKIA) gi paw ndege ma Kisumu International Airport.
Jatelo ma tayo kambino Migosi Moses Mwangi kod Jakom mar kambino miluongo ni Ahmed Jibril nyocha owacho ni jowuoth man e yoo no biro chulo alufu apar gi mia abiriyo kuom otiko mar dhi kod duogo. 
Wadwaro ni mondo watud kuonde mag ohala madongo ei Kenya ma gin Nairobi, Kisumu, Kakamega kod alwora mare.” Moluor Jibril ne owacho.
Gabana ma Kisumu Ngire Anyang’ Nyong’o ne wendo maduong e nyasi mar piyo ndeke mag 748 Air e dala mar Kisumu.
Kambi mar 748 Air koro obedo achiel kembe man gin ndeke ma kelo kendo golo ji Kisumu machalo Kenya Airways, Fly540 and Safari Link; magi kembe ma biro Kisumu odiechieng’ ka odiechieng’ .
Wanga yoo mar ndeke ni ma kelo kendo omo ji e bad Kenya ma yimbo konyo e yore mar tego wuoth mar joma bayo ka biro neno gik mopogore opogore kendo ma miyo yore mag goyo ohalo kono bedo maber.
Wachni otimore mana bang' ndalo matin ka Kambi mar ndeke ni ma iluongo ni 748 Air nyocha eka oduoko chenro mar gi mar dhi Masai Mara. 
Ngire Nyong’o ne otemo jiwo kembe mar ndeke mabiro Kisumu mondo oduok chudo mar jowuoth chien mondo gi yud ji mang'eny. 
Chenro mar biro ndeke go otimore mana sama Kisumu ikore mar rwako welo e nyasi mar Madaraka ma dhi timore dwe mar auchiel Tarik 1. 
Jibril nyocha owacho, Waikore mar neno ni nitie rit ma malo kod tich maber madwarore e Kenya kod pinje ma mamoko.” "
Ne omedo lero ni tije gi oriwo tero misigo kunde man e kor ngweng ka omedo wacho ni gi temo neno ni jowuoth owuotho maber.
Kambi ma iluongi ni Maersk mar jo Denmark matiyo tije mag nam, owacho ni gi ikore mar kelo mende ma ting'o gik moko e dho wadh Lamu ka tije maka mago dwarore.
E barua ma ondiki gi jatend kambi ma Africa Communications Kerry Rosser, kambi no ma chieng tich agwen ne oro mend gi mokongo Lamu miluongo ni Mv Cap Carmel, ne owacho ni itimo kamano mondo gi bedie chieng mokongo mane iyawo kanyo. 
Meli no ne ochopo tich ang'wen go okinyi mane onyiso chakruok tich mar chenro mar riwruok mar Kenya kod Southern Sudan ma iluongo ni Lamu Port South Sudan Transport (Lapsset) Project.
Kambi no bende igeno ni biro oro meli machielo ma iluongo ni Mv SEago Bremen Haven mondo onyisi ni gi ikore mar konyo jo Kenya.
“Kaka Maersk, gik ma waloso kendo watimo oyiengore kuom dwaro mar joma dwaro tijewa. Kuom mano, ka nitie dwaro ma pile ed dho nam Lamu to wabiro timo kamano. Wan gi geno mar tiyo ne jogo ma dwaro tije wa kachiel gi jo East Africa gi sani kendo ndalo ma biro.” Migosi Carl Lorenz, ma jatelo maduong mar Maersk Eastern Africa. 
Jumbe ariyo mokalo, Migosi Lorenz ne oyango ne jogo man gi dwaro e dho wadh lamu kono ni kambi gi biro oro meli mokuongo e kar tich ma oyaw manyien no. 
“Maerk mor mar biro e dho nam Lamu e sama ne ichake e weche mag ohala kendo wabiro temo konyo jogo ma watimo go ohala mondo gidhi maber e ndalo mabiro nyime.
E oboke ma nyocha gigolo, Maersk nyocha owacho ni kuom thuolo mokalo higni 30, gise bed ka gitimo ohala mar nam ka gibiro kendo gi aa Kenya. 
Maersk neno Kenya kaka piny ma gitimo ohala kendo gitemo konyo yore dongruok mag jo Kenya e weche wuoth mag nam. 
Maersk neno Kenya kaka piny ma gitimo ohala kendo gitemo konyo yore dongruok mag jo Kenya e weche wuoth mag nam. 
Kuom neno mar kambi ni ma olony e weche mag wuodh nam, dho wadh Lamu biro tudo badh Kenya ma ochiko dho nam chumbi, South Sudan kod Ethopia ka ochako tich maber.
Gik ma chenro mar riwruok ma Lapsett opango timo gin kaka gero paw ndege maduong, ndach reru, ndara ma mitokni ringe, udi ma jowuoth nyalo chieme kendo ninde, olalo mar moo kendo kama ichange moo.
E dwe mar adek 2012, ker machon mar Kenya Mwai Kibaki ne obede chieng’ mane ochak ger dho wadh gowo mar meli ma Lamu.
Meli mokongo ma otingo misigo ma iluongo ni Alianco nyo ogolo apipni ma otingo mwandu bang ka ker Ohuru Kenyatta nyocha otimo limbe kanyo chieng ma dho wadh chumbino ochake tich juma ma okalo.
Piny owacho biro bedo gi teko mar tamo jo Kenya mondo kik dhi kuonde mnitie e gedo mar yor mbuyi – Internet – ka oponi chik ma nyalo kelo ywaruok e kind sirikal kod joma makwedo weche ma kamago opuodhi mondo oti e Kenya.
Kaluwore gi weche ma ondike e chik mar tiyo marach gi gir ndiko kod somo ma iluongo ni computer kod timo kosa gi tiyo gi yoo mbuyi ma iloso 2021, Piny Owacho nyalo keto moko kuom udi ma oger e yoo mbuyi mondo kik jo Kenya ng’i kendo sirikal nyalo wacho ni mondo kuonde ma kamago olor.  
Chik ni, ma nyocha oor e od bura ma duong ma Kenya – parliament e juma ma okalo, dwaro ni ngat ma oyudi ka nigo kendo keyo weche mag hera mondo ochul pesa mar keth ma kamano maromo tara gana 20,000,000 kata yudo kuom mar twech e jela mar higni 25. 
“Gima duong ma chik ma nyien ni dwaro timo en ni mondo oloki chik ma chon mar tiyo kod computer marach kod ketho chik sama ngato tiyo gi yoo mbuyi ma en chik namba 5 mane okale e higa 2018 mondo mi omed rido matek ne joma keyo picha mag jogo man duge ka okalo e yoo mbuyi – internet – mondo ji one.” Mano e gima loko chik no wacho e kwayo mar ja chung’ ma od bura ma Garissa Moluor Adan Duale.
Lokruok e chik machon no dwaro ni omed jogo ma biro neno ni chik no tiyo teko machielo mar chiwo nying’ mag kuonde ma owinjore olor – websites - nikech gi nyiso picha maricho mondo kik jopiny ne weche ma kamago. 
Loko chik no timore kuom dweche bang’ ka od bura ne owito oko dwaro ni 26 kuom chik machon no mane ochako tiyo 2018 ma jomoko ne neno ni rach ka itiyo go e piny Kenya. 
Riwruok mar jogo ma tiyo gi yoo mbuyi, riwruok mar joma osomo chike e Kenya, riwruok mar chik 19 kod riwruok jo fwap weche ma Kenya ne dwaro ni ngado bura mar wach chik ni mondo oket thenge nyaka dwaro mar jogo ma odonjo go owinji ma ngad buche. 
Riwruok mar jogo ma tiyo gi yoo mbuyi, riwruok mar joma osomo chike e Kenya, riwruok mar chik 19 kod riwruok jo fwap weche ma Kenya ne dwaro ni ngado bura mar wach chik ni mondo oket thenge nyaka dwaro mar jogo ma odonjo go owinji ma ngad buche. 
Meko, tero ngato e od bura kendo keto ne bura kuom ndiko weche mag Corona e bwo chik mane okal higa 2018 no, biro miyo ji luoro.” Nyadendi Wambua ne owacho e burua mar kuongruok mane okete lwete no. 
“Joma ndiko e mbuyi, joma ochung’ ne ratiro mar dhano, jo fwap weche kod keyo kachiel gi jogo ma di dwar ulo weche matimore maricho ei piny ok bi bedo kod chir mar ndiko weche ma gingeyo kuom ketho chike mag rito ngima ma Migawo Mar Ngima – Ministry of Health - ne ogolo ma nyalo kelo chandruok maduong e piny.” 
Kata kamano, Piny Owacho ne otemo siro chik no ka giwacho ni keto ndiko machal kamano bedo richo en tich mar sirikal mar rito jopiny. 
“Medruok mar somo weche ma ondiki e mbuyi kendo bedo ni ji mangeny nyalo tim negi marach e yor tiyo gi weche mag mbuyi gin weche ma chando chuny jopiny; ok Kenya ka kende to piny mangima.” 
Chik no bende oketo ni en kosa mar keyo wach ma sirikal neno ni nyalo loko pach jopiny e yoo marach.
Ka oponi okale, chik no biro miyo Piny owacho teko kuom loro gima jopiny tiyo go e mbuyi.
Chenro dhi nyime mar gero wangayoo ma bor ne biro bedo ondamo 181 e kind Rironi ei Limuru kod God Mau (Mau Summit) ei Nakuru ma mitokni biro ringe e line ma opogore opogore ka ochiko kumoro achiel
Jo tich ma oriwore ma oa bad sirikal ma ochuungne loso yore madongo e Kenya ka - Kenya National Highway Authority (KeNHA), jogo ma osomo gero yore ma tiyo gi sirikal mar gweng’ ma Nakuru kod jogo ma osomo weche mag pimo kaka gedo owinjore obedi kamoro amora e piny nyocha odhi owuotho e kama owinjore ogere wang’ayo no. 
Wachore ni kama ichunge mitokni mondo ogol osuru ibiro keti Gilgil kendo machielo kar chro ma Salgaa.
Chalno ma osomo weche mag gero ndara Jagedo Kefa Seda ma e ngat ma ochungne gero ndarano nyocha owacho ni piny Nakuru ibiro dwaro ni oke kaka mitoki ringoe mondo otude gi wang’ayo ma idwa ger manyien no.
Kembe maloso gik moko inyalo mana duok negi chudo mar osuru e gik ma ok gi uso.
Ma e kaka   nyocha ongad bura gi duond od bura ma malo e Kenya – High Court of Kenya – bang’ kembe adek ma loso yedhe tero wach no e od bura.
Jayalo mar od bura ma malo e Kenya Wedon Korir ka wito oko Burano, nyocha owacho ni kembe ma loso yedhe go ne ok olero kar romb yedhe ma ok ne uso mane gidwaro ni mondo kik gi chul negi osuru mar uso gik moko – Value Added Tax (VAT). 
Chon ne iluongo ni chulo osuru kuom gima ousi – Sales Tax, VAT sani idwaro ni ichulo gi jo ngiepo kum pesa ma Kenya moromo 16 e wi 100. 
Ne gi chiwo mana kwan mane nyalo riwo gik mane gise uso; to ma ok ne bi bedo maber nikech jogo ne ibiro duok negi pesa kuom gik mane gise uso ka oa kuom bad Piny Owacho ma choko osuru – Kenya Revenue Authority (KRA) mane jo ngiepo ochulo sirikal.”  Jayalo maduong Korir ne ongado bura kamano e ndiko mare mar dwe mar Abich Tarik 31.
Duoko osuru ma ochul ne gik ma kembe tiyo go ose kelo ywaruok e kind KRA kod jo sol osuru ka Piny Owacho oketo thenge pesa maromo tara gana 10,000,000 mar duoko pesa osuru mar VAT ma sirikal oneno ni ‘owinjore’ oduoki.
Kembe ma iluongo ni Universal Corporation Ltd, Elys Chemical Industries Ltd kod Dawa Ltd tarik 5.12.2017 ne odhiye e od bura ma Kenya ka gikwayo ni mondo od bura ongadi ni owinjore oduok negi osuru mar uso gik moko – VAT mane gichulo ka gi ngiewo gik ma gitiyo go mane chon nyaka dwe mar ochiko 2015 ne ok gi chul ne osuru.
Gik ma ok chul ne gi osuru ok gogo kwan mar chulo osuru, mano ema omiyo kembe ma loso gik moko go ne ok nyal dwaro mondo oduok negi osuru mane gi chulo e yoo ma owinjore. 
Ka gimoro kata kambi ok owinjore ochul osuru, sirikal ok kaw osuru kuom gigo ma giuso. Kata kamano, kembe ok oyie negi kwayo ni mondo oduok negi osuru ma gise chulo kuom gik ma gitiyogo e loso gik ma giuso.
Kuom gino ma ok chule osuru, Piny Owacho ok kwa osuru kuom uso mare, to ngato oyiene kwayo ni mondo oduok ne pesa mane otiyo go lose.
Kata kamano, chik mane Piny Owacho oketo 2015 ma tayo kaka pesa owinjore oti e Kenya ne ogolo gik moko ma iuso ka oaye gik ma owenegi chulo osuru ka tero gi kuom gik ma owinjore oti go nono maonge chulo osuru.
Kamoro e chik mar chulo osuru mar uso gik moko – VAT mane olosi 2013 wacho ni chike ma ibiro losi bange manyalo dwaro ni osuru mondo ochul kuom gima ngato ose chule osuru sama ilose, ngato nyalo kwayo sirikal – KRA mondo oduok ne osuru mane ochulono ka dweche adek pok orumo chakre ne keti ni gima chalo kamano koro onge osuru ma ichulo ne. 
"Jang'ad bura Korir ne owacho, “Od bura ma loso chike e Kenya ne olero ni ne ok gidwar jo sol osuru mondo oduok negi pesa mane owene kuom gik ma gise uso mane sirikal oweyo kawe osuru."" "
Nenore ni gik ma ok chulne gi osuru bech gi yot ne jo ngiepo nikech Piny Owacho oyie dwoko ne jo uso osuru mane gichulo kuom gik maka mago ma ok gi medo e nengo mar jo ngiepo mondo ochul kaka timore gi osuru ma sirikal oweyo kawo kuom gik mamoko ma iuso. 
KRA ne odagi wach mar duoko osuru no ka owacho ni jogo ne okelo wach modeko nikech chik wacho ni kwayo maka mano owinjore otim ka dweche adek pok orumo nyaka ne chik no chak tich Tarik 15.6.2015. 
Mana mwandu ma ok ousi ema inyalo duoke osuru mar VAT mane wegi ochulo sirika, doho owacho. 
Achiel kuom miriambo mantie en ni mondo jo-Afrika ma Africa obed gi dongruok, nyaka gitii gi mo mikunyo modhuro. 
To teko mar mach ma gitiyo gogo kelo liet e piny marom atamalo 80 mamiyo piny bedo gi liet. 
Sani wase kawo kendo wanyalo luwo yoo machielo ma kelonwa dongruok ka watiyo gi teko mar yamo kod teko mar chieng’ marieny.
Ka ok watimo kamano, riwruok mar piny magima (UN) owacho ni wabiro bedo gi moo mangeny ma oloyo madwarore mondo obedi e piny. Medo gi moo mangeny ok ber nikech en moo machalo thuol!
Gima biro timore mogik en ni wabiro bedo gi mwandu ma onge kama dhiye, wabiro ketho aluora marwa maonge dhi nyime e yor dongruok. 
Gima ok opoyowa, jogo ma dwaro yudo ohala kuom miyo Africa bedo gi muya marach ose miyo thuolo ne East African Crude Oil Pipeline (EACOP), ma ringo ka oa Uganda nyaka Tanzania tho nam chumbi (Indian Ocean) ma Tanga, bor ne en ondamo 1,500 e kind kama ochakorego kod gikone.  
Duoko mar nonro mar Riwruok mar piny mangima ma ng’iyo weche aluora mar thano – UNEP onyiso ni rudno mar mothi ma igolo e loo kod muya ma aa e mitokni kod kende ma itiyoe gi mafuta nyaka dog chien gi 6 ew 100 e piny mangima. 
Gero olalo mar moo manyien ok oluwore gi duoko mar nonro no.
Joma timo kama gin wasunge man gi kar kano pesa (bank) ma wacho ni dwaro gi mar loso pesa chalre gi dwaro mag joma chandore ma odak Africa.
Ma en miriambo ma nade! Ka luwore gi dwaro mar EACOP, kambi mar piny mar French – total kod bad Piny Owacho ma China – China National Offshore Corporation e mago kuom jo oko ma oikore mar golo pesa mondo giyud ohala kuom gima kelo chandruok madung ne Joma odak Africa. 
En gima ber neno ka jopiny ma wachni rach negi ka keto matek ne kembe ma oko man gi pesa ma oolo pinje mondo kik gi gol pesa mar gero olalo mar moo no. 
Jo Bank mar Barclays kod Credit Suisse ne owuok a lela ma owacho ni ok gib bedo achiel kuom kembe ma biro miyo EACOP pesa. 
Jo ool pesa machalo bank mar Africa - African Development Bank - tinde oketo ni ginyalo mana oolo pesa matimo gik ma miyo aluora mar piny bedo maber. 
Ma nyiso ni piny ose chako lokore to kata kamano dwarore ni mondo ma otimre mapiyo mondo mi wa geng’ chandruok ma lokruok kuom aluora mar dak kelo.
Tiyo kanyakla gi ji ma opogore opogore machalo deCOALonize kuom chenro kaka Save Lamu omiyo jogo ma ochung’ matek ne weche mag aluora dak dhano sani dwaro ni ji owe tiyo gi gik ma golo iro maketho aluora mar dak dhano, ma nyocha ochungo wach gero kambi moro matiyo gi makaa kidi e aluora ma Lamu e dho nam chumbi ma Kenya ma UNESCO oyango.
Gik machalo kama owinjore otimre e piny mangima mondo obed kaka taya kuom giko ma medo kelo chandruok e aluora mar dak dhano.
Ok owinjore wayie ni mondo oti kodwa gi kembe madongo ma dwaro uso modhi gi – Big Oil - to onego warangi yoo manyien ma nyalo kelo ber kuom dongruok mar ngima dhano ka wajiwo gedo mag gig ma ok kee yamo marach e piny. 
Dhano sani nigi tamu e piny mangima ma dwaro ni ji obed e achiel mar neno ni gik ma timore e piny gin gik ma kelo konyruok ne dhano e piny mangima kar timo mana gik ma konyo kembe madongo madwaro mana loso pesa ne gin giwegi.
Gik machalo keto singruok mar neno ni gik ma golo iro mang’eny owe tigo e piny en gima ber ma obiro saa ma owinjore kendo gima dwarore mondo piny obed ma onge gik ma golo iro. 
En gima ber ni jogo ma idhialo gi Nobel Prize e piny mangima kachiel gi jo ma osomo weche nonro mar ngima dhano, ne ose chako tiyo kanyakla ka ne pok bura maduong ma oriwo piny mangima ma nyocha ker ma America Joe Biden oluongo mondo owuoye weche mag aluora mar dhano mondo warit piny ma wadakie. 
Dhi nyime gi gik ma golo iro mochido keto piny bedo marach ma miyo ngima dhano bedo e kind akuru gi asumbi – manyiso ni ngima wa ni kama rach!
To ma timore ka wan gi gik mang’eny ma kelo teko ma nyalo miyo wadg maber e piny wa mar Africa ka kendo wan gi thuolo mondo mi wawe yoo matero wa kama olil ka warwako yoo manyien ma oger kuom gik ma chiwo teko e yoo maler. 
Rieny chieng’ kende sani nyalo miyo piny ngima taya ma dwarore ka oti kode e yoo maber, nikech ose lieki ni teko chieng ma chopo e piny e higa achiel oromo miyowa sitima kuom higni 7,000 bende nyalo chopo higni 8,000 kaluwore gi kaka watiyo gi stima sani. 
Kuom mano, gima dwarore en keto chuny kod telo maber. 
Jotend piny mangima nigi teko mar loch kendo teko mar neno ni gitimo gigo madwarore mar neno ni gi kedo gi wach mar ketho aluora mar piny ma sani chandowa.
Sani e saa mar chungo medruok mar gero gigo ma golo iro, ka waketo mwanduwa e yoo ma nyalo kelo pogruok e ngima dhano mondo mi wa ne ni ji duto nigi kaka ginyalo tiyo gi gigo ma chiwo stima ma onge iro e Africa mangima. 
Sani e saa ma pinje ma ose dongore owinjore oket e mwandu gi kama dwarore ka gitomo gigo ma ne gise wacho ni gibiro timo ka gi golo omuom ma ok tin ne kwan pesa mar jo America maromo dola 100,000,000,000 e higa mondo okony e yore mag kedo gi gigo ma kelo lokruok e aluora mar dak dhano e pinje ma pod ni chien e weche mag dongruok. 
Ka koro iwacho adieri, Afrika golo atamalo 4 mar iro mochido e piny mangima.
Wase neno ka piny mangima golo mwandu mar kedo gi tuo mar korona.
Ne waneno ka piny mangima ne otiyo kanyakla e keto chik matamo pije tiyo gi gige lweny manyalo nego ji mageny e piny – Neclear Weapons. 
Ochopo mondo piny mangima oket winjruok machielo manyalo konyo loro wach mar tiyo gi gik ma golo iro mangeny e piny ma ok ber gi ngima dhano.  
Sani koro gik moko itimo e yor mbuyi ma ka ok inyal to tich biro bedo matek ni!
Nyocha apo ka arodhno gi picha moro ma nyiso kaka ji yande riedo e laini mabor oko mar od solo osur ma iluongo ni Times Towers, Nairobi, ka girito mondo gi chiw duoko mag gi mar chulo osuru. 
Kata obedo ni picha no onge gi tarik, onyalo bedo higni ma machon ka ne bad Piny Owacho ma solo osuru – Kenya Revenue Authority (KRA) ne pok oketo timo tije gi e yor mbuyi.
Laini ma bor ni ne nyalo nyiso gik moko ariyo: 
Ne onyalo bedo odiechieng’ ma ogik or ndalo matin ka due mar Auchiel pok orumo ma owinjore obedi ni ngato ka ngato ooro e duoko ne mar chulo osuru e hik sirikal ma rumo e dwe mar Auchiel no. 
Gima ne aneno e picha no ne okawa gi wuoro; ang’o ma de otimore ka de bed ni ooro duoko mar solo osuru pod ne itero gi ji ma ok e yoo mbuyi ahinya sani ma idwaro ni ji kik rom mang’eny nikech wach tuo mar Corona?
Iparo ni ma ne nyalo miyo jo sol osuru kone gi ni mondo ipang laini bang’ grup ka grup ka gi ooro ripot osuru gi?
Iparo ni timo kamano de obedo ma onge rach ma nyalo wuoke kuom jo sol osuru kachiel gi jo tich mar KRA?
Gima duong’ en ni ooro duoko mar solo osuru sani itimo gi e yor mbuyi (internet) ka okale chenro ma KRA luongo ni iTax system.
iTax en chenro ma ngato timo gimoro amora kende. Ma miyo jo sol osuru timo weche mag chiwo duoko kaka ng'ato osolo osuru machalo – dwaro namba ma ichiwo gi KRA – PIN, chulo osuru, neno ni ikano weche ni mag solo osuru maber, dwaro barua ma nyiso ni ise bedo ka ichulo osuru maber, kwayo mondo oweni chulo osuru gi mamoko. 
Sani jo sol osuru nyalo timo magi duto ka gin e ute gi kata e ofis ma ok gidhi ka KRA.
Yoo ma ichiwo go duoko mar chulo osuru - iTax system sani koro ber ahinya sama koro ji chiwo duoko mag gi mar chulo osuru e higa 2020. 
Omiyo ji ok rom pile kaka chon ma konyo e yor duoko tuo mar Corona piny. 
Jatend kambi mar Safaricom Peter Ndegwa sani koro nigi mich mar 2020 Global Mobile (GLOMO) Award ma omi Safaricom koa kuom riwruok mar piny mangima mar simbe ong'we yamo ma iluongo gi dho ngere ni Global Systems for Mobile Communications Associations (GSMA) ma puoyo tich maber ma Safaricom ose timo e tedruok mar ogwe yamo.  
Safaricom koro nyalo tiyo e piny Ethopia ka piny no nyocha omiyo riwruok mar kembe ong'we yamo barua ma oyiene gi tich e piny no ka otel negi kod kambi man Kenya ma iluongo ni telco.
Ma omiyo kambi mar Safaricom no thuolo mar yaro bade nyaka Ethopia ma biro miyo omed dongruok nikech Ethopia nigi kwan mar ji maromo tara gana 112,000,000.
Ma otimore bang’ Piny Owacho ma Ethopia nyocha oneno ni gichiw barua mar ariyo mar medo keyo ongwe yamo e piny no ne riwruok mar kembe mag ogwe yamo ma achiel kuom gi en Safaricom kanyakla gi kembe mane onyuole - Vodacom Group mar South Africa kod Vodafone Group man UK. 
Migawo ma ochung'ne weche omuom e Ethopia kod bad sirikand no ma ochung ne weche mag tudruok e yor mbuyi nyo orwako gi mor chiwo barua mar tich ne riwruok machielo manyien ma olosi gi kembe ong'we yamo ma giluongo ni Global Partnership for Ethiopia ma otingo Safaricom (Kenya), Vodafone Group (UK), Vodacom Group (South Africa), DCD Group (UK) kod Sumitomo Corporation (Japan) ka achiel gi  Development Finance Cooperation (DFC) kawuono.” Ma nyo owachi gi minista mar pesa e piny Ethopia e barua ma burua ma nyo kete koke. 
Kaluwore gi ler ma jo dongo matiyo e sirikal ochiwo ne jo fwap weche, riwruok mar kembe ma sani dwa chako tich Ethopia ne oket tara gana 85,000,000,000 mondo mi giyud burua mar tich. 
MTN International ma en kambi man gi bede ne e pinje ma opogore opogore ka oriwe lwedo gi China nyocha ogolo kwan maromo gi pesa jo America (dollar) million mia auchil. 
Jog ma oriwore gi Safaricom nyocha oketo singo mar golo kendo kwan maromo pesa jo Kenya 800,000,000. 
“Global Partnership for Ethopia en winjruok mar kembe ma ongere mag ogwe yamo m sani nigi jo ngiepo ma romo million 75 (75,000,000,000) e piny mangima; gin kembe ma temo mondo oyaw kunde ma ginyalo ndiko ji tich ka gikonyo e yor dongruok e piny kuom kelo yore manyien mag timo tich.” Ma nyo owachi gi jatelo mar bad sirikal mangiyo yore tudruok e piny Ethopia (Ethiopia Communications Authority (ECA) Migosi Balcha Reba.   
“Bende amor ni winjruok mar jo sim ogwe yamo no biro kelo e piny Ethopia kwan maromo pesa jo America million 8 (8,000,000,000) e higni 10 ma biro.” 
Ngato bedo gi gima iketo e sime (3-G Sim Card) ka ose ngiewe e duka mar Ethio-Telecom man Addis Ababa, Ethiopia.
Neno mar ECA mondo omi winjruok mar kembe mag ogwe yamo burua mar tich timore kapok dwe achiel orumo nyaka ne bad sirikal no yudi kwayo ariyo mar chiwo barua mar tich e bwo chik mane giketo manyien no. 
Yudo barua mar tich Ethopia kono omiyo Safaricom sani kor ni nyime ne kekbe mogo ma gi pimore e chiro machalo MTN ma bende dwaro burua machal kamano kachiel gi kambi mar sirikal ma Ethopia ma iluongo ni Ethio Telecom.
“Keto kwan maromo pesa jo America million 8 (800,000,000) biro bedo pesa ma okongo biro Ethopia dichiel ma oa oko kuom jogo ma dwa timo ohala e Ethopia nyaka sirikand Ethopia chakre.” Ja tend sirikand Ethopia – Prime Minister – Abiy Ahmed nyo owacho kamano. 
Dwaro wa mar neno ni Ethopia obedo gi tudruok masani mar yor mbuyi dhi nyime maber.
Kembe mag ogwe yamo matiyo e piny magima ose bet ka rito gi geno mondo piny Ethopia oyaw thuolo ne jo go ohala e yor ogwe yamo mane ochalkore higni adek ma ose kalo kane bura mar jotend migepe owinjore ni sirikal owe jomoko ongiew kaka ginyalo bedo jo kanyono e kambi sirikal miluongo ni Ethio Telecom kendo chiwo barupe ariyo ne joma dwa timo ohala mag weche tudruok.
Kar dwe mar Achiel 2021, Ethio Telecom ne nigi jo ngiepo maromo 50.7 million ka oriw gi 23.5 million ma tiyo gi sime kod joma tiyo gi yor mbuyi (internet) maromo 309,000 kod joma tiyo gi yore mamoko makwan gi romo 981,000.
Ka ne gi luongo kembe mondo oor kwayo gi mar goyo ohala e piny Ethopia e yore manyien mar tudruok, ECA ne owacho ni kembe ma goyo ohala machal kamano nyaka nyis ni gin gi lony maber kod pesa malongo ma nyalo miyo gi timo tich maber ma oromo gi barua ma ibiro migi. 
“Kuom barua ma ibiro migi no, weg kembe go biro bedo gi thuolo mar timo tiche ma opogore opogore ma tiyo gi waya kod ma ok ti gi waya ei Ethiopia, manyalo bedo gi tudruok jok man oko mar Ethiopia,” Bad piny owacho ne ondiko kamano e sama ne gi luongo ji mondo oor kwayo gi. 
Jogo ma okalo maber biro mi barua mar tich mar higni 15, ka tin, ma inyalo bed negi.    
Machielo, jogo ma omi barua mar tich go biro bedo gi thuolo mar yudo gik duto ma gidwaro ma biro miyo gi yot mar tich maber.
Safaricom ne owacho mokongo ni gidwa donje e chiro mar Ethiopia e higa mar 2017; kata kamano, temo mar donje e chiro no kende owuon ma onge joma gimakore go ok ose bet mayot kuom hig ni agwen ma ose kalo.
Winjruok mar kembe go biro miyo gi thuolo mar tiyo gi mwandu gi ma gin go kuonde masani gi tiye machalo kaka gik ma gi uso ma ose dhi maber e chiro ma Kenya.
Kaluwore gi chal mar Safaricom kaka ondiki e repod gi mar higa ma Tarik 31.12.2020, kambino ne oyudo milionde 289 (289 billion) mane gi loso e MPESA ma itiyo e piny mangima; ma ne en medruok mar tara gana 164.7 (billion) kuom pesa mane gi yudo e higa 2019. 
MPESA Global ne oloso bang’ lokruok mane obede ka Safaricom kod Vodacom ne koro okawe kaka mar gi. 
Joma omaki go wachore ni ne osingo ne rowere ma dwaro tich ni gi biro yudo negi tiche kuonde ma opogore opogore machalo – ka obila (National Police Service), ka okwach kich (National Intelligence Service (NIS), joma golo gik moko e dho nam (Kenya Ports Authority (KPA), kod bede sirikal ma moko. 
Okwach kich ma Nairobi sani dwaro ja ditto moro ma tiyo gi joka jela ma chilo mieno e wach pesa maromo miliion 200 (200,000,000) e wach mar wuondo ji ni omanyo negi tije
Ji ariyo ma ichich go ni nyocha otimo gima kama ose maki kendo sani konyo okach kich gi nono wach no maber. 
Jatelo ma tiyo ka Jela no iwacho ni ne okawo masowa gir joma ng’eny ma manyo tije ka onyiso gi ni obiro yudo negi tich e piny owacho (sirikal).
Jatend bad sirikal ma nono weche mag mibadhi e piny Kenya (DCI) Migosi George Kinoti nyocha owacho ni ja ditto ma tiyo e bad sirikal mar twech (jela) ne ose bed ka mayoyo ji pesa e yor miriambo kuom dweche 10 ma okalo. 
Chieng tich Abich, polise ma oa e ofis maduong mar DCI ne odhi apoya e dala mar achich no man Nairobi ma ne giyudo barupe mang’eny mag miriambo moluong go ji e tiche ma opogore opogore. 
Polis bende ne oyudo e od achich no dollar mar jo America ma ok adieri maromo million ariyo gi mia agwen. Ksh 2.4 million. 
Kinoti ne owacho ni wach mar wuondo ji e yor manyo tich no ne nitie jomoko bende mane tiyo gi achich maduong no mane oriwo nyaka jariemb mitoka. 
Wachore ni ja riambo no ne okawo pesa maromo million 5 kod mia 7 (5.7 Million) kuom joma dwaro tich mane idwaro ni ochul pesa mar manyo tich mane bedo e kind alufu 300,000 gi alufu 400,000. 
Achich go wachore ni ne osingo ne joma dwaro tich go mar yudo tich gi jo polis - National Police Service, jo okach kich - National Intelligence Service (NIS), kod joma tiyo e dho nam - Ports Authority (KPA). 
Kinoti nyocha owacho ni ngama ne gi mayo no ne en mama moro ma odak Kiambu.
Ne owacho ni ne omaye alufu mia aboro (800,000) kane osing’ ne ni obiro ndik ne yowuote adek ibiro yud negi tiche ka National Health Insurance Fund, Nairobi Metropolitan Services and the Kenya Ports Authority.
Mama no ne otero wach no ka polis ka koro jok mane konye no ok mak simbe, ka giwacho ni tije ma nyocha yawuote owinjore odhiye go koro ok nyal tomore nikech wach mar corona.
Kinoti ne owacho ni Mama no ne ondiko ripot gi polis dwe mar Achiel 2021 mane nonro mar wach no ne ochakore. 
Joma moko maromo ji 60 ma bende ne ochulo pesa mang’eny mondo oyud tich, ne omi kiach ka ne oter gi e pao ndege ma Jomo Kenyatta International Airport mondo gine kama gidhi tiye. 
Seche mane gidhi kanyo, dhano ma kwan gi ne nyalo romo 60 ne owuoth go e pao ndege ka inyiso gi ni kanyo e kama gi thi tiye. 
Ne owuo kodi gi ngat ma ne owach negi ni ne tiyo kama indiko e ji e pao ndege kanyo. 
Bang'e ne okone gi ni mondo gi dhiye e tich Tarik 18 dwe mar Adek 2021.
Kata kamano, mano e saa mogik mane gi winjo e wach ma oa kuom jalo mane konyo gi manyo tich.
Jogo mane chuny go ongawore go ose bed ka biro e ofiswa ma dunong’ ndiko ripot kaka ne owuond gi marach. Kinoti ne owacho kamano e yor mbuyi mar Twitter. 
Chieng’ moro gi okinyi higi abich ma okalo, ka en gi shilling 500 kende, ja hig ni 29 Nelson Mandela ne odhi e wuoth mar ngiyo yor  rwakruok. 
Ne en wendo e dala mar Nairobi to ne omor mar temo hape. 
Ne omiyo lwetene kendo kaka ja South Africa mane ochake, ne ochako timo gima ne pok otimo e ngima ne, ka en gi yie kod chir. 
Mandela ne odhi Kikomba ma ongiwo wuoch tielo ariyo mar shilling 250 moro ka moro. 
Kane oduogo e dier town mar Nairobi kama ji timo e ohala, ne ouso wuoch nego shilling 4,500 wuoche achiel.
Ne ose dak mana Nairobi higni ariyo to nenore ni ne ose yudo tich ma onyalo timo mar konyruok.
Ne ogik tieko tiegruok mare mar somo ngiewo gik ma itiyo e ofisi kama isome weche mag ohala - Kenya Institute of Management.
Ouso wuoch gi ne omiyo ochako maber, gima nenore.
Ka en gi ilo nikech ohala ma oyudo e wi wuoche ka wuoche kuom wuoch ariyo mane ouso go, ne omedo ngiewo kendo uso wuoch mondo oyud pesa mar ohala.
E kinde mane ouso wuochi gi ema ne oyudo jo ngiepo ma penje kit lewni mane inyalo rwwak gi wuoch go ma owinjore kod gi maber. 
Saa ne ochopo mar idho ngas dhi maloyo ma oloyo.
Mandela ne okawo thuolono ma odoje e twango welni.
E seche gi en gi kambi ma iluongo ni Logical Clothing, kama ji twang’e lewni ma nengo gi tek man e ot miluongo ni Eangle House, e wang’a yoo ma Kimathi street, Nairobi.
“Ma e gima ne adwaro chakre chon. Ne achako uso wuoch to ka ochopo higa 2017 nyaka sani to atwang’o lewni. Ne asomo weche mag ngiewo gik moko e school ma ikawe kos ma pok atiyo go nyaka sani. Dwacha mar neno ni adhi maber e tweng’o ema ose kela kama sani antiere ni.” Wuoyi matin ma ja ohala ni ne owacho kamano ka orwako law sut ma otwang’o kende.
Sude ne ma mano e gima otwang’o mang’eny, ouso e kind shilling alufu 13,500 kod 150,000.
Ka ngato dwaro sut, okawo juma ariyo mondo olos ne ma oter ne. 
Kata Kamano, kaw ndalo ma okalo kanyo ka oyudo tich mang’eny.
“Moko kuom sude ma aloso kaw pesa mang’eny; sut ma auso shilling 65,000 kawa shilling 50,000 mondo alosi.”
Mandela, ma ng’eny ne loso mana sude mag kembe, arus, lewni mag nyasi, lep mon, lep mon mag arus, lewni matindo mag endni, ma bende uso wuoch kod sede, wacho ni gima duong ma ngama kuocho nyaka bed go en kar tich. 
“Ji dwaro kama ngato tiye ma ginyalo bire mondo gi ne gima timore kendo gi wach gima gineno ka ok ber negi. Ma miyo gi bedo gi adieri gi tich ma itimo negi.”
Sani ondiko funde adek ma kuocho, ngat achiel ma tero lewni ne jo ng’iepo, ngat machielo ma loso kar tich; opango medo kar tich mondo obed maduong kaka ndalo dhi.
“Ne abiro Nairobi e higa 2014 kendo ndalo mane achako ohala ni, pod ne an wendo ka. Ne achako gi shilling 500.  Ne en temo hap ngato; to aneno ka ber mondo atim mano! Chakre kanyo, sani koro ang’eyo ni anyalo timo gimoro amora ma aketo e chunya ni adwa timo.” Ja ohalo no ne owacho kamano. 
“An gi wuoyi to ok adwar ni en be one chandruok mane akale.” Mandela wacho ni odhi maber nikech ong’iyo weche mag jo ng’iepo maber.
E kambi na, gima watemo timo maduong en neno ni waloso ne joma ng’iewo wa gik ma gidwaro e seche ma idwaro giye kendo loso gi maber kaka dwarore. 
An atemo mondo atim gima moro ja ng’iepo; ma ema miyo gi kelo na jo ng’iepo ma moko
Jo ng’iepo ma odhi ka mor biro lando tim maber no ne ng'at machielo ma nyalo ng'iepo; ma miyo ibedo gi ji mang’eny ma dwaro ni iti negi. 
Wa uso lewni ma beyo; ok wang’i pichni man e buk mondo omed wa rieko mar tweng’o. 
Ok kaka jo tweng’o ma moko, en ngama odan’g gi weche mag pesa mag joma ng’iewe.
Ngero mantie e Kenya en ni mondo ngato yud gima odwaro, nyaka eket jatweng’o ka-gi-ka kendo nyaka ibed ni gige lweny ma nyalo buge maber; ka ok kamano, ja twengo ok bi tieko loso ni nanga.
“E twengo ka dwaro mondo ngato obed man gi luor. Jo tweng’o miya pesa chon, omiyo ka ngato onge luor maber, ibiro tyo gi pesa kata giko ne to ok ibi loso nanga marum e sama idware.”
Kuom jotelo ma Mandela ose twengo negi gin kaka Jetend Piny Owacho ma Migori Okoth Obado, ja od bura maduong ma Uriri Mike Ogola, Jatelo mar CIC insurance Jack Kionga, Natalie Mukundane ma en jatend joma tindo man Africa, King Kaka kod jogene duto kod MCAs – jo chung mag kor ng’wenge mang’eny.
Gik ma seche moko chune ni nyaka kor one kaka otimo en loso gi jong’iepo ma tich gi tek; kata kamano, ose puonjore kaka onyalo wuoyo kod gi. 
Seche moko aromo gi jo ng’iepo ma ok dwar chudo.
Moko kuom gi wacho kunde moko ok olosore maber ma ok mor gi ma koro miyo ok gidwar chudo.
Kata kamano, wawuoyo awuoyo ma wa winjre maber. 
Ngat ma more en Pauley III, ma ongere kaka ja mwandu; ma tweng’o New York ma Mandela wuoyo kuome kaka chal ma Nyasaye omiyo rieko kendo ngat maler.
Bende nitie ndalo mane ose dwaro ni owe gima otimo?
E higa 2018, weche ne ok dhi maber ahinya ma chunya ne ogombo ni mondo adog dalawa Uriri. 
Anyalo paro ni ne aketo picha mar wuoda e mbuyi e ndalo no. 
Ngat moro ma ja korwa ne ooro na ote e yor sime, ka onyisa ni an ngat ma ji mang’eny oluoro ma miyo gi chuny mar tiyo matek e piny ka.
Opoya nono ne apoka abedo gi chuny ma otegno, nikech ngato ne onyisa ni an ema ginena kaka ngat ma dhi maber ma gi dwaro ni mondo gi chal go. 
Ngat mane ma ji nigi geno kuome ma piny tamo wang’e ma we gima otimo ma dhi dala?
Ne owacho ni bange ne ofwenyo ni nitie ji mang’eny ma mor gi tich ma otimo, omiyo weyo tich ne biro bedo gima rach ok ne en kende to ne biro nego chuny ji ng’eny.
Kuom mano, ne aneno ni adhi mana nyime gi tija e Nairobi.
Sirikal ma Ethopia ose omiyo Safaricom, Kenya kod Sumitomo, Japan barua mar tich. Brook Taye, Ja ngat rieko ma tiyo e Migawo mar Pesa, nyocha owacho chieng’ Nyongesa.
Bedo achiel mar kembe ma oriwo kambi ma duong mane Safaricom ochaki ka oa kuome Vadacom kanyakla gi Vodafone kod kambi machielo ma iluongo ni British Development Finance Agency CDC Group nyocha ochulo mondo gi yud barua no kwan pesa maromo pesa Kenya shilling 91.9 billion. Brook ne owacho kamano. 
Ne giweyo MTN International - Mauritius, ma en bad MTN Group ma South Africa mane oyie chulo pesa maromo gi Kenya millionde 64.9 (billion) ne tijno.
Kembe ariyo go ema ne ooro kwayo gi ne tich mane ni Ethopia no.
Kembe ochiko ne onyiso gombo mar yudo tich no.
Kembe go ne gin - Orange, Snail Mobile, Etisalat, Axian, Telkom SA, Saudi Telecom Company, Electromecha International Projects, Kandu Global Communications kod Liquid Telecom.
Kembe ochiko go ne oweyo manyo tijno bange ka giwacho ni ne onge ler maber kuom chiwo tijno kendo pesa mane Ethopia dwaro bende ne ng’eny.  
Kuom gigo mane dwarore, sirikal ne dwaro ni kembe go obed gi chenro mar gero gik mane gibiro tiyo go e piny no kaka kuonde ma bocho mane gibiro kete gige gi mag tich.
Ethopia ma en piny mar ariyo man gi ji mang’eny e Africa mangima nigi geno ni yawo chiro maduong mar ariyo e piny mangima e yore mag weche mbuyi biro miyo ji tije mang’eny ma itimo e yor mbuyi.
Kuom chudo mar yudo barua mar tich, riwruok mar kembe go nigi chenro mar keto alufu gadhi marom gi pesa Kenya 919.7 Milionde (billion) e gero kuonde tich gi gik mamoko – Brook ne owacho – ka omedo ni wach ni biro miyo ji tije ma biro chakre 1 nyaka million 1 gi nus – (1.5 million).
Kata obedo ni kembe ariyo go ibiro mi baruape mag tich, ok bi yienegi mondo gitim ohala mar oro pesa gi yoo ongwe yamo – sime (mobile phone) machalo MPESA, Jotend sirikal ma Ethopia nyocha owacho kamano higa ma okalo. 
Kembe go biro chako gi 4G mar sime.
Ma chiengni, wabiro luongo kembe mondo oor kwayo yudo barua mar timo tije ma odong’. Balcha Reba, jatelo maduong ka Ethopia Communications Authority.
Balcha ne owacho ni pesa mane MTN dwaro chulo ne ni piny. 
Kunde ohala mane dhi nyime maber gi uso nikech joma ne ngiewo gige ne gin joma donjo mana kama gitiye kata joma ne iywayo gi gik ma olier e dirisa sani koro ok dhi maber nikech wach mar tuo mar Corona.   
En gima ber ni biro mar gik ma ji sani tiyo machalo internet kata sime, ngiewo gik moko e yor sime kata ka ingiyo e internet ema koro jo ohala mang’eny tiyo go.
Mondo kik ngato yud Corona, jo Kenya mang’eny koro sani ngiepo mana gi sime kendo gik moko ikelo negi nyaka dho ote gi.
“Kaka ji ngiewo gik moko kor olokore bang’ biro mar Corona, chon ne ji oluor ng’iepo gi yor sime kata e internet.”  Brenda Mugambi, ma timo ohala e internet ne owacho kamano
Owacho ni jo ngiepo ne oluor ni ginyalo wito pesa – ka gi wuoro ni bende en gima yot mondo ngato ongiew nanga e yor mbuyi kata internet. 
“Ma en gima ne omiyo ohanda odhi marach.” Nyadendi Mugambi wacho kamano. 
Ngama uso lewni, ma uso gigene e yor mbuyi, e kambine ma iluongo ni Starsjoaillere, ne ochako ohande e higa 2015. 
Kane chike mag Corona odok chien matin e Kenya, ne aneno pogruok kendo. Aparo ni ma ne otimore nikech ji koro ne nyalo wuotho oko kendo. Dwaro mar ngiewo gik moko ne obedore.” Ne owacho kamano.
Mar ariyo, ji mangeny sani tiyo e odi. 
Timo gik moko e yor mbuyi kata gi sime, Mugambi wacho, sani omiyo joma ngi’ewo gige yoo mayot nikech koro ok ochuno ni nyaka gidhi ire, to ooro negi gima gidwaro e kuonde ma gin tie.
"Owacho ni ka opimo kaka ohala mare ose bet: ""Ohala ne ber ber dire mane Corona ne pok obiro; bang’e Corona ohala ok ose bet maber ahinya.”"
Ne jo ng’iepo ng’eny ka ne Covid pok obiro. “Sani ng’eny joma nyocha ng’iewo kuomwa nyocha owito tijegi; moko kuom gi ne ongad misach gi ma omiyo nwengo marwa ok ber sani.” 
“Starsjoaillere temo neno ni joma ng’oepo kuom gi mor ka gi wuoyo kod gi kaka dwarore kendo ooro negi gik ma gidwaro mapiyo.” Mugambi omedo wacho. 
Mana kaka ohala mamoko ma bende itimo e yor mbuyi, jogo ma timo ohala e yor mbuyi – online businesss – bende nigi gik ma chando gi. 
"Wan gi joma pok ong’iyo gi gik ma itimoe yoo mbuyi – online business. Jo mamoko bende penjo ka ohala ma watimo en adieri nikech wa onge gi kama watime ohala ma inyalo yudwa."", Mugambi wacho kamano."
Joma ng’eny bende onge gi simbe mag tudruok e yor mbuyi - internet. Kuom mano, ok ginyal chopo kuom ji mang’eny manyalo ng’iewo gige gi.
Dwaro mar Mugambi ni mondo otim ohala gi mon masani ne omiyo ochako kambi mar timo ohala. 
"Owacho kama, “Ne aneno ka nitie kit ohala ma anyalo timo; kata kamano, ne en gima tek mondo ayud duka ma nengo ne yot kendo man kama ber mane nyalo moro mon masani."" "
E higa mar 2019, nyathi skul mane somo weche mag nonro ne ochako duka ma iuse e mbuyi – online shop ma iluongo ni Thift With Dola mane ochako gi shilling 3,000.
Viola Dola en achiel kuom jogo ma uso lewni e mbuyi – online.
Oluoki, ogo pas, oban mondo mi bethe gi onen maber, okete moo ma ng’we ng’ar ka dwarore; mano ema kelo pogruok kuom lep Mitumba miuso e duka kod mago ma iuso e yor mbuyi.
Ka ogol gi kamoro achiel, pok mantiere en kaka ichopo kuom ja ng’iepo. 
Dukana uso long' mag tich, longe mine, longe mag kaki, lewni mag tugo, yendni mag nam, lewni ma irwako malo kod koti mag chuo. 
Ne owacho ni timo ohala gi sime ne oneno ka ber nikech ne onge gi sa ma onyalo timogo ohala ma dwaro bedo machieng ni kuom mano ne ok oneno gima omiyo onego ochul pesa mar duka ma iuse.
Dola winjo maber ka oringo manyo gik manyien mondo oket e dukane. “Adhi e chiro okinyi mang’ich mondo ayud lweni mabeyo ne jogo ma ng’iewa.” 
“Adhi e ot, aluokogi, agoyo gi pas, aketo gik ma miyo ginenore maber kato akete e kara mar uso mar Istagram.”  Owacho kamano. 
Jumbe mokuongo bang’ donjo Corona ne obedo matek  nikech lewni ma ose rwaki ok ne oyie negi donjo Kenya ka. 
“Ji ne ok ng’iew lewni nikech ne gitiyo ka gin e ot.” Jok mang’eny mane ng’iewe ne gin nyithi skul wetene.
“Uso ne ber diere mane Corona pok odonjo; ne adhi uso e yor mbuyi sama ne Corona obiro kendo ma ne koro miya ji maber ma ng’iewa. Uso ‘online’ ne atimo mondo ane kaka ne anyalo konyora.”
Dola nyalo ngeyo ka jogo ma ng’iewo lepe mor kaluwore gi duko ma oyudo kuom gi. Kata kamano, uso maber to dwaro mana yawo duka ma ji nyalo pimo e lewni ka oromogi. 
“Jomoko ok ongeyo lewni ma romogi maber, omiyo ok ginyal ng’iewo e yor mbuyi.” Owacho kamano.  
Nonro mane otim gi joka Kenya National Bureau of Statistics ma kaw kwan mar dhano kod Communication Authority of Kenya ne oyudo ni 39 kuom 100 timo ohala e yor mbuyi kod sime. 
Martha Nyambeki japur mar rabolo kayo – Nyambiria, e ngweng’ mar Nyamira tarik 8 Dwe mar Agwen 2019. 
Chieng’ ngeso mar Dwe mar Apar gi Ariyo tarik 12, 2002 ne an achiel kuom jogo mane okawo Eastlands chakre Paw Ndege ma Jomo Kenyatta International Airport, chung town kod Uhuru Park.
Ne nitie lokruok e telo mar kenya. 
Ker masani ne jachung’ mar riwruok mar siasa matiyo. 
Jatend joma ne ochung’ kode ne ohinyore e wanga yoo dala moko ma okalo kendo ne oter loka UK yudo thieth. 
Kendo ne oduogo dala mar goyo kura mane biro tieko higni 40 ma riwruok mar siasa mane okelo loch e Kenya ose tiyo go.
E seche go, onge ngama ne chunye otho ni jatend joma pinge ne ohinyore nikech ne nitie jogo mane tiyo kode mane loso yore duto. 
Gima duong’ chieng’ no en romo mane ji dhi bedogo Ohuru Park go odhiambo.
Gima omiyo andiko en gima ne jalup jotend jo opposition ma ose nindo Wamwala Kijana owacho chieng’ no.
Ka ne owuoyo, ne owacho weche gi: “Mondo jatelo ma lich lich ne onenre, nyaka ochung’ kuom goke jowete” ma nyiso ni nyaka konye gi jo-wetene.   
Wach ni owuoyo kuom kaka nwengo piny chalo. Dongruok mar yuto mar piny ma iluongo ni Gross Domestic Product (GDP) en gima nyiso kaka gik moko itimo e piny e bwo jotelo mogik e piny. 
Siasa ma rach ketho gik mangeny e piny ma nyalo miyo piny bed gi dongruok maber.
Kuom kaka Wamalwa ne neno, mondo yuto mar piny oke e piny maromre, mano dwarore ni chike ma oketi kod jotend siasa nyaka ng’i kuonde ma kelo mwandu ne piny kendo kaka gi romo mondo gi kony piny. 
E sirikal ma sani tiyo, gigo ma oger ma dongo dongo machalo wang’ yore ema iwacho ni e gik madongo ma Piny Owacho otimo ma ibiro par go tich mar Ker Uhuru Kenyatta. 
Kuom hawi marach, gima ngato otimo ma inyal pare go ka ose weyo tich ok en gero gik moko to en gima ji neno ni otimore e bede sirikal ma opogore opogore.
Gik ma nyiso dongruok mar piny nenore e dongruok mar gik ma oger, somo mar dhano, gik manyien ma sani itiyo go, mwandu ma nie loo, neno ni jopiny nigi duol kuom mwandu gi; kod neno ni piny okwe e yor siasa e gik ma miyo piny bedo gi dongruok kor ka yuto mare. 
Kamachielo, pesa ma Piny Owacho tiyo e chulo gik ma ok kel bedruok kaka misara kod marupu ma imiyo jotich, siasa marach kod tungni mar piny, gik ma miyo ohala ok nyal timore maber kod keto ni gik moko duto gin mwandu mar jopiny miyo piny ok nyal dongre maber.
Ka magi e gik ma miyo piny dongore kendo nyalo tamo piny dongruok, ere kaka wanyalo keto e ratili mar pim, wach ma sani ji osiko ka wacho ni gedo mar wanga yore ema ibiro paro go jatelo ma tiyo sani ka oweyo tich? 
Migepe duto dwarore ahinya kar gi kendgi kendo kanyakla.
Dongruok e gik ma igero oriwo masinde, gik ma itiyo go mag lwedo kod gedo mar udi ema miyo jotich medo tiyo matek. 
Ok en gima nenore maber ni dongruok mar piny otenore mana e yor pur mar chiemo ma sani pod itimo gi gik machon ma nyaka nene!
Ma nyiso ni pinywa ok nyal tiyo gi gik ma sani mana mondo mi gi hiny kata gichand jotich. 
Sama sirkal kwano dhano kaka mwandu, gikwano gik ma ng'atno nigo monyalo tiyogo e kelo dongruok ne piny. Gigo oriwo sombe, ngima mar dende, kod nyalo mamoko ma en go ma ok nenre gioko.
Somo manyalo konyo e dongruok e yore yuto mag piny oriwo somo mar skul, kod puonjruok ma ng'ato yudo oko mar skul. 
Sama sirkal kwano nengo mar somb ng'ato, gikwano pesa ma sirkal otiyogo e skunde ma ng'atno osomoe kod kinde ma ng'atno otiyogo  e somo.
Kaka ji medo higni ma gisomogo e skul e kaka dongruok medore e piny.
Lony ma ng'ato yudo kar tich e ma  sirkal kwano kaka puonjruok ma ngato yudo oko mar skul.
Kaluwore gi World Bank, e higa mar 1971, Kenya notiyo gi ata malo 3.93 mar yutone duto e weche somo, e higa mar 2005 ne otiyo gi ata malo 7.3, to e higa mar 2018 ne otiyo gi ata malo 5.3. 
Kata obedo ni pasent ni oloyo ma pinje moko e sub-Saharan Africa, dongruok osebedo matin Kenya nikech ji mang'eny onge tich kata gitiyo tije ma ok kelnegi yuto moromo.
Gik mang'eny mochuno wuok e pinje ma oko. Ng'eny ji puonjore gik moko oko mar skul, omiyo Kenya ok bed gi dongruok mabedoe ka ji mang'eny osomo. 
 To kodok korka weche thieth, Kenya notiyo mana gi pasent 5.17  mar yutone duto e weche thieth e higa mar  2018 . Pinje mamoko to ne otiyo gi gimoro pasent 9.85 mar yutogi. 
Mano nyiso ni e wi pesa ma Kenya lalo nikech tuwo, Jo Kenya matiyo ok bi tiyo kaka owinjore nikech midekre ma kae gi kacha.
Ka oti gi pesa moromo e weche somo kod thieth, mano keloga dongruok madongo mag teknoloji. 
Somo ma ji yudo e skul onego ochiew pach ji kendo omi gi ti gi wuog gi gik manyien. 
Pesa ma sirkal moro amora tiyogo e timo nonro kendo e kelo dongruok nyiso maler okang' ma pinyno nyalo wuok gi  gik manyien ma giloso kendgi.
Gima lit en ni kuom pesa duto ma sirkandwa tiyogo, pasent matin ne  0.8 ema dhi e weche nonro kod dongruok. South Korea ma ong'ere gi dongruok mang'eny to tiyo gi pasent 4. 
Teknoloji miyo piny moro medo bero gik mayudore e pinygi. 
En adier ni Kenya nigi joma ng'eny ahinya mariek kendo mowuok gi gik manyien ma giloso kendgi. Gima lit en ni josiasa kod jotelo ok osekonyo kata matin e miyo gik ma olosgo oti Kenya, kata konyo jogo mondo gitudre gi joma nyalo konyogi, kata rito ratiro mag jogo mondo kik kwal riekogi, kata neno ni gik ma gilosogo okelonegi ohala.
En ting' mar sirkal miyo joma nigi talanta makende thuolo mar tiyo gi talantagi chuth mondo gikel ber ne oganda.
Lit ahinya ni jotelo mag siasa miyo ji chulo osuru mamalo  ahinya kendo ok gipar matut seche ma giloso chike matayo dongruok makwako Kenya duto. Nikech mano, tije yudore kuom ng'eruok, onge dongruok malong'o matimore, kendo ohelni mang'eny podho. 
Adiera en ni,  onge dongruok mikwano sama sirkal tiyo gi pesa turi e gedo, to injinia ma Kenya ok ema ogoro plan mag gik migerogo kendo ok gin ema gigerogi. Dongruok en ma kayiem nono  ka ng'eny gik migedogo wuok e pinje ma oko.
Kodok korka mwandu masieko kendgi e alwora, ok ogwedh Kenya ahinya gi mwandu mikunyo to rumo, kuom ranyisi, kite mikunyo ma nengogi tek.
Kata kamano, ogwedhwa ahinya gi mwandu masieko kendgi kendo ok rum. 
Pinje mang'eny dwaro dongruok ma ok keth alwora kata Green Growth. Bende, gidwaro kit dongruok makelo ohala, makonyo e ngima mar oganda kendo maloso alwora kata  Circular Economic models. 
Mano dwaro ni joma loso chike mag gedo otim kinda mondo gine ni teknoloji mag gedo manyasani tiyo gi gik moko kaka chieng', yamo kata pi e loso stima.
Mano dwaro ni ng'eny stima ma watiyogo, obed e kembe kata e utewa, onego obed molos gi chieng', yamo kata pi.
Chenro mantie mar wito kata loko taka mondo obed gik manyalo konyo e yore moko onego otimie dongruok mondo obed achiel kuom kembe mitimoe dongruok mang'eny e higni mag 2000. 
Kata mana gie kindegi nitie teknoloji mar wito kata tiyo gi taka e yo ma ok keth alwora.
To e wach ratiro ma ng'ato bedogo kuom mwandune kod kuwe e weche siasa, ka ng'eny, to inyalo mana mi Kenya adek e wi 10.
En gima ong'ere ni tek geno barupe kata seyi mag sirkal kodok korka mwandu. 
Raia bende wigi ok kuod sama gikopo gik ma jowetegi oloso kata uso gigo maonge ratiro.
 Ka jotelo mag sirkal ok nyal neno ni orit ratiro ma ji bedogo kuom mwandugi, kata ratiro ma gibedogo kuom gik ma giloso, mano dwoko piny chien kendo onge dongruok manyalo dhi nyime.
Onge ja ohala kata jal mawuok gi gik manyien ma diket chunye kod tekone e timo gimoro amora e piny ma kamano.
Kinde moro, kane Michael Kijana Wamalwa pod ngima, ne oparo achien e wi kuonde ma dongruok ne osedhi maber, mi nong'ado wach niya: Mondo Ruoth moro odhi maber, nyaka oyier adimba osiepe mobedogo machiegni. Nyaka gibed chwo gi mon modimbore, molony kendo mong'ith e tije ma gitimo.
Joloch ma kamago ok dwar joma lierore kuomgi ka gidwaro mwandu kata joma  tiyo mana  kidam kidam. Ok gidwar joma kamago ok mana e siasa, to bende ok gidwargi e weche motudre gi dongruok.
Mondo wachier dongruok mar piny onego waket pachwa kuom ji, to ok mana kidienje mag ohelni.
Riwruok mar Action Aid wacho ni nikech opwodh chenro mag osuru moko ma ok owinjore, kembe madongo dongo maloso gik matiyo gi  teknoloji osemiyo moko kuom pinje momewie moloyo olalo gimoro siling trilion 3.2 kata dola bilion 32.
Riwruogno mochiwore ne tieko dhier, wacho ni pesano oromo ji duto e piny ngima yudo chanjo ariyo mag Korona. 
Action Aid ne owacho ni onego orid chik ne kembe ma kamago mondo gichul pinje duto ma gitiyoe osuru maluwore gi ohala ma giloso e pinjego. Kembego oriwo kembe kaka Alphabet, Facebook, Apple, Microsoft kod Amazon.
"Riwruogno ne omedo niya; “Kembe madongo dongo kaka Amazon, Apple, Facebook, Microsoft kod Alphabet ma uso gigegi alanda e piny mangima, oyudo ohala mar siling bilionde e kinde masira mar Koronani."""
“Dabed ni chik mokwako piny ngima kendo matayo kaka ohelni madongo chulo osuru en makare, dikoro sirkande yudo pesa momedore mag osuru. Mano dine okonyogi siro chenro mag thieth kendo tieko Korona. Bende, dine okonyogi chako gero ohelni ma yande ok dhi maber.”   
Action Aid wacho ni kotim kamano, e higa achiel kende inyalo chok bilion 3.2 kowuok kuom kembe abichgo.
Riwruogno wacho niya: “Bilion 32 oromo mana loso chanjo madwarore e piny, to ok oromo chulo gik moko duto madwarore mondo chanjono ochop ne ji.  Kwanno nyiso mana pesa ma nyalo yudore ka okaw osuru mowinjore kuom kembe madongo maloso gik matiyo gi teknoloji.
Kokalo kuom chenro moro moket ma kembni konyo oganda, moko kuom kembego osekonyo e wach tieko Korona. Otelnegi gi Bill Gates, jal ma ne ochako kambi mar Microsoft kendo gitiyo gi riwruokne miluongo ni  Bill & Melinda Gates Foundation.
Nyocha ma Korona omedore India, Microsoft ne ochoko pesa kuom oganda kotiyo gi Oxfam India kod Unicef mi gichiwo milion 300 mondo okony pinyno nyagore gi tuwono.
Action Aid wacho niya: “Osuru mawuok e kembe madongogo mauso gigegi e pinje mag South America kod Latin America dwarore moloyo mondo okonygo oganda  e yore kaka mag thieth kod somo mosedok chien ahinya nikech masirani mo kwako piny.”  
Bengi mar Absa Bank Kenya ogolo ripot ni bang' golo osuru, ohala ma giloso higani e kind dwe mokwongo kod dwe mar adek, kendo morumo Mach 31, 2021, ochopo bilion 2.4. Mano en medruok mar pasent 24 kopim gi dweche adekgo e higa mokalo.
Ng'enyne medruokno owuok e  pesa michulo e wiye sama ng'ato okawo lon. Ahinya ahinya, ohelni matindo kod modundo ema okelone bengi ohalano sama bengi ne konyogi chungo ohelnigi ma ne ok dhi maber nikech masira mar Korona.
Jeremy Awori (monyis pichane kae) ma en Jatelo mar Absa Bank Kenya  Wacho ni ohelni duto mag bengi ne okelo ohala kendo ochung' motegno. Dongruok nitie e kidienje duto madongo mag bengi kendo ohala omedore kopim gi ohala ma higa mokalo.
Omedo wacho niya: “Jo Kenya osejiwowa ahinya e nyagruok gi pek ma masira mar Korona okelo. Gisenyiso chuny motegno kendo gisemanyo yore mag nyagore gi chal matekni, mano osemiyowa mijing'o mar dhi nyime ma ok chunywa tho kata obedo ni weche tek.” 
Yuto duto mar bengi ne omedore gi pasent ariyo mochopo bilion 8.8. Ng'eny yutono owuok e pesa michulo e wi lon ma bende ne omedore gi pasent auchiel kopim gi higa mokalo. Mano ne obedoe nikech ne okaw lon momedore.
Pesa ma bengi ne otiyogo ne odok chien gi pasent achiel kopim gi dweche ma kamago e higa mar  2020.
Pesa ma nokaw kaka lon ne omedore gi pasent aboro mochopo bilion  218. Bende, pesa ma ne ji okano e bengi bende ne omedore gi pasent aboro mochopo bilion 257.
Riwruok mar  Kenya Revenue Authority (KRA) onego ochok bilion 279 e dweche ariyo mondo ochop kwan ma ne oketo ni obiro chopo dweche apar mokalo.   
Mondo ochop kwan-no onego ochok bilion 139 e dwe mar Mei kendo e dwe mar Jun. Mano kaka weche tek ne josol osuru mosebedo ka choko gimoro bilion 119 e dwe chakre Julai 2020 nyaka April  higani!
Kwan mar migawo mar National Treasury nyiso ni KRA ne ochoko trilion 1.19 chop giko April, to idwaro ni chop Jun higani, oyud ka gisechoko trilion 1.47 .
Mano nyiso ni bilion 279.1 pod ni oko. Kendo onego ochok pesano e dweche ariyo modong'. Ka ok gichoko pesago biro chuno sirkal holo pesa kata dwoko chien pesa ma gitiyogo.
Kaluwore gi chenro moro makawo higni adek ma International Monetary Fund (IMF) ne oholoe Kenya bilion 256,  sirkal ma Kenya ne owinjore kodgi ni ka ok gichoko osuru kaka dwarore, sirkal mar Kenya onego odwok piny pesa ma gitiyogo to ok oholo pesa momedore.
"Ripot mar IMF ne owacho niya: “E higni adekgi, kapo ni ok ochok osuru kaka dwarore kendo mano omiyo sirkal ok nyal chulo gopgi, sirkal onego omany yore mag dwoko chien pesa ma gitiyogo."" E wi mano, ne giwacho ni kapo ni osuru mochok tin ahinya, sirkal nyalo manyo yore mag medo osuru ma raia chulo."
Nyaka ne land e dwe mar Mach higa mokalo ni Korona en masira mokwako piny mangima, pesa michoko mag osuru osedok chien.
Ohendni mang'eny osepodho, kendo ji mang'eny oselalo tijegi to mano omiyo osuru michoko odok piny.
E dweche 10 nyaka chop April 2021, sirkal ne osetiyo gi trilion 2.16 to bajet en trilion 2.94.  
E kindeno, migawo mopogore opogore mag sirkal ne otiyo gi  bilion 826 e chudo manwoyore kaka chulo osara kod  chulo ne tije mamoko madwarore, kata kamano,  bajet to ne oketo trilion 1.08.
Agulu mar sirkal miluongo ni Consolidated Fund Services (CFS), mikanoe pesa michulo e wi gowi, pesa michulo  joma oritaya, kod osach jotich ma  sirkal opwodho ne okawo bilion 841.1, to bajet ne en trilion 1.07.
Ng'eny pesano ne otigo e chulo gowi. Kuom moro ka moro kuom siling 100 ma sirkal ne ochoko kaka osuru, ne otigi siling 64 e chulo gowi.
Pesa ma ne otigo e weche dongruok ne en bilion 258.2  ma ne en mana pasent  64 mar bajet mar bilion 401.4. Kata kamano, riwruoge abiriyo mag sirkal ne pok omi kata mana siling achiel gi sirkal chop giko April.
Kaunti ma ne oywak ni sirkal ne odeko gi pesgi noyudo osemi  bilion 239.8 to bajet ne en 383.6 moriwo pesa ma sirkal oketo ne chik kuom kaka itiyogo.
Mopogore gi pes osuru kod pesa michulo jotend sirkal, riside mag aguch sirkal kata National Treasury ne oriwo lon mokaw kuom pinje ma oko kod lon mokaw Kenya.
Kane Ker Uhuru Kenyatta dhi e Kaunti ma Lamu mondo oyaw kidieny mokwongo mar kama meli gowoe, ne oyawo ndara mar Garsen-Witu-Lamu, ma en kilomita 114.
Kaluwore gi chenro mar sirkal mar Big Four Agenda, chenro madwaro neno ni Jo Kenya nigi chiemo moromo, odak e ute mowinjore, obedo gi dongruok e kembe maloso gik moko kendo oyudo thieth mowinjore, sirkal ochano mar walo bilion 6.8  ne migawo mar Trade and Industrialisation e kind Julai 2021 kod Jun 2022.
 Big Four Agenda en achiel kuom chenro mag kelo dongruok e  loch mar Ker  Uhuru Kenyatta.
Kaluwore gi ripot mar komiti mar Od Bura mar Piny e wi ohala kod dongruok e loso gik moko, Ukur Yatani, ma en Jatend sirkal e migawo mar Agulu mar Piny kata National Treasury, ema ne owacho ni pesano ema dwarore ne bajet maluwo, kendo  ibiro wuoye dwe mabiro.
Kuom pesani duto, bilion 2.2 ibiro tigo e chudo manwore to bilion 3.7 ibiro tigo e weche dongruok.
Komitino wacho ni kuonde mibiro tiyoe gi pesa moloyo e higa mabiro kendo e kidieny mar dongruok ma wantiereni en tego dongruok mag kembe maloso gik moko, tego chenro mag konyo jo ohala manyien, keto chike matayo ohelni, kendo gero Athi River textile hub kod Special Economic Zones (SEZs).
Migawono bende onego okel dongruok manyasani e kambi mar loso chuma man Numerical Machining Complex (NMC), ma en kama itimoe gik mang'eny dichiel; ikonyo ng'ato chako ohala, itimoe lokruok manyasani kuom masinde mag Rivatex, iskonyogi ng'iewo pamba kendo ikonyogi gi chenro mar yudo pesa mar chako ohala, bed ni gin ohelni matindo tindo kata madiere(MSMEs).
Dongruok mamoko biro riwo gero kendo keto gik madwarore e laboratori man Nairobi mag timo nonro mar loso gik moko e kembe, Keto lokruok manyasani, kendo tieko gedo moko mosechung' kuom kinde e kolej mar Kenya Industrial Training Institute (KITI).
Komitino ma jakom mare en Adan Haji bende ochung' ne migawo mar sirkal mochung' ne  cooperatives (riwruoge ma kano pesa ne jotich mag kambi kata riwruok moro), migawo mar sirkal mochung' ne ohelni kod dongruok e yore ohala, kod migawo mar sirkal mochung'ne  cooperatives kod  National Treasury kata Agulu mar Piny.
E higa mar Julai 2021 nyaka Jun 2022, kendo e kidieny mar dongruok ma wantiereni, migawo mar sirkal mochung' ne cooperatives biro chako chenro moro achiel; chenro mar kelo dongruok e cooperatives kendo chung'negi e yo maber. 
Gima gidwaro timo ahinya en ndiko piny nyinge SACCO duto, loso weche mosebedo ka obam e  Coffee Cooperatives. Kelo lokruok e Kenya Farmers Association kendo loso  Co-operative achiel mariwo ohelni duto mag Cooperative mopogore opogore.
E higa achielno, programno dwaro medo kahawa ma ipidhoga, gidwaro kelo teknoloji manyasani mondo omi tije mag cooperative omed tire maber, gidwaro kelo lokruok manyasani e kambi manyien mar KCC kendo gidwaro tieko loso chenro mar timo kwano mar cooperative e intanet kata Co-operative Management Information System (CMIS).
Bajet ma ne ochiwno dwaro ni omi migawo mar cooperative bilion 1.6, kae to ogol bilion 1.2 kuom mano mondo otigo e chudo ma nwoyore to milion 374.6 otigo e weche dongruok mar cooperative.
Kaluwore gi ripot moro ma Standard ne oneno, migawo mar ohala gi dongruok  nigi chenro mar chako program achiel e higa mar Julai 2020-Jun 2021 ma obiro tiyogo e kelo dongruok momedore e ohelni.
Gima duong' ma gidwaro timo en tieko loso winjruok mar timo ohala e kind Kenya gi Amerka kod Kenya gi Britain. En winjruok mabiro dwoko chien chudo mang'eny mabedoe sama pinje timo ohala e kindgi.
Migawono bende dwaro neno ni  iketho gik ma counterfeit duto (mwandu ma ok owinjore modonjo gi mibadhi). Gibiro jiwo dongruok mar ohelni mag  Kenya kuom gero kendo neno ni otiek kuonde ma sirkal oyango ne jo ohala mondo okonygi yudo riekni mag dongruok ma gin Constituency Industrial Development Centres (CIDC) kendo gibiro yawo Kenya National Multi-Commodities Exchange Limited (KOMEX) mondo ochak tich.
Ripot moro mar komitino ne owacho niya: “Bajet mochiw mondo otigo e higa mar  Julai 2021/Jun 2022 dwaro ni omi migawo mar sirkal mar ohala kod dongruok bilion 3.3, kae to igolo  bilion 2.1 mondo otigo e chudo ma nwoyore, to bilion 1.3  otigo e weche mag dongruok.” 
Bajetno olos ka oket e paro ni ohelni e piny ngima eka temo chung' bang dok chien nikech masira mar Korona  ma ne olandore mapiyo ahinya mokwako piny ngima kendo.
Ok ong'ere gadier ni en karang'o ma Kenya kod piny mangima biro loyo masirani. Kata kamano, nitie geno ni ka osemi ji chanjo, ohelni biro chako dok e wang'e nikech pinje biro medo yawore.
E higa mar Julai 2021/Jun 2022  pesa mibiro chul sirkal moriwo ma migawo mag sirkal oyudo kata Appropriation-in-Aid (AIA) biro medore machop trilion 2 ( ma en pasent 16.4 mar yuto duto mag sirkal), kendo mano en medruok mar  (pasent  16.6 mar yuto duto mar sirkal ) kopim gi ma higa mar Julai 2020/Jun 2021 ma ne en gimoro trilion 1.8.
Jatend sirkal Ukur Yatani, ka en National Treasury, kapok odhi e Od Piny Owacho mondo ochiw bajet mar higa  2020/2021.
Kaluwore gi chenrone mar 'Big Four Agenda', Ker Uhuru Kenyatta dwaro miyo migawo mar sirkal mochung' ne dongruok mar kembe bilion 6.8 e higa mar Julai 2021/Jun 2022. 
Kaluwore gi ripot mar komiti mar Od Bura mar Piny e wi migawo mar Ohala kod Dongruok mar Kembe, pesa mokwa gi Ukur Yatani ma en Jatend tij Sirkal e Mgawo mar National Treasury  ibiro ter e nyim Piny Owacho e chak dwe manyien sama isomo bajet maluwo.
Kuom pesano, bilion 2.2 en mar chudo ma nwoyore to bilion 3.7 en mar timo dongruok.
Pesa mikwayono ohingo pesa monego okwa  gi bilion 65.9 kaluwore gi chike matayo bajet kata Budget Policy Statement (BPS).
Komitino wacho ni kuonde mibiro tiyoe gi pesa moloyo e higa mabiro kendo e kidieny mar dongruok ma wantiereni en tego dongruok mag kembe maloso gik moko, tego chenro mag konyo jo ohala manyien, keto chike matayo ohelni, kendo gero Athi River textile hub kod Special Economic Zones (SEZs).
Migawono bende onego okel dongruok manyasani e kambi mar loso chuma man Numerical Machining Complex (NMC), ma en kama itimoe gik mang'eny dichiel; ikonyo ng'ato chako ohala, itimoe lokruok manyasani kuom masinde mag Rivatex, iskonyogi ng'iewo pamba kendo ikonyogi gi chenro mar yudo pesa mar chako ohala, bed ni gin ohelni matindo tindo kata madiere(MSMEs).
Dongruok mamoko biro riwo gero kendo keto gik madwarore e laboratori man Nairobi mag timo nonro mar loso gik moko e kembe, Keto lokruok manyasani, kendo tieko gedo moko mosechung' kuom kinde e kolej mar Kenya Industrial Training Institute (KITI).
E higa mar bajet ma biro, kendo e kidieny mar dongruok ma wantiereni, migawo mar sirkal mochung' ne cooperatives biro chako chenro moro achiel; chenro mar kelo dongruok e cooperatives kendo chung'negi e yo maber. 
Gima gidwaro timo ahinya en ndiko piny nyinge SACCO duto, loso weche mosebedo ka obam e  Coffee Cooperatives. Kelo lokruok e Kenya Farmers Association kendo loso  Co-operative achiel mariwo ohelni duto mag Cooperative mopogore opogore.
E higa achielno, programno dwaro medo kahawa ma ipidhoga, gidwaro kelo teknoloji manyasani mondo omi tije mag cooperative omed tire maber, gidwaro kelo lokruok manyasani e kambi manyien mar KCC kendo gidwaro tieko loso chenro mar timo kwano mar cooperative e intanet kata Co-operative Management Information System (CMIS).
Zadock Matara usoga matunda e chiro ma Suneka e kaunti ma Kisii.
Riwruok miluongo ni Agribusiness Confederation of East Africa  (ACEA) matudo jo ohelni ma East Africa Community mondo giyudre gi jowetegi matimo ohala mar pur mondo gitim ohala kanyachiel.
Osechak chenro ma jopur manie East Africa Community nyalo uso gigegi e intanet.
(ACEA) Ochako chenrono mondo gikony jo ohala e pinjego mondo giyud kama ginyalo usoe gik mawuok e puodho. 
Iluonge ni ACEA Buyer-Seller Platform, gima duong' modwaro chopo en tudo joma uso kendo ng'iew gik mawuok e puodho e  East Africa Community. 
Pinjego puro chiemo mang'eny. Pek ma giyudo en ni ok giyud kuonde ma ginyalo usoe gik ma gipidhogo.
Chenroni idonjoe nono. E chenroni jopur nyalo tudore ja ohala moro amora ma dipo ka ong'iepo kuomgi, ginyalo bedo jo mauso ne jo ohala mamoko, joma kelo gik moko kowuok e pinje ma oko, joma uso gik moko ne pinje ma oko, ginyalo kata tudore gi jo supa maket e chenroni.  
ACEA  en riwruok moyiedh e East Africa Community ma ochung'ne riwruoge ma ok mag sirkal motudore gi ohelni mag pur. Gichung' bende ne riwruoge mamoko mag pur moriwo pinje mopogore opogore. 
En e dwol mawuoyo e lo weg ohelni ma ok mag sirkal e  East African Business Council. 
E romo moro ma ne otim Nairobi, e yor intanet, Robert Rukundu ma en jakom mar Agricultural Exporters Association of Rwanda  ne owacho ni Rwanda puro chiemo mang'eny en mana ni ok ging'eyo kuonde ma ginyalo usoe gik ma gipidhogo.
Ne owacho niya: “Chenroni biro miyowa thuolo maber mar yudo kuonde ma wanyalo usoe nikech wabiro konyore mondo wang'e kuonde ma gik mopogore opogore dwaroree.
Owacho ni ACEA ok bi donjore gi weche mag ohala e kind jo uso gi jo ng'iepo matiyo gi chenroni.
Victoria Sekitoleko, ma en achiel kuom jo ohala ma Uganda, wacho ni jopur ma Uganda puro chiemo mang'eny to nikech onge kama ginyalo usoe gikgigo, joma kawo gigo mondo odhi ous kuonde mamoko kawo gi neng'o mapiny ahinya.
Ne owacho niya: “Jo Uganda mor gi chenroni. Ohendnigi biro dhi maber ka chenroni ochopo Uganda.”
Dr Kevit Desai, ma en Jatelo Maduong' mar  State Department of East African Community, ne opwoyo chenroni ahinya ka owacho ni tudo ohelni mag alworani e kompyuta, en okang' maber ahinya.
Kata kamano, ne onyiso weg chenroni ni kata obedo ni gichako chenroni, dwarore ni giket e paro kaka weche pur ni chien e alworani. Ginon weche mosedwoko pur chien. Gigo oriwo;  pidho mana gik matin michamo gi joot,  bedo maonge tiegruok malong'o e weche pur, yudo mana ohala matin kuom gik ma gipuro, kod bedo gi low ma ok nyag chiemo. 
Ne owacho ni “Onego wachiw paro kendo wariwre e loso chike kod chenro makonyo e kelo dongruok e yore milosogo gik mowuok e puodho mondo gigo okel ohala momedore kendo wakel dongruok e ohand pur  e pinje duto mag  East Africa.” 
Ne omedo ni mondo ohala manie kind pinjego odhi maber, nyaka kan nonro moko sie. 
Weg chenrono ne owacho ni en adier ni pek maduong'ie moloyo ma gin-go en tiyo gi teknoloji manyasani e ohala ma ji osetimo aching' a nyaka nene.
Gima ber en ni, tieng' ma sani mar joma donjo e ohala mar pur ong'eyo wach teknoloji kendo girwako chenro manyien-go. 
Dr Bimal Kantaria ma en jakom mar Agribusiness Confederation of East Africa and Agriculture Sector Network (ASNET) pwoyo chenrono ka owacho ni obiro tudo jong'iepo gi jouso.
ne owacho ni “...ka uriworu, mi utemo mondo kik usikru e gimoro achiel uduto, kendo uketo pachu e pur kod ohand pur ubiro miyo bengi omed siro weche pur.
Jacqueline Mukindi, mawuok Tanzania, wacho ni  sirkandgi oyie pwodho ohand pur mariwo pinje mag  East Africa. 
Owacho ni “Jo Tanzania tara gi tara ma gin jopur oil ahinya gi chenro manyien-ni nikech obiro konyo e ohala matimore e kind pinje mag East Africa.” 
Rajan Shah, ma ja Kenya Association of Manufacturers, ne owacho ni chenroni biro tudo jopur kod jong'iepo achiel kachiel ma onge ng'at machielo mabiro e kindgi.
"Ne omedo niya: “En adier ni joma tudo jong'iepo gi jouso osekonyo e yore moko, kata kamano, sama oket jong'iepo gi jouso mondo otudre achiel kachiel mano biro konyo ja ohala ng'eyo nengo sie mar gimoro.""  "
Rajan ne owacho ni sama omi jang'iepo kod jauso thuolo mar tudore achiel kachiel, ginyalo winjore maber  e wi kit  gima ng'ato dwaro ng'iewo  kata kaka onego olos gimoro mondo ochop e okang' midwaree. 
En gadier in chenro mar  ACEA Buyer-Seller Platform biro miyo bengi kod kod kembe mag insuarans ochiw pesa ne joma timo ohala mag pur.
Peter Mathuke ma en  Jatelo Maduong' mar  East African Community, kendo ma ne en wendo modhial e nyasino ne opwoyo weg chenrono kowacho ni gikonyo ahinya e fwenyo chike mowinjore oket mondo ota ohala e kind pinje mag East African Community.
Ne owacho niya: “Chik namba 105 e winjruok mar pinjegi, nyiso maler ni pinjegi nyalo riwore e weche pur kendo gikel dongruok e kindgi. Chikno dwaro ni pinje manie riwruogni kod joma tudre kodgi oriwre kendo gibed gi chenro mong'ith mar kelo dongruok e weche pur e pinje mag East Africa. To mano e gima utimo gi chenrou mar  ACEA.” 
Mathuke ne owacho ni gima duong' ma konyoga chenro kaka mar ACEA odhi maber ahinya en ka jouso gi jong'iepo nyalo wuoyo achiel kachiel.
“Onego uler adimba gima dwarore, bende Jong'iepo gi jouso bende nyaka mi weg chenrono luor.” 
Ne onyiso weg ACEA mondo gikwa  thuolo mar  riwore gi East African Community e gik ma gitimo mondo giyud thuolo mar tudruok gi joma loso chike matayo ohelni e pinje mag East Afrika. 
Dr Nzomo Mutuku ma en Jatelo mar Retirement Benefits Authority, RBA: Kenya nigi chenro maber kendo migeno makonyo ji kano pesa ma gibiro tiyogo ka giseritaya. 
Riwruok mar Retirement Benefits Authority (RBA) timo rapar mar tiyo kuom higni 20. Gitimo kamano sama ohala mar kano ne ji pes ritaya medo dhi maber. Desemba higa mokalo noyudo ka gin gi mwandu maromo trilion 1.4 . Mano dongruok maduong' nikech higni 20 mokalo ne gin gi pesa matin ne bilion 100 higni.
Riwruokno dwaro ni chop higa mar 2024, gibed gi mwandu maromo trilion 2.4 kendo girwak pasent 30 mar jotich e chenrogi mar kano pes ritaya. Mano biro bedo medruok nikech gie sani gikeno ne pasent 22 mar jotich,  to e higa mar 2000 ne gikeno mana ne pasent 10 mar jotich.
Kane masira mar Korona ogoyo Kenya, chenro mag kano pes ritaya bende ne oyudo pek mana kaka ohelni mamoko. 
Joma ondiko ji e tich noloro tije, kembe moko ne oriembo jotich, to jotich moko ne ochun gi rusa ma ok chulgie gimoro.
Kembe moko kata obedo ni pod ne tiyo, ne ok nyal chiwo pesa ritaya ma gijochiwo dwe ka dwe mondo okan ne jotich.
 Mwandu mag riwruoge mag ritaya ne odok chien nikech ohelni madongo ne ochochni.  
Ne ochunogi chwalo nyime kata timo e intanet chokruogegi kaka ma gitimoga higa ka higa,   Annual General Meetings.
Riwruogni nigi chenro motegno mar siro jokeno kata ka weche riwruok ok dhi maber ahinya. Omiyo ne gidhi nyime chulo joma ne okeno kodgi, kendo tije riwruogno ne odhi nyime maonge chochni maduong'.
Wan gadier ni kaka masira mar Koronani dhi ka rumo, riwruogwani biro  chung' motegno kendo obiro medo timo dongruok mi omi joma chenrogi mar keno ne ochochni thuolo mar dhi nyime keno kendo aguchgi omed pong'.
Puonj maduong' ma wayudo e masira mar Koronani en ni dwarore ni waikre ne weche ma apoya kendo waikre ne ritaya nimar onge ng'at mong'eyo chieng' ma tije norum kata yutone nong'adre. 
Ka ne masira mar Korona otuch, jotich moko ne olalo tijegi apoya, kata kamano, joma ne kanoga pes ritaya ne oyudo gima ne gisirorego e kinde matekno.
Joma ne ok ken, ne ochandore ahinya.
Bed ni ng'ato ondik tich kata otimo mana tijene owuon, onyalo donjo e chenro mar kano pes ritaya, tek mana ni nitie pesa ma oyudoga.
RBA nigi chenro mokalo  35 mag keno manyalo konyo joma tiyo tijegi giwegi kod jotich ma joma ondikogi ok otimo chenro mar kanonegi pes ritaya. 
Ahinya ahinya, riwruogno manyo joma tiyo tijegi giwegi mondo girwakgi e chenrogi mar keno.
E chenrowa mar 2019-2024, ne wandiko gik ma ne wachano timo mondo wayud medruok ma wadwaro. Gima dwarore moloyo en bedo gi chenro mag keno mowinjore gi joma ok ondik tich. Bende, dwarore ni oti kod teknoloji mondo tiyo gi chenrogo bedo mayot ne jo Kenya duto.
Gie sani, riwruoge mamoko ma kano ne ji pes ritaya oseketo chenro mag keno  e simu. Gin chenro mowinjore gi kit ngima kod dwaro mag joma tiyo tijegi giwegi. Ginyalo donjo e chenrogo mayot bende ginyalo wuokie mayot.
E higni 20 ma RBA osebedo katiyo, kwan riwruoge ma kano ne ji pes ritaya osemedore.
Gie sani, RBA nigi jotelo 31 mochung' ne tije mopogore opogore, jotich 24 mochung' ne kaka pesa tiyo e riwruogno, jotich 11 mochung' ne rito pesa mokan, kod jotich 50 mochung' ne nonro mag kwano.
Moko kuom lokruoge mabeyo ma RBA osetimo e higni 20 mokalo gin kaka loso chenro mopogore opogore mag keno, kaka: chenro mar kano pes ritaya ne joma tiyo tijegi giwegi kata joma timo ohelni matindo tindo, chenro ma riwruoge kata kembe mopogore opogore nyalo riworee mondo gikan pes ritaya ne joma gindiko tich, chenro ma ng'ato kanoe pes thieth mobiro tiyogo bang' ritaya, chenro ma ng'ato nyalo goloe pesane mosekano kodgi kinde ka kinde kaka osara (Chon ng'ato ne nyalo mana kawo pesa mang'eny dichiel kata kawo pesaneno kinde ka kinde bang' ritaya), chenro mar tiyo gi pesa ma ng'ato osekano e ng'iewo ot michulone dwe ka dwe.( Chon ne onyalo tiyo gi pasent 60 mar kenone e chudo ne ot mosmos, to gie sani onyalo tiyo gi  pasent 40 mar kenone e ng'iewo ot achiel kachiel)
E wi mano, chike ma RBA oseketo osemiyo tich obedo mayot ne riwruoge  ma kanone ji pes ritaya nikech gin gi  chike mawinjore maler kendo matayogi  achiel kachiel. 
Chikego mulo gik moko kaka tayo jotich e yo maber, timo ne kastembe kaka dwarore, chudo ne tije ma RBA timo, chike matayo kaka ng'ato golo pesane kinde ka kinde, kod chike matayo kaka ichulo pes thieth bang' ritaya.
Daher nyiso Jo Kenya ni kenya nigi chenro maber ahinya ma rito pesa ma ji kano ne ritaya. 
Nitie okenge moket ma neno ni ikano pesago kaka owinjore, kendo nikech mano, riwruogni timo dongruok maber.
Joma nie bod, joma omi ting' mar rito pesa, joma ochung' ne kaka pesa tiyo, joma ochung' ne tije mopogore opogore e riwruogego, kod RBA nigi migepe sie ma omigi kod chike ma nyaka girit. 
Lokruoge ma wasebego kuom higni 20 mosekalo osekonyo ahinya. Lokruok ma wasetimo machiegnini en kaka ng'ato nyalo tiyo gi kenone e ng'iewo ot, koro ng'ato nyalo kawo pasent 40 mar pesane kata milion 7 mondo ong'iewgo ot modakie.
Lokruok ma wasetimo e chike matayo riwruoge ma kano pes ritaya osemiyo riwruogego nyaka Septemba 2021 mondo gin be kokalo kuom jo bod mag riwruogegigo  gitim lokruogni e chenrogi mag keno  mondo joma keno kodgi bende okonyre gi lokruokni.
Dwaher ni Jo Kenya mang'eny manie chenro mag kano pes ritaya oti gi thuoloni mondo ging'iew udi sani, mondo bang' ritaya weche obednegi mayot.
Jo Kenya duto onego obed gi chenro mar kano pes ritaya nikech gik maluwogi: RBA mosetiyo kuom higni 20 osetimo chenro mong'ith ma neno ni pes ji orit maber, oselos chenro manyien mamiyo joma timo tijegi giwegi nyalo keno mayot, sirkal  osedwoko chien osuru ma gikawo kuom pesa mokan, kendo ng'ato nyalo bedo gi chenro mabiro konye yudo thieth bang' ritaya, to mogik, masira mar Korona opuonjowa kaka keno nyalo mako ne ng'ato kama duong'.
Jal ma yande tiyo gi bengi to ne oriemb e tich nikech ne iwacho ni omiyo bengi olalo milion 140, ochul milion 17.
John Wanjohi noyudo osetiyo ne National Bank of Kenya kuom higni 29 kane iriembe e tich e higa mar 1999. 
Ne ochako tich gi bengino kaka karan, Mach tarik 11, 1970, mosmos ne oidho ng'as mobedo jatelo mar bengi. 
Ne oriembe e tich kanyo gikanyo ma ok ochule gimoro amora nikech ne owach ni omiyo bengi olalo milion 140 e kind higni mag  2007 gi 2009.
 Wanjohi ne okecho kendo ne odonjo ne NBK e kot kowacho ni mano ne ok en adier. Ni ne gimanyo mana yo mar gole e tich.
 Owacho ni jotelo mag bengi ne timo gimoro amora mondo gigol joma gineno ni oseti e tich, kendo mano emomiyo ne giriembe e tich.
Ne owacho ne kot niya: “Ne giriemba e tich ma ok gimiya notis moro amora, ne gitimo kamano mondo bengi kik chula pesana.” 
Nduma Nderi ma en Jang'ad Bura e Labour Court ma en kot makedo ne ratiro mag jotich ne oyudo ni ne ok omi Wanjohi thuolo mar nyiso ni weche ma ne iwacho kuomego ne ok gin adier. Nderi bende wacho ni bengi ne nigi thuolo mar nyiso Wanjohi ni oritaya kae to gichule pes ritaya to ne ok gitimo kamano. 
Kaluwore gi jang'ad Burano, lal ma bengi ne wacho ni ne giyudo ne ok en adier.
Ne owacho ni ne gikwodo wi Wanjohi ahinya kuom riembe e tich kamano nimar ne oyudo osetiyo matek ne bengino kuom higni 29 kendo gie kindeno, ne en jatich mang'ongo. 
Nderi wacho ni nikech ne oriemb Wanjohi e tich, ne olalo yutone, wachno ne okelone parruok mang'eny moyudo tuwo ma sukari. Kendo nikech ne oriembe e tich apoya wechene ne okethore kendo ne oyudo lal maduong' nikech ne ok omiye pesane mar ritaya ma ne osekunore kuom higni 29.
Moko kuom ketho ma bengi ne owacho ni ne giyudo kuom Wanjohi ne gin ni ne ochiwo ripot mag miriambo e wi osuru ma ne bengi chulo kendo ne ochiwo kwan ma ok kare e wi pesa ma ne wuotho e kind bengi kod joma oko.
April tarik 11, 2020 Jatich moro matiyo Maana Lifestyle Supermarket chano mkate Luanda taon, Vihiga. 
Jolos makate ywak ni sirkal otimo marach keto osuru mar VAT e makate kod gik mamoko miloso gi ngano.
 Bakers Association of Kenya (Bake) wacho ni nikech sirkal ong'eyo kaka ohand makate osedok chien nyaka masira mar Korona chakre higa mokalo, keto osuru ma kamano e makate en tim juok. 
 Giwacho ni keto osuru ma kamano e makate biro miyo ng'eny jo Kenya kik yud chiemo madwarore.
Bake ne owacho niya e barua ma ne gioro National Treasury; “Keto osuru mar pasent 16 mar VAT kuom makate biro medo gi siling 8 nengo mar makate gram 400, to nengono ohingo ng'eny Jo Kenya.
Kendo mano en ketho ratiro mar dhano mar yudo chiemo monyalo ng'iewo.
Osuru midwaro medno biro e tok jolos makate medo nengo makate gi siling 5 nikech nengo ming'iewogo ng'ano e piny ngima ne omedore.
Nengo mar makate ok osemedre ahinya e higni mang'eny mosekalo nikech ok ketga osuru e makate. Mano osemiyo jolos makate medo nengo makate mana matin kendo gitimo kinda mar loso makate mang'eny mondo oumnegi lal moro amora.
Sirkal to wacho ni nyaka gimany yore mag yudo pesa mondo gisir bajet mar 2021-2022. 
Treasury wacho ni gibiro holo gimoro trilion 1.5 chop Julai. 
Kata kamano, kaluwore gi Chenro mar Kelo Lokruok e Osuru mar 2021 kata Finance Bill, sirkal dwaro medo osuru moyudo oseketo, to ok keto osuru e gik ma yande onge osuru.
Gik ma gidwaro medone osuru gin  gik moko kaka petrol, kong'o, betting, ndawa kod pesa michulo ka ng'ato okawo kata oketo pesa kamoro. Makate kod chak molos ne nyithindo to oketne VAT mar pasent 16.
Jotich lwedo mag Kenya Power and Lighting Company's ka gin  KPLC Huruma Sub-station, Nairobi.
Kenya Power (KPLC) dwaro kelo lokruoge madongo e kambigi. Gidwaro riembo jotich moko kae to gigolo jotich moko matiyo e ofise mondo oti tije ma oko. Gitimo kamano mondo pesa ma giyudo ochop dwaro mag kambi.
KPLC manyo kambi ma tije en ng'ado ne jo ohala rieko mag dongruok.  Gidwaro ni olosnegi chenro mong'ith mabiro kelonegi lokruok makonyo, kendo ka bod oketo seyi e chenrono, gidwaro ni kambino okonygi tiyo gi paro ma gichiwogo.
Achiel kuom gik ma Kenya Power diher ni kambino okonygigo, en chenro mar dwoko chien kwan mar jotich mosmos. 
Gie sani, Kenya Power ondiko ji mokalo 10,000.
Kenya Power ne owacho kama e websait margi: “Lokruok ma wadwaro kelo e KPLC  gin lokruok madhi medo ohala ma KPLC yudo...gidhi dwoko piny mosmos kwan jotich mondo KPLC omed timo ohala maber kendo giti kaka owinjore mi gipiem gi kembe stima  mabeyo moloyo man Sub-Saharan Africa.” 
E higa mar Jun 19 nyaka Jun 2020 Kambi machiwo stimani ne odwoko piny kwand jotich mi odong' gi jotich 10,479. Ne en gi jotich 11,295 e higa mar 2017.
"Bende, KPLC osebedo katimo lokruok ei kambigi, gisegolo ""moko kuom jotich manie ofis kendo giterogi e kaunti mopogore opogore mondo KPLC ong'e gik matimore oko."""
Gitimo kamano mondo gitudre achiel kachiel gi kastembegi kendo gigeng' ohala ma gisebedo ka gilalo nikech weche mopogore opogore, kaka joma ywayo stima ma ok giluwo chik. 
Medo kwan jotich matiyo oko igeno ni biro konyo kambi e chenrone mar pogo tich e kaunti ka kaunti. Ikwano kaunti achiel kaka ohala mochung' kende.
Kenya Powerwacho ni kambi mabiro ng'adonegi riekono, biro keto e paro lokruoge ma KPLC dhi nyime timo gie sani.
Chenro manyien-no bende onego onon chenro mar sirkal madwaro ni chop higa mar 2020 jo Kenya duto obed gi stima kata Last Mile Connectivity Project. KPLC wacho ni chenrono oseterogi asara.
Chenrono dwaro ni ji duto obed gi stima. Gitudo ne ng'ato stima tek ni ode en gimoro mita 600 gi transfoma. Wachore ni chenrono en achiel kuom gik ma osemiyo ohand KPLC odok chien.
"Kenya Power geno ni kambi ma dhi ng'adonegi riekono biro keto chenro "" manyiso kaka ibiroga chul  ne tij last-mile electrification. Tich ma KPLC osebedo ka timo kendo podi dhi nyime timo. Gigeno bende ni kanyalore, chenro mibiro losno, biro pogo mapiyo piyo pes KPLC gi pesa mitiyogo e last-mile electrification. Bende digiher ahinya mondo ogol kuomgi ting' mar last-mile electrification.”"
Giwacho bende ni digiher mondo kambino olos chenro mondo KPLC otim winjruok manyien mar ng'iewo stima gi kembe maloso stima, power purchase agreements (PPAs). 
Winjruok ma ne gitimo gi kembe maloso stima en achiel kuom gik mosechando KPLC ahinya. Ng'eny kembego oketo ni nyaka chulgi kata ka KPLC ok oywayo stima.
Winjruogego miyo nengo stima idho ahinya mochopo kama Ker Uhuru Kenyatta ne owalo grup moro mondo onon wachno.
Kenya Power bende geno ni chenro manyien-no biro konyogi ng'eyo kaka ginyalo geng'o gi pasent 10 -12 ohala ma gilalo nikech stima.
Lal ma gisebedo ka giyudo nikech masinde ok ti maber osebedo ka medo idho. Chop Jun 2020 ne en pasent 23.5  kowuok e pasent 18.7, Jun 2017.
Kot ochungo kes mar Joma ne odonjne gi wach Lake Basin Mall 
Ji mang'eny ma ne odonjnegi nikech mibadhi e wach gedo mar Lake Basin Development Authority (LBDA) Mall  ma ne dhi kawo bilion 4.1, oyueyo matin bang' Kot Mamalo chungo kesgi kuom kinde.
Jang'ad Bura James Wakiaga ne ong'ado ni jotelo mag Erdemann Properties Ltd ma ne otimgo winjruok mar gero LBDA Mall, Kisumu ne okwedo e yo malong'o weche ma ne odonjnegigo, kendo weche ma giwachogo omiyo kot ong'ado ni ochung kesno kuom kinde.
Wakiaga ne ong'ado niya: “Weche ma joma odonjnegi okelo e kot gin weche mosir maber kendo inyalo chung kesni kaka gikwayo. Ka po ni kot ok ochungo kesni, ok obi  rito ratiro mag joma odonjnegi kaka chik dwaro.”
Kata obedo ni ne ong'ad ni kesno ochung' nikech kwayo mar  Erdemann Properties Ltd kod jotelo mag Zeyun Yang kod Zhang Jing, weche ma kot ong'adogo biro tiyo kuom ji  17 ma ne  odonjne kaachiel kodgi.
Joma ne odonjnegigo oriwo Innocent Momanyi ma en Jabunge ma Bobasi, Onyango Oloo ma en Jatend Od Bura ma Kisumu Kaunti, kod Peter Abok ma ne ochung' ne LBDA.
Joma moko gin Jo bod mag LBDA George Odawa, Anthony Kiprono, David Oyosi, John Mango, John Onyango, Boniface Simba, William Omoding, Jimmy Nabwera, Alex Mukabwa, Mary Micheka, Kennedy Musebe, Michael Obora, Joash Odhiambo, Dennis Mulaa kod Josiah Okumu.
Jabura  Wakiaga ne ong'ado ni jotend kambino ne onyiso maler ni okang' mar donjonegi e kot ok luwre gi chik nikech kane pok gichako tich  ne gidonjo e winjruok ma ne oketie seyi gi Attorney General. Omiyo ok onego odonjnegi ka joma ne oketho chik. 
Wakiaga ne owacho niya:“Ka kesni odhi nyime, chalo ka gima idonjone jogi nikech gikwayo ni ochulgi kaka ne giwinjore. Biro chalo ka gima sirkal tiyo gi kotni mondo  kik gichul jogi  kaka ne giwinjore.”
Zeyun kod Zhang ne owacho ne kot ni weche ma odonjnegigo ok luwre gi chik kendo idwaro mana bwoggi mondo giwe bandho pesa mapok ochulgi.
Kokalo kuom okil Wilfred Lusi, ne giwacho ni ne gigero Mall migitieko kaka ne giwinjore kendo ji osechako timo ohala kuno, omiyo ne gibwok kane odonjnegi e kot  nikech gikwayo ni ochulgi.
"Lusi ne owacho niya: ""Odonjne jogi e kot mondo osandgi nikech gikwayo ratichgi, nikech gikwayo pesa ma ne gisetiyone. Ne gikwayo tich e yo maluwore gi chik kendo gin ema ne omigi tijno e kind jomamoko nikech ne giromo gi tich. Winjruok ma ne gitimo ne oluwre gichik ma onge mibadhi kata achiel. "
Lusi wacho ni weche ma ne omiyo odonjne jotelogo e kot gin weche ma ne onego gilos e kindgi mana kaka winjruok ma ne gitimono nyiso. 
Ne omedo bende ni bedo ni AG ne oketo seyi mare e winjruokno mano nyiso ni winjruokno ne luwore gi chik kendo ne owinjore ni ochulgi kaka ne gindiko kendo onge kuo ma ne otimore.
Wakiaga ne oyie gi gima kot ne ong'ado kowacho ni ok en kare dhi nyime gi kesno nikech  jotelogo osenyiso maler ni ok ne owinjore mondo odonjnegi. Ne owacho ni kot onego onon mokwongo weche ma jotelogo ne owacho kapok ging'ado mar dhi nyime gi kes mar mibadhi ma odonjnego jogo.
Higa mokalo, ne odonj ne jotelogo kaachiel gi jomamokogo ni ne giwinjore e yore mang'eny mondo gikwal sirkal kuom medo nengo mar gero mall kowuok bilion 2.4 nyaka bilion 4.1. 
Kuom ohelni mag Jo Jerman  man Kenya,  8 kuom 10  wacho ni rido chike mag wuoth e gima duong' moloyo mosedwoko ohala piny e kinde masira mar Koronani.
Kaluwore gi nonro mar riwruok makedo ne ratiro mag jo ohala, miluongo ni Delegation of German Industry and Commerce for Eastern Africa (AHK), mano omiyo pasent 70 mar ohelnigo wacho ni gima dwokogi chien ahinya en ni kwan jong'iepo odok piny.
Masira mar Korona osedwoko ohelni chien nikech okenge ma sirkande mopogore opogore osekawo mondo gigeng' landruok mar tuwono.
Kata kamano, ohendni mogwaro, madirom pasent 45 mor gi kaka weche koro dhi kendo achiel kuom adek wacho ni koro weche beyo.
Ne otim nonrono e chak April.
Maren Diale-Schellschmidt, ma en achiel kuom joma nie riwruokno wacho ni kwan-no nyiso kaka ohelni mag jo Jerman biro dhi maber.
Diale-Schellschmidt wacho niya: “Ohelni mag jo Jerman gin ohelni masiko Kenya kendo gibiro medo timo dongruok. Gima morowa moloyo en ni kembegi yudo jotich molony kenya, kendo ok giywag ni nok mar jotich dwokogi chien.” 
Annett Guenther ma en Ja Mbetre ma sirkand Jerman ooro Kenya, wacho ni ohelni ma Jerman nyocha okelo Kenya; mag thieth, kembe maloso gik moko, insuarans kod kuonde minyalo konyie joma oseng'iewo gik moko, nyiso ni Jerman ohero Kenya.
Ne omedo ni gichiwo gik ma kamago kata obedo ni gin bende masira mar Korona ne odwoko ohendnigi piny.
Ms Guenther ne owacho niya:  “Sirkal mar Kenya riwo lwedo kinda ma jo ohala ma Jerman osetimo mondo gimed miyo ohendni mag Kenya odhi maber kendo gikony rowere ma Kenya man e kolej mong'ith mag TVET (technical and vocational education and training) oyud tich.
Allianz, ma en riwruok mar insuarans, e kambi ma odonjo Kenya machiegnini bang' ng'iewo pasent 66 mar kambi mar Jubilee General Insurance Kenya kowuok kuom kambi mar Jubilee Holdings, ma koro odong' gi pasent  34.
E nonro ma ne otimno, pasent 36 mar kembego ne owacho ni gima duong' ma osedwokogi chien en ni ji ok ng'iew gik ma ne gisekwayo ni okelnegi. to pasent 33 wacho ni pek ma gibedogo e yudo gik ma gidwaro ema osedwokogi chien.
Ng'eny kembegi neno ni weche biro dok kaka yande gin kapok masira mar Korona otuch mana higa manyien, to ok higani. 
Pasent 49 ne owacho ni giparo ni weche biro dok e wang'e e higa mar 2022, to pasent  36 ne owacho ni mano biro timore bang'e.
Mana pasent ochiko paro ni ohelni biro dok e wang'e e higa mar 2021, to pasent auchiel wacho ni weche ok nodog e wang'e ngang'.
Jumani, riwruok mar  International Monetary Fund (IMF) ne owacho ni dongruok mar Kenya odok chien kopim gi piny mangima gi pasent 6.3 kowuok e pasent 7.6. Giwacho ni mano otimore nikech pek mag masira mar Korona.
Mary Goodman, ma ne otelo ne grup ma IMF ne ooro Kenya ne owacho niya: “Jotich ma IMF neno ni dongruok mar Kenya biro medore gi pasent 6.3 e higa mar 2021. Giwacho ni masira mar Korona bende osedwoko chien moko kuom dongruok ma Kenya nosetimo e dwoko piny dhier kendo gowi ma Kenya nigo pod ni malo.” 
Safaricom ne ochulo joma timo ohand M-Pesa bilion 28.2 higa mokalo, kopim-gi bilion 23.8 ma ne gichulogi e higa mar 2019.
Higa mokalo kambino ne oyudo ohala mar bilion 82.5 e ohala mar  M-Pesa, mano ne ni piny gi  pasent 2 nikech e higa mar 2019 ne giyudo bilion 84. Giwacho ni mano ne otimore nikech ne gigolo pesa ma ng'ato chulo e wi oro kata golo pesa matinne 1000. Bende  ne gigolo pesa ma ng'ato chulo e wiye kapo ni ochulo pesa matinne 1000 gi Lipa Na Mpesa.  
Kambino wacho ni ohala mar M-Pesa  ne omedore e dweche auchiel mokwongo nikech chudo ma ne ogol mar oro pesa kod Lipa na M-Pesa.
E ripot moro ma Safaricom ogolo machiegni, giwacho ni, “Pesa duto ma ne ochul M-Pesa ne omedre gi pasent 58 e higano mochopo trilion 22.04, to kwan mar kinde ma  ne oor kata ogol pesa e higano ne omedore gi pasent 29.8  mochopo bilion 11.68.” 
Kwan ma ji ne oorogo pesa ng'ato ne nyawadgi ne oidho gi pasent 36 kowuok trilion 2.6 giko Desemba  2019 mochopo trilion 3.6 e higa mokalo. Kwan mar pesa ma ji ne oketo e Mpesa ne en trilion 3.7, to kwan pesa ma ne ogol ne en trilion 2. 
Jalup Ker William Ruto wuoyo gi josomo molony, jotelo mag siasa kod jotelo mag ohala mowuok e kaunti mag Bungoma, Kakamega, Busia kod Vihiga e chokruok moro ma ne gitimo e ofise ma Karen, Nairobi.
Jalup Ker William Ruto biro dhi Pwani kuom ndalo ariyo mondo owuo gi ji e wi chenro ma en-go mar konyogi timo  dongruokgi giwegi e weche ohala.
Jalup Ker biro romo gi jotelo ma Pwani kod josomo molony ma kuno kaachiel gi joge matimone chenro mag dongruok e otel moro godiechieng' kapok gidhi e chokruok moriwo ji duto.
Mano timore e tok chokruok ma kamano ma Dr Ruto ne obedogo nyoro e dalane ma Karen Nairobi. Nyoro oromo gi  jotelo kod josomo molony mowuok Western kotelnegi gi Benjamin Washiali ma en jabunge ma Mumias East.
Ruto limo gweng' mar Pwani mana odiechieng' achiel bang' bare e nyasi ma Ker Uhuru Kenyatta ne yawoe Pot ma Lamu. 
Onego ogol twak mare kiny saa  9 godiechieng' kapok ji duto oriwore kodgi e chokruok. Kae to gibiro golo lendo moro ka gin kanyachiel. 
"Emmanuel Talam, ma en Jatelo Mochung'ne Tudruok mag Jalup Ker ne owacho niya, ""Jalup Ker biro limo alwora mar Pwani kuom ndalo ariyo mondo orom gi jotelo kod josomo molony ma kuno mondo owuo kodgi e wi chenro margi mar timo dongruok e alworagi. Obiro wuotho gi grup mar josomo molony e weche mag dongruok motelne gi David Ndii."" "
"Ne omedo niya: "" Obiro tieko limbeneno chieng' Jumamos kae to gikone obiro golo lendo moro ka en kaachiel gi jotelo mag Pwani."""
Moko kuom okil mag Pwani nyocha owuoyo e wi chenro mag dongruok ma gidwaro kelo e nyim Jalup Ker.
Jotelogo ne owuoyo e wi wach timo ohala e alwora mitayo gi chike mag ohala ma ok orid, kaka inyalo tim ohala mar Nam e yo maber ma ok ochid pi kod alwora, wach kunyo kite ma nengogi tek, wach gero ute ma jidakie kod wach ma iye otwere mar ndiko ji tich e Pot ma Mombasa.
Joma ne nie chokruogno ne gin: Jobunge kaka, Owen Baya (Kilifi North), Mohammed Ali (Nyali), Aisha Jumwa (Malindi), Khatib Mwashetani (Lungalunga), Faisel Baidel (Msambweni), Benjamin Tayari (Kinango), Seneta Anwar Loitiptip (Lamu) kod Seneta machon Hassan Omar, kaachiel gi joma moko.
E chokruogego, gisebedo ka giwuoyo e wi siasa kod dongruok. Jalup Ker wacho ni chenro ma en-go en machako piny kadhi malo.
Chenro ma Ruto tiyogoni mondo oywago ji kore osemiyo oromo gi jotelo ma Kajiado Kaunti, jotelo ma Mt Kenya kod jotelo ma Western.
Nyoro Jalup Ker ne oromo gi jotelo mawuok e kaunti mag Bungoma, Busia kod Kakamega e dalane ma Karen.
Washiali ema ne ogudo jo ohala mosomo kod josiasa ne chokruogni.
Joma moko ma ne nie chokruogni ne oriwo Daniel Wanyama (Webuye West MP), John Waluke (Sirisia) kod Rashid Echesa ma ne chon en  Jatend sirkal Mochung'ne weche Spot.
Ruto ne owachonegi niya; “Gimomiyo aluongo romoni en ni mondo alernu chenro moro ma aseloso manyalo kelo dongruok e alworau, kendo anyisu gimomiyo en chenro minyalo gen kendo manyalo tiyo. Chenroni ok oting'o weche duto, adwaro ni umedie weche mamoko kendo umed berogo.” 
Mr Washiali ne owacho ni ne giwuoyo e wi dongruok madwarore e alwora mar Western mondo gine kaka inyalo so chenrogino e chenro maduong' ma Ruto biro manyogo ombulu. 
Owacho ni gik madongo ma ne giwuoyoe en kaka ginyalo kelo dongruok e weche mag pur, ohala mar Jua kali kod ohala mar boda boda.
"Ne owacho niya: “Jopur ma thurwa osebedo katiyo matek kuom higni to onge gima long'o ma gisetimo."" kae to omedo ni kaunti mopogore opogorego biro loso komiti e kauntigi ma gibiro tiyogo e fwenyo kuonde minyalo timie dongruok e kaunti ka kaunti."
"Ne omedo niya, ""Chenro marwa biro riwo gik moko kaka, loso mwandu, miyo ji tije, miyo ji thuolo mamoko mag yuto, konyo ohelni matindo timo dongruok kendo tieko mibadhi e weche ohala. Chenrowa mar chako piny ka wadhi malo, biro neno ni sirkal okawo okang' ma achiel kachiel mondo gine ni joma timo ohelni matindo tindo oyudo konyruok."""
Washiali ne owacho ni Jalup Ker ne omiyogi jumbe ariyo mondo gindikne chenrogi mar dongruok mondo okonye e loso chenro mar dongruok e alwora mar Western duto.
Ruto ne owacho ne jotelogo niya: “Watimuru kinda mondo chenroni oti mondo wabed gi sirkal ma sirkal.” 
Tich Abich mokalo, Eliud Owalo ma en osiep Ruto ne ochoko jotelo moko ma Nyanza mondo gilos chenro mar dongruok mar alworano.
Ne giwacho ni chenrono ema gibiro keto e nyim  jomamoko ma bende biro dwaro ombulu mar Ker kuomgi e higa mar 2022.
Mr Owalo ne owacho ni ng'ato ang'ata mabiro dwaro ni giriwe lwedo nyaka donj e winjruok kodgi motelo ni obiro timo kaka onyis e chenrono.
Joma ne nie chokruogno ne oriwo Jack Ranguma, ma en Gavana machon ma Kisumu, Dalmas Otieno, ma en Jabunge machon ma Rongo kod Martin Ogindo, ma en Jabunge machon ma Rangwe.
KPA dwoko chudo chien gi nus mondo giywa joma kelo gik moko kowuok e pinje ma oko obi e Pot ma Lamu.
Meli kod kembe mamoko ma golo gik moko kowuok e pinje ma oko kendo kelogi e Pot ma Lamu biro mana chulo nus pesa ma gisegabedo ka gichulo e Pot ma Mombasa.
List manyien mar nengo mar Kenya Ports Authority (KPA) nyiso ni gidwoko piny nengo mar golo kata keto gik moko e meli kata stevedoring gi pasent 40 mondo giywa ji obi e Pot ma Lamu. 
 Stevedoring en keto kata golo osike e  meli.
Notis moro ma ne ogol Tich Ang'wen, kendo ma ogo seyi gi Jatelo mar  KPA  Salim Rashid, nyiso ni nengo golo kata keto mtokni e meli ibiro dwok piny gi pasent 40.
Golo kendo gonyo gik mabiro Kenya kata mitero e pinje ma oko bende ibiro dwok piny gi pasent 40.
Nengo mar kano mwandu ma owe Lamu gi meli madongo dongo mondo oter e pot matindo ibiro dwok piny gi pasent 30.
"Notisno wacho ni, ""Kontena mar fut 20 ibiro chulne siling 920 (USD10) e kind odiechieng' mar  31-60 to mar fut 40 ibiro chulne siling 1,840 (USD20),” mano nyiso ni kontena mikano kanyo biro bet kanyo nono ma ok ochulnegi gimoro kuom odiechienge 30."
Bang' mano kontena mar fut 20 ibiro chulne siling 3,680 (USD40)  to kontena mar fut 40 ibiro chulne 7,360 (USD80).
Mwandu mag Kenya to ibiro kan nono kuom ndalo 15. E kind odiechieng' mar 16 kod mar 18 gibiro chulo USD30 ne kontena mar fut 20 to kontena mar fut 40 ibiro chulne USD 60.
Kontena mibiro kan kuom ndalo 27 nyaka ndalo 35 ibiro chulnegi USD40 ka en fut 20, to ka en fut 40 ibiro chulne USD80. Bang' mano joma kelo gikgi kowuok e pinje ma oko biro chulo siling 4,140 (USD45)  ka en kontena mar fut 20 to siling 8,280 (USD90) ka en kontena mar fut 40.
Kontena ma koro ni nono mowuok e pinje ma oko kod kontena mamoko mopwodh to koro ni nono ibiro kan nono kuom odiechienge 15. Bang' mano, kontena mar fut 20 ibiro chulne siling 1,380 (USD15) to fut 40 ibiro chulne siling 2,070 (USD22.5).
Mtoka mokel Kenya ibiro kan nono kuom odiechienge 15 to mtokni mibiro riemb kadhi  kuonde mamoko ibiro kan nono kuom ndalo 15, to mtokni mibiro ket e meli mamoko mondo oter kamachielo ibiro kan nono kuom ndalo 30.
KRA oseketo chenro mag  intanet miluongo ni Integrated Customs Management System (iCMS) kod Simba Systems mondo ochulne osike kendo  ogonygi gidhi kapok seche 24 okalo.
Francis Muthaura ma en Jakom mar KRA wacho ni gibiro keto nengo maber ahinya mondo giywa ohendni obi e Pot ma  Lamu.
Ne owacho ni timo wechego e kompyuta ber nikech ibiro ng'ad weche mapiyo,  e yo manenore ayanga, maonge mibadhi kendo  mayot. Mano biro dwoko chien nengo kod kinde mar timo tijego.
Pot ma Lamu oseyaw mondo ochak tich bang' Ker  Uhuru Kenyatta yawo kama meli gowoe mokwong tiek, kendo wacho ni ibiro yaw kuonde ariyo mamoko kapok higani orumo. 
Pot madwaro tiyo kaka kama meli madongo kelo osikegi kae to ilokogi e meli matindo mondo otergi kama gidwaroree, dwaro ni otud Kenya gi  South Sudan, Ethiopia gi alwora mar Nigeria man yo nyandwat.
Ker Uhuru ne owacho ni “An gi geno ni kapok higani orumo, gimoro Oktoba kama, wabiro gwelo jotelo mag pinjego kod jo ohala mamoko mondo wayaw Pot mabiro yudo oserumo, nimar ibiro tiek kamachielo ma meli gowoe e dwe mar Julai kendo kamachielo Oktoba. Wabiro bedo gi kuonde adek ma Meli gowoe.
“Projectni biro miyo ji thuolo mag timo ohala, obiro miyo welo mawuok e pinje mamoko obi oba Kenya, kendo obiro miyo ji mang'eny tije ok mana joma nie Kaunti ma Lamu to joma wuok e Kenya mangima.
Ker ne onyiso sirkal ma Kaunti ma Lamu ni gitim kinda e manyo jo ohala manyalo gero gik moko kaka udi mondo gisir Pot migerono.
Ne owacho ni obiro loso nderni makanyo.
Ker Uhuru ne owacho ni en gadier ni Pot manyien-no biro miyo  kembe madwaro ywayo  mo man Turkana obed gadier ni sirkal biro riwogi lwedo kuom loso nderni mana kaka gisesingo.
Mombasa e Pot mokwongo mar Kenya mitimoe ohala, to Lamu  en Pot mar ariyo. Chieng' Tich Ang'wen, meli mokwongo ne ogowo Lamu kendo mano ne en okang' maduong' ne yo manyien moyaw  mar Lamu-South Sudan-Ethiopia madwaro sokore matut mondo oyaw  ochak tim ohala gi   pinje mag Eastern kod Central Africa.
Gie sani chenrono dwaro ni  oyud ohala ma Ethiopia kod South Sudan.
Igeno ni yo manyien moyawno biro konyo Lamu gerore kendo. Kata kamano, ji wacho ni wuoth mawuok e Kaunti ma Lamu ka dhi e kaunti mamoko ok yot.
Yo ma iyawono idwaro ni obed gi nderni mamoko matindo, ndach reru, kod paip mag mo machopo nyaka e chuny pinje mag  South Sudan kod Addis Ababa.
Riwruok mar Lapsset Authority ne owacho niya: “ Lapsset Corridor idwaro ni obed ndara ma ohala berie moloyo e alworani.” Kae to ne omedo ni gie sani ohelni man Lamu Pot nyalo wuok kanyo kata ginyalo kelo osike e pot ma Lamu.
Owacho ni gie sani, nitiere nderni madwarore ahinya migero, to ka girumo, gibiro konyo ji chopo e potno mayot.
Igeno ni ndernigi biro ywayo ohelni makelo gik moko kata magolo gik moko South Sudan kod Ethiopia.
Gie sani, ndara mar Lamu-Garsen-Garissa-Kilimambogo-Isiolo-Moyale (Ethiopia border) ma en kilomita 1,425 ema tudo Pot ma Lamu gi Ethiopia. Kilomita 1,075 mar ndarano oselos, gidhi nyime loso kuonde modong', kendo igeno ni obiro rumo higani.
Riwruokno wacho ni wuodhno biro bedo mana kilomita 832 bang' kosetiek nderni mamoko kaka mar Lamu-Garissa.
Obiro konyo South Sudan, nikech ka gitiyo gi yo ma Lamu wuoth bedo machuok kopimgi wuoth mawuok Port Sudan nyaka Juba ma en kilomita 2,700. Kata kamano, ndara nyaka bed maber mondo chopo Lamu Pot obed mayot.
Od Piny Owacho oyie gi chenro mar Treasury mar gonyo Kenya Airways (KQ) kik chul osuru manyien miluongo ni  minimum tax mondo KQ mosebedo kadhi asara oyud kaka digikonyre.
Ne ochak ng'ad osuruno Januar higani kendo ne onyis kembe mondo ochul osuruno kata gichul osuru mar kembe ma gisegabedo ka gichulo. Ne onyisgi ni gichul osuru mang'eny kuom osuru ariyogo, bed ni giloso ohala kata gidhi asara.
Komiti mar  National Assembly Committee on Delegated Legislation ne owacho ni KQ ok chul osuruno nikech masira mar Korona ne odwoko ohand ndege chien ahinya e piny mangima.
Giwacho ni wachno ne omedo hinyo riwruok ma noyudo ok dhi maber kendo ne oselalo bilion 36.2.
 Komitino ne owacho ni “minimum tax biro konyo KQ mondo odhi nyime tiyo.” 
 Mach higani, Ukur Yatani ma en Jatend Tij Sirkal e migawo mar  National Treasury ne owacho ni KQ ok bi chulo minimum tax ma en pasent achiel mar osuru mikawo e ohala ma kambi oloso. 
Wachno ne oter e Od Bura Owacho kae to ne gitere ne Committee on Delegated Legislation, ma ne owacho ni KQ kik chul osuruno.
Ripot mar komitino ne owacho niya: “Komitino kwayo  Od Piny Owacho mondo oti kod chik namba 13(2) mar Income Tax Act kaka okwagi mondo gitim.” 
Ripotno en achiel kuom weche ma ne Od Piny Owacho owuoyoe nyoro sama ne gitimo chokruok makende.
"Komitino ne owacho ni ne giketo e  paro kaka KQ ""omako kama duong' e yore mang'eny. Gisungo ne pinje ma oko kaka Kenya en piny maber bayoe, gikonyo ohelni moko mondo odhi nyime kendo gikonyo ji yudo tije.”"
William Kassait ma ne en jakom mar komitino ne owacho niya,  “En gima riek walo ne KQ osuruno mondo wasire nyaka chop kinde mobiro chako loso ohala kendo.” 
Bengi mar  Co-operative Bank of Kenya (Coop Bank) ogolo ripot manyiso ni ohalagi odok chien kendo giloso mana bilion 3.46 e dweche adek mokwongo mag higani nikech pek ma masira mar Korona okelo.
Gidok chien gi pasent 3.6 kopim gi ohala mar bilion 3.59  ma ne giyudo e dweche adek mokwongo mag higa mar 2020. 
Bengino ne owalo tenge ohala mang'eny ma ne giyudo mondo obednegi insuarans manyalo rese ka ji ok ochulo lon maggi.
Gideon Muriuki ma en achiel kuom jotelo mag bengino ne owacho niya; “Bengi notiyo girieko kendo e dweche adek mokwongo mag  2021, ne gimedo pesa miketoga tenge mondo oumne lon ma ok ochul, mi pesano ochopo bilion 2.3. Ne ging'eyo pek ma ohelni kod ji achiel achiel ne nyagorego nikech  chochni e yore mag yuto ma obedoe nikech masira mar Korona.” 
Ne gitimo kamano kata obedo ni riwruok mar Moody's, ma en riwruok manono kaka ohelni dhi e piny mangima ne oketo bengino e namba B2, kendo ne owacho ni bengino oritore maber gi pesa.”
E dweche adek mag higani, bengino nomedo ohala moyudo kowuok kuom holo ji pesa. Mano ne omedo ohala mane oyudo kuom pesa michulo e wi lon. Ohala ne omedore kowuok bilion 7.5 mochopo bilion 9.8 ma en medruok mar achiel e wi adek. 
Ohala ma ne bengino oyudo, moriwo ohala mowuok e pesa mochul e wi lon kod ohala mamoko ne omedore gi pasent 15 mochopo bilion 14.4 kowuok bilion 12.5. Mano nyiso ni kata obedo ni masira mar Korona ne ochando ji ahinya, ji mang'eny ne odhi nyime chulo lon maggi.
Mr Brian Chege (R) ma en Jatelo mar Meta Electric, nyiso Mr Douglas Kuria (L) ma en jatelo mar Neo Kenya, kuonde mopogore opogore e mtoka mar stima miluongo ni T3 Van. Ne otimo kamano April tarik 29, 2021 kane ipwodho mtoka mokwongo mar Kenya maringo kod stima. Ne gin Apex Business Park, Nairobi. 
Nenore maler ni mtokni ma kinde mabiro biro bedo mag stima kendo mtoknigo ema biro kelo ne kembe maloso mtokni ohala, to mana kapok ochak los mtokni mafuyo!
Pinje kaka United Kingdom timo kinda mondo higa mar 2030 oyud ka ok giriemb mtokni matiyo gi petrol kata disel. Gidwaro dwoko chien chilo manie kor yamo.
Ka pinje madongo  kawo okang' kaka mano, Kenya bende nyaka luw aluwa ranyisigi. Kata kamano, Kenya yware ahinya e wach chako tiyo gi mtokni mag stima.
"Brian Chege ma en jatelo mar  Meta Electric, ma en kambi ma uso masinde, wacho niya.“Wan kama tek. Mondo wabed gi gik madwarore mondo mtokni stima oringi, nyaka wakwong bedo gi mtoknigo, to mondo wabed gi mtoknigo, nyaka wakwong bedo gi gik madwarore mondo giring."" "
Meta Electric en achiel kuom kembe madwaro konyo e miyo mtokni mag stima ochak ringo Kenya mapiyopiyo. Novemba higa mokalo kambino nokelo mtokni ariyo mag stima miluongo ni BYD T3. Kambi mar Neo Kenya Mpya ochulo ne mtoka achiel mondo gitigo e ting'o osigo kuom kinde.
Mr Chege wacho niya: “Gima duong' ma wadwaro timo en konyo jo ohala mondo odwok piny pesa ma gitiyogo e mtokni. Wadwaro ni gichak tiyo gi mtokni maringo gi stima kar tiyo gi maringo gi petrol kata disel. 
“Wadwaro uso loche, bus, mtokni ma ting'o jowuoth, kod matatu, to machiegnini dwaher ni mtokni duto maringo Nairobi obed mag stima.”
Chege wacho ni jo ohala mogwaro diher chako tiyo gi mtokni mag stima, to moloyo kembe ma uso gik ma usre mapiyo piyo.
Omedo niya: “Wan- gadier ni ohandwani biro dhi maber nikech nengo mar riembo mtoka mar stima kopim gi nengo mar riembo mtokni mamoko en piny gi pasent 80, stima ler kendo miyo alwora siko kaler.”
Nikech nengo mar rito kata tiyo gi mtokni kata pikipiki mag stima ni piny, usogi ok tek.
Kuom ranyisi, Chege wacho ni mtoka mar stima kawo siling 300 mondo oring kilomita 100, to mtoka maringo gi petrol to kawo siling 1400.
Victor Kimosop ma en Jatelo mar Ecobodaa wacho ni pikipiki maringo gi stima dwoko nengo chien gi pasent 90.
Owacho ni inonoga kendo ilosoga gik mokethore (timo savis) e pikipiki mar petrol bang' jumbe ariyo ka jumbe ariyo, kendo ng'ato chulo kind siling 1,500 gi  3,000. 
"Mr Kimosop wacho niya: “Wasefwenyo ni kopim gi pikipik mag stima, wakungo pasent 30 mar nengo petrol kod pasent 90 e savis mitimo bang' dweche adek."""
Ne ochak kambi mar Ecobodaa Mach  2020. Gisebedo ka ginono kaka ji rwako pikipiki mar stima, kapok gichako usogi higani.
Kimosop wacho ni gidwaro riwore gi Kibera Bodaboda Association kod kambi moro materoga chiemo, to ok ne ohulo nying kambino.
Betri mar lithium ion moket e pikipikino nyalo ringo e kind kilomita 60 gi 75 ka osechaje mopong' to betri mar T3 BYD moket e mtoka mar stima to nyalo ringo kind kilomita 250 gi 300.
Nikech ginyalo mana ringo kilomita matin kamano kapok ochajgi kendo mano miyo ji oluor ng'iewogi.
Ka betrino orumo nyaka chaje kendo, to timo kamano nyalo kawo seche, ok ochal gi dakika abich ma ng'ato nyalo kawo e stesen mar petrol.
Ka tin ahinya, chajo mtoka maT3 BYD nyalo kawo saa achiel gi nus to mano ka ng'ato otiyo gi stima miketoga e betri, direct current (DC) to okawo seche aboro ka ng'ato otiyo gi stima ma itiyogo e weche mapile alternating current (AC). 
Chege wacho ni ka ng'ato dwaro tiyo gi DC, nyaka ong'iew converter mabiro lokone karomb stima mar AC mondo obed mar DC. Nengo converter en gimoro siling 100,000.
Wechegi miyo ji paro nyadiriyo ka be mtoknigi nyalo tiyo ok mana e ting'o mwandu, to e okenge malach kaka e ohand matatu.
Kimosop wacho ni giseyudo yo mar loyo pekno. Gin gi chenro mar loko betri ne jo pikipiki nimar betri e gima nengone duong'ie moloyo e pikipiki. 
Ne owacho niya: “Wuon pikipiki chulo pesa moro kae to wamiye betri mopong'. Chajo betri kawo seche abich.”
“Betri ema nengone ng'enyie moloyo e pikipikino, en siling 70,000, to ok wadwar miyo wuon pikipiki wich bar mar ng'iewo betri manyien bang' higni adek ka higni adek, nimar mano pesa mang'eny.”
Douglas Kuria ma en Jatelo mar Neo Kenya Mpya wacho ni en gadier ni gibiro chako ting'o ji gi bas mag stima, kata kamano owacho ni gie sani, ok gibi chuno ni nyaka giyud ohala mang'eny. 
Owacho ni gie sani, gimomiyo gidwaro tiyo gi mtoka mar  BYD T3 ok en ni mondo giyud ohala mang'eny. Gidwaro mana ng'eyo kaka mtokni mag stima ringo. 
Neo Kenya Mpya ochung'ne matatu mokalo 170 maringo  e kaunti mag Nairobi, Machakos kod Kiambu. Gin nyaka gi mtokni makowo osike.
Mr Kuria ne owacho niya “Wachako gi mtoka mating'o osike. Wadwaro ni wabed gi bas mag stima. Omiyo mtoka ma wakawoni biro konyowa ng'eyo kaka mtoknigi mag stima maber kendo lony kodgi.
“Waneno ni kaka wachomo higa mar 2024, wadwaro ni wariwre gi kembe ma kamagi mondo  ohandwa ochop kama wadwaro.”
Kata kamano, ne ok owacho ni en karang'o ma mtoknigi duto biro bedo mag stima.
“Kata mana pinje mosetimo dongruok mang'eny pok oloko mtoknigi duto mondo obed mag stima, mano  emomiyo wan gi migawo mar 'Transport for Tomorrow' matimo nonro kendo manyo yore mag bero mtokni. Migawono biro konyo chenrowa mondo odhi maber.”
Kuria ne owacho ni ok ginyal loko base mondo obed mag stima. 
“Kodok korka wach teknoloji, wang'eyo ni teknoloji nyalo timo gik mang'eny. Kata kamano, waneno ni ber moloyo ka wang'iewo bas manyien molos mana mondo otigi stima, kar loko bas machielo mondo obed mar stima.
Mtokni matiyo gi stima oseringo Kenya kuom higni, en mana ni gin mtokni matiyo gi stima kod petro kata disel.
Mtoknigo tiyo gi petrol kod stima. Gin kod mota kata masin maringo gi stima kod injin mar disel kata petrol.
Gik moko ariyogi tiyo kanyachiel. Giwilore kaluwore gi teko ma  mtoka dwaro.
Kata kamano, mtoka mar stima nigi mota mag stima kende. 
Mbaka ma nyocha obedoe e kind Ker Uhuru Kenyatta kod Ker wadgi ma Tanzania Suluhu Hassan ne omiyo kalo gi bando e boda ma Tanzania gi Kenya obedo mayot, kendo mano osemiyo nengo bando odok piny ahinya.
Jopur ma North Rift nyoro owacho ni bando osedonjo mang'eny kowuok e  alwora mar Eastern Africa Community kendo mano omiyo nengo gunia achiel mar bando ma en kilo 90  olwar kowuok siling 2800 dwe mokalo mochopo siling 2300  gie sani.
Jopur mag cham ma ne obedo gi chokruok Eldoret koro dwaro ni Sirkal omed pesa mowalone migawo mar Pur kapok osom Bajet mar Kenya dwe mabiro. Ibiro som bajetno e kinde achiel gi mag pinje man e EAC.
Gidwaro ni ka tin, omi Migawo mar Pur pasent 10 mar pes bajet mar piny. Giwacho ni ka otim kamano, ginyalo timo ohand pur maber kaachiel gi pinje mamoko man e riwruok mar EAC.
Joma ochung' ne jopur moriwo jopur madongo ma Uasin Gishu,Thomas Korgoren, Barnabas Kibos, Kimutai Kolum kod Kipkorir Menjo ma en Jatelo mar Kenya Farmers Association  ne owacho ni ka omed pes migawo mar Pur, mano nyalo konyogi e ng'iewo gik mitiyogo e pur, mano nyalo dwoko piny osuru mar masinde mitiyogo e pur, kendo mano biro dwoko chien pesa ma gitiyogo e pur. 
Ne giwacho ni nikech gitiyo gi pesa mang'eny e pur, mano miyo ok giyud ohala maber kopim gi ohala ma jopur e pinje ma EAC yudo, nimar jopurgo tiyo gi pesa matin e pur.
Jopurgo wacho ni mondo giyud gunia achiel mar kilo 90 gitiyo kod gimoro siling 2,800 omiyo uso bando siling 2,300 miyo gidhi asara. Omiyo ng'eny jopur chunygi otho kendo ok gidwar timo ohand pur.
Menjo ne owacho niya: “Waseyudo pek e weche pur nikech imiyo migawo mar Pur pesa matin e bajet mar Piny. Nengo petrol, manyiwa, kod wuoth oseidho, kendo osuru pod ni malo. Wakwayo Sirkal mondo omed pesa mar Pur kendo gine ni ok ket osuru kuom gige pur sama ing'iewogi.” 
Ne omedo niya: “Sirkal onego okony jo pur mondo gin bende gikonyre gi ohala matimore e kind pinje ma wagoyogo tong' , ohala ma nyocha Ker Uhuru kod Ker Suluhu owinjoree.”
Kolum ne onyiso Jobunge ma ochung'ne alwora mipuroe e okang' malach mondo gitim kinda e kwayo sirkal mondo omed pesa mimiyo migawo mar Pur mondo okonygi nyagore gi nengo mamalo mar gige pur.
Yie maywayo gik moko molos gi jo Comarco, ywayo crane  ariyo (gik mitiyogo kuonde gedo mondo otergo gik moko kaka simit e gorofa mamalo). Gin crane molos gi kambi miluongo ni Rubber Tyred Gantley.  Kenya Revenue Authority luwre gi wuodhgi e yor intanet mar simu. Ne one yieno Wuok Tich tarik 17, 2021 ka owuok e Pot ma Mombasa kendo odhi e Pot ma Lamu.
Yieno biro dhi e ng'wech mar kind knots 5 kod 6. Onego ochop Lamu Tich Ariyo godiechieng'. Ker Uhuru Kenyatta biro yawo Pot manyien ma Lamu Mei tarik 20, 2021.
Pot ma Lamu ochako tich gi Meli ariyo ma odonjo, iluongo gi ni, Mv Cap Carmel kod Mv Seago Bremerhavel.
Meli ariyogo biro chopo kowuok e pot mag Mombasa kod Dar-es-Salaam, kendo gibiro gowo e Pot manyienno kawuono, Tich Ang'wen.
Ker Uhuru Kenyatta biro telone jotend sirkal kod joma moko manie ohala mar nam e yawo kidieny achiel mosetiek mar kama yie gowoe. Potno biro chako gi tich matin.
Mano nyiso ni ohala dwaro chakore e Pot ma Lamu , dho wath tut kendo olandore omiyo meli madongo nyalo gowo kuno.
Potno oyawo alwora manyien mar  timo ohala.
Meli ariyogo biro ting'o abokado ko mwandu mamoko. Gin meli mag kambi mar  Maersk Shipping and Logistics ma en riwruok maduong' moloyo mar meli, kendo kambino ema ochung'negi.
Pot ma Lamu ni e alwora miluongo ni Manda Bay. En achiel kuom gik midwaro ni osir ohala maduong' mitudo gi chenro matudo Lamu South Sudan Ethiopia Transport (Lapsset) corridor.
Igeno ni obiro kelo dongruok maduong' e pinje mokwako kuom timo ohala momedore kendo medo tudruok mawuok South Sudan nyaka Ethiopia ma en piny ma ok otudre gi Indian Ocean. 
Kapten Godfrey Namadoa, ma tiyo gi Kenya Ports Authority (KPA) kendo en jariemb meli molony mosebedo ka ochung'ne osike mawuok e Pot ma Mombasa kitero Lamu, mor gi gedo mar Pot ma Lamu.
Ne owacho niya: “Potni biro kelo dongruok e ohala ma meli madongo loko osikegi mondo meli matindo oter kuonde mopogore opogore kaka  Mombasa kod Dar-es-Salaam.” 
“Pot mamoko ma ohandgi oselandore e piny mangima kendo osegurore e ohalani kaka Pot ma Salalah man Oman kod Pot ma Durban man  South Africa osewacho ni digiher timo ohala gi Pot ma Lamu.’’
Moro ka moro kuom kuonde molos mondo meli ogowie nigi bor mar mita  400, kendo nyalo ting'o meli mar osike en 30,000 Deadweight Tonnage (DWT) kata  meli moting'o kontena ma pekne en 100,000 DWT.
Kuonde ma meli gowoe e Pot ma Mombasa nigi bor mar mita 350 kendo tutgi en mita 15. Meli madongo ok nyal kalo e pige ma Mombasa.
Potno ka orumo obiro bedo gi kuonde 32 ma meli gowoe.
Obiro bedo Pot maduong'ie moloyo e sub-Saharan Africa.
Gie sani, kembe mang'eny matimo ohala mar Nam  osewacho ni digiher daro ohandgi kendo kelogo Lamu.
Skyline Shipping and Logistics Company en achiel kuom kembe madwaro tiyo Lamu.
Toyota Kenya osegero duke mag mtokni e ndara madhi e pot manyienno.
Mombasa’s Premier Hospital bende yawo osiptal machielo e chula mar Lamu. 
Ofise mag Gavana kod komisona bende osegol Lamu Island moter Mokowe.
Solomon Wao ma en Jatelo e kambi mar  Skyline Shipping and Logistics ne owacho ni Pot ma Lamu en kama ohala biro dhi maber kendo kambigi dwaro tero ohalagi kuno. 
Riwruok mar  Kenya Ships Agents Association (KSAA) ne owacho ni pot manyienno biro siro Pot ma Mombasa.
Sylvester Kututa ma en Jalup Jakom ne owacho ni potno biro yawo alwora man yo Nyandwat ma Kenya.
Pot ma Lamu dwaro tiyone Kenya, Ethiopia kod South Sudan.  
Kwan mar joma omew mokalo awacha e piny Kenya medore e okang' mamalo ahinya kopim kod kwan mag pinje mamoko e piny ngima.
Magi gin joma ohendnigi kata tijegi osedhi maber ahinya. 
Iwachoni kwan joma nigi milionde biro medore gi pasent 80 e higni apar mabiro. Iwacho ni ji 7500 biro bedo joma nigi milionde. 
En adier ni nitie gik mang'eny mamiyo ng'ato dhi maber e ohala, kata kamano, ng'eyo weche ma osekonyo joma kamago e piny Kenya kata e pinje ma oko nyalo konyi dhi maber mapiyo piyo e tiji kata e ohandi:
Bill Gates wacho niya: “Ngima ok dhiga kaka inyisoga e televison. E ngima mapile, ji nyaka dhi e tich, ok gisik e otende mag kahawa.” 
Gik ma waneno e televison kata e intanet miyo ji paro ni chako ohala en gima yot, ni ochalo wuoth moro mar bayo.
Kik ng'ato wuondi ni tich mindokorie kendi yot.
Mondo ichop kama idwaro, nyaka itim kinda kendo ituonri gik mang'eny.
Mark Cuban wacho niya: “Ti ka gima nitie ng'at malawre kodi, ng'at matiyo seche 24, kendo odwaro mayi tiji.
Mark Cuban, jal ma nigi bilionde e wuon  Dallas Mavericks. 
To ema podi omondo chiew mondo oti kendo odhi nindo molewo nikech tich.
Inyisowaga ding'eny ni kik wapimre gi jomamoko  kata ni kik wapiem gi jomoko, to watim mana ma wanyalo.  
Adiera en ni, mano en gima yot wacho, to otek timo. Cuban chiwo paroni, 'ka ing'eyo ni gima isetiyone matek inyalo kaw gi ng'at machielo, donge ibiro timo kinda ahinya mondo kik mayi luchi?'
Mano e gima jamwanduno wacho ni miyo ng'ato dhi maber e ohala.
Ok en mana  ni ichiwori achiwa chuth ne tich, en ni ifwenyo gima in gadier.
Kane Oprah ong'ado ni mbaka mobiro bedogo e programne mar televison biro mana  “bedo gi mbaka mowinjore gi adiera mochung'ne,” tije ne odhi maber ahinya.
 Owacho gima Gary Zukav nowacho, Gary en jandiko ma rahuma. Owacho ni nyaka ifweny gima iberie, tich mowinjore kodi.  
Mano e tich monego itim.
"Eric Schmidt  ma en Jakom mar Google wacho niya:  “We chandori giloso chenro. Weche mang'eny ma ji wacho e wi bedo gi chenro gin manono. Werigo!"""
Owacho niya: “An aneno ni gima timore, en  ni ng'ato neno thuolo mar timo gimoro kae to otimo atima gino. Ka inono joma ohelnigi osedhi maber ahinya ifwenyo ni gitiyo matek, to ka gineno thuolo mar timo gimoro, gitiyo gi thuolono kata obedo ni thoulono ne opoyogi apoya. Nitie thuolo mag loso gik moko masieko asieka kendgi, ok dichan mondo gibi. Gima itimo en mana tiyo matek ahinya ma ka thuolono oneno, to yudo ka in kama owinjore kendo iikori.” 
Emmanuel Jambo, ma en jago picha wacho niya.“Ket chunyi gi pachi e gima itimo. Ti gi chunyi duto  ka gima mano e tiji mogik, nimar ka ng'ato mor gi tiji, onyalo oro ng'at machielo iri, to   mano konyo ohandi ahinya.” 
Sik kipuonjori yore manyien mag medo bero tiji.
" Owacho niya: “Piny dhi ka lokore, to nikech nyaka in be isik ka ilokori, ng'e gik manyasani. Kuom ranyisi an nyaka ang'e fason  manyasani. Ka iketo chunyi e tiji mano nyalo miyo isik kiyudo ohala kendo ibiro tiyo maber gi secheni."" "
"Caroline Kinoti ma en jalos fason manyien wacho niya: “Gor picha moting'o gik ma diher bedogo kata timo, kae to e bathe gor map manyiso okenge mibiro kawo mondo iyud kata itim gigo."""
Sama ing'ado paro moro amora e wi kaka ibiro tiyo gi secheni kata mwanduni, ne ni ok ichocho chenro miseketo monego oteri kama idwaro chopoe.
Ka ikawo okengegi, onge gima ok inyal timo. 
"Caroline medo niya: “Ne ni iketo chenroni mayot, kuom ranyisi, andikoga gik madwaro timo e otese matindo tindo kae to abawogi e kio man e oda mang'iyoragae pile. Mano miyo anenogi gokinyi ka gokinyi. Ka achopo gimoro, to agolo otasno e kio."" "
Chan mar timo mana gik ma nyalore kaluwore gi ohandi, tim mana gik makelo dongruok madier ne ohandi.
TerryAnne Chebet, matiyo tije owuon wacho niya: “Gimoro amora ma osiko e pachi kendo tami nindo, en gima onego itim.” 
Ohanda mar Keyara Botanicals ne en mana gima aparo apara, kata kamano, ne anyaloga chiew dier oduor kaparo kaka daher mondo gik ma alosogo ochal, nyinge ma ne adwaro miyogi kata kaka ne anyalo loso gima tieko chandruok moko ma ji bedogo e pien dendgi.
Owacho niya: “Nyaka chil kawuono, gimoro amora ma akawo thuolona timo, aketoe chunya duto, atime e yo maber chuth nikech amorgo, bed ni adwoko penjo moko ma ipenja, awuoyo e wi gik makonyo ohanda, kata achung' ne thum moro.” 
Be ne ing'eyo ni mana nus mar ohendni duto manyien mochak sikoga kuom higni abich? Donge mano gima lit?
Samoro weche richo moloyo mano, riwruok mar Bloomberg notimo nonro moyudo ni kuom ohendni 10,  ohendni aboro podho e dweche 18 mokwongo.
Ji mang'eny ma ng'iyo mana ber ma oko e ohendni matindo ma jomoko osechako ok dwarga chomre tir gi wach mar ni ohelni mang'eny podhoga. 
En adier ni bedo gi geno sama wadwaro chako ohala en gima ber. Kata kamano, nyaka wang'e ni ohala nyalo podho, nikech mano e adiera. Omiyo ka ifwayo weche manyalo dhi marach e ohala midwaro chako, bed gadier ni ohandi dhi podho mana kaka ohendni mang'eny osepodho.
Ka idwaro ni ohandi ochak dhi maber mapiyo piyo, nitiere gik ma onego itim kod ma ok onego itim. 
Ne ane gima miyoga ohendi matindo podho, kendo tim kar minyalo mondo kik itim gigo.
Onge ber makende mimiyo kastembeni
 Ji duto ma ohelnigi dhi maber timoga gimoro achielni– Gineno ni nyaka gimi kastembegi ber moro makende ma ok giyud kamachielo.
Penjri ane penjogi; Ang'o momiyo ohandi ber moloyo ohendni mamoko? Ang'o moloyogo ohendni mamoko mapiem kode? 
Ka ionge dwoko ma achiel kachiel ne penjogi, nyalo bedo ni ohandi dhi kapodho.
Kapo ni gimaduong' midwaro timo gi ohandi en ni iyud mwandu mapiyo, ibiro diwo mapiyo. Kar manyo mana kaka diyud pesa mang'eny, par gima inyalo timo mondo imi kastembeni ber moro ma kende. 
Kuom ranyisi, ng'ato ang'ata nyalo yawo kinyosi, kendo ondik joliedo mong'eyo tijgi.
Kata kamano, ja ohala maparo matut e wi gik ma kastembene nyalo dwaro ni otimnegi e kinyosi moyawono, nyalo dhi maber moloyo joma moko moyawo kinyosi e alworano.
Non adimba gik ma ohendni machalo gi mari timo, kae to ne gima inyalo timo e ohandi mabiro miyo kastembeni gima opogore ma ok digiyud kuonde mamoko. 
Sama itimo ohala, ang'o mitimoga mopogore gi jomamoko?
 Ang'o ma jo ohala weteni oloyigo? 
Ka iketo wechegi e paro, tim ohandi e yo mopogore gi jomoko kendo ne ni kastembeni oyudo ber moro makende ma ok ginyal yudo kuonde mamoko. 
Ne ni weche mindiko e gik miloso, nying mimiyo gigo, alama miketo mifwenyogigo, rangi mitiyogo kendo gik moko duto ma iberogo gima ilosono, donjo maber gi ber makende miwacho ni yudore e gino. 
En adier ni neno ni ohandi miyo kastembe ber moko makende nyalo kawo pesa mang'eny ka eka ichako ohala, kata kamano ibiro yudo ohala maber bang'e.
Sama ichako ohala,  joma indiko tich neni kaka jatendgi kendo giluwo ranyisini.
Sama inyagori gi pek mabedoe e ohala, puonjri bende tayo joma tiyoni, konygi mondo gine kama idwaro chopoe gi ohandi, kendo tem tiyo kodgi maber mondo giriwi lwedo gi chunygi duto.
Ji mang'eny machako ohala, yudo pek mang'eny e wach tayo jotich, kendo mano nyalo miyo ohala opodh.
Kapo ni uriwru gi jomamoko e ohala, kata uloso grup moro mar jotelo matayo jotich, ywaruok e kindu nyalo miyo ohala opodh.
 Ka jotelo yware e lela kata ka ok ginyis jotich gimoro achiel, mano biro miyo jotich kik gen jotelo  kendo ok gibi bedo gi siso mar tich.
E wi mano, ka ung'iyo gi dondoru, sama wach moro matek oneno kendo dwarore ni uriw paro kendo olose mapiyo, ubiro ketho seche e ywaruok kar loso weche ka pok gimwomo.
Ka jotelo ywayore e kindgi, weche ok bi dhi maber e kidienje duto mag riwruokno, moriwo nyaka weche pesa, kod chuny ma jotich bedogo. Kendo tich ok bi tire maber.
Sama tich ok tire maber, bed gadier ni ohandino podho.
Kapo ni ineno ni ok ing'eyo tayo ji e yo maber, kik chunyi tho.
 Inyalo yudo lony madwarore kitudori gi joma osetimo maber e ohala kendo moikore puonji, inyalo kawo kos matiego ji e wach tayo ji kaka ja ohala, bende inyalo timo nonro mondo ine kaka joma osetelo e yo maber mi ohandgi odhi maber ne otimo nade sama ne giromo gi pek kaka miromogo sani. 
Bedo gi chenro ma ok kel ohala
Nyalo bet ni ohala midwaro chako en ohala maber, kendo iketo chunyi duto e ohandino kendo idwaro timo kinda mondo odhi maber. Kata kamano, ka chenro ma in-go ok en makelo ohala mikwano, ok ibi yudo pesa machwaloni ohandino.
Ka chenroni ok kel pesa, ibiro yudo ni iloko ohala to onge gima iyudo, to ka ok kamano, idhi asara.
Nitie gik mang'eny manyalo miyo ohandi kik dhi maber. Nyalo bedo ni iketo nengo mapiny ahinya, itiyo gi pesa mang'eny ahinya e siro ohandi, joma biro neno giki ok ng'iep, kata kastembe ok sik kodi. 
Sama iloso chenro mar timo ohala, ket e paro kaka inyalo bero wach uso. Tem ywayo kastembe mochopo mondo ging'iep kendo ne ni itimo gik madwarore mondo kastembe osik kodi.
Mano dwaro ni ing'e maber joma idwaro usonegi, bed gi chenro mibiroga tiyogo mondo inon kaka  kastembe ng'iepoga, bed gi chenro mar ywayogi, kendo kinde ka kinde tim gik mamorogi mabiro miyo gisik kodi.
Tiyo gi pesa e yo ma ok owinjore
Achiel kuom gik mamiyo ohendni matindo podho en ni gitiyo gi pesa e yo ma ok owinjore. Kaluwore gi nonro moro ma ne otim kuom bengi Amerka, pasent 82 mar ohendni mapodho, podho nikech ne ok gitiyo gi pesa maber. 
Ka ok itiyo gi pesa maber inyalo yudo ni itiyo gi pes ohala mang'eny e ng'iewo mwandu. Pesago koro odinne ma ok inyal tiyogo, kendo mano nyalo miyo  ibed gi pesa manok ma ok rom timo ohala. Mondo ohandi odhi maber, dwarore ni ibed gi pesa moromo masiro ohala mapile.
Mopogore gi pesa bedo manok, chandruoge mag pesa bedoga ka ok olos bajet maber, ok okan rekod maber mar pesa madonjo kod mawuok, ok ochul osuru kaka dwarore kata ng'ato ok okwayo kony mar jokwano kinde ma owinjore ni otim kamano.
Ok kaw ng'ato gi wuoro ni ng'eny joma chako ohala onge gi lony modok korka wach timo kwano manyisogi kaka ohala dhi gadier, kaka pesa wuotho, kaka owinjore ochul osuru , kwan pesa duto mawuok oko, kod weche mamoko mag pesa. 
Mondo ohandi odhi maber, nyaka ing'e kama siling moro amora owuokie kod kama odhie kendo kaka silingno konyo ohandi.
Mano ema omiyo dwarore ni ichul joma olony e kwano mar ohala mondo okonyi.
Ka pesani tin, kendo ok inyal chulo ng'ato, inyalo timo kwan mar ohandi kendi kitiyo gi gik mitimoe kwan mag ohala mayudore e intanet. – ne ni indiko pesa duto  modonjo kata mowuok mondo ing'e kaka ohandi dhi gadier.
Manyo tich en gima nyalo kawo thuolo mang'eny ahinya kendo nyalo miyo ng'ato ool mokalo. Onyalo kawi ndalo mogwaro, kata mana dweche kaluwore gi tije mantie.
Okengegi nyalo konyi sama imanyo tich.
Mondo imany tich miyud tich, dwarore ni iikri motelo. 
Omiyo dwarore ni ichok kanyachiel gik moko duto mibiro dwaro sama imenyo. Barupe mag kwayo tich matiyo maber gin modimbo maler tije sie minyalo timo.
Onego ikaw kinde mondo ing'e tich mane sie ma imanyo kod kit kambi kata riwruok ma dipo ka ondiki, dibed  ni en riwruok mar jofwamb weche mag redio kata televison? Dibed ni en kambi maloso gik moko, dibed ni en riwruok ma ok mar sirkal? Koso dobed riwruok ma sirkal oriwo kod kambi machielo?
Ndik barupe mabeyo mag kwayo tich mabiro konyi sama imenyo.
Barupi mar manyo tich kata CV onego oywa wang' joma onego ondiki tich kendo obed gi weche manyalo miyo oywaye gi chenro mitiyogo e intanet e manyo jotich.
Ne ni CV mari wacho weche manyasani kuomi, moriwo gik misetimo kod kit tich midwaro.
Ne ni ka tin, ichiwo nonro mar ji adek minyalo wuogo mondo gisir weche miwacho kendo giwach kaka iwinjori gi tich midwarono.
Ne ni iketo nonroni e  LinkedIn ma en chenro mar intanet ma ji ketoe nonrogi mondo giyud tich. Ng'eny joma manyo jotich manyo nonro mag joma gidwaro ndiko tich kuno.
Ndik weche moko matin manyiso gimomiyo in ema iwinjori chuth gi tich mikwayono.
Bende, onego indik gik misetimo mamiyo iwinjori gi tijno moloyo joma moko mokwayo tijno.
Many tije mowinjore gi lony ma in-go. 
Kapok ikwayo tich moro amora, ne ni ichopo ng'eny gik ma gidwaro.
Tim lokruok e CV mari mondo owinjre gi tich mikwayono.
Kik ibed abeda bang' oro barua achiel. 
Dhi nyime kwayo tije maluwore gi gik minyalo timo.
Ka jumbe ariyo okalo to ok iyudo dwoko, inyalo wuoyo gi joma ikwayo tichgo.
Sama imanyo tich nyis osiepeni, jotich wadu, joodu kata joma itudrigo e intanet ni imenyo.
Mano nyalo konyi ahinya e yudo tich. 
Dhi e chokruoge migoloe twege e wi weche mag tich. Ng'eny joma manyo jotich manyoga jotich kuondego.
Wageno ni okenge misekawo biro miyo iyud tich machiegnini. 
 Ikri ne penjo mibiro penji.
 Ne ni irwakori e yo maluwore gi chik mar riwruogno.
Lony gi weche duto mindiko e CV mari, kendo iik penjo mibiro penjo joma biro wuoyo kodi.
Ka omiyi tich, tim nonro motelo kaka ichulo joma moko matimo tich ma omiyono. Ng'ad motelo pesa mibiro yie ni ochuli kod ma ibiro tamori.
Bengi mar African Development Bank (AfDB) oketo kambi ma Kenya ma Mactebac Contractors kod Jatende Joram Opala e list mar joma ok bi gen kuom higni adek nikech gin e kuo motudre gi  tich ma ne dhi kawo bilion 1.
E ripot manyoro ogol,  AfDB Group wacho ni  Mactebec Contractors kod joma tiyo kode ibiro geng' mondo kik giti e tich moro amora mosir gi bengino kaachiel gi bengi mamoko nyaka chop kama onon kambino kod jatende  e chenro moro manono ka ng'ato en jadier kendo inyalo gene.
AfDB ne owacho niya: “Nonro moro ma ne otim gi migawo mar bengino ma nono adiera mar ji kaachiel gi riwruok mar  Anti-Corruption, ne oyudo ni Mactebac Contractors Ltd kod Opala ne okwelo ka ne indiko tenda mar gero Malaba Water and Sanitation Project ma ne itimo e bwo chenro mar Kenya Towns Sustainable Water Supply and Sanitation Program in Kenya.” 
Joram Opala Otieno ka en  Milimani Anti-corruption Court Agost 2020.
E higa mar  2019,  Rift Valley Water Works Development Agency, ma ne en riwruok ma ne itiyogo e chenrono, ne omanyo kambi mochung' ne gedo mondo kambino oketnegi paip ma borne en kilomita 22.5, olosnegi kama ithiedhoe pi mondo obed maler, olos masin mitiyogo sani mabet okethore, ogernegi ute jotich kendo olosnegi tangi mikanoe pi.
Chenrono ne onego okel dongruok e wach pi e taonde 19, kendo okony e weche cho e taonde 17.
Higa mokalo, Opala, ore, gi yuore ne oter enyim doho kanyakla gi gavana ma Migori Okoth Obado gi jomoko 12 kaluore gi mibadhi mag orak mag kanti. 
Egiko mar geng'o, joorak mag Mactebac biro mana bedo gi ratiro mar bedo jokanyo,e dongruok mag pes-grube mitayo gi bengi ka gi puodho chenro mag luwo ratiro.
Kambino kanyakla gi jowadgi bende ibiro tam e bedo jokanyo mag dongruok mitayo gi World Bank, Asian Development Bank gi American Development Bank.
Eyi due mar ariyo higani, bengi mar AfDB ne ochungo kambi mar Global Interjapan Kenya Ltd kuom tudruok gi mibadhi e dongruok mar higa-abich mar omenda mar billion 6.3.
Kambi motudore gi jasiasa Cyrus Jirongo oyudo buok maduong bang Doho mar Apil dagi loro aguche mag piny owacho mar Sudan Mamilambo ewi  yuaruok mar omenda maromo billion 5.
Bang doho mamalo golo chike mageng'o sirkal motelne gi Salva-Kiir  eloko omenda makelo yuaruok e bengi mar National Commercial Bank of Africa (NCBA) gi Stanbic Bank, kambi mar Jirongo,  Yu Sung Construction Limited chwalo yuakgi gi geno mar chiero chike.
Kata kamano, jong'ad bura mag doho mar apil Daniel Musinga, Partrick Kiage gi Gatembu Kairu ne okuedo kwayo kagilero ni Yu Sung ne ok oyango mano, ponononi doho ong'ado bura manyakore, Sudan Mamilambo ok nyal chudo.
“Bende kwayo miparo biro bedo manono mana kaponono oyie chike mane ong'adi? Ok wapar kamano. Jaduoko mokuongo (jatend chike ma Sudan Mamilambo) en jachung mony'agre mar piny owacho, manitiere gi mbetre e piny Kenya.Pok osidhi ni kwayo odhikare to sirkal mar Sudan Mamilambo It has not been alleged that if the appeal is okbirobedo gi nyalo mar chopo duaro mar chik manyolo bet ni ochiu,” jang'ad bura neowacho.
Esechego go, doho ne oneno ni ok owinjore maler kaponi omenda mane omaki e bengi ariyo, e nying Bengi ma Sudan Mamilambo en mar piny owacho kata kanyalore chiune jahola ekinde machudo otamore.
Kaluoregi jong'ad bura, bengi ni thuolo mar chung kende kopogore gi sirkal mar Sudan Mamilambo.
“Duoko mogik en ni kwayoni, okir oko, kendo chike mane wachiwo   tarik 16, due mar adek, koro gi sani okir oko. Nengo mar kwayo  biro yudore e yuak, negidhi nyime. 
Kesni osir kod ng'eto mar doho ma malo. 
Jang'ad bura Joseph Sergon ne ochiko nyimekanyo ni sirkal motelne gi Salva Kiir kik lok omenda makelo yuaruokno koa NCBA gi Stanbic.
Jang'ad bura Sergon ne ogolo chikno ndalo ang'wen bang Jang'ad bura Saidi Chitembwe golo chik mar gonyo thuolo  chungo akaunt ariyogo.
Kaluoregi jang'ad bura Sergon, chike jong'ad bura Chitembwe gi Jaden Thuranira nenore ka gima nitiere gi tungni.
Jang'ad bura Thuranira ne omendo ndalo mag chungo akaunde ma Sudan Mamilambo nyaka  tarik 25 due mar ariyo, 2021.
“Kesni ibiro luongi tarik 25, due mar ariyo higa mar 2021, enyim jang'ad bura mar civil divison mondo ochiuw yoo. Chike maleplep koro ochwal nyaka tarik 25, due mar ariyo 2021,” Jang'ad bura Thuranira neochiko.
Kata kamano, Justice Chitembwe e ng'ado bura machielo ne oyudo ni chike manyakor Yu Sung ne orumo tarik 10 due mar ariyo 2021, ka omedo ni Sudan Mamilambo nitiere gi thuolo mar tayo akaunt ge.
“Bedo ni Joduoko mar ariyo gi adek (NCBA gi Stanbic) osemi ratiro mag chike ma tarik 10, due mar ariyo 2021,  onego gi luu ratirogo kendo yiene sirkal ma Sudan Mamilambo tiyo gi akauntgo githuolo,” Justice Chitembwe ne ong'ado tarik 26 due mar ariyo.
Ne ochiko ni mondo andika mag kesno oter enyim jang'ad bura Mbogholi Msagha ma biro winjogi kendo rejistra onego chwalne kwayo moro amora mokel gi jomoko kapok oromo tarik 4, due mar adek, 2021, mondo otiekrego.
Yu Sung ne otero kwayo moro tarik 28, due mar ariyo, 2021, bang neno ni chike ma jang'ad bura Chitembwe neok omore, kokwayo doho mondo ochung chikego kapod gi dhii e doho mar yuagruok.  
Jang'ad bura Sergon neoyie miyogi ndalo 14 kendo ne ochungo chike maneochiu gi jang'ad bura Chitembwe.
Kaluore gi kaka jong'ad buche ochiwo paro/chike macholo man gi tungni, aparoni doho mowinjore kao kwayo machalo makama en doho mar yuagruok.
"“Chik mar chungo dhi nyime gi chik mane ochiuw gi jang'ad bura Chitembwe mondo obedie kuom ndalo 14 karito tero kwayo mar rito chik mar chungo enyim doho mar yuagruok,"" ne ong'ado mano tarik 2 due mar adek."
Echuny ywaruok nitiere winjruok mar gero kar puonjruok mar Dr John Garang memorial military academy kendo ma Yusung dwaro mondo omiye pokne kaluore gi ayie mane gi ndikre enyim doho mar East Africa Court of Justice(EACJ) ekinde gogo Sudan Mamilambo wacho ni kambino ne ok orito singo kendo ok onego chule.
E EACJ, Yusung ne okwayo doho mondo ochun Sudan Mamilambo chulo dola milion 46 (omenda maromo bilion 5.3) ma osebedo kamedore ekinde malach.
Bende ne omanyo chike machuno pinyno oro oko moo manengone romo gi gero kar puonjruok mar jolweny gi machielo mar gero Natinga Warehouse ne kambi moro eyi United Emirates.
Duoko, kaluore gi kambi onego obed e akaunt moriwo migao mar aritakue ma Sudan Mamilambo gi Appolo Advocates mar neno ni chudo otimore kaka owinjore.
Tarik 26, due mar 11, 2020, wachore ni ne gidonje e winjoruok mane miyo gi chud tieng dibich. 
Yusung ne odhi e doho kakwayo mondo oriu akaunts mar Sudan Mamilambo kagimedoni ne gifwenyoni Bengi mar Exim ne ooro dola moko milion 250 (dola bilion 27).  
Jatend Yusung, Omeke, eyi singruoge mane oter enyim doho ne owacho ni ayie mondiki enyim doho mar gwenge ok nyal loki.
En nyiso toktek wacho ni Sudan Mamilambo onge gi ng'uono eweche mag bura.
"“Onge ng'uono moroamora mosekwa kata mosefweny kendo onge mayudore kochomore gi weche ohala ma sirkal timo,"" Omeke neomino dhoge."
Sirkal mitayo gi Ker Salva Kiir Mayardit eduokone, wachoni kesni romre gi kuelo kuom jopiny Sudan Mamilambo nikech dongruogono bende pokne ochakore.
Kendo owachoni ni akaunt momakruokgodo ok gin mag uso kendo yiene Yusung bedo gi omenda biro chalo gi tamo jopiny Sudan Mamilambo atamalo 3.12 mar bagedgi.
E duokone, sirkal wachoni chike mochiu gi doho osechungo tijene, kabende gi medo ni gikonyo kuo mar omenda.
Eyor siro kesne, ne gi tero singruokgi (affidarvit) kokalo kuom apisa maduong mar lweny Brigadier General Dau Duur,  mokuongo e buojagoro, e migao mar omenda gi loch gwenge (finance and planning) Garang Majak Bol.
Golo paro maliuw en rieko manyalo thiro. 
Kendo ne jaohala, lewo nyalo kelo pogruok e yuto kata lal. 
Wawuoyo gi jotend ohala ang'wen mamiyowa weche maiye mag gik 'moyie gi mokoyie'  eyor golo paro.
Ng'ado paro mamos kelo lal. 
Weche mochuno mahinyo kembe ni duol maduong e hola makmana ni saa mar ng'iyogi gi chiwo yoo mowinjore luu chuok. 
Kum mar choro gik moko mbele dwaro seche mang'e kod duaro mang'eny mar loso. 
Ewi mano, paro mang'ey nigi duol ne joma moko madwaro pango weche e wang saa.
Achiel kuom paro mabeyo mawasegang'ado en keto kendo kano gige gedo michung'ne gi jolony. 
Maye kelo gedo bet e rang'iny mamalo kendo duoko chien lal.
Ayuago ahinya paro mar bedo gi dongruok gi yauruok mar ohala kokalo e gope madongo, mayudure mayot e bengi.  
Maye nekelo pek e tayo gope. 
Puonjna? Duok gope mag kambi piny kaka nyalore kendo ket dongruok gi omenda mayudore e uso mwandu kambi, dongruok manyaiye gi keno.
Jong'ad rieko madongo mag kembe moko nigi luoro mar ng'ado rieknigo nikech gi geng'o kao ting mag lal maok ochan. 
Kata kamano,ponono in gi ting' e kambi,achiel kuom maduarore e apis en ng'ado rieko e wang' saa.
Kapok ang'ado rieko mowinjore, atimo penjo mowinjore ne jolony mayie gi maoko. 
Mae konya e ng'eyo weche mapogoreopogore manyalo biro kod ng'ado rieko e seche machuok,mantire ediere kod mochwalore. 
Paro mongirore onego oyangi mondo ochopi ekelo duoko migombo kendo duoko lal moknyal geng' gi achiedh nade. 
Lee Karuri, en jakom maduong mar  Resorts and Cities, ma en kambi mar dongruok mag gero udi gi rueko mong'ere kaka real estate development and hospitality e Kenya.
Paro ber moloyo maneatimo en donjo e ohala kapod atin. 
Eparo achielno, aseloso mwandu, ngima maber, pogo gi medo rieko kod medo rang'iny mamalo e tich ne jok mang'eny.  
Chwalo paro nyime ok en gima owinjore. 
Ng'ato ang'ata mantiere e telo onego ng'ad riekni mapiyopiyo mondo orie yore mag riuok. 
Chwalo paro nyime en jokmoko duto e mudho kendo miyo gineno marach e wenge jotich mapiny maichacho kod maokmor koso ler.
 Chwalo paro nego luoro,duoko chiern nyadhi kendo gonyo riuruok chier magingo kuomi. 
Kapok ing'ado rieko,yud adiera tee miduaro.
Ka aye to imed winjoni mar adiera go kiwuoyo kod jolony mamoko kata timo nonro. 
Kendo,ng'i chal mar aluorani ma oko.
 Ka aye to ing'ad bura maber minyalo,kaluolore gi adiera maingo.  
Okayuagi ng'ado rieko moraamora masetimo kaka en koya e rem ema wapuonjore kendo wadongre en mana ni agombo ga ni dine aparo bedo gi thuolona awuon chakre sechego.
Kaponi anyalo chako time kendo, ok anyal tiyo seche tee nikech koro ang'eyo ni ber keto nyime bedo e riuruok kod in iwuon,anyuola kod osiepe.
Joanne Mwangi Yelbertemane ochako kendo en jatelo maduong' mar PMS Group Africa, kambi mar fwambo kod uso.
Dhano oluoro ng'ado rieko nikech luoro mar ng'ado mokowinjore.  
Kata kamano oloyo ing'ad rieko mokowinjore moloyo ling gi poni iluar. Ng'enyne wayuago ang'e e paro kata timbe ma warem etimo moloyo mago ma watimo, bang'e wafwenyo ni onego wajiure ne ber.
Ng'enyne wayuago ang'e e paro kata timbe ma warem etimo moloyo mago ma watimo, bang'e wafwenyo ni onego wajiure ne ber.
Rieko maber ma aseng'ado en kuom duach jotich. 
Kaluore gi lwasi mar dak masani, kembe mang'eny oseruako ndiko jotij orak machuok. 
Mbalarieny ma Kenyatta ok opogore.
Migaona ne nigi ataa malo 50 mar jotich madwarore kendo mano ne oloso migao ma nigi jotich matin miwuoro.
 Ema omiyo, ne ang'ado rieko mar ndiko chal mar migao gi kaka ok wanyalo dhi nyime gi tich eyo makare. 
Tlupot ma ongirore ne menyo kaka ne wan gi jotich matin.   
Kuom mano migao ne oyudo jotich manyien mosekelo lokruok.
Lewo e ng'ado paro kelo thuolo. 
Lewo gi chwalo ng'ado rieko en luong ma oyawore ne jomoko mondo okau telo nikech thuolo miloso. 
Owinjore mondo ing'ad rieko moloyo lewo nikech ling.
 Kata kamano, onge ng'ato manyalo ng'eyo duoko moroamora ma wang'ado. 
Maber mawanyalo timo en ng'ado rieko maber gi weche mawan go.
Dr Victor Mwongera en jakom maok ongirore mar omenda mag dongruok mar yudhe( Youth Enterprise Development Fund) kendo jatelo e migao mar Mechanical Engineering  mar Kenyatta University.
Paro achiel mapod ayuago en mane apogo ting mang'eny ne apisa mane oyango ng'ado rieko e yoo maok nikare mane okawo dueche duoko e wang'e/loso. 
Duoko e wang'e ne en timo geng'o lal kod yore jipo mar jotich. 
Chakre kanyo aseng'eyo ni chiwo ting' ok en ga duoko maduong' mar chandruok mora amora.
Chiwo tich gi ler madwarore, duoko migombo gi mongirore.
Ayie ahinya e jajipo, ng'atno ma osewuotho e yoo achiel machal kod mara mondo owuoth koda. 
Ema omiyo, kata ang'eyo ni atimo gino maber,pod ayiengra kuom jajipo e seche ng'ado rieko mondo ayud chal makare e pacha.
Achiel kuom riekni mane aseng'ado ne en loko kuonde wa mag ohala eyor mbui kuom higni aboro mosekalo, loko kambi bedo jakanyo e ohala mar mbui.
 Kane midhiero ogoyowa, noseyudo kawan kama ber mar dhi nyime kod ohala.
 Nene watimo maber e ranyisi  mokuongo e yor mbui mar wuodh-aneno kama noyierwa gi pinje 53 kendo opuodhwa kaka jokanyo 10 mabeyo e ranyisi e yor mbui mag kembe e higa 2020.
Chwal nyime mondo iyud lal.
Kapok ang'ado rieko mochuno, aparo, ayueyo kendo ageno kuom pacha.
Ponono in e telo, chualo nyime ng'ado paro, hinyo kambi kod joma oluori. 
Intie e telo kendo ochuno ichiw paro maliw kendo mapiyo.
Kinde moko okinyal bedo mamuol, mana moriere nikech hawi nyalo biro mirem kawe piyo, ng'ato machielo nyalo kwale.
Gi chal mar piem kawuono, onego ibed ewi gik moko.
Ok anyal siemo rieko moro mane ang'ado ma ayuago makmana ni achiwo thuolo kama jimoko ma watiyogo koda an awuon wayiere kendo wanyalo tamre.
Mae en ondamo e dongruok kod lokruok.
Jii mathoth oluoro ng'ado rieko nikech gin kod luoro ewi duoko. 
Kendo nitie koso chir kod nyadhi.
Gisiko giparo e penjo,'Ponono?' Luoro kailago nyalo miyo ng'ato many rieko kata kata hocho e geng'o.
Ker mar piny Farans Emmanuel Macron (diere) wuotho kod Ruoth Piny Sudan jeneral Abdel Fattah al-Burhan gi Prime Minister ma Sudan Abdalla Hamdok enyim romo mar jofwambo e romo mar piny ngima ma siro Sudan e kind matin mar Grand Palais epiny Paris.
Piny Sudan manyo kony mar omenda mokalo $50 billion (Sh5.35 trillion) e gowi ma gin go gi pinje maoko, eromo madhi nyime e piny Paris egombogi mar chwalo kwayono.
Kony mar chulo gowi en ondamo malich ne Sudan, mayudore kama ng'au ekind tung Afrika gi Nyanduat mar Afrika, ekinde motemo wuok e chandruok mag ridruok ngima kendo donjokendo e chal mar ngima mar piny ngima bang higni mang'eny mag chung kar kende. 
Gope Sudan kanyakla ok tinne omenda maromo trillion 5.35 e giko higa mar 2019, kaluore gi International Monetary Fund (IMF).
Pinyno podi tiyo gi joholo e yore mag tieko gowi nyaka giko higa mokalo, kendo jotelo wacho ni kwan mogik nyalo bedo mang'eny kaka $60 billion (Sh6.42 trillion).
Kaluore gi IMF, gope maromo $5.6 billion (Sh600 billion) gin mag riuruoge mag pinje machalo, IMF owuon, World Bank gi African Development Bank (AfDB).
Kwan moduaro romo gi omenda $19 billion (Sh2.03 trillion) en gowi mar jogowi mag Paris Club, ma pinje France, Austria kod Amerka ema dongoe. 
Kwan machal en gowi mar maok en pinje Paris Club,kanyakla gi piny Kuwait,jagowi maduong, mar Sudan gi kwan maromo $9.8 billion (Sh1.04 trillion), Saudi Arabia kod China.
Mogik,Sudan nigi ma IMF wacho ni gowi maduong' malich ne johol omenda,kwan moduaro romo machieg'ni $6 billion (Sh642 billion).
Kane Sudan odir oko e chenro mar pinje kuom higni modhao, machieg'ni gi atamalo 85 mag gopene dong'-yuto mapok ochul kod fwai.
Bang' golo oko Sudan e kwan mar pinje makonyo jonjore, gi piny Amerka e giko higa mokalo,ne oyiene bedo e chenro mag pinje manigi jowi mamalo kendo modhier machiwo kony ne pinje mayuto gi ni piny.
Jagoro maduong' e weche mag lony manyasani Joe Mucheru kinde yao kambi mar Telkom Kenya kod Loon Technology.
Ebuo chenro no,joholo tee mag piny Sudan biro winjore kawo okang' manyien kod weyo gope.
Piny owacho biro nguono chudo mag otiko ne kembe machiwo yor fwambo e kor gwenge kuonde mopondo e piny mondo ochor nyime yore mag tudruok. 
Mae en kaluwore gi ratiro mondiki gi bad migao matayo weche fuambo gi keyo (CAK), madwaro loso otiko manyien e kind anyuoala kendo gero dwaro weche omendo gi weche tayo apis maromre gi dwaro gi.
“kochopo ne kidienje maokodudore e oganda,ngeny oganda e gwenge madhano tine, joma yuto gi tin,kama jotelo osefwenyo ni idwaro riekni mopogore mondo ochop dwaro ochop yot mar fwambo gi keyo. 
Kaluwore gi andika, atamalo mar yore tudruok dok piny ekor piny(broadband),kata bedni kembe mengeny keto weye mag fibre optic e higa apar mokalo.
"Chik wacho ni, “Mondo wakony dwaro maidho malo mapiyo, telo rango yore mokalo machon mag ngado otiko mag ohala."""
Kaluwore gi CA, atamalo 48 mag jo Kenya, ahinya modake kor gwenge,dong maok otudore gi ong'we yamo kata gi ji mangeny ok yud tudruok gi on'gweyamo ma ochung egwenge..
Higa mokalo, netie yor tudruok ang'wen kende manitemo e kenya.
Magi negin TunapandaNET e Cobra, Nairobi, Lanet Umoja ei Nakuru, Dunia Moja ei Kilifi and Aheri ei Nyanza, gitee neochungnegi migepe maok mag sirkalS.
Ong'we yamo tiyo gi yoo manyasani mar WiFi,manekelo lal mar yudo yore mag tudruok.
Chudo mani malo kod dwaro mag chike e higa, kelo pek ne ongw'eyamo ekor gwenge maonge yore malong'o makelo yuto.
Otiko mar higni 15, kuom ranyisi, biro kao ja-ohola e okang mar 3 (tier-3) omenda maromo Sh 200,000 chudo mokuongo, sh 5000 mar ng'ado otiko gi ataamalo 0.4 mar yuto mar higa kata sh 160,000, moroamora man malo.  
Johala bende iduaro mondo ochiu lupot mar luwo chik gi chopo chike moko mang'eny, mar romo gi rito otiko. 
Ohinga mageng'o gikmoko gin kaka nengo ma malo mag gik moko motudore gi osuru mag chudo ma gik ma oa oko gi e tong' e gige fwambo moko miyogo. 
E buo paro manyien, jo ohand tudruok matiyo e sub kanti biro mana chulo sh 1000 mar ng'ado otiko, sh 5000 mar otiko mokuongo gi Sh 5000 e higa kuom otiko mar higa 10. 
Eseche gogo, jofwambo gi keyo mar fibre-optic ibiro dwar mondo ondik ayanga nengo makare  maler kendo maonge pogo, ne duke madongo ma ibiro usi ne jo ohala mantiere e gweng. 
CA bende gombo ni chikego biro kelo achune ne jok madigomb tiyo kod gige ohala mag fwambo mar televison white space, e thuolo mar korlwasi mochiuw gi dar mar piny koa e lendo manyachon nyaka manyasani. 
Telono wacho ni gibiro keto chike mag sandbox mabiro duoko chien chudo mar fwambo e korlwasi, ne jo ohala ma ibiro luongi e temo lony manyalo tiyo gi tv white space. 
Gedo madhi nyime e pau ndege ma Lanet e  kambi jolweny mar 81 Tank Battalion  mantiere Nakuru Kanti.
Duol mar Kenya Airports Authority ne owacho ni pau ndege ma Lanet ibiro tieki rom due mar aboro higa manyien. 
E andike, telo wachoni ondamo mokuongo mar dongruok mar omenda maromo billion 3  ne dhi nyime ekind midhiero mar covid-19 moserocho dongruok mang'eny. 
"“Puotho mar dongruokno ne otim Desemba 2020. kendo tich ne omi jaorak Januar 2021 kendo dongruok ne ochakore Februar tarik 23. Ndalo mag timo orak en dueche 18, kendo rumone ochan e due mar aboro tark 22, 2021,"" KAA neowacho. "
Dongruokno onywando medo goyo lam ndach ndege maromo kilomita 1.7 e kambi jolweny mar 81 Tank Battalion ma Lanet, masani obugi.
Kar jodno biro bedo yore ariyo mar jotij lweny.
Ndara mar ndege biro yarore maromo mita 150 gi yore ang'wen mag nyambruko gi mag rwako jolweny mabiro romo ndeke madongo kendo mapek kaka Beechcraft 1900. 
Ekind wuoth mar nono, chieng' tich ariyo gi Gabana ma Nakuru Lee Kinyanjui, kokowe gi jaod bura ma Bahati Kimani Ngunjiri, KAA ne oyudo ni ondamo mokuongo mar dongruok mar omenda maromo milion 400 ne oserumo gi atamalo 5. 
"“Piny owacho osechiwo omenda maro milion 406,761,591 e ondamo mokuongo. Chudo motelo mar milion39,418,827 osetim. Gisani dongruok nitiere e atamalo 5.5. Jaorak osemanyo gik madwarore kanyakla gi jotich,"" KAA neowacho e andika. "
Jawach elo Sirkal Cyrus Oguna ne otayo duol mar kanti mar County Development Implementation Coordination Committee (CDICC) e wuoth mar nono dongruokgo. 
Kaluwore gi thuolo matin mar jopiny donjo e kar dongruok mar jolweny, malingling wachoni dongruokno pokne ochakre. 
“Penjo mang'eny osebedo ewi dongruogni kendo wachiko jopiny ni gik moko duto nikare. Ja orak oseyudo yore mabeyo mag dhi nyime gi dongruok kaluwore gi chike mag covid-19,” Kinyanjui ne owacho. 
Gabana no ne omedo ni dongruogni nigi nyalo ma malo ne jochul osuru nikechi gibiro yudo omenda moseket e dongruogno kokalo kum sekta matindo mag wuodh aneno gi pur mar olembe e kanti. 
“Maye en lek mane opar higni 20 mosekalo kendo mokuongo tik, waseneno chiuruok moa kuom piny owacho eyor chiwo omenda gi tim. Keto mwanduni ok biro dhi nono kaluwore gi kanyalo mar kanti wa gi gwenge mayudore e holo mar okak,”  Kinyanjui neowacho. 
Jodak aluora mar kambi jolweny biro yudo konyruok mayot mar ndach lam madhi e pau ndege. 
Gite negigolo Sh500 juma ka juma koa e tijegi matindo.
Bang tieko sombgi e mbalariany, jotieko 7 moa e gweng mar Ebubole mayudore sab kanti ma Mumias ma yimbo ma diere, Kakamega kanti, ne oyudore kama tek. 
Ne giol bedo ting ne anyuolagi kendo ne giriwo paro mi gichako Terry Agri-centre, maen bura mar kungo gi holo mane ochakore 2018.
Moko gin Josephine Wanzala, Isaac Lumbasi gi Wycliffe Lubale.
Osiepe abiryo go gin James Ndege,  jatieko ma Kenyatta University gi lony e Dryland Agriculture and Enterprise Development, Nicholas Ambembe gi lony e General Agriculture kaoa Egerton University, Rose Okello  gi lony e Statistics and Programming kod Penninah Ocholla gi lony e Finance. 
E chakne, ng'ato ka ng'ato ng'ato nogolo siling 500 juma ka juma koya kuom tijegi matindotindo manegitimo kaeto bang' dweche 10, negisekano omenda maromo siling 140, 000.
Hawi maber, ekindego Rose, Nicholas and Penninah noyudo tije machudogi ber kendo negitiyo gi obokgi mag chudo yudo hola mar siling 250,000 ng'ato ka ng'ato ma duto romo siling 750, 000.
“Newatiyogi omendago e nyiewo opande ariyo mag lowo e Kakamega madieri kod  Mumias ma ugue e nengo mar siling 500, 000 kod siling 350, 000 e luruogno. Plode go ne nus mar heka moro ka moro. Bang' kawo plode go, newaparo temo lwetwa e pith winy kaka osebedo ka gombo wa oriworee,” Ndege wacho.
Kata kamano negiwuok kuonde mopogre opogre,Ndege wacho ni negi temo matek bedo gi bura, kanykla giko wik ka giko wik, mar pango weche kod ng'ado paro.
Negiyie chako dongruok mar pith winy e dwei mar Januar 2019.
Ndege, ma sani tayo dongruogno kaluwore gi lonyne maber e pith, wachoni negiketo ranyisi e gweng mar Ebubole mantie Mumias ma ugue kama negi nyiewoe achiel kuom plodegi kendo negichako kod kwan 250-gwend nyiluo manyasani mane nigi wige ariyo.
"“Neginyiewo nyi gwen koya e puoth pith mar Engokho  mayudore Bungoma e nengo mar siling 150 e nyagweno ka nyagweno maduto romo siling37, 500. Bang dweche adek, newausogi e magawa moko madongo mayudore e bombe mag Kakamega kod e nengo mar siling 450 achiel kuom achiel kendo newayudo siling Sh112, 500,"" Ndege lero."
Kaluwore gi Ndege, negitiyo kod omenda e nyiewo nyigwen man gi ndalo 1,000 mag siling 100 kuom achiel kendo balang nonyiew godo chiembgi. Winy go tee nenyuolo tong.
Kendo negikawo padh kungo gi kendo negi medo nyiewo nyigwen man gi ndalo 500 mane gipidho ahinya ahinya mag chiemo. 
Winj go negiuso ahinya e nyasi kaka arus,liete kod nyasi mag bago chieng' par nyuol, kata kamano yuto gi ne ni piny.
Dweche matek mokuongo.
E jiwo dak mag winy, negiluwo adimba chenro mar chenjo.
"“Chieng' moro achiel, newamiyo nyigwen chanjo mar Marex kendo odiochieng' mar abiryo, newachiwo chanjo mar gumboro bange odiochieng' mar 14 newachiwo negi tee chanjo mar Newcastle. Chop wige adek newanuyo chanjo mag Gumboro kod Newcastle e wik mar ang'wen,"" Ndege wacho."
“Dweche abich mokuongo onge yot. Itiyo mana gi ofuki. Keno wa nechiegni rumo kata kamano ,mane gichako kuanyo tong, newayudo yueyo nikech newatiyo kod padh yuto e nyiewo chiemo”.
E odiochienge abiryo mokuongo, negimiyo nyigwen chiemb puonjruok chiemo bange loko chiemb nyigwen maya kae to chiemb nyigwen madito kane giromo dweche ariyo.
Negiloko chiemb jiwo toko kane gichako neno tonge mokuongo e dwe Septemba 2019.
 “Ne wanyalo kuanyo e kind tonge 700 kod 820 pile mariwore machieg'ni tonge 19,200 e dwe. Ne wanyalo toyo achiel e adek mag tonge kendo uso balang ne jogweng e siling 25 kuom achiel nikech ne gin tonge momiyo,” Ndege wacho.
Terry Agri Centre sani nikod machieg'ni gi winy  4,000 e kidieny mopogre.
Kane midhiero mar Covid-19 ochopo, magawa nolor kendo piny owacho noketo chung e nyasi kaka arus kod nyasi mag paro odiochieng nyuol kanyakla gi geng'o kwan mag jii monego chop e liete.
Kaluore kod Isaac Lumbasi, mondo gibed kanyo, negi dhi e paro matut magi chako tiyo gi yore mbui kaka Facebook, Twitter, WhatsApp kod Instagram e uso keyo gi.
Lumbasi wacho ni nochuno gilok yorgi kendo negikawo seche gi tee magiketo e ohala mar uso nyigwen.
“En nengo matek pidho nyigwen nyaka gi dongi aeto ok iyu chiro.Ekinde mag midhiero, ne wafwenyo ni ohand to tong' ne ber. Wan gi masinde adek ma moro ka moro nyalo toyo tong' 528 due ka due, watoo nyigwen mokalo 1,500,” Lumbasi neowacho.
E medo ndhadhu, Lumbasi wacho ni kendo negichako nyang'o gwen kendo uso ne jii e aluora.
 Wycliffe Lubale wacho ni gi pidho alod sukuma wiki, Ododo, Osuga gi budho, magimiyo gwen kendo gi uso ne jii e aluora.
Nyoriwoni ne oketo apisgi maduong' Kakamega kendo gi chiwo puonj malach ne jopur e kantis ma Bungoma, Kakamega, Vihiga gi Busia.
Gi sani, Pek magi yudo en nengo ma malo mar chiemo gi teko stima moloyo e to tong'.
Piny owacho ochikore tir e winjruok mar ayie mar loko ohala maonge rochruok/ageng'a gi piny mar Amerka, Ker Uhuru ne owacho chieng' tich ariyo. 
Wuoyo ewi ayie mar ohala maonge rochruok neochako 2018 kaluwore gi romo maeobet e kind Kre Uhuru gi Ker machon mar Amerka Donald Trump.
Kata kamano, tarik 8 Due mar abiryo higa mokalo ema ne pinje ariyogo ne okuongo lando yango winjruogni, kendo tarik 31 due mar abiryo higani ema ne oyier mar geto sei e winjruok.  
Due mar ang'wen higani, Ambasada ma amerka Katherine Tai ne omedo wachoni winjruogno onego riere tiir gi agenda mar Ker Joe Biden mar Build Back Better, manyalo lewo ayie.     
Kane ojiwo ber mar sekta mag jii giwegi e dongruog ngima e Kenya gi yore mag kelo tije, Ker Uhuru Kenyatta neowacho ni piny Kenya ochikore tiir gi tieko ayie mar winjruok mag ohala maonge rochruok gi US. 
Ne owachoni riurwok mang'eny kind ohendni matindo gi madiere ( Small and Medium Enterpriese (SMEs) ekind Kenya gi Amerka biro konyo e yawo ohala madongo mayudore e kind pinje ariyogo. 
 Ker ne orwako ohendni matindo (SMEs)  mondo obi otim ohala e pinywa kagi donjore ewinjruok mag ohala makonyo pinje ariyogo, komedo ni ohala e misingi mar dongruok mag dak epinyka. 
“Kae ema thuolo makende yudore. Mae ok en wacho ni wanyiso jogogo madongo mondo kik chopi,negisetundo kodwa kae. Ohendni madongo nosetundo kae.”
“Kata kamano gi onge kod romo mar kaso dongruok ma oriwo ohendni matindo mantie kod romo mamalo mar loko ngima kod dak e okang mapiny e pon,” ne owacho.
Ne owuoyo e diere romo e yor yamo, mar ohala mar jotelo mapiny ngima e bade mar Amerka, e wi duoko kare ngima mar dak.
Ne oguelo ohendgi ma pinj Amerka e keto duka e piny Kenya, ka owacho ni piny chiwo chiro mapiyo ne mwandu moya Amerka, kendo yawruok e chal dak ka osir kod ng'eyo kod rieko man malo mag jotich ma hike gi tindo ma oikore kawo mwandu moya Amerka kod yore go manyasani.
“Ageno ni mae en konyruok wa watee e riuruok machiwo thuolo mar keto mwandu mantie kod nuengo madongo ne kembe mag Amerka e seche magi chiwo thuolo mag orak ne jokenya,” ker nowacho.
E wi kuonde mag ohala maonge pogruok e piny Afrika (AfCFTA), ne owachoni chenro mar ohand riwruok mag pinje noriwo chich Afrika ma oingo oganda tara achiel ei atonga achiel maketo piny Afrika kende e dhadhu mar keto mwandu ne ohendgi mag piny Amerika.
Keto e tim e higa 2012, AfCFTA ne ochakre ayanga dwe Januar 1 mokalo, kod pinje 55 ogen chako ohala ebuo winjruok.   
Kaluore gi nonro manyien mar bengi maduong e piny ngima, AfCFTA nyalo ting'o malo jokenya  gana 4.4  kowuok e dhier, e seche ma piny wuok e jogo mayudo kony mamalo koya kuom gombo mar andike mar ohala.
“Ebuo tipo mar AfCFTA , yuto makende nyalo medore kod atamalo abiryo erom higa 2035, kopim gi ratil ma aluora Afrika - yuto maduong' moromo,” Jokungo madongo mag bengi maduong e piny ng'ima Caroline Freund kod Albert Zeufack nowacho e nonro. 
E yor omenda, yuto ochung'ne machieg'ni gi siling Billion $444 (Sh45 trillion) e Afrika erom higa 2035, ka pinje mamoko igeno ni ondik meto mar siling Billion $76  (Sh7.6 trillion) mag yuto makende. 
“Yuto okere mopogre opogre e kor lele Afrika,” nonro lero.
“Malo mogik tung' nigi Côte d’Ivoire kod yuto atamalo 13 kod Zimbabwe gi atamalo 12 , kiluwe gi Kenya, Namibia, Democratic Republic of Congo kod Tanzania gi moingo atamalo 10.”  
Pare ni in ja ng'ad rieko e lwasi manitie kit duol kendo oluongi kod kambi mondo iduok e wang'e gima nosedendni kaka kethruok riuruog jotich (broken HR system). 
Kmbi osebedo kachandore kod kwan jotich mang'eny ka tin jotich mang'eny tiyo kuom higni ariyo.
E puoth, jo tiye orak mawuok nyiso ni negin jowuok e kinde molewo. 
Duol ma iye matayo yore orak kendo winjruok mag jotich, nochuno ma obiro paro mar jiwo jotich mondo kik kidhiyo,gi mago pachgi oknodhi kare.
Apisa maduong kod jachiw orak nowacho ni sechemoko nywando jawasigu, ng'atno maok otudre kod kambi, ok biro konyo kende nono kendo obiro loso achiedhnadi.
Rang'o mokuongo obok mag jauso nyiso ni ng'ato ka ng'ato okawo chandruogni matek. 
Telo osechako chiwo mag pok ne jotich ma otiyo kaka dwarore. Nitiere puonj moyangi kod pengo gi techo e weche mag tich. 
Kambi ni kod lek ahinya mar loyo chandruog anyuola, gima onego bed ranyisi maber ne joma tindo, kod jotich mabeyo.
 Ang'o ma omiyo jotich ok budhi?
Mae kelo kiawa momiyo ochako dayo jatichgi machon, ma en jalony kendo japuonj e mbalarieny ma ongere.
Iorne winjoni matin kaluore kod chandruogno mondo okonye e puoyo pekno.
E bang kinde moko, ne oyuayo na tol,  gi gino machalo wach duoko maber. 
Abuok ka iparo ni kamiti mar kanyo mandiko jotich opogre.
 Onge gino ma ok tii maber e riuruok moro a mora, ng'ato ka ng'ato idwaro okel nwengo ma riuruok yudo.
“Mae en sigana magoyo lokruok mang'eny piny; ni riuruok dwaro lokruok nikech pogruok. Onge tiende. Riuruok mora a mora ma oriwo jii en kaka en no nikech jok moko e riuruogno dware kamano, maok odewo mawachore. Gima ineno ni otur tiyo maber ne ng'ato kata jokmoko e riuruok…tije ok en loso riuruok ma osekethore kata kamano en ng'eyo ng'ano ma riuruok tiyone kod maok otine,” nowacho. 
Kakuzi PLC osingo keto mwandu ma oingo siling gana 400 e jiwo pith olemb avocado. 
Ka owuoyo e yor mbui e romo 93 maduong'  mag kembe ma  ibago higa ka higa (Nairobi Securities Exchange (NSE) listed firms 93rd Annual General Meeting), jakom Kakuzi PLC Nicholas Ng'ang'a  ne owacho ni higa no kambi biro keto mwandu moingo gana 400 mag nyiewo giko manenore (capital expenditures (CAPEX)) e seche temo ting'o malo dhadhu tiye matindo  e medo romo e yor yuto kendo jiwo chung' maber mag olemb avocado e pinj ngima.
En buok ni chiche yudo olembe madhadhu gi ber kende koya e Kenya, kendo e chopo e lek ni, gero ng'eyo dwaro mar chiro e kind jopur en gima maber mokalo, Migosi Ng'anga nowacho.
Ne omedo ni kambi kendo manyo thuolo mar medo dhadhu koya kuom cham go kendo geno yudo thuolo moko malombo wang' e medo yore yuto.
E ng'ado rieko kambi kod jo orak motegno 2,500, nowacho, biero dhi nyime keto mwandu e nyago olembe kaka matr  avocado, macadamia, pith yien kod jamni ka ipimo kod ohala manyien mar blueberry.
Chich olemb abakado mag Kakuzi nobedo motegno, maok odewo chieg'ni loro e sekta mag uso chiemo e kor chiche wa mapile. Wageno ni chier matin biro betie e higa 2021, kata kamano ok osingi. E geng'o ma, wadhi nyime kod timo ohala kod jo ohala wa machon kanyakla kod manyien mamoko e kor pinje 14 ma opogre, Ng'ang'a nowacho.
Eromo mibago higa ka higa, weg kembi, maonge pingo, nogoyo kura kendo siro siling 18 mag pok mwandu e mwandu ka mwandu moketi, mochung'ne atamalo 28.5 mar dongruok koya e siling 14 mag pok mwandu  mochul higa mokalo.
Chich piny ngima chiwo duoko maber ne olemb abakado moya Kenya nikech nyalo gi mantie malo mar chiwo olemo maber, kata kamano onego watii matek mar nuango chiro, Ng'ang'a nowacho.
Kambi osemedo yudo chiro mantie gi yuto maber ne olembe mawuok e Kenya kaka abakado kod macadamia kendo biro dhi nyime keto e tim ber ma ochiw kod riuruok mag wuog kambi matindo.
Kambi bende osetimo maber maok odewo rochruok ma okel kod midhiero ne ngima mar dak.
Amor chiwo ler ni midhiero ne ok ochuno wa chungo ja orak moro amora. Pare ni kwan jo orak ne omedore, kendo ne wanyalo luoro kinda wa mar winjruok mar jo orak(Collective Bargaining Agreement) kawan kod duol motelone pith chae kod pur (Kenya Plantations and Agricultural Union) e wi medo yor chudo, ne owacho.
Riuruok mar Three UK-kanyakla mag dukni madongo, higa ma okalo ne ochungo nyiewo mag abocado kowuok e kambi ohand pur mar Murang'a kaluwore kod ywagruok e roch ratich dhano gi jokmoko 85.
Kakuzi PLC sani kawo kinde ne e yawo pur kod dongruoge mopogore opogre mag macadamia, blueberry, jamni kod yore ohala mag uso  bungu.
Apisa mduong' mar kambi mar Safaricom, Peter Ndegwa (diere), ga gin kod, jagoro ma ongirore e lony ma nyasani Joe Mucheru kod jachung' jamak ngai maduong' Mercy Wanjau e kinde sidho lai e yor tudruok mar 5G manotimore Micheal Joseph Centre.
Jata chicke keto mwandu kod uso osepuodho keto mwandu gi Safaricom kuendo mopogre opogre miluongoni Mali.
E lupot masani e wi wuodh yore mopogre opogre mag keto muandu, e pend chik,  duol mar chick keto mwandu kod keno (Capital Markets Authority (CMA)) nowacho ni ranyisi mar riuruok keto mwandu (collective investment scheme (CIS) e yor alosa kod riuruok gi jata omenda, Genghis Capital ne nyalo chungo moromo pek mag chike.
“Gi chien kambi nokwayo rueko e sandbox kuom thuolo maromo dwe adek kata kamano negi kwayo kendo meto mar kinde mondo okony e romo gi jonyiewo mantie maboyo,” CMA olero e kidienj lupodgi.
“Kambi notieko timo pimo  kendo chik noyienegi pedho mwandu e ratil mar ohala.”
Kembni mamoko osewacho ni chike sandbox oriwo Pezesha Africa, kambi mar Innova , riuruok mar Central Depository and Settlement , Pyypl Group, kambi mar Belrium Kenya kod telo mar Four Front.
Chike mag sandbox oyie nyiso eyor aneno theth mag pim ebuo thin ting' mar pend chike kendo e geno yuayo kembe masiro weche keno kod omenda e yore manyasani, kanyo achiel gi obok mag chiche keno kod uso kaka jous mwandu,  jotend omenda, jo ng'ad paro e weche keto mwandu kod CIS e temo yore ng'eyo manyasani kod kony mag omenda.
Jatelo maduong' mar kambi mar  Safaricom Peter Ndegwa juma mokalo nowacho ni girito puotho koya kuom jotaa chike kapok gisidho ayanga keto mar mwandu kuonde mopogre opogre.
CMA nomedo keto e ng'eyo ni kwan madito mane obetie mag joket mwandu nenyalo medo chuno e ran'go kendo chike matayo romb jokanyo ma oja bagi e kor higa ka higa.
CMA medo wacho ni kwan madong'o mag gige pimo (joket mwandu 50,000) nedwaro ni otim kare pimo mokalo lal mane inyalo kel kod gombo mar  sandbox.
Puotho nyiso ni sani koro irito paro koya kuom jotaa chike mamoko kaka bengi maduong' e piny Kenya (Central Bank of Kenya) kapok odhire e chiro.
CMA kendo noketo e ng'eyo ni moko kuom mwandu mawelo miketo, mochan gwelo e kar hola kod uso mwandu mar piny Kenya oridore ahinya ne chike lwasi masani.
Kaluore kod CMA, mwandu mopogre miketo manywando kembe masiro weche keno kod omenda eyore manyasani kod keto mwandu kuonde go mopogre opogre e kidienje mopogre opogre e yor pim, dwaro ng'icho matut koya kuom duonde mopogre opogre mag  jotaa chike, kaluore kod chal gi e sekta mar omenda.
“Moko kuom kwayo mawaseyudo e bedo e kanyo mag chike Sandbox gin makelo pogruok kendo gin kod kido ma jotaa chik mopogre opogre ,onego ono,” CMA wacho e lupode.
CMA nosidho ayang'a chike mag  sandbox  e dwe mar adek higa 2019 kendo negi gwelo kembe mondo olosi kendo pimo ranyisi go manyien. 
Chakre kanyo, kwayo 24 osechopo kendo abiryo kuomgi osechual ne sandbox.
Kembe e yor pimo kod ng'eyo e yoo nogo manyasani mar blockchain kod keto mwandu kuonde gogo mopogre opogre, ne otayo chenro.
Jagoro maduong' mar Dock Workers Union Simon Sang (kor achwich) gi jatelo ma jakanyo Julius Nyandiko.
Jolar kom jagoro e Dock Workers Union (DWU) nyoro ne joyware giwegi eseche ma kampen mar tarik 20 due mar abich ochacho.  
Eseche ma jomoko ne dwaro mondo ochwal nyime tarik mar yiero, jagoro maduong' Simon Sang ne odiro oko chenro mane oket mar Kanti Labour Officer tayo yiero. 
E barua mane ondiki tarik 8 due mar abich, Sang ne owacho ni DWU National Executive Committee mokala ne olero kendo tij apisa majaduoko, ka oedo ni apisa mar labour nyalo mana rango yiero to ok taye.  
Ne owachoni ni yiero ibiro taa gi board mar yiero kaka ochiki gi registrar mar oriwo mar ohala (trade union).  
"“Board mar yiero e buwo kom mar Martin Oindo, owinjore mondo uti kod gi kanyakla. Joge biro timo weche mag pesa duto tee, ma ionge ng'eyo e kaka loso rigista mar yiero, yiero kuonde go ombulu, kod timo yiero,"" Sang ne owacho. "
Bende ne omedo ni jondiko mag yiero ibiro gol Kenya Ports Authority (KPA). 
Maye osekelo ywaruok gi jipo koa kuom jochung' moko. 
"Nyoro, Omar Masumbuko, maen jalar kom mar GS, ne opingo Sang kuom "" temo loko chike kind mag tugo”."
“Oromo mosetaa gi Sang oseduoko jotich chien. En ekinde telonee majotije oselalo omenda mag tiyo seche mang'eny kendo ne orem e chwalo meto mar osara mar jotich,” Masumbuko neowacho.
Koa higa mokalo, KPA osebedo ka geng'o yuto mag seche mang'eny gi ataamalo 30 mar osara, kendo osemiyo jotije  mag port dok dala gi pesa matin.
Sang, kata kamano, neowacho ni wach chudo mar seche mang'eny ibiro riee bang keto sei e Collective Bargain Agreement (CBA) mabiro timore tarik 16 due mar Abich gi riwo.
CBA miyo jotich ma jokanyo mokalo 4,400 mag riuruogno atamalo 10 mar meto mar osara kochakore dweche 16 mosekalo.   
Duol matayo weche osara gi meto, katamano, ose kwero KPA kagiwacho ni mol mar omenda machalo kamano oknyal rito meto mag osara. 
Jachung' machielo, Harry Arigi, ne owacho ni yiero onegochwal nyime nikech gituomore gi yango mar Lamu Port tarik 20 due mar abich. 
Ne owacho ni jokanyo moko mag riuruogno biro bedo modich.
“Ng'eny jokanyo mag riuruok mowinjore goombulu biro bedo modich Lamu. Wadwaro mondo jokanyo duto mondo oriure e yiero mochunoni,”  Arigi nowacho. 
Jok mamoko molapgi ndong' gin kaka jakom machon e tiye mbugru e dho wath Edward Opiyo kod jachung' mar  Mikindani MCA, mabende en jaus chiemo maduong', steward Renson Thoya, Abubakar Mohamed, Said Chande, Alphaeus Aluoch, Jorum Kiilu, Ezra Okong’o kod Fatuma Mbule.
Majengo Warrah, Siyat Abdullahi, Moses Abebe, Kanga Maganga, Athman Athman, Mohamed Mabanda, Mohamed Ibrahim kod Adenan Ondieki bende olapgi ndong' ne kom no.
Koweyo mano, jotich tee mag  KPA manigi gombo e kombe DWU osekawo yueyo mar bedo e yiero, kendo ponono oyombgi pod gibiro bedo ni gin kod tije gi.
Masumbuko, jagoro mar riuruok mar jo us chiemo matiyo e mulo mwandu kod wuok mag mwandu go oko mar kambi, noyango ni nokuayo yueyo mar dhi lodho dwache mar chung'.
 “Sang oserem e geng'o jotich kuom sendo. Okosebedo ka onyalo wuoye wach chudo mag jotich bang tiyo e seche momedre,” Masumbuko nowacho.
Kata kamano Sang nokoyie gi weche Masumbuko, ka owacho ni ne osegoyo luenje mang'eny mondo ober ywagruog mag jotij  KPA. 
Nowacho ni chakre noyie telo mar DWU , jotich osebedo jo orak ma ichulo maber moloyo e piny.
"Jatend riuruok gano ni osebedo ka ogore mondo one ni andike mar winjruog jotich (CBA) ondiki kendo oket matut e tim, ka omedo, “Adwaro dich kendo okadwar bedo e paro achiel winjo weche manono mag jowasika"". "
“Okasebedo ka akwayo ombulu nikech adwaro temo matek mondo meto mar andike winjruog ywak jotich (CBA) kod atamalo 10 e meto mar osara ne jokanyo ochul” Sang nowacho.  
James Nyabando, ja ohala maduong' mar rabolo Moitunya e Nyamira kanti ng'iyo achiel kuom saga minyalo uso e ode mar keno.
Jopur rabolo mar piny Kenya ikre ne ohala maber mar uso mwandu oko mar kenya, ne  piny korea mamilambo.
Ka obete e then mar bawo machieg'ni gi od keno mantie e bath ndara e dir ndara maduong' mar Kisii-Nyamira-Kericho, James Nyabando ma onge kiawa rito ng'ato mondo onyieu saga mag rabonde manumu.
Chakre okinyi, oseuso mana saga achiel kende.
Beche ringo koya siling 700 ne saga maduong' mogik mapek mare machieg'ni romo kilo 60 nyaka machieg'ni romo kod mar siling 300 madit matin mapek mare chieg'ni gi kilo 30.
Jonyieo mang'eny manyiewo rabonde mag ateda gin joriemb nyamburko mating'o mwandu moya kata mochomo bombe kaka Kisii, Nyamira kod Kericho.
En owuon ok en japur kata kamano onyieo kuom jopith kendo ouso kendo e yudo nueng'o maber.
“Mae ok en donjo e ohala marach nikech ayudo nueng'o  maber. Kata kamano ohala masani yuto ok en piyo,” Nyabando wacho ne Standard.
Achiel kuom jokou rabolo mapile en Lukas Moganda mar gweng' Moituny, machieg'ni romo ondamo 500 koya kar keno mantie e bath ndara mayudre Nyabado.
Moganda ni kod kwan tee moingo yiend rabolo michamo 800 e puodho nus heka.
Ka rach, onyalo kayo nyaka saga 50 wik ka wik, ma ouso ne jokony e nyieo kod uso madong'o mantie machieg'ni kaka Nyabando kod jowero mating'o yuto nyaka Nairobi mantie kod chiro momio.
Kata kamano pek maduong' ahinya en neng'o matin mayuto kelo kaluore kod chiro mantie piny kod sand mag jokony e nyieo kod uso.
Bei e puodho mag saga madong'o ahinya machieg'ni romo kilo 70 ringo ka oya siling 600 nyaka 700 e seche ma pek mar kido matin chieg'ni romo kilo 30 inyalo us matin ne siling 250. 
E puothe, Moganda puro kido ma opogore mag rabolo mar Ng’ombe, e padh kido mar Gros Michel ma gin gige pur mapile mag rabond ateda e aluora.
Neng'o chieg'ni ni rom e kor kantis mag Nyamira kod Kisii ma jopur thothne rabolo ahinya ahinya uso keyo margi e nang'o mayot mokalo.
Kuom ranyisi, sigand Moganda onge pogruok moro kod mar Evans Onsinyo, japur mawuok Suneka Bogiakumu ma puoth rabolo mare heka ariyo okosebedo ka duokone yuto maber kaluore gi rach mar chiro.
Kata kod pek, gi ma jopur ariyo gi kod kod jopur mang'eny mamoko kale, nitiere pilni mar geno ne gin, e chiro mar piny ng'ima bang Korea mamilambo yao chiro manyien mag rabolo manumu mag ateda kod broccoli.
Kaluore kod oboke mowuok e migao mar kembe, chiro kod dongruok mar ohelni (Ministry of Industrialisation, Trade and Enterprise Development) ne duol mar jotend kantis (Council of Governors), kantis osekwa mondo giyao thuolo mar chiro ne yuto majopur puro .
Migao, e wach mochim ne gabanas kata jotend kantis, chiro mar rabolo ne pinje maoko ne pod tin mokalo kendo ne nitier dwaro matek ne kantis machuny gi ne gombo donjo e ohala mondo olu mapiyo wach mar oboke.
“E nono mar oboke ma dwarore ne keyo mora amora e chiro mag pinje maoko (phytosanitary conformity certifIcates), ijiwi mondomifuar kanti moro amora mantie kod chuny ne jatelo matayo duol machiwo kendo rang'o ngima mag yedhi e piny Kenya (Kenya Plants Health Inspectorate Services (Kephis)),” pend oboke wacho.
Yauruok aila gi kelo hawi maduong' ne jopur ekor gwenge machal kod Moganda ma dine ok kamano, ne nitiere giko jok kod pur nikech koso yor chiro.
David Orori, apisa madung' mar ohala e kanti mar Nyamira wachoni thuolono osechiero dwaro manyien mar medo keyo mar rabolo kata e chako ohala mar pur mar broccoli.
“Wa onge kod duoko ma omiyo jopur magwa ok nyal tiyo kod thuoloni. Kata kamano, sani koro onego waket wengewa e bolo pur man kod keyo manigi dhadhu manyalo kalo dwach obok kod rang'iny mag pinje maoko,” Orori wacho.
Kanti oseko pimo yuto mar higa mar gana 1.1  metric tonnes mag rabolo saga manumus kama mopim jopur matindo 390,000 e jokanyo marauma e keyo, kaluore kod duol mar pith kod chiemo mag pinje United Nations (Food and Agriculture Organisation of the United Nations (FAO)) lupot mar higa 2014 nomiyo pek rango lal mar chiemo(Food Loss Assessments).
 E wi yuto tee mag rabolo e kanti, atamalo 60 mag gi gin saga mag rabolo manumu ma ahinya gin mag tet kendo atamalo 40 ma odong' en kido manyak e kuonde oro kaluore kod duol mar Techno Serve(TNS).
E kinde ma kanti ma Meru otelo e yuto mar rabolo kod machieg'ni romo atamalo 40, ka iluwe kod kantis ma Kirinyaga kod Tharaka Nithi kod atamalo 21 kod 19 e luruokno.
Lupod FAO nyiso ni kantis mag Kisii, Nyamira, Bungoma kod Kakamega gin jopur madong'o mag rabolo saga mag tet ma sanii ikelo kod chiro manyien mane oyau South Korea.
Jotelo adek e pith rabolo ahinya ahinya donjoe e pith rabolo manyak kuonde go mag oro.
Kod yuto mar chiro manyien, piny Kenya odonjo e grup maduong' mar jous rabolo e pinje maoko, chien mar pinje Cote d’Ivoire kod Cameroon.
E lupod ng'iyo chich rabolo motim kod FAO nonyiso ni e higa 2019 kende, Cote d’Ivoire no uso e pinje maoko maromo tan 411,000 mag rabolos ka piny Cameroon kendo uso maromo tan 167,000 oko mar tong' ne.
Kenya gi e loe nouso maromo tan 100 kuom higni ariyo: e higa 2016 kod 2017.
Gabana ma Nyamira Amos Nyaribo ka rwako weche chiro manyien mar rabolo nowacho ni kuonde go ma oluoro nam, kantis mag Yimbo kod Milambo mar hoho mar Okak dhi yudo ber moloyo.
Ma en bang' tiek keto mwandu mar tara 7 mar kar ranyisi mar gige pur mag kembe moting'o pinje maoko, e kanti.
Kaka jokenya no oholo mondo odagi e kindi midhiero mar Covid-19.
Midhiero mar Covid-19 nodhiro jokenya mang'eny e holo e konyo e yor dak nikech tuo no norocho chal mar dak e piny, ma oneno alufu mag jii lalo ngimagi.
E nonro mar Financial Standard e kwan jogo madwaro hola chakre higa 2019 nyaka dwe mar adek higani, nyiso ni jii jiweggi kod dhoudi ne odhi nyime kod atamalo 14.
Mae kopim kod ndalo kapok midhiero mar Covid-19 chopo, mane jokenya mang'eny ne nyalo chopo mayot dwaro gi mapile.
Nonro ni okan e lupod apisa mar hola mar bengi maduong' e piny kenya (Central Bank of Kenya Credit Officer Survey report), ma nyiso ni e dwe mar adek higa 2019, dwaro mar hola jii owuon kod hola mar dhoudi ne ochung' e atamalo 39, machalre kod mar higa 2018.
Kwan ni, kata kamano, ne oidho malo kod atamalo 43 e dwe mar  Desemba higa 2019 kod atamalo 53 e dwe mar adek higa mokalo, medruok mar atamalo 14.
Kwan gi yudore kod duoko koya kuom apisa madong'o mag hola e bengi machiwo hola go.
E lupod dwe mar adek higa 2020, jo hol gowi 38 kod kambi achiel machiwo gowi e yor asinge (one mortgage finance company) ne obedo jokanyo e nonro.
E lupot, hola ne sekta mar jo ohala nobiro e namba ariyo bang' hola mag jii owuon kod hola mag dhoudi kod atamalo 46 ka iluwe kod kembe marego kod atamalo 31. 
Nonro ne oriwo sekta 11 mag tene dak mar oganda.
Mae ne onyiso idho mag hola tee kod atamalo 2.62 koya e siling tara 2.774 e dwe mar Desemba higa 2019 nyaka siling tara 2.847 e dwe mar adek higa 2020.
“Dongo mag hola ahinya ahinya ne ochual kod medruok kembe mag rego, ohendni, wuodhe aneno mag jii owuon/mag jo ot, sekta mar math kod magawa,” lupod nonro mar afisa mar hola, wacho e wi dwe mar adek higa 2020.
“Medruok dwaro mag sekta ariyo okel kod medruok dwaro mag mwandu mapile mag jonyieo.”
Mwandu mapile mag jonyieo gin mwandu kata chudo ma ochuno pile ka pile ne dho ot ka dho ot. 
Gi nyalo riwo lewni, gige matiyo kod tek stima kendo kata mana chiemo.
Medruok atamalo mag hola michiwo ne jii weggi kod dhoudi, Samuel Nyandemo nolero, japuonj kungo e mbalarieny mar Nairobi, e kwedo lokruok ma okel kod midhiero mar Covid-19 e chal ngima mar dak.
“Kane midhiero mar Covid-19 chopo, yuto mag jii mang'eny no neno ka gima rumo(leny),” ne owacho.
Laktar Nyandiemo nowacho ni chakre chieng'no, ohendni ok nekel yuto maduarore, nochuno oganda mang'eny kawo hola e yor neno kaka ginyalo dak.
“Yuto gi nedok piny kendo ne ochuno gigeng're gin giwuon kuom mane ikelo kod midhiero mar Covid-19, machoro gi kao hola,” ne owacho.
Atamaloni mar hola mag udi gi jii wegi, kata kamano ne olwar nyaka atamalo 31, kaluore gi lupot mane ogol due mar auchiel gi Credit Officer Survey, kapok odok malo kendo nyaka atamalo 45 due mar ochiko. 
Bende kane kwan ne odong e atamalo 45 e kwan duto mag hola e due mar adek higani, podi ne en malo kopim gi  higa mar 2019 e seche gogo kapok Covid-19 ne ojukowa.
Bang fwenyoni ni midhiero ok ne en yamo makalo kaluore gi pachwa, Migepe mag hola ne oyudo buok mar medruok mag hola, moloyo ahinya maonge gi gima osingi marito kaponi hola ok ochuli.  
Kaluore gi lupot mar due mar ochiko higa mokalo, chike mag hola ne odong ma ok oloki e kidienje abiryo mag yuto kendo ne oridgi e kidienje ang'wen, moriwo kidienje jii wegi gi dhoudi. 
Moko gin wuodh aneno, yore mag wuoth gi mag tudruok kod ohala mag udi.
Rido hola en koso holo ne gima omiyo ikwayogi. Nyalo timore nikech chike manyien moket gi duonde tayo weche omuom kata yore mag chiro .
“Rido chike mag holo e kidienje ang'wengo luwore gi midhiero mag Covid-19,” lupot mar Bengi aduong mar CBK.
Lupodni bende fwenyo ni gombo mag gik yore yuto gi golo yore mag medo atamalo mag yuto bende ne okelo medruok e rido hola e sektas/kidienje mopogore. 
Kaluore gi adiera ni hola mang'eny mag jii wegi gi mag udi onge gi gima osingi, Nyandemo nowacho ni lewo chudo nyalre mang'eny, maye ema lero rito mag hola. 
“Wabiro neno koso chudo mamalo nikech yore mag yuto osechach gi gigo ma ok ong'ere kaluore gi kaka iwachonwa ni midhiero mar tuwo nyalo medre e due mar abiryo,” ne owacho.
E nonro mane otimore due mar ochiko, atamalo 69 mar apisa mag hola ne okwano hola mag jii giwegi gi mag udi ekind hola ma ok chul (Non-Performing Loans (NPL), mane obedo namba adek bang wuodh aneno gi otende ma en (atamalo 72), gi ohand udi real estate ( ma en atamalo 67).
Maye ne en medruok mar atamalo 30 kopim gi higa mar 2019. 
“Ekinde ng'iyo gik mane otimore e kuota, joduoko ne onyiso ni rang'iny mar NPLs neodong' ma ok olokore e sekta/kidienje abich ma yore yuto kendo ne omedore e sekta auchiel magin: ohala, wuodh aneno, gedo gi orak, jii gi udi, yoremag tudruok,” lupot mar due mar ochiko higa mokalo wacho.
Medruok mar atamalo mar hola (NPLs) mag tije mag udi gi jii kata obedo ni otudore gi ywaruok mag dongruok mag yore ohala kinde mag midhiero moluwore gi chal mag andika mag jotich e piny, mane olwar kaluore gi luworo mar bengi e chiwo hola mang'eny ma ok osingi.  
Buok malang mar Covid-19 e tije andike e lupot mar Formal Firms in Kenya (PEDL) mane ondiki e ohala mag dongruok mag ji giwegi (Private Enterprise Development) e due mar adek nyiso ni karom due mar ang'wen, tije andike ne obuok gi atamalo 16.
Nonro ne ogol kuom puodho yuto mag osuru mag riuruok jii giwegi kod kanyakla mar jaso yuto mag osuru, ne jotijgi.  
Jalno ma osebedo kaluwo bajet mar kenya kuom higni matin ma osekalo biro paro weche ma imiyo pek higa ka higa kawacho ni, piny oseloso baget maduong' mapok nonenga. 
Hik omenda mabiro mar 2021/22 ok owe oko, e seche ma jatend migao mar omenda migosi Ukur Yatani lando bajet mar silings trillion 3.6  – kamano, maduong' moloyo! Matin mokalo silings trillion 2 ibiro kel kod choko mag sirikal, e machieg'ni siling trillion 1.8 mag choko gi koya e choko mag osuru. 
Balang ibiro hol – kido mong'iyo kuom higni mokalo. 
Bajet mar higani biro e diere pek mar chal mar ng'ima dak kokel kod midhiero mar Covid-19 , e paro mosebede ni midhieroni biro rumo kapok oromo chakruok mar hik omenda mabiro. 
E aneno kod medruok mag kute gi e kind okanda e piny mang'ima, kaka bende e piny Kenya , paro ni kendo nyalo bedo makelo ywaruok bange pogruok. 
Migao mar chirth nowacho ni kenya nyalo neno okang' machielo mag kutego e dwe mar abiryo, miswero kod kudni motisi ni (Indian variant).
 Mae nyalo kelo kendo loro piny mabiro gi lokruok e chal ng'ima mar dak kod choko yuto mag sirikal.
Koso chanjo en wach ma piny owacho nyaka non mapiyo, kaponi piny nyaka muom kind midhiero ni maonge chandruok mikelo kod pek mar ng'ima dak. 
Kata gope e bajede piny owacho ok thor betie kamano, kenya higa ka higa chalo ka gima yao thuolo maduong' e kind omenda mawuok godo kod mago madonjo. 
Ponono ng'ato otiyo kod ranyisi ni e bajed dhoudi maggi, duoko biro chalo ni chieg'ni kod bedo jagowi ma ok nyal chopo dwache. 
Mano e adiera madwarore e geng'o  ,edruok omenda wawuok mag piny owacho, ma en gima piny owacho oseyiego e kinde mokalo kod sir mag chike kaka maduoko chien tije omenda kendo meto mag osuru. 
Adiera en ni piny kenya okosemuonyo e timo mae, kendo liet/achune e choko yuto mag sirikal , kelo ich wang'.
Ka imedo okang' mantie malo mar lal kod mibadhi mawaneno, gowi biro chalo ni chieg'ni dhi nyime medore. 
Ting' mar choko osuru kod keto e tim owinjore otim kod duol matayo weche osuru (Kenya Revenue Authority better (KRA)). 
Onge kiawa ni duolno osemedore e yor tije chakre nyuolne e higa mar 1995. 
Jachok osuru pimo ni omenda maromo gana  4.4 mag yuto mag chok osuru ne okan e romb higa mokalo tarik 30  dwe mar auchiel, mantie malo koya gana 3.6 e higa mokalo.
Kata kamano ma en medruok mineno, kopim kod kwan jii, kwan mar yuto ni, chalo manitie piny ma ok nochan. 
Medruok e kwan yuto mag osuru, duong' mokalo, nikech duoko mag osuru ma itayo e ngue yamo (iTax) , kod okang' maduong' midhiro kod duol mar KRA kokalo puonj ne jochul osuru.
Onge kiawa e yore tayo weche osuru e ngue yamo, ma oseketo ng'eto bedo mayot miwuoro kendo wich wil gi lai mabocho mag jii mane ineno e apis mar duond choko osuru, Times Tower, chieng' giko ng'eto. 
Ka oweyo mano, pod nitiere mang'eny ma onego kete e tim mondo oket ng'ado osuru mayot kendo ma onge yuak.
Loro mag lai e seche ng'ado osuru e yor ongue yamo,en gima wan waduto waseneno, kata kamano, e kit kenya alisi, ma onge dewo wajarito chieng' giko ng'eto eka mondo wang'ad osuru kaka waja timo kod gik mang'eny! 
Oboke ma ng'ato tiyogo e duoko osuru e yore duto yot tiyogo. Wach achiel mongirore, en ni jochul osuru ok nyisi lokruok nyaka gi tem duoko osuru.  
Obokeni ok oyiene ng'ato lero kama yutone aye- e ratiro, otek kendo ok oyot loko. KRA owinjore loke maonge chandruok moro amora. 
Higa mokalo ne nitiere pogruok kwan mag osuru mane otiigo e kuota mokwongo kipimo gi moko e higa. 
Maye neluore gi chike mag Covid-19 mane oketi e due mar ang'wen 2020. 
Ni nitiere ywaruok ewi lokruok mane onego tigo e higa mangima kata kane moko kuomgi ne dwarore. 
Gikone paro ne ong'ad mar yiero.
Ng'ato nyalo baa dhoge kuom gima thieth makare en, makmana ni wach en ni ne okao kende maromo nade mondo ochiu paro, gi mondo olok yore iTax. 
Paro machon osebedoga ni kata bedoni ng'ado osuru tek made, nyalo bedo ni jii matin ema biro ng'ado osuru. 
Kata obedo ni yorego mag oselosi, nitiere weche mag tayo apisi mowinjore losi. 
KRA osebedo katemo geng'o lokruok e kwan gi chike e yor temo duok piny chacho jochul osuru. 
Duol mar Capital Markets Authority (CMA) osetayo rueko mar kembe auchiel e riuruok gi CMA Regulatory Sandbox nyaka noeyange e due mar adek higa 2019.
Maye en kaluore gi andika mag ratiro mag tayo duondno (Regulatory Sandbox PGN) e due mar adek higa 2019.
Kembe moseruaki e duol mar Regulatory Sandbox gin Pezesha Africa, Innova Limited, Genghis Capital Limited, the Central Depository and Settlement Corporation (CDSC), Pyypl Group Limited, Belrium Kenya Limited gi Four Front Management.
Chieng wuok tich duondno ne owacho ni oseyudo kwayo 24 e robo-advisory, blockchain technology, tokenization of real estate, providing access to global stocks, crowdfunding platforms, Electronic Know Your Customer platform, Screen-Based Security Lending and Borrowing platform, Regtech solutions and Data Analytics.
”Dwach telo en mondo chakruok mar sandbox oriere tiir gi Capital Market Master Plan (CMMP, 2014-2023) mafwenyo lony manyasani kaka achiel kuom abich mag tiegruok e chiche mag capital piny Kenya,’’  Wyckliffe Shamiah neowacho.
Ne oyangorene ni dwach CMA en rango ahinya weche telo gi chike kagi ng'iyo aluora malokore mapiyopiyo e gik miuso e chirni (capital markets), gigetich gi telo. 
“CMA osebedo nyime mar neno ni giketo yore mag nyayo gi konyo dongruok mar FinTech gi lony eyi chirni  (capital markets) e Kenya. Mochimore gi tij techo,  telono dwaro chiwo chike mabeyo mag tayo  keto lony mar FinTech gi yore ohala manayalo yaro chirni (capital markets) e Kenya,’’Ne omedo wacho.
Lupot oting'o wuodhe mideo ma osekale kaka konyruok ne ohendni matindo kuom omenda mochiu kod jii buora ma itayo kod kambi mar Pezesha.
Kendo oting'o puonj  ahinya ma kamiti mar sandbox odeyudore, thuolo ma osefweny gi sani kod kaka mago ibiro ket e tim mondo obwe twak mag sandbox ekind mabiro. 
Telo kendo osechoko mago ma ideo mondo onyis dongruok pend chike ne kambi mar Fintechs.
Ohendni matindo maloso chiemo katiyo kod cham, yudo medruok mar omenda tara 2.1.
Duol mar singo omenda mag duongruok ne pinje mag Afrika  (african Guarantee Fund) chieng' wuoktich noyudo meto mag omenda  chako dongruok mar tara 2.145 billion (Dola gana 20) kowuok e duol mar keto omenda mar Danish ( Danish Investment Fund) ne pinje mapod dongre (IFU) e konyo e yor omenda ohendni matindo maloso chiemo kod cham e Afrika.
Medruok mar omenda  mag chako dongruok, bathe ichiwo kod piny owacho ma piny Denmark, e bad kony mar dongruok COVID-19 mar piny (“COVID-19 Development Assistance”).
Kanyo achiel kod tara 2.1 ma omedi, kwan tee mag omenda moket kod e kido mar omenda mar AGF duto romo tara 7.7.  
Medruok mag omenda e duol mar singo omenda ne pinje Afrika  (African Guarantee Fund)  biro medo kwan omenda michiwo ne ohendni matindo (SMEs) e Afrika. SMEs e Afrika oseneno dok chiem e rom kepo mar hola kaluore kod pek mar  Covid-19.
E lupot mar nonro mar Kamisen mar kungo mar United Nation mar afrika ehiga mar 2020 (United Nations Economic Commission for Africa) lando loro mar ohala, onge mar omenda mag tich, gi dok chien mar dwar kaka pek ma joafrika manigi ohendni matindo yudo kaluore gi midhiero. 
"“Ket mokuongo mar omenda mag dongruok mosingne pinje Afrika (Afrikan Guarantee Fund) gi piny Denmark ne ok okelo kende dongruok e yore mag yuto gi dak, to bende ne gi konyo e kelo omenda moko mag dongruok koa migepe moko machiwo omenda mag dongruok,"" apisa maduong mar AGF, Jules Ngankam ne owacho. .  "
"“Kaluore gi medruok mar omenda, nyalo wa mag chiwo yuto mag cham ne migepe mag omenda omedre kendo biro tayo yuto mag omenda e lokruoge yuto mag cham e Afrika,"" ne owacho. "
"“Ohendni matindo mag jii giwegi ochuno e loso gi girito tije mowinjore e Afrika, makmana ni giyudo pek madongo kaluore gi midhiero mar Covid-19. Wan kod chir ni keto mwanduwa biro ywayo jo ket mwandu moko mabiro nono nyalo mag jo ohala matindo e afrika,"" apisa maduong mar IFU, Torben Huss ne owacho."
Kum mar tong'o yiende e bunge mar piny owacho higni adek mosekalo okelo paro mopogore, jolony eweche mag aluora wacho.  
Migao mar aluora, e higa mar 2018 ne oketo kum mar piny ngima e tong'o bao e bunge mag piny owacho kod mag gwenge mondo ewe mar kuro gi poko mar sekta mar bunge duto e piny kaluore kod dwaro mar kungo kuonde mag pii.  
Kata obedoni osekonyo emedo lach mar bungu, kendo osekonyo emedruok nyadiriyo enengo bao ka jo ohala yuto e medruok mar dwaro kaluore gi koso yien. 
Kaluore gi tudruok mar jofwambo mong'ere kaka Earth Journalism Network, dongruok mar Internews and Internews Europe, heka moingo 100,000 mar bungu mar Mau ne osekethi e higa mar 2000.
Kendo kaluore gi United Nations Environment Programme (UNEP), nyaka heka 107,000 mar bungu Mau Complex, heka 416,000 ne okethi ekind higa 1990 kod 2001.
Jolony eweche mag aluora bende wachoni dongruogno pok osetimo mang'eny e chwalo lach mar bungu to osekelo chuok mabende osemedo ng'eto mopondo e pouthe jii wegi, mosepong'o thuolo modong'.
Echakruok, piny owacho ne ochano meto  mar lach bunge gi atamalo 10 eromb higa 2022, gombo ma neno matek chope.
Migao mar aluora e higa mokalo ne owacho ni omenda mar billion 48 dwarore e chopo parono, ekinde ma jagoro mongirore eweche aluora kod bunge Chris Kiptoo ywago koso kony mar omenda koa kuom migao mar omenda.  
Jokanyo mamoko wacho ni kum osemedo nyadiriyo  dwaro mag gige bao, mosemiyo piny Kenya nyiewo bao koa pinje maoko kaka Malawi, Uganda, Congo gi Tanzania.
Kinoro David, maen ja ohand bao ma Nairobi manyiewo bao koa  Malawi kokalo Tanzania, neowacho ni kawe wige mokalo achiel mondo uyud msigo donjo e piny Kenya.
“Nitiere dwaro mamalo mag bao ma ijiwo gi sekta mar kedo gi ohand bao. Kata kamano, okyot yudo bao kaluoregi kum; Puodhe jii wegi oknyal chopo konyo dwaro, machunowa geno kuom bepe ma oa oko e pinje moluorowa,” Migosi Kinoro owacho.
“Kapok ne ogol kum higa mar 2018,  ne wauso fut mar bao (board foot (bf)) e nengo mar Sh40, gi sani nengo osemedore mokalo nyadiriyo nyaka Sh100. Seche mikao mar kelo bao e chiro mar Kenya en wach machielo, mamaiyo ohala bedo matek.”  
Ng'eny bao minyiewo oko  gin kaka, pine, cypress gi mahogany.
Uganda, Malawi, gi Tanzania e chirni mongirore mag bepe mag pine gi cypress, ka bao mar mahogany wuok e piny mar Congo.
Jagoro mar riuruok mar bunge e kor gwenge (The National Alliance of Community Forest Association) Gerald Ngatia noyudo ni chakre ket kum mar ng'ado yiende , kembe chai , skunde kod migepe mamoko ma otenre kuom bunge sirikal e gige bao, oseyudo lokruok maduong'. 
 “Bepe mang'eny ma itiyogo e kor gweng'  yudore koya e bunge mag piny owacho. Ng'eto mag yiende mang'eny, waneno ka aye e puothe jii wegi mondo opong' dwaro mabende pod okrom,” Migosi Ngatia ne owacho.
“Jo ng'ad bepe mane ogeno e bunge mag piny owacho, neno pek mar jopecho.”
Piny owacho ne oketo kum mar tong'o e bunge mag piny owacho kod mag gweng'e e higa 2018.
Migao mar aluora noketo kum e kidienje. 
Mokuongo ne ochakre kaka kuom mar dweche adek kapok ne omede nyaka dweche auchiel kendo bange nyaka  higa achiel.
Dwe mar apar kod achiel mokalo, jatend migao mar aluora ne ochungo kum moko mag ng'ado yien e bunge piny owacho kod mag gwenge. 
Chenro no ne en mar chiwo thuolo mar keyo gi golo yiende motegno gi yiende motii e bungu e aluora ma ok okalo heka 5,000.
“Bang' rango dwaro mag  bod mar Kenya Forest Service..., piny owacho ne ong'ado ni kum mag tong'o yien e bunge piny owacho gi mag gwenge biro dhi nyime, to biro pogore gi kata yiere gi keyo kod golo mag yiende motegno gi ma otii e bunge,” Tobiko ne owacho.
Ne owacho ni keyo kod golo ibiro chung'ne gi kanyakla mar multi-agency.
Ka opogore gi golo kum moko, riuruok mar kembe mag bao (Timber Manufacturers Association (TMA)) wacho ni kambi pod hinyore kaluore kod chike mag piny owacho, ma ochuno jotong' bao mang'eny loro kaluore gi gope mang'eny.
Jagoro mar tudruok mar TMA Clement Nyoro ne owacho ni kambe ondiko  wang' achiel jii 50,000 ma ogeno yudo bao e bunge mag piny owacho.
Ne owacho ni kum no ne oweyo yiende keyo motegno mondo otou.
Ne omedo wacho ni kembe ne oketo omenda ma chiegni romo Sh500 million higa ka higa, e yuto mag bombe kaka Njoro, Elburgon, Molo gi Timboroa, masani en lela.
Piny Kenya sani nigi lach mar bunge maromo atamalo 7.4 mar aluorane kopim kod atamalo 12 e higni 50 mokalo.
Kumno ne ogeng'o tongo mar bao kowuok e bunge, mondo ochiw ne KFS thuolo mar keto e tim chike mag rito bunge.
Kebs dwaro ni gige pimo liet (thermal guns) oketne gi ranyisi machielo.
Duol mar rang'iny ne osekwayo weg gige pimo liet (thermal guns (non-contact infrared thermometer) mondo oketnegi kendo ranyisi machielo mondo ojiw somo.
Gige pimo go itiyogo e pimo liet e kuonde moyangre ne jii duto gi ute thieth e geng'o midhiero mar Covid-19.
Kenya Bureau of Standards (Kebs) ne owacho ni nwoyo keto ranyisi onego nee lokruok manyalo betie kata lokruok mapiny eduok mar rapim - ekinde ma itiyo kodgi. 
Ma osenere e kinde ma rapim masani ochuno ni nyaka tigo e kuonde moyangore e pimo Covid-19,  chiwo somo ma oknikare. 
Pogruok e gige pimo timore kaka achiel kuom tiyo mar moko kuom kido maggi kata lokruok mar aluora ekindgi ng'ich ekor lwasi kata liet.
Liet moroamora ma malo ne digri 37.5  ineno ni ok ber, kamano mano kelo chich mar bedo gi Covid-19.
Josephat Bangi, motelo ne migao mar korlwasi e Kenya Bureau of Standards, ne owacho ni achiel kuom madwarore e keto kendo ranyisi e rapim en ka ochiwo somo mokowinjore.  
“E pimo liet mar del kendo duoko ok wuogi kaka iparo kata eyo maler,” ne olero.
Ka ifwenyo ni rapimni ok tii eyo makare kendo ochiwo somo ma ok owinjore, onego bed saa mar keto ranyisi machielo.
Bangi wacho ni e kinde ma rapim moko nyalo chiwo somo mamalo mar digris 42, moko nyalo chopo nyaka digris 50. 
“Moko inyalo roch gi ywecho (magnetism),” ne owacho.
Sechemoko, ne oneno, kaluore gi chike mag kembe malosogi. 
“Ma dwarore luore kod nyadidi mitiyo kode. Nitiere kuonde ma rapimgo pimo oganda matin, seche moko in kod jii abich e kari mar tich, e seche ma kembe moko ni kod jii mang'eny mowinjore pim e odiochieng' kendo rapim tiyo ahinya e odiochieng' alanga,” ne olero.
Kembe moko maloso rapimgo nyalo dwaro loko bang higa, kata onge kinde machal nikech ma luoregi gi kaka itiyo kode. 
E seche ma sigand Kenya opong' gi lek mag dongruok (economic blueprints) kochakre e Vision 2030 nyaka Big Four Agenda, pok osebete winjruok maler mag chike matayo choko yuto e gero chenro mag dongruog piny.
Kendo e kinde ma jokenya yudore e ohinga mar gope gi chike mapek mag osuru mamulo gimoro amora koya e makate nyaka chag nyithindo matindo, pek ng'eny.
Sani moloyo kinde duto tee, nitiere dwaro maduong' mar keto chik matiyo tayo chal mar ngima dak e yuto maber.
Paro maluoro chike golo osuru osegol kod jii mang'eny e higni mang'eny mosekalo.
Adam Smith nondiko e Wealth of Nations ni“…yuto mar dak mag jii kendgi nitiere e kido adek madong'o: chudo mag udi, osara kod ohala. Jo chul osuru ma ok deu biro chulo osuru koya e achiel kuom yore yuto gi.”
Gi pache, Smith nenore ni ne opogo chal mar ngima dak e piny mangima, e kidienje adek mag yuto kaka lowo, tich kod ohala. 
Pache oseket e tim e kinde mosekalo kendo sani wamedo kidieny machielo mar ang'wen mar yuto ma en chakruok mag dongruok- ma yuto ne nitiere e kido mar hola ma onyuol.
E yore mang'eny, kidienje ang'wen mag yuto gi inyalo pim kod tiende ang'wen mamiyo mesa chung' motegno kendo maonge mbekni.
Gin e oinga ang'wen magero chal mar ngima dak e piny– tiyo kod achiel ma oingo mamoko kelo yombruok kendo mbekni e lai tee mag piny.
Ewi kidienje ang'wen mag yuto, jachak ohala ema osekelo pek mar osuru mamalo.
Chakre fweny mar chudo e yore manyasani mang'iyo ohendni ma itimo e kor yamo e medruok mar VAT ne gige moo, kendo masani ni kod pogruok e kwan mapiny mag chike osuru, nitiere ng'eny mag rageng' marocho ohendni mitimo e kor gwenge.
E kind gi tee, midhiero mar Covid muomo chal ngima mar dak, makelo rumo mang'eny mar tich kendo koso kue e aluora. 
E seche ma ng'eny jii geno ni yauruok piny biro tieko aluora ma ok ber, nitiere luoro e kor piny madwaro lokruok mokuongo e chal ngima mar dak nyaka emano manitiere kod ber kendo majiwo ohala kod pok.
E pogruok, kidieny mar chudo mar omenda mag dongruok, nenore ka gima ne onguone e chudo mar osuru kaka ineno kuonde mamoko. 
Dwaro migao mar omenda e golo osuru mar atamalo 20 e gope mag bengi biro duoko chien pek mar chulo osuru e sekta mag bengi nyaka madwaro romo omenda mar Sh7 billion higa ka higa.   
Nenitiere singo manemiyo bengi duoko nengo mag hola chien, kata kamano wechegi ne  othir kod ranyisi mopogore.
Ranyisi machalo kamgo osebedo kawachore ni chal mar ngima dak e Kenya en mar kumo ohendni kendo chiwo omenda mag dongruok. 
E nonro mogik, Chung' motegno kendo maonge bekni inyalo chope kokalo e chike manyien mag osuru koa e kidienje mag yuto. 
Kokalo e kanyakla mar kao ting', Kenya nyalo choko osuru moromo ma bat moro ok owinjo pek.  
Riuruok maong'ere kaka Boomba Clan, higni 14 mokalo ne ogolo wer milungoni  'African Timer’, mawuoyo ewi kaka Joafrika tinne gi rito saa.  
Kuonde tee Kenya, apiko, mong'ere kaka bodaboda, osebedo thieth mar 'tuwo lewo’.
Kaluwore gi ng'wech kod yot, apiko oseng'ere kendo yudo thuolo e apps kaka Uber gi Bolt. 
Makmana ni nengo mar moo duoko yoregi mag wuoth chien. 
John Njeru osebedo jaohala mar apiko echuny boma ma Nairobi kuom higni auchiel mokalo kendo owacho ni en gi lony mamalo e medruok  e nengo mag moo. 
“Chien e higa mar 2015 kane achako ohanda ne anyalo tiyo gi Sh200 odiechieng' e nyiewo  moo. Tinde to kwanda mar moo chakore e Sh500 nyaka Sh1,000,” ne owacho.
Mafuta ma joapiko tiyogo  luwore gi duong mar injin. Injin matekone ng'eny modho mang'eny.
“Nyinge kaka TVS, Boxer kod SkyGo modho moo mang'eny kopim kod apikni moko,” Njeru wacho.
"“Joapiko mamodho mang'eny nitiere maber, moloyo to e chuny boma ma Nairobi kama watere mwandu madongo madwaro teko mang'eny."" "
Joseph Gikaru en rawera mane odonjo e ohand apiko higni ariyo mokalo.
Owacho ni kata bang yepo mar piny, jowuoth pod ng'eny kendo oting'o ng'enygi to yuto ok medore. 
“Apikona modho man'geny nikech atimo wuodhe mang'eny kata kamano nengo moo podni malo, mapod okmed yutona,” ne owacho.
E odiechieng' ne ajanyiewo moo mar Sh400, tinde atiyo kod Sh600.
Jam mar Nairobi osekelo ohala maduong' ne jo apiko. 
Osekelo mbekni e kind neng'o wuodh kod yot mar wuodh apiko.
Kaka mag jii mang'eny ne odok chien kaluore gi midhiero mar Covid-19, Gikaru oseneno ni jowuoth mang'eny oloyo obed e nyamburko mantie e jam kar kawo apiko ma neng'o ne tek.
Chacha Nyaigoti Bichiang'a jalony kendo japuonj e yore omenda. 
Mabende ondiko buk mar Mastering your money.
Weche mag tije omenda kelo ywaruok ahinya ahinya e kind joafrika.
En e tiend ywaruok e oganda gi migepe.
Penjo malich en: Ang'o momiyo jii mang'eny yudo chandruok gi pesa?
Chacha Nyaigoti Bichiang’a, ma en japuonj mar weche omenda wachoni chakruok mar thagruok mag omenda en koso ng'eyo gi rieko.
Kaluore gi nonro mane otim gi World Bank nyiso ni oganda mang'eny e piny onge gi rieko mar omenda moloyo to e pinje ma yuto gi nipiny. 
Nonro medo ni rieko matin mag weche omenda osekelo buok e weche mag omenda. 
Kata kamano, ogendni temo mondo obed gi winjo e weche ma jii wacho e wi omenda, ma owuok e dongo gi.
“Kaka nw wadongo, ng'iyo gi jonyuo, jopuonje, riuruok mag lamo, kod todruok gin yore mag ng'iyo ma osetiego pachwa e yie weche moko mag omenda,” Bichiang’a, ma en japuonj mar weche omenda kendo jandiko ma buk mar mastering your money ne owacho.
Ka wang'iyo mos, Kenya nigi jolony eweche  mag omenda pogruok en ni en gi ywaruok eweche omenda.
Wuo kuom mibadhi mag pesa, gope ma malo kod thiro dongruok eyore yuto machuno joket mwandu elimo pachgi.
Maye ikelo gi yore morem mag tayo omenda.
Ute lamo osepogre nikech weche omenda. 
Kuom kinde malach, pesa osebedo kaka yoo mar loko.
Kata kamano, kuom higni mang'eny omenda oseyudo lokruok.
Ka oa kuom ohala mag wilo, pesa mag chuma kaka silver gi gold nyaka pesa mag oboke.
 Sani walose e omenda mag lony mag yamo ma bende iluongo ni e-money. 
Sani wanyalo timo ohala kokalo e yore mag ong'we yamo kaka- M-Pesa, kod kata chudo kokalo e yore manyasani.
Yoo machielo mar omenda mosekel to pok oyiego en mar Cryptocurrency.
Ranyisi maber en Bitcoin makata bengi maduong' mar Kenya poko oyie gi landruok gi. 
Omenda koro inyalo wach ni okalo yor loko kendo nyiso mwandu. 
Mano nyiso ni gi Sh1000, inyalo nyiewo pok e Nairobi Securities Exchange. 
“Inyalo mana kano mwandu mar pesa e pok. Koro, ka inyalo nyiewo pok 100 mar Safaricom ka itiyo gi Sh1,000,  ngeche ni mwandu mag pesi nitiere e pok ma inyiewo,” Bichiang’a ne owacho.
Kaluore gi Bichiang’a, omenda bende nyaklo bedo paro. 
Mondo olos omenda, owinjore mondo ng'ato ogol paro manyalo kelo omenda. 
Kaye ema paro maliewu donje.  
Mwandu nyalo ng'e kaluwore gi kwan mang'ato nyalo golo.
Ne owacho ni ohala mar oro pesa gi M-Pesa owuon bende ne en paro ma osemiyo Safaricom bedo achiel kuom kembe madongo e africa Ugwe kod Madiere.
"“Kelo paro, en nyiso ni parono nyalo rumo kendo kelo yuto ma inyalo kan  eyore mwandu kata yore mongirore mag bedo gi mwandu,"" chiang’a ne owacho."
Joriemb nyamburko matiyo gi super petrol biro medo tiyo gi pesa mang'eny bang piny owacho medo nengo mar moo gi Sh3.56 ewi lita, mano ne ochwalo nengo nyaka Sh126.37 e boma ma Nairobi.
Joti gi diesel gi kerosene, kata kamano, ne ok oyudo medruok e nengo e dueche adek moluwore.
E ratiro mane ogol achien nyoro, duol matayo weche teko (Energy and Petroleum Regulatory Authority (Epra)) bende ne oduoko yuto mag chich kembe mauso moo mane rik ong'adi duwe mokalo, mondo ogeng' jokenya e medruok mar nengo. 
“E kinde mag lokruok, nengo mar super petrol  ne omedore gi Sh3.56 elita ka mano mar diesel kod kerosene ne odong' ma ok oloki,” Epra ne owacho e andike mane oket sei kod e loo jatelo maduong' Daniel Kiptoo.
Diesel, mitiyogo gi jonyambruko gi kembe maloso gik moko biro usore e nengo mar Sh107.66 e boma ma Nairobi ka kerosene, mitiyogo eneno kod tet ahinya gi jochan, biro usore e nengo mar Sh97.85 e boma maduong'.
Medruok e nengo mar Petrol ne obiro kata obedoni ne nitiere dok chien e nengo moo mapok opuodhi e due mar ang'wen, kane inyiewo mwandu mag tich e due mar Mei-Jun.
Epra, kata kamano, ne nyalo bedo ni ong'eyo tegno e nengo, due mar ang'wen kendo mane nyalo geng'o nengo mamalo ne jonyiepo.  
E nengo mar Sh126.37 e lita, petrol biro bedo ni ousore e nengo mamalo,kaluwore ni  Septemba 2018 mane nengo neochopo Sh 127.8 e lita,  bang piny owacho medo osuru mar VAT e atamalo 16 kuom petrol. 
Nengo mamalo go ne ok obudho kata, nikechi sirkal ne oduoko chien osuru mar VAT gi atamalo aboro bang winjo ywak jopiny.  
Ka oweyo nengo mar due mar April - Mei  ma ok olokore kod due mar adek, Epra kod migao mar Petrol ne odonjo e winjruok mar duoko chien yuto margi gi kembe moko mag uso moo, mondo gikone ochulgi gi migao mar omenda.  
Kembego ne orwako ng'eto mar Sh4.44 e lita mar petrol.
Nengono ne ni piny e kerosene gi Sh3.47 kod diesel gi Sh2.28 e lita.
Duto, ne wachore ni e due mokalo kwano tee mane okau kuom jouso ne en Sh1.34 billion.
Kane migao mar omenda ne oduoko ne jouso Sh 1.34 billion, ne nitiere chudo moko mar  Sh0.50 e lita mar mafuta, mane owachore ni ne gin mag yore mag loso gi keyo chudo mag kembe moo. 
Nengono ne onego chwalne jonyiepo kendo yudi e dueche chudo mag Mei-June.
Omendano ne odong ne kembe ang'wen mane nyiewo moo ka oa oko ebuo duol mar Open Tender System (OTS), mane omi ting mar pogo gi chudo koa migao mar omenda.
E romo mar jotene mag jouso kod migao mar petrol mane otimore April tarik 15 ne okalo ni Sh0.50 e lita nenikare e chopo gige petrol ne jokenya.  
OTS en lai migao mar petrol matayo dwaro mag moo mag kembe kod jouso mayudo tich bang goyo nengo mapiny mag moo ka oa oko. 
Kar nyiso gik moko bende nyiso tapreta mane ondike tukene manigi huma, thum saende ma biro wero saende mane ohero ne joyuoro, mich mane ochodho e kindene kod gigene owuon ma oriwo ogute mopedhore mar jokwath kod law kitenge mong'ere.
Kar nyiso gik moko yango lony mar Francis Imbuga
Kar romo ma Kenyatta International Convection Centre ne opong' gi muya mar nyasi chieng' Jumamos godhiambo ka ne grube ariyo mag jower ma Amerka ne goe ngolo.
Jowinjo mane nigi ilo ne ower e kinde mane igoyo thumbe ma ndalogi ok kal mag jothum ma iluongo ni Blackstreet kod SWV (Sisters with Voices) ma wero kit thumbe mag rhythm and blues.
Grube ariyogi ne ogo ngolo e yo ma ywayo ji mane omiyo giparo thumbe ma higni mag 1990.
Ka ne gigo ngolo e thuolo mokuongo e piny Kenya, jothum adek mag SWV ma gin Coco, Lelee kod Tamar ne oyawo pap gi wendgi mong'ere mar Weak ka gimiel e yo manyiso tiegruok ma malo mane kelo paro mar disko ma Kenya e higni mag 1990.
Ka girwako lep baseball ma ralum, rambulu gi rangi fedha ma oduong'o rangi dhahabu, nyirigo ne omiel e yo ma opando hikgi.
Ne yot mondo ng'ato okaw ni gin jothum ma pod rowere ka Beyonce kata Lady Gaga
Nyiri adekgo ne obet e stunde maboyo ka ne giwero wer machielo mang'ula, Rain ma de ok obiro e kinde mowinjore moloyo mano ka ne koth ochue Nairobi bang' thuolo malach mar oro.
Coco, ma ema duong' negi kendo nigi nyakware ne olungo johera moko mane otelo timo singo mar kend e stej.
Nawinjo ni ng'ato nochiwo singo mar kend odhiambo ma kawuononi. Idonjo e chandruok mathoth, nowacho.
Duond nyirigo ne rapar ni pod geno nitie ne joma ohero kit wende mag soul.
Otieno mane ochan ka luwore gi Valentine nomedo bedo maber e kinde mane Blackstreet obiro e stej mondo ochiw thiepe kata maua mag rose makwar ne nyiri mane odhi neno.
Ranyisino nochwako iye kanyo ka wuok kuom grup mar jothum ang'wen ma gin Chauncey Black, Dave Hollister, Mark Middleton kod Terrel Philips.
Jothum ang'wen-go noyiengo odno gi teko ka giwero wendegi ma oher koriwo Don't Leave Me ka galamoro wer kendo miel kanyakla kodgi.
Kaeto ne giwero Money Can't Buy Me Love ma ne chalo kitendawili nikech ng'eny johera mane miel machiegni gi stej nyaka ne chul Siling' 25,000 ne otiko achiel kuom e otienono.
Kuom pesani, Siling' 1,000 ne dhi e agulu mar chiwo kony ne kech.
E higni mag piero ochiko grubno ne siko timo maber e piem duto mag wer, kendo wendgi mar No Diggitynonyiso kaka gin jothum mang'ula  molony kendo mong'eyo gima thum en.
Kata kamano, pwoch ne odhi ne rowere ma ne nikanyo.  Ne ging'eyo wendego kendo ne giologi mayot mana kaka tieng' machon ma ne ohero wende mag soul.
Mano ne onyiso maler ni tieng' miluongo ni generation-X  (monyuol e kind  1960 - 1979) en tieng' mar josiso ma dhi kaka piny dhi. Gimor gi thum maber ma ok gidew ni jothum gin johigni adi.
KICC notimo maber kelo thuondi thum ariyo ma Amerka e otieno achiel.  Bende, ne gitimo chenro mondo Sarova Hotels  omi ji gago  motiap michamo e kidienji abich! Onge ng'at ma noywago ang'e nikech pes donjo ma ne ochulo!
Kata kamano, thum ne ochakore molewo matin, grup mar SWV kata Sisters With Voices ne odhi e stej  gimoro saa 5:30 motieno.
Jothum ma jo Kenya ema ne onego ochak saa 4:00 motieno.
Moko kuom jothum mag SWV ne chandore nikech  iich nyasi ma ne opoto e stej.
Kaluwore gi lupode, SWV ne ochak e higni mokwongo mag  1990 gi osiepe Coco ariyo ma gin, Lelee gi Tamara kendo ne giseuso thumbegi milion 25 chop higa mar 2015. 
"Kane thum chakore, Coco ne owuoyo ka gima ginyalo tiyo kanyachiel e kinde mabiro gi grub jower ma Kenya mong'ere moloyo. Ne  owacho niya; ""Ne aromo gi chwo mabeyo maluongore ni  Sauti Sol, daher wacho ni aherogi ahinya."" "
Black, ma en jathum  e grup mar Blackstreet ne owacho ni ne omor ahinya wer Kenya, kendo ni thum motienono ne ochiero gombogi mar dhi nyime loso thumbe manyien.
Bang' yudo masira mar ndara moturo tiendene ariyo e Januar 2015, jawer wende kanisa Peace Mulu ne onindo e wod Kenyatta National Hospital kendo chunye ne ool ahinya. 
Joma nohero thumbene ma ne lime ema ne odwoko chunye.
Wendene mong'ere ahinya kaka ‘Ombea Adui Yako’ nomiyo obedo rahuma mong'ere Kenya duto. Kata kamano, bang' wer  kuom higni mang'eny ne onge gimoro malich ma ne osetimo.
Pod ne ok oyud pesa malong'o kendo gowi ma ne en-go e osiptal ne osechopo siling 870,000.
Achiel kuom joma ne olime e osiptal ne en Bob mawuok Liberty Afrika maneochiwore mar chulone gop osiptal.
"Peace wacho niya: “Ne atamora, kata kamano, e dwe mar Mach, ne obiro e oda kaachiel gi miyo miluongo ni Olive. Ne owacho ni jatendgi, ne oorogi mondo gimiya pesa ka ayienegi timo ohala gi wendena ang'wen."""
"Peace medo niya: “Ne an gi gop osiptal ma dhiromo milion achiel, to ng'ato okelona chek mar siling 450,000 kendo onyisa ni obiro chula siling 150,000 ne moro ka moro kuom wende ang'wen-go ka aketo seyi e otas. Ne ayie ma ok aparo diriyo."""
Ne ok ong'eyo. Kare Seyi ma ne oketono ne miyo Liberty Afrika ratiro duto mag wendenego, kendo gin ema koro ne gidhi bedo weg wendego. 
Wachno ne dhi tugo lweny maduong'ie moloyo gi jothum. Kambi mar Liberty Afrika ne odhi nyime moketo wendego e Skiza Tunes mar jo Safaricom ma ok ginyiso Peace. 
Skiza Tunes en gir Safaricom mamiyo ng'ato thuolo mar yiero wer ma obiroga winjo sama orito mondo ng'ato okaw simbe. E dho Ingresa iluonge ni Caller Ring Back Tone, CRBT. Nochako tiyo e higa mar  2005, higni 10 kapok Peace oyudo masira mar ndara.  
Jomatiyo kod lain diyo *811# mondo giyud wende kendo gichulo otonglo 75 odiechieng' ne wer achiel. En chudo ma dhi nyime,  ma kochopo saa auchiel motieno, to nuore kende.
King'iyo wachno awiye awiye, inyalo wacho ni ji chulo pesa matin ahinya ne wendego. 
Kata kamano, ka iketo e paro ni gin kod wende mokalo 10,000 ma ji nyalo golo e intanet, kendo jower ok tin ne 5,000 inyalo fwenyo ni jo Safaricom yudo milionde.
E dwe mar Mei higa mokalo, Safaricom ne olando ni gimiyo kambi ma chokone jothum pesa, Collective Management Organisations (CMOs) kod kembe ma tugo thumbego Premium Rate Service Providers (PRSPs) milion 152 mondo gichul jothum ma ne oket wendegi e Skiza Tunes  chakre Julai 2015. 
Safaricom chudoga dwe ka dwa kata kamano, pesago ne okunore kuom dweche 10 nikech kot ne ochiko kamano.
Safaricom ne ok dwar thung' gi tich mar chulo moro ka moro kuom jothum ma wendegi nie Skiza Tunes,omiyone gidonjo e winjruok gi Premium Rate Service Providers(PRSPs) ma gimiyogi ratiro mar Content Provision Agreements’ matiende ni kambino ema biroga manyonegi wende kendo ketogi e Skiza Tunesto Safaricom chulogi.
Kembe mag PRSPs manyo wende kuom jothum, gimiyo wendego namba kae to gi ketogi e Skiza Tune. Safaricom chulo  kambino pes wendego, to kambino kawo ting' mar chulo jothum.
Chenro mar Skiza Tunes ne okonyo jothum e kinde machon-go bedo gi yuto moro. Kindeno, jothum ne onge riwruok moro sie ma ne ochung' ne dongruok mar jothum, kendo weche thum ne itimo aoyaye. 
"Lydia Joy Kairimu, ma ne ondiko wer mar ‘Mungu Najua Haujanisahau.’ Wacho niya “Ne amiyogi ratiro duto mag wendena ma ok ang'eyo nengo mag wendenogo. Ne amor ni gichula siling 50,000 bang dweche adek ka dweche adek. Gie sani, aneno ni ne gikwala."""
Nikech ne ok migi  nonro manyisogi ni igolo wendegi e intanet nyadidi, thoth Jondik wer ne ok odich gi ng'eyo kwan pesa ma ne iloso gi wendegi.
 E kinde ma ne thum ok kel pesa malong'o, jothum mang'eny ma ne ochando pesa, ne chiwo ratiro duto mag wendegi to ichulogi pesa duto kanyo gi kanyo.  Achiel kuom jothum ma ne otimo kamano en Elizabeth Nyambere.
E higa mar 2011,  kane weche pod ok dhine maber, ne owinjo ni onyalo loso pesa gi wendene e Skiza Tunes kendo ne omor ahinya gi pesa ma ne jo Liberty Africa oyie chule.
Elizabeth wacho niya; “Ne achando pesa ahinya. Ne ginyisa ni gibiro loko ohala gi wendena kuom higa achiel kendo ne gichula siling 400,000.”  
Kata kamano, ka inono adimba otas ma ne oketoe seyino, Elizabeth ne ochiwo ratiro duto mag wendene kuom higni abich. Ne ok ong'eyo. 
"Otasno wacho niya: “Winjruokni biro dhi nyime kuom higni abich. Kata kamano, en winjruok mosiko machakore manyien kende bang' higni abich ka higni abich mak mana ka achiel kuom joma owinjorego ogolo notis mar dweche 12 ni ok odwar ni winjruokno odhi nyime bang' higni abich."""
Joan Wairimu wacho ni en to ne ochiwo ratiro duto mag wendene ka ok ong'eyo pesa sie ma wendenego nyalo loso, omiyo odwaro ni odwokne ratiro duto mag wendene.
Openjo niya: “Kata ka in janeko, dius wendi ne siling milion achiel ka wendino loso milionde e dwe achiel? Ywaruok kaka ma e kind Nyambere kod Liberty Africa ema ne dhi tero Safaricom e kot kendo miyo gichul pesa mang'eny ahinya.
Safaricom to wacho ni gin gichiwo mana  kama inyalo usie wende. Weg  thum kod joma gimiyo lisen mar uso wendegi nyalo kelo thumbegi mondo ji owinj  sama girito mondo omak  simbegi. Giwacho ni digiher mondo otiek ywaruokgo.
Bob Collymore, Jatelo Maduong' mar  Safaricom ne owacho ne The Standard on Sunday niya; “Dwaher ni ji duto manie ywaruokno, gibed jothum, CMOs,  kata  Joma keto thumbegi kuonde mitugogie (CSPs)  oket weche duto e ler. Giwinjre e kindgi kaka ibiroga chulgi ma onge ng'at ma ng'ur.” 
Ne owacho ni Safaricom  dwaro tiyo gi jogo duto e yo  mowinjore ma onge ng'at ma wang'.
Ne omedo niya: “Wageno ni ohala ma jothum osebedo ka loso biro konyo e kelo lokruok mabeyo kod winjruok e kind jothum mondo ji duto manie ohand thum oyud ohala maber.” 
Kata kamano, kesno ne omiyo Safaricom oneno kuonde ma ne ok gitimoe, omiyo e higa mar 2014 ne gichako romo gi joma ne nie ohand thum mondo giyud kaka ginyalo winjore. 
 Agost 2015, ne ochak chenro manyien. Ne oyier   adek ema mondo Safaricom ochul pes jothum kar miyo PRSKs, ma ne wachore ni osebedo ka gikwalo pes jower. CMOs ma ne oyier ne gin; Music Copyright Society of Kenya (MCSK), Kenya Association of Music Producers (KAMP) kod Performers Rights Organisation of Kenya (PRISK) .
Gima duong' ma ne gidwaro ne en ni jiduto ma okonyo e loso thum moro ma Safaricom ong'iewo oyud pesa michulogo. Jogo oriwo; jolos wer, jower kod jo go thum. 
CMOs , ma koro ne omi ratiro gi sirkal, ne nigi ting' mar neno ni ng'ato ang'ato ma nigi ratiro mar wer ichulo, to komachielo ne onego gine ni ratiro mag Safaricom bende orit.
Matin bang'e, PRSPs, Liberty Afrika kod Expedia Management ne oringo odhi e Kot ma Rito Chik mar Piny  kata Constitutional Court  ka giwacho ni ratiro ma omi  CMOs mondo ochok pesa ma imiyo jothum gwenyore gi chik.
Jang'ad Bura, Mumbi Ngugi, ne ong'ado wachno niya Mei 4, “Onge gimoro amora e chik ma geng'o CMOs choko pesa ne jothum kendo chulo jothum kata chulo jothum ma ok nie riwruogno.”
Ne ochiko MCSK ni gi ne ni jothum duto oyudo ripot manyiso kwan pesa ma  thumbegi oloso. 
Kata kamano, kata kapok otono olaw, jower ariyo miluongo ni Mercy Munee gi Lydia Nyiva ne otero kes e Malindi High Court ka giwacho ni ok gin e riwruok mar  CMO moro amora kendo ok gichano donjo e riwruogego.
Novemba 11, Jang'ad Bura Said Chitembwe ne orucho Section 30A mar Copyright Act  ma ne omiyo CMOs ratiro mar choko pesa ne jothum kendo chiwo ratiro mag thum. Wachno ne orucho chik ma Jang'ad Bura Ngugi ne ogolo kendo ne chuno Safaricom dok e chulo jothum kaka yande otimo kokalo kuom  PRSP’s.
Kata kamano, The Standard on Sunday  ne ogolo ripot manyiso kaka ipogoga pesa miloso e  Skiza Tunes. Ripodno ne omako dhog ji!
Jothum ma ondiko wer, kendo ma gin weg weche miwerogo, ema ichulo pesa matinie mogik.
Kuom ranyisi, Ms Kamuri en jakanyo mar Liberty Afrika, ma en  PRSP. E  dweche adek chakre Mach nyaka Mei higa mokalo, Safaricom ne ochulo Liberty Afrika  siling 1,724,355.39 ma ne onego gichule bang' golo pesgi. 
Kae to chakre Julai 2015 nyaka Februar 2016,  ne ochul Liberty Africa pes Ms Kamuri siling 4,561,756.06 kata kamano, siling 13,473 ema ne giketo e akaunt mar  Ms Kamuri. Wachno lit ne Ms Kamuri. Owacho niya:  “Jogi oketowa e mudho. Wadak e ute chuodho Kangemi to jomoko chiemo e wiwa ka giwuondore ni gikonyowa uso thumbewa.” 
Ripot nyiso ni siling 28,831.48 kende ema ne odonjo e akaunt mar Ms Kamuri bang' jogo kawo pesgi duto.
Weche malit kaka mago  ema ne opong'o kor jothum. Chop  April 16 higa mokalo MCSK ne otelo ne jothum e ng'anyo mamuol ka giramo ni ochulgi pesgi duto mosecham.
Koni, kot ne ogolo chik ma ne omiyo MCSK ochiwo ripot ma ne nyiso pesa ma jothum ne loso kowuok kuom wendegi ma ji golo e intanet. Jothum 14 ne odonjo ne riwruokno e kot ka giwacho ni gitamore chulogi pesgi.
Kokalo kuom Okil Gikunda Miriti, jothumgo ne owacho ni Safaricom ne osechulogi to  MCSK ne otamore miyogi pesgi. 
Expedia Management Limited otamore dwoko penjowa e wi wachno, kata kamano okil miluongo ni  Charles Mwalimu wacho ni jothumgo ne ok okawo okenge ma ne dwarore ni gikaw kane gidonjo winjruok gi jogo.
Kesno omako nyaka Expedia, ma kot wacho ni yande gin Liberty Afrika limited, to giloko nyinggi.
Owacho niya: “Ng'enyne ok nyis jothum weche duto mowinjore gi ng'e sama giketo seyi e winjruogego. Thothne jothumgo ochando pesa kendo girikni keto seyi ka gineno anena pesa ni i. Ok ginon weche.” 
 Omedo niya: “Ng'eny winjruogegi indikoga gi okil, en gima riek wuoyo gi okil kapok iketo seyi e winjruok ma kamago.” 
Kata obedo ni The Standard on Sunday ne ok nyal wuoyo e wi wachno nikech wachno podi nie kot, wawinjo ni Expedia osebedo ka liero ne  jothum gi pesa ka gihombogi mondo gigol kesgi e kot. 
Achiel kuom afidavit ma waseneno wacho niya: “Awacho gi dhoga ni aonge ywaruok moro amora gi  Liberty Afrika kod Expedia Management kendo daher mondo ogol nyinga e kesno.” 
Moko kuom joma osetem lomb mondo oket seyi e afidavidego gin  Mulu kod Mary Wanjiru, ma bende idendo ni ‘Shiro Wa GP.’
Shiro wa GP wacho niya: “Ne gigoyona simu dweche ang'wen mokalo ka ginyisa ni digiher mondo warom nikech giwinjo ni an gi wer manyien. An to ne anyisogi ni ne adhi uso wendno ne  Cellulant, ma en PRSP machielo.” 
Owacho ni, “Ne ayie romo kodgi, kata kamano, ne gikelona otas moro mondo aketie sie ka giwacho ni en kontrakt. Ne atamora keto seyi. ” 
 Mulu, to ne olierne chek mar siling 371,903 Januar 11, kata kamano, ne onyise ni ibiro miye chekno mana ka oketo seyi e afidavitino.
Sama ywaruok dhi nyime e wi pesa monego bed ni jothum yudo e yo machieloni, ng'eny jothum nigi milionde mana e otas, to adiera en ni gidhier.
Nenore ni jothum mang'eny ok ong'eyo kata ka thumbegi nie Skiza Tunes kata kapo ni wendegi loso pesa kamoro.
Henry Waweru wacho ni wendene oseloso siling milion 1.5 e dweche adek mosekalo kendo odwaro ni ogol wendenego e Skiza Tunes.
Owacho niya; “An jadhier, kendo miliondena ni  mana e otas. Gima lit en ni,  ka jathum ochando pesa ok onyal dhi goyo orak mar mjengo, kata bulo oduma e bath ndara, nikech nyaka orit nyinge.
 Chieng' moro ne aywak ne Nyasaye ka apenje ni ang'o momiyo ne omiya talanta mar wer, nikech jomauso oduma e ndara yudo pesa mang'eny moloya.” 
Jacob Boniface Maina, midendo ni JB Maina, jathum mawero wende dho Kikuyu ne odonjo ne Safaricom e kot kowacho ni ne giuso wendene e  Skiza Tunes to ne okiya.  Ne oyie mondo gilos wachno oko mar kot kendo Safaricom ne ochule siling milion 15.5  e higa mar 2014. 
E higni mag  90, ka ne idwaro nyako, kendo idwaro chopo e chunye, weche mag  wer miluongo ni “I’m So Into You”, ema ne donjone moloyo, to mag “You’re the One”  ne koro toye ni chuth.
To kapo ni nyako ne dwaro weyi to in to pod ihere, weche mag “Before I Let You Go”  ne chopone e choke!
Ne gin wende miluongo ni R&B kendo ji ne oherogi marach! Jower mang'ula ma ne ondiko wendegi ne gin nyi Amerka adek  — Sisters With Voices kata SWV kod band mar yowuoyi miluongo ni Blackstreet Boys.
Ma en dwe mar hera, kendo jower ma rohumagi obiro Kenya tieko dweni gi thum ma ratipo ma bang' Valentine.
Grubno ne odonjo nyoro gotieno, kendo gin e grup mogenie mogik e thum miluongo ni Valentines Throwback Concert  mabiro timore kawuono gotieno Kenyatta International Convention Centre, Nairobi.
Ndege ma ne oting'o grube ariyo mong'ere e piny mangimagi ne opie  Jomo Kenyatta International Airport Tich Ang'wen gimoro saa 3:30.
Ne nenore maler ni ne giol bang' bet e ndege kuom seche mang'eny,  ne gikawo piche manok kod moko kuom joma oheroga wendegi,  kae to okawgi mapiyo piyo motergi e mtoka ma ne dhi terogi e hotel.
KICC ne ochano thumno mondo gimor joma ohero thumbe grubego e kinde Valentine.
Pes donjo en siling 5,000 to ka ng'ato dwaro kar welo moyiedh to ochulo siling 15,000.
Kata obedo ni joma onyuol e higni mag 2000 ok di ng'e jower ma rohumagi maber, grube kaka mag of SWV kod Blackstreet Boys ne gin moko kuom grube thum mag R&B ma ne ohero ahinya e higni mag 1990!
Grup mar Blackstreet Boys mong'ere gi wer mar  “No Diggitty”, ne ochak e higa mar 1991 gi jal miluongo ni  Teddy Riley (machon ne wer gi grup miluongo ni Guy – ma en grup mar Jo Amerka mawero hip hop) kod Chauncey Hannibal ma bende idendo ni C. Black.
Kane jo grub Guy owere e higa mar 1991, Riley ne ong'ado mar chako  grup manyien ma en ema obiro bedoe jawer maduong'.
E chakne, ne onego oluong grup manyienno  ni  Stonestreet, kata kamano ne gimedoe Black ma en nying ma ne idendogago Chauncey.
Kane giseyie ni ibiro luong grubno ni Blackstreet, joma ne nie grubno ne gin Teddy Riley, Chauncey Hannibal, Levi Little kod Joseph Stonestreet. 
"To komachielo, SWV, grup ma ne oloyo diriyo Grammy Award–mar jower adek, ne ochak e higa mar 1990 gi  Cheryl Gamble kata “Coko"" , Tamara Johnson kata“Taj”  kod Leanne Lyons kata “Lelee.” Ne en grup mawero wende din."
Mana kaka band duto mag thum, gibende gisebedo gilokruoge.
Bang' kinde band mar SWV ne obedo band ma rohuma mogik e grube ma ne wero wende R&B e higni mag 90.
Oktoba 27, 1992 jower adekgo ne ogolo wendgi mokwongo ‘It’s About Time’  ma ne en dwol kende momak e studio. 
Moko kuom thumbegi ma ji nohero ahinya ne gin ‘Weak’, ‘Right Here/Human Nature,’ ‘I’m So into You’ kod ‘You’re the One.’ 
Jogrubno ne owere e higa mar 1998 mondo ng'ato ka ng'ato ower kende, kata kamano ne giriwore kendo e higa mar 2005. E higa mar  2015, grubno ne oseuso rekod milion 25. Mano ne omiyo gibedo achiel kuom band mag nyiri e piny mang'ima mosegauso rekod mang'eny ahinya.
Single mokwongo mar SWV, ‘Right Here,’ ne ogol gimoro Jun, 1992, kendo ne obedo namba  13 e grup mar wende R&B. 
Recording Industry Association of America ne oketo wendno e grup mar wende moseus milion 2.
Jagoro ma Ja South Africa miluongo ni Percy Maimela, ne opo kofwenyo talantane mar goro chieng' moro kane chumbi opukore piny e duka ma ne otiyoe. Kane otemo jowo chumbigo ne ofwenyo ni kare chumbi gudorega e kido mopogore opogore, to gie sani kidogo ema olosogo gorone.
Ng'at ma ogoro sani en Ker machon ma Amerka, Barack Obama.
"Ne onyiso Reuters niya, e boma ma Pretoria.""Inyalo mana kawo kite matindo tindo kae to iloso gima ng'ato ne pok oparoga nyaka nene,"" "
"Ne omedo wacho niya sama onyuongo e ode ka ogoro picha mar Obama: ""Gie sani, kata mana kambe maloso chumbi ok  diwach ni chumbi itiyogo mana e tedo!"" "
Percy ma koro jahigni 31 ketoga glu e nanga kae to oporo chumbi e picha ma osegoro. Moko kuom joma rohuma ma osegoro gin ji kaka Nelson Mandela, mong'ere e piny ngima. Kata kamano, ng'enyne joma ogoroga gin joma kalo mopo kochung' kama ojabetie mokwaye mondo ogorgi.
"Maimela wacho niya: ""Ating'oga mana nanga marateng' kod ofuko mar chumbi, kae to ng'ato biro to miya rand 300 kata dola mag Amerka 23 kae to agoro pat wang' gi mapiyo piyo gi chumbi. En tich ma atimo piyo, kata kamano, en kit picha makende ma ok digorni gi ng'at machielo!"""
Maimela - ne oweyo tiyo e duka higa mokalo mondo otim tij goro. Owacho ni osehero goro ae tinne, kata kamano ne oonge pesa ma ne onyalo yudogo tiegruok madwarore mar goro.
Owacho ni chako ohalani ka ng'ato okelo nangane ma igoroe dwaro pesa matinne sendi 50 ma Amerka mar ng'iewo chumbi kae to imedoe mana pesa matin mar glu. 
Owacho ni onyalo uso goro achiel ne dola mag Amerka 30.
Maimela, ma bende gorogi pensil pok oyudo thuolo mar nyiso gorone e duke moyang mag nyiso kendo uso goro, intanet ema otiyogo e lando tije.
"Maimela wacho niya: ""Bedo jagoro, ma tije en mana goro ok yot. Nikech ok  ji duto ma ong'eyo weche goro kata madwaro ng'iewo goro. Kata kamano, ji duto ohero  ng'iewo gik ma morogi."""
Peter Abrahams Ja South African ma rahuma, otho. Ne en jandik buge kendo ne okwedo apartheid kata chenro mar wasungu bwono jorotenge  South Africa.  
Abrahams ma ne osom buge ma Mine Boy, e skunde mag sekondari e piny Kenya e higni mogik mag  90,ne oyud Tich Ang'wen kotho kendo onindo e ataro mar remo e ode e piny Jamaica. 
 Polise ma Jamaica wacho ni nonro ma gitimo motelo nyiso ni dibedie ni Abraham ma ne en jandiko kendo jalendo e redio ne opodho piny kowuok e kombe midhiro. Kata kamano, remo ma ne otimo ataro kama ne othoeno nyiso ni thoneno dibedie gi wach.
Abrahams otho ka en jahigni 97.
Polise wacho ni e higa mokalo, jokuoye ne oturo ode ding'wen kendo ne ochuno ni oket alam.
Abrahams ne en achiel kuom jondiko ma ne kwedo Apartheid ma ne  okwongo ng'ere e piny mangima. Alex La Guma bende ne en achiel kuom jondikogo.
E buge mar Mine Boy, ondiko kaka ne isando jotich ma ne kunyo kite mag nengo kaka goldi. Owuoyo bende e wi kaka  ne ibwono jorotenge South Africa, kendo wachno pod liet e siasa mar pinyno nyaka chil kawuono.
Abraham ne oneno gi wang'e kaka wach Apartheid ne pogo ji kane chiege ma janyuolne achiel ne jarateng' to machielo msungu, kendo ma ne gisenyuologo nyithindo adek, ne oweye kendo ne owacho ni oywago ang'e gimomiyo ne otedo ne jarateng'.
Ne onyuole Mach 3, 1919, Johannesburg, mi  jonyuolne ne oluonge ni Peter Henry Abrahams Deras. Wuon-gi ne en Ja Ethiopia to min-gi ne nigi remo mar msungu e anyuolagi. Abrahams ne odar mowuok South Africa e higa 1939 ka ne odonjne ni okwedo sirkal.
 Ne odak Britain, kendo ne ondiko ne gasede kaka The Daily Worker, The Observer ma England, kod the The New York Herald Tribune ma Amerka.
Ka ne en  London ne oromo kod  ji kaka Jomo Kenyatta kod Kwame Nkuruma ma ne  wacho ni jo Afrika onego obed e achiel.
Ne omiye kum mogole London motere Jamaica, kendo kuno ema ne odakie nyaka thone.
"Jakom mar East African Educational Publishers,  Dr Henry Chakava ne onyiso The Standard niya: ""Ne alimo Peter Abrahams e ode e piny Jamaica. Noyudo ka eka oduokne ratiro mag bugene ma Mine Boy kod  A Wreath for Udomo ma gin moko kuom buge mag  African Writers Series, kendo ne ang'iewo ratiro mar tiyo kodgi e skundewa."" "
Bugene mamoko gin kaka; Dark Testament, Song of the City, The Path of Thunder, Wild Conquest, Return to Goli, Tell Freedom, A Night of Their Own, The Island is Now kod The View From Koyaba.
Pot ma Djibouti chiegni gi piny Ethiopia omiyo mondo Pot manyien midwaro ger Lamu  okel ohala, nyaka tim kinda mang'eny.
Nyoro, Adan Mohammed ma en Jatelo Mochung'ne East African Community and Regional Development ne owacho ni osemany moket kanyachiel joma olony kendo omigi migawo mar manyo ne pot ma Lamu ohala, Ethiopia.
Ne owacho bende ni sirkal diher ni riwruok mopogore gi Kenya Ports Authority  mondo ochung' ne potno. Wachore ni riwrouge madongo mochung'ne pot mogwaro e piny mangima diher chung' ne pot mar Lamu bende.
Adan wacho niya: “Jogo biro timo kinda ahinya mondo giyud ne pot ma Lamu ohala Ethiopia. Wadwaro ahinya yudo ohala mar yo milambo mar Ethiopia. Wang'eyo ni piem gi Djibouti ok yot.” 
Wachore bende ni Sirkal oikore miyo pinje madongo thuolo mar yawo kar jolweny Lamu, mana kaka pinjego osetimo Djibouti.
"Adan wacho niya: ""Wuok Pot ma Djibouti nyaka Addis Ababa en kilomita 900 kama, to wuok Wuok Pot ma Lamu nyaka Addis Ababa  en kilomita 1,279,"" omedo ni sirkal timo kinda ahinya mar loso nderni ma kuno."
Gie sani, osetiek ndara mawuok Lamu nyaka Garsen,  Oselos ndara ma Garsen-Hole-Garissa gimoro pasent 83. To ndara mawuok Garissa nyaka Modogashe osetiek.
Adan wacho niya: “Ndara mawuok Modogashe nyaka  Isiolo pok ochak loso, kata kamano ibiro chak lose machiegni, to ndara mawuok Isiolo nyaka Moyale osetiek,” Adan medo ni Kenya gi Ethiopia nigi ofis boda ma giriwo, Moyale.
Adan medo wacho niya: “Wadwaro ni meli madongo kaka Panamax ogow kendo owe osikegi Lamu eka meli matindo obi oter misikego e pot mag Mombasa, Dar, Salala kod Somali. Nitie meli mang'eny ma diher tiyo gi pot ma Lamu.”
Mano tiende en ni Kenya dwaro donjo e ohala mar bedo gi pot ma meli lokoe osikegi madongo kata kontena ma giting'o e meli machielo, mondo meli machielono ema ochop misikego kuondo ma gidwaroree. Pot ma Djibouti kod Pot ma Durban man South Africa timo ohalano omiyo pot ma Lamu biro laro ohala kodgi.
KPA osechiwo nengo moyiewo ne meli kod joma riembo meli madwaro tiyo gi Pot ma Lamu.
E list manyien mar chudo, nengo mar keto gik moko e yie kendo gologi ne odwok piny gi pasent 40.
Nengo mar golo, keto, kata kano osike e wath bende dhi dok chien gi pasent 40.
Bende, ka meli madongo oweyo osike Lamu mondo otergi e pot mamoko matindo, ibiro dwoknegi bech keno piny gi pasent 30.
Osike mag Kenya ibiro kan nono kuom odiechienge 15. 
E kind odiechieng' mar 16 gi 18, kontena mar fut 20 ibiro chulne siling 3,250 to kontena mar fut 40, ibiro chulne siling 6,495 kata dola 60.
Kane Adan wuoyo gi jofwamb weche Mombasa, ndalo manok bang' Ker Uhuru Kenyatta yawo kidieny mokwongo mar kama meli gowoe, ne owacho niya: “Wabiro medo dwoko nengo piny mondo meli mang'eny okel osikegi Lamu.” 
Kenya otamore yie ne  United Arab Emirates (UAE) medo kwan mar kinde ma ndekegi biro Nairobi kowuok Dubai, gin bende gidagi yie ne Kenya medo kwan ma ndekegi dhigo Dubai.
James Macharia, ma en Jatelo Mochung' ne Weche Wuoth ne owacho ni sirkal ong'ado ni ok gibi miyo Emirates rusa mar biro Kenya kaka gidwaro.
Gie sani, Emirates biroga Nairobi kowuok Dubai kendo dok nyadi 14 e juma, Kenya Airways bende dhiga Dubai nyadi 14 e juma. Kata kamano, koriw ndeke duto mawuok UAE, kiriwo Etihad kod Qatar, ndege mag UAE biro Nairobi nyadi 28 e juma.
Jatelono ne owacho ne komiti mar Senet ni otamore nikech odwaro konyo ohala mar Kenya, nimar gie sani winjruok mantie e kind pinje ariyogi en ma nyakonchiel kend kelo ohala maber ne Emirates kende.
"Kane Macharia wuoyo gi komiti mar Senate Roads and Transport ne owacho niya: ""Ok wabi medo Emirates thuolo mar biro Kenya. Mano ok bi timore tekni pod an e komni. Ohand fuyo e kind Dubai kod Nairobi en ma nyakonchiel. Emirates chiemo e wiwa.” "
Komiti ma ne itayo gi Seneta Kimani Wamatangi ne nono wach winjruok e ohand fuyo ma Seneta Mutula Kilonzo Jnr ma Makueni ne okelo e nyim komiti. Ne otim winjruokno e higa mar 2002,  to wachore ni ne ok orite kaka dwarore kendo  mano miyo ohala koro oleng'ore konchiel.
Macharia wacho ni kombe mag Emirates, Etihad kod Qatar koriw gin 15,400, to  mag Kenya Airways gin mana 5,510.
Mar ariyo, owacho ni kwan jowuoth odok chien nikech masira mar Korona kendo mano odwoko ohand Kenya Airways piny.
Omedo niya: “Kambi adekgo ikonyo kod sirkandegi, Kenya Airways to ok kony gi sirkal. Tiende ni, ginyalo dwoko chien nengo mar kombegi e okang' ma wan ok wanyal timo. Chalo ka gima ginyalo fuyo nono nikech sirkandegi sirogi motegno.
National Bank of Kenya, NBK ogolo ripot ni giyudo ohala mar milion 184  bang' golo osuru e dweche adek mokwongo mag higa, chop Mach 31, 2021.
Mano en medruok mar ohala gi pasent 19 kopim gi dweche ma kamago higa mokalo. En ohala mobedoe nikech ne gimedo pesa ma ng'ato chulo e wi lon, ne gimedo ohand loko pesa, kendo ne gidwoko piny kwan pesa ma ne iketo tenge mondo oumne joma ok ochulo lon.
Jatend NBK Paul Russo wacho ni e dweche mokwongogo ohala ne biro matin tin nikech  ohendni ne yawore mosmos bang' loro ma ne obedoe nikech masira mar Korona.
Ne owacho ne jofwamb weche niya: “Nikech KCB Group omiyowa pesa ma chik oketo ni bengi oritrego, koro waikore gero ohala mar bengini kendo konyo joma nigi akaunt e bengiwa nyagore gi pek ma masira mar Korona okelo.
"Pesa momiwani konyowa rito chike mamoko mag bengi.”
E dwe mar April, KCB Group ne omiyo NBK dola milion 30 kata siling billion 3.2 mondo giumgo gowi ma ne ji oseholo kuomgi.
E dweche adekgo, ohala ma ne giyudo kosegol  kowuok kuom pesa ma imedoga sama ng'ato chulo lon ne omedore gi pasent abich kopim gi higa motelo, koro ohala ne en bilion 1.9, kosegol chudo mamoko duto.
Bengino wacho ni ohala ne omedore gi pasent 11 mochopo bilion 2.7 nikech ne gichiwo lon momedore, ne gimiyo ji momedore gowi moko michulo piyo piyo kendo ne gichoko chudo mag lon kaka dwarore.
Bende, ne gimedo bero chenro kaka mag ATM kendo ohala michulo e wi pesa ma ng'ato keto e masindego ne omedore gi pasent 28.
Pesa duto ma ne bengi olokogo ohala e dweche adekgo ne ok omedore. Ne ochung' e bilion 2.09, kopim gi bilion 2.11 ma ne otigo e dweche ma kamago  e higa mar 2020.
Pesano ne ok omedore kata obedo ni bengi notiyo gi pesa moko e medo rito tijegi mitimo e  intanet kendo e tego chenro mar bengi.
Russo wacho niya: “Wan gi geno ni ohala biro dhi maber higani kendo wabiro kelo lokruoge mabeyo ne bengi, kendo tiyo ne jowa kaka dwarore."
Nikech omi bengi pesa momedre mondo giritrego, mano miyo wanyalo konyo jowa mondo gichung' kendo bang' ohelnigi dok chien nikech masira mar Korona.
Ripot mar kwano nyiso ni mwandu mar bengi ne omedre gi pasent 14, mochopo bilion 114. Ng'enyne ohalano ne owuok e lon ma ne wamiyo ji kod pesni michulo piyo ma ne ji oholo bengi. Ohalano ne omedre gi pasent 20 mochopo bilion 58.
Dongruokni ne obedoe nikech pesa ma ne jo kanyo kano e bengi ne omedre gi pasent aboro mochopo bilion 99. Kastembe achiel achiel kod kastembe manyien ne okano pesa momedore e bengi. Kambi mopogore opogore ma bende wakenoni bende ne okano pesa momedore.
Kenya geno yudo siling bilion 80 kata dola milion 750 kowuok e World Bank kod siling bilion 43.8 kata dola milion 410 kowuok International Monetary Fund kata IMF e giko Jun kendo ogeno ni riwruoge ma oko ma ne omiye gowi biro mede thuolo mar chulo gowigo. 
Chieng Tich Ang'wen, Central Bank of Kenya kata CBK ne owacho ni Kenya geno ahinya ni riwruoge ma oko ma ne omiye gowi biro mede kinde mar chulo gowigo mondo Kenya oyud thuolo mar chungo yore mag yuto ma ne odok chien nikech masira mar Korona.
Kane Gavana ma CBK wuoyo bang' chokruok mar Monetary Policy Committee,  ne ok odimbo ni en pesa adi sie ma Kenya nyalo kungo gi chenro ma kamano. Ne owacho ni pesa ma ginyalo kungo otenore kuom thuolo ma omednegi.
Ne omedo wacho niya: “Kenya diher ahinya ni omedgi thuolo mar chulo gopgi nimar mano nyalo miyo gibed gi pesa minyalo tigo e tego yore yuto ma osedok chien.” 
Chenro mar  Debt Service Suspension Initiative kata DSSI konyo pinje modhier mondo oti kod pesa ma gin-go e kedo gi masira mar Korona kendo rito ngima jochan e oganda.
Chenroni ne ochako tiyo Mei 1, 2020, to chop sani osechiwo siling bilion 544.7 kata dola bilion 5 mondo okony pinje mokalo 40 madwaro kony ma kamano.
 E dwe mar Januar, riwruok mar pinje momew miluongo ni Paris Club ne oyie medo Kenya thuolo mar chulo gopgi, kendo mano biro miyo Kenya ores bilion 17.1.
Grup moting'o pinje ma Kenya nigi gopgi, ne oyie dwoko chien gopgi ma Kenya nikodo kaluwore gi kwayo ma ne Kenya otero e Debt Service Suspension Initiative (DSSI), ma en chenro mar riwruok miluongo ni  G20, ma en grup moting'o pinje 20 momew.
Nikech Kenya ne owinjore okony gi chenro mar  riwruok mar DSSI mar riwruok mar G20,  Paris Club ne oyie ni Kenya nyalo weyo chulo gopgi kuom dweche mag Januar nyaka Jun.
Moko kuom pinje manie G20 ma ne oriwo lwedo chenrono gin; Ufaransa, Jerman, Kanada, Denmark, South Korea, Spain, Italy, Belgium, Japan, kod Amerka.
Kenya biro reso pesa mang'eny moloyo kuom gowi mar  Italy, ma ne owinjore gichul siling bilion 4.5 e dweche auchielgo, kiluwo gi Japan monego gichul siling bilion 4.4 e dwechego.
Piny mar adek ma ne onego kenya ochul pesa mang'eny ne en Ufaransa ma ne onego ochul bilion 3.9  kae to Jerman ma ne onego ochul bilion 1.82 billion gikone Belgium ma ne onego ochul bilion 1.
E dwe mar Mach higani, pinje mag Africa ne okwayo gi kinda ni chenro mar  Debt Service Suspension Initiative kata DSSI odhi nyime nyaka giko higa mar 2021 ka chuok.
Okang'no biro miyo kenya obed gi pesa momedore bilion 871.6 kata dola bilion 8 mabiro konyogi dwoko weche yuto e wang'e kendo bedo gi pesa mar nyagruok gi masira mar Korona.
E dwe mar April, David Malpass ma en  Jatelo mar World Bank ne owacho ne jofwamb weche  ni medo thuol ma ok chulie gowi nyaka giko higa biro konyo pinjego ores pesa ma ginyalo tiyogo e kedo gi masira mar Korona kendo gero yoregi mag yuto. Kata kamano, ne ok ochiwo thuolo sie ma ibiro mednegi.
KCB ochako chenro mar konyo kastembegi ma KCB MSME (weg ohelni matindo kod ohelni modundo), ma ohendnigi odok chien nikech Korona.
Weg ohelni matindo kod ohelni modundo ma ok dhi maber nyalo yudo lon ma isingo kod gimoro kata lon ma ok singi mondo ging'iewgo gik ma giuso kata gitigo e siro ohala mondo kik giriemb ji e tich kendo gimed tego ohendnigi.
KCB bende osedwoko chien chudo moko mondo gi kony MSME nyagruok gi pek ma Korona okelo.
Watimo kinda mondo wateg yore mag yuto kuom konyo ohendni.  
"Annastacia Kimtai, Jatelo Mochung' ne Ohala Mapile, KCB  ne owacho niya: ""Chenroni biro konyo MSME mondo gichak tich kendo gitim dongruok kaka piny medo yawore  bang' Korona.” "
 Ohendnigi e mise mag  yuto e piny Kenya. Omiyo watimo kinda ahinya neno ni giyudo pesa madwarore mondo ginyagre gi kinde matekgi kendo gikony weche odog e wang'e kendo dongruok obedie e yore mag yuto.
Ohendni ma wabiro konyo biro yudo chakre siling 100,000 nyaka milion 5 ma gibiro chulo kuom dweche 36.
Ohendni ma wabiro konyo nyaka bed gi akaunt KCB, kendo ohalano nyaka bed gi dweche auchiel ka tin.
MSME mabiro tiyo gi chenroni bende biro yudo kony mopogore gi mar pesa. Ibiro mi gi tiegruok kod riekni mag timo ohala maber e kinde ma weche tekieni. 
Wang'eyo ni MSME omako kama duong' e dongruok mar Kenya omiyo bengiwa timo kinda ahinya mondo osirgi.
"Annastacia ne owacho niya; ""Wasebedo ka watiyo gi sirkal ma kaunti mondo wakony jo ohala kod cooperative societies ma ohendnigi odok chien.”  "
Ne owacho ni: “Gie sani wasetiyo e kaunti mag  Laikipia kod Kiambu.” 
E Oktoba 2020, International Finance Corporation, IFC ne oyie ni gibiro miyo KCB dola milion 150 kaka bengi ma giriworego moloyo Kenya. Onego giti gi pesagi e siro okenge mag konyo chal mar kor yamo kendo gitigo e medo pesa ma giholo ohendi matindo kod modundo moriwo ohendni mag mine.
Riwruokno osebedo ka konyo e dongruok ma Kenya kuom miyo ji lon mitiyogo e weche mag kor yamo kendo konyo ji yudo yore yuto, to moloyo mine.
KCB bende nigi kit lon mopogore opogore mag SME moriwo lon mag SME michulo kuom kinde malach kod michulo kuom kinde machuok, pesa ma ng'ato golo e akaunt mare kata kapo ni oonge gi pesano, obed mochulo kuom kinde machuok kata kuom kinde molandore, lon mag somo kod lon mag joma timo ohand Mpesa kata lon ma ji ajia yudo e Mpesa.
KCB bedo chiwo lon ma isingo kod gimoro, Asset-based finance facilities  kata lon ma ng'ato chulo kod insuarans, Insurance Premium Financing.
Ng'ato ang'ata madwaro lon ma kamago nyalo dhi e bengi mar KCB moro amora kendo jatelo mochung' ne tudruok biro taye ndiko kwayo mare a chakruok nyaka giko. 
Bang' chiegni higni piero ariyo kama, piem mar mtokni moriwo piny ngima, World Rally Championship kata WRC ibiro tim Kenya e dwe mar Jun, kendo mano dhi kelo pesa mang'eny ne ohand otel. 
E piny Afrika duto, Kenya kende ema oyudo thuolo mar bedo gi piem mar WRC 2021 . En piem mitimo e kidienje 12 e piny mangima chakre Januar nyaka Novemba to piem mar auchiel biro timore Kenya. 
Fédération Internationale de l'Automobile kata FIA ema ochano piemno. Obiro chakore June 24 nyaka 27. 
Phineas Kimathi ma en Jatelo mar WRC Safari Rally ne oromo gi Gavana Lee Kinyanjui ma giwuoyo e wi chenro ma koro itimo. 
Kimathi ne owacho niya: “Piemni biro bedo gi welo 5,000 kendo obiro kelo ne Kenya ohala mar bilion 6. Kata mana weg ohala matindo ahinya manie alwora ma piemni biro timoree, biro yudo pesani.”  
Kimathi ma bende en jakom mar  Kenya Motor Sports Federation kata KMSF ne owacho ni chenro mag ikruok dhi maber nyowuoyo kendo ne opuoyo Ker Uhuru Kenyatta kuom wuoyo gi FIA mondo gikel piemno Kenya kendo. 
"Kimathi ne omedo wacho niya: “Mopogore gi pinje mag Ulaya, Kenya gi Japan kende ema oyudo thuolo mar bedo gi piemno. Wamor ni Uhuru ne otimo kinda mar neno ni piemno oduogo Kenya bang' higni apar gochiko."" "
Gavana Kinyanjui ne owacho ni piemno dhi konyo ohala mar otel mosedok chien ahinya nyaka masira mar Korona chakre higa mokalo.
Kinyanjui wacho niya: “Otendewa dhi yudo ohala maduong'. Gie sani, welo mabiro biro kindeno, osechudo ne chiegni udi te e ng'eny otende.” 
Gavana wacho ni piemni biro kelo ne jo Kenya mor ma ne gijobedogo e kinde Easter nyaka chop higa mar  2002 ma ne otimie piemni mogik Kenya. 
"“Wageno ni ji biro bedo moil neno piem moriwo piny mangimani. Nyithindwa matindo winjoga mana ka waganonegi kaka piemno ne mit, to koro gie sani, gibiro neno gi wang'gi."""
Ne owacho ne kembe materoga welo  wuoth ni gitim chenro mondo giyud ohala maber kendo giket nengo mabiro ywayo welo mondo odhi olim kuonde bayo. 
Kinyanjui ne owacho ni: “Nakuru en achiel kuom kaunti malombo wang' ahinya. Kuonde ma oyier mondo mtokni oringie nigi Gode mag  Eburru, kuonde moyang ne le mag bungu, kod nembe. Kuondegi duto nigi otende mabeyo sipwap. Jo ohala ma kuondego onego oti maber gi thuoloni. ” Ne omedo bende ni osekaw okenge duto mondo ogeng' landruok mar Korona. 
E dwe mar Januar ne otim kidieny mokwongo mar piemni Monaco. Mar ariyo ne otim Februar, Finland. Mar adek ne otim April, Croatia. Mar ang'wen ne otim Mei, Portugal.
Italia biro bedo gi piemno dwe mabiro. 
Bang'e piemno biro dhi  Estonia, Belgium, Greece, Finland, Spain kae to orumo  Japan  Novemba 14.
E dala mar Bangkok ne nitie gweng' moro mar  jochan ma ne oting'o udi modhuro matindo tindo moger gi okebe kod bepe mayom yom kendo mapoto poto. Ne en gweng' jochan maduong'ie moloyo e dalano. Kata kamano, gie sani udi matindogo ne omuk, mogernegi ute modundo, motegno, maler kendo ma ok chuer. Udigo koro gin ranyisi mitiyogo e gero udi mabeyo kuonde mamoko kendo kelo dongruok. 
To dongruok ma kamano biro mana nyalore ka Surawat Krabsomboon motelo ne weche oganda ma kanyo, kod joma moko modak kuno okedo mi giketho chenro mar muko udi e gweng'  jochan, Klong Toey mondo jomwandu odar kuno kendo okel dongruok mabiro loko chal mar dala maduong' mar Thai.
"Ka en e dalane, e gweng' machonie mogik mar jochan, Krabsomboon ne owacho ne Thomson Reuters Foundation  niya: ""Ne wadak e udi machuer kendo momukore kendo ne ok wanyal uro utewa.” "
"Thai ma jahigni 29, medo niya: "" To mano ne ok en hechwa, wan bende ne wadwaro udi ma nyasani, udi mabeyo ma nigi pi kod stima."" Thai ne  wuoyo e lo jochan alufe kokwayo ni gin bende ogernegi udi manyasani, mondo lokruok obedie e gweng'gi moseger monywandore kuom higni pieche."
“Utegi osekonyowa siko kae, kendo gisekonyo joma odak kae bet e ot kinde ma ne olor piny kendo ne ok wanyal wuok.”
Gweng' jochan ma Klong Toey, en mana mail achiel koni gi koni, to ema chiegni ji 100,000 odak kuno! Ng'enygi gin joma owuok e mier man yo masawa ma Thailand. Ng'enygi ne odar mobiro Bangkok higni pieche mokalo ka gi manyo tije e pot mar Bangok man machiegni.
Ne gidhi nyime dak kanyo kata ka tijego ne olal mochak ger supamaket madongo dongo kod gorofe maboyo boyo e bathgi.
Krabsomboon ne otemo nyading'eny uro ode, udigo chwakore marach ndalo oro, to ndalo koth gichuer ka fereji.
Riwruok moro ma konyo jochan, kaachiel gi jagedo achiel mang'ula osekonyo ji pieche Klong Toey. Kama ne udigi machon uchung' tinde ogernegi udi manyien, motegno ma nigi frem mag chuma kendo molos tado maber mondo kik ochwakre. Dier ot bende olos gi simit, kendo ok nyal mako mach.
Riwruok miluongoni Charoen Pokphand Foundation, ema ne ochiwo pes gero udigo. Kendo udigo osekonyo jokanyo ahinya e kinde masira mar Koronani. Surawat wacho ni udigo inyalo tigo kaka ranyisi sama ikelo dongruok e gwenge mamoko mag jochan.
Kata kamano, ng'eny lowono en mar Port Authority of Thailand, kendo joma odak kuno ne ogero udigigo ma onge rusa. Riwruokno dwaro muko udigo te mondo giger ofise kod udi mag ohala kanyo kendo gilos nderni ma nyasani.
Biro dwarore ni  udi 12,000 odar, ginyalo dhi dak e ute gorofa man machiegni, kata ginyalo dhi kilomita 30, e lope moko mibiro migi, kata ginyalo yie kawo pesa kae to gidar gidhi kamachielo.
Joma odak e gweng'no ok dwar chenrono. Giwacho ni ngimagi kod tije ma gitimo ok bi dhi maber ka gidhi e gorofego, kendo ni ute matindogo ok bi romo udi moting'o joma ng'eny. Giwacho bende ni joma nigi duke kata joma nigi gwen ma jobayo e ndernigo biro yudo chandruok.
Ng'eny joma odak Klong Toey  gin jogedo, joma uso e ndara, kata joma goyo boda boda mar piki piki kendo ting'o ji e alwora moting'o ji milion aboro kama. Giduto giwacho ni mondo tijegi odhi maber nyaka gidag mana kama gintiereno.
Prateep Ungsongtham, jal mochako riwruok mar Duang Prateep Foundation, kendo moyawo skul mar jochan e alwora mar Klong Toey wacho niya:  “Dongruok dwarore, ngima maber kod ute mabeyo bende dwarore, kata kamano, ji nyaka kwong winj gima joma odak kae dwaro.” 
Ne omedo wacho niya: “Kapo ni ukelo dongruok kae ma ok uwinjo gima jogi wacho, jogi biro lal nono kendo alworani biro bedo mana kaka alwora mamoko mag jomomew Bangkok kama onge kar dak mar jotich ma dwarore e oganda.
Osemuk ute maricho richo mag jochan kuonde mang'eny  Bangkok kendo oseriemb joma uso e ndara. Gitimo kamano mondo gimed bero dalano kendo gilos kuonde yueyo kod yore mag tielo mondo ne welo mawuok e pinje maoko kod jo Bangkok momew.
Prateep kod joma moko ma kwedo chenro mar dalano mar daro joma odhier wacho ni darogi kamano pogo jochan-go kod osiepegi kendo chando yoregi mag yuto.
E gweng' mar Klong Toey, ji osetamore dar kinde mokalo ma ne itemo golgi. Kata kamano, en dala mothung' kendo monywandore ma ok iyud kama inyono. Udi, mtaro mag chilo kod pidhe mag yugi onywandore kamoro achiel kendo yore pwot ma loche mag yugi ok dikal.
Higa mokalo chalo kagima tuwo mar Korona ne ok omulo gweng' mar Klong Toey, kata kamano, higani ji miche osechandre gi tuwoni.
Mondo oged e yo maber, joma nigi lony mopogore opogore nyaka riwre e tich. Jogo oriwo: joma nono ka be kamoro owinjore ni ogedie kata oyoo, jogor udi midwaro ger, joma goyo kwand gedo, joma chung' ne tij gedo, injinia, joma loso i udi moseger mondo onen maber, kod joma biro chung' ne ot moseger.
Jogi duto otieg mondo otim gik mopogore opogore e gedo, lony margi opogore, kata kamano mondo ot owuog maber nyaka giriw paro kendo gi ti e achiel.
Kuom ranyisi, sama idwaro ger udi moko kamoro to idwaro goro moriwo gik moko duto, ber ka jal ma nigi lony mar nono kar gedo ema ochung' ne tijno. En ema obiro wacho kuonde mowinjore ogedie kod kaka udigo onego ochanre.
Mano oriwo nyiso ji chike matayo kuonde kaka iyiero kuonde mowinjore ogedie, kod kaka onego oged a chakruok nyaka giko.
Jagor udi onego oti kod goro moriwo gik moko duto, kendo opor wach gi jal mogoro gigo mondo ogor  udi kod  kaka ibiro dus alwora e yo maluwore gi goro moriwo gik moko duto  mondo eka oti maber gi lowo mantie.
Sama goro moriwo gik moko duto osetiek, kendo ogo seyi ni gedo nyalo chakore, onego ochak non adimba wach title deed kata barup lowo. En okang' machielo ma iriwruokne gi jogoro, jopim lowo, kod okil.
Sama igoro udi mibiro ger nyaka ket e paro dwaro mag injinia mochung' ne gedono. Injiniano golo chike matayo kaka owinjore oger udi kod chenro  mar gik moko kaka nderni, stima kod pi e alworano.
Jal ma goyo kwand gedo biro timo nonro kendo dimbo kwand pesa ma biro dwarore ne moro ka moro kuom udi mogorgo
Ka koro gik moko duto oseikore mondo gedo ochakre, jagoro, injia kod jopim lowo biro dhi achiel kachiel e lowo midwaro gedie.
Sama gedo ochakre, kaber, joma onego obed kanyo pile kang'iyo kaka tich tire gin joma ochung' ne gedo. Onego oyud ni gisesomo goro mar ot kendo giwinjo kore maber chuth. Jogoro to onego odhi kar gedono kinde ka kinde mondo gine ni jogedo luwo kaka goro nyiso, to koni onego gitudre gi jal ma ne ogoro plan moriwo gik moko duto mondo gi ne ni gedo luwore gi plan maduong'.
Sama osetiek gedo, joma nigi lony mar duso i ot imiyo tich kendo dwarore ni gitim tich maber mabiro miyo odno onen maber kaka dwarore.
Gikone, joma chung' ne udi moseger kawo tich, ginyalo manyo joma dwaro odno kendo chung'ne odno e lo weggi.
Chenro moler malo kae nyiso e yo machuok okenge monego oluw ka joma olony e tij gedo timo kaka otieggi timo.
Joma nigi udi mipango ohero ahinya wachni moting'o nyukta auchiel.
Wachni nyiso ka be uteni ibiro pang mapiyo kata ooyo. 
Gimoro achiel manyiso kabe inyalo kaw odi mapiyo en ka onyien kata ka onenre manyien.
"Ephraim Murigo, Jatend Urban Landlords and Tenants Association wacho niya: ""Ji ohero ahera udi manyien, akiya gimomiyo."""
Nenore ni tinde gik madongo e wang'  jo Nairobi ok gin mana gik moko kaka bedo gi pi kinde duto, bedo gi stima ma ok lal, kata mana kit ot.  
Ji donjo e udi kata kapok otiek go rangi kata ka pok jogedo ofundo!
Chiegni ni ot moro amora ma iuso kata idwaro ni ji opang, nyaka wachie ni 'onyien'! Mano nyiso ni weg udi ong'eyo ni ka owach ni ot nyien, odno dhi mapiyo.
"Otas moro ma lando udi mipango Nairobi, michulo ne siling 13,500  e dwe, wacho niya:  “Udi matindo mondisore kata bedsitters manyien pa, Lower Kabete."" "
Mr Murigo wacho ni arita maber, pi , kendo ute modus e yo ma nyasani ywayo ji. Kata kamano podi ok ong'eyo gimomiyo udi manyien ywayo ji ahinya.
Owacho ni gima tinde timore en ni kotiek od gorofa kawuono, bang' jumbe ariyo, ute duto man kanyo osekaw.
Owacho ni seche moko ichudo ne utego kata kapok otiekgi.
Openjo niya: “Iparo ni ang'o momiyo ji timo kamano? En nikech giparo ni ka gichudo chon, jal ma duso ot biro time e yo maber moloyo. Aparo ni mano ema omiyo ji ohero udi manyien.”
Robert Otieno wacho ni sama omanyo ot, ot manyien ywaye moloyo.
Robert odak Umoja, owacho ni udi kata gorofe machon nyalo bedo gi pi kod stima, kata kamano, udi manyien oger e yo manyasani.
"Owacho ni: “Moko kuom udi machon-gi onge cho gi baf e od nindo mar jonyuol."""
Samuel Tiriongo, jatelo mochung'ne nonro kod chike e  Kenya Bankers Association, ma en riwruok magologa ripot mar ute mag ohala bende oyie gi wachno.
"“Gorofa ma ne oger higni mang'eny mokalo, ne ok oger gi jokon manyasani ma omakre gi kor budho, tinde bende waneno udi moger gi od jotich tenge."" "
Owacho ni gik ma kamago ywayo ji.
Mano en achiel kuom gimomiyo chenro mar sirkal mar gero udi manyien oyango ute moko machon mibiro muk, kae to igero gorofe manyasani.
Buxton Estate man Mombasa Kaunti kod Old Ngara Estate man Nairobi ibiro muk kendo kargi igero ibiro ger udi manyien.
Dr Tiriongo wacho ni gimachielo ma timore en ni gorofe maboyo boyo tinde medore e alwora kaka mag Kileleshwa to mano gima ne ok timre chon.
Kata kamano, owacho ni kata ka ot en manyien kendo manyasani, nitie gik manyalo miyo kik oywa ji.
Owacho niya: “Ka ot okalo gorofa ang'wen, ok oywa ji ahinya.”  
Ji ohero dak kamoro achiel, kata kamano ka udi ng'eny ahinya, mano ok morgi.
Kaluwore gi UN-Habitat, sirkal mar Kenya onego oger udi milion ariyo momedore. Mano gima ok yot, kendo sirkal temo ahinya paro kaka ginyalo chopo mano.
Mano ema omiyo wach gedo nie chuny chenro mar Big Four Agenda. En chenro ma sirkal dwaro tiyogo mondo giger udi  500,000 chop higa mabiro. Gibiro gero udi ma nengogi ni piny e taonde madongo e Kenya duto.
Ibiro ger udigo e yo maber gi gik gedo ma nengogi yot kendo mowinjore gi alwora.
Naftali Nyabuto, jal molony e weche teknoloji kendo jatelo e riwruok mar  M-Zawadi, wacho ni jo Kenya ok onego orit arita ni sirkal biro geronegi udi ma nengogi yot, onego gin bende gi ti gi teknoloji manyasani.
Owacho ni teknoloji kaka mar blockchain kod  Artificial Intelligence (AI) miyo ji nyalo gero utegi giwegi nikech odwoko nengo mar gedo piny.
Owacho niya: “Ok onego owe ne sirkal ting' duto mar gero udi ne ji, teknoloji manyasani kaka AI and blockchain miyo ji thuolo mar gero udi ma mabeyo beyo to gichulo mosmos.
Mr Nyabuto otiyo gi joma olony e weche kompyuta ma giloso chenro moro mar intanet miluongo ni Nyumba Mkononi, chenroni tudo joma dwaro goro udi mibiro ger, joma loso gik gedo kod jogedo.
Chenro ni tudo ji kod kambi maloso simit, tado, chuma, tail  kod gik ma iye, kite, balast, joma kelo kwoyo, joma chung' ne tije gedo, joma goro udi mibiro ger, jotich lwedo, kod joma rwako gik moko kaka stima.
Ka ng'ato otiyo gi chenro mar AI, Nyumba Mkononi onyalo tiyo gi simbe mar lwedo mondo ong'e kwan mar gik madwarore, mondo oger ot moro sie kendo oyud chenro mar chulo pesago.
"Chenroni tiyogi teknoloji mar  blockchain kod gima Nyabuto luongo ni ""ripot mokan kuonde mopogore opogore"" mamiyo ng'ato ok nyal pando gima otimo, kendo chiwo yo mar ng'eyo kaka ripot moro wuotho, kendo miyo ji te arita maber kakelo kanyachiel jogedo kod joma siro tije mag gedo."
Owacho niya: “Waseloso chenro ma jiko.nyoree, ma ng'ato siroe nyawadgi to en bende isire. Ma e teknoloji madhi tiyo e tieng' mabiro.”  
Nyabuto wacho niya: “Wan gadier ni ng'ato kochako gero ot e simu kuom ng'iewo gige gedo e nengo maber, kendo yudo mesej masiko parone okenge mowinjore okaw, mano  chiewo pache mondo ochan kaka onyalo tieko odeno, kendo miyo  ofwenyo yore ma onyalo yudogo pesa mondo otiek odno.
Grup moro ma ne sirkal oketo e higa mar 2019 mondo otim nonro e wi wach blockchain ne owacho e ripot moro ni teknolojini nyalo konyo sirkal gero udi ma nengogi yot e chenro mar Big Four Agenda.
Bitange Ndemo ma ne otelo ne grubno ne owacho niya; “Kinde moko mokalo, ne oger udi moko ma nengogi yot mondo jochan oyud kama gidakie, kata kamano jomwandu notiyo gi mibadhi mi gidino ne jochan yore mag yudo udigo.” 
“Mano ok bi timore e kinde mabiro, nikech State Department of Housing oseyie ni gibiro tiyo gi blockchain e chiwo udigo kendo gin ema gibiro chung' ne weche pesa mag udigo.”
 Ne omedo niya: “Blockchain kaachiel gi AI biro dwoko nengo gedo piny kuom tiyo gi  smart contracts.”
E higa mar 2015, World Economic Forum ne openjo ji 800 penjo moko. Ne gin jotelo e tich kod joma olony e weche mag tudruok. Nonrono ne onyiso ni pasent 57.9 mar joma ne owuogo ne neno ni chop higa mar 2025, pasent 10 mar pesa duto e piny kata GDP mar piny ngima ibiro kan e blockchain.
E ripot moro manyiso kaka blockchain tiyo e ohala mar udi, riwruok mar Deloitte ne owacho niya:“Nyaka nyocha nyocha ji ne ong'eyo ni blockchain e teknoloji ma Bitcoin tiyogo.” 
“Ohelni madongo koro osefwenyo ni smart contracts mag blockchain nyalo tiyo e yo momedore e ohala mar udi kata commercial real estate CRE, inyalo ti kod chenrono e chudo. Kuom ranyisi, ng'iewo ot,  uso ot , chudo mondo oger ot,  pango ot, kata chung' ne ot moseger.”
Dala mang'ich ma Nairobi, chieng' nochal nade  kochopo kama kuonde lum duto ogerie udi mag simit?
Dibed ni nochal gi New York, kogoyowa nyang'eng' gi udi maboyo boyo mokalo awacha, koso obiro bedo manywanda od otenga, dala molil, ma pi nokie, mahundu ng'enyie, ngima tekie kendo muya ochidoe makelo mana tuoche?
E higa mar 2009, Nairobi ne oting'o ji milion 3.14. 
Chop higa mar 2019 ka ne Kenya National Bureau of Statistics kata KNBS okwano ji, kwand ji noseidho mochopo milion 4.4. 
Ngeny ji milion 1.26 ma ne omedore ne odar kowuok e miechgi, jomoko to ne onyuol Nairobi. Kata kamano, medruok mar udi ne okawo ji giwuoro.
E higa mar 2009 udi ne gin 985,016, - kaluwore gi KNBS, ot en ng'ato kata grup mar ji ma odak e dala achiel, nyalo bedo ni ok gidak e ot achiel kata kamano gitedo kanyachiel kendo gin gi wi ot achiel.
Chop higa mar 2019, ne nitie udi kata famili milion 1.507 e dala mar Nairobi.
Mano nyiso ni udi aluf 500,000 ne omedre e higni 10. Ka udi omedore mano nyiso ni ute midakie kod ute ohala nyaka medre.
Joma timo chenro mag gedo nigi tich! Jotich mawuok e pinje ma oko medore Nairobi, kendo jo Kenya mang'eny wuok e thuchegi mondo gibi gidag Nairobi. 
Riwruok mar World Population Review wacho ni e higa mar 2021  kwand ji Nairobi nobed gimoro 4,922,192. 
Riwruokno wacho niya: “E higa mar 1950, kwand joma ne odak Nairobi ne en  137,456. Kwand ji Nairobi osemedore ahinya chakre  2015. osebedo ka omedore gi pasent 3.96 higa ka higa.” 
“Kwand ji kod kwan ma ji nyalo medorego e kinde mabiro en kwan ma nyasani motim gi riwruok mar UN World Urbanisation Prospects ripotno oriwo kwand joma odak Nairobi kod gwenge molworo Nairobi.”
Iwacho ni chop 2035, kwand joma odak Nairobi biro bedo milion 8.5, to mano medruok ma nyadiriyo!
Magi gin mana kwano ma iparo apara, onge ng'at ma ding'e gadier ni udi kata famili biro bedo adi kendo ute adi mibiro dwar ni oger Nairobi.
Andrew Muriungi, jatelo mar Rhino Mabati  wacho niya: “Nikech gedo motiap Nairobi ohelni madongo biro biro Nairobi, kendo mano nomi ji omed dar e mier mondo gibi gimany tije Nairobi.” 
“Dongruok mar gedo timore e okang' mamalo ahinya Nairobi, omiyo  Sirka ma Kaunti ma Nairobi onego obed gi chenro maber mar neno ni e dongruokgo duto ibiro we kuonde moko mondo obed gi lum kod yien mana kaka osetimore Singapore kod Dubai.”
"Gaset moro miluongo ni Africa’s Cities: Opening Doors to the World, mondik gi World Bank, wacho niya;  ""Ok en adier ni ohelni ng'eny e taonde mag Afrika, kata ni ji odak maber kuno. Ji opong' thich e taondego ma ok dagre. “Ng'eny joma odak e taondego odak e gorofe machieko chieko kata mier mothung', moting'o ute matindo tindo maonge nderni malong'o, pi, kata stima."""
"“Mier mothung' kamano, miyo Nairobi lalo dola bilion 1.8  kata siling bilion 194.""Gasedno medo ni ji gudore e alwora mar taon."
George Mburu ma en jatelo mar  Mizizi Homes, wacho ni  gima nyalo konyo mano en bedo gi chenro maber kapok ochak ged.
Omedo wacho niya: “Gima dakwa sirkal mondo otim en ni gi yang tenge kuonde mipidhoe yien kaka  Karura Forest, kendo kembe kod joma dwaro gedo onego otwe gi chik ni nyaka giwe kuonde mipidhoe yien kod lum mondo alwora kik kethre.” 
Owacho ni kata obedo ni ute momedore dwarore, ka otim chenro maber, mier mothung' kendo monywandore ok ochuno. To Kaka kwand ji medore, ka ok watang', mago e mier ma wabiro bedogo machiegnini.
Gweng' mar Eastlands, Nairobi opong' thich gi ji kendo olandore mochopo e alwora mogo tong' gi taon mar Nairobi ma bende dhano ngenyie ka ng'wen.
Ripot mar World Bank wacho niya: “Mano nyiso kaka weche ok dhi maber korka wach ng'iewo lowo, kod yudo yore mag wuoth, mamiyo ng'ato ok nyal yiero kama odakie kata kama otiyoe.
Mr Muriungi wacho ni ka oter dongruok e kaunti kaluwore gi chenro mar devolution, mano biro miyo ji osik e kauntigi ma ok gidar ka gibiro Nairobi. 
Omedo niya: “Waseneno ka ji dar dok e kauntigi nikech devolution otero dongruok kuno kendo tije yudore e kaunti kama bende yudo lowo ok tek kendo nengo lowo ok rach.
Sama kembe maloso gik moko dar kawuok Nairobi, ji bende dar kodgi. Chon, Nairobi ne ong'ere ni enie dala kembe, to mano lokore mosmos.
Muriungi wacho ni: “Ber ng'eyo ni ohelni mang'eny ok dhi maber. Kendo jo ohala ma sani timo lokruok gi kaka piny dhi.” 
Thothne, kembe maloso gik moko gin Industrial Area, Nairobi. Gisemiyo ji mathoth tich, kata kamano, kembe matindo osemiyo kembego ok yud ohala ahinya.
Kuom ranyisi, bedo gi kembe matindo e kaunti nyalo miyo ji olos chiemb jamni e kauntigi kendo ginyalo usogi mayot nikech ok tergi mabor. E wi mano ging'eyo dwaro mag ji e alworagi. Omiyo ginyalo mayo kembe madongo man mabor ohala.
"Murungi wacho niya: ""Nenore ni kembe matindo biro medo chakore e kaunti, nikech mano ute momedore biro dwarore mondo joma tiyo e kembego oyud kar dak, kendo udi mag ohala biro dwarore mondo otimie gik moko kaka puonjo kompyuta kata uso gik mitiyogo e kembego.” "
Kaka kwand ji medore, wan-gadier ni ibiro med gero ute Nairobi kata ka ji dar dhi e kaunti. Kata kamano, nenore ni Nairobi ok bi chal gi New York.
Achiel kuom gimomiyo en ni ripot mar World Bank wacho ni udi mag Kenya nengogi ok dichop nengo mag udi ma Amerka.
Ripot mar Africa Cities wacho niya:“Nengo udi manie taonde mag Afrika tin moloyo udi mag Central America. Nengo mar lowo ma en kilomita achiel koni gi koni en gimoro dola milion 2.7 Kigali, to dola milion 15.6 Nairobi.”  
Samoro sirkal nyalo ng'ado ni gidwaro kawo lope ji ma ok gipenjo jogo ka gidwaro uso lopegigo. 
Iluongo mano ni kawo lowo idag iyie.
Ka sirkal dwaro loso ndara ma kalo e lopi, gibiro kawo lopino kae to gichuli.
Mano bende biro timore kapo ni nitie kite ma nengogi tek kaka goldi e lopi. Ok bi yieni kunyo kitego, mago mwandu sirkal. 
To kapo ni idwa ger gima konyo oganda kaka kar jolweny, stediam, skul, kata osiptal, sirkal kawo lowo ma gidwaro. 
Wachore ni samoro ka jomwandu ong'eyo ni sirkal dwaro ng'iewo lowo kamoro gidhi ging'iewo lowono gin giwegi, kae to girito sirkal mondo obi ong'iep kuomgi kendo ochulgi pesa mang'eny moloyo, samoro ginyalo kata ng'iewo udi kuonde ma kamago mondo obi ochulgi pesa mang'eny.
Sirkal ne ogero gik mang'eny e higa mar 2020. Moko kuom gik ma ne gigero ne gin Standard Gauge Railway kata SGR kod ndara mar Lamu Port-South Sudan-Ethiopia Transport kata Lapsset corridor project. Sirkal ne ochulo weg lowo siling bilionde e bwo chenro mar kawo lowo idag iyie.
Ne owach ni pesa duto ma sirkal biro golo mondo ochul joma okaw lopegi ka igero SGR en bilion 50.
Wuok Mombasa nyaka Nairobi, ne owach ni ibiro chul ji bilion 33, mano ne en pasent  10 mar pesa duto ma ne dhi tiyo e tijno, nimar bajet mar tijno ne en bilion 327 
Nderni moko kaka mag Western Bypass kod James Gichuru Junction-Rironi ma koro ochiegni tieki, bende ne omiyo ochul weg lowo pesa nikech ne giyie mondo obar lopegi.
Ndara mar James Gichuru Junction-Rironi kalo kama ji mang'eny odakie Nairobi gi Kiambu kendo ne ochul milionde.
Stephen Njuguna, jal ma uso lowo Kikuyu ne owacho niya: “Nitie joma ne oyudo ok osetimo gimoro e lopgi, omiyo ne ochulgi mana pes lowo kende, kata kamano, e wi pes lowo, jomoko to ne ochul pes udi mipang'o ma ne nie lopegi, pes udi mag ohala kata mana pes yien.” 
“Ng'eny lowo ma ne nie ndarano ne ichulo ne  milion 60 ne eka. Ne imedoe nengo gik manie lobno kae to imedo ng'ato pasent 15 mar pesano duto mondo oumne chandruok ma usono nyalo bedo ni okelone.”
Adiera en ni joma ouso low ne sirkal ng'enyne dhiga hasara kopim gi jowetegi ma ne ok otimo kamano, nikech nengo low siko idho.
Sirkal ok chul chula ji kaka giparo, gichulo kaluwore gi nengo lowono e kinde ma gilando ni gidwaro kawo lowono.
Ka sirkal okawo lowo moro kendo okelo dongruok kuno, nengo mar lope man machiegni kanyo idhoga.
Chik namba 295  mar Land Acquisition Act  wacho niya e wi lowo ma sirkal kawo idagi iyie: “Chenro ma sirkal kawoe lowo idag iyie en gima ochuno kapo ni mano biro konyo e weche arita e oganda, geng'o masira, rito timbe mabeyo, kata geng'o tuoche. Sirkal bende kawo lowo e yo ma kamano ka idwaro ger taon moro, idwaro kel dongruok moro kata idwaro ti kod ot moro mondo okony oganda.”
Moro ka moro kuom okengegi kelo dongruok kamoro kendo miyo ohelni biro kuno kendo ji biro dak kanyo.
Kata mana lowo moyang ni en mar  oganda inyalo kaw gi sirkal.
Riwruok mar  National Land Commission kata NLC ema ng'ado ni ibiro chul wuon lowo pesa adi kapo ni lopeno dwarore mondo otimie dongruok ma dhi konyo oganda duto.
Dr Mwenda Makathimo, jal molony e wach goyo nengo mar lowo kendo chiwo lisen wacho niya: “NLC ng'ado ni gibiro tiyo gi jogo neng'o mage. ng'enyne gitiyo gi joggi giwegi kata gitiyo gi jogo nengo mag migawo mar goyo nengo lowo mayudore e Ministry of Lands.” 
Kapo ni NLC onge gi jogo nengo moromo, gima ok jatimre, ginyalo manyo joma moko ma ok ti ne sirkal mondo okonygi.
 NLC onego olos chenro mowinjore ma onge ng'at ma wang', kendo gine ni ochul ji piyo piyo.
Dr Makathimo wacho ni “Nyaka chul ji nengo ma lopegigo ng'ieworee gie kindeno, ok nyal chulgi nengo mapiny. Mano gima ondik e chik.”
Ngero moro e dho Latin wacho niya e wi wach lowo; gimoro amora manie lowo moro, en mar lowono omiyo en mar wuon lowono. Kata kamano, e pinje mang'eny kite mag nengo mayudore e low gin mag sirkal.
E piny Amerka, kite mag nengo manie lowo gin mag wuon lowono. 
Pinje ma gin e  riwruok mar Conservative Commonwealth gin moko kuom pinje ma kite mag nengo manie lowo gin mag sirkal kendo itiyo kodgi mondo okony oganda duto.
Makathimo wacho niya: “Watimo kamano nikech gigo losore kendgi e lowo kendo ginyalo konyo oganda duto. En gima owinjore, par ane ka ibiro kuny mo e puoth ng'ato, nyaka waket e paro ni morno ne omol e puothe mag ji mang'eny eka ochopo kanyo. Omiyo, ang'o momiyo onego ochul mana wuon lowono kende?”
Onge lowo manyalo chung' kende, omiyo gima wuok e lowo kende onego okony ji duto.
Kapo ni sirkal okawo lowo moro nikech odwaro kunye mondo ogol gimoro, ng'enyne wuon lowono ok bi yudo pesa marom kod mwandu midhi gol e lope. Sirkal biro mana chule pes lowo kende.
Chik wacho niya: Ka sirkal okawo lowo moro idag iyie, onego ochul weg lowo pesa mowinjore gi lopegigo mapiyo piyo.
Chikno wacho niya: “Komisona biro chiwo tarik moro mibiro timie chokruok miwinjoe weg lowo kata joma wacho ni ginie weg lowo. Tarigno nyaka bed katin ndalo 30 bang' golo lendo ni sirkal dwaro kawo lowo, to ka ng'eny dweche 12 bang' golo lendono, to ok mokalo kanyo. Komisona bende biro neno ni lendo mar chokruogno kod tarigno oland gi sirkal ka tin ndalo apar gabich kapok tarigno ochopo, kendo obiro neno ni ng'ato ang'ata mowacho ni en wuon lowo oyudo kopi mar lendono.” 
Achiel kuom riekni ma joma manyo mwandu tiyogo, en ringo ng'iewo lowo e alwora ma sirkal kawoe low.
Gigeno ni gibiro yudo ohala nikech ka sirkal okawo loo kamoro, nengo loo e alworano idhoga kata ohelni chakore nikech joma odar kabiro dak kuno medore.
Nengo low idhoga ahinya kuonde ma ilosoe ndara manyien. Kuom ranyisi, ndara manyien yawo kuonde ma yande ji ok chopie mayot, kendo ji jokelo ohala kuondego. 
Nikech ohelni medore kuonde ma ne nyocha oling' aling'a chako bedo modich kendo yore yuto medore.
Mano bende timore sama ikunyo kamoro mondo oyud kite ma nengogi tek. Kaka jotich dar ka biro dak kanyo e kaka nengo low e alworago bende dhi malo.
Ka in gi lowo kamoro to sirkal okawo lowo e alworano, inyalo uso lopino e neng'o maber ahinya.
Kapo ni in gi lowo moro ma nengone en milion matin, lowo achielno nyalo keloni milionde miche kapo ni sirkal okawe, kata jirandi ouso ne sirkal.
Ichulo ng'ato kaluwore gi kaka chik oketo ni owinjore oti gi lowono.
 Kuom ranyisi, kapo ni sirkal noyango ni lowo moro onego obed mana mipuro, kapo ni ng'ato ne ogero ute ohala kanyo, ok bi chule utego.
Ne owacho niya: “Ichulo ng'ato ne chandruok ma dar kelone. Imedone pasent 15 mar nengo lowono. Ichuloga weg lowo bende nikech lal moro manyalo bedo ni giyudo e yor yuto kata ohala.” 
Inyalo go nengo ne lope moko ma omakre kanyachiel kata ka ok bi kaw lopego duto. Ichulo ng'ato lal ma nyalo bedo ni oyudo nikech obar lope.
Kapo ni mano otimore, gima ichulo ng'ato en lal ma oyudo nikech kama odong'no koro ok kelne ohala kaka yande chon.
Kethruok mar gimoro bende ichulo, kuom ranyisi kapo ni obar ot e diere. Ichulo ng'ato pesa duto ma ne otiyogo e gedo kod ratiro ma ne engo e odno.
 Riwruok mar UN Food and Agriculture Organisation wacho niya: “Kata bed ni ochul ji nade, chenro mar sirkal mar kawo low idag iyie kelo ne ji pek moko. Kata bed ni ochul ji maber kendo oluw yore makare kendo mowinjore, golo ji e miechgi, e ohelnigi kata e alwora ma giseng'iyogo chando ngimagi.”
“Kapo ni ok tim chenro maber mar kawo lowo, kendo ok oluw chik mano nyalo kelo chandruoge madongo ahinya ne joma okaw e lopegi. Ginyalo yudo chandruok e yoregi mag yuto, e ngimagi e oganda kendo chandruok mag siasa. Mondo sirkal okaw low e yo mowinjore kendo makare nyaka gi ne ni giketo chenro maber mar timo kamano”
Bang' chulo weg lowo duto, Komisona mar Lowo kawo lopegi kuom miyogi lendo ma wacho ni sirkal koro e wuon lowono kendo sirkal ema biro kawo title deed mar lowono.
Sirkal nono adimba dongruok ma otim machiegni e lowo moro. Ok gi bi chulo pesa mang'eny ahinya nikech dongruok ma ng'ato ne wuondorego koseng'eyo ni sirkal dwaro kawo lowono mondo eka  ochule pesa mang'eny. 
Kapo ni ng'ato ne otiyo gi lowo moro e yo ma ogwenyore gi chik, nengo lowono dok chien.
Chik mar Kawo Lowo kata  Land Acquisition Act wacho niya: “Sama igoyo nengo mar lowo, gima title kata chik owacho e wi kaka onego oti gi lowono inyalo ket e paro.” 
“Kapo ni nengo lowono oidho gie kindeno, pesa momedoreno ok bi chul: Ibiro mana chul pesa momedoreno ka ng'ato nyalo nyiso gadier ni ne okiya ni sirkal dwaro ng'iewo lowono, kendo otimo dongruokno gi chuny maler, ok ni ne odwaro ni ochule pesa momedore sama sirkal kawo lowono. Bende nyaka obed dongruok motim gi wuon lowo kata ng'at mong'iepo kuome, higni ariyo kapok sirkal olando achiel ka chiel ni odwaro kawo lowono.”
Jo go nengo mar lowo, biro nono bech lope manie alworano kae to gibiro ng'eyo nengo lowono.
NLC wacho ni ka ng'ato ok oyie kawo pesa ma ochuleno, kata nitie ywaruok moro e wi ng'at ma onego ochul, ibiro ket pesano e akaunt moro mar komison, moyang ne pesa michulo ji .
Ng'enyne, pesa michuli luwore gi nengo lop jirandi kod pesa ma sirkal oikore chulo.
Kapo ni sirkal okaw lop jirandi nikech oyud goldi kuno, chalo kagima in bende oyud goldi e lopi! Nengo lopino idho.
Kembe mag gedo ma Kenya neno ni imayogi tich sama kembe ma oko kawo tije madongo mag gedo.
Giywak ni iridonegi chik ahinya sama gitemo kwayo tich to kembe ma oko ok  ridnegi.
 Chieng' Tich ariyo, James Munene ma en jatelo mar Institute of Quantity Surveyors of Kenya kata IQSK ne owuoyo gi jofwamb weche ka en Nairobi. Ne owacho ni onego onon kaka kelo kembe mag gedo ma oko oseketho ohand gedo ma Kenya.
Owacho ni kata obedo ni kembe ma oko tiekoga tich e kinde mowinjore, kembewa mag gedo ok dhi maber nikech ok ginyal piem kodgi.
Mr Munene ne owacho niya: “Wakwayo Sirkal mondo otim kinda kendo gine ni kata obedo ni gimiyo kembe ma oko tije mag gedo, gitim kamano e yo mamiyo kembe mag gedo ma Kenya bende yudo tije gedo.” 
Kaluwore gi chike mag   National Construction Authority kata NCA ma higa mar 2014, nitiere tije ma gin mana mag kembe mag Kenya, kendo ok landgi ne kembe ma oko, omiyo kembe ma oko ok ginyal kwayo tijego.
Kaluwore gi chik, kembe ma oko nyalo mana kwayo tije manie kidieny miluongo ni NCA-1 (gedo ma kawo milion 500,000 gi wiye) to kembe mag Kenya nyalo kwayo tich mar kidieny moro amora.
E wi mano, kembe ma oko nyaka oor kwayo ne  NCA  kapok gichako tije mag category 1 kata NCA-1.
Kwayogino onego obed gi barua ma gindikoe ni gibiro miyo Jo Kenya kata kembe ma Kenya tije ma ibiro chulie Jo Kenya pasent 30 mar kwan pesa ma kambi ma okono biro yudo. Kendo ni gibiro tiego jo Kenya mondo obed gi lony ma ok yudre e kembe gedo ma kae, kitayogi gi chike mag NCA.
 Kata kamano, IQSK wacho ni chenrono ok osekonyo kembe ma Kenya e chenro madongo dongo mag gedo ma dhi nyime.
Giwacho ni kata obedo ni chik oseketo wechego maler, sirkal ok luw kembe ma okogo mondo gine ni gitimo kaka gisewacho. Owenegi thuolo mar timo kaka gidwaro kendo ng'enyne ok gimi kembe ma Kenya tich.
Munene wacho niya: “Gima dwarore en ni okel tije ma kembe ma Kenya ema nyalo timo.” 
“Lokruok ma kamago biro tieko chandruoge mang'eny; kuom ranyisi, pesa matin biro wuok Kenya ka dhi e pinje ma oko, kendo biro chuno kembe ma kenya otim dongruok.”
 IQSK ne oywak kamano higni adek bang' ripot moro ma ne ochung'ne gi Competition Authority of Kenya kata CAK,  wacho ni kembe ma Kenya ne ok dhi maber kaka kembe mag gedo ma oko.
Kaluwore gi ripodno, kembe mag gedo ma Kenya wacho ni kinde duto ma gedo maduong' timore, gin iweyogi oko kendo kembe ma oko ma imiyo tijego ok migi tich kaka chik owacho to mano miyo kembe matindo timo dongruok mos.
Ripodno wacho niya; “Pek mantie gi chikni en ni, ok otweyo kembe ma oko. Kambi ma oko nyalo yudo tich Kenya, kae to kambino owuon ema manyo kambi mar Kenya ma obiro tiyogo bang'e.”
CAK wacho ni kata obedo ni ne ogol chikno mondo okony kembe ma Kenya otim dongruok, chikno pok otiyo  kendo bang' higni mang'eny onge dongruok moro amora minyalo wach ni kembe ma oko osekelo ne kembe ma Kenya.
“Kembe ma oko ok tim ne Kenya kaka chik owacho. Ng'enyne gimiyo kembe mag Kenya tich moro matin e kore, kore, omiyo, Jo Kenya ok yud thuolo mar puonjore lony manyien.” 
Kaluwore gi Economic Survey ma 2020 , migawo mar gedo ne otimo dongruok mar pasent 6.4 e higa mar 2019, to e higa mar 2018, ne gitimo dongruok mar pasent 6.9.
Nonrono ne onyiso ni kwan mar joma ondik tich e kembe gedo ma ok mag sirkal ne omedore kowuok milion 1.6 e higa mar  2018 mochopo milion 1.7 e higa mar 2019.
Kata kamano, simit ma ne otiyo Kenya ne odok chien kowuok  tan milion 59.4 e higa mar 2018 nyaka tan milion 59.3 e higa mar 2019. To komachiel lon ma ne omi migawo mar gedo ne omedore wuok bilion 1.4 e higa mar 2018 nyaka bilion 1.5 e higa mar 2019.
 Bende, pesa ma ne ochul jotich e migawono ne omedore gi pasent 4.5 per cent e higa mar  2019 kopim gi pasent 5.3 e higa mar 2018.
E higa mar 2018, sirkal ne otiyo gi bilion 154.5 kata kamano ne omedo pesa ma ne otiyogo e nderni gi pasent 10 ma ne en siling bilion 169.9 e higa mar 2019.
Bengi mag Kenya koro osechako chung' kendo bang' chandruok ma ne obedoe nikech masira mar Korona kendo ng'enygi wacho ni gisebedo ka giyudo ohala e dweche adek motelo mag higa mar 2021.
Bengi mar Equity wacho ni ohandgi osemedore gi pasent 64 e kind dweche mag Januar kod Mach kendo joma keno kodgi ne oyudo ohala momedore kata ka obedo ni joma bengi ne holo pesa kuomgi ema ne chiko kaka dongruok ma ne dhi bedoe.
Ka osegol osuru duto e yuto margi, bengino ne nigi ohala mar bilion 8.7 e kindeno, kopim gi bilion 5.5 ma ne giloso e dweche adek motelo mag  higa mar  2020.
Equity ne oloyo KCB ma gi jopiemgo. KCB ne oloso ohala mar bilion  6.37 kosegol osuru duto, mano ne en dongruok nikech ne en medruok mar pasent 1.7 kopim gi bilion 6.26 ma ne giloso e dweche adek motelo mag 2020.
James Mwangi, ma en jatend Equity Group, wacho ni mano ne otimore nikech bengi ne otiyo gi rieko. Ne gitiyo gi pesa mang'eny e loko ohala, kod e tije ma ok kel gowi. Nikech mano kata mana pesa ma iketoga tenge mondo oum gowi ma ok chul, ne odok chien.
Nikech mano, pesa duto ma ne Equity oyudo ne omedore gi pasent 31 mochopo bilion 25.5 kopim gi medruok mar pasent aboro mar pesa ma ne odhi oko.
Mwangi ne owacho ne jo Standard niya bang' wuoyo e wi ohala; “Mondo medruokno odhi nyime nyaka pesa ma bengi chakogo tich medre. Kapo ni pesa ma bengi chakogo tich medore gi pasent 31 kata 32, mano nyiso ni ohala biro dhi nyime medore.
Ne owacho ni Eqiuty timo ohala mang'eny moloyo Kenya, kiluwe gi Democratic Republic of Congo kata DRC. Ne owacho ni pinje ariyogi ng'eny kod ohala, to mano miyo ohala mar bengi medore ahinya nikech ihologi pesa mang'eny, to pesago kelo ohala.
Jatend Equity ne owacho ni pesa ma gitiyogo DRC biro medo dok chien kaka gimedo riwore kendo tiyo kanyachiel kodgi. Owacho bende ni DRC timo dongruok mang'eny ahinya kendo pesa ma gichulo bengi sama gitimo ohala kodgi biro dok chien. 
 Equity nyocha oyawo bengi DRC, iluongo bengino ni BCDC Equity.
"Mwangi wacho niya: ""Ne watiyo gi rieko higa mokalo mi wang'ado mar tiyo gi lony mar IFRS 9. Ne waneno ni chal ma ne nitie higa mokalo ne nyalo kelonwa ohala. Kata kamano, ne ok wang'eyo gadier kaka weche ne dhi bedo, to ne wami mana wang'wa. Weche ne odhi maber. ne ok wayudo lal, pesa ma wajoketo tenge mar chulo gowi ok omedore!"""
Joshua Oigara, jatend KCB, wacho ni dongruok ma ne gibedogo e ohala, ne obedoe nikech ne gikawo okang' mar kungo pesa, kendo ohala ma bengi yudo ka osegol osuru ne omedore.
"Oigara wacho niya: “Ohala mar bengi ne omedore matin ahinya e dweche adek mokwongo mag higa, kendo chandruok ma masira mar Korona okelo omiyo ok dwang'e gadier kaka weche biro dhi e kinde mabiro."" Ne omedo wacho ni nikech ne odwok chien moko kuom pesa ma ne ng'ato chulo ka ogolo pesa e simu mano ne odwoko chien pesa ma bengi yudo ka ng'ato utimo ohala kodgi."
Pesa duto ma KCB ne oyudo ne omedore matin kopim gi Equity. Ne en bilion 23 bilion kowuok bilion 22.9. Ohala ne omedore mochopo bilion  21.9 kowuok bilion 20.2 e kindeno.
Pesa duto ma ne KCB otiyogo ne ok omedore e higano. Ne giloro higa gi bilion 11.1.
 Lon ma ok chul mag Equity ne en pasent 11 mar pesa duto ma ne omigi mondo gitigo. To lon ma ok ochul mag KCB ne omedore mochopo pasent 14.8 wuok pasent 11.1 higa mokalo.
Ohala mar NCBA kosegol osuru duto bende ne omedore gi pasent 74 mochopo bilion 2.8 kopim gi bilion 1.6 e dweche adek mokwongo mag higa mar 2020. Mano ne otimore nikech kwan joma ne okawo lon e intanet ne omedore ahinya.
NCBA ne ochiwo bilion 134 e kindeni. 
"John Gachora, Jatelo mar NCBA Group ne owacho niya: “Wamor ahinya gi ohala maber ma wayudo e dweche adek mokwongogi. NCBA Group onyiso maler ni ginyalo loso pesa sama ji holo pesa kuomgi kata obedo ni gitimo duto ma ginyalo mondo gisir jogo e kinde matekni."""
Joma timo ohalano wacho gi mirima ni nitie joma ng'eny mondonjo e ohalano e yo ma ok owinjore kendo gimayogi ohala to koni ok giluw chik.
Jokow misigogi wacho ni ji mang'eny donjo e ohalani nikech ji medo ng'iewo gik moko e intanet kendo orid chike mag wuoth nikech masira mar Korona. Mano osemiyo mtokni moko ma yande ting'o ji tinde obedo mtokni ma ting'o misike.
Jokow misike ma ne owuoyo gi Shipping and Logistics ne owacho ni moko kuom joma odonjo e ohalano kendo ma onge lisen, oseketho ohala kuom kowo ne ji gik moko gi nengo mapiny, kendo mano osehinyo joma nigi lisen.
"Lawrence Okello ma en jatend G4S, Kenya dwoko niya: “Waneno dongruok e ohala mar kowo gik moko e bwo arita motegno. Mano timore nikech ji mang'eny Kenya tinde ng'iewo gik moko e intanet. Nikech mano, ji mang'eny neno ni ohalani ber kendo gidonjoe."""
“Podi ok digi chopnwa. Wakowo misike e Kenya mangima. Nikech wan kambi mosetimo ohalani gaminga, wan gi chenro mar chopo e dhoute ji, kendo ng'eny joma ng'iewo gik moko e intanet dwaro kamano.”
Kaluwore kod Okello, jokow osike ng'enyne kowo buge, gik masinde mag kembe mag telecom, yien mag osiptal kod gik madwarore e ute keno madongo dongo.
Priscilla Muhiu, ma en jatelo mar Glovo, wacho ni nikech ji medo ng'iewo gik moko e intanet  Nairobi, Mombasa, Nakuru, Eldoret kod Kisumu mano ne omedo ohala mar jokow misike higa mokalo kendo medruokno dhi nyime e higa mar 2021.
Owacho niya; “Gima duong ma konyo ohand intanet en ni ji nyalo yudo gik ma gidwaro, kendo ginyalo chudo e yor intanet kata e yor simu. Gigi osechako yudore kuonde duto. Gie sani, pesa  ema tiyo moloyo, kata kamano, gikone mano biro lokore.
Omar Salim, ma en achiel kuom jotelo e  Mash East Africa, wacho ni kembe ma kowo misigo osebedo gi chandruok nikech  ji donjo e ohalano ma ok giluwo chik kendo masira mar Korona ne okelo pek e higa mokalo.
Kata kamano, owacho ni kembe mosegurore e tijno dhi nyime nikech gitero gik moko e mier kendo kuonde maboyo boyo Kenya mangima.
"Owacho ni “Lokruoge matimoregi osekethonegi ohala, kendo sani gitimo mana nus tije ma yande gitimo."""
Halim Sadia matiyo gi  Coast Bus ne owacho ni kowo osike kuonde maboyo, kendo kopo ne kembe ema osekonyo joma nigi lisen mar kowo gik moko. 
Kane orid chike matayo wuoth, kendo mtokni mang'eny ma ne ting'o ji ne ok ring, ne ochuno weg mtoknigo manyo yore mag timo ohala. 
Achiel kuom riekni ma ne gitiyogo ne en loko mtoknigi obed mtokni mating'o osike.
Mercy Wanjau ma omako tich ne jatelo ma  Communications Authority kata CA ,wacho ni ne giketho chik kuom timo kamano. 
Owacho niya: “Moko kuom mtokni ma kowo ji kod jo ohala ma uso gik moko e intanet rendre gi chandruok ma masira ma Korona okelo mondo gikow osike ma onge lisen.
Owacho ni ng'ato ang'ata moyud ka timo ohalani maonge lisen, ibiro donjne kaluwore gi Chik namba 49 Authorities Act. 
Chikno wacho ni ng'at ma otimo kamano onego ochul fwai mar siling 300,000, kata tweye kuom kinde ma ok okalo higa achiel. 
CA ne owacho ni obiro mayo kembe 21 lisen, to mano oriwo kembe mang'eny mag bas.
E dweche 12 man e kind higa mar 2019-2020  kwan barupe ma ne oor ne odok chien kowuok milion 47.1  mochopo milion 32.2 e higa mar 2018-2019.
E dweche adek mogik mag 2019/20, kwan barupe mawuok e pinje ma oko  ne odok chien gi pasent 35.2 mochopo milion 1.7 kowuok milion 2.6 e dweche adek motelo.
Bengi chako loso ohala mos mos bang' bedo gi kinde matek ahinya e higa mar 2020 nikech masira mar Korona.
Ohala mar bengi mang'eny  ne odok piny e higa mar 2020 nikech masira mar korona ne ochunogi manyo yore mag konyo jokeno. Kuom ranyisi, ne gi yienegi kik gichul lon kuom kinde kendo ne gidwoko piny pesa ma ng'ato chulo bengi sama odhi golo pesa.
Chieng' Tich Adek, bengi mag Equity Group, NCBA kod KCB Group ne owacho ni gin gi geno ni weche biro dhi maber nikech ohala ma giseyudo e dweche adek motelo mar higa mar 2021.
John Gachora, Jatelo mar NCBA Group ne owacho niya: “Ohalano nyiso ni weche dhi maber e kidienje te mag bengi kendo yore yuto medo tegore kuonde duto.” 
NCBA ne oloso ohala mar bilion 2.84 e dweche adek mokwongo mag higa, ma en medruok mar pasent 74 e dweche ma kamago e  higa mokalo.
"Gachoro ne owacho niya: “Wamor ahinya gi ohala maber ma wayudo e dweche adek mokwongogi. NCBA Group onyiso maler ni ginyalo loso pesa sama ji holo pesa kuomgi kata obedo ni gitimo duto ma ginyalo mondo gisir jogo e kinde matekni."""
“Waneno ni higa mar 2021, e higa ma lokruok dhi bedoe, nikech e higa mar 2020 ne watimo duto madwarore e riwo chenro duto mag CBA Group kod NIC Group e alworawa.”
Ohala ma NCBA ne oloso ka osegol osuru ne omedore gi atamalo 20 nikech pesa ma ne bengi oloso e ohelni ma ne otimo kod chudo ma ne odok piny nikech hola ma ne bengi otieko chulo e dweche mag Julai nyaka Septemba.
Mago duto ne omiyo ne giyudo ohala mar bilion 11.8 ma ne en medruok mar pasent 8 kopim gi higa maokalo.
Equity Group ne oloso ohala mar bilion 8.7 kosegol osuru, to mano ne en medruok mar pasent 64.
James Mwangi, Jatend Equity Group, ne owacho niya; “E dweche adek motelo wasetimo ohala maber kata obedo ni wakedo gi chandruoge buora  ma masira mar Korona okelo moriwo tuoche, kethruok mar yore yuto, kod chandruoge mag oganda to koni wamiyo ji  geno ni weche biro dhi maber.” 
 E higa ma ne masiche ng'enyieni, Equity ne osiro weche mag oganda. Ne gitiyo gi bilion 1.7 e weche thieth. Ne gigolo pesa michuloga ka ng'ato tiyo gi simu e golo pesa kendo mano nomiyo gilalo bilion 1.5. Ne ok giyudo ohala mar bilion 1.2 nikech ne gigolo pesa ma ng'ato onego ochul ka otimo chenro mopogre mar chulo lon. Kendo ne giyie ni weg ohala ochulgi gopegi mosmos kuom higni 3, to mano ne dhi miyo pesgi bilion 171 obed oko, kata pasent 31 mar pes lon monego bed ni ichulogi. Ne gitimo kamano mondo gikony ohelni kik podhi.
"Mwangi wacho ni: “Ne wakonyo mondo yore yuto kik kethre chuth. Ne wasiro ohelni mondo ochung' kendo, gichak manyien, giyud gima giuso kendo gichak yudo ohala. Ne watimo kamano kuom konyo joma nikod akaunt kodwa e kinde mar masirani."""
Ohala ma Equity ne oyudo nikech pesa ma ichulo e wi lon ne  omedore gi pasent 32, to ohala ma ne oyudo ka ji keno kata ji golo pesa ne omedore gi pasent 30, kendo mano ne okelo pasent 42 mar ohala duto ma ne giloso.
KCB Group ne oyudo ohala mar bilion 6.37 kosegol osuru duto, ma ne en medruok mar pasent 1.7 kowuok bilion 6.26 mane giyudo e dwechego  higa mokalo. 
E higa mar 1992, Thornton Oxnand, rawera ma ja Amerka ne ochopo e ofis maduong' mar Toyota, e dala maduong' mar Nagoya, e piny Japan. 
Oxnand, ne nigi siso mar tich, ne  en kod digri mar MBA kod MA e Japan Studies, kendo ne odwaro tiyo maber gi lonynego. Mapiyo piyo ne okete mondo one okenge duto e loso mtokni e kambi mar Toyota, ne omiye dwe achiel mar timo kamano.
Nikech ne en ng'at ma wiye yot, nopuonjore piyo kaka Toyota loso mtoknigi, to ok mano kende, nofwenyonegi rieko mar ndiko piny okenge duto miluwo e tich mondo obed mayot puonjo ng'ato gima onego otim. Bende, nonyisogi kaka ne ginyalo medo loso mtokni mang'eny to koni gidwoko chien lal. Nikech mano, ne gimede lemo e migawo machielo mi gimiye tich mar nono okenge duto miluwo sama iloso mtokni kendo manyo yore mag bero chenrono to koni ikungo pesa.
Bang' kinde Oxnand ne oneno ni ohingo tijno kendo ne odwaro ni jatende omede migepe mamoko.
"Sama ne odhi romo gi jatende mondo okwaye tich momedore, ne owacho e chunye niya: “Ang'eyo ni anyalo timo tije madongo moloyo ma atimo sani."""
Bang' dwe achiel kata dweche ariyo kama, rawera ma ja Amerkano ne odok ir jatende mondo okwaye tich momedore, kata kamano,  ne ogo kidi e lwanda.
"Gikone, kane rawerano odok ir jatende mar adek, jatelo ne onyise niya: "" Ne wasenyisi okenge duto miluwoga ka iloso mtokni mag Toyota. Ne wamiyi migawo matin mondo ichakgo. Koro, in ma nyaka iyar bwombeni. Dwarore ni ifweny gik momedore monego otim e kambini, to ok an mondo amanyni. Ka idwaro tich momedore, in ema nyaka imany tijego."""
E yo mayot, jatend Oxnand ne wacho niya: Ne oseketne Oxnand mise mondo ogedie. Koro ne en gi ting' mar manyo kaka domed  gero kambi kuom fwenyo kuonde ma ne kambi ok timie maber kendo tiyo gi  lonyne kaachiel gi riekone mondo okony kambi odhi maber e yorego.
E kindewagi, moloyo kinde moro amora, kembe dwaro jotich ma yaro bwombegi kendo manyo tijegi giwegi e kambi ma ok gibed abeda ka girito ni jatelo ema obi onyisgi gima onego gitim.
Ji mang'eny ok mor gi kembe matiyo gi mach machido muya. Nikech mano riwruoge mang'eny e piny mangima ok dwar timo ohala gi kembe ma tiyo gi gik machido muya kaka kembe maloso stima ka gitiyo gi maka mar kidi.
Mano timore e kindegi ma maka mar kidi oseketho muya ahinya kendo pinje mang'eny koro ok dwar ni oti kode, moriwo kata mana pinje mag ulaya ma ne otimo dongruok margi chon ka gitiyo gi makano.  
"Standard Chartered Bank ne owacho niya  Septemba 2018, “Ok wabi dhi nyime holo kembe pesa mondo giger kembe maloso stima gi maka mar kidi, mak mana kapo ni nitie winjruok moro ma gisetimo."""
“Wang'ado mar timo kamano bang' wuoyo malach gi kembe mopogore opogore. Lendoni en achiel kuom lokruoge manyien ma wan-go e weche mag siro kembe maloso stima. Waneno ni watamre chuth wach tiyo gi maka mar kidi.” 
Kata obedo ni pinje ok dwar kembe manyien matiyo gi maka mar kidi e loso stima, Kenya to timo mopogore, gin gidwaro tiyo gi maka mar kidi e loso stima, gima yande ok gi tigo. Sani gin gi chenro mochiek mar tiyo gi bilion 200 e gero kambi mar loso stima matiyo gi maka mar kindi e dala mar Lamu. 
Bende, nitie chenro mar kunyo maka mar kidi Mui Basin man Kitui Kaunti ma osedigi nikech ywaruok mag siasa.
Mopogore gi  Stanchart Bank, riwruoge mamoko ma oseweyo holo kembe matiyo gi maka mar kidi pesa moriwo kambi migero Lamu, gin  bengi mar ICBC ma China. En achiel kuom bengi madongo moloyo e piny ngima kendo ne odhi chiwo chiegni nus mar bilion 200 ma dwarore e gero kambi ma Lamu. Kambino onego ogol 1,050 megawatts MW mar stima kosetieke. 
Standard Bank ma South Africa, ma otudore gi ICBC, bende ne owinjore ochiw pesa migerogo kambi ma lamu, kata kamano, ne gilando ni giwalore e wachno e higa mar 2017 ka giwacho ni gidwaro dwoko piny higa ka higa, pesa ma gichiwo mitiyogo e weche maka mar kidi. 
"“Higa ka higa, watimo kar nyalowa mondo wadwok piny pesa ma wachiwo kendo matiyo e weche mag maka mar stima.Wasiro kembe mang'eny moloyo maloso stima gi yore ma ok chid muya kopim gi kembe ma wasiro matiyo gi maka mar kidi. Bengino ne owacho niya, "" Wabiro rido chik ahinya ne kambi moro amora matiyo gi maka mar kidi e kinde mabiro.” "
Kinde moro mokalo bengi mar The African Development Bank kata AfDB ne paro mar chiwo pesa migerogo kambi ma Lamu, to kambi miluongo ni  America’s General Electric kata GE ne onego ochiw gima iluongo ni “teknoloji mar maka mar kidi ” teknolojini ne dhi dwoko chien chilo ma maka mar kidi ne dhi kelo.
Riwruoge ariyogi osewalore e wach holo kambi ma Lamu pesa, kendo gise walore e chenro mamoko mag siro weche maka mar kidi e piny mangima chakre sani. 
Matin, bang' kane osekete e kom, e chak higani, Ker ma Amerka, Joe Biden ne oketo seyi e winjruok moro ma ne omiyo Amerka odonjo kendo e Paris Agreement. Okang' ma ne okawono ne onyiso kaka wach tiyo gi gik machido muya kaka maka mar kidi ketho alwora e okang' maduong' kendo kelo chandruok.
E wi mano, ne otimo mopogore gi Ker ma ne otelone, Donald Trump kendo ne odwoko Amerka e winjruok ma tweyo pinje duto mondo girit chal mar kor yamo.
Amerka bende nigi chenro mar dwoko chien gi nus chilo duto mar kabon chop higa mar 2030.
Chenro ma kamano nyiso ni kembe duto magolo kabon mang'eny nyaka lok yoregi mag tich.
John Chumo, Jatelo mar National Environmental Complaints Committee kata NECC ne owacho ni riwruok margi jiwo kembe mondo oluw chenro ma nyasani mar tiyo gi gik ma ok chid muya.
Ne owacho niya: “Ka idwaro chiwo pesa ma konyo e loso stima, ne ni kambi maloso stimano ok chid alwora.”
Mr Chumo ne owacho niya: “Dongruok mosiko, nyalo mana bedoe ka dongruok timore to koni alwora ok kethi. Kapo ni dongruok moro ketho alwora, mano ok en dongruok.” 
Kinde moko, nikech gik ma kembe timo ma chido alwora,  riwruoge ma holo pesa osewalore e  chenro masiro kembego. Ginyalo bedo kembe makunyo kite mag nengo, kembe mochung' ne gige wuoth kata kembe maloso gik.
Riwruok mar Thomas Reuters Foundation nyocha owacho ni riwruoge 263 mochiwore ne konyo oganda, osekwayo bengi mondo kik gichiw dola bilion 3.5 kata bilion 374  milosogo paip mar mo mawuok Uganda nyaka dho wath ma Tanzanian.
Giwacho ni chenrono nyalo miyo oma ji lowo kendo gilal yoregi mag yuto kendo nyalo ketho alwora kendo dhi medo muya mar kabon. 
Total mar France kod National Offshore Oil Corporation ma China onego ochak loso paip ma borne en kilomita 1,445 wuok yo podho chieng' ma Uganda nyaka Tanzania ma chop e pot ma Tanga e Indian Ocean.
Gimoro higa achiel kama mokalo, gik mitimo e intanet osemedore matamre ginono e piny mangima. 
Bed ni idwaro tiyo, idwaro puonjori gimoro, kata idwaro tudri gi osiepeni kata joodu, intanet ne dwarore. 
Kata obedo ni ji mang'eny ne ochako ng'iyo gi wach tiyo gi intanet, ne nitie ji mang'eny ma bende ne ok nyal timo kamano.
"Bedo ni Mei tarik 17 higani ne en  Telecommunication & Information Society Day. Kendo wich maduong' ma ne iwuoyoe ne en  ""Kaka Wanyalo Medo Timo Dongruok Mapiyo e Tiyo gi Intanet e Kinde Matekgi,"" ber ng'eyo ni gin ji adi ma ok nyal yudo intanet, kendo kaka inyalo konygi yudo intanet."
Kuom ranyisi, e pinje man Sub-Saharan Afrika, chiegni ji milion 800 ok otud gi intanet mar simu.
Ji milion 520 kuomgi nyalo yudo intanet mar simu to pod ok giyud, seche moko nikech gionge simbe manyasani, kata smartphone kata gikiya tiyo gi intanet to ji milion 270 ok nyal yudo intanet nikech intanet pok ochopo kama gintie.
Pasent 21 mar  alworano duto ema yudo  intanet mar 4G broadband.
Joma nigi intanet mosiko motudnegi e ot, tin nyowuoyo! 
Kaluwore gi Ovum, riwruok matimo nonro, kwan joma nigi intanet motudnegi e ot kendo gichulo dwe ka dwe e Sub-Saharan Africa en mana ji milion 6.6.
Ne okel petrol ma romo lita milion 433 e pachoka kokalo kuom OTS mondo otigo e alap ma April-Mei.
M-Pesa, kendo chulo gik moko ka watiyo gi pesa manie akaunt. 
Kit pesa machielo, ma osechak tigo e pinywa kae, to pok orwake chuth chuth e chenro mar pes ma dijitol mar cryptocurrency. 
Mae nyiso ni ka in-gi siling' 1000, inyalo yiero mar ng'iewo shares e Nairobi Securities Exchange. 
Bichiang'a nowacho ni, “Ikano nengo mar pesani e shares. Omiyo kitiyo gi siling' 1,000 e ng'iewo shares 100 mag Safaricom, mano nyiso ni nengo mar pesani nie shares ming'iewogo.”
Kaluwore gi Bichiang’a, pesa nyalo bedo paro. 
Mondo ng'ato olos pesa, onego okel paro ma inyalo tigo e loso pesano. 
To mano e kama lony mar loso gimoro kitiyo gi paro mochiw donjoe.
Mwandu luwore gi okang' ma ng'ato parogo kendo tiyo gi parono.
Nowacho ni kata mana wach oro pesa kitiyo gi M-Pesa ne en paro ma osemiyo jo Safaricom obedo achiel kuom kembe madongo e East kod Central Africa.
Bichiang'a nowacho kama, “Ka ikelo paro moro, parono nyalo kelo yuto ma inyalo tigo e loso mwandu kata inyalo ket yutogo e chenro malich miwuoro mag loso mwandu.”
Jo apiko ma Nairobi biro chulo siling' 126.37 e lita ka lita mar petrol bang' ka migawo mar Energy and Petroleum Regulatory Authority (EPRA) medo nengo gi siling' 3.56 kuom lita ka lita.
Kata kamano, joma tiyo gi Diesel kod mafuta mar taya to onwang'o yieyo nikech nengo gigo ok oloki. 
Chakre sa auchiel otieno, nengo Diesel ei Nairobi biro bedo siling' 107.66 kuom lita achiel to mafuta mar taya ibiro us siling' 97.85 kuom lita.
E boma ma Mombasa, nengo petrol nobed siling' 123.95 kuom lita to Diesel gi mafuta mar taya ibiro us siling 105.27 kod  siling' 95.46 kuom lita ka lita.
Ka ne  jo EPRA wuoyo e wachno, ne giwacho ni osuru mar kelo petrol e pachoka ne odok piny gi pasent 0.57 kowuok e dola ma Amerka ma romo 491.50 kuom lita alufu e dwe mar Mach 2021 nyaka dola ma Amerka ma romo 488.69 kuom lita alufu e dwe mar April 2021.
Dwe mokalo, migepe ma chiko nengo gik moko ne ok oloko nengo fuel e alap ma April-May bang' nikech raia nokwer matek mokalo wach medo nengo.
 Nengo petrol, diesel, kod mafuta mar taya ne odong' kaka ne gin ei Nairobi kuom dwe achiel nyaka Mei tarik 14, ka petrol en siling' Sh122.81, diesel siling' 107.66 to mafuta mar taya siling' 97.85.
Ka ne giweyo nengo ma April-Mei ochalre gi ma Mach-April, EPRA kod migawo mar mafuta e pachoka mong'ere kaka Petroleum Ministry nowinjore gi kembe ma uso mafuta mondo odwok nengo maggi piny. 
Bang'e migawo mar weche pesa ma pachoka mong'ere kaka National Treasury nochulo kembe mag mafutago.
Kembego nong'ado siling' 4.44 kuom lita achiel mar petrol. 
Ne ging'ado pesa matin ne mano e mafuta mar taya kod diesel, ka gikawo siling' 3.47 kuom lita ka lita mar mafuta mar taya to diesel gikawo siling' 2.28 kuom lita ka lita. 
Ka ogo kwanno duto, to pesa duto ma ne okaw kuom jousogo dirom bilion 1.34.
Kata obedo ni migawo mar weche pesa ne ochulo pesa ma jousogo ne olalo dwe mokalo, ne nitiere pesa momedore ma romo siling' 0.50 kuom lita ka lita mar mafuta, ma wachore ni ofis ne otiyogo e iko kendo kowo pesa ma ne ochul kembe ma uso mafutago.
Jousogo kod migawo mar mafuta nowinjore e romo moro ma ne gitimo April 15 ni siling' 0.50 kuom lita ka lita-no ne en pesa ma notigo kare e keyo ne jo Kenya mwandu molos gi mafuta kendo ni ne idhi dwoke kiseto nengo gik moko e alap ma Mei-Jun 
Weche ma nowach e burano ma noketie sei gi Andrew Kamau ma en PS mar Petroleum kod Daniel Kiptoo ma en Acting Chief Executive Officer (CEO) ma EPRA wacho kama, “Pesa ma ofis notiyogo sama ne gidwoko ne jong'iew msike pesagi ikwano ni ne otiyo kare kendo ibiro riwe e kwan sama ibiro go kwand nengo mar kelo msike  pinywaka kokalo kuom OTS e alap ma Mei-Jun 2021 .” 
Goyo sime osebedo yo maduong' mar nweng'o ne jo Safaricom, to sani koro Mpesa oloye ka e yo maduong' ma Safaricom nwang'ogo yuto.  
Mpesa nokelo ne jo Safaricom bilion 82.65 to goyo sime to noloso bilion 82.55 e higa ma norumo Mach tarik 31.
Dongruok ma kamano ne obedoe kata obedo ni kambino nyocha ochiwo ripot ma nyiso dok chien mar ohandgi gi pasent 6.8 bang' golo osuru. Wang'ni giyudo ohala ma romo bilion 68.6 to higa mokalo ne giyudo bilion 73.6.
Ohandgi odok chien ka luwore gi chik ma Central Bank nogolo ne jo sime higa mokalo ni giyie kastembegi oor siling' 1,000 nono ma onge pesa ming'adogi nikech dok chien e weche yuto ma Covid-19 nokelo.
Kata kamano, Peter Ndegwa, ma en CEO mar Safaricom nowacho ni kambino nyocha oyudo ohala maber moloyo kaka ne giparo nikech kambino kod yuto ma thurka nosechako duogo e wang'e e kor higa mar timo ohala.
"Sama ne ogolo ripot nyoro, ne owacho kama, ""Wasenyagore gi apaka madongo e higano to pod ohandwa osekelo yuto ma mamalo moloyo kaka ne iparo ni dhi bet.” "
Kambino ne geno loso ohala e kind bilion 91 billion kod 94 e higa mangima kapok ogol osuru, ma en dok chien mar pasent 10 kopim gi yuto ma higa mokalo.
Kata kamano, pesa ma ne giyudo ne romo bilion 96.16 kapok ogol osuru kod interest.
Ndegwa nowacho kama, “Ne wadok e wang'e e kor higa nikech ne wachako ng'ado ji kuom oro pesa e M-Pesa e dweche adek mogik mar higa, ne wadongo e mobile data gi pasent modhuro, ne wadongo e fixed data, kastembewa ne omedore, kendo ne nitie medruok bende e yo ma ji ne otiyogo gi laini marwa.”
Koriw kwan duto e higa, pesa te ma Safaricom ne oyudo ne en bilion 250, ma en dok chien mar pasent 0.3.
Pesa ma nowuok e M-Pesa ne olwar gi bilion 1.8 e higa mokalo kowuok e bilion 84.44 ma noyud higa morocho, to mano en dok chien maduong' ahinya kopim gi higni moko matin mosekalo.
Kidieny ma ne ohinyore ahinya ne en korka oro pesa kod chudo kitiyo gi M-Pesa ma ne ohandegi ne odok chien gi bilion 4.2 kod bilion 1.7 e higa mangima. 
Kambino nowacho  ni transactions mag M-Pesa  ma dirom bilion 1.7 ma nengogi romo trillion 4.4 nobedo zero-rated.
Gie sechego, pesa ma ne oyud kowuok e goyo simu ne olwar gi bilion kowuok e bilion 86.53 to pes SMS noidho gi pasent 11.7 nyaka bilion 13.6 e giko higa mar weche ohala. 
Kambino ne nigi kastembe milion 31.4 dwe ka dwe e giko higa mokalo kod joma tiyo gi M-Pesa milion 28.3.  
Bende, Safaricom ne oyudo bilion 4.2 kowuok e betting mar sports kuom kinde ma pod ginono, mano en medruok mar pasent 12 kopim gi higa mokalo.
Dongruok ma kamano luwore gi bura ma Kot Mamalo nong'ado e chak higani ma nogolo marfuk mar lando betting e lela kod dwoko tuke e giko higa mar weche ohala.   
E wi mano, nikech ji mathoth nyocha tiyo gi intanet, kambino noyudo pesa mamalo e mobile data kod home fibre kopim gi kinde mokalo.
Pesa ma ne oyud e mobile data ne romo bilion 44.7, ma en medruok mar bilion 4.6 kopim gi ripot ma ne ogol e kinde ma kama higa mokalo.
Kwan mar kastembe ma tiyo gi home fibre mar kambino ne omedore nyaka 137,400 chop giko higa mokalo, kowuok e 104,500 ma en kwan mar higa morocho. 
Dilip Pal, ma en Chief Finance Officer nowacho ni, “Pesa ma noyud e Fixed service kod wholesale transit nomedore gi pasent auchiel e higa mochopo bilion 9.5 kisire gi medruok e pes home fibre, ma ne odongo gi pasent 49 mochopo bilion 3.5.” 
“Dongruok ma kamano ne okel nikech kastembewa ne ochako wach tiyo kod somo ka gin dala, kendo nikech udi momedore ne otud gi intanet.”
Pal nomedo wacho ni dwoko piny pesa mitiyogo e medo gik manyien gi pasent 3.2 nyaka bilion 34.9, kendo dwoko piny pesa mitiyogo e dije mapile nyaka bilion 46, nokonyo e kedo gi pek ma Covid-19 nokelo.
Kambino noketo chenro mar chulo jo ma nigi shares kodgi billion 36.8 mar higa mangima, ma en dok chien mar pasent 34. Higa mokalo ne gichulo bilion 56.
Kembe mag Jo-China kedo ne siling' milion 20 midwaro gergo yao moro Aora Nyando.
Chenro ma ne osetim mar gero yaono Kisumu e Aora Nyando ma ne dhi kawo siling' milion 20 nolal nono ka ne Kembe ariyo mag Jo-China ma ne chano timo tijno noyawo lweny e kindgi ni ng'ano ma ibiro mi mich nikech tijno.
China Gezhouba, ma en achiel kuom kembe mag Jo-China ma ne dwaro tijno, osekawo okang' mar dhi e bod mondo gi ked ne kambi machielo mar Jo-China miluongo ni Jiangxi Economic Cooperation nikech joma nokawo tijno ok omakore gi time.
China Gezhouba ma nochulo siling' bilion 19.2 ne tijno wacho ni paro ma migawo mar National Water Harvesting and Storage Authority’s (NWHSA) nong'ado mar miyo kambi mar China Jiangxi tijno ne ok kare kata matin nikech kambi machielo ma gilarogo tijno ne ochiwo siling' bilion 19.9.
Chike ma miyo ng'ato ratiro mar yudo tich moro dwaro ni ka pok omi ng'ato tenda mar timo tich moro, onego onon ka be en gi nyalo mar timo tijno kapok weche odhi mabor kendo tijno imiyo ‘jal mogoyo nengo matin mogik.’
Okang' ma kambi mar China Gezhouba nokawo motero ywakgi ne migawo mar Public Procurement Administration Review Board (PPARB), ne giwacho ni migawo mar Water Harvesting Authority ne ok oyiero kambi ma ne ogoyo nengo matin mogik ne tij gero yao e Aora Nyando, kendo mano nomiyo gilalo tijno.
Kata kamanao, migawo mar National Water Harvesting and Storage Authority nochiwo dwoko ka giwacho ni kambi mar Gezhouba ne ok ochopo gik ma ne dwarore duto, to mano nomiyo tenda mar tijno obayogi.
“Chik wacho ni kambi ma ogoyo nengo ma tinnie mogik e ma imiyo tenda,... Omiyo nengo ma kambi mar China Gezhouba ne ogoyo ok e ma ne tinnie omiyo wan ok ne watamogi dhi nyime kawo okenge momedore ma ne dwarore mondo giyud tijno.”
Migawo mar Water Harvesting Authority wacho ni kambi mar Gezhouba ne ochiwo barupe mag dho China ma loko margi e dho Kisungu ne pok opwodhi.
Bende, kambino ne ok onyiewo pasent 40 mag gige gedo e kembe ma ni e alwora ka kaka ne wawinjore, e wi mano, jal ma ne dwaro tijno ne ok onyiso ayanga ni en gi geche mag tich kod gik ma moko ma ne dwarore ne tijno.
Wachore bende ni kambi mar China Gezhouba ne ok onyiso ni gin gi kar dak mosiko e piny Kenya.
Migawo mar Water Harvesting Authority wacho ni wechego e ma nomiyo gineno ni kambi mar China Gezhouba ok owinjore yudo tijno omiyo ne ok ginyal dhi nyime luwo okenge ma ne dwarore e  yudo tijno.
Kata kamano, kambi mar China Gezhouba odagi wechego ka giwacho ni ne gichopo gik moko duto ma ne migawo mar Water Harvesting Authority ne dwaro e wach tijno.
E barup gi mar ywak ma ne gitero e migawo mar PPARB, kambi mar China Gezhouba ne dwaro ni migawo mar Water Harvesting Authority odog e chike ma tayo tijno ma ne giketo kendo ginon adimba otese ma ne gioro ka gikwayogo tijno.
Kambi mar China Gezhouba wacho e barua ma ne gitero ne migawo mar PPARB ni, “Weche ma migawo mar Water Harvesting Authority nowacho ok nikare kata matin, gilalo ji kendo ni joma oro kwayo mar tijno ok nyal winjo tiendgi maler.” 
Kambi mar China Gezhouba wacho ni bedo ni nomi kambi mar China Jiangxi tenda mar tijno ne ok oluwore gi chike mag Procurement Act kod Chike ma moko ma ne dhi neno ni oti gi pesa moromo e tijno.
Kambino wacho niiya, “Tenda ma ne omi kambi mar Jiangxi ne ok ochopo chike ma dwarore e chiwo tich ma onge dewo wang', ma dwaro ni adiera obedie kendo miyo ji te thuolo mar nyiso nyalo margi. Bende ne ok oluw weche ma yudore e kare mar adek mar chike mag Public Procurement and Asset Disposal Act.”
Kambi mar China Gezhouba ok en kambi manyien e piny Kenya kendo oseyudo tenda mang'eny ma miyo oyudo pesa bilionde e tije mag gero gik madongo dongo moriwo gero Thwake Dam e Kaunti ma Makueni kaachiel gi Northern Collector Tunnel e Kaunti ma Murang'a.
Sharon Obonyo, ma en Ker (Chief Executive) e migawo mar Water Harvesting Authority, nochiwo dwoko e wi barura mar affidavit ma ne migawo mar PPARB ondiko kojiwo ni kambi mar China Gezhouba ne ok oluwo weche duto ma ne dwarore mondo ng'ato oyud tenda mar gero yao ma Nyando.
Ms Obonyo wacho ni nitie pogruok e kind foms mag appeal ma ne kambi mar China Gezhouba ooro ne migawo mar PPARB kod foms ma ne gimanyogo tenda mar tij gedono. 
Migawo mar Water Harvesting Authority wacho ni, “Foms ma ne gichiwo ne migawo mar PPARB ok wach adier, gin mana gik mochuogi kendo gipogore gi ma ne ochiw kimanyogo tenda mar tij gedo.” 
Ms Obonyo bendo nomedo ni, kambi mar China Gezhouba nosingore ni gibiro nyiewo gige gedo ma kwan gi romo pasent 40 e kembe ma ni e alwora ka ka po ni omigi tenda mar gero yaono. 
Ms Obonyo oramo ni kambi mar China Gezhouba nooro email kaachiel gi barua tarik 9 April sa 11.40 odhiambo to mano noyudo ka oseyaw thuolo mar oro kwayo ne tijno sa 3 okinyi chieng'no. 
Nowacho ni kambino nochocho email ma ne migawo mochung' ne tij gedono nooro mondo onere ni ne gioro email no motelo . 
Ms Obonyo nowacho kama e barupgi mar affidavit, “Nafwenyo ni email ma ne kambino ooro ne okop kamoro kendo ne otem lok weche ma ni e iye, omiyo oting'o miriambo lilo.” 
"“Bang' kawo thuolo kendo nono weche motudore gi kambino… noyud ni ne gitimo lokruok e email no mondo gichoch bod kendo miyo opar ni email no noornegi chieng' Tich Abich April 9, 2021 sa 1.40 okinyi kar mondo obed… 11.40 odhiambo ka girucho namba 1 e email ma ne gikopono kendo giloko ni ne oore okinyi."""
Ms Obonyo nomedo wacho ni nikech kambi mar Gezhouba ne ok ochiwo gik moko duto mane dwarore, ne ong'ad kare oko kendo wachne norumo gi kanyo. 
Ms Obonyo wacho ni, “Kochakore gi wach loko email, kambino ne ok ochopo gik moko duto ma ne dwarore e yudo tijno… kwayo ma ne gioro ne ok nyal chopo e okenge man nyime.
Kembe mamoko ma bende ne ooro kwayogi ka gimanyo tijno ne gin SBI International Holdings ma ne dwaro bilion 26 kod Just Nice Construction ma ne dwaro bilion 22.
Yao ma Soin-Koru, mosebed ka iloso wachne kuom higni mang'eny, e ma onego oger e Aora Nyando e kaunti ma Kisumu mondo okony e chiko ohula kendo konyo joma odak e aloworano yodo pi ma ginyalo tiyogo.
Bende ne odhi konyo e puro mchele e alwora mar Kano.
E foms mag tijno, jotelo nowacho ni gigoyo bajet maromo bilion 23 mondo okony e wach gero yaono moriwo nyaka weche mag osuru. 
Nondik e fom-go ni, “Yao mar Soin-Koru biro konyo e gik mang'eny kaka chiko ohula ma betga e alwora ma mwalo mag Aora Nyando. Bende, obiro miyo ji oyud pi ma gitiyogo e utegi, e puothe, kaachiel gi loso sitima.” 
Yaono ma ting'o pi ma romo lita milion 93.7 biro miyo ji oyud pi ma romo lita 72,000 ma ginyalo tiyogo e utegi kod tije mamoko pile ka pile.
Migawo mochung' ne weche pi nochako chenro mar gero yaono higa mokalo kata kamano, wachne noduok chien nikech joma ne dwaro tijno ne ok ogoyo bei matinie mogik ma ochan ni otigo e gedono. 
E chak higani ne ochak wachne kendo to obiro chopo e ng'iende tarik 15 April.
Yao ma ibiro ger e kiewo mar kaunti ma Kisumu gi kaunti ma Kericho biro miyo joma odak e alwora moko e kaunti mar Kisumu, Kericho kod Nandi e yudo pi ma ginyalo tiyogo. 
Migawo mar ESIA (the authority in the environmental and social impact assessment) kaachiel gi migawo mar National Environment Management Authority nowacho ni, “Ohula bedoga e alwora ma mwalo mag Aora Nyando kendo okeloga chandruoge mang'eny ne joma odak e alworago.
Ripot ma higa 2009 ma nogol gi migawo mar Ministry of Water nowacho ni ohula ma bedoga e alwora ma mwalo mag Aora Nyando, daroga ji 5,000 higa ka higa kendo kethoga mwandu ma dirom siling' milion 49.
County Government ma Kisumu machiegnini nowacho ni milion 400 dwarore mondo olosgo nderni ma ohula noketho nikech koth ma nochue kinde matin mokalo. 
Kaluwore gi migawo mar  water authority, ohula ma Nyando keloga oseketho weche mag pur bende to mano osemiyo dak e alworano kod yudo chiemo obedo matek.
Ohulago oseketho gik moko kaka yore mag wuoth, yore mag tudruok, yudo pi, sitima kendo osechocho dongruok e alworago nikech chuno joma odak e alworano ni gidar kinde ka kinde ka koth chue mang'eny.
Migawo moro e ESIA nowacho ni, “Mopogore gi ohula, alwora ma mwalo mag Aora Nyando bedoga gi kinde mag oro ma miyo yudo pi ma inyalo tigo e weche pur bedo matek.
“E kinde kaka mago, pi bedo manok e Aora Nyando kendo mano miyo tije pur mitimoga e alworago ok nyal dhi maber, to moloyo e alwora mag Kano ma ipidhoe mchele.”
Nomedo wacho ni pi yao nyalo miyo ji omed weche pur koa e eka 1800 nyaka eka 5,170 e Ahero kod alwora mage, kaachiel gi puothe mag mchele ma yudore West Kano.  
Thuolo ma Jo- Safaricom nochiwo mar oro pesa ma tin ne siling' 1,000 nono kotiyo gi M-Pesa e kinde ma tuo mar Korona noduoko chien kwan mar pesa ma ne giyudo e giko higa mar 2020.
Migawo mochung' ne weche tudruok nochiwo ripot ni ne gilalo pasent 6.8 bang' golo osuru ma romo siling' bilion 68.7 e giko dwe mar Mach higa 2021 koa e siling' bilion 73.7 ma ne giyudo higa mokalo.
E kindeno, Jo-Safaricom nokonyo Jo-Kenya e dwoko chien landruok mar Korona kuom golo pesa ma ji ne chuloga ka gioro pesa ma tin ne siling' 1, 000, to mano nomiyo pesa ma moromo bilion 4.4 ma dine giyudo odhi adhiya kamano.
Pesa  ma noyud e goyo simu kod ng'iewo data ne odok piny nyaka bilion 250.35 ma en dok chien mar pasent 0.3, mano luwore gi dongruok ma nobedoe e ohand mobile data ma nochopo bilion 44.79 ma en dongruok mar pasent 11.5.
E chuny kinde korona, kembe moko nochako chenro mar timo tich ka gin e utegi e yor intanet, to mano nomiyo tiyo gi internet omedre ahinya. 
Pesa miyudo ka ng'ato otiyo gi M-Pesa kata ka ng'ato ogoyo simu nodok chien ahinya, M-Pesa nodok chien gi pasent 2.1 mochopo siling' bilion 82. 64, to goyo simu nodok chien gi pasent 4.6 mochopo siling' bilion 82.55.
Peter Ndegwa, CEO mar Safaricom nowacho niya: “Ne wasiko ka wanano kata mana e higa ma ne weche richoni, kendo ne wachung' motegno e tijewa, bende ne wadhi nyime siro pinywa, kastembewa kod joma nonyiewo shares magwa e kinde ma ne weche tekni.” 
“Higani gima duong' ma ne waketo e pachwa e neno ni netwak ber moromo, otiyo maber kod weche pesa obedo motelo mondo kik chochni moro amora obedie.”
E pesa duto ma ne wayudo, M-Pesa nodok chien koa e pasent 33.6 ma ne wayud higa mokalo nyaka e pasent 33, nikech ne wagolo chudo ma ng'ato onego ogol ka ooro pesa.
E kinde ma ne ilando wechegi, jakom mar Safaricom Michael Joseph nowacho ni migawo mochung' ne weche tudruok osedok e wang'e kendo obiro neno ni kambi chopo weche duto momiyo nolose.
Nomedo wacho niya: “Mano biro miyo dweche mabiro waket pachwa e gik ma moko kaka weche pur, somo, thieth, siro ohelni matindo kod mosechopo e okang' madiere kendo medo yaro alwora.
E wach yaro alwora, Safaricom temo holo pesa mondo gidonj e riwruok moro manyien mar timo ohala e weche tudruok gi jo Ethiopia, mondo gimed yudo ohala mang'eny kendo shares maggi bende omedre.
Ripot moro ma nogol April gi migawo mar Ethiopian Communications Authority (ECA), nowacho ni Safaricom ne en achiel kuom joma nie riwruok moro moriwo Vodacom Group Ltd (South Africa), Vodafone Group Plc (UK), CDC Group Plc (UK) kod Sumitomo Corporation (Japan) ma nooro kwayogi mar manyo laisens mar timo weche tudruok e piny mangima.
Joma oyudo laisensno ne dhi yudo thuolo mar chako tije mag tuodruok ka gipiem gi State-run Ethio Telecom e weche dudruok gi simu kata data gi raia mag Ethiopia ma kwan gi romo milion 112.
Ka ne gigwelo ji mondo ochak oro kwayo maggi, migawo mar ECA nowacho kama: “Joma nigi lisens biro bedo gi ratiro mar timo tije mag tudruok moriwo tiyo gi simu, oro mesej kata tiyo gi data ka gitiyo gi teknoloji e piny Ethiopia kata oro kendo yudo weche tudruok e piny Ethiopia kata e pinje mamoko.”
Joma olocho biro yudo lisens ma biro tiyo higni 15 kendo gibiro bedo gi nyalo mar dhi nyime tiyo kode kata ka hignigo oserumo.
Kambi biro chulogi siling bilion 18 higa ka higa to mano en siling' 0.45 e shar ka share.
Ndegwa nowacho ni ne gigoyo kwano ma giyudo ni ginyalo loso pesa ma dirom bilion 105 – 108 e higa mar 2022.
Ndege moro ma ng'ato nyalo haya ma itayo gi Ja-Roman moro biroga e paw ndege ma Moi International airport ma ni Mombasa.
Joma nigi ndeke kaka mago yudo ohala matin ahinya e alworawa ka.
Ka luwore gi joma ni e kambino, bei ma malo riembo kastembe mang'eny mohero idho ndeke ma ting'o abiria nikech bechgi yot.
Julius Thairu Chief Commercial Officer mar Kenya Airways nowacho niya: “Ndeke mag hire bechgi ni malo mohingo ndeke ma ting'o abiria. Nikech ng'ato nyaka chulo pesa mang'eny moromo chulo kombe duto ma ni e ndegeno.” .
Kata kamano, omedo wacho ni weche lokore mos mos nikech chike mag tuo mar Korona ma dwaro ni ji obed mabor gi jowetegi.
“E higa mokalo, piem osebedoe nikech ndeke mag abiria temo tiyo gi thuolo e yudo pesa mag kombe ma ni nono nikech tuo mar Korona. Gitemo piem gi ndeke mag haya ma osebedo gi lony mathoth kendo osetiyo kamano kuom higni mang'eny.”
Kaluwore gi Thairu, e kinde ma tuo mar Korona ne ng'eny ahinya, paw ndege ma Heathrow ma ni e piny London ne ok olor omiyo ne en gi jowuoth mang'eny ma dhi e pinje mopogore opogore. 
Gie sani, China kod Central Africa nigi kastembe mang'eny ma dwaro ndeke mag haya.
Higa mokalo, Kenya Airways noloko ndege moko ma ting'o abiria mondo obed ndeke ma ting'o osike, ka gin gi chenro mar donjo e ohand ting'o olemo kod alode.
Achiel kuom ndekego ma en, Boeing 787 Dreamliner, noa Nairobi ka dhi London April higa mokalo koting'o tans 40 mag alode kod maua.
Bluebird Aviation kod Safarilink Airline wacho ni ndeke mag hire e ma sani yudo tije mang'eny nikech welo ma a e pinje ma oko ma dwaro dhi kuonde kaka Masai Mara National Reserve kod Kaunti mar Laikipia.
Ndeke ma dwoko ji thuchegi kod ndeke ma tingo mana abiria gi osike, to moloyo osigo mar vaccine mag Korona, bende gin tije ma kelo pesa e kembe mag ndege.
Kaluwore gi migawo mar International Air Transport Association, kambi mar ndege nolalo bilion dola 84 (siling' trilion 9) e higa mar 2020, kendo giwacho ni nenore ni e higa mar 2021 ginyalo lalo pesa mang'eny mokalo kanyo nikech pesa ma ndeke ma ting'o abiri kelo medo mana bedo matin.
Ka ne pok orid chike mag wuoth, ma nomiyo ji ok nyal donjo kata wuok e kaunti mag Nairobi, Kiambu, Machakos, Nakuru kod Kajiado, Kambi mar Skyward nogolo moko kuom ndekegi ma ni Nairobi ma gitero kuonde  mamoko kaka Malindi, Mombasa, Eldoret, Lamu kod Lodwar.
Kelvin Mwasi, ma en maneja mar Skyward commercial wacho kama: “Ndeke mag hire e ma sani tiyo ahinya nikech chike  mag Korona oloro ne ndeke ma ting'o abiria.
Kambi mar Bluebird Aviation bende wacho ni nyaka ne Korona chakre gisebedo ka giyudo kastembe mang'eny ma dwaro ndege mag haya.
Hussein Mohammed ma en General Manager Captain wacho ni ndeke mag haya osebedo ka temo chopo dwaro mag kastembegi, kata obedo ni gisebeo ka giyudo kastembe momedore, mak mana ni mano timore e okang' ma piny ahinya. 
Jaloch mar World Marathon Eliud Kipchoge kaachiel gi Tourism Cabinet Secretary Najib Balala ka ni Nairobi National Park tarik 8 Januar higa mar 2021.
Sirkal osengeko matin e wi ohala manyien e migawo mar tourism ma nyalo neno ni kuonde mitime chokruoge, kuonde dak mar le mag bungu gibed madongo kata matindo itayo gi private agencies.
Kowuoyo gi joma ne ni e romo mar European Union Green Diplomacy ma notim e mbui nyoro, Najib Balala ma en Cabinet Secretary mar Tourism nowacho ni ohalano ok nyal timore kaka pile nikech tuo ma sani okwako piny.
Ohala mar Tourism osepuonjore gik mathoth nikech tuo mar Covid-19, to mano onego omi gilok yore ma gitimogo ohalano.
Najib Balala wacho ni: “Tuo mar Covid-19 osemiyo wapuonjore gik mang'eny. Oseyawo wang'wa kendo konyowa fwenyo ni nitie lokruoge monego watim. Onge ng'ama owe oko kendo ng'ato ang'ata ma biro chiwo pache bang' tuo mar Covid-19 nyaka ne gik moko e yo malach.”
CS no nowacho ni ohala mar tourism ne geno yudo pesa kendo tiyo gi yore manyien e timo ohalano ma biro miyo ji odonj mayo e ohalano kendo dwoko piny pesa ma ji chulo kaka yo mar bero ohalano. 
Nopenjo niya: “Ang'o momiyo ng'ato achiel e ma timo gik moko te? Ang'o ma monowa kawo gik moko oko?”
Mr Balala nowacho ni riwruoge mag public-private keto ranyisi maber e wi kaka onego otim ohalano, kendo gipenjore gimomiyo Sirkal pod tayo gik moko kendgi.
Nopenjo niya: “Ang'o momiyo sirkal e ma tayo kaka itiyo gi ute moger ni itimoe romo? Ang'o ma monowa keto jo oko e ma ota weche kaka mago.” 
“Ang'o momiyo sirkal e ma tayo gik ma timore kama oketie le mag bungu? Magi e moko kuom gik monego otim ne lokruok, kendo ma e sa mar paro matut kuomgi.”
Yo manyien mar timo ohalono biro konyo sirkal golo kembe kod riwruoge mang'eny ma ok ochuno e migawono.
Balala nowacho ni gima duong' en bedo gi grup mar joma omi ratiro mar ng'ado paro mapiyo kendo kawo okenge ma dwarore, kaachiel gi tiyo gi teknoloji e weche duto.
Bende nowacho ni: “Ere kaka ng'ato nyalo ng'eyo ka en gi nyalo mar ng'ado paro piyo, e yo mowinjore kendo ma kare? Magi moko kuom gik ma onego opar matut kuomgi.” 
Ka po ni wadhi nyime tiyo gi yore ma ne watiyogo ka ne pok tuo mar Covid-19 obiro, onge dongruok ma wabiro timo.
CS-no nowacho ni kar tiyo mana gi Facebook kod Twitter onego wachak tiyo gi yore mamoko mag teknoloji e kindegi mag Covid-19, kendo neno ni weche ohala duto kod kaka giringo otenore kuom barupe mag kwayo ma ji oro. 
"Balala nowacho kama: ""Wawuoyo e wi applications ma konyo e tudo kambi gi kastembe. Mano emomiyo dwarore ahinya ni waket pesawa e wach data kod simbe ma nyasani.”"
Nofwenyo ni sirkal nyalo medo tiyo maber gi jotich 6,000 ma en go ma ok ochuno ni oriemb moko kuomgi e tich.
Nowacho ni tuo mar Covid-19 osemiyo migawoni oneno ber mar timo ohala e pinywa, to mano nyiso ni nyaka watim lokruok e yore mag timo ohala.
Nomedo wacho niya: “Onge joma oseparoga ni ginyalo mana timo ohala e pinygi ma ok ochuno ni gidhi e pinje mamoko. Ok Kenya kende; to kata mana pinje mamoko bende pok ohero timo ohala e alwora ma giaye kod kastembe ma a e alworagi.”
MP mopogore opogore ma wuok e dwond buche ariyo ma thurka motelo e wach timo lokruok moko e pend chike ma thurka kapok yiero maduong' ma higa manyien ochopo, oseyango weche ma dirom apar e Bill mar Building Bridges Initiative (mong'ere kaka BBI) monego oluw wachgi kokalo kuom yor paliament.
Moko kuom weche moket e ondamo ma nyime gin kaka wach keto migawo mar Prime Minister kod jolupne ariyo, medo omenda ma dhi ne kaunti duto, keto chenro manyien mar bedo gi omenda ma dhi ne ward ka ward, timo lokruoge moko e yo mochan-go migawo mochung' ne weche yiero ma thurwaka, nono kendo pend chike motudore gi wach arita kuwe kod kaso wach kedo gi mibadhi.
Weche mamoko gin kwan mar constituencies monego obedie, bedo gi romruok e wach omenda ma dhi ne kaunti duto, chik ma ng'iyo ni ariyo kuom adek mar jotelo moyier gi sirkal kata e yor kura ok gin chwo lilo kata mon lilo kod wach weyo kawo osuru kuom higni abiriyo kuom kembe ma pod nyien e ohala.
Group mar ji 13 ma ni e migawo mar National Assembly kod Senate biro chamo chiemo modiechieng' kanyachiel ka gin Nairobi chieng' Tich Ariyo, mondo ginon adimba wach ma grup maduong' sani tiyeno.
 Kae to gibiro neno ni gichopo e winjruok achiel kendo neno ni ji te oyudo yuto ma romre. 
Notim gima chalo kamano e higa mar 1997 kitiyo gi migawo mar Inter-Parties Parliamentary Group (IPPG) to mano nomiyo ji otimo yiero e yo mokue. 
Joma ni e grupno noyudo wach ma Kot Maduong' nong'ado ka giwacho ni BBI-driven Constitution of Kenya Bill ma 2020 ok oluwore gi chik. 
Bura ma nong'ad gi jong'ad bura abich ma gin Justice Joel Ngugi, George Odunga, Teresia Matheka, Chacha Mwita kod Jairus Ngaah nonyiso ni BBI ok oluwore gi chik sirkal, kendo ok owinjore, nomiyo chenro ma Ker Uhuru Kenyatta ne nigo mar kedo e weche siasa  ne jatend Handshake kod ODM Raila Odinga odok chien.
Aden Duale Former National Assembly majority leader nowacho ni nolos chenrono mondo olos weche mapiyo ka pok kinde Yiero Maduong' ma higa 2022 ochopo .
Duale nowacho niya: “Achiel kuom gik madongo ma ne onego olos ne en nono chike ma tayo yiero kod arita kue, moriwo nyaka migepe ma polis nigo e kinde yiero, mondo gigeng' moko kuom gik maricho ma notimore e kinde yiero moko ma notim machiegni. Kae to wabiro nono paro mag joma nigi lony e weche BBI Bill.”  
Nomedo wacho ni migawo mar Independent Electoral and Boundaries Commission (IEBC) onego oket e chenro mag Yiero Maduong' kuom higa achiel. Bende nomedo ni gibiro kwayo mondo oket  Constituency Development Fund (CDF) e chik.
Justice George Odunga, presiding Judge, Justice Joel Ngugi kod Justice Jairus Ngaah e kinde ma ne ing'ado Bura gi Jong'ad Bura abich e wi Chike mataup BBI kod Kwayo margi mar chungo IEBC mondo kik ota weche mag referendum mondo BBI Bill oyud thuolo mar tiyo. 
Makueni Senator Mutula Kilonzo Junior nonyiso jo gaset mar The Sunday Standard ni mopogore gi chano migawo mar IEBC, gibiro nono chike ma moko ma tayo weche kura, moriwo nyaka kaka itimo yiero, nomination, kod kaka iloso ywaruok ma nitie.
Nowacho ni ne pod giparo e wach keto Executive e Parliament kod ka be biro dwarore ni otim referendum.
Nowacho niya: “Wabiro nono weche duto kendo neno ni gik mage ma owinjore okal mondo wageng' gik monego otimnegi referendum nikech timogi ka pok kinde yiero maduong' ochopo ok yot.”
Grubno biro miyo senators Kilonzo Jr, James Orengo (Siaya), Mithika Linturi (Meru), Johnson Sakaja (Nairobi) kod Aaron Cheruiyot (Kericho) oti kanyachiel.
Joma ni e migawo ma loso chike oriwo Moses Kuria ma Gatundu South, Abdulswamad Nassir (ma Mvita), Sakwa Bunyasi (ma Nambale), Shadrack Mose (ma Kitutu Masaba), Soipan Tuya (ma Narok Woman Rep), Cecily Mbarire (nominated) kod Otiende Amolo (ma Rarieda).
Kuria nowacho ni loso migawo mar Prime Minister kitiyo gi chenro mar parliament en gima yot  ka po ni gik ma dwarore en mana loso migawo mar chief minister kae to ilokone nying.
Kuria nowacho niya: “Onge gima nyalo mono Parliament loso migawono.” 
Chenro mar BBI nochano mar loko paragraf 78 mag Constitution kata kamano Sakaja nowacho ni ne giseketo tende paragraf ma kelo ywarruok kendo ni obiro penjo party mopogore opogore paro ma gin go e wi wech ma ok nyal loki.
"Sakaja nowacho niya: “Weche kaka golo Ombudsman e Judiciary, loso constituencies 70, kwan mar ariyo kuom adek e migawo mar National Assembly kod Senate kaachiel gi wach mar golo chenro mar bedo gi chwo kod mon ma gin seneta mondo ji odog e chenro mar bedo gi mine ma ng'iyo dwach joma mon mong'ere kaka woman representatives, gin weche ma kelo ywaruok kata kamano ibiro non wachgi."""
Bende achiel kuom weche ma ne opedhi ne en wach medo bero chike miluwo e loso constituencies ma yudore e Article mar 89 e yo ma biro miyo romruok obedie e kura kendo medo constituencies70 ka koni omiyo IEBC thuolo mar neno kaka gibiro pogogi ka giluwo machiegni ahinya chike moketigo.
Sakaja nowacho niya: “Mae en chenro mar gudo paro ma ji biro bedoe piny kanyachiel ka giloso weche kuom jumbe ariyo mabiro. Chike miketo onego oket dwaro mag raiya motelo kendo chutho chutho chikego onego okel winjruok e kind ji te.” 
Kata kamano,  MP ma Ugunja Opiyo Wandayi nodonjo ne jotelo moko ma nie sirkal kod joma kwedo chenro mar BBI nochano mar ketho ajenda mag BBI.
Wandayi nowacho niya: “Joma noloso twege mag migawo mar IPPG nolosogi ka girikni kendo gigoyo koko nikech ne gidwaro ni golok kaka otiyo, to mano e gima notimore. Mano e ma omiyo nokawowa higni mang'eny mondo wafweny ni lokruogego ne otim nikech higa mar 1997.”  
Wandayi, ma en sekretari mar ODM, nowacho ni ne giparo ni yo manyienno nyalo kelo chandruoge moko.
 Nomedo ni gibiro kwedo gimoro amora ma ng'ato timo mondo otiek BBI kotiyo gi migawo mar IPPG,  kowacho niya: “Ok wabi yie gi wechego nyaka wach BBI rum e kot.” 
Prof Hassan Mwakimako, jakanyo mar bod mar Muhuri, ma bende nondiko ka gioro kwayo mar tero chenro mar BBI e kot, wacho ni Parliament nonindo e tich.
“Ne gichiewo mana nikech ne wachako luwgi mapiyo ma ok waweyonegi thuolo kata matin mondo ginon wechego;  sani koro gichako ng'iyogi kendo.”
Elegeyo Marakwet Senator Kipchumba Murkomen nonyiso Ker Uhuru Kenyatta ni odhi e alwora duto mondo okel kue e piny.
Elgeyo-Marakwet Senator Kipchumba Murkomen nonyiso Ker Uhuru Kenyatta chieng' Ngeso tarik 29 Mei ni ok ochuno ni jotelo moyier obed osiepene e ka giyudo ber ma dongruok kelo.
"Murkomen nowacho ni weche ma Ker Kenyatta nowacho e romo ma notimo gi jotelo mag Luo Nyanza Tich Abich, kama nojiwogie ni “giti maber gi thuolo mar Handshake” mondo gitim gik ma kelo dongruok e alworagi, gin mana ""kuong'"" lilo."
Kenyatta ne nie romono gi jotelo mag Luo Nyanza e State House, Nairobi motelo ne nyasi mar Madaraka ma ne idhi tim Kisumu Tich Ariyo tarik 1 Jun.
Murkomen nowacho ni tije ma kelo dongruok ma sirkal timo ok onego otud gi weche siasa.
Senatano nondiko e Twitter chieng' Ngeso niya: “Ang'o momiyo dongruok mitimo e piny Kenya otudore gi winjruok ma ng'ato nigo gi Ker?” 
Murkomen nowacho ni tije ma nochak to pok orumo e provins mar Rift Valley nenore ni ok bi dhi nyime nikech winjruok ma ni e kind Ker Kenyatta gi jalupne, William Ruto nokethore.
Nowacho niya: “Mano e ma omiyo tije kaka Arror, Kimwarer, Itare, Bosto, Keben, Londiani Hospital nochung'.”
Jalos chikeno nojiwo Ker Kenyatta ni ochan romo gi jotelo ma wuok e alwora duto mag jalupne mondo okonygi ng'eyo ni bad sirkal ma neno ni chike oluw pod nigi wijruok achiel.
Chakre ne pinywa yud ohuru, alwora duto ma ne kwedo sirkal obedo ka onge gi dongruok moro amora.
Mano osemiyo ongelore e pinywa ka alwora ma ji osewuokie mobedo Ker nigi dongruok moloyo alwora ma ng'ato pok owuokie mobedo Ker.
Ker Uhuru Kenyatta kod Former Prime Minister Rt. Hon. Raila Odinga notelo ne Jo-Kenya e pong'o fom mar BBI e kinde ma ne iketo ayanga National launch of the BBI signatures collection exercise ma notim KICC e kaunti ma Nairobi.
Kata mana ka Court of Appeal ne winjo kes ma ne jong'ad bura abich ong'ado tarik 13 Mei ma ne paralysed Constitution of Kenya (Amendment) Bill ma 2020,  Jo-Kenya lawo sa ka giikore ne goyo ombulu (General Election).
Wach maduong' ma Building Bridges Initiative (BBI) oketo e pachgi miyo nenore ka gima yore mapile mag goyo ombulu oket tenge.
Ne yot ahinya mondo piny oyudre ka gin e thuolo mar rito, po nono joma otelo e wechegi ok oketo pachgi e wi yiero, mopogore mana gi ng'iyo lokruok mag BBI monego otim.  
Weche ma tayo Chike mag Kenya kod Chike mag Yiero ma 2017, dwaro ni kodong' dweche matin ne 12 kochakore sani, piny Kenya biro bedo e ondamo mogik mag yiero Ker manyien, Parliament mar 13, kaachiel gi jotelo mag County Government kod dwond buche mopogore opogore. 
Nenore ni Bishops mag Katholic nigi nyalo mar miyo ji ogol pachgi e BBI kae to giket motelo wach Yiero Maduong'.
Migawo mar Elections Laws (Amendment) Act ma higa 2017 dwaro ni chop tarik 9 Mei higa 2022 obi oyud ka parties mag siasa oseyiero joma gidwaro ni olar kom mar Ker.
Migawo mar IEBC kod dwond buche mag siasa onego bed ni osechano maber kaka ibiro tim yiero ka pok higani orumo, ka po ni gidwaro ni ji obi ogo ombulu e yo mochanore chop Agost higa manyien. 
Kare mar 13(1) mar chike moselok wacho ni, “Dwond bura mar siasa ma luwo chik ma higa 2017 onego obed ni oseyiero ng'ama gidwaro ni okaw kom Ker kodong' ndalo piero ochiko ka pok kinde Yiero Maduong ochopo, ka luwore gi chike mag yiero.” 
Nikech kinde yiero maduong' ma luwo en tarik 9 Agost, 2022, dwond buche onego ong'e joma gibiro goyonegi ombulu chop tarik 9 Mei kolewo ahinya. Mano nyiso ni gidong' mana gi dweche 11 e timo kamano.
E wi gik ma moko, mano oriwo loso rigista kendo neno ni chike ma tayo yierogo ne migawo mar IEBC e kinde moketi.
Kaluwore gi chikego e Kare mar 28(a), IEBC onego oyud list mar joma ibiro gonegi ombulu kodong' ndalo 120 to chieng' goyo ombulu chopo.
Mano nyiso ni tarik 19 Mach higa ma biro, e ma biro bedo tarik mogik mar chiwo listgo. 
Mopogore gi mano, migawo mar IEBC onego oyud chike ma nyiso kaka oyier jogo kodong' dweche auchiel to ji goyo ombulu, kaluwore gi Kare mar 27 mar Chik.
Mano nyiso ni onego giyud chikego tarik 9 Februar. 
Dwond buche mag siasa nyaka rire mondo gine ni giikore moromo, nono to ok gibi yudo thuolo mar chiwo ng'at ma gidwaro goyone ombulu. 
Ka po ni tarik 9 Februar oyudo ka pok gimiyo migawo mar IEBC chikego, mano kargi olal nono.
Tiende ni dwond burano ok bi chiwo ng'atgi, nikech biro yudo ka oselor thuolono.  
Dwond buche biro fweyo ni kot rido chik e weche kaka mago nikech gima ne otimore ne chenro mar BBI.
Dwond buche mong'ado ni gidwaro loko chike ma tayo kaka gitimo yiero biro rito nyaka ndalo piero ochiko okal kochakore gi chieng' ma gioro ne IEBC kwayono, kaluwore gi Kare mar 27(b) mar Chik.
Mano nyiso ni tarik 9 Mei higa 2022, e tarik mogik ma dwond bura moro nyalo lokoe chikegi. 
Kata kamano, chike mokwongo to ibiro chiw tarik 19 Mei kata ka pok tarigno ochopo. 
Ka ne wach BBI osieko mbekni ma josiasa osebedo ka goyo e wachno kuom higni adek osemiyo ji oweyo wach nono chike ma diketi e kueyo ywaruok mag siasa ma thurka, e okang' ma nyalo kelo rikni e wach Yiero Maduong' mabiro ma en pek ma nyalo kata mana mwomo IEBC owuon. 
Mbaka maliet kendo ma opong' gi weche gero ma osebedo ka dhi nyime e kind josiasa, miyo ji paro ni Yiero Maduong' ok bi timore ka pok otiek weche BBI.
Mano bende e gima ji paro ni biro timore ka po ni BBI Bill odhi nyaka e referendum, weche ok bi lokore kar mano gik mamoko duto biro dhi nyime kaka pile.
Ka po ni olo BBI e referendum, obiro lalo piny duto, to ahinya ahiya ka ok oluw kinde moseket mag goyo ombulu. 
To kata ka po ni olocho, pod onyalo miyo ji otim gik moko e yo ma ok ochanore, nikech odong' kinde matin ahinya mag chopo chike mag goyo ombulu.
Mano leronwa gimomiyo josiasa moko osebedo ka umo lendo moko e wi medo ne parliament ma sani thuolo momedore mar tiyo, mondo giyud kaka ginyalo chopo chike mag BBI kendo yudo thuolo momedore mag ikruok ne Yiero maduong'.
Kata kamano, kuom paro matut e wi wachni, nyalo dwarore ni josiasa owuo gi jopiny ma wachno nyalo chwanyo, ma en gima jatimrega sama telo moro chopo e gikone.
E kinde mag chandruok moro, ji ng'iyoga sirkal ma locho ka gigeno yudo konya matin kata mokalo ma giparo koa kuome.
Kenya ni e chal ma kamano, komedore gi pek ma moko ma tuo mar Covid-19 osekelo.
Gie sani, lokruok moro amora ma nyalo dwarore ni otim e chike ok bi mono riwruoge kod chenro mag goyo ombulu ma nitie sani, dhi nyime ka giluwo chike ma pod tiyo.
Bed ni lokruogego, kuom ranyisi Chike ma tayo piny, ochiw kokalo kuom Parliament kata kokalo kuom migawo moro machielo, kaluwore gi Sula 255–257 mag Chike Kenya.
Lokruoge ma onego otim e chike mag Kenya ok ket bugo moko e chikego.  
Kata kamano, chike mag Kenya ok gin chike ma nono, kata obedo ni nitie lokruok moko monego otimnegi ma Ker Uhuru Kenyatta kaachiel gi chike ma jo siasa ma ni e  dwond buch ODM.
Chandruok maduong' ma piny nyalo bedogo en, iko gige yiero maduong' ka girikni to mano biro miyo yierono okel tungni, ka chenro ma nyalo kelo kue okalie ng'wech mana nikech ji oketo pachgi ahinya e weche BBI.
BBI ma ne osechung wachne e kot e ma mono chenrono dhi nyime. 
Kata kamano, pok ong'ad kare chuth kendo inyalo chiere kendo, nikech weche duto pod ni e lwet kot.
To ka po ni gitony e wach ma monogi dhi nyime ni, mano ok nyis ni gibiro dwoko chien chenro mar goyo ombulu.
Chenro mar goyo ombulu orit gi chike mag Kenya kod Chike ma moko motudore kode ka Elections Laws (Amendment) Act ma 2017 ni e ondamo ma nyime e kind chike mopwodh gi buche ma loso chieke.
Chenro ma nyocha ochak machiegni mar medo komisona mag IEBC ka iluwo chike motudore gi wachno en gima nyiso ni weche pod nyalo losore.
Migawo mar weche yiero, nogolo ripot ma nyiso ni ne giseloso migawo mar Elections Operations Plan (EOP) ne Yiero Maduong, kod migawo mar Boundaries Operations Plan (BOP). 
Migawogo duto onego oland machiegnini ka luwore gi migawo mochung' ne weche ombulu. 
Chenro kod tije mag kawo nying joma biro goyo ombulu onego ochakre “ka osegol bajet” mar goyo ombulu.
Wachore ni migawo mar Continuous Voter Registration (CVR ) dhi nyime gi tich e ofise mag constituency, seche te kendo kuonde duto mak mana e alwora ma timo yiero mag weche mosieko apoya. 
Chenro mar iko gige teknoloji bende wachore ni dhi nyime. 
Mogik, moko kuom pesa ma ni e bajet mar Yiero Maduong' ma 2022 onego obed e bajet ma higa 2021-2022, ma ibiro som ndalo matin kochakore sani.
Mopogore gi chal ma gintie, migawo mar weche ombulu pod nigi tije mang'eny ma pod onego gitim. 
Pok gichako timo registration mar jogo ombulu, mana kaka giwacho.
Motelo ne yiero ma higa 2017, tij kawo nying ji mathoth kiikogi ne goyo ombulu nochak tim e higa mar 2014 kod higa mar 2017, kata obedo ni thuolo mar timo kamano osebedo ka nitie kinde duto.
Chik dwaro ni okaw nying ji, kae onon nyingego kodong' ndalo 90 to ji timo yiero maduong'. 
Ndiko nying ji ne okelo miero e ombulu ma higa mar 2017, e kind jotend NASA ma  ne ni konychiel kae to Jubilee Party kod IEBC koma chielo.
Mano gima nyalo timore e pinywa kendo. Mana kaka kinde mokalo, chenro mar loso weche pod ni e mudho.
 E higa mar 2017 migawo mar IEBC ne nigi ywaruok mathoth e wi yore mopwodh gi sirkal mag timo yiero motelo ne Yiero Maduong'.
Nenore maler ni nochak los wechego e higa mar 2016, to mano opogore gi sani ma pok ong'e kata ni ibiro chak timgi karang'o.
 Mapiyo bang' ka migawo mar IEBC nosegwelo ji mondo oor kwayogi ne tijego, ne giyudore e kot, ka odonjnegi gi kes ma romo 50 ma kwedo okenge ma ne gitiyogo e loso wechego. 
Bende, ne gin gi ywaruok gi migawo mar Public Procurement Advisory kod Review Board e wi kaka ne giyudo thuolono.
Migawo mar Review Board noketho thuolo ma ne omi kambi mar Al-Ghurair Printing kod Publishing Company of Dubai mar goyo otese mag ombulu. 
Bende, kot noketho thuolo mamoko ma ok tin ne ariyo ma ne omi kembe mamoko.
 Nenore ni gik ma kamago biro nwore kendo higani.
Kata kamano, NASA ne nigi weche moko 11 ma giluongo ni “gik ma ok nyal loki.” 
Ne gidwaro ni owuo kuom wechego ka pok gidok e yiero mar ker ma ne idhi tim Oktoba higa mar 2017.
Weche mamoko ma korgi tek ma ne chando migawo mar ICT kod kaka itiyo kodgi e kidienje mopogore opogore ne gin, yo ma ne idhi tigo e goyo foms mag ombulu kod kaka ne gidhi chalo, kaka ne idhi ti kodgi kod kaka ne idhi yier joma tayo weche yiero kod lendo maggi, to moloyo duto, kaka ne idhi or dwoko mag yiero motimno. 
Wechegi duto nyiso ni samoro weche siasa nyalo bedo mo korore kinde mabiro.
 Veronica Maina ma en Secretary-General mar migawo mar United Democratic Alliance (UDA) osemiyo ywaruok mag jo ‘hustlers movement’ onenre ka gima ok lich ahinya kowacho ni mago gik ma ok onego ochandwa.
Ywaruogno osemiyo UDA otelo ne Peoples Empowerment Party (PEP) ka gikedo gi MP ma Gatundu South Moses Kuria.
Ka ne Maina wuoyo Nakuru, noluongo ywaruogno ni ‘maj osiepe’, grup ma otelne gi Jalup Ker William Ruto oyiene joma nie grubno obed gi paro mopogore opogore e wi wach moro.
E romo moro mar joma jiwo ji timo gik moko, Maina nowacho kama: “Ywaruogego pod biro betie nikech dwond bura mar UDA kod dwond buche ma moko ma chal kode ywayo ji kendo gin e ma inenogi kaka yore mabeyo mag timo siasa ma ji temo luwo e kindegi.”
Mr Muraya Githaiga,  MCA manyien mar Rurii ward e Kaunti ma Nyandarua, ka chamo Muma e achiel kuom ute ma ni e county assembly e kinde romo moro makende
Ywaruok mag telo e Nyandarua County Assembly nomedore Tich Abich bang' ka Elizabeth Muthui jal ma sani nono weche pesa, noketo e kom Rurii Ward Representative ma nyocha oyier Muraya Githaiga.
Nyasino notim e romo makende ma notelne gi Jalup Spika Zakary Njeru.
Nyasino notim ndalo matin bang' ka nosetam Spika Ndegwa Wahome donjo e romono, nikech noyudo osegole kuno gi Justice Joel Ngugi juma mokalo.
Kogolo twage mokwongo, Muraya nowacho ni achiel kuom gik ma ochano timo en loso nderni mokethore. 
Weche siasa nochacho e yiko mar ja ohala moro Nandi Hills, ma Raila Odinga Junior,  wuod jatelo mar ODM Raila Odinga, kod jotelo mamoko ma oriwore gi Jalup Ker William Ruto nodhiye.
E yiko mar ja ohalo moro miluongo ni Gregory Kipruto Koech ma nodak Mombasa ma notim Tich Adek, josiasa nochung' e altar e nyiso kuyo margi, kendo jiwo Raila Junior mondo owuo gi wuon-gi mondo oriwre gi Ruto mondo gibed e winjruok achiel e Yiero Maduong' ma higa 2022.
Gavana ma Nandi Stephen Sang, MP ma Kapseret Oscar Sudi kod MCA ma wuok e alworan, paro kaka jotelo ariyogo notiyo kanyachiel e kinde goyo ombulu ma higa 2007, kama ne Ruto omako kama duong' e 'Pentagon', ma en grup mar josiasa ma nokonyo Raila yudo kom mar PM e sirkal mar Grand Coalition.
Sudi nowacho magi gin kinde ma koro Raila onego oriw lwedo paro ma Ruto nigo mar kawo loch higa manyien bang' Ker Uhuru Kenyatta.
Nowacho ni, “E higa mar 2008 Ruto notimo ne Raila kampein maratip mobedo Prime Minister e kinde sirkal mar Grand Coalition ka Ker Kibaki e ma ne ni e loch. Higa manyien, wageno ni en be obiro konyo Jalup Ker mondo obed e loch.”
Nowacho ne wuod Raila ni, “Kidok dala (Raila Odinga Junior), wuo gi babau mondo opar matut wach riwo paro ma Jalup Ker Ruto nigo mar kawo kom mar ker kaka yo ma ochulogo kony ma ne omiye e higa mar 2008.”
Gavana Sang nowacho ni Ruto gi Raila nyalo riwore mondo giti kanyachiel ma gikel lokruok e weche siasa.
Ka nodhi hoyo joodno, Raila Junior nojiwo rowere ni gitem manyo yore ma ginyalo timogo gik moko kendo ni gidonj e weche ohala, mondo oyud kaka inyalo konygi. Bende, nonyisogi ni giwere gi siasa mag oganda.
Nowacho niya: “Nawuok Bondo mondo abi e yiko mar osiepna, to mano nyiso kaka wan gi tudruok kata obedo ni weche siasa bende tudowa. Daher jiwo rowere ni giwere gi weche siasa ma pogo ji. Inyalo nyiewo lo kendo timo ohala kamoro amora e pinywa ka.”
Jalup Ker William Ruto gi spika mag alwora ariyo ma gin Justin Muturi kod Ken Lusaka e nyasi mar 18 mar Kenya National Prayer Breakfast e Parliament Buildings, ka gin  Nairobi
Migawo mar National Prayer Breakfast ochano romo ma nomiyo Ker Uhuru Kenyatta kod jalupne William Ruto obedo kanyachiel, mondo giwuo kendo gibed gi winjruok.
Jotelogo ok osebedo gi winjruok maber kendo mano e kinde mokwongo ma ne giromo chakre Februar.
Uhuru notiyo gi thuolono e jiwo Jo-Kenya ni giriwre mondo piny odhi maber, Jalup Ker Ruto to nokwayo ni ji duto giyud thuolo mar wuoyo mondo otiek ywaruok mag siasa ma miyo Building Bridges Initiative (BBI) kod grup mar Tangatanga onge winjruok.
Wach ma osebed kichuno mar loko Chike ma higa 2010, osemiyo piny opogore e grube ariyo, ka Uhuru kod jatend ODM Raila Odinga otelo e kedo ne weche BBI, to Jalup Ker Ruto kod joma riwore kode to kwedo wachno.
Kowuoyo e romo mar 18 mar Annual National Prayer Breakfast ma ne ochan gi National Assembly Speaker Justin Muturi kod Seneta Ken Lusaka, Uhuru nojiwo Jo-Kenya ni giriwre kanyachiel e kedo ti tuo mar Covid-19 ma sani okwako piny mangima.
Nowacho ni mano kende e gima biro miyo piny ochop agenda mage ma biro kelo dongruok.
Uhuru nowacho niya: “Wan gi geno ni wabiro locho ka wakedo kanyachiel. Ng'ato achiel ok nyal loko Kenya, to ka watiyo kanyakla wabiro kelo lokruok maduong'. Ageno ni joma ni kae duto kod Jo-Kenya ma owinjo wechegi biro luwogi.”
Bende nowuoyo gi MPs duto konyisogi ni gitem matek mondo gilos chike matayo migawo mar Universal Health Care mondo Jo-Kenya duto oyud kaka inyalo thiedhgi, kowacho ni ng'eny Jo-Kenya onge gi nyalo mar chulo pesa e weche thieth.
Uhuru nowacho ni, “Wasewinjo ka joma olony e weche thieth kaachiel gi (Senator Amos) Wako ka wacho ni jowa onge nyalo mar yudo thieth maber.”
Nowacho bende niya: “Nitie paro ma oseor ne Spika duto mondo gine ni Jo-Kenya duto yudo thieth maber;  wakwayou ni uchwal chike ma tayo wechego.”
E wach NHIF (Amendment) Bill ma 2021 ma bende kelo ywaruok, kendo ma dwaro ni Jo-Kenya ma osechopo higni 18 okaw nyinggi kendo gichul siling' 6,000 higa ka higa ne migawo mar National Health Insurance Fund, gin moko kuom kwayo ma osepedh ne National Assembly.
Ruto nowacho ni bedo ni tuo mar Covid-19 osechocho weche siasa, nyalo bedo ranyisi ma Nyasaye chiwo mondo okonywa ng'eyo ni onego wakaw thuolo mar wuoyo mondo ywaruok ma wan go e weche telo orum.
Ruto nowacho ni, “Gik mang'eny osetimore e kinde matekgi; grup mar Tangatanga oselal to weche reggae bende oserumo. Aparo ni onego wachik itwa ne weche ma Bishop ne onyisowa.”
Noparo kaka jatend ODM Raila Odinga nosomo ndiko moro e Muma e “yo ma ok owinjore” ka nodwaro ni jotelo “ochokre mondo gipor wach kanyachiel” e kinde mogik ma ne watimo romo mar lamo.
Muturi noriwo jotelo kanyakla mondo giked e kelo kue kod winjruok e piny.
Nowacho ni tuo mar Covid-19 mokwako piny ngima kendo ma osechocho ngima ji, onego obed gima miyo piny oriwre kanyachiel mondo giked gi wasikgi.
Migawo mar Council of Governors (CoG) osemakore gi Gavana ma Wajir Mohamed Abdi Mohamud ma nodonjne gi ketho mar bedo gi timbe maricho, mondo giked ne gombo ma gin go mar bedo e telo e kauntino.
Mohamed nodhi e romo ma nolos gi migawo mar CoG ma notim Nairobi. Gavana manyien Ahmed Ali Muktar ma noket e kome to ne onge.
Bos ma weche mathoth chandono bende nodhi e romo ma notelne gi jakom mar CoG Martin Wambora.
Muktar oseloko jotelo ma ni e kauntino, to migawo mar CoG nowacho ni mano en gima ok owinjore kata matin.
Wambora nowacho niya: “Ng'at ma notimo yierono kot nosegolo oko.” 
Mohamud notemo kueyo weche kowacho ni ji ariyogo pod timo migepe ma ne gitimo ka ne dwond buch Senate pok ogole e ofis. 
Nowacho niya: “Teko mar loch ok nyal bedo kuonde ariyo. Waduto watemo mondo wadog e ofisego to migawo mar Executive e ma osedigni kawo okang' mar neno ni oluw chik.” 
Koketo ketho kuom joma nigi teko e ng'ado buche mag siasa, Wambora nowacho ni okang' mar golo Mohamud e ma pok okaw. 
Nomedo niya: “Kethono nyaka bed mana ketho maduong'. Nyaka obed timo gima ketho chike mag piny, to mano ok e gima notimore. Kot mar Appeal kod Kot Maduong' biro leronwa wechego.” 
Dwond buch Kenya African National Union (KANU) osemedo bero yo ma gitimogo gik moko motelo ne yiero ma higa ma biro.
Dwond buch Independence oseloko yore mag telo e ofisgi ma Nairobi kendo gisechako tiyo gi intanet e kawo nying joma diher riwore kodgi ka gin gi paro mar ndiko mon kod rowere mang'eny.
Frank Mbogo e ma noyier mondo obed jakom e ofisno kendo igeno ni obiro kelo lokruok e dwond burano
 Bende, Mbogo e ma otelo e migawo mar Pubs, Entertainment and Restaurants Association (PERAK) e ofisgi ma Nairobi.
E twak m ne okwongo golo, Mbogo noloso ofise matindo ma ni Nairobi kendo kwayo jotelo maggi ni girit nyaka otudre kodgi e weche momedore.
"Mbogo nowacho niya: ""Kanu biro bedo e sirkal kendo, omiyo nyaka waikrene. Lokruogego nyaka luwre gi Chike mag loso pati ma higa 2011, to ahinya e wi joma dwaro riwore gi patino kod kaka ochane."""
Bende, nowuoyo gi josiasa mamoko ma ni e dwond burano konyisogi ni giwuo gi jokanyo mar dwond bura mar Kanu, mondo gine ni Senata ma Baringo Gideon Moi otelo e neno ni gige yiero ma higa mabiro oikore te.
"Mbogo nowacho niya: ""Jogo duto ma dwaro telo e taon ma Nairobi kochakore gi MCA nyaka Gavana, oriwre kodwa mondo wawuo kanyachiel nikech wadwaro dwoko telo mag Nairobi e dwond bura mar Kanu."" "
"Nomedo kama: ""Abiro chiwora mondo alos winjruok gi jotelo mag dwond buche, moriwo jakom, secretary general Nick Salat, national organising secretary, national treasurer kaachiel  gi national executive director George Wainaina kod sekretari duto."""
Wabiro temo mondo wachop e alwora duto e kaunti marwa.
Jatend rowere e dwond buch Kanu Betty Adera, nowacho ni odong' mana dweche ma tin ne 13 to wadhi e Yiero Maduong', dwond bura nyaka many yore mag chopo e alwora duto mag piny kendo obiro tiego ji duto ma dwaro ni oyiergi e kombe mag telo.
"Nowacho niya: ""Ofis ma Nairobi biro nono yore mag medo programbe mag youth empowerment e weche ohala ne rowere kod joma mon bang' wuoyo gi sekretari mar dwond bura kod joma riwore kodwa, mondo joma timo ohelni matindo kod madiere oyud thuolo moko kuom sirkal, ginwang' mich moko kuom jo bengi, kendo yudo hola e yo mayot. Tiyo kanyachiel biro miyo siasa ma Nairobi odongi mang'eny."""
Kata kamano, gie sani jotelo mag dwond bura nojiwo kot mondo olok paro ma gin go mar wacho ni Constitutional (Amendment) Bill ma 2020 ok owinjore.
"Adera said: ""Kata obedo ni wachiwo luor ne par ma kot nong'ado, ok onego wawe gik ma nosing ne mon kod rowere odhi nono."""
Mbogo nowacho ni giriwo lwedo jakom Gideon Moi e kedo ne Building Bridges Initiative (BBI) Bill.
E kinde matin mokalo, Gideon nochako chenro moro aling'ling' mondo omed bero dwond bura mar Independence.
Senetano osebedo ka dhi kuonde mopogore opogore e Kenya ka moriwo Coast, kaunti mag Maa kod Mount Kenya kaka Kiambu, Embu, Nyeri kod Tharaka Nithi, modhi olemo gi ji e kanisegi, odhi kuonde mitimoe nyasi mag piny, kendo oloso grube moko mondo okonye bero dwond burano.
Jakom mar Kanu bende en achiel kuom jokanyo mag “One Kenya Alliance” ma riwo kanyachiel jatelo mar Amani National Congress Musalia Mudavadi, jatelo mar Wiper Kalonzo Musyoka kod Senatama Bungoma Moses Wetang’ula (Ford Kenya).
Jakom dwond bura mar Orange Democratic Movement (ODM) John Mbadi nodonjo e ywaruok mag telo ma omako Nairobi County Assembly.
Mbadi nogolo chik mondo ogol MCAs abiriyo ma nokwedo Peter Imwatok e romo moro makende juma mokalo.
E barua ma nondiko ne bura mar joma loso chike, nowacho ne Imwatok ma ne ji obwogo ne remo ni mondo odonj ne ji abiriyogo ni ne gikwedo dwond bura kendo ketho chikene.
"Barua ma nondik tarik 26 Mei 2021 ne somo ni, ""Sama dwond bura moro manyo yore ma gilosogo weche ma chando minority party e bura, onego gigol joggi e komiti duto nyaka kinde ma ofis biro nyisogi gima onego gitim."" "
Ji abiriyogo noriwo MCA ma Lower Savannah Nicholas Okumu, minority whip ma kojolo ma noyier juma mokalo, Kennedy Oyugi MCA ma Highrise, Clarence Munga MCA ma Kabiro, kod Fredrick Omondi MCA ma Kayole Central.
MCA mamoko gin Jared Okode MCA ma (Mathare North), Redson Otieno MCA ma (Ngei) kod Maurice Gari MCA ma (Nairobi West).
MCA ma ne ong'anyogo ne odonjnegi ni ne gikwedo dwond bura ma otelne gi Raila Odinga, kendo gikelo pogruok e kind bura mar jolos chike.
E kinde romo moro makende ma notim juma mokalo, ne gichano golo Imwatok ka luwore gi lokruoge ma ne John Kamangu owuoye. 
Ne giketo MCA ma Lower Savannah Nicholas Okumu kaka jatelo ma kojolo mar joma nok kirito winjruok gi dwond bura.
Ne gidonjone Imwatok ni “noketho nying dwond bura kuom tiyo marach gi telo ma ne en go mando ogerre owuon.”
Lokruok noyudore e barua machielo ma nondik gi ODM Secretary General Edwin Sifuna ma nokumo MCAs abiriyoka kendo kelo lokruok e telo.
E barua ma nondiko ne Spika Benson Mutura, Sifuna nowacho ni dwond bura ne pok  otimo lokruoge kendo ni pod onono wach momako jogego kata kamano nokwayo ni weche pod ochung' mana kaka gin.
Sifuna nondiko niya, “Dwaher ni ung'e ni dwond bura pok oloko telo moro amora kendo ni wach miwachono ok nowuok kuomwa.”
Wechego timore kamano kata obedo ni MCA mong'anyogo chano loko chike mag bura mar kaunti mondo gima dwond buche mag siasa teko mar yiero jotelo mag minority kod majority mondo gin giwegi ema koro gibed gi tekono.
Barua ma MCA Oyugi nondiko ne spika nyiso ni  nitie jokanyo moko mag bura mar kaunti ma ne chwalo weche mondo oruch chik namba 20 kod 21.
Gidwaro ni gitim lokruogego mondo giket chenro ma biro miyo obed matek golo jatelo moro kendo miyo obed matek ne buche mag siasa kawo okang' ne jotelo ma pingo paro mar dwond bura ma entie.
Kotim lokruogego, mano biro miyo MCAs thuolo mar yiero jotelo ma gidwaro ma ok gikwayo rusa kuom dwond buchegi.
Osechwal kwayogo ne komiti ma ochung' ne wach  chenro kod chike.
Jubilee Party nolando ni David Murathe pok oweyo bedo jalup jakom mar party national.
E ripot ma nogol Tich Adek Mei tarik 26 gi Albert Memusi ma en jatelo mochung' ne weche tudruok e party-no, party-no nowacho ni ripode ma landore kuonde tudruok e intanet ni Murathe nogolo nyinge gin miriambo.
Ripodno nomedo niya: “Wasewinjo ni nitie ripode ma landore kuonde tudruok e intanet ma wacho ni jalup jakom, Murathe otimo gimoro ma ketho chik. Dwaher wacho ni wechego gin miriambo.”
Memusi nowacho ni Murathe e ma pod en jalup jakom kendo pod odhi nyime timo tijene e migawono, kendo otiyo matek mondo ochop dwaro mag pati kaka chik dwaro.
Dwond bura nojiwo jo pati ni gine weche, ripode kata gimoro amora ma ondik e wi Murathe mondo onyisgo ni oweyo migape kaka weche mag miriambo.
Memusi nowacho ni lokruok moro amora ma otim e weche telo mag Jubilee Party ibiro chiw kokalo kuom ofis joma noloso patino, mana kaka itimoga, kendo mana kaka ondik e chike mag Jubilee Party.
Ripodno nowuok bang' ka Ker President Uhuru Kenyatta nogoyo simu ne jotelo mag jubilee moriwo nyaka Murathe kendo somone kaka ji ng'anyo nikech oyomb patigi e yiero matindo ariyo ma notim e alwora Mt Kenya.
Jotelo nokwayo ka inyalo tim lokruok e weche mag telo mag patino ka luwore gi yiero ma notim Juja constituency kod Rurii Ward.
E constituency ma Juja, Susan Waititu ma ni e pati mar Jubilee noyudo ombulu 5,764, ka George Koimburi ma ni e pati mar People's Empowerment Party (PEP) noyudo ombulu 12,159 kendo kawo kom.
E Ward ma Rurii, Francis Muraya ma wuok e pati mar UDA noloyo Peter Thinji ma wuok e pati mar Jubilee.
 Murathe noweyo bedo jalup jakom mar Jubilee Party Januar 2019, kowacho ne ok onyal bedo gi Jalup Ker William Ruto e National Executive Council (NEC).
Notimo gima nomako dho ji chieng' ma MPs mag Jubilee ne dwaro ni okwa ng'wono nikech gik ma nowacho e wi Jalup Ker kata ogole e migawo ma malo e patino.
Mei higa 2020, Murathe nowere gi wach wuok e pati kowacho ni Ker Kenyatta notamore kawo barupe.
Nowacho niya: “Nandiko ne Ker [Kenyatta] barua mar weyo tich to pok ayudo dwoko moro amora moa kuom Ker ma nyiso ni noyie gi weche ma ni e baruano kata ooyo. Mano nyiso ni pod an jalup jakom mar pati kendo pod abiro dhi nyime timo migapa e patino.”
Nairobi County Assembly osegolo bajet mar ariyo maromo siling' bilion 12 mar gope ma pok otiek pwodh kod gik mamoko ma nyalo sieko.  
City Hall kod Nairobi Metropolitan Services (NMS) biro tiyo gi pesagoe chulo gope mosepwodh gi Auditor General's office.
E bajet mokwongo ma nogol April, noket siling' bilion 1.3 mondo Major General Mohammed Badi ochulgo jogedo kod joma ne kelo gige tich. 
County Assembly Budget kod jakom mar Appropriations Committee Robert Mbatia nowach ni bajet mar ariyo ne nondik ka luwore gi chik ma ne Ker Uhuru Kenyatta ogolo mar neno ni ochul joma kelo gige tich ma ok olewo.
Mbatia nowacho niya: “Bajet mar ariyo ma nyalo romo bilion 12 ibiro chulgo gope mamoko ma pod odong'  kod pesa monego ochul jogedo.”
Bende, siling' bilion 4.4 noket tenge mondo ochulgo lon mar Kenya Commercial Bank (KCB). 
Siling' bilion 1.2 ne idhi chulgo gowi mar Kenya Revenue Authority (KRA) kae to siling' milion 381 noket tenge ne migawo mar NSSF.
Mbatia nowacho bende ni ka luwore gi ombulu mag kuonde  mopogore opogore nosenyis kaka idhi pog pesa kuonde mopogore opogore ka luwor gi Kare mar 135 kod 154 e Public Finance Management Act (PFM) ma 2012, mondo oik pesa ma ne idhi tigo.
Lokruogego nomiyo odwok bajet mar migawo mar NMS koa e siling' bilion 23.2 nyaka siling' bilion 11.2. 
Komitino nomedo wacho ni bajet mar ariyo ne dwarore mondo oyud kaka itiyo gi pesago ka pok ochopo tarik 30 Jun kama bajet ma 2020/21 chakore.
Mbatia nowacho kama: “Komitino kod County Assembly osebedo ka kedo matek mondo sirkande mag kaunti kod migawo mar NMS  oket motelo gope monego ochul mondo okony e kungo pesa ma kaunti nigo, kendo neno ni jolok ohala kod joma tiyo e City County ok ywag ang'e e wi paro ma ne ging'ado.”
E mbakano, MCA ma Kilimani Moses Ogeto, to notamore yie gi bajetno, kowacho ni komiti ne ong'ado pes migawo mar NMS to mano ne dhi miyo ok gibed gi dongruok.
"Ogeto nowach niya: “Mano paro mobam kendo pok anenoga bajet ma kamano nyaka nene. Kokwedo wach pesa ma nomi migawo mar NMS.""  "
Kata kamano, Majority leader Abdi Hassan nowacho ni bajedno ne ni kare nikech ne ochiwe gi migawo mar NMS kokalo kuom jopwodh chike.
MCA ma Eastleigh North Osman Adow nowacho ni okenge ma bajet kaloe biro neno ni ochul gope duto kendo chiero tije ma ochung'. 
MCA ma Roysambu Peter Warutere nowacho ni pesago biro konyo e chulo gope madongo kendo miyo gidong' matin.
Gavana ma Wajir ma noketho chik sirkal Mohamed Abdi Mohamud kod bos ma ne oyier manyien Ahmed Muktar.
Ywaruok e weche siasa e Kaunti ma Wajir  nojimbore bang' ka ne Gavano Mohamed Abdi Mohamud kod bos manyien ma noyier Ahmed Muktar wacho ni giduto ne oketgi e komno gi sirkal mar kaunti.
Muktar nowacho ni nokete e kom kaluwore gi chik bang' ka nosegol Mohamud  ma bende noramo ni en e ma pod en gavana nikech Kot Maduong' nogolo chik ni mondo kik ket jalupne e komno.
Kata kamano, chikno nogol bang' ka Muktar nosechamo Muma.
Kowuoyo e chokruok moro ma notim Nairobi, Muktar kod jotelo mamoko mawuok e kaunti matelne gi Adan Keynan (MP ma Eldas), Rashid Kassim (MP ma Wajir East), Ahmed Bashane (MP ma Tarbaj), Prof Mohamud Sheikh (MP ma Wajir South) kod Ahmed Kolosh (MP ma Wajir West) nowacho ni wachno ne miyo weche liet e alworano kendo nyiso Mohamud ni “obi e bod kaka raia” kae to oriw grup manyien lwedo.
Keynan nowacho ni nenenore maler ni wach ma kot nong'ado ne en kayiem nono nikech nogole ka gik moko osetimore.
Kata kamano, chieng' Tich Ariyo ka Mohamud ne wuoyo tenge gi ofis mar Council of Governors ma ni Nairobi, nowacho ni donj ma ne odonjnego ne en ketho chik, kolero ni kot nogolo chik ma ne kwedo wachno kendo chik machielo ma ne kwedo wach keto jalupne mondo okaw kare.
Nowacho niya: “Weche duto ma Senate ne tiyogo mondo ogole e kom ne ok gin kare, kendo ne ok nyal tiyo. Omiyo gik moko duto mane gitemo tiyogo moriwo nyaka wach keto gavana manyien ma Wajir ne ok nyal tiyo.”
Nomedo wacho ni noikore tiyo gi gavana manyienno, kowacho ni en noonge paro moro amora marach kode kata ne dwond bura.
Muhamud nowachon kama: “Ne jalup gavana, ang'eyo ni in ng'ama muol ma pok obedoga gi paro moro amora marach nyaka nene. An gadier ni osiep ma ni e kindwa pod biro dhi nyime kaka wamedo dhi nyime tiyo ne Jo-Wajir kaka chik dwaro.” 
Jatelo ma chunye ne chandoreno nowacho ni iye nowang' gi timbe mag josiasa moko ma norikni timo nyasi mar pwodho ng'at machielo ka giketo e kom ka ok oluwore gi chik mana ni mondo gigol gavana ma noyier e kome mar loch.
Mohamud nokwedo chik ma nomiyo jotelo moko ogole e siasa ma higa 2022, koluongogi ni “coup De’ tat tactics and maneuvers” kosomo nyaka kwayo ma ne gindiko e higa mar 2017 ka gichako kedogo kode.
Mahamud medo dwacho kama: “Mano nyiso ni weche ma nodonjnegodogo ne ochan maber koa e chakruok.”
Wach mogik ne oluwore gi gi ma Kot Maduong' ma Meru nowacho kowuoyo kuom kwayo ma ne ondikne Chief Justice Martha Koome kinyise ni olos bura moting'o jongad bura adek mondo onon wach golo jasiasa ma weche nolworo koni gi konino.
"Chik ma nogol chieng' Wuok Tich wacho niya: ""Dwarore ni jong'ad bura mokalo achiel owinj kesno….kae to ibiro non wachne bang' ka Jang'ad Bura Maduong' osegolo chik kaluwore gi sula 165(4) mag Chike."""
Chieng' Tich Ariyo, Keynan ne ok ochopo gombone mar keto ketho kuom Kot Maduong' nikech golo chike ma ok nyal konyo.
Keynan wacho ni “Kot osewacho kinde ka kinde ni ok ginyal timo tim mofuwo mar keto chike ma ging'eyo maber ni ok nyal tiyo ka thuolo oneno… dine gikwedo wachno kata weyo ma ok gichiwe.”
Nomedo wacho niya: “Omiyo nenore maler ni joma ne ooro kwayo e kes miwuoyeni ne ok onyiso kot kata golo gima ne nyiso ni e kinde ma ne igolo chikni, noyudo ka oseket Gavana Ahmed Ali Muktar kom mochako locho.” 
Muktar nowacho ni jatende mar tich machonno nogol e ofis nikech ne ok okony ji kaka dwarore.
Nowach ni wach golo bosne e loch ne ok ochan kaka owacho.
"Muktar nowach niya: “Wajir osebedo gi weche mathoth kendo mapek. Nolor osiptende, lakteche kod jorit jotuo ne ok dhi tich. Jo-Wajir ne nigi ywaruok e weche matindo ma ne ginyalo loso mapiyo. Tijwa sani en neno ni wechego ok omuoch kendo."" "
Grup ma riwo Muktar lwedo bende nokwero migawo mar CoG mondo kik gichun Jo-Wajir ni gilok pachgi e wi paro ma ne gin go mar golo gavana margi e ofise.
Ne nitie ywaruok kama ne govanano wuoye gi jo press ka ne polise ma ne tiyo gi bunde kod teargas e riembo jofwamb weche ma Delta Towers mondo gigeng'gi kik gimak gik ma ne timore kanyo.
Jatelo moro mane wacho ni en inspekta maduong' ne ok olero gimomiyo ne itemo riemb jofwamb weche. 
Nikech koro Chief Justice Martha Koome osedonjo e telo, pinywa koro nigi jotelo adek ma tayo migepe adek mag sirkal; migawo mar Executive, Legislature, kod  Judiciary ywago matek wach bedo gi romruok e dongruok mar dhoudi ma thurka kendo tayo piny Kenya ka ji nie paro achiel.
Pogruok e kind ogendni nikech weche siasa ma ineno kaka tim ma kwero, pod en chandruok maduong' momako piny Kenya.
Pogruok nikech weche siasa kod tim bwono ji gin gik ma nochakore nikech ywaruok mag yiero mokalo ema osebedo ka ketho kue.
Wach achiel maduong' ma Chik ma 2010 dwaro ni Ker otim en chiwo ripot e nyim Parliament higa ka higa, e wi weche adek sama ogolo twak e wi chal mar piny e wach bedo gi romruok e dongruok mar dhoudi ma thurka.
Kaluwore gi Sula mar 132 e weche ma Ker onego otim, en gi migawo mar wuoyo gi Bura ma Loso Chike (Parliament) mitimoga higa ka higa.
Dwarore ni ondik: “ripot e wi okenge duto mokaw kod dongruok ma gikelo e wi gik ma chik oyiego kod ma ok oyiego, kaka ilero e Sula mar 10, kendo keto wechego e Gazet kae to ochiw ripot ne Bura Maduong' (tiende ni National Assembly) e wi gik mosetim  e chopo ting' ma pinywa nigo e weche momako piny mangima.”
Bedo ni Ker Kenyatta, National Assembly Speaker Justin Muturi kod Jang'ad bura Maduong' Koome wuok e alwora achiel en chakruok mar ywaruok e piny Kenya nikech jotelo moko kwedo wachno ka giwacho ni joma nie kombego onego owuog kuonde mopogore opogore e alwora abiriyo ma moko.
Kaluwore gi chik, Muturi, ma noyier mondo owuo e lo ji e alwora mar Mt Kenya, en ng'at mar adek ma neno ni chike oluw kendo sama Ker kata Jalup mar onge onyalo tiyo e logi.
Mopogore gi Uhuru, Muturi, jatend National Assembly Majority Amos Kimunya, Koome, Chief of Defence Forces Robert Kibochi kod Okil Maduong' mar sirkal Kihara Kariuki bende wuok e alwora mar Mt Kenya. 
Ka luwore gi weche moko ma nopenj ji e mbaka ma ne ni e kind Buch Senate kod Bura Maduong', wach keto jotelo ma wuok e ogendni mopogore opogore e migepe adek mag sirkal nomako mach.
Jalos chik ma Kisumu West Olago Aluoch nopenjo niya: “Be chunyi chandrega sama oyieri gi komiti, mopwodh gi Bura ma Loso Chike, kae to migepe adek mag sirkal to itelone gi joma wuok e alwora achiel, mong'ere ahinya ni ‘got’?”
Ka ne migawo mar Judicial Service Commission (JSC) penjo Jaj mar Kot Mamalo Mogik Justice William Ouko penjo moko e wi migawo ma Jaj Maduong' mar Kot Mamalo Mogik nigo , nowacho ni en oler e wachno.
Ouko ma koro ne oseket e kom nowacho niya: “An aonge wach moro amora, to gima anyalo wacho en ni kata mana e komiti ma wantieni bende wach kwedo ogendni moko nitie. Aweyo wach gi kanyo.” 
Komitiwani nigi ji apar gachiel to ang'wen kuomgi wuok e alwora mar Mt Kenya. 
Ji ang'wen go gi AG Kihara, Patrick Gichohi, Macharia Njeru kod Olive Mugenda. 
Seneta ma Kakamega Cleophas Malala nonyiso ji wach moro e buch Senate ka ne ohulo nyinge jotelo momako kombe man nyime e migepe adek mag sirkal, to mano nokuodo wi Seneta ma Kiambu Kimani Wamatangi.
Malala nowacho niya: “Ageno ni barup BBI biro loso weche mochochni e tije sirkal. Adiera nitie. Akwayo Seneta Wamatangi ni kawuono godhiambo ka in thuolo to item ane penjori ni, ng'ano ma en jatelo e Executive, Judiciary, Parliamentary Service Commission (PSC), Speaker mar National Assembly, jatelo mar CDF, Gavana mar CBK, Attorney General, Solicitor General, Ambassador ma Kenya man Amerka, Jakom ma KRA, Director-General ma KRA, DCI, jatelo mar jotij sirkal, State House Comptroller. Be opog telogo marom?”
Nowacho niya, “Ok wanyal wuondore. Penjri ane penjono kae to ibiro fwenyo ni ibwono ji e pinywa ka. E weche mag arita kue, pok wawinjoga koket Wanyonyi, Wafula kat Walubengo mondo obed jatelo e migawo mar  Inspector General of Police (IG).”
Malala nowacho niya: “Dibed ni itimo mano nikech nitie joma a e alwora moko ma nigi lony mohingo jowetegi. Mano wichkuot maduong' ahinya. Kik wati gi BBI e wuondo ji mana ni mondo omiye thuolo mar tiyo kae to wadok e timbewa machon. Daher neno ka chieng' moro japur oduma ma wuok Kakamega itimone gik moko mana kaka itimone japur kahawa kata rabuond waru ma wuok Kirinyaga.”
Seneta Wamatangi kod Seneta Ephraim Maina (ma Nyeri) ne ok nyal yie wach moro okal, ka giwacho ni Jo-Mt Kenya osechandore moromo, moriwo nyaka e kinde ma ne pinje ma moko pod notelne pinywa. Wamatangi nowacho niya: “Kik walal piny kuom timo gik ma konyo mana alwora moko.”
Ka ne giwuoyo e wi uchumi kod dongruok mosetim ka luwore gi Kare mar 11 (A) mar BBI, Senate Minority Leader James Orengo notayo jowetene ma gin Seneta Malala, Moses Wetangula (Seneta ma Bungoma), Mutula Kilonzo Jnr (Seneta ma Makueni), Johnstone Sakaja (Seneta ma Nairobi) konyisogi ni gimed nyaka wach tiyo ne oganda.
Orengo nowacho niya: “Ka luwore gi romo ma notim dweche ariyo mokalo, ok apar ka waluwo yo mowinjore. Migawo ka migawo onego onyis kaka piny Kenya chalo bed ni en migawo mar ng'ado bura, chiwo gik ma jopiny nigi ratiyo mar yudo kata arita makare. Tijwa en neno ni watimo gik ma dwarore mondo walos piny Kenya onen maber, moloyo kaka osegabedo.” 
Kilonzo Jnr nowacho niya: “Ripot ma nogol gi migawo mar Commission on Revenue Allocation (CRA) ma nochiw e nyim bura, nyiso ni alwora maduong' e Kenya kwar to alwora matin majan. Nitie ndiko moro e Muma ma wacho ni, joma nigo biro yudo momedore, to joma nigi matin ibiro magi matin ma gin gono. Kuom adier mano e sigand Kenya.”
Nowacho ni ok opog gik moko e yo makare, alwora mar Mt Kenya omi gik mang'eny.
Nowacho ni,“Nitie nderni mag lam ma romo kilomita 2,500 e taon mar Kiambu, to Kakamega ni mana gi nderni mag lam ma romo kilomita 750.”
Wetangula nowacho ni ok gibi ling' aling'a gi wechego, kendo nyiso Maina kod Wamatangi ni kik gikwed ker to komachielo giriwe lwedo.
Nowacho niya: “Uhuru gi Raila nobedo piny kendo winjore ni nitie weche kaka bwono ji, dongruok motim mana e alwora moko, yiero joma indiko tich e piny Kenya kod gik mamoko ma ne ok otim e yo makare. Sama wadak gi miriambo, kendo ka wakwedore, ok wabi loso chandruoge ma wango.” 
Wetangula nowacho ni adiera en ni nitie joma nigi nyalo mar timo gimoro maber moloyo jomamoko. 
"Nomedo niya: “Joma luor liyo e mudho ka giparo ni gibiro bwogo ji. Timo gik moko e yo ma ok rom ne ji te en gima nitie adier."""
MP ma Nakuru Town West Samuel Arama okwedo chenro ma jotich wetene nigo mar golo Dr Fred Matiang’i motelo e migawo mar Interior Cabinet Secretary giko jumani e Bura Maduong'.
Bang' golo chek mag basari ma dirom milion 11.2  e constituents mage, Arama nowacho ni weche kaka mago biro chopo ka kindegi nosekalo, komedo ni onge gima inyalo tigo e golo CS e kome.
Arama nowacho niya: “En gima kawa gi wuoro ahinya ni jotich wetena nochano golo Matiang’i nikech gimoro matin. Wigi wil ni golo ng'ato e kom en gima nyaka luwre gi chik.”
MP Arama nowacho ni ng'eny joma osebedo osiepe CS kuom higni mang'eny kendo ma ne kwedo wach gole e kom, ne ok oyudo thuolo mar chopo gik ma ne gigombo timo.
Arama nowacho kama: “Achiel kuom MPs ma ne ok dwar wach golo Matiang'i e kom ne dwaro ni CS Matiang'i okonye tiyo gi polise e hinyo jotelo mamoko. Matiang’i notamore konye kendo koro sani okwedo Matiang'I ahinya.” said Arama.
Jalos chik mosetiyo termariyono nowacho ni joma noyiero Matiang'i ne nigi adier ni CS no ne dhi tiyo maber kendo gichano miye migawo ma malo e higa mar 2022.
Nodonjo ne joma ne ywak e wi yiero ma notim Bonchari ni ne gitemo ng'anyo ne Matiang’i e alworagi.
Arama nowacho niya: “Ker pok owacho gimoro marach kuome. Jo-Bonchari be pok oywakne. Mana MPs ma a oko e ma nodhi kuno gi paro mar mieno CS no gi chilo. Matiang’i biro bedo e list mar joma laro kom mar Ker e higa mar 2022, kendo onge ng'ama biro tame.” 
Nowacho ni kar ketho nyinge to gimiye luor nikech telo ma en go sani kendo giluw gima polise wacho ni gitim.
Nowacho bende niya: “Magi e joma chakre higa mar 2017 osebedo ka kwinyo Ker Uhuru Kenyatta. Gidwaro ni ji oket pachgi kuomgi ka gidhi kuonde ma ging'eyo ni koko kata ywaruok biro wuokie.” 
Tarik 21 Mei, MP (ma Nyeri) Ngunjiri Wambugu nowacho ni ne nitie chenro ma ne dhi mbele mar golo CS e kome kiwacho ni wiye tek.
Wambugu nondiko e Facebook kama: “Nitie achiel kuom jokanyo mag Cabinet Secretary ma paro ni en onge gima nyalo yude. Ji donjonwa kinde ka kinde ka watemo rito sirkal ma otiyone, kae to oparo ni onyalo nyorowa kaka odwaro mana kaka otimo ne jomoko.” 
Ngunjiri ma nigi tudruok gi grup mar Kieleweke ma ni e dwond bura mar Jubilee, nowacho ni gibiro riwore gi grup mar Tangatanga kod ODM mondo gine ni ogol CS e kome mar loch.
Nochiwo pache ndalo ariyo bang' ka MP ma Kapseret Oscar Sudi noselando chenro ma kamano tarik 19 Mei, ka gidonjone CS ni otiyo marach gi polise kendo oketho chik ma kot nogolo.
"Sudi nowacho niya: “E yiero matindo duto mosetim e piny ka, Matiang'í osebedo ka oro polise elufe nikech odwaro ni ng'at ma oriwo lwedo e ma oyomb e yiero moro. Wabiro gole e komeno jumbe ariyo mabiro."" "
Grup mar Tangatanga mosebedo ka yware gi Kieleweke igi wang' matek mokalo ka giwacho ni polise nyocha dewo wang' ji e yiero matindo ma nyocha otimore Nakuru kod Bonchari.
Gavana ma chon ma Wajir Mohamed Abdi sani wacho ni joma ne ogole e telo ne dwaro mana kethone
Gavana ma chon ma Wajir Mohamud Abdi e kinde ma ne igole e kom e romo ma notim e bura mar Senate, e boma ma Nairobi.
Tugo mar paka gi oyieyo timore e Kaunti ma Wajir.
"Gavana ma chon ma Wajir Mohamed Abdi wacho ni chenro mar gole e kom en gima ""nochan maber,"" kendo ni notime mondo otieke e weche siasa."
E weche ma nowacho chieng' Tich Ariyo kowuoyo e tv, Abdi, noketo ketho kuom jotelo moko ma wuok e Kaunti ma Wajir, kowacho ni gin e ma ne gichano wach gole e ofis.
Nowacho niya: “Dhoga omoko gi gima jotelo moko mag Wajir notimo, ka gichano nyasi ma ok oluwore gi chik kendo gimiyo ng'ato chamo Muma mana ni mondo gigol gavana ma ne ni e ofisno.” 
Abdi noywago wach chayo chike mag kot, nikech Kot Mamalo ne otamo Bura mar Kaunti kod Senate ni kik gole e kom nyaka bang' ka osetiek winj kwayo moro ma ne opedho e nyim kot ma kotno ng'ad bura.
Gavana ma chon-no nokwedo wach gole e kom odiechieng' achiel bang' ka Buch Senate ne ong'ado mar riwo lwedo wach gole e loch.
Chieng' Tich Ariyo nowacho kama: “Wach ma ne buch Senate ong'ado ne ok owinjore kendo ok nyal tiyo. Nikech gimoro amora ma otim mopogore gi wach ma nogol tarik 17 Mei 2021, moriwo nyaka keto Jalup Gavana ma Wajir e kom gavana, ne ok nyal tiyo.” 
Nowacho nyaka weche moko ma Kot Maduong' ma Meru nowacho juma mokalo ka ne gitamore wach keto gavana manyien Muktar Ali e kom, ma ne wacho ni Abdi biro dhi nyime bedo gavana nyaka kot winj kesne kendo ng'ado paro.
Nowacho wechego bang' ka jotelo moko ma Wajir noselando ni ne gi dhi riwore gi Gavana Muktar e romo mar jo pres, ka ginyisogo ni gimakore kode.
MP Adan Keynan nowacho niya: “Gavana Muktar osekawo ofisno. Chik moro amora ma Kot Maduong' nogolo ma ne nyalo mone kawo komno, koro ne ok nyal konyo nikech, nogolgi ka chenro mar kete e komno noserumo.” 
Juma mokalo, Abdi noyudo ripot mowuok kuom Council of Governors, ma nonyiso kaka ok ne gimor gi yo ma ne ogolego e kom.
"Jakom mar CoG Martin Wambora nowacho kama: ""Buch Senate pok owacho gima ka ng'ato otimo to nyalo miyo giwach ni ng'ato otimo richo maduong' koketho Chike ma tayo piny. Kuom ranyisi, e kes ma Kirinyaga, buch Senate nogonyo gavana ma nodonjne gi ketho machal gi mago.”"
To kata bed ni jotelo ma Wajir yware e wi loch marach ma gin go, gavana ma nogol e komeno wacho ni ok obi chulo kuor ne Muktar, kendo owacho ni en gadier ni “biro siko”.
Nyamira County assembly nono wach weche moko bang' ka Govana Amos Nyaribo nochiwo nying James Gesami kodwaro ni okete obed jalupne.
Dwond Bura nokwedo Gesami e dwe mar Januar ka ji 21 nodage to ji 15 kende ema ne osiro wachno.
Ka ne Dwond Bura oromo kendo tarik 6 Jun, ok ong'ere ka MCAs biro pwodho wachno kata ooyo.
Dwond buch Orange Democratic Movement (ODM) nondiko ne Nyariboma tarik 12 April ni mondo oyier loya Charles Rigoro obed jalupne, mano ne en kaka winjruok e kind dwond buch ODM gi gavanano.
Ne ondik e baruano niya: “Nyisuru jokanyo duto mag majority party parono kendo neuru ni orito dwaro mag dwond bura.”
Dwond buch ODM bende pok owuoyo kendo pwodho wach keto Clive Ogwora, kaka achiel kuom joma biro laro kom e migawo mar County Executive for Environment.
Keto wach Ongwora tenge osebedo achiel kuom gik ma kelo ywaruok e kind Spika ma Nyaribo, Moffat Teya kod MCAs moko.
Teya nondiko ne Jo-Nyaribo tarik 13 Mei koleronegi gimomiyo onego gipar matut e wach golo nying Ogwora e lisno.
Dweche moko matin mokalo Nyaribo nowacho niya: “Aseng'ado e chunya kendo yiero ng'at machielo ma biro kedo ne komno.”
Okil ma Nairobi kod sapota maduong' mar Raila Odinga ma en Donald Kipkorir oselando ni obiro yueyo momedore ne weche siasa.
E wach moro ma noket e Twitter chieng' Wuok Tich tarik 24 Mei, ka ne Kipkorir lando wachno, nonyiso jotelo mag Kenya ni giher piny moloyo kaka giherore giwegi, kaka gihero joodgi kod kaka gihero ogandagi nimar mano en mise maber mar siasa ma kelo dongruok.
Korir nondiko niya: “Bang' paro matut, naneno ni ayue matin ne siasa ma Kenya ma pok olokore, ma pod itayo gi gombo mag ng'ato owuon kendo iriwe lwedo gi joma odhier kod joma ok osomo.” 
Kata kamano, profesa mar chike kendo jandiko mar gasede Makau Mutua, nokwero loyano ni kik okaw okang' ma kamano, kowacho ni mano nyalo ketho kinda ma ji e temo timo e loso weche siasa ma Kenya.
Nowacho ni paro ma loyano nigo chalo gi jatugo mawuok e paw opira ka sa tugo chiegni rumo ka tim gi e ma ne otelo.
Profesa Makau nosayo Korir ni kik olal geno ma en go e weche siasa ma Kenya kowacho ni machiegnini weche biro dhi maber.
Profesa Mutua nowacho niya: “In jatugo mogen ahinya omiyo ok inyal “yueyo” to pod odong' dakika matin to tugo ruomo mana nikech jou e nigi gol 2-1. Kitimo kamano,  jotugo ma upiemgo ma yomyom biro loyou.” 
Kipkorir ne ok oloko paro ma ne en go, kowacho ni siasa pod nopong' gi joma riambo, kendo ni ne ok odhi medo bet e kind joma kamago.
Kowacho pache, Ahmednasir Abdullahi nonyiso loyano ni opand wach maduong' momiyo oloko pache apoya nono.
Nowacho ni Kipkorir dwaro weyo weche siasa bang' fwenyo ni Building Bridges Initiative (BBI) kod jal ma gidwaro ni obi oked ne thuolo mar Ker e ombulu ma 2022 onge kama ochomo.
Ahmednasir nowacho niya: “Iselalo yie ma ne in go e BBI? Dibed ni nifwenyo ni BBI onge kama odhiye? Dibed ni isefwenyo ni ng'at ma ne udwaro ni okaw kom ker ok bi yudo thuolono? Be ng'atno nigi ofis motele sani? Iseneno ler.” 
Paro ma Kipkorir ne nigo mar yueyo ne weche siasa nochakore ka Ker Uhuru Kenyatta kod Raila nochako ikore oro kwayo ne Kot Maduong' mondo onon kendo weche BBI.
Ker kaachiel gi jatend ODM noloso grup mar jong'ad bura auchiel, motelnegi gi Attorney General Paul Kihara mondo oketh wach ma jong'ad bura e Kot Maduong' nong'ado mondo BBI reggae oyud thuolo mar dhi nyime.
Grup mar joma ne temo reso BBI ne oriwo Solicitor General Kennedy Ogeto, secretari machon mar BBI Paul Mwanga, jo-komiti mar BBI Profesa Ben Sihanya, Profesa Kibe Mungai kod loya mar taon Jackson Awele.
Jatelo mar Amani National Congress (ANC) Musalia Mudavadi osetiyo gi riekni e sero alwora mar Mt Kenya ma nigi kura mang'eny.
Mudavadi osetimo romo mang'eny gi jotelo konyisogi chenro ma en go mar kedo ne kom mar Ker bang' Ker ma sani Uhuru Kenyatta.
Jatelo mar ANC nobago romo gi jolos chike machon mowuok e alworano kotelnegi gi Huphrey Njuguna (MP machon ma Gatanga) ma sani en jakom mar riwruok miluongo ni Former Members of Parliament Association kod MP machon ma Gachoka ma en Mutava Musyimi. Romono ne otim chieng' Tich Abich e hotel miluongo ni Sagana Getaway Resort.
Mudavadi nowacho ni noriwore gi jotelo ma wuok e alworano mondo giwuo e wi gik masiro dongruok mar alworano kod programbe ma moko ma konyo joma wuok e alworano.
Nowacho ni ogeno jo alworano ahinya ka luowore gi yiero ma higa 2022 ma doher kedo ne kom mar ker kendo notemo matek mando ochop ir joma biro goyo ombulu.
"Mudavadi nowacho niya: “Awora mar Mt Kenya omako kama duong' e siasa ma Kenya. Joma odak kuno ng'eny, kendo gin jogo ombulu ma thiring'inyi, giwuokga kar rombgi kodok kor ka goyo ombulu to moloyo ka giyie kuom ng'at ma gidwaro goyone ombuluno."""
Ka ne owuoyo gi jofuambo nomedo kama: “Ka koro wachomo higa mar 2022, alwora mar Mt Kenya en alwora ma nyaka kaw wachne mapek ahinya, kendo mano e gima atimo kaka jal ma dwaro kom ker koa e dwond buch ANC.”
Nowacho ni odwaro wuoyo gi ji mondo ong'e gik ma chandogi ka pok owuoyo gi  joma diher siro wechego kaka inyalo tiek chandruogego.
"Mudavadi nowacho niya: “Gik ma chando joma wuok e alwora mar Mt Kenya ibiro ket motelo e weche mag yuto; gin gi gik mang'eny ma chandogi e weche entrepreneurship, ginono ahinya gik momulo weche pur, kahawa, chai, chak."" "
"Nomedo niya: ""Koro sama iloso kodgi wach nyaka ikonygi bedo gadier ni ibiro luwo chike kod programbe ma biro siro ajenda margi mar weche yuto. Magi gin weche ma ng'ato nyaka wach kodgi kendo kelo paro mag losogi kanyachiel."" "
Kata kamano, nowacho ni obiro keto motelo tudruok gi joma diher siro ajenda mantie kar tiyo gi joma ineno ni e jotelo mag dhoudi ma thurka.
Nolero niya, “Wasechopo e okang' ma ber wuoyo gi joma nigi gombo mar siro ajenda mantie kar keto pachwa e kit joma wariworego; sani ji gombo neno gima itimo e siro weche weche pur, wuoth, chike mag osuru, kod weche mamoko kaka mago.”
Machiegnini Mudavadi nolimo constituency ma Kieni kama ne orwake gi MP ma kuno Kanini Kega.
Osechano limbe mang'eny mag timo winjruok mag siasa e odiechienge mabiro mondo mondo omedgo kwan mar joma riwe lwedo.
Jatend ANC nofwenyo ni rowere nigi achiedh nade mang'eny nikech onge mar tich kendo nikech sirkande  mosebedo e telo osebedo ka kawo osuru mang'eny aduwa to mano osemono ojende timo ohala kata nwang'o tich.
"Mudavadi nowacho ni, “Wakia gik ma giparo kod gik ma gichano timo ka koro gijok ma igi owang' kodwa. Gisebedo ka ging'anyo kendo dwarore ni wamany yore ma wanyalo konyogigo kaka jotelo. Tieng' ma sani mar rowere ok mor kata matin."""
Mr. Kega nowacho ni Mudavadi en osiep Jo-Nyeri kendo ni jo Mt Kenya ni thuolo loso winjruok gi ng'ato ang'ata.
Nowacho ni jogo ombulu biro riwo lwedo ng'at ma kedo ne kom Ker ma nigi gima ber mogik mosingo ne jo alworano.
Kega nowach ni, “Warwako ji juto, wadwaro chwo mang'eny kaka nyalore ka pok wayiero riwo arus gi ng'ato achiel ma biro rito jowa e yo maber.”
MP-no nomedo wacho niya: “Waikore wuoyo gi ji duto mopogore gi Jo-Tangatanga ma oseketo pachgi kuom Ruto. Mudavadi osebedo osiepwa, kata kamano, pod wayawo thuolo ne ng'ato ang'ata ma biro kelo ber mogundho ne jowa.”
Njuguna nowacho ni wuoyo margi gi jatend ANC notenore ahinya hinya e wach kaka inyalo kony alworano kod Kenya mangima.
Nowacho ni giikore loso wach gi jasiasa moro amora ma kedo ne kom mar Ker.
Nowacho niya: “Mudavadi osekwayowa ni wasire kendo wabiro dhi nyime gi mbakani nikech waparo ni Mudavadi en jatelo mowinjore losogo wach. Kendo kaka jo Mt Kenya waparo ni onego wakete e paro e kind jotelo mamoko nikech wan gadier ni alwora mar Mt Kenya dhi mako kama duong' e weche siasa ma higa 2022.”
Musyimi nochiwo paro ma kamago ka nowacho ni gibiro dhi nyime loso weche gi jolar kom ker mopogore opogore ka giikore ne Yiero Maduong' mabiro.
"Jolos chikego nowacho kama: “Wasetemo luwo nondi kod paro ma in-go, gik ma isetimo ne sirkal, to kod kata mana lony ma in-go e weche mag lo, kendo waneno ni timo winjruok kodi en midhialo makende ahinya."""
"Jatelono ma chon ne en MP nowacho ni, ""Wamor yudo thuolo mar wuoyo matut, seche moko wuoyo matut kamano jakelo ywarruok, to ka gin weche madier, owachgi koa e chuny, kendo ginyiso paro kod kwayo ma jowa nigo, gikeloga konyruok."""
Stephen Ngare ma chon ne en MP ma Ndia nowacho ni jotelo ma manyo kony e alworagomo onego owach ajenda ma gin-go ne kambi mar kahawa.
Nowacho ni kambino nopodho nikwop wach value addition,kendo medo ni jopur neno ni sirkal e ma omiyo mano otimore.
Jomamoko ma ne nie romono ne gin  jalup gavana ma Murangá Gakure Monyo, MP Esther Murugi, MP John Kihagi kod MP Kamande Mwangi.
Mudavadi nobiro gi Johnson Sakaja Seneta ma Nairobi kod Seneta ma Kakamega Cleophas Malalah kaachiel gi Jakom mar Buch ANC Kelvin Lunani.
Raila Odinga jatelo mar ODM ni e kaunti ma Kisumu kawuono (Wuok Tich) kotemo rieyo weche e dwond buch ODM motelo ne limbe mar Ker Uhuru Kenyatta e alworano ma biro timore bang' juma achiel.
Ji geno ni nikech yogruok ma ne obedoe ma ong'ere kaka handshake,jotelo ariyogo biro lando ayanga gik ma gichano gero kotudore gi nyasi mar Madaraka ma higani mibiro tim tarik 1 Jun e boma ma Kisumu.
Biro mare en achiel kuom gik ma ochano timo mondo one ni Ker ok ochopo ir raiya ma temo ywago tim andhoga e wi chenro mar Building Bridges Initiative (BBI) ma pod wechene omoko.
Gaset mar The Standard nosefwenyo ni jatelo mar ODM geno ni obiro kueyo ng'ur ma ka gi kacha ma ni e kind buch ODM kod gwenge momako kokalo kuom chenro mar BBI.
Jatend ODM biro romo gi jotelo mamoko mag ODM ma ni e alworano mondo gilos weche moko ma osebedo ka kelo pogruok e buch ODM kinde matin mosekalo.
Moko kuom jotelo mag ODM nonyiso The Standard  ni ogwelgi e romono e achiel kuom otende madongo ma nie boma ma Kisumu.
Kata obedo ni weche ma ibiro wuoye e romono pok oket e lela, moko kuom joma nolosogi nonyiso The Standard ni wach riwo jokanyo mag ODM, ikruok ne nyasi mar Madaraka, kod ombulu ma 2022, e moko kuom weche madongo ma ni e list ma jatend ODM biro wuoye.
Kata kamano, pogruok ma ni e buch ODM e ma nyalo kelo ne jatend ODM wichkuot e lela po nono ywaruok matindo tindo mag siasa kod weche telo omuoch e kindgi giwegi e nyim galamoro e kinde nyasi mag piny.
Kinde matin mosekalo, jowuodh Raila moriwo James Orengo ma en Senate Minority Leader, MP ma Rarieda Otiende Amollo, John Mbadi ma en jakom mar buch ODM, kod Junet Mohamed mochung' ne weche mag yiero e buch ODM, osebedo ka kedo gi dhoggi.
Moko kuom joma Raila ogeno ahinya kaka Orengo biro yudo thuolo mar wuoyo e kinde nyasino.
Junet Mohamed kod Dennis Waweru ma gin jokom mag BBI nowacho ni bura ma nong'adno ne ng'iyo mana jotelo mag BBI to oweyo goyiem neno joma nie komiti mar BBI kaka joma bende siro Chik milosono.
"Junet nowacho kama, ""Jong'ad bura nokwero ker ma ok en kata ng'at ma dwaro ni oket BBI e katiba. Dwahero nyiso Jo-Kenya ni wabiro dhi nyime lando ote mar siro BBI nyaka chieng' Jo-Kenya pwodhe mondo okete e katiba."""
Jotelo mag BBI nyoro ne ogolo list ma oting'o nyinge ji duto ma siro BBI, romo duto ma gisebedego kod kwan mar weche mopogore opogore mondik ma duto koriw kanyachiel to loso weche manie BBI ma doho nong'ado ni ok owinjore gi katiba.
Ne gilero ni ka ne pok olos BBI kendo dwaro mondo opwodhe obed e Chik, ji 14 ma ne oyier mondo olos BBI kotelnegi gi seneta mosenindo mar Garisa miluongo ni Yusuf Haji, ne oromo kendo wuoyo ahinya gi jotelo mokalo 400 mantie sani kod mane nitie chon, ne giwuoyo bende gi jotelo ma nigi huma e gwenge kendo ne giyudo weche mondik mopogore opogore maromo 755 koa kuom raia e romo mane gitimo gi oganda e lela.
Ne giwacho ni jotelo mane omi tij loso BBI kotelnegi gi Haji ne oyudo ripode mowuok kuom ji 123 ma ne ochung'ne riwruoge moko madongo, moriwo riwruoge molos gi chik kod joma nigi migepe madongo e ofise sirkal kod mag oganda. Bende ne nitie ji 261 kod riwruoge moko mane ooro ripot mekgi e wi wachno.
"Ne giwacho kama e ripodgi, ""Chenro mar loso BBI ne otemo matek ahinya mondo gine pach ji duto e piny Kenya owinj. Jogo mane oyier mondo olos BBI ne owuoyo gi raia mokalo 7,000 moriwo chwo gi mon ma wuok e oganda mopogore opogore, dinde mopogore, ma kit ngimagi opogore kendo tije ma gitimo be opogore."
Jotelo mag BBI ne owacho ni weche e wi ji duto kod grube mane okonyo e chiwo pachgi aching' kata kokalo kuom weche mondik yudore e ite mar 134 nyaka 154 e ripot ma ne ochiw gi jogo mane oyier mondo olos BBI.
Kae to mondo ginyis ni kuom adier ne giwinjo pach ji mang'eny, ne giwacho ni ne olos Komiti mar BBI mondo onon ripot ma ne ochiw gi joma ne oyier mondo olos BBI, to komitino bende ne ochako oromo gi Jo-Kenya mopogore opogore mondo ochiw pachgi to jok ma ne giwuoyogo ondik nyingegi e ite mar 161 nyaka 173 e Ripod Komiti mar BBI.
"Ne gimedo wacho kama, ""Nonro mane otim mondo opwodh ripot notim kokalo kuom romo mitimo gi ji e galamoro miluongo ni Stakeholder Validation Fora.  Komiti mar BBI ne obedo romo mopogore opogore maromo 93 mane gichokoe pach ji ka gin KICC, Laico Regency hotel kod ofisegi mantie Nairobi."""
Ne gilero ni joma ne biro e romogo ne oriwo joma tiyo e ofise sirkal, riwruoge mag din, grube mag joma mine, grube mag rowere, grube mochung'ne joma ong'ol, jotend gweng' kod Sirkal kendo romo mane gitimogo ne gibedego kuonde mopogore opogore e piny mondo giwuo kendo gipwodh ripot mane ondik gi joma ne oyier mondo olos BBI.
Junet nowcho chieng' Tich Abich ni gimiyo luor bura ma ne doho mamalo ong'ado, kata kamano, ok giyie gi burano kendo gibiro dhi nyime manyo yore duto manyalo konyo e neno ji onono kendo weche manie Katiba ma ne olos 2010.
"Junet nowacho kama, ""Wan jotelo maluwo gima chik wacho kendo wamiyo luor bura ma doho nong'ado. Kata kamano, ok wayie ni nong'ad burano e yo makare.  Omiyo, wadwa loso tim mar joma olony e chik mondo onon burano kendo gikwa mondo owinj burano manyien. Wakwayo Jo-Kenya duto moyie kuom BBI kod ber ma BBI singo ni kik chuny-gi tho. Kik giol nikech ma ok e giko. Wabiro dhi nyime kedo matek nyaka chieng' lek ma wan-go timre."""
Waweru nowacho ni chenro ma ne otigo e loso BBI ne oriwo jopiny kendo Jo-Kenya gombo loko Katiba mondo gibed gi joloch mabeyo kendo mwandu mag piny oyudre ne ji mayot e gweng'.
"Nowacho kama, ""Dwaro mar ni omed constituency 70 biro miyo oter pesa mang'eny e gweng' kendo mano biro konyo ngima ji mathoth e piny. Pek ma waromogo nikech bura ma ne ong'ad gi doho mamalo biro rumo machiegni."""
Jatend duond bura mar ODM, Raila Odinga (en e picha) ne ok omor gi bura mane doho ong'ado e wi BBI, kata kamano ochano mar kwayo mondo owinj burano kendo.
"Kane owuoyo e lo duond bura mar ODM, Raila nowacho niya, ""Wadwaro kwayo apil gi muolo mondo owinj kes marwa kendo nikech waneno ni doho mamalo ne ok ong'adonwa bura makare. Wabiro timo kamano ka wachiwo luor matut ne jong'ad bura mekwa kod doho."""
Raila nowacho wechego bang' bedo moling' kuom odiechienge ariyo chakre ne doho mamalo ng'ado ni yo ma ne otigo e loso BBI ne ok owinjore gi chik kendo ok ginyal tiyo.
Raila bende nokwayo ji mondo kik gimonj doho kod joma tiyo kuno, ahinya ahinya jong'ad bura abich ma nong'ado bura e wi BBI chieng' Tich Ang'wen.
"Nowacho kama, ""Nyalo bedo bura ma doho ong'ado ok morwa, kata kamano, nyaka wamiye luor nikech doho temo matek mondo ong'ad bura kaluwore gi chik kod weche motenore kuom chik mokelne mondo onon."""
Raila gi lange biro dhi e doho mar apil mondo owinj kes margi kendo ka gigeno ni mano biro chiero 'Reggae'
Jomamoko moriwo nyaka jakom mar bura matayo BBI, Junet Mohammed bende osingore ni gibiro ng'ado apil mondo owinj kesno kendo.
"Nyoro ka ne Junet wuoyo e tv ne owacho kama, ""Wachiwo luor ne bura ma ne doho ong'ado, kata kamano ok wayie gi burano. Ma ok e giko, wabiro dhi nyime kedo nyaka walos Kenya manyien."""
Jogo molony ahinya e weche chik moriwo ji kaka Bobby Mkangi, Charles Kanjama, Steve Ogolla kod Elias Mutuma, neno ni kes pod biro loyogi kata ka gidhi e doho mar apil. Kata kamano, grup machielo motelnegi gi Profesa Ben Sihanya kod Tom Joseph Kajwang' oyie motegno ni doho mar apil biro ng'ado bura mopogore gi mar doho mamalo.
Raila ma osebedo ka jiwo ahinya wach BBI osewacho e kinde mokalo ni ji onego ogo kura ne BBI e referendum.
"Raila nowacho kama e dwe mar Mach, ""Ne wawinjore ni oter BBI e referendum nikech oting'o lokruoge madongo e wi chenro mar loch omiyo Jo-Kenya nyaka chiw pachgi e yor ombulu ka be gidwaro lokruogego."""
Nokethne koso en e Jaketho? Kes moyware mar Gavana ma Wajir
Gavana ma Wajir miluongo ni Mohamud Abud (koracham) kod okil mare ma nyinge Paul Nyamondi ka gin e Senate mantie e bunge Nairobi sama niyalo dwaro ma ji nigo ni mondo ogole oko e loch.
Komiti mar Senate ma ne oyier mondo owinj kes mar golo e loch Gavana ma Wajir, Abdi Mohamud, notamore luongo joode bang' ka jood bura e kaonti ma Wajir wacho ni joode noriwore kode kwalo pesa.
Seneta ma Nyamira, Okong'o Omogeni ma ne otelone komitino ne onyis gi MCA moko kokalo kuom okil Ahmednasir Mohamed ni chi gavana kaachiel gi nyithinde ne onego ler tiend pesa moko madongo ma sirkand kaonti ne chulogi, pesa ma wachore ni nyalo bedo milionde modhuro.
"Weche ma MCA-go odonjonego jood Mohamud gin weche mapek ahinya nikech giwacho chi gavana ne ng'ama chiegni ahinya gi ""Jatelo Maduong' Mogik"" ma ne tayo joma nigi migepe madongo ahinya e sirkand kaonti."
"MCA ma Elnur- Tulatula, Abdullahi Issack nonyiso Senate ni, ""Ok en gima opondo e kaonti mar Wajir kod alworane ni Mrs Kheira Omar en jatelo maduong' ma ka ok itimo kaka odwaro to onyalo riembi e tiji."""
Kes momako Mohamud ok dhi ketho mana nyinge kod tije kende, kar mano, joode bende wachni okwako nikech chiege miluongo ni Kheria Omar, wuode Yusuf Mohammed Abdi kod nyare ma nyinge Ferhiya Mohammed bende inono.
E bura ma ne ging'ado Tich Adek, komiti mar Senate ne oweyo ma ok giluongo jood Mohamud to kar mano ne giwacho ni gidwaro janeno mar ang'wen ma ne jalok ohala miluongo ni Osman Jibale. Ne onego obi e nyim komiti mondo mondo oler ane pesa ma kembege ne chulo jood Mohamud.
Kata kamano, Jibale ne ok obiro chieng' Tich Ang'wen to bende ne ok oyudre e simo kane otem manye.
Jood bura mar county assembly wacho ni Jibale en wat chi gavana, to mano medo ketho weche ne Mohamud sama grup moting'o ji 11 nowuok mondo gindik ripot ka pok gichiwe ne Senate kiny chieng' Jumapil.
Ne ogol Mohamud e loch gi kura mag MCA 37 ka apar kende ema ne oriwe lwedo. 
Weche mamoko ma bende odonjnego gavana en ni noketho chik e okang' marach ahinya, nojamibadhi, notiyo marach gi teko ma en-go kaka gavana, ne ok otiyo tich maber kendo timbene ne ok beyo.
Ji apar gachiel manie komiti mar Senate oriwo Johnson Sakaja (Nairobi), Mwangi Githiomi (Nyandarua), Susan Kihika (Nakuru), Godana Hargura (Marsabit) kod Okong’o Omogeni (Nyamira).
Jomamoko gin Mithika Linturi (Meru), Fred Outa (Kisumu), Agnes Muthama (Machakos), Issa Juma (Kwale) kod  seneta mogwel gi duond bura Petronilla Were kod Christine Zawadi.
Osebed kiyalo Mohamud kuom higni adek mokalo chakre ne donjne e doho mamalo mogik (Doho Maduong' Mogik) ni ne ok oyombo maber e ombulu.
Mohamud ne ochak tije kaka gavana gi pek mang'eny to kuom higni adek ma osebedego e loch osebedo kodich kiyale e doho, okedo e county assembly mondo odong' e loch to gikone okedo e Senate mondo kik thiche oko e loch.
Ka ne Jang'ad Bura Moluor Fred Mabeya ong'ado ni ok oyombo e yo mowinjore tarik 12 Januar, 2018 ji mang'eny ne omor gi wachno to jomoko be igi nowang'.
E kindeno, gavana ma nitie chon Ahmed Abdulahi ne odhi e doho kotamore ni Mohamud noyombe mana nikech nokwalo kura kod weche mamoko kae to e kindeno ne wachore ni Mohamud onge digri moro amora mar yunivasiti, to mano en gima dwarore kuom ji duto ma dwaro bedo gavana.
Doho mar Apil ne owacho ni Mohamud ok oyombo e yo mowinjore kata kamano, Doho Maduong' Mogik bang'e noduogo omiyo Mohamud loch.
Gimiwuoro en ni Ahmednassir Abdullahi e ng'at achiel achiel ma ne otelone tero wach e Doho Maduong' Mogik ndalocha e lo gavana machon.
"Gavana Mohamud nowachone Senate kama jumani: ""An gadier ni jogo madwaro gola oko e loch gin josiasa ma dwaro mana ketho nyinga to onge gima rach ma asetimo."""
Achiel kuom joneno ma gavana ne oluongo mondo okonye ne en jagoro ma kaonti mar Wajir Abdulahi Hassan Maalim ma bende nowacho ni jood bura ma kaonti ohero ketho nyinge josiasa.
Maalim ne onyiso jood bura mar Senate ni Mohamud notiyo matek ahinya mondo gik moko otimre maber e kaonti kendo nokwedo gima ji wacho ni gavana nomiyo chiego teko mar timo yiero madongo.
"Maalim nowacho niya, ""Ok apar ka nitie romo moro amora mosega ta gi chi gavana kata ka be en jakanyo mar Komiti Matayo. Chakre higa mar 2018 nyaka sani, onge kamora amora ma waseromoe gi chi gavana mondo wawuo kuom weche madongo mamulo kaonti."""
Deko gi chik mar referendum ohinyo BBI
Jatend Majority Amos Kimunya (diere) ochung' e bath Minority Whip Hon Junet Mohammed (kia gi koracham) Majority Whip Emmanuel Wangwe kod MP ma Eldas, Adan Keynan wuoyo gi jo fwambo gi keyo bang' ka bunge osepwodhe keto BBI e chik ka gin e ute mag bunge, Nairobi. Tarik 7 Mei, 2021.
Nikech onge chik matayo kaka inyalo tim referendum, mano en achiel kuom gik momiyo ne ok opwodh Constitution of Kenya (Amendment) Bill ma 2020 chieng' Tich Ang'wen.
Jong'ad bura abich mag doho mamalo nofwenyo ni lokruok midwaro ni otim ne chikno en gima Building Bridges Initiative (BBI) ema okelo kendo onge chik moro amora matayo kaka onego otim referendum.
"Jang'ad bura matayo Joel Ngugi nosomo bura ma ne ging'ado mawacho ni: ""Oseng'ad wach ni ka onge chik matayo kaka ibiro chok sei, chiwogi kendo nono sei-go sama itimo referendum mana kaka e kes ma wan-go sani, mano miyo gik mitimo mondo olok Katiba kata Chik mar Kenya kokalo kuom amendment Bill ma 2020 obed ma otim e yo ma ok kare."""
Jong'ad bura nofwenyo ni bunge ong'eyo ni nitie gik maonge e chik kendo ne gisechako luwo chenro ma ne dhi miyo gik maonge e chikgo obed mantie.
Mano en kaluwore gi Referendum Bill ariyo mopogore ma ne ochiw gi Komiti mag National Assembly.
Komiti miluongo ni Constitutional Implementation Oversight Committee (CIOC) ma jakom mare en MP ma Ndaragwa, Jeremiah Kioni, ema ne okwongo pedho Referendum Bill ma 2020 e dwe mar Jun higa mokalo
Komiti machielo miluongo ni Justice and Legal Affairs Committee (JLAC) ma jakom mare en MP ma Kangema, Muturi Kigano bende nigi margi miluongo ni Referendum (No. 2) Bill ma 2020 ma ne opedh e nyim bunge gi Jaod Bura ma Baringo North William Cheptumo.
Gie sani, Bill mar JLAC osechopo e kidieny ma inone gi komiti nikech en ema nokwongo to Bill mar CIOC eka nie kidieny michakogo ma e some mokwongo.
Spika mar National Assembly, Justin Muturi,  nong'ado ni Bill mar JLAC ema okwong ochakgo nikech CIOC kod JLAC ne ok oriwo Bill margi kanyachiel kaka spika nonyisogi ni gitim.
E bura ma nong'ado Februar higani, Muturi nofwenyo ni kwayo mar JLAC ne obetie nikech komitino ne obet piny ma gigudo paro gi IEBC (Independent Electoral and Boundaries Commission) e higa mar 2015.
"Muturi nowacho kama, ""Po nono ni Bill mar JLAC ogol gi ng'ama nokele kata olal e ma ok osudo e kidieny moro, mano biro chunowa ni wanon Bill mar CIOC kaka osegoye e otas. Mano biro timore mana ka onge yo machielo."""
Kioni neno doho kod bunge ema onego osiem kaluwore gi kaka ji biro kaka yiero ma ne otim Tich Ang'wen.
Kioni neno ni bunge nodeko goyiem e pwodho chik mar referendum.
"Kioni nowacho kama, ""Nonego bed ni wacho nono Bill-no chon ahinya. Kaka komiti nitie paro mane wabedego sama waloso BBI Bill. Komiti miluongo ni House Business Committee onego oleronwa gimomiyo ne gichako nono Bill marwa chon."""
Nowacho bende ni gima doho nong'ado Tich Ang'wen ne ok odewo chal ma nitiere sani.
"Kioni medo wacho ni, ""Chik oting'o weche madwarore e tayo kaka onego otimo referendum en mana ni nitie weche moko madondore matindo tindo ma onego onon."" Nowacho ni yo ma ne olosgo BBI ne en kaluwore gi gombo mag Jo-Kenya."
Jo-Kenya onego ong'e ni gin gi ratiro mar wacho kaka gidwaro ni gik moko otimre. Jong'ad bura ne onego osiem ji ka pok gidhi e kot molewo. Ok nyal bet abeta ka iketho ratiro ma un-go.
Bill mag JLAC kod CIOC duto lero chenro monego luw kitimo referendum kata obedo CIOC to nodich mana gi weche monego olok e chik kaluwore gi dwaro mag ji mang'eny.
Mana kaka Chik be wacho, Bill ariyogo duto bende wacho lokruok midwaro gi ji mang'eny onego obed ji ma ogone ombulu ma ok tinne milion achiel.
Mana kaka nowach Tich Ang'wen, IEBC biro nono sei ma ne ochok ka gitiyo gi yo mowinjore.
Bill mar JLAC dhi nyime wacho ni e wi kwan mag sei duto mochok, ok onego oyudre ni kaonti achiel ogolo sei mokalo achiel e wi adek mag seigo.
Lokruok Midwaro Ket e Chik
"Referendum Bill mar JLAC wacho ni ""Jogo ombulu biro wuok e kaonti ma ok tinne 24."" To mano nyiso ni biro chuno ni nyaka ndik nyinge kod sei mag ji duto ma siro Bill mikelono."
Bill-go duto nenore ni nowacho ni e referendum ne idhi mi ji thuolo mar timo yiero mopogore opogore.
"Bill ma ne Kioni osomo ne wacho kama: ""Penjo duto ma ibiro penj sa referendum biro dwaro ni oyier dwoko ma wacho ni ""Ee"" kata ""Ooyo""."""
Bill mar JLAC ok chop e rang'iny ma jong'ad bura ne dwaro ka ne giwacho ni moro ka moro kuom lokruok midwaro ni otim e chik onego onego oket kaka penjo mopog tenge gi penjo mamoko to mano ne dhi miyo bedo mayot pimo bill-no gi bill mamoko ma bende idwaro los e chik.
Bura ma ne doho mamalo ong'ado e wi BBI dhi bedo chakruok mar nono yiero moko madongo ma sirkal timo.
Jong'ad bura Teresia Matheka, George Odunga, Joel Ngugi, Jairus Ngaah kod Chacha Mwita ka gin e doho ma Milimani chieng' Tich Ang'wen tarik 13 Mei, 2021 sama ne ging'ado bura e wi kwayo aboro mopogore moriw mag joma ne kwedo wach timo referendum ne BBI.
Bura makende ma ne ong'ad gi Doho Mamalo ma ne ok osiro BBI ochwanyo okinde mang'eny maneno ni burano ok bero weche maber kuom jopiny.
Kata obedo ni okinde moko to mor ahinya ni doho nobedo gi chir ma chungo gima ketho chik, jomoko ma bende olony e weche chik to neno ni bura ma ne ong'adno ne ok owinjore gi chik nikech jong'ad burago giwegi ne giketho chik ka ne ok gilwuwo chik e yo mowinjore sama ne ging'ado bura.
Kaluwore gi okil Duncan Okatch, gima jong'ad bura notimo chalo gi yawo box mar Pandora, tiende ni ji mang'eny koro biro dhi doho ka gidonjone gik ker Uhuru Kenyatta osetimon kaachiel kod IEBC.
"Okatch nowacho kama, ""Nenore ni bura ma ne jong'ad bura ong'ado opogore gi buche moko ma gisega ng'ado e doho achiel achielno e wi kaka ilero Chik e kes moko mane giyalo. Gima mano dhi kelo en samoro koro kwan mag kes dhi medore mag joma donjo ne jomoko e wi gik mane gitimo chon."""
"E wechegi mogik moting'o buche 23 ma ne ging'ado, joma olony e chik wacho ni bura ma ne ochiw gi jong'ad bura Joel Ngugi, George Odunga, Jairus Ngaah, Chacha Mwita kod Teresia Matheka inyalo pog e grube ang'wen madongo ma moro ka moro nyalo nyuolo weche madongo bang'e."""
Wach mokwongo e list ma ne gindikono en ni Ker Uhuru Kenyatta noketho Chik kendo ni oonge gi teko mar timo lokruoge e chik.
Jong'ad bura bende nowacho ni ng'ato ang'ato nyalo donjo ne ker e doho gi ketho motimo kata mar ng'at matiyo tij ker e kinde ma ker pod nie loch, kendo Komiti mar BBI mane ker owuon ema oloso mondo ochiw ripot mar nonro margi e gima nyalo riwo Jo-Kenya, en komiti ma owinjore gi chik.
Ker mar Law Society of Kenya (LSK) ma nyinge Nelson Havi nowacho ni bura ma ne ong'adno ne oketho nying Ker Uhuru Kenyatta. Havi wacho ni ketho Chik en gima duong' ahinya ma ng'ato otimo to ok onego oweye aweya.
En oneno ni kane jong'ad bura oluongo ker ni Mr Uhuru, mano ne chalo ka gima gimaye duong' ma en go kaka Ker mar piny.
"Havi nowacho niya, ""Mae kende e bura ma doho mamalo oseng'ado manyiso ayanga ni ker notimo ketho. Dine bed ni pinywa en Israel kata India, dine oweyo bedo ker owuon. Nifwenyo ni giluonge ni Mr Kenyatta, tiende ni giweyo miye luor monego mi ker."""
Kibe Mungai ma en okil molony ahinya e weche Chik, wacho ni ok bi bedo mayot donjo ne ker e doho nikech en gi ji mang'eny masire e bunge chakre nobed gi winjruok gi Raila Odinga.
"Mungai nowacho kama, ""Ma ok eg gima wendo, kar mano imedo mana ler tiend gima nitiega ni inyalo donj ne ker e doho e wi ketho moro motimo ma ok otudore gi tije kaka ker. Kuom ranyisi, ka ker omonjo bengi mokwalo pesa, ibiro make kaka jakuo moro amora to donjne kaka ker."""
Wach mar ariyo en ni okindego wacho ni bura ma ne ong'ad lworore mana kuom chenro ma ne Ker Uhuru Kenyatta kod Prime Minister machon Raila Odinga otiyogo e lando ote mar BBI.
Jong'ad bura nowacho ni chenro miluwo kitimo lokruoge e Chik kaka Komiti mar BBI dwaro en chenro ma ok owinjore gi chik kendo ok onyal tiyo.
Duncan Savwa ma be en okil molony e Chik, wacho ni bura mane ong'and e wi BBI odwoko chien joma ne riwo BBI lwedo kendo chuno ni gichak manyien.
"Savwa nowacho kama, ""Bura ma ne ong'ad nyiso ni lokruoge ma BBI oting'o ma ne onego otim e Chik koro ok nyal tiyo kata matin nikech chenro ma ne otigo e loso BBI ne oluwore gi Chik chakre chakruok mar choko sei."""
Okatch nowacho ni jong'ad bura ne ni kare kane giwacho ni IEBC ok oting'o joma owinjore.
Okatch wacho ni kata obedo ni jong'ad bura temo wacho ni buchgi ne en mana e wi BBI, koyar tiend bura ma ne ging'ado biro nyiso ni yiero moko mang'eny ma ne otim gi commissioners mag IEBC e kinde ma ne gin mana ji adek kende koro ibiro kwan kaka yiero ma ok nyal tiyo.
"Okatch nowacho niya, ""Mano tiende ni yiero moko matindo (by-election) ma ne otim gi IEBC e kinde mokalo ne ok oluwore gi chik kendo IEBC ok nyal tayo ji e timo yiero machielo."""
Jood bura mag bunge manie duond bura mar UDA (United Democratic Aliance) wacho ni ok gidhi kwayo mondo ogol ker e loch kata obedo bura ma ne ong'ad Tich Ang'wen ne ok odhi maber gi Ker Uhuru Kenyatta.
Doho Mamalo kang'ado bura e kes ma ne okel gi ji aboro nowacho ni Komiti mar BBI moting'o ji 14 ok owinjore gi chik. Komitino ne opwodh gi Ker Uhuru kendo nitaye gi Seneta mosenindo mar Garissa, Yusuf Haji.
Jong'ad bura kotelnegi gi Jang'ad Bura Joel Ngugi nowacho ni ker ne ok otimo gimaber ka ne opwodho mondo olok Chik kokalo kuom choko sei kuom ji mang'eny. 
Doho nong'ado ni ker noketho Chik, to mano en ketho mowinjore gi gole e loch.
Chieng Tich Abich, Jood Bura mag bunge Alice Wahome (Kandara) kod Sylvanus Osoro (South Mugirango), nowacho ni bura ma ne ong'adno ne en gima owinjore ahinya gi Chik kendo en bura ma ne omoro chuny jopiny.
"Wahome nowacho kama: ""Wamor ahinya gi bura ma doho ong'ado. Giresowa wuok e loch ma ne chiegni lokore loch mar agoko. Ng'ato ok nyal bukore owuon ni odwa loko Chik. Chik en mar Jo-Kenya. Raia mapile osebedo ka wuoyo e wechegi duto."""
Wahome nowacho ni ker onego okwong orie yorene kokalo kuom pwodho miyo tich jong'ad bura manyien 41 ma ne ochiw nyingegi e kor higa mar 2019.
"Wahome nomedo wacho niya, ""Jogo ma riwowa lwedo ok odich gi temo golo Ker Uhuru Kenyatta e loch, kata kamano wadware ni owuog olernwa weche moko. Noyudore ni ker ne oketho weche manie sula mar auchiel mar Chik. Jatend Piny noketho Chik. We ochak rieyo yorene kuom miyo tich jong'ad bura. Oserem e timo tich malong'o."""
Osoro wacho ni ker nopwodho Bill mopogore gi dwach raia.
"Osoro nowacho ni, ""Ne wawacho e bunge ni wadwaro ng'eyo ni e ng'a ma ne omiyo ker teko mar timo gimanotimono. Gitiyo marach gi mwandu sirkal e temo loko Chik e yo ma ok oluwore gi chik."""
Osoro ne owacho ni ker onego ler kaka ibiro dwok pesa ma ne otigo e temo loko Chik, kendo owach kaka ibiro tim e weche ma doho nong'ado.
Ja-Kenya moro amora nyalo kwayo mondo ogol ker e loch, en mana ni sani wan gi weche mamoko madongo moloyo monego watim.
"Osoro nomedo wacho niya, ""Jotelo mamoko ma ne bayo ne ker wach koro osekue mos. Ng'at ma ji onego siem wang'e en Attorney General. Jong'ad bura nobedo gi chir ka ne ging'ado bura ma omoro jopiny. Ma en wach maber e piny ngima. Onego omi ji thuolo mar yiero lokruoge ma gidwaro ni obedie."""
Yiero matindo ma itimo Bonchari kod Juja obagni sama Attorney General dhi e Doho mar Apil
Yiero matindo ariyo ma onego otim juma manyien samoro ok bi timore ka luwore gi bura ma ne Doho Mamalo ong'ado nyoro ni IEBC onge gi commissioners moromo.
Okil mar IEBC Eric Gumbo nosayo jong'ad bura mag Doho Mamalo mondo giwe bura ma ging'adone IEBC kuom ndalo 14, kendo nowacho ni IEBC nigi ng'ikruok moko ma dhi miyo kik tim yiero matindo juma manyien e constituency mar Bonchari kod Juja.
"Nowacho kama: ""E lo IEBC, wan gi kwayo makende ma wanyal dhi nyime rito. Doho oseng'ado wach e wi kwan mar ji monego ta IEBC, to mano ketowa e akere keke nikech nitie yiero matindo mane osachan motelo ni ibiro tim Juja Wuok Tich kod machielo Bonchari."" Nomedo lero ni Chik dwaro ni otim yiero matindo ka pok ndalo 90 okadho."
"Nowacho niya, ""Kinde moket monego timie yiero matindo osekadho to ok nyal lokgi. Nikech gima kende motimoreno, ka wadhi nyime rito mondo watim gik moko kaka ondiki, wabiro ketho chik."""
Bura ma ne ong'ad gi jong'ad bura abichgo ok mul mana yiero matindo ariyogo kende, to bende gimulo yiero mamoko ma ne ota gi commissioners ma nitie sani.
Attorney General Kihara Kairuki osingore ni obiro dhi e Doho mar Apil mondo okwed bura ma ne ong'ad e wi BBI.
Ka ne Kihara kwayo jong'ad bura abichgo mondo girit ka pok buchgi otiyo mondo oti gi thuolono e apil, nolero ni nochwanyore ka ne doho owacho ni chenro ma ne giluwo ok owinjore gi chik kae to nomedo ni dwach jopiny e wi wachno dwarore ni oler doho machielo maduong' moloyo.
Owacho ni Amendment Bill ma ne opedh e nyim jong'ad bura Profesa Joel Ngugi, George Odunga, Jairus Ngaah, Teresiah Matheka kod Chacha Mwita, ne opwodh gi Jo-Kenya milion adek e kaonti mokalo 24, kendo nopwodhe bende gi National Assembly kod Senate.
"Solicitor General Ken Ogeto nowacho kama: ""En gima owinjore gi dwach jopiny ni mondo okwa apil nikech mano en ratiro ma en go kendo onego owe kinde machuok okal ka pok bura ma ne ong'ad ochako tiyo. En gima dwarore ahinya ni jong'ad bura one ni chenro ma ne oluw e loso BBI ne chenro mong'ith, ne ochok sei mokalo milion adek, chenro mamoko madwarore ni oluw bende ne otim kaka tero Bill mondo onon gi bura mar kaonti, bende Amendment Bill ne opwodh gi ji mang'eny e National Assembly kod Senate."""
Wach mar Ariyo en ni bura mung'ado kawuononi miyo penjo moko wuokie ma biro nyuolo gik mang'eny bang'e. Attorney General ok omor gi weche duto mong'ad e burani kendo odwaro tero wachno e Doho mar Apil. Ng'iyo dwaro mar jopiny en gima duong' ahinya sama itemo los wach kaka mae. Omiyo, akwayou ni uwe kinde okal ka pok bura mung'ado ochako tiyo.
Kabogo olando ni odhi piem e dwaro bedo ker 2022
Gavana machon mar Kiambu William Kabogo owacho ni en be odhi laro bedo ker e yiero midhi tim higa manyien.
Kabogo wacho ni en gi gik moko duto madwarore kuom jatelo mondo ota pinyni.
Ka ne owuoyo Tich Ang'wen, gavana machonno nolando ni osecheko luwo chenro mar loso duond bura manyien mabiro miyo otiko mobiro larogo bedo ker mar piny.
"Kabogo nowacho niya, ""Jatend duond bura ma Jubilee biro ritaya higa manyien. Mano nyiso ni wadwaro duond bura manyien mar siasa mabiro konyo ji e alwora mar Mt Kenya."""
"Nomedo wacho niya, ""Ok ayie gi gima Ker Uhuru Kenyatta nowacho ni Jo-Kikuyu ok onego olar bedo ker higa manyien. Ok apar ni ng'ato onego ng'iya mana kaka Ja-Kikuyu. An dhanda awuon kendo nyinga biro bet e ombulu."""
Kabogo nowacho ni duond bura ma odhi loso dhi rwako Jo-Kenya duto.
Ng'ato nyalo wuok e alwora mar Mt Kenya mondo obed ker eka wachak wuoyo gi jotelo mamoko ka wachomo 2022.
Kabogo nochung' kende maonge duond bura kane odwaro bedo gavana  morem e higa mar 2017 nikech otiko mar duond bura mar Jubilee ne omi Ferdindand Waititu.
Ndindi Nyoro, Jaod Bura ma Kiharu, ogol oko mar bunge kuom ndalo ang'wen nikech weche asoya
Jaod Bura ma Kiharu, Ndindi Nyoro ne onyis chieng' Tich Ang'wen ni kik obi bunge kuom odiechinge ang'wen bang' hango wach ni ne omi jood bura asoya eka gigo ombulu ne BBI Bill.
Spika mar National Assembly, Justin Muturi, noluongo Nyoro kod jaod bura ma Gatundu South, Moses Kuria mondo giler tiend wach ma wachore ni nitie jood bura moko ma ne omi asoya ka ne pok giyoyo ombulu ne Amendment Bill ma 2020.
Spika ne openjo jaod bura ma Kiharu ka be kuom adier ne oluongo jood bura ni jokuoge, ngoche kod jo-andhoga.
"Muturi nopenjo kama: ""Be ne iwacho wechego koso ooyo?"""
Jaod burano nowacho ni nitie jood bura moko ma igi lach kendo gin ngoche, noluongogi bende ni jo-andhoga ma ne ong'iew mondo ogo ombulu to moko notimo kamano nikech jotend duond bura mekgi nochiko kaka gigo ombulu.
"Bang' ka jood bura nong'ur, Muturi nowacho ni Nyoro ok onego onyon alwora mar bunge kuom ndalo ang'wen manoluwo. Nowacho kama, ""Ndindi Nyoro koro ok oyiene biro e bunge kae kata dhi e ofise kuom ndalo ang'wen."""
Mano tiende ni ok bi yiene Jaod Bura ma Kiharu dhi e ofise mantie continental House.
Jaod Bura ma Ruaraka, TJ Kajwang' nowacho ni Nyoro ne ketho nying jood bura mamoko.
Noyudo ka Jaod Bura ma Gatundu owacho ka ne owuoyo e BBC ni ne omiye asoya mondo ogo ombulu ne jatend Majority Amos Kimunya.
Kuria ne onyiso Jo-BBC ni kinde mang'eny ichunoga jood bura mondo opwodh wach moro ma sirkal dwaro kendo mano gimapile e National Assembly.
"Kuria nowacho niya, ""Ok en gima wendo Kenya winjo ni ochul Jood Bura mondo ogo ombulu e yo moro, to ahinya ahinya ichulogiga sama mana wach motudore gi sirkal."""
Owacho ni nochule pesa maromo siling' 100,000 mondo ogone Kimunya ombulu, mondo okaw kar jatend Majority machon kendo Jaod Bura ma Garissa Aden Duale e dwe mar Jun higa mokalo.
"Kuria wacho niya, ""Ka ne oket Jatend Majority manyien nikech ne ok ogone ombulu, ne wadhi e ofis Jatend Majority kendo ne wayudo mich mar dola 1000, to mano gima jatimorega e bunge."" "
Jaod bura ma Gatundu South wacho ni oikore dwoko Siling 100,000 ma ne oyudo.
Joma Gavana ma Wajir Mohamed Abdi noyiero wachore ni ochamo pesa mar Covid-19
County Assembly ma Wajir odonjone Gavana Mohamed Abdi ni ok ota maber migawo mar thieth e kaonti.
E barua ma ne ondiko ne komiti mar Senate mawinjo kwayo mar thicho oko gavana, MCA mar Habaswein Ward, Abdirahman Dahir nowacho ni pesa mane oket tenge ne mondo otigo e weche mag Covid-19 ne ok otigo e yo maber to mano hinyo raia nikech gionge gi gige thieth mowinjore.
Janeno ma ne wuoyo ne owacho ni gavana kaachiel gi joma noyiero nochamo pesa ma ne oket tenge ne weche thieth.
E odiechieng' mar ariyo mar winjo kwayo mar thicho oko gavana, ema nosome baruano.
"Janeno ma ne wuoyo ne owacho ni "" Ne ok giweyo kata pesa matin mondo okony e kinde Covid-19. Pesa ma ne oket tenge ne weche thieth osetigo marach kuom ranyisi, ambulance mag kaonti ma onego oti nono konyo mana jogo manyalo chulo pesa, to bende osecham pesa mane oket ni inyiewogo mo ne gechego kaachiel gi ritigo."""
Kata kamano, okil mar gavana, Ndegwa Njiru nowacho ni weche ma janenono wacho gin miriambo kendo ni onge gima janenono wacho manyalo konyo.
Nowacho ni janenono ok olony e weche thieth omiyo oonge gi ratiro mar wacho ni gik moko ok timre e yo malong'o e thieth bang' ka Dahir nowacho ni osewuothoe e osiptende mopogore opogore mag sirkal mondo onon kaka gichalo.
Bende, janenono ne onge gi otese moro amora ma ne nyalo siro gima nowacho ni gavana kaachiel gi lange nochamo pesa mar thieth.
MCA nowacho ni yore thieth e kaonti mar Wajir sani rach moloyo kinde moro amora.
"Nowacho kama, ""Jogo manie Habaswein Ward hinyore nikech ich lach kod kuwo mar pesa mitimo gi gavane gi lange. Giserwako e chandruok osiptal mar Habaswein Sub County Referral Hospital."""
Nowacho ni ne olor Griftu Sub-County Referral Hospital bang' ka jotich ma ne tiyo kuno noweyo tich nikech ok omi alwora maber mar tich to bende osara margi ne lewo.
Nomedo wacho ni osiptende mang'eny mag sirkal e kaontino onge gi yedhe kod masinde moromo manyalo konyogi odiechieng' kodiechieng'.
Nowacho bende ni kata obedo ni sirkand kaonti noyudo pesa koa kuonde mopogore opogre mondo okony e masira mar Covid-19, onge gima long'o manyiso kaka pesago notiyo.
Pesago oriwo siling' bilion abich ma sirkal chiwoga ne kaonti, pesa moa e ministry mar thieth moket mondo okony jogo makonyo e thiedho Covid-19, Sh 9,450,000 moa kuom Danish International Development Agency (DANIDA), kod Sh 194,000,000 moa e balang' ma ne odong' e bajet ma 2019/2020 mar kaonti mar Wajir.
Janeneno ne owacho ni sirkand kaonti ma Wajir ne ochako ng'iewo gik moko ohel-ohel  to mano ne omiyo e kinde mar Covid-19 joma ne chamo pesa monego tigo e thieth obedo momewo ahinya.
"Nomedo niya, ""Gik ma ne gitimogo ok oluwore gi chike moket e Chik mar Kenya 2010, County Government Act, Public Finance Act kod Public Procurement and Asset Disposal Act Na. 33 mar higa 2015 kaachiel gi Records Disposal Act Sula mar 14 e Chike mag Kenya."""
Noyudo ka chien kanyo okinde osetemo kwedo weche mane Diff Ward MCA Shueb Bare Ahmed owacho kane owacho ni jood gavana nigi tudruok gi kembe ma ne timo ohala gi sirkand kaonti.
Okil Njiru ne okwayo janeno mondo ochiw otese manyiso ni nitie tudruok e kind kembego kod jood gavana. Janeno ne ok nyal chiwo fom miluongo ni CR12 ma ne dhi wacho gadier ng'ama tayo kembego. 
Okinde mag gavanda nokwayo mondo onyisgi kama janeno noyudoe otese mag bengi manyiso ni kembego ne ochulo pesa chi gavana, Khaire Omar bang' ka kembego noyudo pesa.
"Okilno ne openjo kama, ""Iwacho ni chi gavana ema ne tayo gik matimore e kaonti. Nyiswa ane migawo mane otayo, executive koso od bura? Iwacho bende ni mondo ne chul ng'ato pesa ne nyaka chi gavana guedhe komondi, mago ne gueth mage?"""
"Nohi nyime penjo kama: ""Adwaro ni inyiswa akaont sie mar bengi miwacho ni noyudo pesa. Ere kaka niyudo otese mag bengi moting'o akaontno?"""
MCA nodwko ni ne oyudo otesego kuom ng'at ma ne dwa nyenyo e lela mibadhi matimore kata kamano ne ok ofulo nyinge.
Janenono bende ne ok nyal chiwo otese manyiso ni chi gavana ema ne otayo romo ma ne itimoga gi executive.
Ka ne ochune mondo owuo, ne owacho ni moko kuom romo ma ne gitimo ne gibedego e od gavana.
Komiti nowacho ni samoro gibiro oro kwayo margi ne bengi ma ne oluong nyinggi mondo giwach ane ka be otese mag bengi ma ne ochiwgo ni kare.
"Seneta ma Nairobi, Johnson Sakaja nopenjo kama, ""Jomoko osepenjo kama igole otese mag bengi. Daher penjo ni ka wapenjo bengi miwachogo mondo ochiw otese mekgi, be gibiro chalo gi ma imiyowagi?"""
Jaod Bura ma Navakholo Emmanuel Wangwe nowacho ni BBI biro loko siasa ma Kenya kendo obiro kelo ber ne jopiny.
Wangwe nowacho ni nikech ji mang'eny nosiro BBI e bunge, mano nyiso ni kuom adier ker tiyo tije kendo 'jolweny' meke oikore lando otene.
"Nowacho kama: ""Ker Uhuru Kenyatta kod Jatend duond bura mar ODM Raila Odinga onyiso adier kaka gin gi teko mang'eny ahinya e siasa kokalo kuom yudo ombulo mokalo 2/3 e National Assembly kod Senate."""
Jaod Burano ma bende en Majority Chief Whip nowacho ni weche manie BBI biro kelo lokruoge madongo e siasa ma Kenya. 
"Nowacho ni, ""Paro midwaro kel mondo joloch obed mang'eny kendo medo migepe mag joloch biro kelo lokruok maduong' ahiniya to raia ema biro yudo ber. Lokruok manyienno biro miyo ji duto thuolo kendo ji ma wuok e oganda mopogore opogore biro yudo tich e ofise mag loch madongo."""
Nowacho wechego sama Doho Mamalo ikore mar chiwo buchgi e wi BBI kawuono.
Wangwe nowacho bang' ka noseng'ad bura ni jogo mariwo BBI lwedo onego odhi owuo gi raia mondo gisir BBI ka pok referendum ochopo.
"Nowacho ni, ""Waseikore timo kampen mar BBI mondo Jo-Kenya mang'eny oriwwa lwedo. Nyaka wadhi nyime kedo mondo wabed oganda matimo dongruok. Pesa mang'eny sani dhi ne raia nikech BBI to mano emomiyo giriwowa lwedo."""
Nowacho ni siasa en mar nono ng'at ma nigi ji mang'eny kama jatelo chung' mondo okwan ni ji adi maluwe e wi wach moro.
"Nowacho kama: ""Ka ne pok wagoyo ombulu e National Assembly kod Senate, nitie ji mang'eny ma ne kwedo Bill mar BBI. Kata kamano, ka ne oluong jood bura mondo gigo ombulu, ji mang'eny ahinya kuomgi ne opwodhe. Mano nyiso ni Jo-Kenya oikore loko Chik ma 2010 mondo gibed gi dongruoge mabeyo e kinde mabiro."""
Nikech jood bura ma ne omakore Jalup Ker William Ruto ne ogoyo ombulu ne BBI, mano okonyo ji fwenyo ni siasa en aena piem e wi yudo mwandu.
Seneta kod jood bura ma omakore gi Ruto osebedo ka kwedo BBI kuom higa achiel, kata kamano, kane gigoyo ombulu ne Amendment Bill 2020, mano ne onyiso ni ginyalo weyo riwo Ruto lwedo ka pok yiero ma 2022 ochopo ka giluwo dwachgi kod mag raia maggi.
Moko kuom joma nigi huma mane omakore gi Ruto ne wuok Coast, North Eastern, Mt Kenya, Western kod Kisii to ne gigoyo ombulu ne Bill mar BBI. Gima notimoreno onego oyaw wang' Ruto mondo ochak manyo manyien jogo manyalo makore kode kolaro bedo ker e yiero ma higa manyien.
Ka ne Bill nie kidieny misome mar ariyo, jood bura 320 ne ogoyo ombulu kendo jood bura 235 noriwe lwedo, 83 nokwedo to ariyo ne ok oyiero moro amora.
Chieng' Tich Adek, grup moro momakore gi Ruto noluongo jowetegi ma ne ogoyone BBI ombulu ni gin joma bagni kendo jomoluor, ma ok nyal keto geno kuomgi e yiero mabiro 2022.
Jomoko to wacho ni Jood Bura moko nogoyo ombulu ne Bill mar BBI nikech kaonti ma giwuokie kod constituency mekgi ne yudo kony mowuok kuom sirkal ma dine ok gigoyo ombulu dine giweyo yudo kony.
Kata kamano, jogo momakore gi Ker Uhuru Kenyatta kaachiel kod Jatend duond bura mar ODM, Raila Odinga wacho ni okang' ma ne giyombogo onego opuonj Ruto ni onyal yuda kura oko mar Rift Valley ka ok makore gi Raila kata ker.
Ne giwacho ni joma Ruto nomakore gin joma onge mbi mar siasa kendo kata mana joma nie gweng'gi ne nyalo chung' ma yombgi e ombulu.
"Jaod Bura ma Kimilimili, Didmus Barasa ma omakore gi Ruto nowacho kama, ""Onge kiawa ni grube ariyogo duto biro bedo gi lokruoge moko ka pok yiero ochopo. Gima jowetena notimo ne ok okawa gi wuoro. Kata kamano, ng'ato onego obed gi kama ochung'ie, nikech ok nyal bedo ni isebedo kikwedo BBI to kochopo sa goyo ombulu to igoyo ne BBI. Ji biro wacho ni ibagni."""
"Nomedo niya, ""Goyo ombulu ne BBI tiende en ni iyie gi gik mondik e iye. Ginyiso ni gin joma yomyom ma ok nyal gen. Onge kaka ginyalo bedo ni gisiko ka gikwedo BBI to kochopo sa goyo ombulu to gigoyone BBI. Mano nyiso kaka gin joma ngoche."""
Aden Duale ma en Jaod Bura ma Garissa Township nowacho ni jood bura moko mane kwedo BBI to pod nogoyone ombulu, ne oluor ni gik mabeyo ne dhi bayogi nikech ne idhi mednegi constituency.
Duale en achiel kuom joma nok mawuok North Eastern ma ne ok ogoyo ne Bill mar BBI ombulu chieng' Tich Ang'wen.
"Duale ne owacho niya, ""Sama weche ochopo kama tek, ok abi ng'iyo ni an ja-duond bura mane kata ng'iyo dwacha awuon, kar mano abiro rango dwaro mag Jo-Islam kod Jo-Somali modak e alworana."""
"Nomedo wacho niya, ""Asebedo kakedo gi kinda ne ratiro mag raia kendo ok ang'iyo ni an e duond bura mane kata ka adong' kenda kuno. We awach mawinjore maler kama, nitie gik mang'eny e BBI ma ok ayiego to ahinya ahinya wach kwan mag joloch kod kaka ipogo mwandu. Dine bed ni alwora mara ne dhi yudo mwandu momedore, dine agoyone BBI ombulu."""
Duale wacho Jood Bura momakore gi Ruto ne onyis mondo giyier kaka gigoyo ombulu kaluwore gi kaka BBI wacho ni ibiro pog ne alwora margi mwandu.
Jaod Bura ma Aldai, Cornelly Serem nowacho ni gige fwambo gi keyo ema ne omiyo ji obedo gi paro ni Ruto kwedo BBI.
Serem nowacho ni Ruto kod joge ne kwedo mana moko kuom weche manie  BBI kendo ne onyiso Jood Bura mondo kik gigo ombulu.
"Jaod Bura ma ne ok ogoyone Bill mar BBI ombulu wacho kama: ""Ne ok wanyiso ji kaka onego gigo ombulu. Ne wanyiso jowa mondo girang dwach raia manie alwora margi. Ne ok wan e piem. Onge kinde moro amora ma ne wanyisoe ji ni mondo kik gigo ombulu ne Bill mr BBI."""
Moko kuom joma omakore gi Ruto to ne ogoyo ombulu ne Bill mar BBI gin ji kaka Kimani Ngunjiri (Bahati), Feisal Bader (Msambweni), Khatib Mwashetani (Lunga Lunga), David Sankok (nominated), Kareke Mbiuki (Maara), Joash Nyamoko (North Mugirango), William Chepkut (Ainabkoi), Purity Kathambi (Njoro), David Gikaria (Nakuru East) kod Malulu Injendi.
Jaod Bura mar Nyeri Town, Ngunjiru Wambugu nowacho ni Jalup Ker ne oketo kuom joma ok owinjore mondo okonye bedo ker 2022. Nowacho ni thoth jood bura ok nyal chiwore ne Ruto to ne gitimo kamano mana nikeck gik makonyogi giwegi.
"Wambugu nowacho niya, ""Gima ne gitimono nyiso ni ginyalo lokore sa asaya. Ji matin ahinya ema oyie chiwore mondo gimakre gi Ruto, jomoko to biro ringo ka gineno ka weche ok dhi negi maber."""
"Nomedo niya, ""Jogo ma luwo Jalup Ker ok omakore kode gadier. Ombulu ma ne ogono ne onyiso Jalup Ker onge gi joma omakore kode e oko mar Rift Valley. Biro chuno ni owuo gi josiasa mong'ere e alworago kodwaro ni oyiere obed ker. Ombuluno okonye neno kuom adier jasiasa iluwo mana gi joge."""
Jalno ma en ng'at ma riwo lwedo Uhuru, ne owacho ni Ruto nyalo mana geno kuom Jaod Bura ma Kikuyu, Kimani Ichungwa kod Jaod Bura ma Mathira, Rigathi Gachagua e alwora mar Mt Kenya.
Jatend COTU, Francis Atwoli, ma riwo lwedo BBI, ne owacho ni ombulu ma ne ogono ne onyiso ni Ruto en jasiasa ma onge gi mbi kendo onge joma sire oko mar Rift Valley.
Atwoli bende nowacho ni jogo ma ok riw lwedo BBI biro bedo maonge teko mar siasa bang' ka Uhuru osewuok e loch.
"Nowacho kama, ""Siasa chalo gi kodh ohula machwe matek, ohulano yudoga kende yo moringe. Mano e gima notimore e Od Bura. Ka ok riw lwedo winjruok mantie e kind Uhuru gi Raila, ibiro dong' ma onge teko siasa bang' ka oselok loch."""
"Atwoli nomedo niya, ""Piny osekawo kore e wi kaka weche biro chalo 2022 kendo ombulu ma ne ogo nyiso ni Ruto onge gi joma omakore kode, ombuluno oweye kodong' jasiasa moluor mana e alwora mowukie kende. Ji osechako timo lokruoge e wi josiasa ma gimakorego."""
Nowacho ni jogo ma paro ni jasiasa mogeno e chokruork mag siasa madongo kaka gima nyiso ni gin gi jolup mang'eny biro bwok sama ji goyo ombulu ne ker maluwo.
Junet Mohamed ma en Minority Whip e Od Bura, ne owacho ni Ruto osebedo kogeno kuom josiasa ma ok owinjore mondo osire bedo ker.
Junet nowacho ni moko kuom Jood Bura ma ne riwo lwedo Ruto ne omakore kode mana nikech pesa mimiyogi, kata kamano gibiro weye sama itimo yiero.
"Nowacho kama, ""Jogi nomokore kode mana nikech pesa momiyogi, to bang'e gibiro weye mondo gimakre gi Uhuru gi Raila. Kaluwore gi kwan ombulu mag Jood Bura mawuok Central, pasent apar kende ema omakore kode."""
Jagoror maduong' mar duond bura  mar Jubilee, Raphael Tuju, ne owacho en ok obwok gi weche notimore.
"Tuju nowacho kama: ""Jasiasa nyalo lokore sa asaya. Mana josiasa manok ema inyalo gen."""
Joduond bura mar Jubilee dwaro ni oriemb oko Jood Bura adek ma ne okwedo BBI kendo riwo lwedo dwaro mag duond bura mamoko.
Komiti miluongo ni National Management Committee (NMC) nowacho nyoro ni komiti ma kumo ji e duond bura onego ochak chenro ma gikone biro golo oko e duond bura Jaod Bura ma Gatundu South, Moses Kuria, Jaod Bura Moyier gi duond bura Cecily Mbarire kod Seneta Moyier gi duond bura, Milicent Omanga. 
E romo ma ne otim nyoro e ofis maduong' mar Jubilee, NMC ne owacho ni Jaod Bura ma Gatundu South osebedo ka riwo lwedo weche mag duond bura mar People's Empowerment Party (PEP), to mano opogore gi gima chik wacho e Political Parties Act.
Jakony mar jakom mar Jubilee, David Murathe, nowacho ni gisefwenyo ni Mr Kuria ne siro George Koimburi, ma ne omi otiko gi duond bura mar PEP to Jubilee be nigi ng'at ma gimiyo otiko mondo olargo kom e yiero matin ma idhi tim Juja.
Yiero matin ma dhi timore Juja dhi bedoe nikech tho mar Jaod Bura Francis Waititu mane ong'ere kaka Wakapee. Ne otho tarik 22, Februar kae to Jubilee ne oyiero chiege, Susan Njeri Waititu mondo okaw kare.
Yier matin dhi timore e dwe mar Mei tarik 18.
Murathe nowacho ni Jaod Burano osebedo ka kampen gi kinda ne Koimburi.
"Murathe nowacho niya, ""Wasenyiso komiti machiwo kum e Jubilee mondo onon ane wachno kendo giluonge mondo giwinj gima owacho e weche modonjne godogo. Koyude ni en gi ketho, wabiro riembe owuog e duond bura marwa. Ji nyaka rit chik marwa mar duond bura."""
Nowacho ni Omanga kaachiel gi Mbarire biro romo gi komiti machiwo kum nikech ne ok gigoyo ombulu ne Constitution (Amendment) Bill, 2020.
Murathe nowacho ni riwo lwedo BBI ne en gima giwonjoree kaka duond bura, omiyo jogo ma ne otimo kamano ne onyiso achaya ne duond bura.
E romo ma ne otim ka pok ogo ombulu e Od Bura, Mbarire en achiel kuom jood bura ma ne okwedo mager Bill mar BBI kowacho ni BBI dhi mayo ji ber ma waseyudo nikech Chik ma 2010.
"Nowacho kama, ""Ka wayie mondo ker obed gi teko e wi Od Bura kaachiel Chenro mag Doho, mano biro bedo chakruok mar giko demokrasi. Bill  mar BBI dhi mayowa gik mabeyo masekedo mwayudo to ka wapwodhe, chieng' moro wabiro ywago ang'e."""
"Nomedo ni, ""Wabiro yudo kanye bura makare ka jang'ad bura oluor ni onyalo lalo tije?"""
Seneta Omanga nokwedo Bill mar BBI kowacho ni gino biro medo hinyo jogo ma sani onge tich kendo ma yuto margi ni piny to ngima tek.
"Omanga nowacho niya, ""Bill mar BBI biro medo osuru ne joma yuto margi ni piny. An akwedo BBI."""
Mbarire kod Omanga biro romo gi komiti machiwo kum mitayo gi Lumatete Muchai nikech ne gikwedo bill mar BBI
Ma ok dhi bedo kinde mokwongo ma Omanga romoe gi komiti. 
Higa mokalo, ne en achiel kuom seneta moyier gi duond bura ma ne otamore e lela luwo gima jatend duond bura margi nyisogi.
Jomamoko ma ne oromo gi komiti e kindeno ne gin Mary Seneta, Falhada Iman, Naomi Waqo, Alice Milgo kod Isaac Mwaura.
Migawo mar National Executive Council ne dwaro riembogi, kata kamano, migawo mar Political Parties and Dispute Tribunal noresogi. 
Ne odonj ne ji auchielgo gi ketho mar tamruok biro e romo ma ne otim State House higa mokalo kama Ker Kenyatta ne dwaro mondo ogol oko e migepegi jogo ma omakore gi Jalup Ker William Ruto, ma ne gin Seneta Kipchumba Murkomen ma en Jatend Majority kod Seneta ma Nakuru Susan Kihika ma en Majority Whip.
Migepe ma ne gin-go ne omi Seneta ma West Pokot, Samuel Poghisio kod Seneta ma Murang'a, Irungu Kang'ata.
Ng'at machielo ma ne idwaro ma migawo ma ne en go ne en Secretary General mar UDA, Veronica Maina ma duond bura mar Jubilee ne odonjone ni en gi migepe e duond bura ariyo mag siasa.
Maina ne nigi migawo maduong' e duond bura mar Jubilee ka ne pok oriwore gi UDA.
Murathe nowacho ni ne giwonjore kaka NMC ni ne gidwaro ng'eyo gima duond bura mar UDA oyiero bang' ka ne gisekwayo mondo Registrar mar duond bura mag Siasa ogol winjruok ma ne gitimo 2018 gi PDR ma sani en UDA.
Duond bura mar UDA osendiko barua ne registrar ka giwacho ni giyie gi gima duond bura mar Jubilee otimo bang' kwayo mondo gitiek winjruok manie kindgi.
"Maina nowacho kama, ""E barua mane wakwayogo donjo e winjruok tarik 30 Mei, 2018, kaluwore gi weche manie paragraf mar ang'wen e kidieny mar 10 e Chik duond bura mag Siasa Na 11 Chenro mar 3, to kendo kaluwore gi weche moket e Sula mar 6 e barua ma mane wadonjogo e winjruok, sani koro wakwayo pogore kik wabed e winjruok."""
Higa mokalo, duond bura mar Jubilee nomayo Jood Bura momakore gi Ruto migepe ma gin-go e Od Bura, to jogo noriwo Jatend Majority machon Aden Duale, Jalup Spika mar Senate, Kithure Kindiki kod Seneta ma Meru, Mithika Linturi.
Jomamoko ma bende ne oma migepe ma ne gin-go oriwo Seneta ma Nandi, Samson Cherargei, Seneta ma Bomet, Christopher Lang'at kod John Kinyua ma en seneta ma Laikipia, giduto ne gin jokom mag komiti madongo e Senate.
MCA ma Garissa osechako luwo chenro mar golo oko e tich Spika Ahmed Ibrahim nikech gik mane otimo ma ok owinjore.
Chiegni MCA 36 oseketo sei margi ka giwacho ni spika ne oketho Chik e okang' marach ahinya.
MCA mar Maalimin, Mohamud Aden, ma otelone wach mar golo spika oko, nowacho nyoro en kaachiel gi MCA mamoko ni girito mondo klak mar od bura mar kaonti onyis spika ni gidwaro thiche oko.
"Aden ne owacho kama e lo MCA wetene, ""Ka luwore gi Chik dwaro, waseoro kwayo marwa mondo wabed piny e od bura wagol spika oko."""
MCA-go bende ne owacho ni spika osebedo ka timo tije o yo malong'o ka giwacho ni spika tayo od bura ka ng'at mauso e duka nikech oluw weche manie chik.
MCA ma Dadaab, Mohamed Abdi nowacho ni gidwar golo spika mana nikech weche anyuola kata siasa.
"Nowacho kama, ""Dwaher nyiso raia ni kod joma nie bura mar executive ni gik moko biro dhi nyime timore kaka pile sama waluwo chenro mar golo spika e ofis."""
Ma ok e kinde mokwongo ma gitemo golo spika e ofis. E chak higa mokalo, nitie grup moo mar MCA ma ne ochako luwo chenro mar golo spika kata kamano, ne girem nikech ne ok gichopo kwan madwarore.
Spikano ma en Jaod Bura machon mar Ijara, en osiep machiegni ahinya mar Gavana Ali Korane.
Ne otem manye e simo to ne ok oyudre.
WRC ogolo list mar Safari Rally Kenya ka pok dwe mar Jun ochopo
Piem mar geche Safari Rally ma dhi timore Naivasha oseywawe joma nigi huma e piny ngima maikore ne piem madhi timore Jun 24-27.
List ma ne ogol gi World Rally Championship (WRC) chieng' Tich Abich, oting'o nying Elfyn Evans ma eka no locho e piem ne WRC otimo Portugal.
Evans biro piem gi Sébastien Ogier ma e jaloch mar piny ngima to giduto gibiro riembo geche Toyota Gazoo.
Ott Tanak, mawuok Estoni biro tayo Jo-Hyundai ma bende oting'o Thierry Neville ma jomoko ma ohero ahinya piem mag geche kwane kaka achiel kuom joma riembo matek ahinya.
Kembe mamoko mong'ere e piny ngima ma biro bedoe e piem midh tim oriwo tim mar M-Sport Ford  ma ibiro ta gi Gus Greensmith kikonye gi Renaud Jamoul.
Bende, Toksport dhi betie to ng'ama riembonigi en Marco Bulacia ma gigeno ni biro dwokonegi loch ne gin-go chon.
Jo-Kenya oketo geno margi kuom Carl Tundo nyocha eka locho e piem mar Equator Rally, to obiro riembo gache mar VW Polo R5.
Carl nie tim mar Minti Motorsport kendo odwaro ni omed locho kaka nosetimo diriyo e piem mag Safari ka ne WRC pok owuok Kenya kuom higni 19.
Jo-Kenya mamoko manie piem mar WRC gin Aakif Verani, Tejveer Rai, Karan Patel kod Onkar Rai.
Giduto gibiro piem ka giriembo geche R5.
Ogier, ma en jaloch ma ne oyombo e piny ngima, biro tayo tim mag jopiem maluongore ni Toyota Gazoo e piem maduong' mar geche madhi timore e piny.
Japiemno ma wuok e piny Ufaransa biro riembo kanyachiel gi Julien Ingrassia kendo odwaro ni ma obed lochne mar aboro kotiyo gi nying kambi mar Yaris.
"Jatend WRC Safari Rally nowacho kama chieng' ma ne otang' ne Jo-Kenya gari ma Ogier ne dhi piemgo, ""Toyota Yaris en gari makende ma iriembo mana gi chwo motegno ahinya, en masin molos majaber gi Jo-Japan."""
Mondo onere ni Ogier dwaro ahinya locho e piem midh tim Kenya, ne oselocho e piem ariyo mane ochakgo 2021 WRC ma gin Rally Monte Carlo kod Croatia Rally.
Mae dhi bedo locho mar aboro e piem mag WRC nikech nolocho e piem manotim 2013, 2014, 2015, 2016, 2017, 2018 kod 2020.
Japiemno ma jahigni 38 oselocho nyadi 51 e piem mag WRC kendo en gi okombe abiriyo ma auchiel kuomgi ne oloyo moluwore oluwore.
Loje moseloyogo miyo ikwane kaka dereba mar ariyo e piny ngima mosetimo maber ahinya e piem mag WRC to ng'at mokwongo ne dereba machon miluongo ni Sébastien Loeb mane oloyo okombe ochiko e piem mag WRC.
Derepe mamoko mabiro piem gi geche Toyota oriwo ji kaka Elfyin Evans mawuok e piny Wales to ibiro taye sama oriembo gi Scott Martin mawuok United Kingdom, Kalle Rovanperra mawuok Finland ibiro kony riembo gi Jonne Halttunen kae to dereba mawuok Japan milluongo ni Katsuta Takamoto ibiro kony riembo gi Dan Barritt mawuok Great Britain.
Rovanpera en wuod Hari Rovanpera mane obed namba ariyo e piem mogik mar WRC Safari e higa mar 2002.
Tim mar Toyota ne olos mana ndalo machuok bang' ka kambi mawuok South Korea miluongo ni Hyundai lando list margi mar joma dhi piem e Safari.
Tim mar Hyundai Shell Mobis World Rally (i20) ibiro ta gi dereba mawuok Estonia miluongo ni Tanak.
Tanak ema noyombo e piem mar WRC 2019 ka mano bedo lochne mokwongo to obiro dhi nyime piem gi Ogier higani.
Bende, Tanak ema nolocho e tielo mar ariyo mar piem mar WRC 2021 e piny Finland.
Derepe mamoko manie tim mar Hyundai oriwo Thierry Neuville mawuok Belgium to ibiro konye gi Martijn Wydaeghe, kod Dani Sordo mawuok Spain to en ibiro konye riembo gi Borja Rozada.
Johera mag piem mag geche wacho ni stej mopong'ga gi kite kama iluongo ni Sleeping Warrior, Naivasha, ema biro fwenyo ng'at madhi locho.
Kaluwore gi piem mag ARC ma ne otim kanyo dwe mokalo, ne ofwenyore ni ng'ato ang'ato mane dwaro kadho kama opong' gi chwodho gi kite, ne nyaka kaw thuolo komondi mogo kwano kaka odhi kalo nono to omoko.
Thoth Jo-Kenya oketo geno kuom Ogier nikech Kenya en piny mopong' gi geche Toyota kendo gige geche gechego yudore mayot e dukni.
Derepe ma Kenya moriwo ji kaka Carl Tundo, Onkar Rai, Tejveer Rai kod Karan Patel igeno ni dhi yombo mayot derepe mamoko moa e pinje maoko.
Gimomiyo itimo kinda mar bero kor lwasi sama Eldoret City Marathon timore
Sama jong'wech 600 ikore ne tielo mar adek Eldoret City Marathon chieng' Jumapil, nitie ng'wech machielo ma be ochopo e ng'iende ma en pidho yiende.
Chakre ng'wejno bedie 2018, gisemakore ahinya gi temo bero kor lwasi.
E higani kende, yiende matindo milion adek igeno ni idhi pidh ka pok ng'wech ochakore kod bang' ng'wech e alwora mar Eldoret, ma en taon ma jong'weny luongo ni 'Taond Joloch' nikech thoth joma osegalocho e piem mar ng'wech moriwo piny ngima odak kendo tiegore kuno.
Ang'o momiyo gijiwo wach bero kor lwasi?
Komiti machano tijno miluongo ni Local Organising Committee (LOC) wacho ni gibiro pidho yiende mang'eny ahinya e alwora ma jong'wech tiegore mondo omed muya mar oxygen ma en gima dwarore ahinya sama ng'ato ringo.
Jakom mar LOC, Andrew Chelogoi, nowacho gitimoga nyasi majiwo pidho yiende mondo muya maler obedie Eldoret  e alwora madongo ma ji tiegorega.
Chelogoi nowacho ni kuom higni adek mosekalo, jogo matayo ng'weye mitimo osebedo ka bero kor lwasi kikonyogi gi jogo mochiwore miyogi pesa.
"Jakom mar LOC nowacho kama, ""Ng'wejni en aena ringo kende. Jong'wech onego otiegre e alwora morit maber kendo Eldoret City Marathon chano mar pidho yiende milion adek e higani kende."""
Higa mokalo, piem mag ng'wech ne ok otimore kata kamano, ne opidh yiende mang'eny e bungu mar Kapseret ma en achiel kuom kar tiegruok madongo Uasin Gishu.
Moko kuom kuonde madongo ma jong'weny dhiga tiegore ringo gin Kaptagat, Burnt Forest, Kipchoge Keino Stadium, pewe mag Moi Yunivasiti kod Yunivasiti mar Eldoret.
Moko kuom jong'wech mang'ula wuokga e kaonti mokiewo gi Eldoret ma gin Elgeyo Marakwet kod Nandi.
Daniel Komen ma chon ne en-ga jang'wech, nonyiso gaset mar The Standard ni tiegruok Eldoret kod taonde mamoko ne chako hinyo ngimagi nikech alwora okethore.
"Nowacho kama, ""Akwayo jong'wech ni gidhi gitiegre mabor gi taon. Ok ber tiegruok kama muya mantie ok ler."""
Thomas Kiptoo ma en ofisa mochung'ne rito bunge e Uasin Gishu nowacho ni ibiro pidh yiende milion achiel chieng' Ngeso mana kodong' seche matin to ng'wech chakore.
"Kiptoo nowacho niya, ""Ibiro pidh yiende milion achiel e nderni duto mag Eldoret chieng' Ngeso mondo mano ema obedo kaka gima yawo pap ne ng'wech mar marathon."""
Chieng' Ngeso ka ne ji ikore ne piem mag ng'wech kendo nigoyo kwano kaka ibiro geng' oganda ma ne dhi chokore e kar tol mitiekogo, Joseph Chemuren mochung'ne Jong'wech mag Kenya manie LOC, nowacho ni jomatiyo gi Anti-Doping of Kenya (ADAK) biro mako kama duong' ahinya sama ng'wech dhi nyime.
Chemuren nowacho ni pap mantie TAC Centre, machiegni gi kama itieko ng'wech, ema ibiro ketie kama welo modhial (VIP) betie, kanyoero be ema jong'wech biro yueyoe kendo be obiro bedo kama jotich betie ma tijgi ok dwarre e tol kama itiekogo ng'wech.
"Chemuren nowacho kama, ""Wasetieko chano kaka kama ibiro tiekie ng'wech biro chalo kendo wasenono wech moko duto. Chike mag Covid-19 be wabiro luwo."""
Nowacho ni joma tayo mang'wech mabiro romo gi jong'wech onego orwak mask.
"Jagoro mar LOC ma en Profesa David Some wacho ni, ""Ma kende e gima opwodh mondo otimre e piny higani to piny ngima rangowa. Mano emomiyo nyaka wabed motang'."""
Amos Kipruto nomimo kinda ahinya moloyo ng'ato ang'ato to mano emomiyo notimo maber e marathon.
Kipruto ma ne oloyo mich mar okombe molos gi mula opogore gi Jo-Kenya mamoko ma jong'wech.
Chakre tinne, Kipruto osebedo ka gombo timo gik madongo kaka locho e piem mag ng'wech to koro lek mareno osechopo.
Kipruto ne oweyo ringo mondo oket pache e somo, to nenore ni oluwo gima jandiko moro mawuok Amerka nowacho niya, 'Dwachi onego bed chopo e dwe, mondo kata ka bed ni mano ok onyalore to pod ibedo ni ichopo e sulwe mamoko.'
Jang'wejno mane oyombo e ng'wech mar marathon manotim Rome, 2016, ohero luwo ranyisi mar jaloch machon mar marathon e piny, Paul Tergat.
Amos Kipruto ma ne obet namba ariyo e piem mar marathon manotim Berlin 2018 bang' tieko tiegruok  ka en Kapsabet e kaonti mar Nandi. 28.05.2021.
Owacho ni nopuonjore ringo kuom Tergat kod jaloch machon mar marathon e piem mag Olimpik, mosenindo Samuel Wanjiru.
Jang'wechno ma jahigni 28 wacho ni orangago vidio mag jong'wech machon-go kapok odhi e piem madongo mag ng'wech.
"Kipruto wacho kama, ""Ahero kaka gikedo matek e kare mogik mar ng'wech. Ne gilocho e yo ma ji ne ok par ni nyalore. Kinde mang'eny, ajarango vidio maggi mondo ayudo puonj moko mabeyo manyalo konya locho."""
"Vidio mohero ahinya neno en ma Wanjiru piem gi Jang'wech mawuok Ethiopia, Tsegaye Kabede e ng'wech mar marathon ma ne otim Chicago."""
"Owacho kama, ""E vidiono, Wanjiru ne chien e kilomita manie kind 35 nyaka 40, kata kamano, ne oringo matek ka ne odong' kilomita ariyo mogik. Mano nyiso ni sama ng'ato piem e marathon, nyaka ibed gi chir kod teko mar ringo matek moloyo kaka ji paro."""
Weche mabeyo mane opuonjore kuom Sammy Wanjiru, ma ne en jaloch machon mar marathon e piem mag Olimpik.
E kinde ma pod ne an rawera matin, Kipruto ne japiem e tuke moriwo skunde koringo e ng'weye mag 5000m.
"Owacho ni, ""E kindeno, Sammy Wanjiru ne piem e ng'wech madongo. Nahero neno kaka oringo. E kindegi be pod ji mang'eny neno vidio meke.Yo ma ne oringogo ne ber ahinya. To gimamora en ni ng'at ma ne otiege ema tiega sani."""
Kipruto, ma ne obet namba ariyo e kinde ma ne Eliud Kipchoge ofunjo rekod manyien marathon ma Berlin 2018, wacho ni tiegruok mare dhi nyime e yo maber.
"Nowacho niya, ""Denda dhi maber. Aikora ne tuke mag Olimpik. Nachako tiego denda e dwe mar April kendo weche dhi maber."
Jal ma tiega kod jomataya luwo okang' moro amora ma agoyo e tiegruok. Onge luoro ma an-go sani. Naseng'ado mar keto tiegruok obed gimokwongo e ngimana kendo aikra ne chieng' piem. Ikruok ma asebedo ka atimo ema biro miyo aloch.
"Amor ahinya ni adhi ringo kendo gi Eliud Kipchoge, ma en ng'at mamiyo luor ahinya e ngiman. Ne apiem gi Kipchoge e Berlin Marathon kama Kipchoge noloso rekod manyien 2018."""
Owacho ni omor ahiya piem gi ng'at ma noketo rekod manyien kendo jaloch mar Olimpik.
"Owacho niya, ""Atemo ahinya luwo ondamo mage sama apiem. Sani onge ng'ama nyalo loyo Kipchoge."""
Mercy Cherono ikore duogo e ng'wech
Bang' kedo kuom ariyo gi hinyruok ma ne oyudo, Mercy Cherono ma e higa mar 2013 noloyo mich mar fedha e piem mar 5000m sani koro ikore ne Tuke Olimpik ma biro dhi Tokyo ka gitiegore Kasarani Stadium tarik 17-19 Jun.
Jang'wechno ma jahigni 29, ma ne obedo namba ang'wen e tuke mag Rio Olimpic, 2016, -ng'at manoyombo ne en Vivian Cheruiyot kiliwo gi Hellen Obiri kod Ja-Ethiopia, Almaz Ayana- biro piem mondo oyud otiko mar dhi e Tuke Olimpik ma idhi tim Tokyo, Japan kochakore Julai 23 nyaka Agost 8.
"Cherono nowacho kama, ""Bang' tuke mag Rio Olimpik, tienda ne ong'ikore to mano ne omiyo ok aringo e tuke ma 2017 kod 2018. Ne koro ne ok apiem, ne adwaro bedo gi joot kendo nanyuolo nyathi manyako. Kane Covid-19 ochakore higa mokalo, ne aduogo kendo e piem machako tiegora."""
"Omedo wacho niya, ""Sani watiegore maber kendo pachwa nie piem madhi kwako pinywa. Tiegruok dala ka an Kericho kod Kapsabet biro konya ahinya. Nayiero mondo atiegra Kapsabet nikech mano ne dhi miyo  abed machiegni gi ng'at matiega kendo ayud tiegruok mong'ith."
Tiegruok ka an machiegni gi ng'ama tiega miyo weche bedo mayot.
"Oneno nyawoga duto kendo onyisa kaka anyalo timo dongruok."""
Kata kamano, kaka sani en nyako majaber kod kaka okado yie wiye biro nyiso maonge kiawa kaka osebudho ne ngima mar jong'wech-kuom ranyisi kaka nochalo ka ne oloyo mich mar okombe mar dhahabu e ng'wej 5000m e tuke mag Commonwealth mane otim Glasgow, Scotland.
Cherono ok en nyaka moro ma ne ji ong'eyo mane oa e risaf e gweng' mar Kipajit e kaonti mar Bomet, kar mano sani nyako majachia mong'e rwakore maber.
Lepe mag ng'wech ondise kendo ojaber moloyo sama orwako lewni mag dhi e wuoth!
Ka ne obiro koikore ringo e tuke mag Commonwealth, nitie gimoro achiel mane onenore ayanga e paw Hampden Park man Glasgow: ji mang'eny moheroga mana jotugo ma gin chwo nobedo gi nyiego sama ne gineno ka nyako majaberno dhi e kama ichakogo ng'wech.
Cherono ema oting'o rekod e piny ngima Piem mag Rowere e Piny Ngima ma noloyo mich mar fedha e ringo mita 5000 kendo loyo mich achielno e piem mag jomadongo.
Cherono, ma chia kod nyadhi mare ok depim gi mag jong'wech wetene, ne ok onyoso chuny joherane ka ne oloyo joma ne opiemgo.
En e jaloch ma rawera kod jaloch ma hike otegno e piny ngima ma noloyo mich mar okombe fedha e ng'wej mita 5000, kendo kaka okado wiye rangi mag bendech Kenya kinde duto moro ahinya chwo e piny ngima.
Onge kiawa ne e nyako mowinjore oket pichane maduong' e lendo mag ohala e nderni nikech yie wiye nyiso kido ma en-go.
"Cherono wacho kama, ""Ne atimo maber ahinya katin ka ne alocho nyadiriyo e ng'wech mag world cross country."
Mano ne okonya ahinya kane achako piem e tuke mag joma dongo. Ne atiegora maber nikech ng'wech en gima ng'ato dongoree mosmos. Ok inyal lokori dichiel ni pep. Nyaka idhi mos.
Pok aringo e piem moro amora kuom chiegni higni ariyo nikech ne ahinyora.
Mano osekonya bedo ng'at ma hore kendo ng'eyo timo tije ariyo dichiel kuom ranyisi, pidho nyathi kod ringo e ng'wech.
Daher mondo oyiera kendo abed achiel kuom joma dhi e tuke Olimpik.
"Cherono ne owacho ni, ""Tem maduong' mochomowa en national trials ma wadhi bedogo. E Rio Olimpics ma ne otim 2016, ne wakawo namba achiel gi ariyo. Ageno ni wang'ni to wadhi kawo namba achiel, ariyo kod adek."""
"Cherono medo wacho kama, ""Achano mondo achak ringo e ndara kod marathon e kinde mabiro. To mano biro timore ka luwore gi gima ng'at matiega owochano kod ka be denda biro yiena."""
Gima ji osebedo ka rito gi kinda koro osechopo.
Eldoret, ma en taon mong'ere ne ng'wech, machiegnini dhi bedo modich ahinya. En mana ni gik moko dhi luwoge gi chike moket mag Covid-19.
Ok dhi yiene ji biro neno kaka ji ringo, kata kamano jong'wech mang'ula dhi betie e Eldoret City Marathon chieng' Jumapil. 
Omiyo ndik tarik e kalendo mondo kik wiyi wil.
Onge kiawo ni pod koko mag mor ma ji nigo biro winjore ayanga nikech ma e ng'wech mokwongo mar 42km ma idhi tim Kenya chakre Covid-19 muojie higa mokalo.
Jogo manono piem mag ng'wech wacho ni tielo mar adek mar Eldoret City Marathon biro bedo kaka rapim ma ibiro tigo e ng'eyo kaka inyalo tim ng'weye mamoko mag marathon ka pod Covid-19 nitie.
Ng'at moyombo e ng'wejno ibiro mi siling' milion adek gi nus ma e pesa mang'eny mogik michiwo ne jopiem e Afrika gie sani, to mano dhi miyo ji oring gi kinda.
Marathon ma idhi timni nie kidieny achiel gi Abott World Marathon (WMM) kendo en ng'wech kende mosetim Kenya ma nigi nyadhi ma kamano, kata obedo ni Kenya gombo ochop e rang'iny mar World Athletics.
Nyoro ji ne odich ahinya gi loso kama ng'wech biro rumogo sama ikruogo mitimo ne marathon koro dhi ka chopo e ng'iende.
Jakom mar komiti miluongo ni Local Organising Committee (LOC), Andrew Chelogoi ne ochiwo chik mager ahinya madhi konyo e geng'o mondo kik ji mang'eny chokre e kama itiekogo ng'wech.
Chelogoi nowacho ni ibiro mana yie ne ji ma ok kal 100 mondo ema obed e kama okete mitiekogo ng'wech mantie e kind Ziona Mall kdo paw TAC Centre.
Nowacho ni ji 100 ma idhi yienegi bet kama tol nitie, oriwo welo manok modhial, joma obiro e lo joma ogolo pesa motigo e ng'wejno kaachiel gi jofwambo gi keyo.
"Chelogoi nowacho kama, ""Wadwaro ni waket ne ji ranyisi maber e wi kaka onego oluw chike mag Covid-19 sama ji piem e tuke, to mano ema omiyo waketo namba mar joma oyienegi bet kama tol nitie obed ji 100 kende."""
"Nomedo ni, ""Wabiro bedo gi lakteche kod nas ma jomoko ochiwore miyowa kaachiel gi moa Moi Teaching and Referral Hospital (MTRH) mondo ochiw kony ka dwarore."""
LOC nowacho ni nitiere mana geche apar kende mibiro tigo e ting'o welo modhial kaka Amina Mohamed ma en Jatend Migawo mar Tuke, kod gavana mang'eny motelnegi gi Jackson Mandago, kiterogi e seche mopogore opogore mondo gibed e kama oyangnegi man machiegni gi tol kama ng'wech rumoe.
Chelogot nowacho ni kama oyang ne welo modhial mondo obedi oromo ji 200, kata kamano gidhi keto mana ji 60 mondo kik ji bed machiegni gi jowetegi.
"Nomedo wacho ni, ""Wakwayo ji mondo one ng'wech e KTN News nikech ok wabi yie mondo oganda ochokre kama rumoe."""
Moses Tanui, ma e jal mane ochano ng'wejno kendo noyombo nyadiriyo e marathon mane otim Boston, ne owacho ni nitie kad ma ibiro mi joma oyienegi donjo.
"Tanui nowacho kama, ""Ok oyiene ng'ato ang'ata sudo machiegni gi alwaro mar Zion Mall. Mak mana ji manok ma ibiro mi baj moko makende minyalo fweny gigo."
"Wabiro bedo gi grup mar joma chiwo kony mokwongo kod jothieth mondo obed kamoro achiel to bende nitie nafas ma owe mikwanogo sa."""
Elias Ng'eno ma Ja-Kenya, omoro oganda gi kaka otimo maber e tiegruok ne Olimpik
Elias Ng'eno ma en jang'wech mantiega e kambi mar Global Sports Communication, Kaptagat, ne omoro chuny oganda mane ochokore Nyayo Stadium gi kaka ne otimo maber sama itimo tiegruok mar ringo e Olimpik.
Ng'eno notieko ng'wech gi sa 1:43.84 e piem mag joma chwo e ringo mita 800 kendo mano omiye thuolo mar dhi e Tuke Olimpik ma idhi tim Tokyo. Ne oluw bang'e gi Noah Kibet mane otieko ng'wech gi sa 1:45.11 kod Edwin Melly mane otieko gi 1:45.51
"Ng'eno nowacho kama, ""Awinjo kamor ahinya nikech sa madwarore mondo oyier ng'ato ne tuke Olimpik (1:44.80). Ok osebet wuoth mayot kata kamano, adwoko erokamano ne jogo mane tiega e Global Sports Communication. Abiro dok mondo adhi nyime gi tiegruok kend ageno ni ibiro kawa adhi e Olimpik."""
Vincent Keter (3:38.66) ne olocho e piem mag joma joma chwo e ringo mita 1500, noluwe gi Kamati Etieng' (3:39.61) kod Silas Kiplagat (3:40.00) mane oloyo mich mar okombe fedha e higa mar 2011.
Elias Ng'eno omor bang' yombo e ng'wej mita 800 ma ne otim Nyayo Stadium tarik 29 Mei, 2021 e tuke mag tiegruok ne Olimpik.
"Vincent Keter ma ne oyudo sa miyierogo joma dhi e olimpik (3:34.59) nowacho kama, ""Ma e hangona locho e kidieny mar joma dongo. Agombo ringo ne pinywa e Olimpik e piem mar joma pok orwako higni 20. Asebedo katiegora gi Timothy Cheruiyot ( jaloch mar ng'wej mita 1500 e piny ngima) kendo ojiwa ahinya. Gima koro dwarore ni atim en medo sinani mara."""
Michael Kibet nobedo namba achiel e ng'wech mag joma chwo miringo mita 5000 kotieko bang' sa 13:21.39, to ne oluw bang'e gi Emmanuel Kiprop (13;22.81) kod Victor Kiprop (13:26.27).
"Nowacho kama, ""Amor ahinya gi loch mane ayudo. Sani koro adich gi ikruok ne tuke mitiegruokgo ne Olimpik. Aneno ni atimo dongruok maber nikech kane aringo Tich Ang'wen ne atieko gi 13:34, kata kamano, kawuono to atieko gi 13:21."""
Ting'o Chuma: Maurice Aromo oloyo okombe mar fedha to mano koro miyo kwan mag mich ma Kenya oseloyo koriw duto bedo 14
Kapten mar tim mar Kenya, Maurice Aromo ne omoro chuny ji bang' bedo namba ariyo piem ma joma chwo ting'o kilo 89 e tuke milluongo ni Africa Weightlifting Championship ma ne otimore Ruaraka Sports Club, Nairobi, to mano be e piem ma ne iyierogo joma dhi Tokyo e tuke Olimpik.
Ne oyudo alama 102 e kidieny ma ng'ato yudho chuma piny to otero malo kod alama 132 e kidieny ma ng'ato golo chuma piny to otero e goke kae to oting'o malo, mago duto bedo alama 234.
Aromo ne obedo namba ariyo ka jal ma noyombo en ojana miluongo ni Touairis Faris ma jahigni 22 mawuok Algeria ne oseto rekod manyien e kidieny mar yudho chumo e lowo.
Faris ne oting'o chuma maromo kilo 165 to mano ohewo rekod mar kilo 164 ma ne tek ahinyal kalo.
Rawera mawuok Algeriano ne oting'o kilo 170 e kidieny mar golo chuma piny miket e goki kae to itere malo, kendo mano nomiyo obedo namba achiel koyudo mich mar dhahabu.
"Aromo ne onyiso gaset The Standard Sports niya, ""Amor ahinya loyo okombeni, ma e mich mar ariyo ma koro aseyudo e piem mag Afrika."""
Omedo ni notang' ahinya nikech ne ok odwar ni ohinyre sama oting'o chuma.
Aromo, ma en ng'at matiyo tij makanik, ne ochako tiegore kodong' dweche adek to omor ahinya ni kinda mare ne ok odi nono.
Kata obedo ni ne otimo maber kamano, biro chuno ni mana kaka joloch mamoko, en be biro dwaro ni ohore nyaka dwe manyien eka ong'e ka be obiro dhi Tokyo e Olimpik, nikech nitie piem kaka mane odhiyeno mag ting'o chuma e pinje mag Ulaya kod Amerka eka bang'e International Weightlifting Federation (IWF) ochok nyinge jomolocho.
"Aromo nowacho kama, ""An gi geno ni ka IWF osetieko choko nyinge duto mag jomolocho, ibiro yiera mondo abed achiel kuom joma dhi Tokyo."""
Loch mar Aromo miyo kwan mag okombe ma Kenya oseloyo bedo 14 moriwo okombe mag chuma aboro kod okombe mag fedha auchiel.
Caroline Wangeci (joma mine 55kg), Winny Langat (joma mine 59kg), Rachael Achieng (joma mine 64kg) kod Janet Oduor (joma mine 45kg) gin Jo-Kenya mamoko ma be ne okelo mich.
Aromo wacho ni obiro yueyo kuom odiechienge ariyo eka odog e tiegruok ne Olimpik e gym mantie Kitengela.
Chenrone ma juma ka juma oriwo tiegruok yudho chuma piny kitero malo chieng' Wuok Tich, kod golo chuma piny miket e goki kae to itere malo chieng' Tich Ariyo.
Tich Adek otiegorega ne teko mare kae to oyweyo Tich Ang'wen.
Odok e gym Tich Abich mondo orie lechene kae to Ngeso otiegore tiendene gi bedene.
Oromo ne ohango loyo mich mar okombe mar fedha e piem mag 2018 Africa Championship mane otim Mauritius.
Ne ok oyiere ne tuke Olimpiks mane otim Rio, Brazil e higa mar 2016.
"Owacho kama, ""Naketo chunya e medo puonjora tugoni."
"Kinda ma ne atimo kod tiyo matek kuom higni abiriyo ema nokonya locho Mauritius."""
Mich ma ne oloyono ne ojiwe mondo odhi nyime gi tugono kendo sani en gi nyithindo ariyo.
Aromo oyie ni chieng' moro en ema obiro locho e Afrika e piem mar ting'o chuma.
Aromo ma jahigni 32, nobedo namba abich e piem mag Africa Games mane otim Morocco e higa mar 2019.
E higni abich mabiro, Aromo nigi geno ni obiro namba achiel e Afrika.
Chakre Aromo bed kapten ne tim mar Kenya e piem ma ne otim Morocco, osepuonjore gik mang'eny ahinya moriwo bedo jatelo maber.
"Owacho kama, ""Awinjo kamor ahinya kendo en thuolo majaber ahinya bedo kapten mar tim mar Kenya. Tijni kinde duto parona ni onego abed raia minyalo gen."""
Ne ok adonjo e piem ka ng'at ma onge lony moro amora. Nachako piem kaka ng'at maduong' ka arwako higni 21 e kinde mane aromo gi joting' chumbe e gym mantie Kitengela. Maurice Aromo, Kapten mar Tim Jo-Kenya.
Ting'o Chuma: Langat kod Oduor ma gin Jo-Kenya obedo namba ariyo Achieng' obedo namba adek e piem
Winny Langat (mine ma ting'o kilo 59) ma osebedo namba ariyo nyadidek kaachiel kod Janet Oduor (kilo 45) ne obedo namba ariyo e piem mag Africa Weightlifting Championships ma itimo Nairobi kiyierogo joma biro dhi e Olimpik.
Rawera manyako, Raphael Achieng' ne obedo namba adek e ting'o kilo 64. Lang'at ne oyudo alama 61 e yudho chuma piny kitero malo kod alama 81 e golo chuma piny kiketo e goki kae to itero malo ma duto koriwo to obedo gi alama 142.
Oduor ne oyudo alama 42 e yudho chuma piny kitero malo kod alama 50 e golo chuma piny kiketo e goki kae to itero malo, ma duto koriw to alama 92. Achieng' ma ne obedo namba adek e kidieny mar rowere ne oyudo alama 60 kod 70 ma koriw en 130.
Anthony Libasia ma be Ja-Kenya, noyudo alama 117 e yudho chuma piny kitero malo kod alama 137 e golo chuma piny kiketo e goki kae to itero malo, ma koriw to en alama 254 e piem mar kilo 73. Kendo nobedo namba ang'wen.
Ng'ama ne oyombo e kidienyno en Ben Hnia ma wuok Tunisia ma noyudo alama 330.
Kawuono godiechieng, Wilkister Nadzuwah Nyiro biro piem ting'o kilo 76. Oselocho nyadiriyo e Afrika.
Ogombo ahinya kalo rekod mare mar ting'o miket e gok kilo 82.
"Rekod mare e yudho chuma en kilo 70. Owacho kama, ""Aseikora ne piem, onge kinde maber maloyo sani. Adwaro loyo okombe machielo mar dhahabu."" Nyiro osebedo ka tiegore e Alpha Fit Gym man Nairobi kod Kitengela chakre noduog koa e 2019 African Games mane otim Morocco kama ne obedoe namba abiriyo."
Oparo ni onyalo locho kaluwore ni osebedo kotiego gi ji abich molony e ting'o chuma kod ji adek mamoko molony e rieyo del.
"Owacho kama, ""Aparo ni yo ma atiyogo en yo makende ahinya. Daher timo kamano e pap chieng' Ngeso."""
David Adeyomo ema ne okelo Nyiro e piemgo kendo en ema notiego James Omondi Adede modhi e tuke Olimpik mane otim Rio, 2016.
"Nyiro wacho kama, ""Kata obedo ni an be apiem, akawoga thuolo mondo atieg rowere moko mawuok Thika."""
Jal moro ma tiyo gi joma nochano tuke Tokyo 2020, nowacho ni iloso chike mag corona mabiro tayo tuke duto mibiro tim e Olimpik, kendo moro ka moro biro bedo gi chikege.
Joma chano tukego osechiwo weche manyalo konyo e geng'o Covid-19.
Winny Langat (mine ma ting'o kilo 59) ma osebedo namba ariyo nyadidek kaachiel kod Janet Oduor (kilo 45) ne obedo namba ariyo
Koch mar AFC Leopards, Patrick Aussems ok oluoro tugo mochomogi gi Mathare United
Koch mar AFC Leopards, Patrick Aussems dhi nyime timo kar monyalo mondo okony tim mare yudo okombe ma osetamgi yudo kuom higni 22.
Kochno mawuok e piny Belgium ne owacho ni ok bi weyo mondo gimoro amora, kata mana loch ma gin-go sani ogeng' lek ma en godono mar loyo okombe.
Ingwe nowacho ni gin gi thuolo ma bedo namba achiel e list mar FKF Premier League kanyachiel gi KCB (ma nigi alama 36) ka giloyo tim mar Mathare United e tugo ma dhi timore e paw Ruaraka.
Aussems nosieme jotugo meke ni kik gibed mamor ahinya gi loch ma gin-go sani ma ketogi namba achiel kuom kinde.
Ka tim mar Ingwe olocho mabor (gi gonde 4 kod mamoko) Ruaraka to ginyalo siko ka gin namba achiel kuom dweche mogwaro
Kata kamano, koch machon mar Simba SC dwaro ni jotugo mag Ingwe ochom wang'gi kuom mich maduong' mondo omi gibi gilo okombe e giko tuke ma higani.
"Bang' wuok mar marom e tugo gi Posta Rangers juma mokalo, Aussems nowacho kama, ""Ka walocho e tugo ma dhi timore Tich Ang'wen, wabiro bedo namba achiel. Kata kamano, bedo namba achiel ok e gima duong' sani."""
Aussems noywagore ni noyaw tugo e yo ok ber to be pap mane gigoche gi Posta Rangers ne olos maber, kata kamano, ong'eyo ni Jo-Mathare United bende okawo mapek tugo ma gidhi bedogo bang wuok marom gi tim mar Nzoia Sugar (2-2). 
Kata kamano, en gi yie ni tuko achiel ma gidong'go biro miyogi thuolo mar yudo alama momedore mamiyo gidong' namba achiel sama piem mag CAF Champions League dhi ka tedore.
Tim mar Leopards ema sani en namba adek gi alama 33 to giluwo bang' Tusker ma nigi alama 35.
To komachielo, tim mar Mathare, ma nyocha oyudo jokony koch machon mar Harambee Stars, Frank Ouna, oywa goro gi alama aboro kende.
"Aussems nowacho niya, ""Dubu gi ondiegi ema weche oridorenegi, omiyo wan wachno ok chandwa. Pod wadong' gi tugo achiel, to ka walocho wadhi dong' namba achiel. Ang'eyo ni nitie gima kende ma dhi timore giko dwe mar Jun, kata kamano lig biro rumo e dwe mar Agost."""
"Omedo niya, ""Onego ung'e ni wan gi jotugo 10 to joma ne wagochogo kawuono (Ngeso) ne nigi 15. Jotugo apar gachiel mar Posta, pap kaachiel gi refari adek. Ok ahero wuoyo e wi refari, kata kamano, gik moko duto ne omorowa. Dwaher locho kendo nikech Tich Ang'wen wabiro gocho kendo, to ageno ni ok e pawni."""
Mana kaka AFC, tim mar Gor Mahia be dwaro ni gilo Vihiga United ka gin Mumias mondo giyud alama e lig machiegni gi KCB.
Ka gilocho to mano biro miyo gibed gi alama 28 mabiro golo Bandari e namba abich.
Kata obedo ni owuok e oganda mong'ere ne ng'wech, Gilbert Cheruiyot ma en refari makonyo e Fifa wacho ni odwaro goyo okang' e tuk opira.
Cheruiyot osetiyo matek ahinya mondo obed achiel kuom refari momi luor Afrika.
Ne onyuole Lembus Kiptoim, e kaonti mar Baringo, kendo ne en gi lek mar tugo opira ka ne pod otin, kata kamano, nikech ne onge joma nosire gomboneno ne olal.
Ne oyier tugo opira kar ng'wech, mopogore gi kaka jo ogandagi jatimoga, to mano ne omoro jonyuolne ma ne dwaro ni oket pache e somo kata e ng'wech.
"Cheruiyot wacho kama, ""Pek maduong' ma ne aromogo ne wuok e oganda mohero ng'wech moloyo tugo moro amora machielo. Ogandawa neno tugo opira kaka ketho sa. Jonyuolna ne chwadaga ka ne atugo opira gi mbesena."""
To kata obedo ni jonyuolne ne oyie kode, Cheruiyot ne odhi nyime tugo opira.
Bang' tieko skul mar sekondar e higa mar 2006, ne odhi tiegore bedo refari.
Chakre ong'ad ni odwaro bedo refari e higa mar 2008, Cheruiyot pok oywago ang'e modok chien. Nochako gi tuke mitimo e gweng', modhi e Division Leagues, FKF Nationwide League to tinde ojanenore ding'eny e tuke mag FKF Premier League.
"Cheruiyot nowacho kama, ""Chakre 2008, asetimo dongruok kachako gi tuke matindo madhi e tuke mag KPL kod mag CAF."""
Higni abiriyo bang'e, refarino ma jahigni 37 humbe nochako landore ka ne ochako dhi e tuke mopogore opogore e pinje mag Afrika.
Sama Jo-Kenya rito mondo Olympics ochakre Tokyo tarik 23 Julai nyaka tarik 8 Agost higani, mondo gine kaka jong'wech piem e yudo mich, girito bende neno kaka Cheruiyot biro bedo refari sa mitugo opira.
Cheruiyot wacho ni achiel kuom pek madongo ma giyudo kaka refari en romo gi jotugo ma wacho dhok mopogore kodgi.
Cheruiyot kod Mary Njoroge gin moko kuom ji 99 moyier gi Fifa e pinje 51 mondo oyaw tuke mag Olimpik.
Gin ema gibiro tayo tuke opira mag mon kod chwo e tuke moriwo pinje.
Fifa noyiero refari 25, jokony mag refari 50, afisa mag VAR 20 kod refari ma kojolo ang'wen.
Cheruiyot ma ne omoko tuke mag Caf Confederation Cup e kind Orlando Pirates mar piny South Africa kod Raja Casablanca e piny Morrocco chieng' Jumapil ne owacho ni omor ahinya ni oyiere ne tuke madhi timorego.
"Nowacho kama, ""Ma ok en gima akawo mayot, en gima kende kuom kod ne pinywa. An achiel kuom refari manok moyier e kind refari mang'eny mantie."""
Cheruiyot ma ne owach gi Kenya Premier League ni e jakony refari ma osetimo dongruok malach e higa mar 2018, wacho ni gima osekonye bedo refari maber en tiyo matek kod sinani.
"Nowacho kama, ""Tij refari ma nigi nyadhi mogik en sa World Cup. Refari diuto nigi lek mar chopo e World Cup. Olimpik en namba ariyo bang' World Cup."""
Cheruiyot ne ochako tije moriwo pinje e higa mar 2015 kane oyawo tugo mr Caf Under-17 e piny Niger kae bang'e odhi Rwanda higa mane oluwo ne tugo mar 2016 Africa Nations Championships (CHAN).
E higa mar 2017, en achiel kuom joma ne otayo tugo mar CAF Under-20 e piny Zambia.
Cheruiyot nowacho ni achiel kuom pek madongo ma giyudo kaka refari en romo gi jotugo ma wacho dhok mopogore kodgi.
"Owacho kama, ""Sama in e tuke moriwo pinje iromo gi jotugo kod jomatayo mawacho dhok mopogore, iwacho Kisungu to jotugo wacho Dho-Arab, moko wacho French. Kata kamano, wawachoga ni rifari wacho dhok moriwo ji te nikech sama ikudho frimbi kata ting'o bendera malo, jotugo biro ng'eyo gima iwacho."""
Jotugo mar tim mar Gor Mahia ong'anyo bang' ka tim mar Napsa Stars mar Zambia loyogi e tuke mag CAF Confederations Cup ma ne otug Lusaka tarik 21 Februar, 2021.
Sama Jo-Kenya rito mondo Olimpik ochakre Tokyo tarik 23 Julai nyaka tarik 8 Agost higani, mondo gine kaka jong'wech piem e yudo mich, girito bende neno kaka Cheruiyot biro bedo refari sa mitugo opira.
Ne oyudi Wuok Tich ni jotugo ariyogo ne okelo chochni ma giketho gik moko e tugo mar CAF Confederation Cup tarik 21 Februar, 2021 ka ne gitugo gi NAPSA Stars mar Zambia.
Jotugo mag Gor Mahia ne ogoyo refari ma Ja-South Africa Lebalang Mokete nikech ne omiyo jo NAPSA Stars penalty sama ne tugo dhi ka rumo.
NAPSA ne oloyo K'Ogalo gi gonde adek to Gor ne oyudo ariyo.
Ka ne tugo orumo, jotugo moko mag Gor Mahia ne omonjo refari ma gigoye.
Komiti machiwo Kum e CAF ne ogoyo Oluoch gi Muguna fain mar milion 1.6 kendo otamgi tugo opira e tuke ang'wen.
Ochik tim mar K'Ogalo mondo ochul pesa milosogo kuonde mokethore e Heroes Stadium man Lusaka.
"Bura machiwo kum e CAF ne owacho kama, ""Wachiko Gor Mahia mondo ginon mapiyo ni kuonde mokethore romo nade to dhi dwaro pesa adhi kae to gichul pesa."""
Ma ok e kinde mokwongo ma Gor Mahia otimo gima ketho chike CAF.
E higa mar 2019, ne ogo Gor Mahia fain mar siling 750,000 nikech jutogi ne okelo tulo e tuke CAF ma ne otim gi Motema Pembe e piny DRC Congo.
E higa mar 2019 kendo, CAF ne ochako ogoyo K'Ogalo fain mar milion achiel gi nus nikech johera mag K'Ogalo ne wito gik moko kuom NA Hussein Dey mar Algeria sama ne itugo tuke mag CAF Confederation Cup.
Nikech Tusker kod AFC Leopards ne ok otimo maber, KCB oidho ngas e FKF Premier League bang' loyo tim mar Bandari adek kuom ling' thi e pap mar Utalii nyoro.
Tusker ne olalo alama ariyo kane oyudo gol marom gi Wazito (1-1), AFC Leopard be ne olalo alama ariyo bang' wuok hach hach gi Posta Rangers (0-0), omiyo ne dwarore ni KCB olo tugo achiel mondo gigol timbe mamoko e namba ma gin-go e lig.
KCB ne olocho ma gibedo namba achiel e lig ka ne giyudo gonde adek moa kuom David Simiyu, Harun Thomas kod Derrick Otanga ma ne omi sab.
Loch ma ne giyudono ne omiyo jotugo mag Zedekiah 'Zico' Otieno obedo gi alama 36, ma ohingo mag Tusker gi achiel to ohingo alama mag AFC ma en namba adek sama weche tedore ka ji ikore ni CAF Champions League.
Kata obedo ni Oteno ne mor gi kaka tugo nobet, ne ok gikawo thuolo ma ne gin-go mar dhi hango tugo e Champions League.
"Otieno nowacho niya, ""Kata obedo ni sani waikore ni tugo mochomowa gi Sofapaka, walemo kendo wageno ni ok wabi wuok e namba ma wantie nyaka Jun 30. Wadwaro ni walo tugo achiel achiel ka wasudo."
"Amor ahinya gi kaka jotuga maga ne otugo kawuono. Ne waloyo jo Bandari kata obedo ni ne ok wachako maber ka ne wagocho gi Mathare United. Loyo Jo Bandari gi gonde adek kuom nono nyiso ni wan tim maber. Jotugo ong'eyo gima dwarore kendo aneno ni ne wachulo kuor maber nikech Bandari ne omayowa alama auchiel higa mokalo."""
David Simiyu ne oloyo gol mokwongo mana bang' dakika 15 ka ne oneno ka Jo Bandari ok ogeng'o gol margi mogweyo opira matek gi kama Reagan Otieno ne nitie gi koracham bende Henry Onyango ne olalo thuolo makende ahinya e dakika mar 21.
Kata kamano, bang' dakika abich, Thomas Harun ne oloyo golkipa Justin Ndikumana ka ne Jo Bandari ok ogeng'o opira ma ne omi David Owino thuolo mar free kick.
Simiyu ne chiegni loyo gonde mar ariyo ka ne oyudo opira machiegni gi golkipa en mana ne ogweyo opir tir modhi ne golkipa mar Bandari.
Koch mar Bandari, Cassa Mbugo, ne oneno ka weche ok dhi maber omiyo nowilo jatugo madiere Brian Otieno kigoye sab gi straika Umar Kasumba bang' nus sa.
Kasumba ne chiegni kelo lokruok mapiyo ka ne omiye thuolo mar gweyo opira nono en mana ni Willian Wadri mane opira odhine ne ogweyo eto golpika mar KCB, Joseph Ochuka omako opirano e yo mayot.
Achiel kuom jotugo mag KCB ne chiegni loyore giwegi kane otemo dwoko opira mane Wllian Wadri ogweyo e dakika mar 40 ka ne pok Kasumba ouso gol mane yot yudo sama ne Hassan Abdallah ogoyo kona.
Jo KCB ne odhi nyime gi tugo ka ne giweyo e kare mokwongo ka Curtis Wekesa ne chiegni medogi gol machielo.
Bandari notemo kendo bang' dakika apar, kata kamano, opira ma ne Kasumba ogweyo ne olokore kona kae to kendo Wekesa noweyo thuolo majaber obaye mar loyo gol.
Derrick Otanga ma ne omi sab ne odonjo e pap momedo gol machielo kane Michael Oduor ogoyone opira ma ochomo opirano tir e gol  gi korachwich e dakika mar 82.
Komachielo, Frank Ouna ne oyudo alama mare mokwongo kaka koch mar Mathare United bang' jo Mathare wuok marom Bungoma gi tim mar Nzoia Sugar kama giduto ne giloyo gol ariyo.
Straika mar Gor Mahia, Caleb Otieno [koracham] kod jatugo mar Congo Boys, Musa Bineda laro opira sama gitugo ka gin Mbaraki Sports Club e tugo mar Football Kenya Federation Cup.
Gor Mahia ma nigi jotugo apar ne oloyo tim mar Congo Boys adek kuom ling' thi to mano miyo gidhi e okang' machielo mar FKF Betway Cup.
Tito Okello, John Macharia kod Clifton Miheso noloyo gol achiel achiel ne Gor Mahia. 
Okello ne oloyo gol bang' dakika 37 sama noyudo opich amalo koa kuom Fred Nktata machon ne en difenda mar Bandari, kendo opira mane ogweyono ne otamo Edwin George mako,  ma en golkipa mar Congo Boys.
Kata kamano, tim mar Gor Mahia ne odong' gi jotugo apar bang' ka difenda margi, Sydney Wahongo ne oyudo kad makwar nikech ne otugo marach ne Hussein Abdul e dakika mar 43.
Macharia ne oloyo gol mar ariyo ne tim mar Gor ma koch mare en Vaz Pinto bang' dakika 50. Gor noyudo gol mar adek koa kuom Miheso e dakika mar 66.
Joma olocho e tugone dhi nyime tugo e Caf Confederation Cup.
Tugono ne chiegni bayo jo Gor Mahia nikech bedo maonge pesa bang' ka ne gisediwo Wundanyi, e kaonti mar Taita Taveta kama ne giloyo tim mar Sofapaka gi gol ariyo kuom achiel e tugo mar FKF Premier League.
Kata kamano, hapgi nobedo maber kane ja ohala mawuok Mombasa, Suleiman Shahbal ne obiro moresogi.
Ja ohalano ne ochulo ne jo K'Ogalo pes wuoth ma gichopo Mombasa kama ne gitugo tugo alap mar 64 mar FKF Betway Cup.
Jakom mar Gor Mahia, Ambrose Rachier kod meneja mar tim, Jolawi Obondo nogoyo erokamano ne Shahbal ma ne ochulonegi pes wuoth kod kar nindo.
"Shahbal nowacho kama, ""Jotend Gor Mahia nogona simo gidwaro mondo akonygi, to nikech ne ang'eyo tugo margi gi Congo Boys, ma ne dhi miyo jotugo mantie Coast ong'ere. Naneno ni en gimaber konyo Gor Mahia chopo e tugoni nikech mano en achil kuom yo manyalo sirogo tuke e pinywa."""
Ulinzi stars chieng' Ngeso ne oloyo tim mar Kariobangi Sharks ma osebedo ka locho e tuke abich moluwore, ne giloyogi gi gol ariyo kuom nono e tugo mar Football Kenya Federation Premier League ma ne otimore Narok.
Golkipa James Saruni ne opwo ahinya ka ne jo Ulinzi Stars olocho bang' bedo maonge loch e tuke ang'wen, mano ne omiyo gibedo namba aboro e lig.
"Masita Masuta kod Clinton ""Aguero"" Omondi ema noloyo gondego kendo mano nobedo loch margi mar ang'wen."
Lojno miyo Ulinzi obedo gi alama 21 e tuke 17 ma gisetugo, to tim mar Tusker oloyogi gi alama 14.
Tugo ne otedore maliet sama ne gichako ka tim duto temo manyo gol kata kamano, sama ne refari okudho firimbi e dakika mar 22, onge gol ma ne oselo.
Kata kamano, weche nolokore bang' nus sa ka ne Masuta oloyo gol ma ne obayo Brian Bwire mako.
Dakika apar bang'e, tim mar Ulinzi noyudo gonde ariyo ka pok gidhi e yueyo  bang' Omondi loyo dakika mar 39, to mano nomiyo timno obedo nyime gi gonde ariyo kuom nono. 
Bang' yueyo tim mar Sharks notemo mondo gin bende gilo mak mana ni Saruni ma en jarit goal ne ok omiyo gi thuolo.
Odiechieng' ne ok odhi maber ne tim mar Shark bang' gol mane olo e dakika mar 89 kod jatugo Robert Onyango ma noduog e pap ne ok okwan, omiyo opira norumo ka en gonde ariyo kuom nono.
Ulinzi koro ikore romo gi tim mar Western Stima e alap ma Kisumo.
Gond Lucy Mukhwana nochwalo tim mar Ulinzi Starlets olo gonde abiriyio te.
Gonde adek ma be iluongo ni hat trick mag Mukhwana bang' mano oloo gi dakika 16 noromo tieko tim mar Mathare ma bende iluongo ni Slum Queens ma koro oselo gonde 15 ka tukgi mokwongo ne ologi gonde ochiko kuom achiel. 
Mukhwana noloyo gonde mokwongo bang' dakika 6 ka mano miyo tim mar Ulinzi Starlets obed nyime ka sa pod nyako.
Dakika abiriyio bang'e, Mukhwana noloyo ne timgi gol mar ariyo bang' dang'o jotugo machien ma Mathare United Women.
Mukwana noloyo gonde mar adek dakika mar 16  bang' goyo opich free kick gi wiye modonjo e i net.
Mukhwana nodhi nyime loyo ne Ulinzi Starlets gol mar ang'wen e dakika mar 22.
Gol mokwongo mar Siliya Rasoha e dakika mar 36 ne omiyo ulinzi starlets loch e kare mokwongo ka timni nigi gonde abich to jowetegi ni nono (5-0).
Bang' kinde yueyo, Emily Egesa noloyo ne Ulinzi Starlets gol mar auchiel ka Emma Wainaina noloyo ne Mathare United Starlets gol achiel mar yueyo pii wang' e dakika mar 87 mane omiyo opira orumo ka gin auchiel kuom achiel.
Kisumu All Stars nigi adier ni ka giromo gi Kibera Black Stars e tugo ma ibiro go Ligi Ndogo Grounds e boma ma Nairobi, to gibiro duoko chien points ma tim mar FC Talanta oloyogigo, ka mano e tim man nyime nyaka sani
Bobby Kwaka ma e kaptain mar All Stars, nowuoyogi The Standard Sport kowacho ni giramo mar bedo nyime e tuke mag opira, kendo gidhi chako timo mano kuom goyo tim ma Kibera.
"Nowacho kama: ""Onge gima duong' ma dilo gocho e lig ma malo. Kaka jotugo, waramo ni mano e gima wadwaro kendo nyako walo timb Kibera mondo mano onyalre."""
Kata obedo ni pok gitugo ka gipiem gi timbe mamoko chakre Mach 26 ka ne ochak ochor nyime weche tuke, Kwaka nowacho ni giikore mokalo ne tugo e lig moloyo kinde moro amora bang' tiekore gi weche moko ma ne chandogi kinde mokalo.
"Nomedo wacho kama: ""Aparo ni yueyo ma ne wabedogo okonyo malich nikech nitie gik ma wapuonjore. Jatiekwa bende ne onge gi thuolo moromo ka pok wachako tugo, omiyo ne watiyo maber gi dweche ariyogo."""
Kisumu All Stars nigi points 25 kendo gin namba abiriyio, ka oyombgi gi point achiel gi tim ma Kibera kod Fortune Sacco ma nigi points 26 moro ka moro ka timbe ariyogo duto omako namba abich. 
Komachielo, kaptain mar Migori Youth nowacho ni mondo giyud loch mar ariyo gibiro thuthni kar ma ginyalo mondo gilo tim mar Coast Stima kawuono e boma ma Mombasa.
Tim mar Stima oloo 2-0 gi Muranga Seals mane ochiegni gol oko, ka bende Migori noloyo tim mar Mwatate United gonde ariyo kuom nono(2-0) e paw tim mar Mwatate United e kor jumani.
"Otieno nowacho kama: ""Wan gi chir kendo waikore maber bang' loch e kor juma kendo wageno ni wabiro tugo maber moloyo ka wagocho gi Stima. Ok bi bedo mayot, to wan gi mijing'o sani malich."""
Ochan Tuke adek chieng' Ngeso ka igeno ni raond mar 18 biro chakre gi timbe 10 ma pok ogocho chakre Due mar Adek.
Tim mar Mt. Kenya United FC ma sani oywa boto biro gocho gi Vihiga Bullets FC ma gi sani omako namba adek, e alap ma Camp Toyoyo.
Soy United to biro gocho gi Gusii FC e paw Bukhungu Stadium ka Silibwet biro rakore gi Modern Coast Rangers e alap ma Bomet Stadium.
FKF Premier League: Robert Matano wuok ka iye owang' bang' tim mar Wazito miyo Tusker  lalo points.
Ma ne en kinde mar ariyo ma ne oridnegie ngima bang' wuok amodhi g'amodhi (0-0) gi tim mar KCB ma sani namba ariyo nyaka ne chak weche tuke kendo e giko juma.
Mano nomiyo tim mar Tusker obedo gi points 35 ka giloyo KCB ma bankno e ma siro gi points ariyo kende. Tim mar KCB notugo gi Bandari ma gin namba abich, e alapma Utalii chieng' Ngeso.
Sammy Meja nokwongo loyo ne jo Tusker e dakika mar ang'wen bang' jatugo machielo miye opira ma nogo free kick chomo kamaro nono, ka pok Kevin Kimani olocho ne time dakika mar 19 bang' jarit gol Emery Mvuyekure keto oyuma e dho gol, to mano nomiyo tugono orumo ka gin gol achiel achiel.
Konchiel, Matano ne ok mor gi dwokogo kata matin, to komachielo, Francis Kimanzi ma tiego Wazito to ne pwoyo jotuke malich!
"Matano nowacho kama: ""Chal ka gima olowa. Walalo points ariyo e yo mofuwo malich. Chunywa to ne ni e tugo adier, to yudo point achiel achiel e tuke ariyo moluwore ok long'o."" Nowuoyo ka ok omor kata matin."
"Nomedo wacho niya: ""Aparo ni refari bende nodwa goyo firimbi ding'eny ahinya komiyo jotugo thuolo mar modho pi e kare mar ariyo mar tugo to mano nomiyo tugo chot chot kolalo mitne. To onge mana wach, wabo timo maber moloyo e tukwa ma luwo."""
Sammy Miseh (koracham) jatuk Tusker kod Masika ma tugo ne Wazito FC e piem mag FKF Premier League ka ne tugo dhi nyime chieng' Tich Abich May 2021 e alap ma Utalii Sport Club.
"Komachielo, Kimanzi nowacho kama: "" Amor ahinya gi kaka jotuka notugo. Bedo ni Tusker e namba achiel kendo ne giseloyowa to waduogo ma waloyogi mi waromore nyiso ni ok wanind e klas. De waloyo tugono dabed ni warido iye kaka ne watimo e thuolo mokwongo."""
Nochuno tim mar Wazito olok jatukgi momondo e dakika mar abiriyio ka ne Benard Ochieng' ma tugo chien kawo kar Maurice Ojwang ma a ohinyore.
Kae to Kimani orodhno gi opira ma jarit gol ma Ja-Rwanda ong'udho bang' Amos Asembeka goyo opira moa mabor mi oloyo.
Poth ka tim mar Wazito obedo nyime e dakika mar 34, kata kamano, Rogers Aloro noriyore mi ogeng'o ma nogo koa e kona mondo kik loye.
Tusker be both koloyo mapiyo bang' mano, to Christopher Ochieng' nogoyo head mobaro mpira ma Luke Namanda ogoyo kendo Boniface Muchiri noriyore moreso mpiro ma nodhi malo mar golno kata ka Levis Opiyo ma e jarit gond jotuk Wazito otimo gimoro.
Tim mar Tusker ne chiegni bedo nyime kendo mana matin ka pok ogo firimb dhi yueyo, to Kevin Monyi ma tugo chien nomonogi yudo thuolo mar riwo e dho gol.
Namanda be nodhier nono neno ka Opiyo ma rito gol ng'eng'o opiche ma nogoyo matek. Moro ka moro kuom timbe ariyogo nodhi nyime manyo loch to onge.
Opiche mibiro go chieng' Ngeso biro bedo e kind Kakamega Homeboyz ma biro gocho gi Western Stima e alap ma Bukhungu Stadium ka Ulinzi Stars to biro gocho gi Kariobangi Sharks e taon ma Narok.
Dwokogo nomiyo Tusker obedo gi points 35, to giloyo KCB gi points ariyo. KCB biro gocho gi Bandari ma gin namba abich chieng' Ngeso e pap ma Utalii.
Shikanda, jatieg tim mar Nzoia Sugar nigi geno bang' Ingwe loyo time
Jatieg tim mar Nzoia Sugar Ibrahim Shikanda ojiwo timne mondo otimie gimoro bang' tim mar AFC Leopards loyogi gol achiel kuom nono. Nokonogi ni gitim kamano e kinde ma gibiro gocho 
Nzoia ma sani namba 14, noketo oyuma to mano nomiyo Caleb Olilo oloyo opira. Lo ma nologo timno en mar auchiel e season ma dhi nyimeni.
"Shikanda nowacho kama: ""Oyuma nomakowa e dho gol momiyo olowa. Jotuka ne ok omora kata matin e yo ma ne gitugogo kendo ne ok gitugo kaka nochikgi. Bedo ni pok ogoch kuom kinde malach ne nyalo miyo mano otimre be."""
Piny diny ne Tusker ma sani okawo namba e tuke mag FKF Premier League - Muchiri
Boniface Muchiri ma gocho e dier pap ne tim mar Tusker ogo bade piny ni sani piny dinynegi nikech gin e ma gikwao namba.
Tim mar KCB ma bende laro kodgi okombe kendo notuore kodgi amodhi gamodhi ka ne gikocho giko juma mokalo, biro gocho gi tim mar Wazito kawuono e alap ma Utalii Grounds.
"Muchiri nowacho kama: ""Ne ok wayudo loch ma nwadwaro ka ne wagocho ni KCB, to aparo wanyalo timo mano e tukewa ma luwo."""
"Kinde mang'eny ka in mbele jomamoko to weche ok bedga mayot nikech gidwa ni giyudi to mano miyo watiyo matek ahinya nimar ka walalo points, to jowetewa biro jukowa."" "
"Kaka wamedo yudo points momedore e kaka wamedo bedo mofwong'ore."""
Jatuk Tusker ma tugoga e dier pap Boniface Muchiri goyo opira kinde ma ne gigocho gi KCB ma ne tarik 15 Mei 2021 e alap ma Ruaraka Grounds e piem milaroe okombe mar FKF Premier League 
Gor Mahia oyudo geno mar tugo e CAF Champions League e season ma luwo bang' goyo Sofapaka 2-1 ka ne gitugo kawuono e taon ma Taita Taveta e laro okombe mar FKF Premier League.
Tugono ne nenore ni ne dhi rumo ka gin 1-1 to ka nochopo dakika mogik ogik Alpha Onyango oloyo bang' yudo opira ma Tito Okello noriwo.
Lojno nomiyo jatiekgi Manuel Vaz Pinto  ma a Portugese ofwong'oree matin ka mano en lochne mar adek. K'Ogalo koro namba auchiel ka gin gi points 25 ka Bandari ma sani namba abich oloyogi gi points ariyo.
Batoto ba Mungu pod odong' ka gin namba ochiko ka gin gi points 19. 
To kata obedo ni weche nodhinegi maber e pap ma Wundanyi Stadium, Carlos Manuel Vaz Pinto ong'eyo ni onego okony timno olo tuke duto ma gidong'go kendo gilem ni timbe man nyimgi olal points eka ginyalo yudo thuolo mar tugo e Champions League .
Chieng' Wuok Tich Football Kenya Federation (FKF) nowuoyo ka wacho ni tim ma biro bedo namba achiel kochopo June 30 e ma ibo land ni bo dhi tugo e Champions  League season ma luwo e lo piny Kenya.
To Sofapaka e ma nochako tugono ka liet ka jatukgi Timothy Otieno poth koloyo tim ma notugone chon e dakika    mar auchiel en mana ni jarit gol Gad Mathews ne omako opiche ma yom.
Tito Okello ma en jatugo ma a South Sudan e ma nokwongo oloyo bang' tugono tuore kuom kinde ka nogoyo opira gi wiye mokalo jarit gol ma Togo miluongo ni Aboul Moubarak.
Titus Achesa ma tugo chien noduogo oloyo bang'e e dakika mar 56 ma timbego obedo ma romre. Kata kamano, Okello gi Alpha Onyango ma pod rawera malich otugo maber e kindgi mi giyudo gol e dakika mar 82.
Alpha Onyango ma tugo ne Gor Mahia FC (koracham) kod Michael Odongo ma Vihiga FC ka gitugo e paw Kasarani  chieng' Ngeso Jan 23, 2020 kilaro okombe ma FKF PL.
Kaptain ma Migori Youth Clifford Otieno nigi geno ni timgi nyalo tieko e kind timbe ang'wen mokwongo e National Super League bang' tuke e tielo mar ariyo chakore ka ne gilocho e tuke ma noduog ogo e kor juma chieng' Tich Adek.
Tim ma yudore e Milambo mar Nyanzani, noloyo Mwatate United 2-0 ka mano noresogi kik ng'udhgi e piem. Sani gin namba 12 ka gin gi points 21 bang' tugo tuke 17.
"Jatuk Gor Mahia machon Dickson ""Agwambo"" Raila "
"Otieno nowuoyo gi The Standard Sport kowacho kama: ""Wamor ni bang' bedo pacho kuom dweche ariyo ka ok watugi kendo ka waparore, to wayudo points adek mopong'."""
"Otieno nomedo wacho niya: ""Lojni biro konyowa e tuke ma luwo ma wabiro tugo, kendo dwarore ni walo tukego e ka watiek e kind timbe ang'wen mokwongo mana kaka wasebedo ka wagombo."""
Gie seche gogo, Vihiga Bullets noduoko chien points ma Kenya Polis kod FC Talanta oloyogigo bang' goyo Fortune Sacco 1-0 e pap ma Kianyaga Stadium. 
Lojno nomiyo Vihiga obedo namba adek ka gin gi points 30, ma en points ariyo kende tok Kenya Police kodd FC Talanta ma moro ka moro nigi points 32.
E taon ma Mombasa, Wilson Kamau noloyo gol ma nojiwo Muranga Seals oloyo Coast Stima 2-0 e paw Mbaraki Grounds.  Ne dwarore ahinya timno oyud loch.
Lojno nokonyo kor Seals oa kama rach ma ne nyalo miyo giwuog e piemno ka koro sani gin namba 14 gi points 19.
Bang' tuke 17 mosego e piem ma super league, tim mar Mount Kenya United ma chon ne ni e Premier League pod oywayo boto ka gin gi points 13 ka Gusii FC ni e wigi, ka koni to Talanta, Kenya Police kod Vihiga Bullets okawo nafas adek mokwongo kendo gin gi geno ni gibiro idho ngas. 
Ibiro tug tuke abich chieng' Ngeso ka itugo round mar 18 to timbe 10 e ka dhi chako tugo kendo chakre Mach.
Akauntant kod derep matatu oloyo mich mar BanBet
Evanson Kiprotich, ma e jaloch mar BangBet Casino Lucky Draws imiyo chek gi Marketing Manager mar BanBet Kelvin Maundi chieng' Tich Abich Mei 21 2020.
Evanson Kiprotich gi joode biro mong'o ngima kata obedo ni coronavirus oketho weche yuto. Mano en nikech Evanson nobedo jaloch jaloch mar BangBet Casino Lucky Draws michiwo dwe ka dwe kimiye siling' 500,000.
Odak Muthiga kendo en akauntant kendo an achiel kuom joma nong'ad osachgi bang' jatende wacho ni ong'ad misach ji nikech tuwo mar Korona norocho ohendni. Kata kamano, chieng' Tich Ang'wen mokalo noil ahinya bang' loyo mich mar jo BangBet.
Jago ma wuok Baringoni, notiyo mana gi siling' 500 e koro timb opira ma ne dhi locho kendo noyudo nyadi 1,000 pesa ma notiyogo e pim ma ichiwo ne jaloch pesa dwe ka dwe.
Kata kamano, Kiprotich ne nyaka nan bang' yudo lal mathoth higa mokalo, tok riwore gi BanBet Lucky Casino Mei 2020, to omor ni nohore to mano e momiyo olocho.
"Nowacho kama: ""Nang'eyo kinde duto ni nite kinde yuto kod kinde lal. Mano e momiyo ne chunya ok otho."" Nowacho wechego chieng' Tich Abich ka ne en gi chiege ma nokkawo chek koa kuom  Kelvin Maundu ma e Marketing Manager mar BangBet"
Chiege ma nolalo tich nikech tuwo mar Korona nobedo mamor bang' Kiprotich wacho ni obiro yawo ne chiege ohala gi pesgo.
E sechegogo, William Nyaga ma en jariemb matatu kendo odak Githurai 45 noyudo siling' 100,000 e tuk Weekly Casino Draw michiwie pesa juma ka juma.
"En notiyo gi siling' 100 e temo hape e tuko mohero miluongo ni Lucky Poker. Wuon nyithindo adekno, nowacho kama: ""Abiro nyiewo ruath gi pesgo kendo tero ruadhno korwa Murang'a."""
Safapaka mor ma tamre gi nono ni gidhi rakore gi Gor Mahia ma season mokalo ne namba ariyo e tuke laro okombe mar Football Kenya Federation Premier League chieng' Tich Adek e pap ma Wundanyi Stadium man Taita Taveta. 
Sofapaka ma gie sani namba ochiko ka gin gi points 19 bang' tuke 15 ong'eyo ni ka gigoyo K'Ogalo ma sani namba auchiel, to gibiro romore kodgi to mano e gima koch mar Sofapaka Ken Odhiambo nigi adier ni gidhi timo.
Nowuoyo gi The Standard Sports kowacho ni en gadier ni jotuke biro locho kaka gisebedo ka gitimo seche ma gibiro tugo gi Gor Mahia.
Komor gi loch ma ne gilogo Wazito 2-0, Odhiambo ni gi adier ni jotuke ok bi luor romo gi jotuk Gor.
"Nowacho kama: ""Loyo Gor ok yot kendo ok en tuk nyithindo, to ahinya ahinya ka irango jotugo molony ma gin-go. To pod waikorenegi. Jotuka oikorenegi, gin gi siso mar romo kodgi, gigombo ni girom kodgi e pap."""
Kowuoyo e wi Caf Champions League, Odhiambo nowacho ni pachgi ni e wi gocho gi Gor Mahia kod tukegi ma luwo.
"Nomedo wacho kama: ""Kawuono pachwa ni e gocho gi Gor. Kiny wanane ni en tim mane ma ni e nyimwa. Gima wadwaro en ni waloch e tukewa, moro bang' moro kae to wabo neno kaka weche biro chalo kochopo Jun 30."""
Gor nyaka sani ni e namba auchiel ka gin gi points 22. Mano points 12 tok Tusker ma sani okawo namba, to koch mar Gor Sammy Omollo ni gi yie ni Gor nyalo chopo kama Tusker nitieno.
"Koch machon mar jo KCB-no nowacho kama: "" An gadier ni e adhula ka, gimoro amora nyalore, kendo bedo namba achiel kochopo Jun en gima nyalore. Gor en tim ma nigi jotugo molony kendo wan gi yie ni jotugogo biro ting'o timwa malo e tuke ma wan-go nyime kae."""
"Omollo nomedo wacho niya: ""Sofapaka en tim maber to wabo bedo motang' be. An gadier ni ne wachako maber kuom loyo City Stars to mano biro jiwo jotukwa kawuono. Wadwaro points adek mopong'; onge gimoro mopogore gi mano."""
Gor ma oseloyo okombe mar Kenyan Premier League nyading'eny moloyo tim moro amora, ni gadier ni gibiro duoko chien points ma timbe ang'wen man nyime oloyogigo sama gibiro gocho gi Sofapaka kawuono e alap m Wundanyi e tuke mag FKF premier League.
Koch ma Gor Mahia Sammy Omollo nowuoyo gi Standard Sport kowacho ni nyaka gigo Sofapaka e ka gibed gi geno mar bedo nyime kochopo Jun 30 kendo giyud thuolo mar tugo e Caf Champions League.
Motelo jumani, FKF nowacho ni tim mar biro bedo nyime e laro okomb  Premier League kochopo Jun 30, e ma biro tugo ne Kenya e tuke ma CAF Champions League ma 2021-2022.
"Omollo nowacho kama: ""An gadier ni e adhula ka, gimoro amora nyalore, kendo bedo namba achiel kochopo Jun en gima nyalore. Gor en tim ma nigi jotugo molony kendo wan gi yie ni jotugogo biro ting'o timwa malo e tuke ma wan-go nyime kae."""
 Sofapaka en tim maber to wabo bedo motang' be. 
An gadier ni ne wachako maber kuom loyo City Stars to mano biro jiwo jotukwa.
E kinde ma chenro othung'enie biro dwarore ni jotuke timbe owilre owilre.
Gie seche gogo, Frank Ouna ma chon  ne en jalup koch mar tim ma Harambee Stars kendo ma koro gie sani ochako tiego tiego tim mar Mathare United, nogo timbe ma be iluongo ni Slums Boys onge gonde ariyo kuom achiel (2-1) gi tim mar KCB e paw Ruaraka Grounds.
Loch ma ne KCB oyudono nomiyo points maggi ochikore mobedo 33, ka mano miyo AFC Leopards odok chien mobedo namba ariyo ka Mathare to odong' koywayo goro ka gin mana gi points abiriyio.
Daniel Otieno e ma nokwongo oloyo e dakika mokwongo ka miyo Mathare obed nyime, to kodong' dakika matin to igo firimb dhi yueyo Vincent Wasambo noloyo ne timbe ma gibedo gi gonde ma romre.
Derrick Otanga noduogo oloyo gol ma nomiyo KCB loch bang' timbego duogo a yueyo kendo tugo dakika piero ariyo gi gimoro; to mano nomiyo tim mar KCB omedo duoko chien points ma tim mar Tusker ma nyaka sani okawo namba oloyogigo.
Kaptain ma Migori Youth Clifford 'Ouma' Otieno nigi geno ni timgi nyalo timo maber bang' chako marach e kinde ma gibiro romo gi Mwatate United FC chieng' Tich Adek (kawuono) kinde ma piem mar e National Super League chakore kiluwo chike moketi motudore gi tuwo mar COVID 19.
Bang' bedo e yueyo kuom jumbe aboro chakre Mach ka ne Ker President Uhuru Kenyatta choro nyime weche tuke mondo kik nya tuwo mar COVID 19, tugogo dhi chako kendo ka timbe adek gocho e kor juma.
Otieno nowuoyo gi The Standard Sport kowacho ni ginyalo tieko tielogo e tielo ma nyime, koneno ni yueyo ma giseyueyogo kuom dweche ariyo biro miyogi mbi mar idho malo.
"Nowacho kama: ""Wan Migori Youth. Timwa oikore nyagore e tukegi kendo wadhi temo kar nyalowa mondo wayud points adek mopong' ka wan Taita."""
"Nomedo wacho niya: "" Wasebedo ka watiegore maber e kinde yueyono kendo ne watemo loso gik ma ne chandowa e kinde tukewa 16 mokwongo kendo an gi geno ni sani wan maber moloyo kaka ne wan."""
Bang' tuke 16 e tielo mar ariyo, Migori nigi points 18 ka sani gin namba 17.
"Migori noyudo mijing'o bang' nyiewo Dickson ""Agwambo"" Raila ma ne jatuk Gor Mahia machon ma igeno ni dhi tugo tuke mokwongo kawuono."
Mwatate to namba aboro ka gin gi points 25 to ka po ni giloyo to mano nyiso ni ibiro yombgi mana gi points ang'wen gi tim mar FC Talanta ma sani okawo namba.
E boma mar Mombasa, Coast Stima ma sani namba 11 biro gocho ka gin pacho gi tim Muranga Seals e paw Mbaraki Grounds ma chop sani odong' mana matin to ogolgi oko e piem mag laro okombe, ka Vihiga Bullets gombo ni giduok points ma Talanta oloyogigo obed ariyo seche ma gimako safar mondo gidhi gigoch gi Fortune Sacco ka timno oloyogi mana gi point achiel.
Jatuk Kisumu Hot Stars Charles Adika (korachwich) ka ne gitugo gi tim mar Migori Youth.
Ouna ma chon ne en jalup koch mar Harambee Stars ikore mondo gidhi gilo tim mar Mathare.
Frank Ouna ma chon ne en jalup koch mar Harambe Stars ne oyier nyoro mondo obed koch mar Mathare United bang' timno riembo kochgi Salim Ali gi jalupne Patrick Gitagia.
Timno notimo lokruok ma kamano mondo gires timgi kik gol e piem mar laro okombe ma iluongo gi Kisungu ni relegation.
Weche ok osebedo ne Ali mayot higani nyaka nochak tiego timno e higa mar 2018 bang' kawo kar koch ma sani mar Wazito Francis Kimanzi .
Tim mar Mathare ma be inyalo luong ni Slum Boys ni kama rach ka inyalo golgi e piem mar laro okombe mar Football Kenya Federation Premier League nikech ne ok giloyo tukgi mar 14 ka tuke nochakore kendo e giko juma mokalo ka iluwo chike ma thiro tuwo mar Covid 19 bang' bedo e yueyo kuom jumbe abiriyio.
Tugo mogik ma ne Mathare ogochoe, ne ok giloyere gi Vihiga United (0-0) ka duokogo miyo gidong' bwoto ka gin gi points abiriyio kende.
CEO ma Mathare migosi Jectone Obure nowacho ni nochunogi kawo okang' mapiyo mondo gires timno.
"Obure nowacho kama: ""Nochunowa timo lokruoge moko. Timwa ok osebedo ka timo maber e season ma sani omiyo nochunowa wariemb Salim ma be chon ne tugonwa to osebedo ka timo dongruok nikech ok osebedo komiyowa kokonyo tim."""
Ouna e ma koro biro kawo kar Salim to tich maduong' ma en go en neno ni timno ok ong'ul oko mar piem.
"CEO ma Mathareno nomedo wacho niya: ""Ouna biro chako tich moriere. En koch molony kendo wan gi geno ni obiro reso timwa kik kir oko, kendo e season ma luwo timno obed nyime."""
Bobby Williamson ma chon ne tiego Harambee Stars be biro bedo e kind jong'ad rieko ne timno ma gi dho Ngere iluongo ni technical advisor.
"Ouna nowacho niya: ""Adwa goyo ne jotend Mathare United erokamano kuom miya thuolo mar tiego tim maduong'ni."""
Tija maduong' en timo duto manyalo mondo akony Mathare odhi malo e piem ma dhi nyimeni.  Lony kod rieko ma aseyudo kaka koch kuom higni 12 an gadier ni wabiro chako yudo dwoko mabeyo.
Kata obedo ni pok gitugo tuke ariyo mondo giromre gi kwan tuke ma timbe mamoko osegoyo, koch ma chon ne en jalup koch ma Gor Mahia nigi gich maduong' nyime ka gima nyalo mana konyogi en loyo Western Stima kata Vihiga United  ka timbe ariyogo oloyogi gi points abich bang' moro ka moro kuom timbego tugo tuke 17.
Mondo gichak safar mar tony, timb Ouna biro rakore gi KCB ma sani namba ang'wen ma be thuthni mondo points maggi omedre kawuono, kae to timb Ounano biro romo gi AFC Leopards e giko juma.
"Ouna nowacho kama: "" Ok anyal singora ni en ang'o ma abiro timo to en ang'o ma ok anyal timo ka pok waromo gi KCB. Wasemana tugo tielo mokwongo omiyo tich maduong' ma jotuka onego onyenyna en ni to ginyalo thuthni matek ma rom nade. Inenowa kaka joma orony, to mano ok lichnwa."""
Ka pok noteng' lwete mogo, jatiekno ma chon ne tiego tim mar Ulinzi Stars notayo timno e tuke 14. E tukego duto nolocho mana dichiel, giromore gi timbe ang'wen, kendo nogogi e tuke ochiko.
E tuke 14 ma Slum Boys osetugo, ne giloyo Nzoia Sugar kende 1-0 chien kucha tarik 8 dwe mar Februar.
Dine gilocho diriyo ka de loch ma ne giloyo Zoo FC (2-0) e Januar ne ok oruch kaluwore gi paro mar Fifa e Dwe mar Abich tarik 4 ma nogolo tim mar Zoo e FC e tuke mag Division One bang' yudgi gi ketho miluongo ni match fixing. 
Mae weyo Mathare kod points abiriyio bang' locho dichiel, goyo draw ang'wen, lalo tuke ochiko ne: Sofapaka, Gor Mahia, Ulinzi Stars, Tusker, Bidco United, Nairobi City Stars, Kakamega Homeboyz, Posta Rangers kod Kariobangi Sharks
Ne ochak tim mar Mathare e higa mar 1994 mondo okony rowere kod joutegi kik bed modhier e kar dak mongowore ma Mathare.
Ne giloyo okombe mar Presidents Cup e higa mar  1998, to mano be e higa ma ne giidho ngas ma gichako gocho e piem mag Kenya Premier League.
Ne giloyo okombegi mokwongo mar piemno e higa mar 2008 to mano e okombe kende ma giseloyo e tuke Premier League.
Higani, weche nyalo dhi ataro ne tim ma nolocho e higa mar 2018 ka ne gikawo namba, to waket wang'wa wabi wane ka mano e ma biro timore, to ahinya ahinya bedo ni  olok jotiek timbno sani.
Mathare United opuko mok Salim Ali
Mathare United oriembo kochgi Salim Ali.
Frank Ouna ma chon ne en koch mar Wazito FC e ma koro dhi kawo kare. 
Mathare United ni kama rach ka inyalo golgi e laro okomb FKF Premier League  e giko season mar 2021
E dwe mar Mach tarik 26 President Uhuru Kenyatta ne ochoro nyime weche tuke mondo kik nya tuwo mar COVID 19.
 Mathare ne ok giloyere gol moro amora gi Vihiga United (0-0) ka duokogo miyo gidong' bwoto ka gin gi points abiriyio kende.
E tuke 14 ma Mathare kata Slum Boys osetugo, ne giloyo Nzoia Sugar kende 1-0 chien kucha tarik 8 dwe mar Februar.
Mani miyo Mathare dong' mana gi points abiriyio bang' locho dichiel, goyo draw ang'wen, timbe ochiko ma luwogi rodhogi: Sofapaka, Gor Mahia, Ulinzi Stars, Tusker, Bidco United, Nairobi City Stars, Kakamega Homeboyz, Posta Rangers kod Kariobangi Sharks
Chelsea loyo okomb Champions League mar ariyo, gituono Manchester City mitiego gi Pep Guardiola thuolo mar yudo okombeno kinde mokwongo
Chelsea noloyo okomb Champions League mar ariyo, ka gituono Manchester City mitiego gi Pep Guardiola thuolo mar yudo okombeno kinde mokwongo bang' Kai Havartz loyo golo achiel e kidieny mokwongo mar tukego to mano nomiyo timgi oloyo 1-0 e tugo ma ne ogo e paw Estadio Do Dragao ka timbe ma England noromo. 
Jatugo ma ma a German-no ma Chelsea notiyo gi pes mathoth nyiewo, a opie seche ma notugo to noringo matek mi okalo  jarit gol Ederson kae to opiko opira e gol ma koro nodong' nono e dakika mar 42 ka mano miyo tugo ma iye notuereno kendo ma none gi ji 16,500 mobet e e pap orumo gi gondno.
Tim mar City ma be e ma oloyo okombe mar Premier League champions e ma ne nenore ni nyalo locho ka pok tugo ma ne gitugie maberno ochakore maka mana ni nokuod wigi gi tukgi mar fainol mokwongo e laro okomber mar Champions League.
Kata obedo ni City oseloyo okombe Premier League adek e kind ang'en mosekalo, Guardiola ma a Spain ne ok omiyo timbe oloyo okombe moriwo timbe mag Europe ma timno osebedo ka gombo malich ka kinde mogik ma ne Guardiola oneno okombeno ne en higa mar 2011 kotiego tim mar Barcelona. 
Ne jatiek mar Chelsea Ja-German Thomas Tuchel loch biro bang' tim mar Paris St Germain nogo radar gi tim mar Bayern Munich e fainol mar e season mokalo. Olocho mana bang' dweche ang'wen bang' kawo telo kuom Frank Lampard e klab no ma imbo mar London.
"Tuchel nowacho kama: ""Mit ndi ni wan be wan gi okombeni. Walocho. Mayie. Akia kata kaka daler kaka awinjo. Amor ni achopo e fainol ariyo e piemni. Amor ma akia"""
Jotuka noramo ni nyaka gilochi. Ne wagombo ni wabed kidi e wuoch jo City. 
Ne wajiwo ng'ato ka ng'ato kuomgi mondo othuthni matek. 
Kata obedo ni Tuchel nopango jotuke kaka ojatimo, Guardiola to notimo lokruoge moko kendo nodhiero ji kuom Raheem Sterling notugo e bath pap koracham, kendo ne ok oketo Fernandinho kata Rodri mondo otug e dier pap, mi ochweyo keto Ilkay Gundogan nodong' ka rito chien.
Nonenore ayanga ni lokruogno nomiyo ne yot yoro jotuk City ma nodong' chien, to mano ne Chelsea mar temo loyo didhigra e tugono ne chakore ka mokwongo jatukgi ma Ja-German miluongo ni Timo Werner olalo thuolo mathoth mag locho ka mokwongo nofwayo boch, machielo ogoyo ne Ederson opira ma yom yom, to thuolo machielo ogoyo net mana gi bathe.
Tich matek ma Gundogan ne nigo nobedo ma ndwari moloyo bang' miye kad e dakika mar 34 nikech notugo ne Mason Mount e yo ma ok owinjore.
Chelsea be weche noridorenegi bang' jakutgi ma a Brazil miluongo ni Thiago Silva oruombore piny bang'  chikore malo kogoyo opira gi wiye to mano nochuno ni owuog kosuto kodong' mana dakika auchiel to gidhi e yueyo. Ne okaw kare gi Andreas Christensen.
Kata kamano, dakika adek bang' mano, Chelsea oyudo gol. Jatukgi ma diere miluongi ni Mount opisore gi opira e kind jotuk City ma chien to mano nomiyo Ederson owuok e dho gol kobiro mondo ores opira to Mount nodang'e mi odong' mana gi gol kendo nyumo opirano mayom.
Weche nomedo bedo ndwari ne City bang' jatukgi ma diere Kevin De Bruyne rodhno gi Antonio Rudiger mi ohinyore mi odong' kombemore piny kendo mano nomiyo ogole e pap. Guardiola noketo Ja-Brazil Gabriel Jesus okaw kare.
Christian Pulisic noduogo odonjo ne jo Chelsea ka mano miye thuolo mar bedo Ja-Amerka mokwongo tugo fainol e tuke Champions League kendo poth komedo ja pinyno mokwongo loyo e tugo ma kamano to Havertz nopoye mi ogoyo opira oko mar gol.
Weche nochako bedo maber ne City mosmos kata kamano, ne ok gitugo e yo ma gitugogago ka gipie 
Ka nogo firimbi mogik, joma pako timb Chelsea ma nobiro e tugono ne mor ma tamre gi nono ni gilocho, ka koni joma ne pako City chunygi a ojog kendo ne giwuok ka gichomo paw ndege mondo gidog Manchester korgi.
"Ka nopenj Guardiolo gimomiyo noloko yo ma jotuke lochogo, nowacho kama: ""Kinde duto itimoga lokruok mana mondo tim olochi."""
"Nomedo wacho niya: ""Daher wacho ni ma ne en season ma ne ber kodwa ndi."
Yo ma ne wagogo thuolo mar ariyo mar tugoni, ne gin gi counter attack achiel koa kuom Pulisic.
Gin tim ma tugo maber, to ne wapiem kodgi maber malich.
Tuchel oseromo gi City didek e thuolo mar jumbe auchiel kendo gisegoyo City didekgo te. Roman Abramovich ma a Russia kendo ma wuon tim mar Chelsea ni e kind ji ka timno tugo. Onge kiawa ni nowuoro awuoro kaka yo ma osebedogo kiwilo koch mage osekonyo timno.
E thuolo mar ariyo nonego walo gol mar ariyo to notamowa atama.
Football Kenya Federation (FKF) nolando ni tim ma biro bedo namba achiel kochopo Jun 30 e ma ibiro land nib o dhi tugo e Champions League season ma luwo e lo piny Kenya.
Ma en wach ma nowach Mei 17 2021 kendo ne ogoe sei gi CEO mar FKF Barry Otieno ka nowacho ni Jun 30 e tarik mogik ma dwarore ni ochwal nying tim e piem mar Interclub Competitions. 
"Bath ripodno ne wacho kama: ""Riwruogwa oseyudo wach koa CAF ma chiko ni FKF ochwal nying tim ma biro gocho ne Kenya e piem mag CAF kolewo ahinya Jun 30, 2021."""
FKF nowacho ni paro ma giseng'ado ni tim ma biro yudo ka tirigno okawo namba e wi timbe mamoko e ma biro e gocho e piem mag CAF Champions League, nochopie nikech tarigno biro yudo ka tarigno biro yudo ka tuke ma pacho kae pok orumo.
"Ripodno nodhi nyime wacho niya: ""Omiyo, bedo ni tarik mowachno biro yudo ka tuke mag FKF Premier League pok orumo nikech chochni ma tuwo mar Covid 19 okelo, riwruok mar FKF Leagues kod komiti mar Competitions Committee nobedo gi romo Mei 7, 2021 kendo ng'ado ni tim ma biro kawo namba chop tarigno, e ma ibiro ter nyinge."""
Mani nyiso ni tek ahinya mondo tim mar Gor Mahia ma osekawo okombe mathoth moloyo timbe mamoko, oyud thuolo mar tugo e tuke mag CAF Champions League e season maluwo.
Tusker FC e namba achiel ka gin gi points 37 bang' tuke 17, ka AFC Leopards luwogi machiegni ka gin gi points 32 bang' tuke 15.
Kariobangi Sharks omako namba adek gi points 31 ka KCB oriwore kodgi e nambano bang' timbe ariyogo tugo tuke 16, to iluwogi gi Bandari FC ma koro namba abich ka timbe ariyogo oloyogi mana gi points ariyo kende.
K'Ogalo ma nokawo okombe season mokalo ni e thuolo mar auchiel, ka tim ma namba achiel oloyogi gi points 12, en mana ni gidong' gi tuke adek e ka gichop kwan tuke Tusker osegoyo. 
Bedo ni ok nyal ti gi pab Kasarani kod Nyayo Stadium baro wi jotend FKF Premier League malich.
Mokwongo okwongo Football Kenya Federation (FKF) nosechano tiyo gi pewe ariyo madongo e pacho kaego, kaka pewe ma idhi gochie ka tuke chakore Tich Abich Mei 14 bang' bedo e yueyo kuom jumbe ma dirom abiriyio.
To Kaluwore gi Pius Methho ma e director mar Sports Kenya Director General, Paw Kasarani (Pap maduong' kod machielo e bathe kanyo miluongo ni Annex) ok bi tigo kuom thuolo ma ok tinne dwech ang'wen nikech Team Kenya tiyo kodgi e timo ikruok ne tuke mag Tokyo Olympics Games.
Mopogore gi jotugo ma ikore ne Olympics ma bathgi mokwongo biro dhi Japan Julai 5, ichano ni ibiro ti gi paw Kasarani timo tuke mag IAAF World U20 Championships ma biro chakore Agost 17-22.
Nodhi nyime wacho ni pod giwuoyo gi Migawo mar Tuke (Ministry of Sports) ka be inyalo ti gi pab Nyayo Stadium.
"Metto nonyiso Standard Sports niya: ""Kasarani ok nyal tigo sani nikech itiyo kode e ikruok ne piem mag Olympics. Team Kenya tiyo kode kendo ok wanyal yie mondo gimachielo odhi nyime kanyo. To chal ka gima pod ok nyal ti kode nyaka tuke mag World U20 Championships orum e dwe mar Agost. Ma e nyiso ni nochan FKF Primeier League biro manyo kamachielo mondo tukegi odhi nyime."""
"To ka nopenje ka be inyalo ti gi Nyayo Stadium, noko kama: ""Ok daher wuoyo e wi Nyayo Stadium nikech pabno ok onego otigo e goyo upiche ma pacho kae."""
Kata kamano, pod wawuoyo gi Migawo mar Tuke kendo wabo nyisou kaka weche obet.
Asekata ng'ado ne riwruokno rieko, omiyo gi ma gimanyo en thuolo mar tiyo gi pabno kod kaka gibiro tiyo kode.
To mano e gimomiyo ok daher wuoyo e wi wachno.
Bedo ni ok nyal ti gi pewe ariyo madongo e pacho kae, chuno ni riwruokno ochak manyo kuonde mamoko ma ginyalo tiyogo. Mano oriwo pewe man Narok, World Hope, Utalii kod Ruaraka Grounds ne tuke monego go Nairobi e kinde ma weche othung'ieni ka tukego onego orum Julai 14 jumbe ariyo bang' tarik mogik ma dwarore ni ochiwie nying tim mokawo namba ma biro dhi tugo CAF (Champions League.)
Chieng' Tich Abich Kariobangi Sharks norodho Kakamega Homeboyz 1-0 e paw Utalii e tukgi mokwongo bang' yueyo, ka Ruaraka ma nogo marfuk mondo kik tigo e goyo tuke ma pacho kae, otigo e goyo tuke ariyo kinyne (AFC Leopards 1-0 Nzoia Sugar kod  Tusker 0-0).
Gor Mahia be nyoro a oloyo Nairobi City Stars 1-0 e paw Utalii, ka Mathare United gi Vihiga United owuok 0-0 e tugo ma nogo Ruaraka.
Kata obedo ni ker ma FKF Nick Mwendwa wacho ni onge kaka de gitim to nyaka tuke odhi mana nyime, oparo ni tukego ok bi bedo mong'ith ruok nikech pewe mitiyogo oketh gi koth ma dhi nyime chue.
"Nowacho niya: ""Ka nosetuonwa tiyo gi pebe man Kasarani kod Nyayo Stadium, wach tuke mag adhula oridore malich. Nonyiswa ni ok wanyal tiyo gi pebe ariyogo, omiyo biro chunowa tiyo gi pebe ma wabiro yudo."""
"Pebe mamokogo biro ng'uko rang'iny tukewa e yo ma jotugo biro tugogo ko ma inyisogigo e TV. To tero tukego mondo ogo oko mar Nairobi biro dwaro ni wati gi pesa mathoth."""
Tim mar Gor Mahia ma nokawo okombe season mokalo a otony bang' goyo Nairobi City Stars 1-0 bang' timno dong' gi jotugo apar e tuke ma nogo e paw Utalii chieng' Jumapil.
Loch ma K'Ogalo oyudono nochwalogi mi gibedo namba auchiel ka gin gi points 22, ma gin points 12 tok Tusker ma sani okawo namba, to City Stars odong' ka gin namba 11 gi points 17.
Abdul noloyo gol e dakika mar 30 bang' Clifton Miheso riwone opira mi oloyo mayom ka ji odong' ka wuoro kama jarit gond City Stars miluongo ni Steve Njuge ne nitie.
Kata obedo ni noriemb jotuk City Starts e dakika mar 74, onge gima lich ma Gor ne nyalo timo gi dakika 16 ma nodong' kata obedo ni ne gitemo ndi to timno odagi.
E paw Wundanyi Safapaka ma nokawo okombe e higa mar 2009, noloyo Wazito ariyo kuom oling' thi (2-0) ka mano nochwalogi malo ka gia e namba 13 ma ne gintiere.
Gonde ma ne Nicholas Omondi kod ma jotuk Gor Mahia machon Lawrence Juma oloyo e bang’ timbe ariyogo a e yueyo, noromo miyo Kennedy Odhiambo loch mar abich e tukego.
Lojno nomiyo timno ma be iluongo Batoto ba Mungu ochorore nyime mi obedo namba ochiko ka gin gi points 19 ka koni to tim mar Wazito odok chien mi obedo namba abiriyio ka gin gi points 22.
E paw Ruaraka Mathare United ma sani oywayo boto ne ok olore gol moro amora gi tim mar Vihiga United.
Tim mar Kabras Sugar ma higa mokalo notieko tuke League ka gin namba ariyo, ibiro lim gi tim ma isiro gi Kenyatta University miluongo ni Blak Blad e pab Kakamega Showground ka gin gi geno ni gibiro dhi nyime timo maber e piem mar laro okombe ma kindeni. Kabras nigi points 15 kendo nambagi ni ber moloyo timno. 
Tim mar Menengai Oilers biro tugo gi mar Strathmore Leos e taon ma Nakuru ka mano e tugo mogik mibiro go chieng'no, ka timbe ma luwogi biro kwongo gochonegi: Menengai Oilers will play Strathmore Leos in Nakuru in the final match of the day with Nondies, Nakuru, Kenya Harlequin kod Impala.
Ka mago dhi nyime, KRU oyawo nafas ma timbe nyalo kawogi jotugo e yor hola (loan transfer window) ka pok ochak tuke mag Kenya Cup. 
Thuolo mar timo kamano nochokore Mei 26 kendo biro dhi nyime nyaka Jun 4.
Seche ma koro wadwa chako tuke mag Kenya Cup League ma oriko ne ochwal nyime, komiti mar tukegi oyawo thuolo ma timbe nyalo yudo kata holo jotugo manyien e timbegi.
Thuolono biro chakore Mei 26, 2021 nyaka Jun, 4 2021.
"Barua ma ne Thomas Odundo  ondikoo ma chop sani e CEO ma kojolo mar Kenya Rugby Union wacho kama: ""Chike ma tayo weche yudo jotugo e yor kojolo kata yor loan, (chik namba 14.8 kod mamoko) ibiro tigo kendo dwarore ni timbe oluw chikego."""
Benjamin Ayimba ma omi luor ahinya e piny Kenya ne chano mar chako academy mar tugo rugby e alwora mar Nyanza.
Seche ma Kenya pod odhier nono gi tho  Benjamin Ayimba ma chon ne tugo ne Kenya Sevens kendo koch mang'ula mar rugby, osenyeny e lela ni ne en gi gombo mar gero academy mar rugby ne joma tindo e gwenge mag Nyanza.
Koch mar Kenya Lioness, Felix Oloo nowuoyo e wi gombo ma ne Ayimba nigono kowacho ni Ayimba nosechako sumo paro kuome mondo ochak tim mar joma tindo alwora mar Western kenya kendo mano ne nyalo miyo joma nigi talanta mar tugono oyudre kowuok e gwengego. 
Oloo nowacho ni Ayimba ne gombo ni academy ma kamano obedie e alwora mar Western Kenya mana kaka Nakuru Athletic Club kod Impala Club ma ni  Nairobi nigi gima kamano.
"Nowuoyo gi The Standard Sports koywago Ayimba kendo kowacho niya: ""Mano e ma ne en gombo Ayimba bang' were gi ritaya e weche tuke ma pacho ka, kendo ne kendo nonego wariwre e timo kamano."""
"Oloo ma bende kinde mokalo nogocho ne timb Kenya e pinje maoko nomedo wacho kama: ""Ne en koch maber ma ne rakore gi weche ka ok oluor, kendo ne en gi yore mag loso weche e kind jotuke ma ne miyo gitugone maber."""
Oloo ma ikore tero tim mar Kenya Lionesses e piem mag Tokyo Olympics ma 2020, nowacho ni doher luwo ranyisi Ayimba ma nokonyo piny Kenya okwongo oloyo okombe mar piny mangima e higa mar 2016 e tuke mag Singapore Sevens.
"Ne owacho kama: ""Anene kaka ng'at moketona ranyisi maber monego aluw odamoge, to kaka sani ma oyiera mondo atiek timb pacho kae, en gombona atim kaka notimo ka akonyo timb wakeyni oyud mich milaro e piny ngima."" "
Koch mar Menengai Oilers, Gibson Weru nowacho ni Ayimba nomiyo tuk rugby ma pacho kae ong'ere e piny mangima.
Nowacho ni noyudo thuolo mar tugo gi Ayimba ka gitugo ne tim ma pacho kae kinde ma ne gidhiga gocho gi timbe mag pinje mamoko, to higni moko bang'e Ayimba noidho ngas mobedo koch ma tiego tim ma ne entiere.
Koch ma Impala RFC, Milton Ocholla nopako Ayimba kaka jalweny wadgi ma chuny mar kendo ma ne Ayimba nigo nomiyo timbe oloyo okombe mar Singapore Sevens.
Liend Benjamin Ayimba ma chon ne en koch mar Rugby Sevens biro kawo omenda ma dirom milion 2.7.
Pesano biro konyo chulo gop osiptal ma dirom milion 1.7 to siling' milion achiel modong' ibiro tigo e weche mag liel.
Joseph Ayimba ma Ayimba luongo ni wuon-gi kaachiel gi Oscar Osir ma wuoyo e lo joodno nowacho ni ibiro ik ringre Ayimba bang' jumbe ariyo.
Joodno okwayo joma chunygi ni thuolo ochiw kony ma biro miyo giyud yot e weche ik.
Ayimba ma notho ka jahigni 44 ne nigi tuwo maleria mager miluongo ni celebral malaria, kendo tuono nomiyo olal e wang' ji chakre chak 2021.
Jood Ayimbo nochiwo ripot e wi wach tuone Mei 9,  
Ne oter Ayimba e Kenyatta National Hospital (KNH) e kare ma Private Wing.
Bang' weyo kuom thuolo machuok tiego jotuk rugby ma piny Kenya moting'o ji 15, Ayimba nobedo koch mar tim moting'o jotugo abiriyo (Sevens) e kind higa mar 2006 kod 2011.  E higa mar  2009 timno nohango tugo e fainol ma World Series ma notim Adelaide, Australia. E higa achielno, nochako okonyo tim mar Shujaa ohang ochop e semi fainol mar tuk Rugby World Cup Sevens  ma notim Dubai.
Kinde mar ariyo ma nobedoe koch mar Kenya Sevens ne en e kind higa mar 2015-16 kendo nochwalo timno mi ochopo e Olympics ma 2016 ma notim Rio de Janeiro e piny Brazil, ka mano e kinde mokwongo ma timno nochopo e piemnoendo.
E higa mar 2016, Ayimba kod timno notimo gi ma pok notimorega nyaka nene ka ne giloyo okombe mar World Series bang' timb Kenya rodho timb  Fiji 30-7 e tuke fainal ma Singapore Sevens ma 2016.
E timbe ma tugo pacho kae, nojatiego Kenya Harlequins (ka en jalup coach), Mean Machine kod Homeboyz.
Ayimba ibiro par e buge histori kaka jal ma noloyo okombe mar Singapore Sevens ma 2016 kuom rodho Fiji 30-7 to mano nomiyo okombe ma ji olap dhogi chuerneno odonjo e pacho kae. 
Mano gima tek timo.
Be ing'eyo ni yo ma ne Ayimba otayogo tuke rugby inyalo pim gi yo ma Muma lerogo kaka Jo-Israel nowuokgo Misri? 
Samoro ok ing'eyo mano. Gima Jo-Kenya mang'eny parogo Ayimba kiweyo lochne ma Singapore, en ni noteng' lwete mogo e higa mar 2011 koweyo bedo koch mar tim mar Sevens.
Achiel koum jopuonj ma nopuonje nowacho ni Ayimba notemo tuke duto ma noriwo e nyime, kendo ne en nyathi skund Olympic Primary School man Nairobi.
Bang' tieko sombe Olympic, Ayimba nodhi Maseno School man Nyanza, kama noromoe gi japuonj miluongo ni Jeam Agutu ma e kindeno ne Deputy Principal ma Maseno School.
Ayimbe ne en nyathi modimbore kendo ne yot fwenyo ni nodhi bedo ng'at maber.
Ne en gi mijing'o kendo nochodore mar locho kata ang'o timre, ma gin kido ma ne en-go chakre tinne nyaka bang'e ka koro en rawera.
Ne en gi gik moko duto ma ne dwarore ka ne Richard Omwela ma ne en jakom mar Kenya Rugby Union (KRU) oduoke e tij bedo koch e tugo ma ne ohero kendo olonyie matek. Gima notimo Hong Kong kod loch ma ne giyudo Singapore nonyiso adier ni ong'eyo gima otimo.
E kinde ma ne otugo, gima noketoga  e pache ne en locho, to ahinya ahinya ka ne ochopo e fainol ma kamago  e giko higni mag 1990.
Joma ohero tuke mag rugby e piny Kenya kaachiel kod jomamoko mohero weche tuke nyoro nobuok ahinya bang' winjo ni thuond Shujaa, Benjamin Ayimba tho okawo chieng' Tich Abich gotieno bang' bedo gi tuwo mar cerebral malaria kuom kinde. Notho kojahigni 44.
Tho Ayimba, ma nothuthni mondo ong'ere  kaka koch mar rugby mosetimie maber mokalo e pacho kae, nomiyo ji dabal ochoro yuakgi ka gitiyo gi yor mbui (social media) ka mano en gima iwuoyie chiegni kamoro amora.
"Ripod ma Oscar Osir, jal ma wuoyo e wi lo joodno, ne wacho kama: ""Weche ma korgi tek ma osebedo ka tuoyo Ayimba dweche matin mokalo, e ma onege."
Joode kaachiel gi osiepe de her goyonu erokamano uduto ma usebedo kulemone kendo kusirogi gi jip kod omenda.
Ayimba ma kinde mokalo nobedo kaptain mar Kenya Sevens kod Fifteens, ne humbe oduogo ong'ere e piny mangima e higa mar 2016 ka yo ma notiyogo nomiyo timbe olocho e laro okombe ma Singapore Sevens. 
Shujaa nomako dho ji ka ne gidiemo Fiji aduwa (30-7) ka mano miyo piny Kenya loyo mich mar World Seven Series kinde mokwongo nyaka ne piny chakre. Mano notimore ka noduog Ayimba mondo obed koch mar timb pacho kae bang' ka noseriembe kinde mokalo.
Kochakore gi ker Uhuru Kenyatta nyaka jatend joma kwedo sirkal migosi Raila Odinga, kaachiel kod jakom Kenya Rugby Union Oduor Gangla, koch ma Shujaa Innocent 'Namcos' Simiyu, kaptein Andrew Amonde, kod japuonjne machon ma be notiege e tuke rugby e skund Maseno School Milton Nyangaga, jogi duto nowacho ni Ayimba nochodore ne tugono gadiera.
Simiyu ma ne ochako tiego Shujaa bang' Ayimba kendo ma ne tugo e timb Ayimba, noyuage kojiwo sirkal ni oyike kaka iiko jotelo madongo e pacho kae.
"Simiyu ma ne ochako tiego Shujaa bang' Ayimba e higa mar 2016 nowuoyo gi Standard Sport kowacho kama: ""Litna ndi ni Benja otho. Nohero tuk rugby ahinya kendo nochodorega ne tugono. Ne en jatugo ma ne dhi tugoga oko mar pacho kae, ne en kaptain, kendo koch. Joher tuke rugby kod piny Kenya olalo ng'at maduong' miwuoro. "
Seche ma chal ka magi e ma sirkal onego ochiwre mondo oyik Ayimba e yo ma iikogo jotelo madongo ma pacho kae.
Kiwacho adier, mano e kit iko monego oikego, kata oike e yo ma nyiso ni nochiwore gi ngimane te tiyo ne Kenya.
Onge kiawa moro amoro ni nochodore ne tugoni.
Ker Uhuru Kenyatta mor bang' neno jotugo mag Kenya 7s kopangore e lain e State House kendo omosore gi koch Benjamin Ayimba e higa mar 2016.
"Omedo kama, ""Aparo kaka bang' tieko skul sekondar ne ariwora gi tim mar piny, kendo Benja ema ne en kapten. Ne otiegowa kendo ne okonyowa chopo kama watugo gi pinje maoko."""
Ne en kapten mong'eyo jiwo ji to ka ne obedo koch, an ema nabedo kapten mokwongo e bwoye.
Higano ne watimo maber ahinya kendo ne wachopo e kidieny mogik mag tuke ma ne otim Adelaide.
Ne okonyowa mondo kik watim gik moko kaka ji timo to kar mano wabed gi paro manyien.
Ne nitie paro monya ni wan guogi mocha, to mano e paro ma noloko ka nomiyo wapiem gi jotugo madongo.
"Jakom mar KRU, Oduor Gangla nowacho kama, ""Benjamin ne en jatugo madier, ne ojiwo ji e pap kod oko mar pap."""
E kinde ariyo machuok ma Benjamin ne obedogo koch Shujaa, ne obedo gi osiepe kod joma kwede nikech ne ok ohero oyuma sa tugo.
Kata obedo ni Ayimba ne en koch jomoko ohero to jomoko be ne kwede, Amonde kwane kaka ng'at ma nokelo lokruok.
Nitie kinde ma ne ochwanyor gi jotend KRU to mano ne omiyo oriembe tich e higa mar 2011 kod 2016. 
E higa mar 2011, ne oriemb Ayimba tich bang' kwedo kaka nochan jotugo madongo e tim e tugo mar Safari Sevens tournament, to mano be e gima notimorene e higa mar 2016 bang' weche ma ne obagni e tuke Olimpiks ma ne otim Rio.
"Amonde nowacho kama, ""Ayimba ne ng'at makende ahinya. Ne en jatuk rugby ne piny Kenya kendo oweyonwa ratiro ma nyisowa yo monego waluw e kinde mabiro. Ayimba ne otimo ma kore ma onyisowa yo, koro en ting'wa neno ni wamoro chunye ka en e polo. Waduto wakuyo ni ng'at maber otho ka ndalone podi."""
"Odhi nyime wacho ni, ""Aparo ni Benja ne ok en aena jatugo. Ne ochiwo gike te ne tugo. Aparo ni en achiel kuom joma okelo lokruoge e tugo mar rugby. Jotugo mar rugby biro dhi nyime pare nyaka chieng' nikech ne omiyo gichopo kama onge ng'at ma ne osechope kodgi kendo ne otimo gik mang'eny mabeyo."""
Ka ne pok gilocho e tugo e ma ne gidhi Singapore, ne oyudo ka Ayimba osetoleno tim mar Kenya e tugo ma ne gihango dhiye mar World seris finals ma ne otim Adelaide e higa mar 2009 kod semifinals mane otimore Dubai e higa mar 2009 e tugo miluongo ni Rugby World Cup Sevens.
Ayimba ong'ere ahinya nikech tugo ma ne otimore Singapore kama ne ogoyoe winy adek gi kidi achiel e ndalo machuok ma ne obedogo koch.
Mokwongo, ne otayo tim mar rugby mi giyudo otiko mar dhi Rio e Olimpiks kendo ibiro pare kaka ng'at ma ne omiyo rowere mang'eny oyudo thuolo mar tugo rugby e pinje maoko.
Bende, ka ne Felix Ochieng' owuok e higa mar 2015, Ayimba ne okawo kare to mano ne okelo gueth ne tim bang' bedo gi chandruoge e tuke ma ne otimore 2014/2015 ma ne ok gitimoe maber ahinya.
Kata kamano, duoke ne ok orumo maber ruok nikech ne ok odhi e tuke Olimpiks mane otim Rio, 2016 kama Kenya ne obedoe namba apar gachiel, kata kamano, ne oduogo otayo timno e bedo joloch mag Safari Sevens.
Ayimba ma ne jatugo mang'ula, ne otemo chiegni tuke te ka ne pod en Olympic Primary School, Nairobi, to bang'e ne ochako tugo rugby ka en Maseno School.
Nyangaga ema nopuonjo Ayimba tugo rugby ka en Maseno e higa mar 1991 nyaka 1994, to bang'e japuonjrene ne obedo koch maber moloye.
"Nyangaga wacho kama, ""An ema ne apuonjo Benjamin tugo rugby. Ne ok ong'eyo tugo rugby maber, kata kamano, ne en koch maber moloya. En gimarach ahinya ni otho. Walalo ng'at maduong'."""
Kata kamano, ibopar Ayimba kaka ng'at ma ne oloso mise mar rugby e piny Kenya bang' tiego jotugo mang'eny ma moko kuomgi nodhi kata mana e tuke moriwo pinje.
Samuel Oliech, Donald Aluoch, Robert Aringo, Nelson Oyoo, Jeffrey Oluoch, Alvin Otieno, Samuel Motari, Alex Olaba kod Frank Wanyama gin joma Ayimba ne omiyo gidhi e tukegi mokwongo moriwo pinje e higa 2015/2016.
Kuom timo kamano, Ayimba ne omiyo obedo mayot wilo jotugo ka gin Shujaa sama ne kinde ochopo mondo ji kaka Humphrey Khayange, Collins Injera, Dennis Ombachi kod Andrew Amonde owe tugo rugby.
Sama Ayimba ne tuo marach kendo kedo ne ngimane e osiptal, joode ne thuthni choko pesa mar chulo bill mar osiptal ma ne iwacho ni nyalo romo milion 1.7.
Ne ji pok onene kowuotho e lela chakre higa chakre.
Ayimba ne otugo ne tim mar Impala kaka ng'at ma mako chien e higa mar 1995 bang' tieko somo kendo nodhi bedo kapten mar Red Shirts mi giloyo Okombe Kenya ariyo, Enterprise Cups kod Floodlit tournaments ma ne otimore higa mar 2000 kod 2001.
Bende ne okonyo tim loyo  National Sevens Circuit e kind higni mag 1999 kod 2001.
Bang'e ne omiyo Jo-Kenya olocho e Nondescripts e higa mar 2002 kae to ne e higa ma ne oluwo, ne oriwore gi Cornish Pirates mar jo Ingresa.
Ka ne pok obedo koch, Ayimba ne otugo ne Shujaa e Tuke Commonwealth mane otim e higa mar 1998, 2002 kod 2006, bende ne otugo e tuke mag Rugby Wold Cup Sevens ma ne otimore Argentina e higa mar 2001 kod Hong Kong e higa mar 2005.
Bende, ne obed koch kod jatugo ne tim mar Simbas kuom kinde machuok eka bang'e obedo koch mar Shujaa e kind higa mar 2006 nyaka 2011 kokawo kar Bill Githinji ma ne en koch mare ka en Impala.
Ker machon Mwai Kibaki ne omiye mich miluongo ni Order of the Grand Warrior (OGW) nikech gik mabeyo ma ne otimo.
Bende, iparo Ayimba kaka achiel kuom joma nokelo e pinywa tuke mong'ere kaka Masaku 7s, Meru7s, kod Kitui 7s.
Chenro ma Paul Odera nigo mar tero tim mar Kenya Simbas e tukgi mokwongo mar Rugby World Cup
Paul Odera, ma en koch maduong' mar Kenya Simbas, nigi geno ni Kenya nyalo dhi e tukgi mokwongo mar Rugby World Cup ma idhi tim France e higa mar 2022.
Kata obedo ni chike moket mag Covid-19 chuno ni jotugo 102 mane oyier mondo otug e tim ma oting'o jotuk rugby 15 mondo otiegre e yor vidio, Odera pod paro ni onge gima nyalo geng'ogi po nono ni gi gichako tiyo gi paro moko mane oloso mondo okonyogi locho.
Odera neno ni ka giritore, gibedo gi luor, joratiro, sinani, telo ma maber kod chuny mar kedo, mano biro konyo tim mar Simbas chopo France e higa mar 2023.
"Odera nonyiso World Rugby kama, ""Tugo e World Cupe piny France en gima lich ahinya kuomwa moloyo tugo atuga rugby."""
"Odhi nyime wacho ni, ""Wan wakawo tugono kaka gima riwo piny, ma kelo ogendni duto, dhoudi, kod ji moa e grube mopogore opogore kanyachiel mondo piny ochak bedo gi yie kuom ji."""
Gima chwala en hera ma aherogo tugo to herano ema adwaro ni jotugo obedgo kod joma tiyo koda kaka koch e Kenya Rugby Union kaka riwruok.
"Nowacho kama, ""Waloko pinyni kokalo kuom tugo mar rugby kendo wadhi locho e pap kod oko mar pap."""
Simbas dhi tugo gi tugo gi Senegal kod Zambia e dwe mar Julai Nairobi e Pool B e kare mar ariyo mar African qualification for RWC 2023.
Kenya osebedo ka locho e tuke ma gisebedego gi Senegal to Zambia noloyogi mana dichiel higni 41 mokalo.
Kata kamano, Simba pok opiem e tugo moro amora chakre ne giloch e Victoria Cup kama ne giloyo Zimbabwe Septemba higa mar 2019, to tuke mag piem mitimo ei Kenya ne ochung e dwe mar Mach nikech tuo mokwako piny.
To kata obedo ni ariyo kuom timbe adekgo biro dhi e okang' mar ariyo mar piem, Odera wacho ni tim mare biro hinyore ka ok gitugo tuke mitiegruokgo.
Lek ma Kenya nigago mar tugo rugby e World Cup ne chiegni timore higni adek mokalo ka ne timno olocho kaka Afrika 2 e tugo ma ne otim Marseille. 
Kata kamano, lekno ne olal nono ka ne Simbas orem e tuke adek ma ne gitimo milambo mar France ma ne ologi gi Canada, Hong Kong kod Germany.
Odera kaachiel gi Jo Kenya ong'eyo kaka en gima yot locho kendo omiyo koch temo matek monod tim odhi otug France kaka Afrika 1, to mano lek ma oparo ni ginyalo chopo.
Locho mane tim mar Kenya U20 oloyogo Namibia mondo gidhi e piem mar World Rugby U20 Trophy 2019, ne ojiwo ahinya Odera kendo koro oneno ni Simbas nyalo locho kamano ka gitimo dongruok e kuonde madongo ahinya mag tugo kaka gipangore, gweyo opira kod mecho.
"Nowacho kama, ""Wadwaro loko pinywa, yo ma jotelo lochogo kod kaka ji nenowa, kendo jiwo hera manie kind Jo Kenya kokalo kuom tugo mar rugby."""
Innocent Simiyu ne owacho kama: Waikore ne tuke Olimpiks
Koch maduong' mar Kenya Sevens nigadier ni Shujaa biro bedo moikore ne tuke Olimpiks e piny Tokyo ka tukego ochakore Julai 23.
Ka ne owuoyo bang' tayo tim mar piny mar rugby Sevens mobedo namba ariyo e tuke mane okawo jumbe ariyo miluongo ni Rugby Africa Solidarity Camp mini-friendly ma ne otim South Africa, Simiyu ne owacho ni tim mare dhi rieyo nyawogi ka pok gighi Tokyo.
"Simiyu nowacho ni, ""Wamor gi kaka tim osetugo e tuke adek mitiegruokgo ne Olimpiks. Dwach maduong' osebedo ikore ne tugo nikech ne wakawo ndalo mogwaro ka ok watug nikech Covid-19."""
"Omedo wacho ni, ""Onego wabed moikore e yore duto kaka pogruok, piem mag mayo ng'ato opira kod gwecho. Mago e kuonde ma osebedo ka chandowa to wadwaro ni watim maber kuondego."""
Shujaa ne obedo namba ariyo e tielo mar ariyo mar tuke Rugby Africa Solidarity Sevens ma ne orumo Jumapil e Markötter Stadium, Stellenbosch man South Africa.
Shujaa ma ne tiyo tugono kaka yorgi mar ikruok ne tuke Olimpiks ma dhi Tokyo, ne olo gi South Africa ma ne oyudo alama 31 to gin 5 e tugo mogik mane okawo ndalo ariyo.
Koro mae en tieng' mar ang'wen moluwore ma Blitzboks oloyo jo Kenya e tugo.
Koch nowacho ni pachgi sani nitie kuom tuke miikruogo ne Olimpiks ma dhi timore USA dwe manyien.
Nikech koro tuke Olimpiks midhi tim Tokyo koro okayo machiegni, Quest for Gold Sevens nolando ni tim mag joma chwo kod tim mag joma nyiri biro piem e tugo madhi timore e paw Dignity Health Sports Park man Los Angeles, dwe mar Jun 25-26.
Kenya biro chako timo ikore e chak dwe ka pok Quest for Gold 7s ochopo. USA, Argentina, Samoa kod Korea osewacho ni gidhi betie e tugono.
"Nowacho kama, ""Wan to biro dwarore ni wadog dala mondo wadhi nyime ikore ne Olimpiks to wageno ni ka wachopo Los Angeles, biro yudo ka wasemedo goyo okang' kendo waikore timo maber e tuke Olimpiks."""
Sirkal biro dhi nyime sirowa to wan be onego wadhi nyime tiyo matek kendo bero tugowa.
Jacob Onjee ma en jatugo mar KCB e jatugo kende ma nigi kiawa e wi tugo midhi tim Amerka nikech tiende ma koracham ne ohinyore ka en South Africa.
Bende, tim mar Sevens mar joma mine miluongo ni Kenya Lionesses owacho ni gin be gidhi Amerka e tuke miikruokgo ne Olimpiks.
Nikech thoth tim ma dhi tugogo niga e HSBC World Rugby Sevens Series, mano miyo tugo ma gidhiyeno bedo ikruok maber ne Olimpiks ma dhi timore Tokyo.
Jopuonjre adek mag Nakuru High School nigi geno mar bedo jotugo mag rugby bang' tieko penj mar KCSE.
Koa gi koracham, Michael Denga, Brian Njoroge kod Moses Furore ka gin Nakuru High School tarik 13 Mei, 2013.
Jopuonjre adekgo ne okonyo Nakuru High School bedo joloch mag tuke rugby miluongo ni East Africa Schools Games, kendo ne gikalo penj mar KCSE 2020 ka giyudo alama mar 'A' e somo mopogore opogogore kendo gidwaro ni gibed jotugo madongo mag rugby.
Kata obedo ni ne gin jotugo madongo e tim margi mar skul, gin e yo mar bedo gi tije madongo ka luwore gi gik ma gisomo e yunivasiti ma gintiere.
Brian Njoroge (ng'at mar aboro), Michael Denga (diere) kod Moses Furore oikore chako ngima manyien e sombgi bang' kalo maber penj mar KCSE, to mano ne omiyo jatend skundgi, Mike Yator ma be en en jatelo mar rugby e alworano, okwayo joma yiero jotuk rugby mar piny mondo opar ji adekgo kaka joma nyalo bedo jotugo e kinde mabiro.
"Yotor ne owacho niya, ""Ne gitimo maber e pap kod penj. Daher kwayo koch mar tim mar piny mondo omigi thuolo mar bedo e tim sama gisomo e yunivasiti."""
Ji adekgo ma gin Njoroge, Denga kod Furore, duto johigni 18 to ne giyudo alama mar A (81 points), A- (76 points) kod B+ (68 points) to gidwaro somo Civil Engineering, Marine Engineering and Chik. 
Gimiwuoro en ni giduto ne giyudo maks mokalo 300 e penj mar KCPE ka Njoroge noyudo 380, Denga 368 to Furore 351.
Kata obedo ni giduto ne gitimo maber e penj, giduto ok gidwar weyo tugo rugby.
Gigeno ni gibiro dhi nyime tugo ka gin e yunivasiti kendo gigombo ni oyiergi gidonj e tim mar National Sevens kod tim mar Fifteens.
"Njoroge mane ne oyudo As abich e Kwano, Physics, Chemistry, Geography kod Art and Designs, wacho kama: ""Rugby en chiemba ma odiechieng' kodiechieng' to obiro siko kamano nyaka ka an e yunivasiti."""
Denga ma kapten mokwongo e skundno, wacho ni tugono ema nokonye timo maber e penj.
"Owacho kama, ""Dine bed ni ok atug rugby, ok apar ka dine ayudo alama ma ne ayudo e penjni."
Mano en nikech ne atiyo gi weche ma ne ijiwowago e rugby sama an e klas to mano ne konya mondo atem matek kik adong' chien gi kama ji osesomo e klas, to mano emomiyo abedo kapten mokwongo timo maber e penj.
Furore ma dwaro somo Chik e Yunivasiti mar Nairobi, nogoyo erokamano ne Felix Oloo ma en koch mar Kenya Lionesses nikech ne otiegogi kendo puonjogi sama ne gitiegore e Nakuru RFC Development Program ndalo ma pod ne en New Life School Academy mantie Nakuru Municipality.
"Furore nonyiso The Standard Sports ni, ""Mano e kama ne achokoe tugo rugby katin kapod an en e skund praimari kendo natimo dongruok ma abedo jatugo maber ne tim mar skundwa."""
Ji adekgo ne nie Nakuru RFC development ma ne olimo United Kingdom e higa mar 2015, Kigali, Rwanda e higa mar 2018 kod Jinja, Uganda e higa mar 2019 e tuke mag junior rugby championships.
E piny United Kingdom kama ne gintie e Nyasi mag Rugby, Nakuru RFC III ne obedo namba ariyo, ne gilocho e tuke mag Rwanda Connect to Africa Rugby Championships e higa mar 2018, kae to higa manoluwo (2019), ne gibedo namba ariyo e tuke mag Jinja Connect to Africa Rugby Championships.
Ne giwacho ni gik ma ne gineno ne omiyo puonj moko mokonyo ngimagi kendo ne gigoyo erokamano ne japuonjgi maduong', Yator kod koch margi Reynold Kaunda.
Yator ne owacho ni ji adekgo oweyo rekod ma ibiro luw gi jotugo mang'eny e kinde mabiro e bwo koch mopogore opogore.
"Yator, ma bende ong'eye olony e bedo koch ma rugby, ne owacho kama, ""Magi gin weche maber e wi rugby to bende giriwo ripot mabeyo mag penj ma jotugo mang'eny biro dwaro luwo ranyisi margi."""
Rowerego rito mondo oyiergi gi Joint Universities Academic Board(JAB) mondo giyud thuolo mar somo gima gidwaro.
Shujaa obedo namba ariyo e tugo mar Rugby Africa Solidarity 7s.
Tim mar Kenya Sevens miluongo ni Shujaa ne obedo namba ariyo e tielo mar ariyo mar Rugby Africa Solidarity Sevens  ma ne orumo chieng' Ngeso e Markötter Stadium, Stellenbosch man South Africa.
Shujaa ma ne tiyo tugono kaka yorgi mar ikruok ne tuke Olimpiks ma dhi Tokyo, ne olo gi South Africa ma ne oyudo alama 31 to gin 5 e tugo mogik mane okawo ndalo ariyo. Ma koro ndalo mar ang'wen ma Blitzboks oloyo Kenya e tuke moluwore.
South Africa 1 ne olocho kokalo kuom Sako Makata ma ne ogweyo opira  kae to oringo ka pok Selvyn Davids ochoro yombo margi gi 12-0 bang' gweyo matek opira.
Selvyn Davids ne ogweyone Angelo Davids ma ni koracham mar pap mondo otem kendo mar adek kae to Angelo ne ogwecho maber mi giyudo 24-0.
Alvin Otieno ne otemo loko weche ne Kenya kata kamano Muller du Preez noyudo opira e tielo mogik ma olocho mi gitieko gi 31-5.
E tugo ma ne otim motelo, Billy Odhiambo ne okonyo Jo Kenya loyo Uganda gi 31-7.
Herman Humwa, Daniel Taabu kod Bush Mwale ne omiyo Kenya olocho mar adek e tugono.
Shujaa koro ochomo pachgi ne tugo mogik ma giikorego ne Olimpik e piny Amerka.
Tugo mar Rugby Africa Sevens ne ochalo kaka yor tiegruok  moriwo tuke  ariyo ma ne otim South Africa, kod pinje kaka Uganda, Zimbabwe kod Kenya ko pok tuke mabiro nyime kae ochopo.
Shujaa ne ochako gi liet tugo mar Rugby Africa Solidarity Sevens friendly tournament ka giloyo Uganda gi alama 31 kuom 7 e paw Markötter Stadium man Stellenbosch chieng' Jumapil.
Billy Odhiambo nolocho ne Kenya to Herman Humwa, Daniel Taabu kod Bush Mwale ne omiyo Kenya olocho e tuke adek kuom tuke adek mosetimore South Africa.
Kenya nomondo telo gi alama 5 e dakika mokwongo okwongo mag tugo sama Odhiambo noringo gi opira e kona koracham kae to Humwa okawo opira motamo jo Uganda maye.
Odhiambo ne omiyo giyudo alama mar 12 bang' ka Tony Omondi omiye opira. Collins Injera ne opaso opira ne Odhiambo ma ne onge omako kae to oringogo nyaka e lain momiyo Kenya loch mar ariyo e tugono.
Shujaa bang'e nolocho bang' Herman Humwa ringo gi opira e lain ma giyudo alama mar 19 bang' Omondi konyo e yudo ma ne okwongo.
Uganda ne bang'e oduogo oyudo loch sama Nobert Okeny noringo mokalo jo Kenya kendo mano nomiyo giyudo alama koriw gi ma Tim Kisiga noyudo ma miyo Uganda bedo gi alama 7 to Kenya, 19.
E tielo mogik mar tugo, Daniel Taabu kod Bush Mwalw ne omedo Kenya loch ma gitiekogo ka Kenya ne olocho gi alama 31 Uganda oyudo 7.
Kenya biro duogo tugo gi South Africa 1.
Jotugo mag rugby ma ne somo Maseno School oyudo thuolo mar dhi e yunivasiti bang' kalo penj mar KCSE.
Maseno School ma ema gin ga joloch mag rugby e piem mag skunde e piny Kenya, okowo jotugoge te e yunivasiti.
Jotugo 21 e skul ma nitie Kisumuno ne oyudo alama mar C+ e penj mar KCSE ma ne ochiw dwokogi Wuok Tich.
Paul Nyamita ma en koch mar rugby e Maseno School, ne onyiso The Standard Sports ni omor ahinya gi jotugoge 21 mane nie tim mag 7s kod 15s mar skul.
"Nyamita ne owacho kama, ""Covid-19 ne okethnwa tugo, penj to ne wakalo. Jotugo meka mag rugby dhi e yunivasiti. Amor ahinya ni atiyo e skul majaberni."""
Jotugo ariyo ne oyudo A-, adek noyudo B+, abich noyudo B, abiriyo ne oyudo B- to modong' ne oyudo C+.
Jotugo mang'ula Peter Ogoti kod Agoro Mitch ne oyudo A- ka Jack Mungala, Emmanuel Odhiambo kod Samwel Oketch ne oyudo B+.
Maseno School ema noyombo skunde mantie Kisumu Kaonti ka ne giyudo mean mar 9.58 kendo jopuonjre 448 kuom 462 oyudo C+ ka dhi malo manyiso ni gidhi e yunivasiti. Jopuonjre 24 noyudo 'A' to jopuonjre 121 ne oyudo A-.
Maseno School oselocho nyadi bich national rugby 7s champions kendo ne giikore ne tuke mag Nyanza Regional Secondary School Games ka ne tuo mar korona osieko ma miyo okombe ma 2020 obayogi.
Kata kamano, Nyamita ne onyiso jotugo mage ni gigol pachgi e rugby to kar mano gichak somo, to mano nokelo nyak maber.
"Nyamita ma ondiko buge mag English Demystified Revision Paper 1,2 and 3 nowacho niya, ""Bang' fwenyo ni Covid-19 dhi chocho tuko e Kenya kod piny mangima, ne anyiso jotuga maga mondo giket pachgi e somo. To mano e gima ne gitimo. Amor ma akiya ni awach nang'o."""
Elly Ajowi ma en jaloch mag piem mag joma ojiny e Africa Zone Three wacho ni National Boxing Team biro temo matek ahinya e tugo mar Konstantin Korotkov Memorial International Tournament ma dhi timore e taon mar Khabarovsk, Russia kochakore Wuok Tich.
Tugono ma dhi kawo odiechienge ochiko kochakore Wuok Tich nyaka tarik 16 Mei, dhi bedo gi pinje mang'eny ma timoga tugoga tuke adhong' kod pinje adek e Afrika ma gin Kenya, Morocco kod Algeria.
Bang' bedo namba achiel e piem mar Africa Zone Three Boxing Championships ma ne otim dwe mar Mach e piny Kinshasa, Democratic Republic of Congo, Ajowi ne owacho ni timno oikore kawo namba ma ne gin go e piny ngima e higni mag 70 kod 80.
Nowacho ni piem ma dhi timore Russia dhi yawo wang'gi nikech gidhi neno joadhong' molony mowuok Europe kod piny duto to mano ne dhi ikogi ne Olimpiks ma 2020 ma dhi timore Tokyo, Japan bang' dweche ariyo gi nus.
"Ajowi nonyiso Standard Sports ni, ""Tuke kaka mago miyowa chir kendo gimiyowa thuolo maber mar neno tuke madongo ka pok wadhi e Olimpiks."""
Joadhong' ang'wen oyier mondo odhi e Olimpiks kendo gidhi wuok kawuno gi ndege  e Jomo Kenyatta International Airport.
Grup mar ji ang'wenno oriwo Ajowi,  jaloch mar piem mar adhong' e Afrika 2015, Nick Okoth, Christine Ongare mane obet namba adek e Commonwealth Games flyweight kod Elizabeth Akinyi ma oyombo e kidieny mar national lightweight.
Joadhong' ang'wen-go ibiro ta gi koch adek kotelnigi gi koch maduong' Musa Benjamin kod jokony mag koch David Munuhe kod John Waweru to meneja mar tim en Linus Ouma.
Dairekta mar Boxing Federation of Kenya Communications, Duncan Kuria kod refari mar pinje ma be en jaj Nelson Otieno ne opwodh mondo owuoth gi tim.
Otieno ema biro moko tugono mana kaka notimo e tuke ma Kinshasa kod tuke mag World Military Games ma ne otim South Korea e higa mar 2015.
Otieno ne omor ni odhiale gi tich mar moko tugo Russia kendo nosingore ni odhi timo maber kar nyalone e kinde ma Confederation of African Boxing((CAB) manyo jomo ginyalo tiyogo e tuke ma dhi timore Japan.
"Ne onyiso Standard Sports niya, ""Wuotho kanyachiel gi tim e tuke moriwo pinje miyowa kaachiel gi jotugo chir madwarore mondo gibed gadier ni wabiro tich malong'o e tuke moriwo pinje."""
Koch maduong' Musa Benjamin ne owacho ni jotugo ang'wen-go nyiso chuny maber ma onge kibaji nikech gisebet ka gitiegore kuom jumbe abich mokalo e AV Fitness Centre man Lavington, Nairobi.
Benjamin oyie ni ma ok en tugo mayot kata kamano, jotugo ang'wen-go pachgi ni kare ne tugo kendo giikore temo kar nyalogi ka pok gidhi e Olimpiks.
"Nowacho kama, ""Ma e tugo ma owinjore nikech omiyo jotugowa thuolo mar piem gi jomatek ka pok gidhi e Olimpiks."""
Osechan mondo timno odhi e piem moro Phillipines dwe manyien, ma e piem ma gidhidhie mogik kae to gidhi Japan.
Seche ma mago timore, tim mar Morocco ma oting'o joadhong' ang'wen osechopo Russia kendo giikore ne Olimpiks.
Ji ang'wen-go gin featherweight Mohammed Hammoud, welterweight Abdelahaq Nadir, light heavyweight Mohammed Assaghir kod heavyweight Youness Baala.
Otieno ma Ja Kenya oyier kaka refarii maber mogik e tuk adhong' ma ne otimore Russia
Nelson Otieno ma en ja Kenya ma refarii e tuke moriwo pinje, ne oyier kaka achiel kuom refarii mabeyo mogik e tuke mag Konstatin Korotkov Memorial International Boxing Championships ma ne orumo Russia giko jumani.
Otieno ma ne e refarii kende ma ja Afrika ne ochung'ne tuke abiriyo e tugo ma ne okawo odiechienge ochiko, ka tugo mogik ne en mar semifinal featherweight e kind Tomo Tsuboi ma wuok Japan kod Umoid Rystamnov mar Azerbaijan.
E kinde mokalo, Otieno ne ochung'ne Africa Zone Three Boxing Championships ma ne otim Kinshasa, the Democratic Republic of Congo e dwe mar Mach bang' bedoe e World Military Games mane otim South Korea e higa mar 2015.
"Otieno nonyiso Standard Sports kama, ""Ma en thuolo makende ne an kod Kenya to wageno dhi nyime kama e tuke moriwo pinje e kinde mabiro."""
Pinje adek mag Afrika ne odhi e tugono ma gin: Kenya, Morocco kod Algeria.
Kenya e piny kende mar Afrika ma ne ogolo refarii ma ne ochung'ne tugono.
Ji ma nie pap mar Lenina International Sports Complex-Stadium ne ochung' ka gimiyo Otieno luor kendo Jo Kenya ariyo ne oyudo mich.
Jogo oriwo 2015 Africa Boxing Championships lightweight (kilo 60) Gold medallist Nick 'Commander' Okoth kod jaloch nyadiriyo mar Olympian kod Africa Zone Three super heavyweight (kilo mokalo 91) Gold medalist Elly Ajowi.
Ne olo Okoth e piem mar featherweight (kilo 57) semifinals gi ja Russia miluongo ni Ovik Oganisyan to Ajowi ne olo e piem mar quarterfinal gi Madiyar Saidrahmov mawuok Uzberkistan.
Jaloch mar bronze e tuke Commonwealth Games flyweight (kilo 48), Christine Ongare kod jaloch mar National lightweight (kilo 58), Elizabeth Akinyi nobedo nobedo namba abich e piem mekgi.
Joadhong' ang'wen-go ibiro ta gi koch adek kotelnigi gi koch maduong' Musa Benjamin kod jokony mag koch David Munuhe kod John Waweru to meneja mar tim en Linus Ouma.
Jaloch mar African Boxing Union (ABU) middleweight, Rayton 'Boom Boom' Okwiri ne ong'ere bang' gima ne otimo e Rio Olimpiks ma 2016 e piny Brazil.
Chakre kindeno, osebedo komienjo to olal bang' lendo ma ne owach gi World amateur boxing body AIBA moyiene joadhong' ma ok olony mondo opiem e Olimpiks.
Ne otiyo gi thuolono higa mokalo e donjo e piem miyierogo joma dhi e Olimpiks Tokyo e piny Dakar, Senegal kama Jo Kenya ariyo ne oyudo otiko mar dhi nyime gi tuke mabiro.
Okwiri ne orem kendo noduogo Kenya mondo odhi nyime goyo adhong' ka orito nyinge kaka jaloch mar ABU tarik 14 Desemba e boma mar Nairobi.
Kata obedo ni tich motiyo ok osebedo ka miye pesa malong'o, nenore ni weche nolokore obedo mabeyo chieng' Tich Abich ka ne Kenya Professional Boxing Commission (KPBC) olando ni nitie piem mar dhawo ma dhi bet gi Ja Russia ma pok oluong nyinge.
Dhawo mar World Boxing Organisation (WBO) ma ochan ni dhi timore e dwe mar Agost Nairobi, oseywayo ji mang'eny moriwo Mike Tyson ma ne en jaloch machon mar world heavyweight, The Money Team Promotions ma wuon-go en Floyd Mayweather, kod Bet22 Kenya ma en kambi mar tuke kod teknoloji.
Nikech jomadongo e tugono dhi biro, mano nyiso ni jaloch mar dhawono dhi yudo pesa mang'eny ahinya.
Bende, nikech Bet22 Kenya ochiwore mar chulone kar dak kod tiegruok ka en Florida, Amerka ka pok kata piem ochopo e wi pesa maromo siling' 350,000 ma ne omiye, nyiso anyisa kaka dhawono dhi bedo maduong' kendo malich.
Be obiro timo maber ma obed ng'at michulo osara nikech en jatugo? 
Warit wana ne.
Okwiri osebedo ka tiegore ka en Pal Pal gym e bwo koch David Kiilu mondo oikre ne dhawo mar WBO.
"Ne onyiso The Standard Sports niya, ""Asebedo ka atiegoro mondo abed gi teko kendo atiego lony mara kod yore mamoko mag dhawo."""
Chenrone e juma oriwo ringo kama bor e wikend, goyo yamo angum Wuok Tich, tiegruok mapile Tich Ariyo, dhawo gi ng'at machielo Tich Adek, tiegruok mapile  Tich Ang'wen kod dhawo gi ng'at machielo Tich Abich.
Mondo mi ogo okang' e tiegruok mare, Okwiri koro dhi Amerka mondo otiegre kuonde manyadhi.
"Nowacho kama, ""Abobet Florida nyaka dwe mar Agost e bwo Raynelo Promotions."""
Okwri biro donjo e dhawo mag piem gi jomamoko Amerka mondo oikre ka pok chieng' piem ochopo.
"Owacho kama: ""Onge joma anyalo dhawogo Kenya mondo atiegra, thothgi jony kata bedo mool mapiyo."""
"Odhi nyime wacho ni, ""To e piny Amerka, abiro tiegora e gym manie rang'iny mamalo ma nigi gik moko duto. Mano biro miyo abed e rang'iny achiel gi ng'at ma abiro dhawogo."""
Okwri mor kendo ogo erokamano ni Bet22 Kenya ma ochulone pes wuoth kod kar dak Amerka.
"Nowacho kama, ""Siling 350,000 ma ne omiya, adhi tiyogo e ng'iewo gik mirwako e lwedo, e chong, wuoche, lep ringo, raum mar wich, tol michikruokgo kod gik mamoko."""
Sam Malonza, ma en General Manager mar 22Bet Kenya, nowacho ni giyie chudo ne Okwiri nikech en gi nyalo mar timo maber e tugo.
"Malonza nowacho kama, ""Ne wasire Desemba mokalo kama ne odhi nyime dong' jaloch mar ABU. Wamor ni ok onyoso chunywa."""
Malonza nowacho ni The Money Team (TMT) Promotions ma en kambi ja Amerka ma ja adhong' Floyd Mayweather, kod jaloch machon mar world heavyweight, Mike Tyson oyie mondo gibed e dhawono.
"Malonza nowacho niya, ""Warito gi siso rwako Tyson Nairobi machiegni ka pok chieng' mitimo dhawo ochopo."""
Jaloch mar Africa Boxing Union Middleweight, Rayton Okwiri (koracham) go angum Augustine Matata mawuok Democratic Republic of Congo e piem mar Africa Boxing Union middleweight championship e Charter Hall, Nairobi gotieno chieng' Ngeso tarik 14 Desemba, 2019.
Kiilu ma en jaloch machon mar World Boxing Union kod World Boxing Federation, wacho ni omor ni Okwiri oyudo joma chudone e dhawo.
"Kiilu nowacho kama, ""Koro ma waonge gi pek mar pesa, ma e kinde monego wakel dala msip mar loch."""
Kiilu biro tiego Okwiri ka otiyo gi mbuyi mondo one dongruok motimo ka en Amerka.
Ahmed Juma, ma en meneja mar Okwiri, wacho ni en gadier ni Okwiri dhi duogo Kenya komedo lony kendo odhi kelo msip mar loch ma ji osegano.
Ker mar Kenya Professional Boxing Commission (KPBC), Reuben Ndalo nowacho ni riwruok mar joadhong' kod WBO biro lando machiegni nying ng'at ma dhi dhawo gi Okwiri.
Bende, ne ojiwo Bet22 mondo gikony rowere moko ma be joadhong' nikech gin e jotugo mabiro.
"KPBC Secretary General Frankline Imbenzi ne owacho kama, ""Okwiri ne onego odhaw gi Moshea Aleem ma Ja Amerka tarik 19 Mei, kata kamano, mano ne ok otimore nikech tuo mar covid mokwako piny."""
Ka ne achako goyo adhong', dwacha ne en tugo e lo Kenya e Olimpiks (Rio 2016), yudo msip mar loch (ABU) to sani aketo pacha e yombo mondo abed jaloch e piny.-Jaloch mar ABU, Rayton Okwiri.
Koch wacho kama: Piem ma ne otimore Russia ne oyawo wang' jo adhong' ma Kenya ka pok gidhi Tokyo e Olimpiks
Kenya nobedo namba ariyo bang' Morocco e Afrika ka ne giyudo mich ariyo mag bronze kane piem mag Konstatin Korotkov International Boxing Championships ma ne itimo Khabarovsk, Russia orumo chieng' Ngeso.
Mich ariyogo ne olo gi kapten kendo jaloch mar 2015 Africa Boxing Championships lightweight, Nick 'Commander' Okoth kod jaloch nyadiriyo mar Olimpiks kod Africa Zone Three super heavyweight, Elly Ajowi.
Okoth ne olwar e semi finals mar featherweight (57kg) ka ne oloye gi ja Russia miluongo ni Ovik Oganisyan to komachielo, Ajowi ne olo gi Madiyar Saidrahmov mawuok Uzbekistan.
Jaloch mar bronze e tuke Commonwealth Games flyweight ne obedo namba abich en kanyachiel gi Elizabeth Akinyi bang' ka giduto ne girem e piem mar kidieny mokwongo.
Okoth ne oyie ni oloye gi ja adhong' maber bang' bedo mayomyom e kare ariyo mogik mag piem ka chako to nochako achaka maber, kata kamano, owacho ni omor gi mich mar Bronze ma ne omiye.
"Ne onyiso The Standard Sports niya, ""Nachako maber kata kamano ne ajony e kidienje ariyo ma ne itiekogo to mano ema ne omiyo oloya. Kata kamano, amor gi gima ayudo. Mich mar bronze olo a nono."""
Koch maduong', Musa Benjamin owacho ni tugono okonyogi ng'eyo nyawo kod teko mag joadhong' mekgi to mano konyogi nono weche moko ka pok tuke man nyime ochopo.
"Benjamin ne owacho kama, ""Tugono ne piem maduong' ahinya kuomwa nikech okonyowa ng'eyo kuonde monego warie sama wachomo dhi Japan ne tuke Olimpiks ma ma itimo Tokyo 2020."""
David Munuhe ma ne jalup Benjamin, nowacho ni jo adhong'go ne otemo kar nyalogi e piem kata kamano, owacho ni ne olo gi nikech joma ne gidhawogo osebedo ka tiegore gi gik mabeyo moloyogi.
Nomedo wacho ni dine piemno bayo gi, dine mano obedo ketho maduong' ahinya.
"Munuhe nowacho kama, ""Piem kaka mago wakawo mapek ahinya nikech waikore dhi e piem maduong' moriwo pinje."""
Jakan pesa e komiti mar National Olympic Committee - Kenya, (NOCK), Anthony Karioki ma ne otelo ne timno, ne owacho ni en gima dwarore ahinya mondo timno opiem gi piny machielo ka pok gidhi Japan.
"Kariuki ne owacho kama, ""Jo Kenya ne otugo gi joadhong' madwa chalo gi ma gidhi romogo Tokyo, kendo mano ne oyawo wang'gi, omiyo en gima nyiso rieko ka gichako gidhi e piem machielo machal kamano ka pok gidhi Japan."""
Christine Ongare dhawo gi Diana Gorishnaya ma wuok Esotonia e piem mar Konstantin Korotkov Memorial International Boxing Championships ma ne otimore Khabarovsk, Russia, Tich Adek tarik 12 Mei, 2021
Nowacho wechego sama Boxing Federation of Kenya ne olando ni gin gi chenro mar oro timno odhi Phillipines ka pok Olimpiks ochakore.
Juma mokalo, John Waweru ma ne jagoro mar Piem mochan gi BFK nowacho ni giseoro kwayo margi ne Sirkand Kenya mondo oyienegi dhi Phillipines bang' wuok Russia.
Linus Ouma ma en meneja mar tim ne owacho ni dwarore ni gichak kawo kendo tiego rowere ma goyo adhong' ka pod gitindo mondo otergi e pinje maoko gine kaka chalo ka pok giidho ngas mar tugo e timbe madongo.
"Nowacho kama, ""Ma e yo monego watimgo gik moko bang' neno rang'iny ma nitie Russia. Ka wadwaro yudo loch ma ne wan go chon e piem mag adhong' to chuno ni watim kamano."""
E piem mane okawo odiechienge ochiko, refarii maduong' Kenya kendo jaj Nelson Otieno, e Ja Afrika kende ma ne oyier mondo ochung' ne tukego kata obedo ni ne ogwel pinje kaka Morocco kod Algeria.
Nick Okoth ma en kapten mar tim ne oyudo mich mar bronze e piem mar featherweight (kilo 57)
Jaloch mar olimpiks Elly Ajowi ne oyudo mich mar bronze e piem mar super heavyweight (kilo mokalo 91).
Flyweight(kilo 48) Christine Ongare kod welterweight (kilo 69) Elizabeth Akinyi ne obedo namba abich giduto.
Jaadhong'  mong'ere Mike Tyson dhi biro Nairobi neno dhawo mar Rayton Okwiri ka okedo ne nying jaloch mar WBO.
Jaloch mar Africa Boxing Union (ABU) middleweight, Rayton 'Boom Boom' Okwiri dhi nyime tiegore koikore ne dhawo mar World Boxing Organisation mochan ni timore dwe mar Agost, Nairobi.
Dhawo ma dhi bet e kind Ja-Olimpiano kod ja Russia isiro gi Mike Tyson kod kambi Floyd Mayweather mar TMT Promotions.
Okwiri osebedo ka tiegore ka en Pal Pal gym e bwo koch David Kiilu mondo oikre ne dhawo mar mochome.
Mondo mi ogo okang' e tiegruok mare, Okwiri koro dhi Amerka mondo otiegre kuonde manyadhi.
"Okwiri nowacho kama, ""Onge joma anyalo dhawogo mondo atiegra Kenya gie sani, thothgi ol mapiyo."""
Kambi ma 22Bet ema nochulo Tich Abich wuodh Okwir kodhi Amerka kod kama odhi dakie.
Ma en picha macho ma ne ogo tarik 19 Septemba, 2019, jaloch machon mar world heavyweight Mike Tyson ka pok ochak piem mar Tennessee Titans e Jacksonville Jaguars mantie Jacksonville, Florida
Bende, kambino ne omiye siling' 350,000 mondo ong'iewgo gige tiegruok.
"Nowacho kama, ""Adhi tiyo gi pesano e ng'iewo gik mirwako e lwedo, e chong, wuoche, lep ringo, raum mar wich, tol michikruokgo kod gik mamoko."""
Sam Malonza, ma en General Manager mar 22Bet Kenya, nowacho ni giyie chudo ne Okwiri nikech en gi nyalo mar timo maber e tugo.
"Malonza nowacho kama, ""Warito gi siso rwako Tyson e Nairobi ka pok dhawono ochakore."""
Kiilu biro tiego Okwiri ka otiyo gi mbuyi mondo one dongruok motimo ka en Amerka.
"Jagoro Maduong' mar KPBC, Frankline Imbenzi nowacho kama, ""Ne oyudo osechan mondo Moshea Aleem ma Ja Amerka odhaw gi Okwiri tarik 19 Mei, kata kamano, mano ne ok otimore nikech tuo mar Covid-19 mokwako piny."""
Ka ne achako goyo adhong', dwacha ne en tugo e lo Kenya e Olimpiks (Rio 2016), yudo msip mar loch (ABU) to sani aketo pacha e yombo mondo abed jaloch e piny.-Jaloch mar ABU, Rayton Okwiri.
Nick Okoth kod Elly Ajowi ma gin Jo Kenya otieko dhawo e piem Russia
Kapten mar tim mar Kenya, Nick Okoth kod jaloch ma nyadiriyo e Olimpiks, Elly Ajowi owuok e piem mar Konstantin Korotkov Memorial International Boxing Championships ma timore Russia.
Okoth ma en jaloch mar 2015 Africa Boxing Championships lightweight ne orem e semi-finals e kidieny mar featherweight (kilo 57) ka Ajowi ma en jaloch mar Africa Zone Three super heavyweight to ne olo e quarter-finals.
Okoth ne olo gi ja Russia miluongo ni Ovik Oganisyan kendo jaj duto ne oyiego.
Jaj abichgo ne omiyo Oganisyan loch mar 0-27, 30-26, 30-27, 30-27 kod 30-28 e Lenina Regional Sports Complex e boma mar Khabarovsk chieng' Tich Abich.
Oganisyan biro kedo gi jaloch semi-final ma dhi betie e kind Tomo Tsuboi ma Japan kod Umoid Rystamnov ma a Azerbaijan, dhawo ma idhirang gi refari ma Kenya Nelson Otieno.
Okoth ne mor ni oyudo mich mar bronze e piemno kowacho ni notimo ketho moko e kidieny mokwongo kod mar ariyo to mano nomiyo oloye.
"Ne onyiso The Standard Sports niya, ""Mano ne en piem ma ne onego oikwa ne Olimpiks ma dhi timore Tokyo, kendo ketho ma watimo kae (Russia) ibiro rie gi koch mekwa."""
Joma tayo timno otelnegi gi Musa Benjamin ka ikonye gi David Munuhe kod John Waweru.
Chieng' Wuok Tich, Benjamin ne owacho ni ok gidew ka gilocho kata ka oyombgi Russia nikech gima duong' ma ne terogi ne en neno moko joadhong' ma samoro ginyalo romogo Japan.
"Koch maduong' ne owacho kama, ""Gima duong' ma ne wadwaro en ni jo adhong' mekwa oneno jotugo mamoko ka pok wadhi Japan."""
Ajowi ma ne tuko mokwongo en quarter-finals ne olo gi Madiyar Saidrahimov mar piny Uzbekistan.
Jaj abichgo ne omiyo Saidrahimov loch mar 30-27, 30-27, 30-27, 30-27 kod 30-27, to mano ne omiye odhi nyime e okang' mogik mar piem ma odhi dhawo gi Lazizbek Mullozhonov mar piny Uzbekistan.
Mullozhonov ne oloyo Andrey Stocky ma a Russia e tielo mar ariyo mar semi-final to mano ne omiyo odhi nyime e okang' mogik mar piem.
Okoth kod Ajowi riwore kanyachiel gi jaloch mar bronze e Commonwealth Games, Christine Ongare kod jaloch mar national welterweight, Elizabeth Akinyi ma duto koro owuok e piemno.
Ongare ne obedo namba abich e piem mar flyweight.
"Akinyi to mor ni ne odhi e piemno kowacho kama, ""Ma e hangone wuotho maber ahinya kamae kendo piemni omedo mijing'o ne tuke moriwo pinje e kinde mabiro."""
Timno ne tiyo gi piemno e ikore ne Olimpks ma 2020 ma dhi timore Tokyo, Japan kochakore Julai 23 nyaka Agost 8.
Refarii maduong' ma Kenya, Nelson Otieno e ja Afrika kende ma ne oyier mondo ochung'ne piem ma ne okawo ndalo abiriyo.
Igeno ni timno dhi duogo Kenya chieng' Wuok Tich.
Nick Okoth obedo ja adhong' mokwongo ma wuok Afrika ma olocho e piny Russia.
Nick ‘Commander’ Okoth ma en jaloch mar 2015 Africa Boxing Championships lightweight (60kg), obedo Ja Afrika mokwongo locho e piem madhi nyime mar Konstantin Korotkov Memorial International Boxing Championships ma timore e paw Lenina Regional Sports Complex - Stadium e boma mar Khabarovsk, Russia.
Okoth, ma ne piem e kidieny mar featherweight (kilo 59) ne oloyo Kishko Sergei ma a Ukraine to mano ne omiyo odonjo e semi-finals ma ne otimore e odiechieng' mar ang'wen (Tich Ang'wen) mar piemno.
Jaj abich ma Jo Russia ma gin Radnaev Baryato, Rymyacencev Semen, Liskyn Andrey, Moiseev Oleg, Shevchenko Aleksey kod Shalimov Uriy, ne omiyo Okoth loch mar abich kuom nono ka gimiye 29-28, 30-27, 30-27, 30-27 kod 30-27.
"Bang' tieko piem, Okoth ne onyiso The Standard Sports niya, ""Ne aloyo mayot tugono kata obedo ni ne ober kendo notek. Ng'at ma ne akedego ne ber en mana ni notiyo gi teko mang'eny to anyalo ritora kaluwo gik ma kochga nyisa ka gin e dho tol."""
Ne en locho mamit ma Okoth noyudo nikech noloyo Ja Russia e kidienje adek duto mag piem.
Okoth dhi kedo kawuono godiechieng' gi Ovik Oganisyan ma a Russia e semi-finals.
Lochono ne omoro ahinya joma tayo tim motelne gi Musa Benjamin kikonye gi David Munuhe kod John Waweru bang' ka ne oselogi diriyo e piem mag joma nyiri e tuke ma ne ochako.
"Benjamin nowacho niya, ""Ne piem mager ne Okoth, kata kamano ne olocho nikech ne oluwo gik ma ne wanyise e dho tol. Kedo dhi bedo matek kata kamano waikore ne gimoro amora. Lochono okonyo tim."""
Nyiri ma ne olo e tuke ma ne ochakgo ne gin jaloch mar bronze e Commonwealth Games flyweight, Christine Ongare kod jaloch mar national welterweight, Elizabeth Akinyi.
Ongare ne olo gi Diana Gorishnaya ma wuok Estonia, to Akinyi ne olo gi Maria Moronto mawuok Dominican Republic.
Benjamin ne owacho gima duong' ma ne oterogi Russia ne en miyo jotugogo thuolo mar neno joma gibiro kedogo molony ka pok gidhi e Olimpiks ma dhi timore Tokyo e higa mar 2020.
"Benjamin ne owache ne Standard Sport, ""Tuke mag piem gi nobiro e sa ma owinjore mondo oik jotugo ne tuke maduong ma ne oyudo oket tenge kuom kinde malach nikech midhusi mar korona. Mano dhi miyo wa thuolo mar romo gi jotugo ma moko mawarakore go e tuke mokuongo e olimpik."" "
Ongare ne oseyo loch mane oloyego kowacho ni ne oloye nikech mirima bang' rifari rem kawo okang' ne jatugo wadgi mane osiko ka make kendo dhire nyadinuoya
Jatugo wadwa ne siko tweyore kuoma kendo dhira kinde duto, gino mane omiyo mirima omaka kendo nayudo chochni e tukwa gi Gorishnaya bang' rifari rem kawo okang' moro amora ne jatugo no kendo miya kum. Ongare ne onyiso Standard Sport koa e piny Russia.
Kata kamano, ne owacho ni okange mag piny Yurop ni nyime ahinya moloyo Afrika kendo ne omiye lony ma dwarore mar bedo e tuke mag Olimpik. 
Kor ka kore Akinyi ne ok onyiso thuone ne Moronto (Maria) e tielo ariyo motelo mag tugo eka bang'e ochiero tekre e tielo mar adek, to kata kamano mano ne ose deko  kendo ne ok onyal juko jatugo wadgi no.
Benjamin bende ne owacho ni hinyruok mane Akinyi oyudo e dhoge bende ochwalo loch mane oloyego nikech ne osiko odok chien ahinya e tielo ariyo mogik mag tugo no.
Ne osedeko ahinya ma ne ok onyal loyo e tielo mar adek kaluwore gi ng'at mane dhoge ong'adore go, Benjamin nowacho. 
Kuom jo adhong' angwen go, en mana jatugo ma ose dhi e Olimpik nya diriyo, kendo jaloch mar ong'ala mar hevyweit e Africa ondamo mar adek Elly Ajowi ema rito donjo e alap. 
Chakruok marach ne jokenya, Ongare gi Akinyi odir oko e tuke e piny Russia.
Jaloch mar midila mar Mula nyar Kenya nyadendi Christine Ongare(acham) gi nyar Australia Taylah Robertson joriedo ne picha gi midila mag gi  e kinde mag nyasi mar Nyidendi mani e tuke mag adhong' mag kilo 51, e kinde mag tuke mag Gold Coast Commonwealth kar situdio mar Oxenford e Gold Cost  dwe 14/04/2018. 
Jaloch mar midila mar Mula e ondamo mar kilo flyweight Christine Ongare gi  jaloch e kilo matindo nyadendi Elizabeth Akinyi osegwe oko etuke ma dhi nyime mag Korotkov Memorial Boxing Championship bang wito tuke gi mokuongo e alap mar Khabarovsk, Russia  e odiechieng ma nyoro.
Ongare ne olo kod Diana Gorishnaya mar piny Estonia bang yudo point moko kuom sir mathoth e paw Lenina Regional Complex  eka Akinyi ne olo kod nyadendi Maria Moronto mar Dominican Republic 
Jo adhong' ariyo go ne ogol oko e tukego e tielo motelo e ndalo abiryo mag tukego.
Tukego ne oywayo jotugo mawuok e piny Africa, Yurop, gi Asia ma jotiyo gi tukego kaka yor ikruok ne tuke mag Tokyo Olimpik mochan e kind tarik 23, dwe mar Abiryo nyaka tarik 8 dwe mar Aboro e piny Japan.
Pinje ma moko ma owuok e Africa gin Morocco gi Algeria.
Kenya  gi Morocco okelo jotugo angwen moro ka moro, ka Algeria to ne okelo jotugo adek e tukego. 
Kata obedo ni ne ok omor gi gol ma omondo mane ogol go nyidendi ariyo go e tuke go, Japuonj maduong Musa Benjamin wacho ni tuke go biro keto joKenya e ranginy ma malo motelo ne tuke mag Olimpik.
Dwaro wa maduong en ni jotugo oyud lony kod ranginy mowinjore kata bed ni gilocho kata ologi e tuke. Ranginy mar gi ka (Russia) biro losogi maber ne tuke mag Olimpik, Benjamin nowacho.
Ja adhong mar Africa e oreya mar adek e heavyweit Elly Ajowi (mokalo kilo 91) to gi ja adhong  e oreya mar lightweit( kilo 60), jaloch mar midila mar dhahabuNick Okoth oikore donjo e alap nyime e kor odiechieng.
Riwruok mantie e Boxing Federation of Kenya jiwo tudruok maduong ahinya kendo ma mtiyo.
tudruok e komiti maduong mar log tich mar Jo adhong ma Kenya e teko ma dhiro nyime ranginy mar jo adhong ma Kenya gi duoko ma kare e tuke mag pinje maoko e kinde ma chiegni mokalo mag tuke mag adhong.
Log tich mar Jo adhong ma Kenya (BFK) kotel ne gi Antony 'Jamal' Ombok ne oyier e apis e higa mar 2019, to chakre kindeno osetudo Tim mar jotugo mag adhong gi tuke matoth gi pinje maoko. 
Jathek e weche mag tuke pinje Rifari kendo jangad bura Nelson Otieno ne owacho ni chenronro ma kare mag ogaye mag weche tuke mag adhong, ema osemiyo jotelo ma oyiedhi mag Kenya kaachiel gi jotugo timo maber etuke mag pinje maoko. 
Ma e yo ma nyaka wadhiye ka wadwa dok e ranginy ma okalo ma ne one e higni mag piero abiriyo kod piero aboro ma bende ne osidho Kenya gi luor malich ahinya e piny ngima e kinde ma bende ne oyudo wan e ranginy maromre gi roteke mag piny ngima kaka Cuba gi pinje mag Amerika, Otieno ne owacho. 
Higa ma okalo oseneno ni jopuonj mathoth mag tuk adhong otiegi kendo opuodhi gi Riwruok mar Jo adhong e pinje 'International Boxing Association (IBA) e kuonde tiegruok.
Kenya yande odonjo e tuke mag Konstatin Korotkov Memorial Boxing Championships mane otim e boma mar Khabarovsk, Russia kama ne giloyoe midila ariyo mag Mula bang choro jotugo angwen mag adhong e tukego.
Jotugo angwen go notingo ogaye kendo ja midila mar Dhahabu e piem mag pinje Africa higa 2015 e oreya mar lightweight Nick Okoth, Ja olimpik kendo ja midila mar dhahabu e zone mar adek e Africa oreya mar supa heavyweight Elly Ajowi, Jamidila mar Mula  e tuke mag Commonwealth e oreya mar flywweight  nyadendi Christine Ongare, koda ka jaloch e oreya mar welterweight e pinygi nyadendi Elizabeth Akinyi.  
Midila ariyo mag Mula go ne olo gi jotugo Okoth kod Ajowi
Jakeno mar BFK Musa Benjamin nowacho ni margi en mana neno ni jotelo duto oyudo thuolo mar idho malo e kuonde gi mag lony.
Tijwa en miyo jotugo mag adhong kod jotelo duto thuolo maromre mag dhiyo nyime e tijegi e kuonde gi mag lony, Benjamin ne owacho.
Otieno en achiel kuom jothek mag tuke ma oluor ahinya kendo jangad bura ei pinje Africa koda ka piny mangima.
Yande ne oyiere mondo onon tuke mag Championship e piny Russia, ka po ochak ogo ne ombulu kaka jathek ma berie moloyo e tukego.
Jothek jong'ad buche mag tuke ma moko mag piny Kenya ma oluor e on'gala mar pinje gin kaachiel gi Rebecca Wambui, Steve Ndung'u Kod Samuel Otie
Jathek Nelson Otieno sidho osimbo mar Middleweight ne jatugo Emanuel Olai (Achwich) mar Kampala City Council bang loyo jatugo Arnold Ochieng mar piny Kenya e kinde rakruok mar angwen mar Harold Obunga memorial mane otimore Kaloleni mar goyo opich alwedo tarik 2 dwe mar apar gariyo higa mar 2017.
Motelo ne mano Otieno ne osetayo tugo e Africa Zone Three Boxing Champinships e boma mar Kinshasa e piny Democratic Republic ma Congo, e dwe mar Adek higa 2021 kaluwore yiero mare gi log tich mar riwruok mar jo adhong e africa(CAB).
Otieno bende ne otayo tuke mag piny ngima mar jolweny ma ne otim e Korea ma milambo e higa 2015.
Ogeno ni ibiro gwele mondo ota tuke mag olimpik e piny Tokyo e higa 2020.
Gi geno mathoth, Inyalo gwela mondo ata tuke e olimpik to kata kamano mago duto pok oyangi. Ka omiya thuolono, abiro bedo moikore ahinya mar tiyo e tuke madongo go, ne owacho.
Japuonj mar adhong Musa Benjamin: Ageno ni Piny owacho biro yie pwodho wuodhwa mar dhi e piny Filipino motelo ne tuke mag Olimpik.
Japuonj maduong mar adhong Musa Benjamin pod ni gi geno ni piny owacho biro pwodho wuoth gi mar pin Filipino ne rakruok mar osiepe mogik mag tuke adhong kapok gi dhi Japan ne tuke mag Tokyo Olimpik mag 2020.
Ka po ni wuodh no ok biro bedo mayot, to Benjamin ne owacho ni pod gibiro yie gi limbe moro amachielo e piny moro amoro ma ni e ong'ala ma malo e tuke mag adhong e gwenge mag Yuorop to moloyo to Denmark, Ukraine kata Germany.
Ka owuoyo e yo ma kende gi Standard Sport, ndalo adek bang wuok e piny Russia kama ne gitugoe e tuke mag Konstatin Korotkov Memorial International Championships, Benjamin ne owacho ni mano e yo mar ikruok ne tuke e pinje maoko.
Tugo moro motegno maromo gi tuke mag Championship mag Russia ema wadwaro mondo wateg go kendo wajiwgo chuny jotugo mag wa kapok wachako tigruok makende kar dak mar tiegruok ma Moi International Sports Center Kasarani, Benjamin ne owacho.
Ne owacho bende ni jotuk adhong go dwaro thuolo mar yueyo kod chango kapok gichako tiegruok e kar dak mar tiegruok kendo ne osayo mondo wuoth nao opwodhi e saa mowinjore mondo oriw nyaka jotugo angwen mane otugo tuke mag Crussian Championship 
Christine Ongare ka rakore gi Diana Garishnaya mar piny Estonia e kinde mag tuke mag Konstatin Korotkov International Boxing Championship mane otimore Khabarovsk ei Russia, chieng tich Adek tarik 12 dwe mar Abich higa mar 2021
En tieng mar ji angwen kama otingo jatend jotugo(Kapten) kendo jamidila mar dhahabu ma higa mar 2015 e oreya mar lightweight Nick Okoth gi ja midila  mar Olimpik Afrika zone mar adek e oreya mar heavyweight Elly Ajowi, ja midila mar Mula e tuke mag Commonwealth e oreya mar flyweight nyadendi Christine Ongare to gi jaloch e pinygi e oreya mar welterweight nyadendi Elizabeth Akinyi.
Wuodhni bende owinjore nwa kaka ne ochane ekind tuke moko ariyo mag osiep ekindwa gi pinje moko mane onego watugi motelo ne tiegruok ma itimo e kar dak mar tiegruok, Japuoj maduong ne owacho ne Standard Sport.
Kata kamano nenore ni gionge gi thuolo kaluwore ni kidienje duto mag jotugo ma Kenya ma osengado otiko mar Olimpiks ochan ni mondo odonj e tiegruok ma itimo e kar dak mar tiogruok e jumbe a dek ma nyime.
Kidienje mag jotugo ma Kenya ma osengado otiko mar donjo e tuke mag olimpik gin kaachiel gi Jo tuk adhula mar agoko mar ji abiryo kidienje mag cho kod mar mon bende - Shujaa gi Kenya Lionesses, Malkia Strikers ma gin nyidendi ma jo opich asaba, kidieny mar jongwech, jo Judo kod Josaba,
Benjamin ne Owacho chieng tich Abich ni ochiko wange e neno ni jo tugo mag adhong angwen go ochopo e ondamo mar laro midila kendo neno ni giloyo midila go.
Mano ema omiyo wasundo sirkal mondo opwodh wuodhwa mar piny Filipino kata piny Yuropian moro ma ma ni e ranginy ma malo mar tuk adhong, ne owacho kamano.
Ne owacho ni e piny ngima kidienje duto mag jotugo mosengado otiko mar olimpik donjoga e tiegruok moyiedhi dweche adek kapok tukego ochakre, bende gitemore e tuke ma ngeny mag osiep e kind pinje.  
Chakre kinde ma chon, kidienje mag jotuk adhong ma jotukgi jochopoga e ondamo mar laro midila gin ga kienje ma pinje gi kawo ka thuolo margi ka gitemo jotuk gi e tuke mathoth e kindgi gi pinje moko. To ok onego wadong' chien kuom timo kamano, ne owacho.
Ka ne ogoyo erokamano ne piny owacho kuom siro wuotdhgi mar piny Russis, ne owacho ni jotuk gi kaachiel gi mbero mar jolony ne osomo mathoth kuom wuodhno, kendo opuyo yo mar dhi nyime e tuke mag pinje e kinde ma biro.
Jating okumba mar loch e tuke mag Kenya Open Kibet oikore ne ruto maduong e alap mar Slam arena.
En e jaloch nyadiriyo mar okombe mar Davis Kenya Open.
En gi chir mar yudo otiko mar donjo e tuke larruok Yurop kata obedo ni ne orem e tuke Yurop/Africa e kidieny mar ariyo motelo e higani.
Ne okawo higni angwen mondo  Ibrahim Kibet otiek rito kuom higni angwen mondo olo osimbo mar Kenya Open ma higa mar 2018 bang bwogo thiringinyi Ismael Changawa gi loch mar 7-5, 6,4. 
Kibet ma pakore kuom owajo mong'ith kod horuok, janyiso ga lony matut ahinya sama en e alap mar tugo.
To mokalo buonjo ne ma rieny ga gi leke matar ka chak, ochung'iye wuowi ma jahigni 24 kendo mani gi lek ma omew -ogombo piem e tuke mag Yuropian Championship mana bang higni manok.
"Bang temo kuom kinde mangeny kendo rem, ne chunya ok otho omiyo nayudo pok na e higa mar 2018 ka ne aloyo osimbo mar Kenya Open. An gi geno moro kuoma ma ne osuoya nyaka e loch.
 Gi chuny makamano ageno ni abiro tugo etuke mag piny ngima,"" ne owacho."
Kibet ne owacho ni oikore mar chako manyien bang kawo thuolo mar dhi e yueyo e kinde mag Korona ma bende, owacho ni en gueth mopondo - chutho to - duogo bang lalo thuolo e Davis Cup e piny Indonesia chon e higani.
Geno mar Kenya chopo e tuke mag Yuro/Africa Group 2 e dwe mar Ochiko higan ne ogore e lwanda dwe mar Adek bang bang ka Ismael Changawa kod Ibrahim Kibet yudo lal 6-7, 7-6, 7-6 ka ologi gi Christopher Runkat gi David Susanto mar Indonesia eokang  mar laro thuolo abich mokuongo mag Yuro/Africa Group2 tielo mokuongo e boma mar Gelora Bung Karno kar goyo opich tenis e Jakarta.
Ndalo ma Kenya ne ongado e otiko mar donjo e tuke mag Yuro/ Africa Group 2 mogik ne en e higa mar 1992 ma ne ogol gi oko e semi final. Ne gilwar mana kodong tugo achiel to gidonjo thuol mar laro nafas mag dhi donjo e tuke mag okombe mar piny ngima e tielomokuongo. To kibet ni gi chir mar donjo e tuke go higa mabiro.
 Wito thuolo mar donjo e tuke mag Yuro/Africa Group 2 mochan e dwe mar Ochiko higani ema ne omiya chuny modolore ahinya to ok abiro goyo bada piny. Nyaka alo. Ageno ni gi tiegruok mowinjore onge gima ok nyalre, ne owacho
Kibet Jakenya ma ekodhi mar adek, koro ochiko wange ne ngado otiko mar donjo e tukego kendo loyo kata mana ITF 15K Features Tonament. To gi lek mar yudo e achiel kuom thuolo madongoe mogik e kinde ma biro.
"Asebedo ka atiegora kendo atiyo matek e tiegruok kend ka akonyora gi rieko mag jopuonjna ka an gi geno mar loyo tuke ma biro nyime.
Birobedo gima duong ahinya ka ayudo thuolo mar donjo e achiel kuom tuke madongo go, mana gi Wimbledon kaka jal ma walero go nikech atugo maber ahinya e lum,"" ne owacho. "
Kibet geno siro kendo rito osimbone mar Kenya Open, kendo be ogeno mar loyo e tielo mar adek osimbo mar Davis Cup, bang loyo osimbe go e higa mar 2018 kod 2019.
Dwaro na maduong e higani en tieko kaka ja tuk tenis ma matugoe piyopiyo moloyo ji duto e Kenya ka gik moko odhi na maber e tok chandruok mar Korona. Angeyo ni ok obi bedo na mayot kaluwore gi kinda mar Changawa, to kata kama no ageno kuoma.
Ne ochako tugo tenis ka ojahigni aboro ka ne osomo Mombasa e skund primar kane olombe gi kwar mare kendo yudo puonj kuom Japuonj gi jatach mare Lawrence Karanja.
Naomi Osaka ne ogo fwayi mar omenda maromo milion 1.6 ma kenyamar rem chopo ka jo fwambo gi keyo kendo mano bwogo thiche oko mar tuke mag French Open.
Naomi Osaka  ma nyar Japan inyalo dir oko mar piem mar French Open ka omedo tamore chopo e nyim jo fwambo gi keyo bang tuke e kinde mag tukego, jokanyo mar bod mar tuke mag Grand Slam ne owacho mano Jumapil.
Osaka, ma ne ogo fwayi mar dolar 15,000 kuom rem romo gi jofwambo gi keyo bang loch mare e tielo mokuongo e alap ma Roland Gerros bende nyalo koro inyalo chungi e tuke ma moko mag Grand Slam, jo dito go nomedo kamano.
Jaloch nyadingwen malure e tuke mag Grand Slum no ne owacho motelo ni ok enorom gi jofwambo gi keyo go kaluwore gi chandruok mag wich kod paro.
Jatugo namaba achiel e kind chuo e piny ngima e tuke mag tenis, Djokovic oyud gi midhusi mag Korona bang pim.
Novak Djokovic, jatugo namba achiel e kind jotugo ma chuo e tuk tenis piny ngima ne pim oyudo ni ni gi Covid 19, ja piny Serbia no nowacho mano chieng Jumapil.
Ja piny Croatia Borna Coric, Grigor Dimitrov mar Bulgaria kod Victor Troicki bende kinde ma chien osepim moyud gi Korona bang tugo e tuke mag nyisruok mag Djokovic’s Adria e gwenge mag Balkan.
E seche mane wadonjo e boma ma Belgrade ne wadhi e pim, ja higni 33 no nowacho, ka omedo ni ne oonge gi ranyisi moro amora mar tuo. Duoko mara nyiso ni an gi tuo mana kaka mar Jelena(chiege), ka dwoko mag nyithindwa to onge gi tuo.
Atimo mos ahinyo ne joma nigi tuoni. Ageno ni ok obiro keto ngimau kama tek kendo ni ji duto biro chango. Abiro bedo karkenda kuom ndalo 14  ange abiro dok mondo apim kaka achalo kendo bang ndalo abich.
Tukego ne obedo gi joneno mathoth mopongo thich kar bet mineno go tugo chieng yepo ayanga mar tuke go e pap mar Belgrade, jotugo liero e okapu ka gitugo tuk opira mar okapu, gigoyo piche kendo gobedo gi jofwambo gi keyo kachakla ne ywambo weche.
Djokovic ne obago nyasi oko e boma mar Belgrade ne jotugo kendo piche ne kod tipone ka omiel gi joyuoro ne oke e mbui mag oganda.
Gi kaka Serbia gi Croatia jo duoko chien kum mag wuok kata wuotho oko mana ka odong jumbe manok kende ka pok nyasi mag tuke ochakore, jotugo ne onge gi achune moro mondo girit chik mar bedo e ondamo mabor gi ngat machielo e piny moro amora.
Djokovic no owacho ni paro ma ne en go e tuke go ne liw kendo ne odwaro mana choko pesa ne jotugo wetene ma ne ochando pesa.
"Gik moko duto mane watimo e dwe mokalo, ne watimo gi chuny maler kendo gi paro maber, mano ne owach gi Djokovic ma bende en jatend riwruok mar jotugo machuo e ATP Tour. Piem mag tukewagi ne ochano riwo kanyakla nyiso achiel marwa gi hera wa epinje wa."""
Wuodh ni olosi ni mondo okony jotugo mag tenis ma tene koda ka mapod a piny e Yurop milambo ma yo ugwe, mondo giyud thuolo e tuke tenis mag piemruok, ka wuodhe machalo kamago ne ochungi nekech Covid19.
Wach ma luwo jiwo ni wuothe modong mag Adria ne ongad oko, nyasi mar ndalo ariyo mane onego bed e dwe mar abiryo tarik 3 gi 4 e Banja Luka, Bosnia gi nyisruok mo chan donjo makare gi ja Bosnia Damir Dzumhur ka en Sarajevo e dwe mar abiryo tarik abich.
Wachuanyore mathoth gi ngeto mar nyasi ma Banja Luka gi Sarajevo, Owadgi Novak Djorje Djokovic ma e jata tije mag Adria Tour nowacho.
"Ne wachano kaka wadwamiyo johera mag tukego mor kod neno jotugo kaka Novak Djokovi gi jotugo mamoko ma olony.To kuom hawi marach, gik ma timore gi miyo chango mapiyo mar ngato ema koro nyaka ngi motelo.
Young Owegi manyo loch e tuke mag ITF bayo mar piny ngima.
Kenya biro bago tuke mag tenis mar wakeyni mag pinje mopogore opogore (ITF) ma bende en bayo monywando piny ngima e dwe mar Apar.
Alicia Owegi, nyar Kenya ma ni e lemo mar kodhi mar adek e tuk tenis, gwenyore ga gi tiend wach moro amora ma lero jatuk tenis ma oketo chunye kendo ongith ne tugo.
Kaka oyfwayo badene gi kaka otegno kete ga tenge mopogore gi jotugo ma moko.
Chir ma Owegi nigo osega miyo owuok jaloch e alap moko ma kelo luoro.
Riekone mag tiyo gi alap mag tugo osega to pod medo mana donjore maber gi dende ma rapudo, kendo nyadhi pongo ga chunye sama opimo mbak wuodhe.
I gombo bedo jatuk tenis marahuma man gi lony,"" Owegi ne owacho. ""Adhi mana medo tiyo matek pileka pile."
Nyako ma ja higni 16 no e achiel kuom jotugo ma ni e ngadho ma malo ahinya kendo okete e oreya mar adek  e kenya.
Gi sepo ma ong'ith kod fwayo bat malongo, Owegi ni e apaya mar gik madongo nyime.
Ne oloyo piem mar joma tindo mar ITF/CAT Africa ma ugwe mar ngato achiel achiel gi ji ariyo ariyo e higa mar 2016 kendo chopo e tielo mar nus fainol e Kenya Open - ondamo ma oikore mar kalo e higani.
Koro oketo wange e loch mar tuke tenis mar pinje (ITF) e nyoluoro mar joma mine.
Dwaro na maduong en loyo ITF nyoluo mar piny ngima. Ageno ni an gi gik moko duto maduarore. Adwaro mana bero kuonde mane ok atime maber higa mokalo, ne owacho.
Kata obedo ni chandruok mag Korona nitie, Owegi wacho ni otwere e chenro moyiedhi mar tiegruok  mondo dende osik kotegno kendo oikore ne tuke mag dwe mar Apar.
Amondo chiew kendo atimo orako kapok adhi eskul ne somo mag mbui eka adonjo e rieyo del gi limba, ne owacho.
Kenya oikore mar bago tuke mag tenis mag joma mine e piny ngima (ITF) e nyoluoro mar tenis e piny e dwe mar apar higani.
Nyoluoro no, ma nobed mar ariyo e piny kenyo, biro yuayo timbe 20 mag jotugo.
Higa mokalo, jotugo 56 nolaro omenda maromo milion 1.5 ma ne en nengo ma malo mogik kama ne ochuno Owegi mondo ochak kar laro otiko mar donjo e tuke go mana kaka Angela Kutoyi, Faith Nyabera gi Judith Nkatha ne ogo ne gi oriti.
Owegi ne orwak e tuke mag tenis ka en e school kojahigni 10. 
Ne otimo rakruok ne mokuonge e higa mar 2012 e tuke mag Gymkhana Open mar bwo higa 12 kama ne oloye e tuke duto te mi otieko chien mogik. 
E higa mar 2016, ne oloyo dhahabu e tuke mag ITF mag rawere matindo e Africa ma ugwe ngato achiel achiel kod mar ji ariyo ariyo.
Ne o chung ne Kenya e piem mar tuke duto ma Afrika Rabat, Morocco, higa mokalo kama ne gitieko e thuolo mar angwen kapok gitieko e thuolo mar ariyo e tuke mag mag jolar loch mar Africa ma Ugwe higa mokalo gi higani. 
Cheruto koa e kar dak mongohore nyaka e wi Afrika.
Otang ahinya mar keto duogo mare bang dera mar Kovid - 19.
Jahigni 15 ma en puonjre e skund sekendar ne okalo obadho te kotingo nying Afrika malo e loch.
Neno ne ma rapudo kod fyayo bat ma yom ka en e alap mar tugo nyiso ga picha majaber.
To Cynthia Cheruto en jatugo mar tenis ma nigi were ma ja golo ga oko jotugo morado kode e tuke ma dala kata ma pinje ma oko ma ok ochuero kata luya. Ja higni 15 ma nyako no en mana were eyore mangeny.
Kuom higni auchiel mokalo, Cheruto osegolo duoko maber mokalo e kenya, tuke mag Afrika Tenis (CAT) gi tuke mag piem mag pinje (ITF).
Kopogore gi loyo piem mar Sulwe ma g Tenis mag jo bwo higni 14 higa mokalo, ne oloyo tugo mag Kenya Open gi ITF/CAT mag Afrika ma Ugwe mag joma tindo Tanzania e higa 2018.
E higa mar 2016, ne otimo nyagruok mare Morocco e tuke mag pinje kama ne otieko ethuolo mar angwen e jo bwo higni 14 e tugo mar ngato achiel achiel, ka pok owuok oko e tielo mar ariyo e piny Misri e higa onogo, kama ne oloyo e midila mar Mula.
Awiye mag wuodhe e bedo sulwe nobiro e higa 2018 ka ne oloyo midila mar dhahabu e tuke mag ITF/CAT Afrika ma Ugwe e piem mag joma tindo e piny Tanzania.
Be e higa 2018 tuke mag Kenya Open mar joma tindo e bwo higni 14 mar ji achiel achiel gi ariyo ariyo.
Loyo Kenya Open, ne omiya ondamo ma duong kata obedo ni ne en e kidieny mar joma tindo. Omiya ga mijingo ka an e alap mar tugo,Cheruto, ma wuon gi ne en ja adhula to min mare ja ngwech, ne owacho.
Higa mokalo, ne oloyo e piem mag sulwe mag jo bwo higni 14 kendo ochopo e tielo mag nus fainol, mag tuke tenis mag jomatindo e pinje mane otimore Nairobi Club kapok otugo e ITF Algeria gi Afrika ma Milambo e piem mar jo matindo.
Bende oketo lechene matindo go e tem epiem madongo mag joma mine kama ne ochopo e kwota fainals, ma bende ogombo yudoe loch koduogoe kendo kotegno higani.
Agombo ahinya tugo e okang mar jotene, kata obedo ni pod atin, ageno ni an gi gima dwarore mondo ngato opiem, nowacho.
Cheruto japuonjre e Mbagathi Road skul, ogeno yudore ei ji 100 mokuongo e ITF. 
Sani en namba 2279 ekwan mag jomatindo ma jo tenis e ITF piny ngima.
Okichore e choro tiende oko mar tipo mar jal ma sulwe mare kendo kodhi mokwongo mar Kenya Angela Okutoyi. 
Kaka koth Kenya  mar abich, Cheruto ni gi gombo madongo--mondo okaw kare e tuke mag Kenya Open, Open mar Amerka  kod mar Australia.
Okutoyi e sulwena. Gik ma oseyudo e tije lich miwuoro. Tije matek gi geno mare miya ga mijingo, Cheruto nowacho, komedo ni sulwe mare en mane en namba achiel e piny ngima serena Williams.
Kata obedo ni dera mar Covid-19 nitie, en gi chenro modich mar tiegruok ma orito machiegni mondo dende osik ka otegno.
"Ne an ja higni 10 kane akwongo winjo tenis. Migao moro nobiro Kibira ka chiwo thuolo ne rowere. Ne ateme to bange ne ayudo ni ahere ahinya nikech nomiyo abedo modich kendo aweyora gi osiepe maricho.
Veronika Osogo ma en japuonj mare wacho ni Cheruto ni nyalo dhi mabor gi tuk tenis. 
Ne owacho ni, Cheruto en jatugo ma tiyo matek. Kata gi chandruok mokaloe, tenis osemiyo okudo pache."" "
Onyuole kendo odongo Kibra, Cheruto ne ochako tugo Tenis ka oja klas angwen e skund praimar ma Shadrack Kimalel.
Kodak e aluora ma onge mar chiemokod ot makare e kit dak ma pile, Osogo nowacho ni tenis nomiyo Cheruto kar jot koa ngima mar chandruok.
Ne en e Skund Praimar Shadrak Kimalel, ema ne omuomore e alap mar piny ngima. 
Asebedo ka atimo tije chenro mag tenis e skund no chakre 2007 to ka ne aneno Cheruto ka tugo, ne angeyo gi sano ni en gi were, nowacho.
Ariel Okall oikore matek ne loch gi Titans e Uganda kata obedo ni nowito rakruok no.
Suluwe mar Kenya Morans Ariel Okall ni gi geno mar kalo maber ka en gi jotenee Mbalariany mar Kampala (KIU) e piem mar opich okapu ma Uganda higa 2021.
Ja tugo ma cho ma nyime e Kenya Ports Authority, ne ondikore gi jo Mbalariany Uganda juma mokalo koa e Klab mar AlBashaer mar opich okapu bang chung mar tuke e piny Oman nekech chandruok mar midhusi mar Korona.
Kowuoyo gi  Standard Sport e kare Kampala, Uganda, Okal nowacho ni en gi chir mar konyo  jo Uganda yudo okombe.
Mano kata bang yudo lal kor Moran ma mbele ma korgi ne odhi piny 56-68 ne KKL Dolphins ma ni e thuolo mar ariyo.
Ne an gi otieno moling, to ne atemoromo eyi kidieny mar jotukwa ka atemo donjora kodgi maber, ne amanyo kara ma aromoe kendo ayud kaka anyalo sudo mayom eiye, Okal nowacho.
Okal ne oloyo gonde abich gi duoko opiche auchiel e dakika 24 mane gitugo giFeisal Aden, gitieko ka Taitans otelo gi poit 11 kod opiche miduoko angwen.
"Johera ma Uganda norwaka maber ahinya. Unyalo kata neno e mbui mag oganda, johera ma Uganda nonyisa hera mathoth. Onge yo moro machielo mar duoko ne gi mak mana konyo tukwa loyo tuke gi kod yudo okombe.
Okall nowacho ni NBL tek kendo mar agoko. Ne owacho ni Kidienje ma moko mag jotugo ni gi jotugo ma thoth mabeyo kendo ma ni gi orak mabeyo, ondamo ma jokenya onego go e kinde mabiro machiegni.
 Nitiere joket mwandu, orak gi gik mamoko. To kata kamano, ageno ni pod wadongo kendo Kenya biro chop kanyo machiegni,"" ne owacho. "
Taitans sani ni e namba aboro e kwan mag NBL gi point adek bang rem loyo to pod gidong gi tuke ariyo mapok otugi. 
Joma pek City Oilers otelo e kwan go gi point aboro.
Jopuonjre mag sekendar oyudo sir kuom kambi mar tuk okapu gi Urbanville moket Kisumu.
Jopuonjre ma wuok e skunde ma timo maber e tuke mag opich okapu, mokak e tuke mag sikunde sekondar(KSSSA) e kenya noyudo sir mar ndalo 30 mag tiegruok e kambi mochak ni Kambi opich okapu ma Urbanville.  
Tuke mag 2021 nochakore dwe mokalo e dwe mar angwen kendo noywayo jotugo 50 mokwany kuo jotugo mabeyoe mogik e skunde matugo mipich okapunyaka ka joloch machon mag KSSSA epiny Kenya Skul mar sekondar Agoro Sare.
Chenro mar ndalo 30 mane obagi e skund primar ma Manyata Arabs kokalo kuom riwruok lig maduong mar mipich okapu e Kenya KBF kama kama Klab mar opich okapu mar Lakeside nopuonjo nyithindo tugo opira mar okapu kod chike ne mochuno. 
Kowuoyo gi Standard Sport, ogaye mar kambi Urbanville Oliver Nyawanda nowacho ni ging'iyo bedo jotuk opich okapu marahuma ahinya e Kenya ma yimbo.
 Wan gi gombo maduong mar tayo sikund tiegruok mar opich okapu mopong ma chiwo thuolo ne yawa matindo macwo gi nyiri mondo odongre, olos kendo orit were mag tuke duto kamano.
Dwaro maduong mar chenro ni en konyo yawuoyi gi nyiri matindo mondo oyud lony gi riekni mag tugo opich okapu kaachiel koda ka miyo gi tiegruok e yore mag ngima. Nyawanda nowacho.
Mohingo jokanyo 15 mag kar opich okapu mar mar Urbanville oseyudo jip mar dhi nyime gi somo e sikunde kod mbalariany ma Kenya, Africa ma ugwe kod mokalo kanyo e chenro ni. Wachano medo kwan no e higni ma biro.
Angela Akinyi, Jason McOnyango gi Vady Omondi e kinde mag kambi mar opich okapu ma Urbanville.
Jotugo matindo mane otugo gi e king higni 10 gi 20 ma wuok e skunde nyiri ma Tigoi, Ng'iya, Obunga opich okapu, Sikund chuo ma Usenge gi Kisumu.
Ma moko otingo Sikul Maseno, Agoro Sare, Yala, Rapogi, Chulaimbo, Akademi ma Hilcrest, Sikund chuo ma Chesamisi, sikund odiecheng ma Kisumu, sikund secondari mar jo Islam, Kanuainga, Loreto, Mbalariany ma Maseno gi JKUAT.
 Chuny nyadhi mar weche opich okapu mar Urbanville, otenore kuom Nyasaye, Jo ot, Somo, Osiep to mogik en opich okapu. Wachuno tich matek, luor kod kinda, Nyawanda ne omedo. 
Milton Amadi mawuok e skund Sekondar ma Usenge nowacho ni noyudo lony mathoth kowuok e kambi moloyo to e ndalo mag yueyo ma midhusi mar Korona norocho tiegruok.
Ma ne thuolo  ma ber ne an kaka japuonjre kendo jatugo mondo awuog oko mar kar yueyo mara. Tiegruok gi puonj ma ne wayudo ne ok omedo mana kwan maga kaka jatugo mar opich okapu matin ma eka aa, to bende nomedo bero kaka aparo kod neno gik moko ka adwogo e klas,Amadi nowacho.
Timo maber moloyo ne miyo ngato yudo wuoche, mich mag omenda, opira mag okapu, mwandu moko mopogore opogore, mgijotugo moko midewo kaka Moses Odhiambo , Marvin Oduor, Fedelis Opiyo, Samwel Otieno,Eudry Pinto, Bekham Jack, Nigel Omondi, Philip Omondi gi Maria Oloo.
Mokalo e higa 2019, Urbanvile koriwore gi Big Dream Vision nokonyo jotugo ariyo yudo sir mar mopong chuth mar dhi e sikul kod tugo opich okapu e piny Amerka.
Urbanville opich okapu bende loso chenromar jo higni duto ma chuo gi ma nyiri ma chakre tarik 16 dwe mar Abich gi kambe mochan machuok,e dwe mar Aboro kod Apar gariyo.
Kambi machielo mar higa ka higa ibiro tim e dwe mar adek gi dwe mar abich 2022, kendo igeno ni obiro tingo jotugo 50 mong'ith e ndalo 60 mag tiegruok e yor dak.
Opich okapu: Ja Amerka Koranga mondo otel ne Kenya nyime ne laro otiko mag Afrobasket.
Jatugo ma nyime ma Felmas Koranga mar kor NCCA ma Mbalariany ma Troy oseluong e kidieny mar Kenya ma otegno ma mon mar opich okapu ma otingo jotugo 24 motelo ne laro otiko mar Afro basket ma biro timore Cairo. 
Riwruok mar opich okapu mar Kenya (KBF) ne olando jotukgi ka gichano chako ikruok machon ne piem mar larro otiko ma biro tingo jo Rwanda, Uganda, Burundi, Tanzania, Somalia gi jobag tukego Egypt e laro otiko mag jo Zone V.
Konyien koa kuom luong mare kaka jabiro manyien mar Sunbelt mar higa e piny Amerka, Koranga birotelone kidieny ma wendo motingo Victor Wanjara, Brenda Wasuda, gi Clara Rotich, duto ma ni e piny Amerka.
Mercy Wanyama (Spain), Georgia Adhiambo (Rwanda) Rose Ouma (Dubai) gi Purity Auma (Bangladesh) tieko kwan mag suluwe moa oko.
Kapten mar KPA Vilma Achieng birotelone suluwe mochoki e pacho  motingo jasaba mang'ula Becky Muthoni, Melisa Akinyi, Selina Okumu, Taudencia Katumbi gi Rita Okoth e kind mamoko.
Sulwe mapod tin Medina Okot mawuok e skund secondar Coast Kaya Tiwi, gi Ashley Minayo mar Mbalariany Riara bende ne ongado e kidieny no motingo rawere gi jo tene.
Kowuoyo bang gonyo kidieny no, Jagoro mongirore mar KBF Ambrose Kisoi bende nolando ni jalup japuonj George Mayienga biro kawo ting kaka japuonj maduong mar jotuk opich okapu ma mine.
Mayienga ma sani ni Uganda gi kidieny mar joma yawuoyi gi nyiri ibiro sir gi mar KPA Mike Opel, Japuonj mar Eagles Wings  Eunice Ouma gi Tony Ochieng mar Mbalariany ma Strathmore.
Wadwa chako ikruok ma chon mondo omi Kenya otel e thuologi mokuongo bang tieko e thuolo mar ariyo etok Uganda e kinde mag laro otiko mokalo manotimore Kampala higni ariyo mokalo, Kisoi nowacho.
Koch mar Kenya Morans, Liz Mills bende osegor e kwan mbero mar jolony kaachiel gi Syivia Kamau mar bengi Equity.
Kosoi nowacho ni riwruok osekiko  kanyakla mar jotugo motingo rawere kod jotene mondo okel dhi nyime, komedo ni jotugo go onego chak tiegruok e dwe mar angwen tarik 30.
Kidieny mar jotugo ma wakeyni mar opich okapu - Felmas Koranga, (USA), Mercy Wanyama (Spain), Victoria Wanjara (USA), Clara Rotich (USA), Purity Auma (Bangladesh),Brenda Adhiambo (USA), Rose Ouma, (UAE), Mary Lisa (KPA), Natalie Akinyi, Melisa Akinyi (Equity), Velma Achieng (KPA), Selina Okumu (KPA),Georgia Adhiambo (Rwanda), ,Christine Akinyi (Zetech), Jemmimah Knight (Storms), MaryAnne Nyagaki (Equity), Liz Okumu (UON), Medina Okot (KAYA Tiwi), Ritah Oluoch (Equity), Becky Muthoni (KPA), Taudencia Katumbi (KPA) gi Ashley Minayo (Riara) japuonj maduog-George Mayienga, 
Gima omiyo sulwe manyien mar Moran Bungei ne oyiero tugo opich okapu koweyo ng'wech.
Preston Kiprono Bungei en Moran ma adieri.
Suluwe ma ja tuk Kenya ma ja Amerka ne otugo ne Kenya e  laro otiko mar Afrobasket ma ne otug Cameroon motelo e higani dwe mar ariyo.
Bungei ne en achiel kuom jotugo mane okonyo Kenya Morans, team maduon mar piny mar joma chuo, oyudo otiko mar piem mag Afrobasketbal e kinde mokwongo  ei higni 28.
Ma sani tugo ne jotuk opich okapu ma ma Randers Cimbiria, e BsketLigaen, lig maduong e Denmark, Bungei ngiyo loyo Okombe mar Danish bang konyo tim ne chiopo  e nus fainol mar tukego kama gibiro rakore gi Horsens chieng Thursday.
Standard Sport ne oyudore gi Bungei koa e kare Denmark e penjo mag sime, kama jatuk opich okapu ma tiendene odonjo matut ei jongwech ma Kalenjin ne ogoyo sigande kama kaka penjo gi duoko  go dhi ni.
Kanye gi karango mane onyuolie?
Ne onyuola kendo adongo Mexico manyien, Alquerque.
Ne adak kuno kinde duto mag ngima na naya awuok ka adhi e mbalariany.
An e nyathi kenda e kend mar minwa gi wuonwa. 
An gi nyiminena ariyo ma owuo e kend mar ariyo mar mamawa.
Nyinge gi gin Grace gi Carly.
 Grace en 16 gi Carly en 14.
Be jonyuolni ne otugo tugo moro amora? 
Ka Ee, to ne gin tuke mage, ne gi chopo e ranginy mane?
Jonyuolna duto ne jotugo ne giringo ngwe ng'ado gwenge gi mag alap mar ngwech.
Giduto ne gi dhi e tiegruok e mbalariany mar jokristo Lubock e Texas kuom sir mabiro nekech nguech kendo mano e kama ne gromoe.
Wuonwa ne en jaloch ma nyadi ngwen ma bange kendo notelo te kidieny ne e piem mag tukego nyadi ngwen bende.
Wuonwa nolokore jalony bang kose sidho ogudu mar somo e LCU kendo ne en gi tij lony ma dhi nyaka higni 10 chakre 1995 - 2005. 
Ma ochuno ni nyaka nge, en ni notieko e thuolo mar ariyo e ngwech ne mokwongo mar ng'ado gwenge e higa mar 1999 kotieko e sa mar 2:10:43.
Ja Kenya Moran ma nyime Preston Bungei (koracham) e rakruok gi jo Senegale kinde mag laro otiko mag Afrobasket.
Tuke mage mane itugo ki dongo? 
Ne aringo ngwech mag ngado kor gwenge( to ok mag alap, ne aweyo ringo ng'wech mag ngado kor gwenge e kilas 8) malo nyaka e kilas 11. 
Bende ne atugo opich okapu higni angwen duto to aweyo ringo ng'wech mag kor gwenge e klas 11 mondo achikra tir gi opich okapune hika mogik e sikund sekondar. 
Ne Ichako tugo opich okapu kar ang'o?
Ne Achako tugo opich okapu ka a ja higni a bich.
Ang'o momiyo niyiero tuk opich okapu to ok tuke mamoko? Ang'o ma nomiyo iyiero tugk opich okapu?
Mama wa nochaka e opich okapu no ka aja higni 5 nekech jowa duto ma kor gi mamawa ne jotugo mag opich okapu.
Kwarwa, Philip Harmon, ne otugo ne Mbalariany mar Kansas e higni mag 1960.
Waya na kod Nera na bende ne otugo opich okapu ka gingo kendo nyaks e sikul mar sekondar.
Kan a e kind higa 2 - 3 mama wa nonyiewona gol mar plastik kaka mich mar Krismas to nowacho ni ne anyalo siko ka goyo e saba odiecheng te.
Koro ne ondika mondo achak tugo mapiyo kane aromo tugo girawere.
Bang somo mar Sekondar ere kaka ne idhi nyime di tuk opich okapu?
Bang sekondar nadhi e kolej mar Trinidad State Junior, ma ni Trinidad Colorado chakre 2013 - 2015.
Somo mar Kolej go gi higni 2 koro ka ne an kuno ne an e sir mar somo mar opich okapu omiyo nayudo ogudu na mar asosiet. 
Bang mano ne ayudo sir mar Mbalariany Norfolk State (NCAA Division1) e Norfolk Virginia.
Natugo e kinde na mokuongo kanyo 2015 - 2016, to e podho mar kinde na motegno (2016 -2017) ne a hinyo okumbo na mane dwaro bero kendo nochuna ni mondo abed oko e kinde no duto. 
Naduogo mi atugo otamba makwar e kieny mar jo tene 2017-2018.
Ndalo ni mokwongo mag tugo opich okapu, ngano ma ne otiegi kendo ojiwi e tugo opich okapu?
Ja Kenya Moran ma nyime Preston Bungei (koracham) e rakruok ne jo Randers Cimbria gi Bakken Bears e lig mar Denmark.
Ka adongo, ne apuojora gik mochuno kuom kidienje duto mane atugo e.
Jopuonj ne nyalo puonji diro ne ngato, minruok e kind ji gi loyo kod ma moko.
Be ne anyalo ga dhi loyo e gonda  e pap kod puonjruok tugo e yore moko ma ne ane ga ka jotugo molony timo ka arango gi e tipo.
Ne apuonjora weche lony mathoth e skund sekondar.
Jopuonj na notimo tich maber kuom puonja chike kod tiyo tij tielo makare, tiyo gi lwedo ariyo, minruok e kind ji ka ichiko wangi malo, somo ndiko e tipo kod mamoko.
Jatach na ke ndo ngama chiko wanga kuome en Jarel Johnson.
En gi joodgi gin osiepewa ma chiegni ahinya kendo wadhi kodgi e kanisa achiel.
Anyuola wa osebedo ka ongere ga kata ka ne pok onyuola.
Jerel oyomba gi higni 4 kendo asega bedo ka agene kaka owadwa ma duong.
Ne en jatugo maber mar opich okapu en owuon, koro ne oja puonja ga tugo, kod kaka anyalo bedo jatugo ma dhi maber.
Ka di ne ok en di koro ok an kama antie kawuono.
Kuom ng'uono yie ifulie moko kuom gik ma iseloyo.
Ang'o ma gin kinde mag rapar madongo e ndalo ni kaka jatugo?
Adier chung e lo Kenya kod kuodo wi Angola osebedo kinde moko mag rapar madongo e tijani nyaka kawuono.
Nyalo bedo bath sigana kod konyo piny chopo e piem mag Afobasket e tielo mokwongo ahinya ei machiegni higni 30, onge gimoro machielo manyalo kalo mano kuom rapar duto gi sani.
Ango gini ma iseromo go e tugo mar opich okapu? Puonj mage misesomo?
Nitie gik moko ma ok nyal romo e opich okapu kata tuke ma moko e ngima.
Tuke gin gik ma rateke ma inyalo tigo e chiwo puonj puonjo man gi nengo e ngima e yo ma gik ma moko ok nyal.
Ne an awuon asesomo kowuok kuom opich okapu weche mag geno, chiwruok, gi kedo ei chandruok.
Ne orieda kaka jatuo maber e thuolo mar 17 ekidieny mar joma otegno e piny mar New Mexico ma bende ok onge e golo jotugo mabeyo man gi were ma malo e opich okapu.
Ngang' ne onge ngama ne ong'eyo ni anyalo bedo maber moromo tugo e Kolej, to natiyo gi mano mar miyora mijing'o mar tiyo matek mondo akwed paro gi no.
Ne an mana gi chiwruok achiel mar sir mag somo bang' tieko somo e Sekondar ma bende e kaka ne ayiudora e Kolej mar Trinidad State Junior (TSJC).
Bang' higni maga ariyo e TSJC, ne ayudo mana sir achiel mar somo ma ne dhi e Mbalariany mar Norfolk (NSU).
Ne aikora ga mar timo gik moko duto ma ne dwarore mondo atug opich okapu e NCAA Division 1 to Nyasaye nonogwedha gi thuolo no.
Bende ne asepuonjora ga ni nyaka ibed gi chuny mar tuonruok gik moko mondo ichop lek magi.
Anto ne ochuna atuonora seche ma abudho go gi osiepe.
Kane gin oko kanyo ka giwinjo maber kendo gimor, ne an eod orako ka atiyo matek kendo ka amedo berora.
Ne ochuna ni mondo adi aluora na mar osiepe kendo ne ayiero dong mana gi osiepe mani gi paro machal gi mara.
mna kaka chandruok dhi, ne nyaka adh e bero mane dwaro ni nyaka akaw dweche 7 mag thieth mar ringruok.
Chon ne chuna ni nyaka adhi diriyo ndalo abich e juma mando okumbo na onyal tiyo makare, ka ok kamano, dine omoko matek kendo ka ok oriere.
Gi eparo, kalo e yor chang tek ahinya.
Ne ok anayal tiyo gi lweta ma ongiyo, e tiyo tije na mapile ka pile kendo ne ok angeyo kaka loyo done obedo na ka asetieko kindenda mag kwo.
Bende en gima tek oko kinde duto mag tugo ka ing'iyo mana kaka jou tugo oyieno ka otieno ka into ionge kodgi.
Ne nyaka aked ei rem mar ringruok gi mar paro kuom hinyruok na , kod ndalo na mag kwo mondo adog abed jatugo mane anyalo bedo.
Magi gin puoj kod lony, ma ok inyal yudo koa kuonde mamoko ma diyudie.
Dwaro na maduong moloyo e higni Abich ma biro, en chako tugo Australian NBL (lig ma duong e Australia), nyiewo ot kod chako anyuola gi chiega.  
Higani kama aketoe tekre na en Afrobasket kod timo duto ma anyalo mondo okonywa e nyisruok ma kare kendo buogo ji mathoth gi tijwa.
An bende achiko wang'a e otikowa mar okombe mar piny ma ngima gi konyo Kenya ngado otiko mare mokuongo nyaka nene mar laro okombe mar piny ngima.
Kaka ne asewacho motelo dwaro na maduong en tugo e Australia NBL gi yudo gik ma agombo duto kanyo.
Tugo e NBL biro miyo abed gi chiega kinde mangeny e higa, mopogore gi bedo mabor kode dweche 8-9 ka atugo e piny Yurop.
Oko mar pap, a winjo maber ka abayo kendo afwenyo kuonde manyien.
A timora nono ahinya to ahero kwe kendo budho gi osiepena kod anyuola na oko ka an gi thuolo ma oko.
Sani atugo ne Basket Ligaen, ma e lig maduong e Denmark.
Lig no opog e kidienje ariyo, Pro A (ma ema jowa kod jo gi Tylor piemie) gi Pro B. Lig no oting'o kidienje apar mag jotugo ma kidienje aboro motelo yudo thuolo mar yawo tuke.
Kidieny mara okpiem e tuke moro amora mag pinje ma oko,to otugo mana gi kidienje ma tugo e Basket Ligean. 
To nokech ne adongo loka, ne ok ang'eyo jatugo moro amora mar opich okapu ma Kenya.
Jatuka ma nageno ahinya e dongo na duto ne en Kobe Bryant, en ema ne achiko wang'a kuome.
Jordan mondo obed ja kaw kar Bryant e kiru mar Hall of Fame.
Suluwe ma chon mar NBA Kobe Bryant, Jatelo mar Kobe Inc, wuoyo e kar tiegruok mar Milken Institute Global Conference mani Beverly Hills, e California, America dwe mar Abich tarik 3 higa 2016. 
Michael Jordan ema biro ja chung kar Bryant ka Los Angeles Lakers chiwe ayanga bang tho mare, e Basketbal Hall of Fame dwe ma nyien.  
Bryant, jaloch nya dibich mar NBA ka en gi Lakers, notho higa mokalo ka en jahigni 41 e ndek kalapapla gi nyare kaachiel gi ji abiryo moko, kokelo buok maduong ne piny tuke kendo keto johera mag tuke e yuagruok.
Ibiro sidhe ayanga ei Naismith Memoria Basketball Hall of Fame e klas mar 2020 kaachiel gi machalo Tim Duncan gi Kevin Garnet tarik 15 dwe mar abich.
Jokanyo mag klas 2020 ne okwa ni mindo gi yier jochung mabiro chung ne gi e nyim mbese gi e kinde nyasi no.
Jo Lakers orito Bryant, ma bende ne oketo Jordan kaka kido ka odongo, ibiro kaw kare gi jaloch nyadi uchiel ma ne ochiwo neno ma kelo kuyo kod lit ahinya e kinde rapar mare.
Jordan , mane otelo ne thuondi mag  Ruedhi ma Chicago (Chicago Bulls) e higni mag 1090 to sani en gi Charlotte Hornets, bende biro chung' ne japuonj mar opich okapu mar wakeyni ma ma Baylor, Kim Mulkey mondo okuong're.
Japuonj machon mar Houston Rockets Rudy Tomjanovich gi ja loch mar higni apar Suluwe ma kinde duto Tamika Cathingse moko kuoim jo thiringinyi ma ogen ahinya e kilas 2020.
Bryant, jaloch nyadi 18 e NBA ndalo duto no dhi e yueyo mar rutaya ne lig e higa 2016 bang achiel kuom tije ma owir ahinya e sigana mar opich okapu, kendo ja lo gonde mang'ula namba angwen.
Bungei ok oikore bolo opira piny ka otugo ne Kenya Morans
Sani ka obedo suluwe ne Randers Cimbira e Denmark, Bungei dwaro ni okony Kenya oyud otiko mar laro okombe mar piny mangima bang' Afrobasket.
Samoro ok nochak obedie jatuk opich okapu ma thiringinyi kendo molony ka Jordan
Mino ewach ni to ng'ano ma adieri owinjore gi sidho ogudu mar jatuk opich okapu maduongie moloyo en wach ma iye ogajore, ok opondo ne kuotho moko mamit ma dhiroe ng'ato.
Biroga bedoe jok ma siro ber mag Jordan mothianyore e lela, kata oyuma moko mager ka sitima mag kethruok kende mag Kobe Bryant; ka on owachi manyocha otimore machiegni ahinya, lieko ma
Preston Kiprono Bungei samoro ok nyal lwar e kind jotugo adek madongo mag opich okapu, to kata kamano en jatugo ma yore.
Ji matin ema yudo ga thuolo mar chopo e fainol e tuke gi mopogore opogore engima gi duto we kata mana yudo thuolo mar timo gik ma osebedo koyudo e higni auchiel mag tiegruok mare kaka jalony mar opich okapu.  
Asepuonjora mathoth motudore gi geno, chiwruok gi kedo eyi tembe, Bungei nowacho ne Standard Sport e kinde mag penjo kod mabaka e kare Denmark.
Ji matin ahinya mane paro ni ne aber moromo tugo e mbalariany, to ne atiyo gi mano mondo ojiwa kendo afweny ne gi ni ne ok gingeyo.
Ka ne odonjo e tugo mar jo opich okapu ma chuo higani ma Kenya Morans, Bungei nowacho ni tugo ne tim mar pin Kenya osebedo yuto ne maduong moloyo e opich okapu.
 Kenya en gikeni mara, en piny gi wuonwa, kama nonywwwolee kendo odongoe. Anyuolo gi wuonwa duto pod odak Kapsabet.
Jokenya tiyo matek kendo ni gi chuny moloyo jomoko duto ma ase romo go e opich okapu moloyo to gi gige tugo go ma ok oromo. Piny no jaber. Kata obedo ni ne adongo e pinje ma loka, Kenya chalo mana kaka dala wa mar ariyo, Bungei nowacho.
Motelo e dwe mar Ariyo, Bungei ne achiel kuom jotugo 12 mane okonyo Kenya ngado otiko mag donjo e piem mar Afrobasket nya di mokuongo e higni 20.
Wuodhe ka odhi e kidieny ma tugo ne pinygi, nochakore e yo ma ochuanyore ochuanyore matin bang ka FIBA otame etugo nikech ne oonge gi otiko mochwere mar bedo e kenya.
Ka ni ng'iyo tugo no gi e bath pap, onge mar Bungei ne onenore ayanga ka jo Morans tony gi loch modhero e tielo mokuongo bang' goyo Mozambique 79-62 e tik gi mogik ka ne oselogi gi Senegal kod Angola e Girup B.
Ne ane marach ahinya ka bang' ikruok duto gi seche kae to bange ifwenyo ni ok idhi tugo, olit, Bungei nowacho.
To ka ne Ochopo e dwe mar Ariyo ne omiye thuolo mar rwakore gi rangi mag Kenya kata obedo ni ne ologi e tugo no gi Senegal 69-51, Bungei notieko tugo no kaka jatugo maber mogik mar Kenya gi point 11.
Ne oluwo tuke maber no gi tich moro machielo mar point 10 e sigand Kenya ma ne giloyo Angola 74-73, loch mane omiyo goyudo otiko mar donjo e Afrobasket ma onego timre e higa ni.
Ok anyal kata nyiso kit mor ma an go. Tylor ka loyo gol ma kelo loch  kod gin ka giyudo otiko, en rapar ma abiro tingo nyaka chieng', Bungei nowacho.
 Achiwo puoch je kidieny mar jotugo ma ne ochako tugo ni higni ariyo kata adek mokalo, e kinde ma ne onge kata ng'ama dewo ni Morans gin ng'ano gini. To ee, achano tugo ne jo Morans ka dhi nyime kuom kinde duto ma gini bed koda kata dwara mondo abed kodgi.
Jatugo ma nyime, ma sani tugo ne Randers Cimbira e Denmark, ni gi lek mar chiwo luor ne wuon mare mane otho e higa mar 2011, kokonyo Kenya loyo piem mag Continental Championship.
Bungei, ma otingo nyiriri mag nyodo mar jang'wech kowuok juom wuon mare ma ne osenindo James Bungei, ne onyuol e Albuquerque e New Mexico e higa mar 1995.
Mana kaka wuon mare, Preston ne odongo ka oringo ng'we ng'ado kor gwenge gi mag alap. to kata kamano, mago duto ne ochung ka ne oyiero chiko wange e opich okapu.
"Mama wa norwaka e tuk opich okapu ka a ja higni abich nekech anyuola gi mathoth ne jotugo mag opich okapu. Ka ne a ja higni  adek, ne oyudo na gol mar plastik ka mich mar Krismas kendo owacho ni abiro ga mana chung' e nyim gol no ka a diro saba eiye odieng duto.
Kata obedo ni ne orem yudo loch ne piny gi ka ne en e sikund sekondar kata e mbalariany, Bungei ne ochako goyo ondamo ka osebedo jalony e higa mar 2018.
Bang' kinde ma ok oromore gi mbalariany mar Trinidad State Junior gi Mbalariany mar Norfolk State mane ochopo e NCAA Division 1, Bungei ne oriwore gi Jazine Arbanasi e Croatian Prva Liga.
E piny bCroatia, Bungei ne ondiko rekod ma lombo wang' ka ne ondiko point ma dirom 17 e tugo ka tugo.
Ne oluong nyinge e nyadhi mar joma oluor mag Prva Liga kendo noloyo thuolo mar Jatugo ma ber mogik mar juma e lig no nyadingwen e higa 2019-2019.
Gima omiyo chungo tuke ok no dwok chien kech mar jo Kisumu Lakers ma loch.
Jo opich okapu ma Kisumu Lakeside ni gi chir mar timo maber e higa tuke mag Kenya Basketball Federation ma 2021 (KBF) mar joma chwo kata obedo ni chandruok mag midhusi mar Korona ma pod dhi nyime gi chando tuke e piny.
Dwe mokalo chakruok mar tuke mag KBF ne ochungi apoya gi piny owacho ne kech medruok mar Covid 19 e piny Kenya, ka mana nogoyo chuny jo Kisumuma ne osechako iko tegruok gi.
Motelone  chung' mar lig, jo Lakeside ne osetugo tuke a bich ka giwito loch gi ne EMYBA, Thunder, Eldonets gi KPA.
Loch gi makende owuon ne en ka gitugo gi Ulinzi Worriors, ka jo kisumu go buogo jo ting' loch mag tugono gi seche go 61-59, loch ma jagoro mongirore mar Lakeside Brian Lusaga ogeno ni dine ochako ayanga tekruok mag rakruok gi gi jo piem ma moko. 
Kowuoyo gi The Standard Sports, Lusaga ma bende en konchiel kaka japuonj matin, nowacho ni ok gimor gi lendo mar piny owacho mar onge tuke' to omor gi geno ni gibiro yudo loch e higa ni."
Tieng mar jotugo no nesemako chir kendo oikore mar rakruok gi jotuge ma moko. Jotugo moko ne ose kwayo thuolo e tije gi mondo giyud kinde ma kende mar miyo luor tuke gi go, to mano nyiso ni chenro gi osekethore kendo mano biro miyo wa chandruok e kinde ma tuke oduogo ayanga.
Jotelo bende ne osechulo  kuonde tiegruok mar higa, mano bende biro kethore nono. Kata kamano wayiero mar mondo wabed gi geno kendo gi ilo to ok ne higa ma onge tuke ma ne en 2020, Lusaga nowacho.
Japuonj maduong mar Lakeside nochoro weche go mag jalupne kowacho ni timbe mamoko ni gi hawi kokalo kuom chungo mar tukego nekech ka ok mano to di ne giromo gi Lakeside moro mopogore gi ma ne owito tuke angwen moriere ka.
Loyo joting okumba e tukego mondo watiek hawi mar wito tuke no ne en gima duong', en rayaw wang' ni tim moro amora inyalo loo e truke go, mano dine omedo maw kuom jotugo, to kata kamano tuke go ne ongad oko.
"Bedo e kind 1-4, medo chik ma wachiko go wang'wa kuom timo mana gik ma osebedo ka tiyo kod jiwo kuonde nyaw wa.Ne wasetiyo gi loch ma ne olowago ang'wen ka mondo wang'e go kuonde ma gige wa ne nyap go, nono kendo loko kuonde mane ok watimee maber e kinde magwa mag orako ma sani,"" Oketch ma bende ong'ere kaka 'DC' ne owacho kamano."
"Kuom kinde tuke mokalo, ose bedo gimoro mar paro ni yudo loch e ndara en gimoro nono, to ageno ni tim ma sani oikore mar nyiso ni paro ma kamano en en mana wach kinde mosekalo.
Lusaga nowacho ni Oketch, ma ne oriwore gi jotugo go e kinde mane eka giyudo loch ma miaha, e kindgi gi Ulinzi, nobed siro ma ongirore mar loko Lakeside obed gi teko mongi'th.
Oketch ne en koch mowinjore. En jatugo ma ndalo malach mar Lakeside, ma winjo fuonde tim kaka tiyo. Bang dhi e rutaya, jotelo ne okonye yudo tiegruok mag puonjo. DC ogurore kende osomo ga tugo maber.En e gimoro macielo maduongie ei alap mar jopuonj tugo,"" Lusaga nowacho."
Lakeside ne ondiko Ocholla Bryan kowuok KPA, Marko Odhiambo mar KU Pirates, Joshua Carter mawuok Barcelona, George Collince, Jayden Simiyu gi Allan Kibira ka gidwaro bero tukegi mokalo fainol mag kwota.
Joshua Carter en ja rito man gi were ka borne ochung e 6.2', pod ojiwore e tekruok ma lig, okwanyo maber kendo kindane e tiegruok kelo mor. Adiera obiro kelonwa loch duto mawadwaro, lusaga ne owacho mago e wi jatuk gi mar pinje ma ne tugo ga e piny Spain. 
Lusaga ne omedo ni gise tuch gi chenro mar tiegruok, kama jotugo ringoe ng'wech gokinyi mondo dendgi ojiwre, orako mar ji giwegi kod mbaka mag mbuyi e kinde mag kum ma awiye mag tuke gi.
Suluwe ma ja Kenya Morans, Ongwae ne ogone ombulu kaka jatugo ma jarit chien maberie moloyo mar higa e piem mag okombe Danish Cup.
Suluwe mar Kenya Morans Tylor Ongwae  e jatugugo mar geng'o maberie mar piem mag Danish Cup mar higa.
Ongwae ne osidh lojno bang ka ne osetimo nyisruok makare kama ne okonyoe jokorgi Bakken Bears loyo okommbe mar Danish.
Ongwae ne oloyo point abiriyo kendo ne nigi opiche ma duogo 10 kod kony mar jiwo jotukgi Bakken Bears loyo okombe mar Danish e kidieny mar joma chuo ka gigoyo Horsens 80-82 e fainol.
E kinde ne mar adek gi Robede ma Danish, Ongwae osebedo mober ne joloch go e kare mar rito chien.
Piny Cameroon ne odonjo mokuongo tik e kar neno tipo mag filim mar piny ngima mar Netflix. 
Donjo mokuongo tik ne omiyo onyisi filim ariyo go kendo ogol e seteshen mar piny onogo mar afrika madiere. 
Tipo mag filim ariyo mag piny Cameroon, ma Therapy kod Fisherman's Diary, gisani nenore e kambi maduong' kendo magolo kido mag sinema e piny amerika ma apise maduong' yudore Los Gatos, California.
Kaluore kod lupode mek gwenge, Ermelinde Simo Sakah Jing ne ogolo tipo mar filim mar Therapy, mane ondiki e buge sigana kaka ranyisi mar ja Cameroon mokuongo tang' e  Netflix.
Sulwe mag filim mar piny Nigeria Richard Mofe-Damijo, Ireti Doyle komakore gi Jing, Alenne Menget, Lucie Memba, Neba Godwill, Kayla Merits, ma en jatugo kaka nyathi.
Filimb tugo mar Forkwa Babila luwo sigand keny manitiere gi ywaruok, kendo gimanyo luwo puonj koa kuom jolony eweche mag dak milieko mondo okonygi e keto winjruok e podgruok gi mag keny.
Donjo mokuongo mar filim mar Cameroon ne otaa e buo Anurin Nwunembom gi Musing Derick, e kinde ma steshen mar Anthill ,Victoria Akujobi imiyo pak kaka jandiko filim.
Filim mar 'The Fisherman's Diary' ma ogol gi Kang Quintus kod Enah Johnscott, ma osebedo achiel kuom filimbe mabeyo e piny mar Cameroon e higa mar  2020, e kinde chakruok higani ne oyier e piem mar 93 mar Oscars. 
Kuom hawi marach filimno ok ne ochopo e okang' mogik. 
Ka owuoyo e wi chak-yiero mar Oscars, jagol film maduong', Kang Quintus, ne olero gi mor ni thuolo mane Cameroon oyudo mar donjo e piem mar Oscars oromo keto kambi filim mar Cameroon kama maber e piny mangima.  
Wamor ni waloso sigana kod filim. Kor kakorwa, ka opogore kod mich mar tich matek, winjruogni chiwo thuolo mar chopo tugowa ne joneno mag piny mangima. Wageno ni mae biro bedo mokuongo e wi mang'eny ma osebetie ok ne an awuon kata riuruok to kendo kata ne kembe mag filim mar piny Cameroon, Kang Quintus nowacho e duoko penjo mar jolendo.
Filim mar The Fisherman's Diary, luwo sigand Ekah (Faith Fidel) ja higa 12 mane oyudo jip koya kuom Malala Yousalzai, jaloch matin mogik mar mich.
Eyi filim, Ekah neni gi geno mar dhi sikul e gwenge mag jolupo mane nenore kaka chira.
Filim nyiso jotugo moko kaka Ramsey Nouah, Onyama Laura.
Kane owuoyo e wi yuto masani mar tipo mar bidio mag  Cameroon, jagol filim maduong', Kang Quintus, ok ne nyal pando mor mare.
Bang' yiero mar Oscars, Fisherman's Diary gisani osebedo filim mokuongo mar Cameroon ma osekau kod  Netflix. Ma en wach maduong' ne kembe mag filim e piny Cameroon kendo kinde mor ne jo Cameroon duto… Filimbe mang'eny mag Cameroon biro luwe, Kang Quintus ne ondiko.
Jo Cameroon osetero puoch kod pak e kor lwasi/mbui ne weg filim ne ondamogi maduong' miwuoro.
Kaka nyasi mar bilo kong'o ne obedo e kar math mar Local Grill.
Jatelo mar Astrazeneca afrika, Dr.Sylvia Vito(kor acham) kod Carole Kinoti (kor achwich) ekinde bilo kuong' mar  Durbaville hill collector reservoir ma owuok  Cape town mane timore Village market mayudore  Nairobi.
Bende isegaparo ni ringo ma nengo ne ni malo mogik, Wagyu, yudore machieg'ni kodwa?
Kamano, ndalo matin ma osekalo,  Local Grill mayudore Village Market kod KWAL gi Durbanville Hill Collectors Reserves ne omiyo johera mag kong'o chiemo mar odhiambo kod kuong', mane oketowa e ng'eyo moko kuom mich mag kuong' kod chiemo.
Kuom Sh6,000 kende e wi ng'ato ka ng'ato, ng'ato ne nitiere kod thuolo mar mong'o kido mopogore opogore mar kong'o ma owuok e kambi mayudore e piny afrika mamilambo, ma loso kuong' katiyo kod olembe mabeyo mowuok e puothe olembe mabeyo e boma mar  Cape Town, kaa jataa chenro ne en jalony kendo jaus kong'o  Victoria-Mulu Munyoki.
E midhiambo mopong' kod mor, newatwak e yore ng'ima, hera kendo newachamo chiemo mabeyo mane yudore kanyakla kod gwend mshikaki.
Ng'eyo mit mopogore mag kuong' e yor bilo, kendo fwenyo olemo mane otigo e loso kuong'no en gima duong'.
Fwenyo mit, kech kata wach mar kuong' bende konyo e yiero chupa maber mar kuong'.
E chakruok ne wan gi okela mowang' eyor tropical slaw gi Mediterranean relish gi kuong Durbanville Hill Collectors Reserve – ‘The Cableway’ chardonnay 2018, gi gwend mishkaki, eyi bam gweno motuch gi niang' mokete njugu moregi gi  glass mar kuong Durbanville Hill Collectors Reserve.
Ne chiemo e wang'e Wagyu x ng'et machieko mag Boran mane olosgi kuong' (red wine) ka ikowegi glas mar Nederburg ‘The Manor House’ Shiraz 2017.
Kendo nyaka awach ni gi parona motieno no en kuong' mar passion gi lime sorbet, en kaka gir luoko ekinde mane warito chiemo mar ariyo.
Chiemo mar ariyo ne en grass fed fillet grams 200 gi local salad kendo moriwie chumbe, kiwowo gi glas mar Durbanville Hills Collectors Reserve ‘The Promade Pinotage’ 2017.
Mondo walore, ne watieko gi desert mar raspberry panna cotta gi glas mar  Durbanville Hills Collectors Reserve ‘The Lighthouse’ Merlot 2017.
Ofafa estate mosekao higni 63 kendo yudore Kisumu onego time lokruok maromo omenda Sh3 billion.
Ofafa estate mosekao higni 63 biro yudo lokruok/neno manyien mar omenda maromo Sh3 billion erokamano ne County Pension Fund gi Laptrust Fund.
Tend kanti osechako chenro mar higni ariyo mag udi ma nengogi ni piny mondo gi mii estetno neno manyien moromo kod nyadhi mar Kisumu city.
Chieng' tich adek, Gavana Anyang' Nyong'o ne oketo ohinga mar udi mag joma oritaya e Munispal ma Kisumu.
Jopango osebedo kodak e udi gi higni mokalo 20 kendo negichulo minyonge mok tinne Sh4,000 ne ot mar bedroom achiel kata two-bedroom.
 Koro sana, udi, ma gisedake kuom higni, owinjore loki kendo paro nitiere mar ketogi weg udigo e chenro mag udi ma nengogi oyweyo mane ochak gi Ker Uhuru Kenyatta. 
Kenya’s Affordable Housing Programme (AHP) ne oyangi Desemba higa mar 2017 gi Ker Kenyatta kaka achiel kuom dongruoge ang'wen mag sirkal mamalo.
Chenro mar gero udi Kisumu, biro eseche ma kwan mar jii medore e bomano kendo medo tielo presa, dwaro mag udi kaluwore gi tin mar ute ma nengogi oyweyo. 
Gi esani, dwaro mag udi, kaluwore gi jatend County Lands and Housing Dickson Obungu, en 250,000 e higa kopim gi yudruok mar 50,000 kaka bomano medo dongo.
Gi esani, kwan mar jii e boma mar Kisumu osemedore koa 482,327 e higa mar 1979 nyaka 664,086 e higa mar 1989 kendo nyaka 804,289 e higa mar 2009 968,909 ka kwan mag jomachuwo en 474,687 gi  494,222 mar mine.
Kwan mar jii e kantino en  1,155,574 kaluwore gi census ma higa mokalo.
Jachung' ne weche boma Abala Wanga wachoni kwan mar oganda biro medore nyadiriyo Kisumu eyi higni 20 mabiro.
"Nyong'o ne owacho ni medruok mar oganda osemiyogi paro chenro mayien mar ngelo gedo. ""Koro chuno ni nyaka wang'i ngelruok mag jii gi gik madhi nyime e bombe mondo gi med loso utegi, yuto gi chal mar dak e aluora,"" Prof Nyong'o ne owacho."
Jatend Laptrust Hosea Kili ne ogolo cheque mar omenda maromo Sh76,000 moro ka moro kendo omedo omenda maromo Sh100,000 mondo otaa dar mar anyuola mag jii 1,200 ma wachni ne omako.
Estate mar Andersen Ofafa ne en mier mag anyuola 246  mane odak e bloge 39.
Anyuol moro ka moro ne ochul pes ot mar higa achiel kaluwore gi winjruok gi gi CPF gi LapTrust. 
 Jodak machon ibiro keti e ong'ala manyime e nyiewo wudi moger e lony manyasani.
Kaluwore gi jagedo mar udigo Peter Wasilwa, ute mag one-bedroom ibiro chiuw ne jodak machon e nengo moyweyo mar Sh1.5 million.
Jodak ibiro mii higni 10 mar tieko chulo million Sh1.5  ne udi mag one-bedroom, ka gichulo omenda maromo Sh12,500 e due.
Ute mag two-bedroom biro nyieure enengo maromo million Sh2.5,ka ot mar three-bedroom ibiro nyieu e nengo mar million Sh3.5 million.
Jooko biro medo Sh1 million ewi ot ka ot.
Kisumu en boma maduong' mar adek e Kenya bang boma ma Nairobi gi Mombasa, kendo oyudore e aluora mar nam Lolwe (Victoria basin Commision) kendo otelo ne pinje ma ugwe mayudore e aluora no.
Gima omiyo Kalasha Gala en romo mar chiwo mich ma ok nyal pim gi moko. 
Yore tee orieyo nyasi mar higani mar Kalasha International Film and TV awards mabiro timore Nairobi kawuono. 
Timothy Owase, jatend Kenya Film Commission chiko nyisruuok maduong e romo mabiro puoyo mit mar sinema magwa. 
Moko kuom sinema ma oher gin kaka Sincerely Daisy, Family Meeting, Midlife Crisis, 40 Sticks gi Uradi.
Eseche ma  Sincerely Daisy ni gi yiero 13, Family Meeting, 40 Sticks gi Midlife Crisis nitiere gi yiero 12 moro ka moro kendo Uradi nitiere go ochiko. 
Sani, e hike mar 10, romono bende biro bedo kar nyiso moko kuom kipindi mabeyo e TV gi chenro mag nyithindo. 
Romono ibiro yuor gi jatend migao mag yore lony gi fwambo (ICT) Joe Mucheru.
“Koa e nonrowa, nitiere dwaro mar dongruok mag gige nyithindo e TV kendo kaluore gi dwarono, kamisenno osechako chenro mabeyo mag nyithido mondo ojiu jii mosegolo paro e kelo chenro ne jowa matindo,” Owase ne owacho.
 Kipindi mag Pete, Majuto, Kovu gi Selina mabiro e Maisha Magic neoyier e kidieny mar  Best TV Drama eseche ma jotukgi bende neoyier. 
Romo mar chiwo mich mabiro timore Sarit Centre biro bedo gi welo matin kaluore gi chike mag migao mar thieth kaka bedo mabor gi jowadu.
KFC oseriwore gi kambi mar StarTimes, ma en kama ikete filim moyier mondo ogonegi ombulu kendo otang'gi.
Filimbe kod jotugo manitiere e Sincerely Daisy, Family Meeting, Midlife Crisis, 40 Sticks duto oseyudore e grube mineno kaka Best Original Screenplay, Best Sound Design, Best Director, Best Lead Actress kod Best Lead Actor.
Romo mar chiwo mich timore e kinde ma kambi mayudore e kor gweng' nyiso ranyisi mag dongruok kod duogo e wang'e mar chal ng'ima dak.
E higani, kwan moromo mag filimbe manuang'ore e kor gweng'e kod tuke mag nyisruoka ma itang'o e wang' liech, ne oyudore e Netflix kama KFC temo matek ting'o malo golo kod neno mag filimbego. 
Romo mar chiwo mich timore e kinde ma paro duto oket e chike mag Kenya Film Bill 2020, madwaro riwo chike mochomore gi kembe filim kendo kelo dongruok, omenda kod  chike mag tayo kembego.
 “Kuom kinde malach, jotugo osebedo kaywak ne chudo matin, lwasi marach mar tich kod ratiro. E duoko, wabiro gi yore manyien mag  yudo pok manyien gi dongruok,” Owase ne owacho.  Ne omedo ni kokalo e migao mar fwambo,tudruok kod lony (ICT), Innovation and Youth Affairs, KFC siro National Screen policy mabiro rieyo yore mag omenda, meto mag yuto, dongruok mar rieko kod keto mwandu.
Ne ojiwo ni lwasi maler mar golo filim biro riwo paro maber moya kuom migepe ma opogore mag piny owacho gi jo okos. 
Nonro dak koya Kenya Bureau of Statistics 2020 e lupot mar kwan mag jotich mag filim gi moko ma otudore kode ne osiemo ni machieg'ni ni tije 123,290 ne owuok aching' e chiro mar filim e higa 2018 gi medruok mar atamalo 5.3 e higa mokalo.
Kaluwore gi nonro mag PWC mane ogol higa mokalo e rieyo kit kembe mamiyo jii nyiero kod kembe mag fwambo, kwan nar yuto mag sinema  e Kenya chan chopo omenda maromo dola milion8.6 (modwaro romo milion Sh860) kachop higa mar 2023, kaouk dola milion 6.2 (madwaro romo milion 620) ehiga mar 2018, e seche ma yore mag golo tuke mag thuolo malach gi machuok medore.
E seche ma piny Nigeria pod otelo e wechego mag filim, Kenya osewachore nidhi riwore kod pinje madong'o mag filimbe ma gin South Africa kod Ghana.
Jamhuri Day fever- Romo go mochuno chopie e giko wik.
En kinde sikuku kendo kwan mag ikruok mag nyasi timore e giko wik mondo okony e loso mang'eny mag nyasi mabiro timore e kinde rusa mabiro.
Som kendo: Inside a Covid gig - Manyiso kaka riuruoge ikore ne lokruoge kod kido manyien.
Alternate Sound, band mar ji ang'wen ma pakore kod kit ngolo magigoyo, biro tero thuon nduma ne joafrika e nyasi mar mor mobagi Ngong Racecourse, Nairobi.
Rawera moher kod jokenya e band mar Sauti Sol biro tayo nyasi mar Sol Saturday ,man kod otiko matin mag donjo,e  Karen Waterfront mabiro tang'o wende mochuno ne welo modhial. Jawer machon mar Camp Mulla  Miss Karun biro bet e Rebel Room e kinde ngolo mar Afro Soul kanyo achiel kod mikayi mawinjore ahinya Xenia Manasseh kod jawer Tems  mar piny Nigeria.
Golden Ice Bistro biro bedo gi Jamhuri moyiedh ma ibiro taa gi Jay Ranking gi DJ Kronixx. Jathum Kahush, ma en wuod jatend migao mar thieth Mutahi Kagwe, biro gocho Clique Lounge enyasi mochuno miluongo ni ‘Wanted in Nairobi’ mabende biro riwo wendege duto kod mago mag nyasi.
254 Brewery biro luongo jothumbe mideo  kaka Big Bear, Mix Master Lenny kod Marcelo Cura enyasi mar Kenyan Nights’ 11th edition okang' machielo mar nyasi.
Kembe mag tayo nyasi e higani oseyudo midhiero mang'eny ma okel kod Covid-19.
Gadiera jokanyo mag kembe mag nyasi mosebedo kadhi maber e ohala, osepodho e yore mag loso omenda kuom dueche mang'eny ehigani. 
Esama wasudo machiegni gi giko higa mosedo matekni, chalo kagima jolos nyasi nigi geno mar duoko nyasi ewang'e mos mos. 
 Mak mana ni ok oyot kaka owachoreno.
Jumbe matin mokalo, nyasi mar NaiFest makelo ywaruok higa ka higa ne otimore kendo bang'e ne oyudo puoch moloyo duto.
Penjo osebedo mang'eny kaluwore gi duoko nyasi mag jodhum kata ng'iyo ngima dhano moloyo uyuto mag thum. 
Bende nitiere jotaa nyasi madewo ngima dhano moloyo pesa? 
Mae e penjo penjore e kind chal ohand nyasi.
Giko juma ma okalo newaneno chungo mar nyasi mar Mugithi in the wild ma jii osebedo ka rito gino ma jii mang'eny ok noneno kabiro.
 “Atimo mos makende kuom wachonu ni bang' ng'iyo chal masani, telo mar KWS osechopo e paro mar chungo nyasi mar mane ochan mar Mugithi in the Wild. Wagoyo mos kuom chochruok mosebete,’’ Som kidieny mar lupot moseket gi Lekishon Kenana, ma en apisa mar Kenya Wildlife Service South Conservation Area division. 
Nyasi mane olichi ne ochan kendo nyak Novemba tarik 21, mane nigi nyinge jothumbe mideo kaka  Samidoh, Jose Gatutura gi Kareh B, kendo nengo otiko ne odhi malo nyaka Ksh10,000.
“Ne jogo chuny, kawawacho matin. Tich matek mane oketi ne odhi nono. Ne ok yot. Ka hono jii nowinjowa kendo ne ok obadhogi. Jii mang'eny ne oyie ni ok ne en rem wa kendo negisirowa. Mano ne mor wa,’’ Shemma en achiel kuom jotaa naysi mar Mugithi in the wild ne omedo.
‘’Jo Kenya Wildlife Service ne ooro barua mar mbuyi saa auchiel otieno. Kuom adier onge ng'at mang'iyoga mbuyi esechego. Koro, ne wayudo barua mar mbuyi saa ariyo okinyi. Buok mane wayudo tek pimo. Ne wakao otieno mokalo mar tieko ikruok, ema omiyo ndikono ne obuogowa. Kata kamano, ne wayiero neno ber. Wasechako pango chenro moro mar nyasi machielo, kaka Reggae in the Wild. Ok wabijok, ‘’ Shem mabende en DJ, jiwo.
En ang'o kuom weche arita gi ngima mar jokenya?
‘’Newachano chiwo abuog rombe kod sabunde luoko lwedo ne jobuor nyasi moro ka moro. Kendo newaloso yore bet mabor kod  ondamo 1.5 kaluore kod dwaro mar migao mar thieth. Kobiro eweche mag arita, kuonde tayo nyasi biro duaro arita machalo kamago. Ne omed rido weche arita. Ok ne wadwar timo makosa kaka jok mamoko, ‘’ ne osiro gi chir.
Kaluwore gi andike mar Shem, Mugithi in the Wild ne onego bed nyasi malich. 
Ne omedo wacho ni nyasi mopangi manyien biro bedo maduong moloyo, kendo luwo chike duto mag Covid19.
Thrift Social, mane oseriti kendo motelne gi jalo mich,jathum kendo jandik thumbe mar piny afrika mamilambo Samthing Soweto ,mane ochwal e chakruok mar dwee ibiro bag chieng' Jumapindni.
Mae biro bedo nyasi mokuong'o tik bang' Covid-19, ma thoth oganda mang'eny wuoye. 
Pogruok e paro biro bete ponono ni nyasino orem chopo dwaro migao mar thieth. 
Bedo ni en nyasigi mokuongo bang midhiero, en ang'o magibiro timo ma opogore? 
Oliver, jalmariek kendo mane taa nyasi mar Thrift Social, ne owacho kama,‘’Ok adwar wacho mang'eny ewi mano, wechena nyalo winjore mopogre. Nyaka abed motang'. E adiera, oloyo dhoga omoki e walo maluore gi chike matayo Covid-19 kod nyasi.’’
Wabiro rito neno kaka nyasi ibiro taa chieng' Jumapil. 
Kata kamano, penjo en kaka aluora biro chalo sani kod kinde mabiro.
Bende gima rach mabiro timore en yudruok kama opogore gi jok mamoko?
Chike sirikal mag  thieth e higa 2020 (The Public Health Rules 2020) ne oketo kum mar fai maromo nyaka  omenda mar KSh20,000 kata twech kuom ndalo maromo dweche auchiel, kata tee, kuom ketho chike moket kuonde riuruok: kuonde logo lwedo, bedo mabor kod nyawadu, jiwo rwako abuog rombe kod keto ler seche duto e kwonde mag dak. 
Mae oyangi e buo chik namba 6. 
Ne jobuor nyasi mane ogamo tuo bang' yudore kuonde riuruok kata bang' chopo e nyasi,en gino mane inyalo geng'.
Jonyiewo ni kod ting' mar yierogi owuon kendo okginyal choro nyime ne wuon ohala.
‘’Kawarang'o kido marach mar tuoni, manyalo bedo matek fuenyo e nonro mar thieth mar chike sirikal mar higa 2020 (Public Health Rules 2020) maketo kum mar maromo nyaka omenda mar KSh20,000 kata tuech kuom ndalo maromo dweche auchiel, kata tee, kuom ketho chike moket kuonde riuruok: kuonde logo lwedo, bedo mabor kod nyawadu,jiwo rwako abuog rombe kod keto ler seche duto e kuonde mag dak. Mae oyangi e buo chik namba 6, ‘’Jachak kendo jang'ad rieko mar MYIP Legal Studio(founder and Managing Consultant of  MYIP Legal Studio) Liz Lenjo, lero. Jalony e Intellectual Property, Entertainment, Media kod Fashion Law.
‘’Chakre dwe mar adek, chal oselokore. Kaluore kod chike moket kod piny owacho, paro mabiro nitiere e pewe tuke. Gisani nyasi itayo e buo chikegi. Jotaa kod jolos nyasi mamoko sani luwo chikegi e seche ma jok mamoko kethogi. Keto e tim chikege dwaro lokruok nikech chike moko neno ka gima mar jomoko kendgi. E jiwo mano, nitiere medruok mag nyasi matimore seche mopogre opogre, ma oganda oyie chulo chon kapok chieng' nyasi ochopo, ma sechemoko kelo gombo mar hepo  jok maikelo kod bet dala.‘’ ne owacho e giko.
Ndalo matin mokalo, jathum kendo jataa nyasi Muthoni the Drummer Queen ne okelo paro mopogore kuonde mag tudruok manyasani bang'  kudho jotaa nyasi ma dwaro gi maduong' en jwang'o jii mang'eny kaluore kod chal masani mar  dak.
Wechenego ne osir kod wadgi showbiz bigwig Reign Mwendwa mane owacho ni chungo nyasi sani en gima ber mokalo. 
Kod odiechieng' e sikuku chopo machieg'ni, one ng'atno manyalo konyo kata kamano nyalo mana wuoro kaka higa manyien biro chalo.
Kata kamano jii tee neno paro matek ne jotaa chenro madong'o e pimo duogo kendo nyasi kata dich kod ngima dhano e kinde midhiero mar Covid-19 ma en lueny ma ok yot.
Bende giko kelo nyalo?
Kaka weg nyasi yuto e kinde midhiero.
Paro mopogore osebete kaluore kod bidio manene ogol kod jathum Muthoni the Drummer kakudho jotaa nyasi wetene, e kambi mar miyo jii nyiero, mane ochayo medruok mang'eny mar Covid-19 kendo odhi mbele bago nyasi. 
“En jwangruok miwuoro. Ukuodo wiya. Ung'eru kendu,” ne odhao.
Weche Muthoni nenore ni ne oluar e lwanda kaluore kod rochruok mag chenro mar showbiz mane ochan timo e kind higani e kuonde miyo jii nyiero ponono ne ong'e rochruok mora amora.
 Kama lit ne ni jokenya ne nyaka yiengore kuom chudogi.
Vineyard - Kar miyo jii nyiero ma nyocha ochier e gwenge mar Kiambu , machieg'ni nochako Reggae Meets Live Music Night, mane nyiso kendo tang'o deejay,e kinde bende goyo thumbe band mopogre opogre.
Jataa chenro,Deejay Double Trouble ne tayo Graviti Band gi Band Linda kane ikonye kod Steve Junior, Deejay Prince e seche ma MC Philipo neketo lony kod ng'eyo mare kinde tich.
Kinde ma joyuor nyasi temo chopo e nyasi bang' chwanyruok e opich adhula e kind Harambee Stars kod Comoros , buok nobetie e kind jii bang' wachore ni none machieg'ni loch polise.
Boma mar Kitengela manitiere kod kuonde mor kod math mang'eny moger machieg'ni  kod jowetegi, temo matek uso makelo  piem ekindgi.
Weche nechalo kamano e odhiambo mar chieng' jumapil mokalo kama kwonde math Pavillion kod Halcyon manitiere machieg'ni, netugo tugo mar onge ng'ama ber moloyo wadgi.
Joyuor nyasi maya mabocho kaka boma mar Nairobi ne omolo mondo giyud mana mor.
Pavilion ma en nyasi mar tugo mane oting'o moko kuom nyinge mideo. 
Mane otaa kod deejay mar kambi miyo jii nyiero mar SpinCycle kod  Mr T ebath MC Jose ne oguelo Mejja ma thumbene sani winjore ahinya kanyakla kod spinmaster Joe Mfalme. 
Ng'iyo bath kuonde chung'o nyamburko, nonyiso mipadhi e nyasi.
Kaluwore gi MC Jose, ne otim pimo mag liet mag del kendo ka opogore kod kwan jii mang'eny, newakao kinde matin parone joyuoro nyasi chike mag piny owacho e kedo kod midhiero mar Covid-19 kaka bedo mabor kod nyawadu e kwonde romo,” ne owacho.
Ma ok bor, jakanyo mar Kriss Darlin ma en Dohty Family bende nemoro oganda mang'eny e kinde chenro mar Reggae Sundays mane timore wik ka wik.
Ma en dwe mar adek mapod waluwo ahinya dwaro mag migao mar thieth. 
Wagiyo jonyiewo mondo ochak kod kanyakla mar chiemo mar okinyi kod mano mar odiechieng' ma ibiro lor saa ariyo mar otieno,” meneja matayo yore mor, ne owacho.
Nyasi mar Outdoor midendoni park and chill en nyasi ma itayo oko mar ot matimore Carnivore Kama joyuor nyasi yudo mor e seche magiyueyo ei nyamburko. 
Nyasi mar Outdoor ne ong'ere ahinya e kind joyuor nyasi mopogore nikech dwoko chien yore mag romo e seche ma oganda mang'eny ohero bet ei nyamburko.
Kar mor mar Tunnel mayudore e geng' Mombasa road ok owe chien kendo bang' gwelo DJ Malaika,chieng' ngeso gotieno ne en piem manonee e kind joot e seche mas DJ Nick Dee ne okawo kuom owadgi matin DJ Moh e piem miluongoni night.
Sincerely Daisy, 40 Sticks ne otelo e yiero mag Kalasha mane otimore e higa mar 2020 (2020 Kalasha Awards nominations)
Dwe achiel kende bang'e nenore e Netflix, Sincerely Daisyosewuok kaka tipo mar vidio ma idhi tang' higani e kinde mar Kalasha International Film and TV Awards ma jochung' mare oseyangi.
Kod yiero 13 mag kidienj filim madong'o 16 , filim, an urban story about family, young love, timeless friendships kod the reality of tough economic times otelo e kwan ma filimbe mag Kenya mane ogol higni matin mokalo,ng'enye.
Namba achiel nyaka ang'wen biro piem e nyasi malich e kidienje mabeyo miluongoni; Best Original Screenplay, Best Sound Design, Best Director, Best Editor, Best Lead Actress in a Film, Best Lead Actor in a Film gi Best Production Design. 
Jii moko ma oyier nigi mor mar chopo ekwan mar jii maromo 1,036 mane ochiwo kwayogi higani.
Koa etiend Sincerely Daisy en Family Meeting, Midlife Crisis gi  40 Sticks duto moro ka moro oyier 12, seche ma Uradi oyier.
En piem kendo,nyinge jotuke madongo mosebet ka kao loch kaka Sarah Hassan gi Nick Mutuma, welo bende osegolo duondgi kaluwore gi kwan maduong' mar joma oyier.
Ekinde ma tugo manyien mar Sincerely Daisy ne omiyo gi ng'ere, tugo mar 40 Sticks ne okelo jopok manyien echich golo filim kakaEnos Olik gi Lucas Bikedo, duto mong'ere e golo thum.
Kamisen mar Kalasha bende ne okelo kidieny mar tuke nyithindo mondo opong dwaro mar gige nyithindo mamedore.
“Kuom ratiro mag dongo jo nenowa, dwaro osebetie mar dwaro tuke nyithindo e TV kendo mano osemiyo kamisen golo kidieny maber mar nyithindo kendo mar fwenyo jogol tuke nyithindo,” Jatend Kenya Film Commission Timothy Owase, ne owacho.
“E chak higani, ne nenore ka gima Covid-19 ne dhi chungo golo tuke kendo chacho loso tuke. Kata kamano, tuke mag TV osemedore kendo inyisogi kuonde nyis mag piny ngima,” Owase ne owacho kane omedo chwalo +A134ed nyagruok mag jolos tuke ma Kenya mosemedo go ondamo madongo ekinde mag tembe. 
"“Higani, siganago gin adier kendo gi wuoye gik matimore to jolos tuke bende medo chwalo okang mag loso tuke,"" James Kanja jakom mar duol mar ochiko mar Kalasha ne owacho."
Tuke mag Pete, Majuto, Kovu gi Selina minyiso e Maisha Magic, oselaro kidienje mabeyo mag Best TV Drama, Best Lead Actress in a TV Drama gi Best Lead Actor in a TV Drama. 
Tugo mar TV mar Maria ne oyudo yiero didek.
Tarik mar oro kwayo mar mich mong'ere kaka Pulse Music Video Awards 2020 ochwal nyime.
E seche ma ilo medore korieyo nyasi mogen , jothumbe osemedi thuolo mang'eny mar chiwo kwayogi epiem mag kidienje mopogore. 
Kaluwore gi dwaro mar oganda, tarik mar oro kwayo mane ochan koro ose chwal nyaka Novemba  tarik 24, eseche ma kuayo ne osechopo 1000 kanye oromo nyoro. 
Romo mar mich ma higani, biro winjo mit mar medo kidienje manyien.
Koa e kidienje mag piem 11 mosekel e higni abich mosekalo, romo mag tuke ma Desemba biro neno mich moko ang'wen ma ibiro chiu moriwo Vidio mar higa mag Best Hip-hop gi Virtual Concert of the Year.
Kidienje moko oriwo Video Vixen of the Year, Male Video of the Year, Female Video of the Year, New Artist of the Year, Best Gospel Video of the Year, Best Collaboration of the Year, Best Choreography of the Year, Best Breakthrough Video of the Year kod Best Group Video of the Year. 
Bende biro betie mich mar Best Producer of the Year, Viewers’ Choice Video of the Year, Best Virtual Concert of the Year, Best Virtual Deejay Mix of the Year, Best Music Video Dance Challenge of the Year kod Best Virtual Band of the Year.
Telo machuo kogno e tuke mabeyo mogik Kenya, e nyasi mar higa kelo jotugo kanyakla e romo kama joloch duto ibiro mi mich. Joloch madongo ma higa mokalo ne oriwo kaka Khalighraph Jones (Ma en loch e kidieny mar chuwo e vidio mar higa mar Leave Me Alone), Nadia Mukami (Kidieny mar mine e vidio mar higa mar Radio Love), Nviiri The Storyteller (Jathum mawendo e vidio mar higa mar Pombe Sigara) kod Sailors mane oting'o mich mar the New Wave Video, Best Group and Viewer’s Choice of The Year.
Kaka gik moko ne ok odhi kare ne nyasi adek giko juma mokaloni
Omenda mang'eny moselal, arita kuwe marach, tiyo marach gi jongolo, joyuoro matin - magi tee ne okedho budho mar Nai Fest giko juma mokalo. 
Ng'eny jothum mane  onego gochi ne ok ogocho, nyaka Reekado Banks, mane owinjore otelne nyasi.
"E kinde ma jataa nyasi ma rahuma, Bridget Achieng ne owuok oko kendo chayo  piny owacho kod chike mag loro wuodhe, ka osomo andike ma omi duong' ni ""Piny owacho ochungo thum, jathum maduong' (Reekado) ok ne nyal gocho kata kamano joyuor nyasi to ne mor."""
"Ne en bang' seche moket mag wuodhe kendo chike nya luu” riuruok mar Reekado ne owacho e gano.
“Winjruok eyor andike newacho ni Reekado ne onego ochul balang' mag gocho ponono ne odonjo e kenya. Jataa chenro nonego chieng' ngeso gokinyi chul Reekado balang' mar Sh540,000 kapok nobiro chako gocho,” achiel kuom jokanyo matayo yore omenda mag Reekado,ne owacho ka ok en kod adiera.
Lupode mane okoyangore maber ni e giko juma jayuor nyasi moro ne owito ngimane bang' yudo inyruok Nai Fest en wach mawachore ahinya ewi arita kwe mag tayo nyasi.
Jatuono wachore ni noter kod rowere moko,mabende nodok, e hospital mar Melchizedek mayudore egeng' ndara mar Ngong. 
Kaluwore kod jotelo mag Nai Fest otiko 3,800 ne ousi, bang'e kwan oganda mane onee moingo 7,000 ne gino maber mokalo kata kamano nus mag otiko emane ousi.
Kwan jii mayuoro chenro oserocho timruok maber mag nyasi kaluwore kod kes mang'eny mag kuo odiechieng' alanga, bembo kod yiene nyithindo mapok oromo higni 18 donjo e nyasi.
“Kata kamano amor ni thum ne nyalo kelo kwan jii marom kamano, ber wacho ni oknotaye maber kendo ne okoso rieko mar ng'eyo.” Caesar Obare ma en achiel kuom jokomiti mar tayo chenro ne owacho ne Pulse.
Ka iweyo koso ng'eyo rieko, chanruok , luor kod chir ok ne onere.
Kes mang'eny mag agoko, yenyo kod temo mecho oknomoro jothumbe mideo.
Timbe moko mang'eny ne otimore oko kata kamano joyuor nyasi ne odhi nyime kod nyasi maok odewo tulo go. 
“Ne okuala NaiFest” en wach manewachore gi jok mamoko mane nigi ng'eyo e wachno, e kinde thum mar odiechieng'  bang'   Shaq The Yungin kwedo timbe aila machal kod mago.
“Onego uwuoth e grup”, “onego unyiew Glok”, “Watimo mos Shaq, Nairobi osebiro marach”, ne gin weche mane osiepe kod joherane netimogo mos ne jogo mane osekale maundugo.
Newadonjo e dago mar jokuoye. 
Bang' nyasi mokuongo mar Nai Fest, newaparo ni oyudo giseloso ywak mokuongo, kata kamano ne ok en adier. 
Nochopo kama nechalo ni wakedo ne ngimawa. 
Jayuor nyasi ma ok noyang nyinge ne owacho ne  Pulse kama, Koa e pith newanyalo neno ji duto kendo newaneno ji mathoth mane ok ne yud mor e kinde nyasi."""
E vidio mane oketi e Instagram nyiso kaka jalendo mar radio Shaquille Oduk ne oyudo gocho kod hinyruok e seche mane owuok e nyasi.
Kindego bende nowito simbe mar iPhone.
Koso yudo yore wuodhe mapiyo nokelo pek ne oganda maqng'eny mane odiwo.
 Ne en mor jokuoge kendo mano ekaka nobedo.
“Nenitiere jo arita kuwe manoguel, polise mane obiro kapok nyasi ochakore, mane oriwore kod hospital mar Matter Hospital, kata kamano aparo ni riwruogno nyalo tayo maber nyasi kod keto arita maber mar kwee e kind oganda,” Obare ne owacho ne Pulse.
Nyasi mar Gengetone manotimore Machakos ne okelo koko koya kuom jothumbe kaluwore kod koso chudo kod koso timruok nyasi mang'eny.
Ywak mag jothumbe ne omii pek moloyo yore riwo kanyakla jobuor nyasi.
Mokuongo grup mar Ex-ray of Boondocks Gang ema nochako goyo thum mane ok nyal dhi nyime matut e kinde ma jothum maoknoguel ema negocho.
Ne owacho e bor vidiono ni,“Miuru jothumbe luor.”  
Jathum mar Gengetone nodhi nyime kwayo joherane mane onyiewo otiko mar nene ka ogo thum ng'uono, ka owachoni ne oduaro omenda mar konyruok mare owuon kod mano mar joode. 
Willis Raburu mane onee kaka achiel kuom jotaa nyasi, ne osudo mabor gi rochruok mane dhi nyime.
Kaluwore kode, jothumbe ne owuondi kendo balang' ema omiyo jothumbe mane okete e lai kaka Jua Cali, Mbogi Genje, VDJ Jones kod mamoko ne otamre goyo thum.
Ewi mago, Kikwetu kod Nai Fest osefweny yore magitiyogo maricho mag uso otiko.
En wach awach ni paro mag jogo manitiere kod huma madong'o yuayo oganda machieg'ni kodgi.
Kikwetu ne ober kaka mar yuayo oganda mang'eny, magadiera ne en owuora ka oweyo chuny mag jothumbe e chano  nyasi. 
Achiel kuom ang'wen mag weg nyamburko mane obiro e nyasi nenikod otiko kendo ne owachore ni jotieg weche 500 ne oguel mondo oland wach nyasi kendo kwan jii mang'eny mane oyuoro ne oyudo otiko kowuok kuom jotieg weche gi jotaa nyasi.
Bende noket milome maonge wegi malando jothumbe mane ok nedhi yuoro kaka Migos.
Telo mar Tanasha Donna wachone Pulse ni ne othichre oko e giko odiechieng' mogik mar nyasi kata ne nengo goyo thum ne oduok chien koya sh350,000 nyaka Sh100,000 nikech jotaa nyasi ne ok nyal chule kuom tiyo kod pichane e lando nyasi.
“Johera mag Tanasha mawuok Kisumu, Nakuru, Coast kod kuonde mamoko neoikore nene mak mana esaa mogik jo Nai Fest ne ochiwo buok bang' wacho ni nene tek mondo gichop kata chudo mokuong'o. Ne owinjore goyo thum komiye nus mar chudo kendo tieko chudo bang'e kaka winjruok mar orak lero kata kamano weche oknodhi kare bang' Bridget loko paro.” Telo mar jathum La Vie ne owacho ne Pulse.
Jothumbe mamoko mawachore ni ok nogocho gin kanyakla kod Sailors mane ogoyo neng'o gocho mar Sh350,000 mabende saa mogik nothich oko. 
E seche majothumbe mamoko mane ogocho kaka Boutross, Khaligraph Jones, kod Otile Brown wacho ni negiyudo chudo gi te.
Bonsa mane oguel eketo arita kwee kendo etayo chenro e yoo makare ne olokore mager bang' rochruok chako bete kachien.
Oknyal pandre ni nitie nyasi moro amora ma okosetaaga eyo makare, Nai Fest 2 ne odong' nono bang' yudo lupot ni jakony jathum moro mamiyo, Gwaash ne osandi kendo ogo kod joket arita kwee kata obedo ni ne en kod.
Jataa nyasi Fred Omondi ne oduoko gi ich wang' rochruok mane obetie kaluore kod andika mane oketo e Instagram ma gi sani noseruchi.
Ne owacho ni nyasi neber moloyo kendo johera noyudo dhadhu mar omendagi mar Sh2,000 eneno thumbe magwa wawuon moloyo mago mag Reekado ma en jathum momi pek.
Bang' koso mor e nyasi ma ne otimre giko juma mokalo mar Gengetone, ma ne en thuolo mar chiero mor kata kamano wachni pod tek pimo bang' rochruok mano betie.
Nyasi chano golo andike mar luwo kaka weche nobedo e odiechieng' ma ibiro landi tarik 12 dwe mar desemba. 
Jotend Tanasha kata kamano owacho ni ok gibidwaro kendo timo kodgi ohala.
Ewi mano, kaluore kod johera maosebedo kayuoro nyasi, arita kuwe makare en gino maduong' moloyo.
Nitiere chiemo,ler,gimoro amora maok oweyo abuog rombe kod kuonde logo lwedo.
"Simon ma en jayuor nyasi ne owacho ka entie Kikwetu ni, ""Tuo mar Corona yudore kwonde nyasigi, kendo tek paro kaka jotaa nyasi lendo maonge dewo, koso donjo e nyasi maonge abuog rombe,”"
Kimedo, wachore ni Mo Sound ne odhi nyime kendo ng'ado thum Kikwetu, kendo joyuoro ne ok dwar wuotho oko mar boma e nyasi mar Gengetone Fest nikech chike kafiu mabende chalo kaka tuke e nyasigi.
Jothum bende onge thuolo malach kaluwore gi chike mag Covid-19 ma sirkal oketo, koro paro ni ibiro yudo seche mang'eny e nyasi gi onego ipar ahinya saa ma idhi enyasigi. 
Yoo ma nyasi mar Nai Fest biro losogo kethruok gi lal mosebedo ne joma ne oyudo chandruok biro bedo okang' mayot e yore minyalo pog go nyasi mag jothum mitimo Kenya.
Giko jumani, Thrift Social kanyakla gi Amapiano kod Kwaito artist Samthing Soweto, biro tayo nyasi kendo nyiso ni nyasi mar romo elaru ekinde mag corona nyalore eyo makare.
Nyasi ma timoro gotieno oduogo kendo dhi medo ler e bor polo ma ni e wi Fort Jesus 
Nyasi mar Mombasa night sky above Fort Jesus Museum ne ochako gi moro chieng' tich adek kaluwore gi nyasi mar chier mar pyrotechnics. 
Pilni mar mach maromo kilo 270 mane onyis gi kambi mar Jay Pyrotechnics ne okelo ler e mudho mane ranyisi mar yango chenro mar Multimedia kod duol mar Fort Jesus.
Jatelo mar Pyrotechnics Jayshree Suchack ne owacho ni nyasi mar dakika 40, moriwo 3D projection mapping kod holograms manyiso sigand Mombasa, biro timore kochakore chieng' tich ang'wen, abich, Ngeso nyaka Jumapil.
Jatend migao mag weche tuke gi yore dak Amina Mohamed ne otayo jodak ma Mombasa kanyakla gi welo moa e chirni mag ruako welo, e yango nyasino.
"Dr. Amina ne owacho ni, ""Wamor romo e nyasi matimore fort mondo wane yengo mar okang machielo mar kelo ng'eyo eweche mag ndalo gi kido, kendo bende gi keto Mombasa okang maber ne jowuoth."" "
"Jakom mar Kenya Tourism Federation Mohamed Hersi ne owacho kama: ""Wan gi moro ni nitiere gimoro maber ekind midhiero ewi  dhowath (beach) kod bunge."""
Joarita mag naam (Coast Guard) neoketho gige lupo ma oklong'o mag omenda maromo Sh. 4 Million Kisumu
Duol mar Kenya Coast Guard Service (KCGS) chieng' tich abich ne oketho gige lupo ma oklong'o maromo Sh. 4 million Kisumu.
Gige lupo ma oklong'o ne omaki ekinde mane itimo patrol mar duoko chien lupo mag rech matindo e naam Victoria mosemiyo rech dok piny.
Nede 45 ma oklong'o kochakore gi monofilament, undersize gillnets, mosquito seine nets kod beach ne owang' Kisumu mondo otam jolupo kuom tiyo kodgi.
Brigadier Loonena Naisho ma en jatelo maduong (DG) mar KCGS  mane otayo wang'o mag nedego ne owacho ni osemak jii mokalo 100 gi ketho mar lupo e gwenge mag kanti ma Kisumu, Siaya kod Homa Bay kendo ibiro tergi e yim doho.
Ne owachoni KCGS osemedo patrol e aluora mag naam mondo oket chike kod neno ni gige lupo kod yore lupo ok okethore.
“Lupode wachoni lupo mokalo wago molosi gi jomahundu manitiere Lake Victoria nyalo lalo atamalo 76 mag kit rech,” Ne owacho.
Lupo gi gik ma oklong'o, ne omedo ni emanyalo miyo jolupowa imonjo gi aritakuwe mag pinje libamba.
DG bende ne okuayo riuruok mar duol mar Beach Management Units (BMU) kod apisa mag kot mondo otiek lupo mag akuo eyi naam.
Loonena bende ne ochiwo siem ne BMU kuom ketho yiedhi kod gige lupo ma ok giluwo ratiro mag chike.
“Waseneno timbe mag achije moko, sechema moko kuom jokanyo mag beach management units makao chik elwetgi kendo gi ketho yiedhi gi nede jomoko,” ne owacho.
Ne olieko ne BMU’s mondo otieg jolupo e yore mag lokruok kod yieruok e yore lupo mabudho mondo gi ger yuto mag rech e naam.
Raila nitire Kisumu mokuongone nyasi mar Madaraka Day
Jatend ODM Raila Odinga, nitiere e kampen mar osiep e gwenge mag boma ma Kisumu motelone limbe mar Ker Uhuru Kenyatta e nyasi mar  Madaraka Day.
Raila ne okwayo jo Kisumo mondo owuog oko mondo orwak welo.
Ne olimo Jaramogi Oginga Odinga sports complex mane oyudo neno mayien kapok owuoyo kod jodak e stage mar nyamburko ma Kondele kapok odhi Mamboleo, e paw tuke mar Jomo Kenyatta Sports Complex stadium kama nyasi mag Jun tarik 1 2021 biro timore.
Ne okawo thuolo mar nyiso jodak ma Kisumu ni BBI pok otho kendo reggea biro duogo.
Ne owacho ni gik matimore e doho gin mana tembe kendo giseoro okinde mondo ochwal wach nyaka giko.
Raila ne owacho ni gima ne ochikne Jo Kenya e BBI ok be dhi nono ekinde ma gi ikorene lweny mager enyim doho. 
MINE KOD NYITHINDO MAYOM OMAKI NIKECH POK GICHULO OSIPTAL
Mine mokalo apar ka achiel kod nyithindgi omaki  ekar thieth ma St.Akidiva, Suna West sub kanti ma Migori ewi koso chudo mar thieth.   
Mine go oriwo ariyo mane nyithindgi otho kar thieth miwacho ler mar ote mar kama negiaye ok ne ochiu nikech ne giaye e osiptende ma jotich ne ogomo kata ne gin gi jotuo mang'eny ka Linda Mama kod NHIF ne otamruok. 
George Odhiambo mabende ne olalo nyathine e ospitandno kendo ne osemiye saa mar iko nowacho ni negi chopo e osiptal juma achiel mokalo kendo bang jaode konyre kokalo eyor pala ne ok onyal wuok kod jaode kaluwore gi nengo mapok ochul. 
Ne owacho ni osiptal ne dwaro omenda mayudore ekind Ksh 10,000 nyaka Ksh. 30,000 koa kuom gi to okne oyiene dhi manyo pesa, komedo ni oyienegi mane dhi echo gi luoko lepgi. 
Bernard Odhiambo kod Kevin Arwa ne owacho ni neochunogi manyo yore moko mag yudo omenda kata obeto ni ne owachnegi ni Linda Mama kod NHIF biro chulo pes duto madwarore.
Negi wacho ni omenda mibandhogi ne omedore kata obedo ni podi gin gi balang. 
Kaluwore gi jatend osiptandno Dr. Idagiza Akidiva, ne gi yudo ote koa apisi mar NHIF machikogi ni kik gi gony jatuo moro amora nyaka piny owacho los ng'ikruok mabiro konyo golo jotuo mayot. 
Ikri ne ndhoko machielo mar siasa,Prepare for another political betrayal, jaod bura ma Kuria Robi
Ekinde ma duond buche mag siasa chanre korieyo yiero maduong' mar higa 2022, duond buche madongo ikore ne telo madongo, mochiegni ket ayanga bang ker Uhuru Kenyatta weyo siasa. 
Johera mag dound bura mar United Democratic Alliance (UDA) mowuok kuom Jubilee Alliance kata kamano, nikod kiawa kaluwore ni gikia koma gi siro bang wuok e duond bura maduong.
Joad bura ma Kuria West Mathias Robby maen ja UDA kata kamano ne osiemo duond buch ODM kuom ndhoko mar siasa maowacho ni ng'were. 
Mathias ne owacho ni jatend bura mabalo kod piny owacho Raila Odinga onego chieu kaluwore gi lonyne kendo otim yiero mongirore kapo odwaro kao kom ker. 
Jaod burano kane wuoyo eyik e constituency ne, ne owacho ni bura mane ong'ad machiegni mane okuedo loko mar chike (Constitution Amendment Bill (2020)) onego chieu Raila. 
Kaka dhoudi matindo, ne omedo ni dwachgi ne ok oketi e andikago kata obedoni Uhuru kod Raila ne osirogi. 
Mathias ne omedo wacho ni wii Raila onego wilgi rueko kata siro mar siasa koa gwenge mag Mount Kenya to onego may siro koa kuom dhoudi matindo.  
Seneta mar Migori , Ochilo Ayako kane wuoyo e nyasi nogono, ne owacho ni malichne jopiny en chopo singo mane omigi.
Ayacko ne loso ewi gavana Okoth Obado, mane owacho ni ne tayoma agenda mage mag siasa kendo ne oweyo ting moko.  
Rocho ratiro mag terruok omedre Nyakach. 
Jodak ma Nyakach eyi kanti ma Kisumu penjo betie mar jonjore mosebedo kabambo kendo ketho ratiro mag jogweng'. 
Mbekni mag jonjore makelo luoro osego kinde ka mang'eny kendo jochiu arita kaluwore kod joma neoyudo chandruok, pok otimo gimoro ewi wachno. 
Migao ma ok mar piny owacho mong'ere kaka Inuka Success Organization osebedo ong'ala ma nyime mar ndiko buche mag rocho ratiro mag terruok e sub kanti.
Jata riwruogno, Victon Onyango, wachoni gin jokanyo mag riuruok mar  the Sexual Gender Based Alliance Kisumu County mane omi ting mar tayo kony ne jokma osekalo etembe gi.
Onyango lero ni kinde mane gindiko weche mag SGBV e gweng, oseyudore ni sigand achijego chiegni chal, ranyisi ni gin jonjore mawuotho ao yaye.
Ne owacho ni“Ochalo bembo mochani, nikechi wayudo buche machalre ka otimore otieno achiel, kama jii ariyo kata adek turo ot kendo gin gi gik machalre kaka torch pala.” 
Jadak, Jared Ochieng, ok nyinge sie, kaluwore gi chal mar wachni, gano kaka jonjore ne oturo ot kma nyige ne ninde kendo bambogi.
“Nyiga ne ochiewo saa aboro otieno go lupot ni jomoko ne oturo ot mane gininde kendo bambo gi,” ne owacho.
Ochieng neowacho ni ne omanyo thieth mokuongo ne nyige adek kapok neomanyo ratiro mag chike.
Buche chal gi moko mang'eny e kor gweng ma bembo, rocho ratiro en ng'iyo mapile kendo onge gima otime. 
Ochieng ne olieko ni nyige ne ofwenyo duond achiel kuom achijego kendo wach ne ochopo ne polis to gima tin manotimore.
Ochieng ne owacho ni, “Ne wago lupot ne polis ewi achiel kuom achije ma en jagweng, kata kamano, ne owachnwa ni wakone polis saa asaya ma mawaneno achijno, ne owinjore marach.” 
Ne buche machopo e doho, jok nitiere ka achich wuotho oko bang chulo bonds kod fwayi.
Onyango wachoni giseluwo buche mang'eny, moko podi omoko e doho, to lek gi maduong' en neno ni ratichgi oyudi. 
“Wadwaro mana neno ni ratich jomo osekalo e litni oyudore, kendo bende waluwo buche mosebudho kendo ng'eyo gima osemiyo gibudhi,” ne owacho.
Riuruogno osetimo kampen mag keto ng'eyo kendo ber mar goyo lupot mag rocho ratiro kod terruok ekind oganda.
“Ng'eny buche mawasebedogo gi sani gin duoko mag twak mawasebedogo e gweng,” ne owacho.
Twakgo bende osechimo apisa mag polis kod jondong gweng.  
“Lupode osechiu makmana ni kuom hawi marach onge ng'ato maluwo buchegi bang timruok, igo dhok kendo girumo kamano,” Onyango ne owacho.
Kisumu Medical and Education Trust, (KMET) ma en NGO  osebudho Kisumu mane ochak mondo ochwal weche ngima kod somo maber epiny, kochakore due mar adek higani osendiko buche auchiel mag rocho ratiro mag jii e gwenge Nyakach.
Patricia Orao, KMET en okil mar ratiro mag weche chenro mar gender justice wacho ni kagi riwore gi Equality Now, kendo gin kod kinda mar neno ni buche auchielgo okal e yore doho. 
“Watere apisa mag polis e puonj mar mediro rieko eyore mag timo nonro nikechi gik matimore gin nonro morem, ma mang'enygi podho,” ne owacho.
Orao neowacho ni apisa imedo rieko eyor ndiko weche aneno mondo gi bed kod nyalo mar tero kes motegno enyim doho kaka yoo mar tieko rocho ratiro mag terruok (sexual gender based violence).
Chief, Elizabeth Achieng mar Agoro location, ma en chuny sexual gender based violence, wacho ni kochakore October higa mokalo,  gwengni osendiko kes mang'eny mag bembo.
Achieng wachoni ne osejiwo oganda e barasa ni kes mag bembo kod ketho ratiro mag jii onego chiu lupodgi mapiyo kendo mgi manyo thieth. .
“Ajawacho ne jii mondo ogo dhok mag wechegi ne telo bang yudo thieth e osiptal,” ne owacho.
Jodak ma Nyabondo ogomo ewi weche thieth mokowinjore.
Jodak ma Nyakach, Kisumu County, oseketo gomo ewi yore thieth moknikare Nyabondo Mission Hospital.
Kagiting'o oboke, negi muomo mission hospital kagiwacho ni telono ne oseduoko kar thiethno piny.
Levy Hawi, jadak, ne owachoni telo mar ospitandno osebedo kadok piny kuom kinde malach kendo en saa mar loso kethruok.
Owachoni apisa moko osebedo ka kualo osiptal maonge wich kuot ewi chandruog jotuo.
Hawi wachoni jotuo dhi maonge chiemo malong'o kata obedo ni gi chudo kendo chal mar wards richo.
Kowuoyo bang koso yudo thuolo kod telo mar Nyabondo, Hawi wachoni jotich mag osiptal oikore mar tich to telo ok oikore mar golo gige tich maduarore.
Ne olieko ni gige thieth mang'eny inyiewo oko mar osiptal ewi nengo jotuo.
Hawi wacho ni ng'enyne jotuo chando thieth nikech onge mag gige thieth mochuno.
Jodak luongo lokruok mar telo kod puotho maber mag telo manyien man kod nyalo mag tayo osiptandno.
Onge jatelo moro amora mane nitiere e osiptal kinde mane ng'anyo mar jodak nochop mondo oket litgi.
Jatend Nyabondo Medical Training College, Juma, mabende ne oluongi kaka achiel kuom jok ma duoko osiptal chien ne okuedo wechego.
Juma ne owacho ni siasa mag anyuola netugore kendo gi biro dhi nyime gi timo tijegi kaka duarore maok odeo koko.
Ward ma Kolwa Central e winjruok kod migao ma ok mar piny owacho(Non Governmental Organization) oseyango chenro mang'iyo rowere donjo kar tiegruok.
MCA magweng'no, George Olwal, neowacho ni chenrono biro konyo rowere mane oweyo skul. 
Olwal wacho ni chenrono ibiro taa gi Akado Youth Polytechnic kendo biro ng'iyo rowere majohigni 18 nyaka 35.
Ne owacho ni jiipo mang'eny ibiro mii nyiri kolieko ni jogo ma ibiro yier ibiro mi gimoro matin due ka due.
Kowuoyo ne jofwambo e wardne, Olwal ne oluongo rowere mositieko klas aboro kod mostieko kla apar kod ariyo mondo owuog oko mondo ondikre ne puonjgo.
James Misanze, maen jataa riuruok mar, community progress youth empowerment institute wacho ni gi chiwo geno ne joma tindo.
Misenze wacho ni nitiere rowere moko mane oweyo skul nikech skul fis kendo koro chenroni biro miyogi kony.
Owachoni kidienje adek mag somogo magichiwo biro miyo rowere thuolo mag manyo tije kuonde moko kata chako ohandgi gi wegi. 
Kenya lando ondamo mar konyo kano kodhi mar northern white rhino kod kodhi ang'wen manoyudore.
Kenya ne olando chieng' tich ang'wen nikodhi ang'wen mag northern white rhino mane oyudore ne ogol kaka yoo mar konyo lee maduong kuom lal.
Kenya Wildlife Service (KWS) kod riuruok mar jotim nonro e piny ngima (international scientists) ne owachoni tonge mane ogol e due mar adek koa e tonge mapok oikore (oocytes) mane ogol kandalogi pok oromo koa  kuom achiel kuom northern white rhino ma mon ariyo miluongo ni (Fatu).
“Wamor kod duok moa kar pim ewi kodhi mogik mane ogol e due mar adek,” Najib Balala ma en jatend migao mar Tourism and Wildlife ne owacho, e lupot mane ochiwo Nairobi. “Gi kodhi ochiko maler mag northern white rhino mosedongi, jokanyo mag dongruok enego chak okang machielo mar  chiwo tongego ne lee machielo mar white rhino madhako mantiere Ol-Pejeta conservancy mondo oting ich.”
Piny Kenya oseriwore kod duol mar rito kod timo nonro mag pinje mamoko (International consortium of scientists,conservations) eloso dak mar ngima mabiro mag Northern white rhino kokalo eyore manyasani mar nyuol.
Golo tong'e nyuol mokomiyo koya kuom rhino mamiyo mangima kendo riwogi  kod tong'e nyuol madonjo kodgi koya kuom omuga marochere maosetho mawuok nyandwat, ne osechako dhi nyime koya higa 2019 kar keno mar Ol Pejeta mayudore yimbo mar nyandwat mar piny Kenya e kanti mar Laikipia.
KWS ne owachoni 14 kuom 19 mag tong'e nyuol mokomiyo mane ochoki tarik 28 dwe mar adek koya kuom rhino miluongoni Fatu neochiwo iye ang'wen bang' riwogi kod tong'e nyuol mane owuok kuom Northern White Rhino marachar maneosetho mawuok nyandwat miluongoni Suni.
Iye ang'wen go gisani okan e kido mar pii mar nitrogen kanyakla kod abich mane olos okang' mokuongo, kagirito ripo kod tong'e nyuol mag omuga mamiyo e konyo nyuolo nyithindo mag Northern white rhino.
Kedo moro mane ochopie e kony mar omuga marochere mawuok nyandwat ne en rochommar omuga marwath marachar mawuok milambo miluongoni Owuan e dwe mar desemba higa 2020, mane ochiwo thuolo mar fuenyo yore mag nyuol mag rhino mamiyo maok opong' iyegi.
KWS ne owacho ni e wige mabiro omuga mar Owuan ibiro riw kod omuga marochere mamiyo mawuok milambo e konyo riwo maonge rochruok tong'e nyuol mag nyuolo nyithindo mag Northern White Rhino marochere mawuok nyandwat.
Balala ne owacho ni “Wan kod geno mar yudo jodong'o mar dong'ruogni mabiro konyo dak mag lee gi.” 
Apis mar polis ma Nyanza maonge dok chien biro keto etim chike makedo kod midhiero mar Covid-19.
Migepe maketo arita mar kuwe e gwenge mag Nyanza osemi chik mar keto etim chike makedo kod midhiero mar Covid-19 kendo kumo oganda machayo chikego.
Kamisona e gwenge mag Nyanza Magu Mutindika oseyango kuonde math, wuodhe nyamburko maok mag jii jiwegi (Public Service Vehicles (PSV)) kod ute lamo kaka kuonde makute mag Covid-19 landore ahinya e kinde ma piny kedo kod kidieny mar adek mar midhieroni.
Ne ochiwo chik ne kamison mag kantis, ruodhi, jolup kamison mag kantis,polise kod apisa mag keto tim weche kanti mondo obed kanyo achiel kendo omaki oganda maketho chike mag kedo kod Covid-19.
Ka owuoyo kod jofwambo ma Kisumu kanyakla kod gavana ma Kisumu Ngire. Peter Anyang Nyong’o, Migosi. Mutindika ne owacho ni piny owacho mag kanti biro ketho otiko mag kuonde math maketho chike mag kedo kod Covid-19.
Ne owacho kama, “Wasefwenyo ni moko kuom kuonde math loro tich saa adek mar otieno kaka dwarore kata kamano gidhi nyime kod uso kuong' ne jonyiewo molornegi iye.”
“Ma en siem maok biro mbeki kendo wasewinjore kod piny owacho mar kanti ma en jatelo echiwo otiko mag math, ng'ado nyakachieng' otiko go,” ne omedo.
Kamisona mar gweng'e go, manitiere achiel kod joarita kwee mar gweng'e mag Nyanza kod kanti mar Kisumu ne okuedo oganda mamoko mafuongo miriambo ewi chanjo mar covid-19, ka owachoni chanjo eyor nonro osepuodh bergi mar medo mijingo e del maonge rochruok mag del,
Gavana Nyong’o ne owacho ni piny owacho mar kanti osechako chiwo chanjo ekor gweng'e mag  kanti ne oganda kod jotich manitiere kod ohinga mamalo mar gamo kute mag korona.
"“Kidieny motelone weche thieth echopo lekni ,osemedo timo chanjo e sentas machieg'ni kod osiptembe mag kantis madongo kaka Kombewa, Ahero, Nyakach kod kuonde mamoko,"" ne omedo."
Gavana kata kamano ne owachoni kawo chanjo e kind  jothieth oknelomb wang' kendo ne odeko chako chiwo chanjo ne oganda mamoko manitiere gi ohinga mamalo e gamo korona.
“E juma mokalo landruok mar korona e boma Kisumu oseidho koya atamalo 2.5 nyaka atamalo 4.7, manyiso medruok kod atamalo 100 e kindeno.
‘E romo machuok Gavana Nyong’o ne ogolo chik makedo kod korona maduaro kuonde kano ringre jok ma othoo mondo kik kan ringre kuom seche maoingo 72 kendo kik gigol ringre moro amora bang' wang' saa ang'wen ma onyango.
Onge bedo kod arita e miech jogo maosetho, kwan ji mayuoro e liete mondo obed mana 100 kende kendo magawa gi kuonde math mondo olu chik mar loro saa adek otieno kod chike tee mag kedo kod korona.
Riwruok mar japuonj mar kanti (County KNUT) dwaro wuok oko mar Sossion kaka jagoro motelo ne yiero maduong'  kosire
Riwruok mar KNUT e bade ma Migori kanti oseriwore kanyakla mar thicho oko jaod bura moguel Wilson Sossion kaka jagoro mongirore mar duolno.
Duol mantiere kod bede ang'en mar Migori, Rongo, Kuria ma ugue kod Kuria maYimbo ne owacho ni gibiro siro Collins Henry Oyu madwaro golo ekom Sossion.
Oyu mawuok e gweng' mar Nyanza machal kod Kennedy Nyamwanda mane bende osir bedo jalup jakeno maduong' e yiero maduong' mane ochan timo dwe mar auchiel.
Paul Girwa, ma en jagoro mar duol ne owachoni tend Sossion osekelo pogruok kendo oseracho osiep kod duol matayo weche jopuonj miluongo ni Teachers Service Commission (TSC).
Girwa ne owacho ni Sossion ne otiyo kod lemo mar goro e jwogo jopuonj mar loyo dwache owuon. Caleb Opondi, ma en jagoro maduong' mar Knut ne owacho ni paro mar siro jii ariyogo biro kaluore kod loso mag kanyakla e gweng'e tee mar piny Kenya.
Ei kanyaklano, lemo mar jakom maduong' biro dhine Patrick Karinga mawuok e Kenya madierel, jagoro maduong' biro bedo James Ndiko mawuok e gweng' ma ogue kendo jalup jagoro maduong' biro bedo Otieno Agola mawuok e gweng' mar Nairobi.
Jalup mokuongo mar jakom maduong' biro bedo Stanley Mutai mawuok holo mar okak.
Bod mar jochiw kony ne jotich mar Migori osegolo penjo kaluwore kod chik momedore mar chudo.
Kaluwore kod jakom mar bod Jared Kopiyo, kanti tiyo kod omenda mang'eny e chulo jotich kendo machieg'ni gibiro okang' mar nguonyo chikno.
Kopiyo ne owacho ni gichano kweno mag jotich kod ng'iyo matut oboke mag tich e konyo puodho jotich madiera mag piny owacho mar kanti.
Jalup jakom mar bod mar jochiw kony ne jotich, Jemima Were ne owacho ni bod  tiyo matek e ng'iyo bedo kod lai mar chudo mar sirikand loch gwenge, mokalo dwaro mar bod. Kanti mar Migori ni kod jotich moingo 3000 manitiere e chudo.
Higa mar 2018, kanti mar Migori ne otimo kweno mar jotich kendo lupot ne oyango ni kanti nelalo kwan omenda maromo Ksh. 7,545, 643 dwe ka dwe echulo jotich maok owinjore.
Lupot noyango kendo ni kwan mar jotich tee mag kanti maromo 48 mane nigi tije mang'eny netero dala osara maromo Ksh. 869, 960 dwe ka dwe.
Lupot mar higa mar 2018 yango ni jotije 8 mane okelo obokgi mamiriambo netero dala osara maromo Ksh.318, 500 dwe ka dwe kendo jotije 856 ne ichulo omenda ma balang' maok owinjore maromo Ksh. 2,031,753 dwe ka dwe.
Kinde kweno mar jotich mane otim e higa mar 2018, kwan jotije tee maromo 2615 ewi 3345 ne opuodh lergi e chenro mane kendo gano golo oko jotich mayudo chudo to ok tii, koya e lai mag chudo.
DUKA MADUONG' MAR GREENSPAL,NAIVAS OKETO SEI EYOR ANDIKE WINJRUOK MAR CHIWO MWANDU KUOM KINDE MATIN (GREENSPAN MALL, NAIVAS SUPERMARKET SIGN LEASE AGREEMENT)
Duka maduong' mar Greenspanl, Donholm, ma en bad ILAM Fahari I-REIT, kod duka maduong' mar Naivas kawuono ne olando keto sei winjruk mar chiwo mwandu kuom kinde matin mabiro miyo duka Kenya maduong' no bedo jachiw mwandu maduong' ne dukni moko.
Kar keno manitiere piny mogik mar duka biro kawo thuolo maromo fut 57,000 (square feet), mamiyo jonyiewo yot mar nyiewo chiemo, ma pile ka pile chiwo thuolo mar tero chiemo mapok okawo kinde, kuonde madwarore magikone kelo yuto mar omenda.
Eketo winjruok kod duka madong'o mag pinje mamoko, kar keno biro bedo duka maduong' miwuoro mauso chiemo mapok okawo kinde mopogre opogre kod gige FMCG. Moloyo, gige mopogore opogore matiyo kod teko sitima kod mago ma ochuno e ngima mar dhano, ibiro usi.
"Ka owuoyo ewi dongruok manyien ni, apisa mar ohala maduong mar Naivas, Willy Kimani ne owacho ni: “Wamor eyepo mar chich nyiewo chiemo ei duka maduong' mar Greenspan, nikech omiyowa thuolo maber mar chiwo ng'eyo ne jonyiewo ma ogue yudo chiemo kowuok e duka maduong' mar Naivas. """
E aluora mangima pok ne wabedo gi duka aila ni, kwayo ma jonyiewo osebedo ka choro kuom kinde malach; gikone wasechopo kwayogi kod dongruok manyien ni.”
Ne omedo: “Ma ok mana mbaka kende mar yaro dukni maduong' mag nyiewo kata kamano en ranyisi ne dukni moko eyi lwasi mar ohala kanyakla kod keto paro mar kinda mar riwruok e chopo lek mag keto dukni madong'on egweng'e maonge kod nyalo. 
Kaka ohala ma DNA ne yudore e piny Kenya, wakawo ting' mag jogweng' kendo kod yepo mar duka ka duka, watimo mawanyalo e chopo dwaro kawanyiewo kuom jokel mwandu mag gweng', kawachiwo tiye mayudore aluora mar duka kata oko mar duka ma duto ting'o malo gweng'e moluoro kama duka nitiere.”
Ka owuoyo e wi dongruok, apisa maduong' mar REIT, Einstein Kihanda, ne owacho ni parono oluwore kod lek motelo mar duka mar uso kod ywayo jonyiewo ma opogore opogore.
"Ne owacho, “Wamor rwako duka maduong' mar Naivas mondo oriwore kodwa mawageno ni biro donjo kendo luwore maber gi parowa mag dongruok kod yarruok."""
Riwruok osegimbi kod dwaro ma pile mar miyo jonyiewo mwandu kidienje mopogore opogore koya e duka maduong', ma en kinda motegno mawasebedo kawanyiso jokanyo mag duka maduong' mar Greenspan.”
Wageno riwruok kod jobadhwa manyien, weg dukni mamoko kanyakla kod jataa weche mag mwandu manyocha owal, kambi mar Knight Frank Kenya, ewi yore mag uso kendo jiwo keto mwandu manyalo chung'o motegno duka kod yuayo jodak manyien. 
Yepo mar duka ichano tim bang'e e kor higa.
Wuok chien mar tim mar opich adhula Gor Mahia kendo kawo loch.
Ne en odhiambo mar mor chieng' wuoktich ne tim marauma mar Gor Mahia bang' loyo malich Bidco United gonde 3 kuom 1 e pau tuke mar Kasarani Annex.
Gonde nochako donjo e nyirni mar 11 ka jatugo mar Bidco Peter Nzuki loyo gol mokuong'o e opirano bang' yudo tielo mar kona maber koya kuom jatugo David Kaluma.
Ka oweyo ranyisi mang'eny mag loch, Jatugo mar K’Ogalo Clifton Miheso ne otiyo maber kod thuolo makende, mar opich achoma e ng'iend goro mar tielo apar kod aboro, mane oketo opira bedo modhi.
Miheso ok ne ochano ling' bang' yudo gol mokuong'o, kendo notemo keto nyime Gor kata kamano ne ores opira kod jatugo mar Bidco Zamu Adisa.
Ne en nyirni piero auchiel mane jatugo Wilson Silva ne oketo nyime tim marauma ,Gor bang' yudo kony maler koya kuom jaloyo gol mokuong'o, Miheso.
Maonge chenro mar chung', Clifton Miheso bang'e nochiwo kony maduong' mane jatugo Kenneth Muguna ne oruako mayom e nyirni mar 84 bang' tuomo opira mane omiyo K'Ogalo loch mar gonde 3-1 . 
Lojno nomiyo Gor alama 22 maketo gi thuolo mar namba 7 e piem mag tuke go.
Gor Mahia nyoro noyudo loch mar 1-0 kuom Posta Rangers e pau tuke mar Moi International Sports Centre, Kasarani.
Gol achiel kende mar Posta Rangers ne olo kod jatugo Francis Nambute e nyirni mar 44. 
Japuonj mar Gor Mahia Carlos Manuel Vaz Pinto pod wacho ni hawi ne okodok kor ka korgi. 
E dayo dhoge ne owacho, “Ne wadhi dhime to ok newatiyo kod thuolo mane wayudo. 
Ok newayudo pek tugo kod jotugo 10 kendo seche tee newan kod opira mak mana ni newaonge kod hawi.”
Kiwacho adiera, K’ogalo ne mulo opira kuom kinde mang'eny e paw Kasarani ma nyaka japuonj Vaz Pinto ne omiyo yueyo jotugo e kinde tugo. 
Ne omiyo yueyo Wilson Silva, Samuel Onyango, kod Clifton Miheso e thuolo mar Jules Ulimwengu, John Macharia, kod Farouk Abdul ka giluwore kamano. 
Lojno oseweyo K’ogalo kobet e thuolo mar namba 8 kod alama 19 e seche ma jotugo mar Posta Rangers omedo kwan mar alama gi nyaka 14.
Gor Mahia nyaka sani oselo kuom opiche auchiel magisetugo chakre yaw tuke mag lig mar Kenya.
 E giko juma mokalo negiyudo loch mar gonde 2-0 koya kuom KCB, tarik 3 dwe mar adek negiyudo loch mar gonde 2-1 kuom Homeboyz , tarik 27 dwe mar ariyo negi nindo kuom gonde 2-1 koya kuom Nzoia sugar.
Chieng' Jumapil tarik 7 dwe mar adek higa mar 2021, Gor Mahia e paw tuke mar Moi International Sports Centre, ne oneno buru e lig mar Kenya (FKF Premier League) koya kuom KCB. 
KCB ne oyudo e nyirni mar 75 loch kokalo kuom Dennis Simiyu, ma ne en jatugo machon mar Vihiga United kod Victor Omondi.
 Gor Mahia kinde mokalo norado kod Simiyu  tarik 23 dwe mar ariyo kotugo ne Vihiga United mane oloyo K’ogalo 1-0.
Ne nitiere ywaruok mapek e kind timbe ariyogo nyaka kanyo mane Gor ne odwa duoko gol e nyirni mar 82 kokalo kuom Clifton Miheso kata kamano jamak opira mar KCB, ne oreso opira.
Gor Mahia oyudo loch gi mar abich higani bang' tugo manyoro kendo duoko chien alama nyaka 13 koya 16. 
"Japuonj mar Gor Mahia Carlos Manuel Vaz Pinto ne ni kod wachni; “E tugoni ne watugo maber moingo KCB ahinya ahinya e kidieny mar ariyo."""
 Kamano, k newatiyo kod thuolo magwa kata kamano aneno ni newan kod hawi marach.
SAUTI SOL, SOL GENERATION KOD KAMBI KANYAKLA MAR PACE ( PACE LIMITED PARTNERS) DHI LANDO GIGE WINJO THUM MAG PACE (SOL EARPODS)
Sauti Sol, kambi mar Sol Generation Records kod kambi mar Pace Africa oselando riwruok magi dhi lando e chiro gir Sauti Sol mokuong' tik mar winjo thum, PaceSol. 
Gir winjo thumno kelo hera mar duol maler mawuok kuom thum kendo okelo lony mar Pace eloso kar kano duol mag thumbe. 
Ma itiyogo kod jothumbe manitiere kod lony, gige winjo thum mag Pacesol ni kod duol maler maonge rochruok, yot kano, yot ruako, geng'o kethruok mikelo kod pii, gige winjo thum maonge tuto mar tol (Bluetooth buds), mayudore kuonde duto, budho kuom kinde malach kendo neng'o gi ogore. 
Bien mar Sauti Sol ne owacho kama, “Ne wadwaro loso gino mariwowa kanyakla, mabedo chal ngimawa, mairuako seche duto kendo kendo mamedo lony marwa mar thum.” 
Chimano mar Sauti Sol ne owacho ni, “PaceSol en gino ma inyalo tiyogo kamoro amora kendo oneno maber, kendo oonge kod kiawa e winjo mari mar thum.” 
PaceSol en gino mokuongo kuom gige duto mabiro chopo kaluwore kod riwruokwa, kendo wabiro kelo e gweng'ewa gige mabeyo mag lony manyasani. 
SAROVA PANAFRIC OKETO CHENRO MAG ODIECHIENG'
Mwandu mar Sarova Hotels and Resort’s city, Sarova Panafric oseketo chenro mag odiechieng' ne jonyiewo mayudore e boma, mamanyo yueyo mar odiechieng' e aluora mar serene e kinde mag yueyo mabor kod mier.
Chenro mag odiechieng', matimore e kind seche mag odiechieng' kapok oromo seche mag lorruok e udi, chiwo ot manitiere kod chiemo nyadidek mag odiechieng', chai mar okinyi kod modhiambo kod chiemo mayot kanyakla kod math mamuol duto e nengo mar Ksh 7,500.
Sarova Panafric gisani chiwo chiemo michamo mabor kod aluora mar magawa kaluwore kod chike mag jotelo mag loro kuonde math kod magawa. E kinde mokalo magawa osebedo ka ng'iyo welogo modak e aluora mar magawa.
Magawa mar Nairobi city ng'iyo chopo dwach jonyiewo e lwasi masani kendo giselimo chiwogi ebedo kanyo achiel kod lokruok kendo e ng'iyo ni jonyiewo ni kod kwee, arita maber kanyakla kod chopo dwachgi michiewo kod magawa kaluwore kod chike moketi.
Moko kuom yore ma otendno oketo mondo ogeng' tuo gin kaka lwoko ma sa ka sa, yueyo gi sabun kuonde ma welo omulo, mesni ma itiyogo ok bed gi otamba kuonde michiemee, ji ok bed machiegni kaka Sirkal dwaro, lwoko gi sabun sende ma welo otiyogo, menyu ma irango e mbuyi kod ma tiyo gi QR code, yor chude ma lwet ji ok gwenyre, kendo paro ne welo ni giluw chike moket ma geng'o landruok mar tuo.
Magawa mar Sarova noketo gigo manyien e od chiemo mabiro geng'o yore  riwruok kaka keto nyinge chiemo e ng'eyo manyasani, chiwo chiemo oko mar ot maonge riwruok, kod chiwo thuolo mar tiyo kod sende ma iwito bang' chiemo. Glovs kod abuog rombe ibiro ruaki kod jochiw chiemo tee eseche mag chiwo chiemo
JOTHUM ARIYO MAG SCORPION KINGS NE OCHIWO MOR EKINDE NYASI MANE OTIMORE E OD CARNIVORE
Johera mag Amapiano wigi ok biro wil kod chenro e giko juma manotaa kod Kings of Amapiano – Jothum ariyo mag Scorpion Kings ma gin  DJ Maphorisa kod Kabza De Small e pap mar Carnivore grounds. 
Gomo mar bedo e nyasi nochakore saa auchiel odiechieng' bang' joyuoro chako yudo mor  mag thumbe Amapiano kowuok kuom Malonza, DJ Protégé, MGM, DJ Ally Fresh, DJ IV, Shema Dj kod  Scorpion Kings. 
Jothum ariyo mane opiyo e pinyka chieng' tich abich mokalo, ne ochopo dwach joheragi kaka Kings of Amapiano ma ong'ere, bang' chiwo mor ne joyuor chenro kod thumbegi moro amora. 
"Achiel kuom jayuoro ne owacho ni, “Amor mokalo, ne ochuno ayuor budhoni, an jahera mar Dj Maphorisa kendo molo e nyasine en chopo lekna."""
Mbuzi Gang, nyithindo manyien e thumbe mag gengetone ne owinjore ekinde mogik kaluwore kod thumgi mamit mar ShamraShamra.
Nyasi kotelne kod  Mtickets gi Hype Afrika, Royal Tulip Canaan Nairobi kod Carnivore. Kosir kod Homeboyz.
Nyasi bende noyuor kod jothum ma piny ka mopogre opogre kaka jagol thum mong'ere Musyoka, Boneye, Fena Gitu, Brian Nadra, Nviiri, Elodie kod mamoko.
FILIM MAKELO MOR MAR TANZANIA MILUONGONI NI “NYARA” IDHI TANG' KAR CINEMA MAR KENYA TARIK 26 DWE MAR ARIYO HIGA MAR 2021
Wende mane Prince Kaybee osebedo kawacho awacha maonge adiera koya e chakruok mar higa 2021, gikone osetang' kuonde ranyisi e ng'eyo manyasani.
Ne kambi, tang' mokuong'o mag wende mosewachore gi aming'a, Prince Kaybee osegolo achiel kuom thumbe mag album mapok ogo.
“Ebabayo”, ma onyuando Nokwazi en riwruok mokuong'o e kind jothumbe go. 
Filim molos e piny Tanzania miluongoni ni “Nyara” (Swahili for The Kidnapping) ochan tang'o kuonde sinema tee mag piny Kenya, kochakre tarik 26 dwe mar ariyo higa mar 2021. 
Filim ma usi kod kambi mar Crimson Multimedia biro nenore e bombe kod kuonde neno sinema kaka; Prestige Cinema manitiere Nairobi; Westgate Cinema, Anga Cinema (Diamond Plaza); Mega Cinema (Kisumu), Motion Cinema (Greenspan Mall) kod (Nyali Cinemax) mayudore Mombasa. 
“Nyara” kendo ochan tang'o e kar neno sinema mar NuMax mayudore Uganda.
“Nyara” en filim mokuong'o tang' mogol kod kambi mong'ere Tanzania mar Wanene Entertainment; Kambi maduong' mar golo filim e afrika ma ugue. 
Nyaka tang'e maduong' e kwan mar 5:1 (duol mar aluora miriwo e kinde golo sinema) bedo ni en filim mokuong'o mogol e gweng' mar Tanzania. Duol mokuong'o kod picha mar Nyara oriwo jothumbe mag bongo kaka: DJ Sinyorita, Chid Benz, Weusi kod Chin Bees.
Tiend wach mar filim luwo kwelo mar nyako maja higni 7 miluong'oni Rehema; nyar jamoko kendo ja ohala madhi maber, Adam. 
Janek kendo machon ne en jalweny, opondo bang' ringo jela maonge ng'eyo kama ochomo bang'e obedo jatelo mar njore makualo ji e boma mar Dar es Salaam; ne gikwalo Rehema bang' sieme kod bunde. 
E seche matin, Adam okwayo kony kuom yuore ma Faith; en jatelo mar duol mar okwach kich ( Police Special Forces undercover unit). 
Ondiko e tich oganda mogeno, riwruok motegno mar martial arts fighters,The Dragon Boys.
Kit jatin nonro maduong' Faith itugo kod Rose Donatus Ndauka – achiel kuom jotugo mong'ere mag filimbe mag bongo e piny mar Tanzania; ne mor kod ting' ne e tugo no“Swahiba” (2007). 
Onyiso picha maber mar pok kod ng'iyo, ebath yawuoy mag Kung-Fu Dragon magin osiepene: Paul Peter, Baraka Singano, Jimmy Singano. 
Jotugo ariyo go bang'e noyiero donje e sinema mag dhao higa mar 2012, bang' yudo tiegruok kuom Denis Singano manenore e filim mar “Nyara” kaka Freddie Ludewe, mane oringo twech kendo ma en jatelo mar njore. 
Gadiera Denis en owetegi Baraka kod Jimmy maduong.
Mokuong'o ne golo mar filim e piny Kenya, jataa tugo mar  “Nyara”, Ram Kasongo, wacho, “Nyara oketo ranyisi manyien mar chakruok wuodhe mag nyalruok ne sinema mag Bongo e piny Tanzania.
Wamor ne jokenya neno filim mawakuong'o uso ma duto golo mare otim Tanzania e gweng' mar Dares salaam kod atamalo 100.
Tuke mag kathirathira ne otim kod jotugo owuon kendo onge tukego mane onuo e kinde loso filim, lewni, okeng'e kod VFX neotim kod riwruok mawuok e gweng' mar Tanzania.
Ne okawo higni adek e tieko loso filim mar “Nyara”. 
Jataa filim geno ni teng'o mar sinema e piny Kenya biro jiwo riwruoge mokalo kiewo e kind Kenya kod Tanzania, kanyakla gi yawo yoo ne jolos filimbe kod sinema mag afrika ma ugue kod pinje maoko e gero kembe mag filimbe kod sinema.
Ram wacho, “Adiera ni “Nyara” itang'o e piny Kenya tee, en rang'ach ne johera mag sinema e piny mangima kendo mae biro konyo e jiwo pok mag tuke mayudore Tanzanian,” ka otieko, “E geno, mae biro kelo kony ma bang'e nyalo dongre kendo jiwo pok magwa wawuon mag golo tuke mopuodhi kendo maler elo pinje maoko.”
Duol mar CA kod telcos oyang'o lai mar lwasi mag yore ng'eyo manyasani.
Duol matayo yore mag tudruok (Communications Authority of Kenya (CA)) kanyakla gi jochiw yore mag tudruok e kor gweng'e oseyango lai mar keto lwasi maber ne nyithindo e yore ng'eyo manyasani.
Lai matinno mane olosi e riwruok kod Safaricom, Airtel, Telkom Kenya, kambi mar Jamii Telecommunication kod Global System for Mobile Communications (GSMA), miro chiwo ne nyithindo kod joritgi rieko mar tayo lai e yore manyasani.
Mercy Wanjau, Ag. Director General mar duol mar Communications Authority of Kenya (CA) ne owacho kama, “Kendo ochiwo thuolo ne rowere kod jii mamoko mohero tukego makonyo e pimo rang'iny mar ng'eyo buche ma ikelo kod lony e ng'eyo manyasani kaka rocho ngima dhano matimore e ongue yamo (cyber bullying), kwo kod rocho ratiro mag ringre kaluwore gi ng'eyo manyasani.” 
Yeng'o timore e kinde dok chien mag cyber threats mang'eny mikelo kod ng'eyo manyasi mane oidho kaluwore kod midhiero mar korona, mane onyieno biro mag jonjore mikelo kod ng'eyo manyasani. 
Kaluwore kod duol mar Communications Authority of Kenya (CA) nonro mar kuota mar dwe mar Disemba higa mar 2020, duol mar National Computer Incident Response Team Coordination Centre (KE-CIRT/CC) ne ofwenyo buche maikelo kod ng'eyo manyasani moingo million 56 e piny ka.
Ng'eny buche ni gin mag malware attacks kod million 46, ka iluwe kod web application attacks kod million 7.8 kod mago mag Distributed Denial of Service (DDos) kod million 2.2 ma duto nofweny e kinde marom.
Jatend migao mar ICT, Joe Mucheru ne ochiwo luorone ewi medruok mag njore matimore kaluwore kod ng'eyo manyasani e pinyka kawachomo yiero mag chike (BBI referendum) kod yiero maduong' e higa 2022, kendo ojiwo CA mondo onen matut e rango kendo e geng'o buche go.
Kaowuoyo e yawo ayang'a chieng' nyasi mar national Safe Internet Day, Migosi. Mucheru ne okawayo CA e tiyo kod jokanyo mamoko e loso lwasi mar lai manikare.
Ayany kod sendo mag nyithindo ok owinjore kendo ok onego geng' kod weche mag dhok.
E piny mar tudruok e yore go manyasani, oinga mamoko dwarore e geng'o nyithindo koya kuom jonjore, manyalo tudre kodgi kendo lombogi kokalo kuom kuonde romo e yore go manyasani,” jatend migao mar ICT ne owacho.
Ne omedo wachone CA mondo oriwre kod migepe moyang'i kod jokanyo mag migepe jii owuon e geng'o buche mamedore kokalo eyore ng'eyo go manyasani.
Nyadendi Wanjau oganda tee biro tiyogi lai eswero buche ma nyithindo yudo kokalo e ng'eyo manyasani ma ibiro chor nyime ne CA mondo oket e tim.
aea sechego, oganda bende nyalo yudo ng'eyo ewi riwruoge machiwo kony ne nyithindo, kanyakla gi Childline Kenya, riwruog mar jolony e weche hocho (Kenya Association of Professional Counsellors), The Cradle kod kidieny matayo weche nyithindo (Children’s department).
En mana riwruok e keto kare yore tudruok manyasani ne nyithindo kod jok mamoko. 
Kawabiro kanyakla eloso lai ni, kambi mar simbe ongue yamo osenyiso gigo madong'o mawanyalo timo kawariwore kendo kawatiyo kanyakla. 
Wageno dhi nyime matut kod riwruogewa e keto arita ma owinjore kod yuto mag yore tudruok seche duto, kod pek moko ma kambi yudo,” apisa maduong' mar yore ohala mar kambi mar  Safaricom, Stephen Chege ne owacho elo ‘We Care Initiative’.
Odiechieng' mar Safer Internet Day ne ochakore kaka paro mar dongruok mar duol mar European Union Safe e higa mar 2004, kendo gisani pinje piny ngima machieg'ni romo 130 timo nyasi mar raparno.
Riwruok mar kembi ndeke mar Silverstone Air oloko nying' kaka Renegade Air
Riwruok mar kembi ndeke mar Silverstone nere ni oseyudo yoo mar duogo chako tich  fuyo e kor boche bang' loko injin kaluwore kod masira mang'eny mane oketo kambi kam rach miwuoro.
E dwe mar ariyo, Silverstone ne oselando paro mar kendo ohala kendo negi kwayo yie mar loko mar nying' kowuok kuom duol mar Kenya Civil Aviation Authority (KCAA).
Chalo ka gima riwruok mar kembe ndekeno osechako kendo tich.
Kambi mar ndege mar Renegade Air mane kachien tiyo kod ndeke 3 e buo kambi mar ndege mar Governor Air, machieg'ni e chenro mar yarruok osenyiewo ndege manyien. 
Ndeke mar riwruog Silverstone osenywandi e gima inyalo wachni riwruok manyien mar tich. 
Riwruog kembe ndeke osebedo katiyo chakre higa mar 2012, ka ndeke kende mane fuyo ne gin mane chik oyienegi kod manechopo nyaka kanti mar Wajir, oselando chopo nyaka e pewe moyaw manyien kaka Masai Mara, Malindi, kod Lamu.
Ndege mar Dash 8-Q300 en achiel kuom ndeke mong'ere mag riwruok kambi ndeke mar Silverstone. 
Ndege mar Dash 8s ema bende nomiyo Silverstone oluar kakulowore kod masira kod gwenyruok mang'eny mane okelo.
Paro maber nyalo bedo okang' mamuol mar ring'o e yore matin, manyalo moro jowuoth kapok giyaro yoregi mamoko.
Yeng'o mar nyasi mar pok mich mar Kuza awards higa mar 2021 
Chieng' tich ariyo tarik 23 dwe mar adek duol mar Communications Authority of Kenya(CAC) ne oyang'o nyasi mar pok mar Kuza Awards e higa mar 2021. 
Chiwo mich en mar puoyo jofuambo maosefuambo eyo makare kaluwore kod chike moketi mag ICT.
Telono bende oriwore kod Kenya Film Commission mondo okony tuke wa wegi e chiro mag fwambo mane orochi kod midhiero mag Covid-19. 
Ma ochimore kod tij telo mar tayo atamalo 40 mar tukewa wegi enyis mag ute fwambo.
Communications Authority kata kamano ne ogolo duol esaa ma ute fwambo ne mosmos lokore ute mag yuto gi lal, kendo wacho ni tuke mag yuto gi lal kod chenro moko inyalo mana tim e Kenya kaluwore gi chik kod otiko mochiu kod Betting Control and Licensing Board. 
Chenro mar ICT Integration dhi nyime eskunde
Telo mar ICT jumani guelo apisa 65 koya e migepe 15 mar piny owacho kod riuruoge mondo odong chenro mar Digital Literacy Programme (DLP) Master Plan mar rieyo chopo kare chenro kadhi nyime.
Jatend ICT Dr. Katherine Getao nowacho ni chenro mar Digital Literacy dhi nyime kendo masinde mokalo milion 1.2 oseket eskunde piny owacho maromo 21,638 piny ngima kochomore kod Vision 2030.
Okang mokwongo mar dongruogno oserumo. 
Kwan jopuonje maromo 331,000 oseyudo tiegruok kod puonj mag tiyo kod masinde e tije mapile michiwo eskunde mag piny owacho kokalo e Kenya Institute of Curriculum Development (KICD),” ne owacho.
Dr.  Getao ne owachoni, gi sani omenda maromo Kshs 31 billion oseketi e okang mokuongo mar dongruogni maen nengo masinde ka bende omenda maromo Kshs 64 billion oseket ne okang mar ariyo mar dongruok. 
Jatelono ne oliekoni somo dwaro omenda mang'eny.
Ne owachoni DLP ochuno echopo tiegruok ma sani ne nyithindo e yudo wach, somo yore mag tiyo kod masindego kendo somo somo moko.
Chenro mar Digital Literacy onyuolre koya e gombo (vision) mar sirkand Kenya mar neno ni jopuonjre duto oyiki ne lony manyasani kendo somo mar Kenya oloki e yore mag somo e senchari mar 21.
Yuto eyore manyasani dwaro lony manyasani kendo chwalo gombo (vision) mar jodak manigi lony kendo odak e oganda manitiere kod lony. 
E buo chenroni, Telo mar ICT siro dwaro mar sirkal mar loko ICT e puonj kod somo e piny Kenya.
Chenroni gombo jiwo puonj manyien mar Competency Based Curriculum  (CBC).
CBC onywando paro matut, paro manyien, tudruok, tiyo kanyakla kod fweny machano iko jopuonjre mondo opiem eyore yuto gi rieko.
Chenrono iketo e tim kokalo e riwruoge mang'eny kama jomakete e tim gin riwruoge mobiro kanyakla mondo otaa chopo tim. 
Riruogego gin migepe kaka Ministry of Education, Ministry of ICT, Innovation & Youth Affairs, Ministry of Energy, Ministry of Industrialization, The National Treasury, Teachers Service Commission (TSC), Kenya Institute of Curriculum Development (KICD), Kenya Primary Schools Head Association, Rural Electrification and Renewable Energy Corporation, Kenya Power kod Kenya Institute of Special Education kaachiel gi KNUT.
 Riuruoge moko mane nigi jochung gin kaka  Communications Authority kod Kenya society for the Blind.
Sirkal mondo ochiu ang'wola nono
Sirkal mar Kenya kokalo e migao mar somo biro pogo ang'uola manono ne nyithi skul manyiri moseromo higni mag dhi edue (adolescent age).
Jatend migao mar somo Prof.George Magoha ne olando mano chieng' Tich Adek ka en e skul mar Our Lady of Fatima Secondary School mayudore Kariobangi, kanti ma Nairobi kinde mag wuoth mar nono skunde.
"Ne owacho kama, “Nyathi moro amora manitiere eskund praimar kendo osechopo higni mag dhi edue biro yudo ang'uola mabiro tere dueche ochiko… kendo waloso kod KCB Foundation mondo ochiu ang'uol ne nyiri manitiere eskunde mag sekondar."""
Ne owacho ni gin tiere ewinjruok kod bengi mar Kenya Commercial Bank mondo ochiu ang'uola ne nyiri manitiere eskunde mag sekondar e piny Kenya.
Maye luwo kwayo mag jokanyo mar dwaro mondo ochiu ang'uola nono kata oduok chien nengo mondo nyithindo manyiri oyudgi.
Kendo ne okwayo jonyuol mondo obed jonyuol mabeyo kendo mondo ochiu puonj maber ne nyithindgi mar chiwo luor makare kendo kik giwegi eparo mojwangre.
"Pek ma nitie en ni jonyuol ok mi nyithindgi hera mager…nikech nyathi osebedo dala kuom dueche ochiko kendo isebedo kiting'e ka tong' kendo irito mondo japuonj maduong orieni nyathi, iparoni ang'o mabiro timore?” Magoha ne owacho.
JOTELO MAROWERE MA NYANZA MAGIN DUOND JOKANYANAAM
‘Jok manitiere gi pok mag miyo jii nyiero e seche mang'eny ne oyuago Othuol Othuol Othuol
Jotugo, jogweng kod anyuola ochokore e gweng' mar Ndere kanti ma Siaya yuago jamiyo jii nyiero mar Churchill Show Ben Maurice Omondi mong'ere kaka Othuol Othuol.
Kata obedo ni ne en liel, nenitiere mor matin seche mane jatugo omoro oganda gi thum mar Otieno Aloka, mane mosenindo Othuol neohero.
Kane gidonjo e pap jotugo ne omielo ngolo kagiparo ngima mar osiepgi mosenindo.
Kotelnegi gi Felix Odiwuor mong'ere kaka Jalang'o ne oparo mosenindo kaka ng'at ma wiye tek to nigi pok.
Kaluwore gi Jalang'o, oyuago wuode.
“Kane obiro Nairobi ne owachona ni odwarobedo kaka an kendo ne amiye thuolo,” Jalan’go ne owacho.
Ndikre e oboke wa mar weche mayien kendo ibedgi ng'eyo mar dongruogwa kod mich mayudore!
Wayi Othuol manyinge Rose Apondi ne owacho ni nochako dak kode ka ojahigni adek.
“Ne osomo Nzoia Primary School kama ne ochake nying mar Othuol nikech nungone ne tin. Ne ochako miyo jii nyiero kane entiere e klas ang'wen,” Apondi ne owacho e nende.
Othuol Othuol ne otho Oktoba tarik 11 bang' chandruok kod cancer mar wich (brain tumour).
Ne otho Kenyatta National Hospital Nairobi, kama ne oyude thieth.
Ja mi ji nyierono osebedo kayudo thieth kochakore higa mokalo kendo kinde moko ne osekwayo kony kuom jopiny echandruoge mag tuo mokoyangi kod paro. 
Ne oyude kod kahera kinde mag dueche 10 mosekalo bende ne onindo KNH kendo ne ogole bang dueche auchiel.
Lucas Meso wuok e doud Agricultural Finance Corporation
Duol mar Agricultural Finance Corporation, AFC oselando wuok mar jatende Mr. Lucas Meso e migao mar piny owacho. 
 Boardno bende oseyiero mikayi Rose Ochanda kaka Managing Director Makojolo. 
Nyaka yierone, Ochanda ne en jatend chike (legal services) mar riuruogno. 
Osebedo AFC kuom higni 12.
MD mawuok, Lucas Meso ne oriwore kod riuruogno higa mar 2011 e saa ma riuruogno ne chandore kendo ne dhi podho. Kindene go, nenitiere dongruok ma mosmos kendo ne oyawo bedege moko.
MD makojolo Ms Ochando ka imiyo loch kod Lucas Meso, Sei ne oket kod jakom mar board Franklin Bett
Kinde ne kaka MD, ne oneno keto mwandu mokalo Kshs.37.3 Billion e sekta mar pur. 
Mye ne otimore nikech winjruok mar jokanyo kendo gi yore mag manyo omenda mane omiyo sirkal keto omenda mohewo Kshs. 6.5 Billion e riuruogno, Ksh. 567 Million mane ogol kod jokanyo kod omenda mar Kshs. 12 Billion ma gisani nitiere ewinjruok.
Migosi. Meso bende ne ochungne timo lokruok ekambi, medruok mar tije tache kod winjo dwaro jotich, yiewo kod kelo lony manyasani mag ICT. 
Maye osekelo riuruok mar AFC manitiere kod ng'iyo kendo oikore ne ngima mabiro kendo komedore gi ikruok mag paro maduoke chien, riuruogno koro nitiere eokang maber mar timo tije eyo makare.
Ka owuoyo ekinde mag nyasi mar chiwo telo e apisi, Meso ne owacho ni “AFC gadieri en riuruok ma nitiere kod jii mani gi pok,kendo mariek. "
Jakom mar AFC Hon. Franklin Bett, ne opako MD mawuok kolieko ni ne otiyo maber kendo ne ochiero kambi mane wich dhi wilgo.
Kuom higni mang'eny ma asetiyo AFC, Aseneno yore mang'eny ma nyingwa osegero ngima jii maber kendo jii mokalo 120,000 pile ka pile”.
“Meso en jatelo mopogore moseloko AFC, kendo omiyo osebedo achiel kuom riuruok matayo wechene mag omenda (Development Financial Institution (DFI)) e piny Kenya kod Africa.” Bett neowacho. 
“Oweyo AFC kotegno kendo jakinda, maniginyalo mar piem epiny man kod lony.” Ne omedo
AFC en migao mar piny owacho motelo e chiwo hola mag pur.
Riuruogno chiwo omenda kuom ndalo machuok, moromo kod ndalo mang'eny kendo gi sani en gi bede 47 kod apise auchiel.
Ker Kenyatta oket sei e chik mar chiwo osuru mochoki (the 2020/21 County Revenue Allocation Bill)
Ker Uhuru Kenyatta okinyi makawuono e kar jot mar State House, Nairobi ne oket sei ne chik mar 2020/2021 County Revenue Allocation Bill chiwo thuolo mar chopo omendago ne sirkal mag loch gwenge.
Chik manyien chiwo omenda maromo kwan mar Kshs 369.87 bilion ehik omendani kendo oywando omenda maromo Kshs 316.5 bilion mar pok marom kod omenda maromo Kshs 13.73 bilion ehola mag piny owacho.
Kendo komedi en omenda Kshs 9.43 billion koa e chenro mag loso nderni/ nengo mafuta kod Kshs 30.2 billion mag hola.
Pok mochuno ibiro tiigo e nyiewo gige thieth kod chiero kuonde tiegruok mag rawere e kantis duto (47).
Chikno ne okel enyim ker kod spika mar od bura mar senet Ken Lusaka enyasi mane oyuor kod spika mar od bura maduong Justin Muturi kod jatend migao mag omenda Ukur Yattani.
Jang'ad bura moguel Harrison Okeche ong'ielo orengo
Jang'ad bura moguel mar Doho mar jotich (Employment and Labour Relations)  Harrison Okeche oseng'ielo orengo.
Oketch ne otho bang yudo hinyruok emasira mar wang' apaya tarik ang'wen due mar apar e daraja mar Ololunga eng'iend ndara mar Bomet – Narok.
Bang yudo masira e odienchienge mogik, Okech ne oyudo thieth mapiyo e osiptal mar Narok kapok oter odiengonogo e osiptal mar Aga Khan e boma ma Nairobi. Kye ne oket masin  kaluwore kod kit hinyruok mane oyudo.
Okeche ne owito ngimane kaluwore kod hinyruok mang'eny mane oyudo emasira mar wang' apaya mane otimore Octoba tarik 4 e daraja mar Ololunga e ng'iend ndara mar Bomet – Narok.
Okeche ne en achiel jong'ad buche 41 manerito yiero mar ker Uhuru Kenyatta ebedo jang'ad bura mar bad piny owacho mar Judiciary. 
Ker mar bad piny owacho mar ng'ado bura (Judiciary) David Maraga, ne oywago mosenindo kaka jang'ad bura mochiwore epiny Kenya. 
” Jalony mane otiyone jokenya eyore mopogore. Kaka jong'ad bura wan kod lit e chunywa kuom wito jang'ad bura kapok otieko tije mag yudo ratiro” Maraga ne owacho e andikege.
Gi sani ne otiyo ne bengi mar Stanchart kaka jakom mar weche jotich moriwo Kenya kod Africa maugue. 
Ne en e keny, kendo ne onyuolo yawuowi ariyo kod nyako achiel.
Jaod Derek Chauvin majaber ok dwar chudo ewerruok gi
Jaod  'janek' Derek Chauvin ne odhi nyime gi singo mar werruok kod kawuono, kojiwo ni ok odwar chudo bang werruok gi ja arita kue machon, DailyMail.com nyalo yango. 
Kellie Chauvin, maja higni 45, ne owacho ni owere gi chuore mosedak go kuom higni apar, kaluwore kod 'ma oknyal losi' e dakgi.
Bende ne oyango ni ne giwere maler Mei tarik 28- ndalo adek bang' kan e wachore ni ne onego George Floyd eyor decho e kinde meko mare mane okao dakika ochiko.
Kata obedo ni Kellie, en jauso mag udi, owachoni gi sani oonge tich, min yawuowi ariyo e dak machielo ne owacho ni ok odwar omenda kata konyo moro amora koa kuom Chauvin.
 Andike mag kes ne osomo ni ‘Jachwal bura niginyalo mar konyre owuon,’
Bende ne oyango ni ne giwere maler Mei tarik 28- ndalo adek bang mane wachore ni ne onego George Floyd eyor decho ekinde meko mare mane okao dakika ochiko.
Kellie, mane odonjo US kaka nyathi madwaro kony koa Laos bende ne okwayo doho mondo olok nyinge. 
Jaloch mar ber machon mar Minnesota America, mabende ositiyo ka laktar (radiologist) e Hennepin County Medical Center mantie Minneapolis, osiptal mane olando tho mar Floyd. 
Joot ne orado kane Chauvin okelo achich moro e thieth kapok omake, kane oduogo mapiyo bang romogi mokuongo kwayo mondo girom. 
Negi kendore June tarik 12, 2010 e kanti mar Washington, Minnesota, e doho achiel mane ochore kwayone mar werruok kod jaode.
Eyi chwanyruok Kellie ne oling' kuom ndalo mang'eny e seche ma vidio mar nek ne olandore, kapok ogolo lupote mar timo mos chieng' tich abich ne Floyd kod  anyuolane - to okne jaode 
‘Midhiamboni, ne awuoyo kod Kellie Chauvin kod anyuolane. 
"Okil Amanda Mason-Sekula ne owacho e loye kama, ""Ne ojok kod tho mar migosi Floyd kendo mosne makende dokne anyuolane, kod joherane kanyakla gi ng'ato ang'ata mokuyo kaluwore kod litni."""
‘Kata obedo ni Mikayi Chauvin neonge kod nyathi ekenyne masani, okwayo gi muolo ni mondo nyithinde, deye, kod anyuolane moko mondo omi arita kue kod thuolo mopondo ekindeni mar lit.
Chauvin ne omaki kendo ne ondikne ketho mar nek kendo temo nek e tho mar Floyd.  
Kellie, e andikege, mane oyudi kod DailyMail.com, ni negise ketho kenygi odiechien achiel motelo.
‘Jodak ne osepogore kochakre Mei tarik 28, 2020,’  ne ondiki.
‘Ne osebedo kethruok mar keny eyore ma oknyal geng ekind jodakgo kaluwore gi chik mar Minn. Stat. 518.06, kendo kenyno ok nyal resi.’ 
Andikego lero ni kata bedo ni Kellie ne en jaus udi kod Remax Results gi sani oonge tich. 
To omedo ni: ‘jachwal kwayo nyalo konyore owuon, ok odwar kony mar jaode, kendo ok odwar ratiroge mag yudo kony makojolo kata manyaka chieng koa wuom jaode’. 
Ne okwayo doho mondo omiye ratiro mar bedo wuon mier ariyo mekgi, achiel yudore e leafy Oakdale suburb of Saint Paul, kod mar ariyo mayudore Windermere, Florida. 
Udi ariyogo ne owe kuom ndalo bang jong'anyo ne oluorogi gi goro. 
E siro yierone mar bedo e piem mar ber mar Mrs. Minnesota America 2018, Kellie ne omonjo jaode ka owachone jofwambo mag St Paul Pioneer Press: ni  ‘ni ebuo uniform, jaode muol.’ 
Ne owachone jofwabo kaka jaod ma en jachiu arita ne oloyo chuore machon. 
‘En dichuo mamuol, kendo podi oyaona dhot kendo oruakona koti. 
Bang weruokwa, ne an kod kwan mar gik mochuno ang'I ka ochuno ni nyaka andoji e keny machielo, kendo oromo gi tee,’ ne owacho. 
Kellie ne olocho Octoba higano kendo ne odhi piem Las Vegas e higa mar 2019 epiem maduong mar piny. 
Tinende kata kamano, ngimane mane ber sani nikama rach kaluwore ni chuore eng'ere gi jii mang'eny kaka jatend polise marochere manego jorotenge. 
Anyuola man nitiere kod luoro ne owachone jofwambo mag DailyMail.com ni Kellie ok ne dwar loso kod jofwambo kendo ne ok odwar medo luoro gi loso e loye. 
Okil Ms Mason-Sekula ne omedo ni: ‘Mikayi Chauvin ok medi wach moro amora ekindegi.’  
Jumapil gotieno ne oter Chauvin  e jela morit maber US mondo kik nege ka en e jela, DailyMail.com ne ofwenyo.
E yoo mane okpar, Chauvin, ma ong'ad ne buch nek mar George Floyd, chieng' jumapil ne oter e jela maduong' mar Oaks Heights Prison –kar arita maduong' kende mayudore Minnesota.
Mokalo  ne entiere Ramsey County Adult Detention Center kama ne ing'iye mondo kik odere, kapok ne otere e jela mar  Hennepin County nikech chich mag midhiero tuo mar COVID-19 kata kamano bang'e notere e jela manitiere kod arita man malo. 
Minnesota Department of Corrections (DOC) ne owacho ne DailyMail.com ni Chauvin ne oket kar kende bang' kwayo mar Hennepin County Sheriff. 
Jela mar 407-inmate prison pakore ni pok negibedo gi pondo mar jotuech kendo ong'ere kaka achiel kuom jela manitier kod arita maber, kendo eyi sigandgi kisebedo kod bura achiel mar deruok.
Ma ogo tong gi Wisconsin, ekind bombe mag Bayport kod Stillwater, okano jotuech moluor mogik mawuok Amerka.
Chauvin ne onego chop enyim doho chieng wuok tich to nikech Minneapolis ne podi onge kue ne ochwal odieng nyaka June tarik 8.
Kamisona ma chiwo kum Paul Schnell ne owacho ni Chauvin ne oter e jela nikech chich mag tuo mar korona kod pong mar jii misiko itero e jala mag Twin cities e makosa matindo. 
‘Mokuongo tik tik, wan kod midhiero mar Covid. Mar ariyo, ji mang'eny inyalo ter kar tuech mar Hennepin County Jail,’ Schnell owacho.
Gi thenge, jochiu arita moko ne owacho ne DailyMail.com ni timno ne en mar neno ni Chauvin – makoro en jatuech moluor mogik Amerka – ok ne onegi kilingling. 
‘Kaponi ne okete e jela monuando jii dikoro ne osetho gi dakika ariyo,’ ng'ato nonyiso DailyMail.com.  
‘Mae ne en mar arita kuwe.’
Chauvin ibiro mak nyaka wuoktich mabiro e seche ma telo nigi pek mar neno ni ochopo e nyim doho e boma mar Minneapolis kendo gengo tulo manyalo wuok.  
Tek mondo ilorne achich mapok ong'ad buche, kata kamano apisa ne otimo gima chalo kamano e buch Mohamed Noor kane onego miyo moro e higa mar 2017saa mane oduoko simo mar 911.
Ng'anyo ne otimore e pinyno e kinde mane jii yuago nek mikelo kod jo arita kwee kod ywarruok e kind joroteng kod jorochere, e kind midhiero mag korona kod lwar mar yore yuto.
Chuny bombe mayudore e pinyno ne owuore bang' jong'anyo wang'o mtokni kod gik mamoko, ketho kod kwalo mwandu e kinde ywaruok kod jochiew arita kwee.
Gavana mang'eny nochiero yore arita e gwenge gi kendo oro gi e bombe mane oyudo rochruok mokel kod ng'anyo ma bang'e nokelo ywaruok mane okawo kinde.
Chieng' jumapil Ker ok nowuok ayanga wuoyo gi jong'anyo, mane oluoro White House kendo mane ng'anyo e bombe mamoko mag U.S., nowuyo e yor Twitter, ka owacho ni gavanas ochier yore arita e gwenge gi.
Ne opako yore mag medo arita kue mane otimore Minneapolis e giko juma, kaluwore gi yudruok mar jo arita kue kendo kata ng'anyo dok chien nyaka negichakre giko juma mokalo, polise manitiere e boma nowacho ni negiyudo miruti molos kinyadala.
Chieng' tich abich Trump ne opondo e kinde matin, mane ofwenyre chieng' jumapil.
Trump ne onyiso jokonyne ni en kod luoro ewi ngimane kaluwore gi ng'anyo mane otimore e aluora mar White House mane omiyo White House osimo teche chieng' jumapil gotieno.
Colgate oriwore kod WellBoring mondo gi chiu kuonde 30 moko mag pii ne skunde Kenya. 
Colgate ne olando kawuono, ka gisiro Chieng' Pi e Piny mangima , e yor yaro tudruoge mag kunyo kuonde pi mondo gi chiw pii maler kendo maber modho ne ji e gwenge kendo ne gi kwayo ji mondo onyiewu gige colgatemondo gi sir dongruok. 
Higni ariyo mosekalo, Colgate osesiro kunyo mag kuonde pi 60 e skunde e kanti 5 (Kisumu, Siaya, Kakamega, Migori kod Kwale) ka gitiyo kanyakla kod WellBoring, ma en NGO mawuok UK. 
Riuruogno osekonyo ngima manyaloromo 60 000.
Kaluwore kod onge mar pii egwenge, e higa mar 2021 Colgate geto golo kisima 30 moko kama alufe mag jopuonjre, jopuonjegi kanyakla kod anyuolagi nyalo yudoe pii maler kendo maber mar modho. 
Colgate osesiro skunde aming'a kokalo e chenro mar Bright Smiles, Bright Futures (BSBF). 
Chenro mar Colgate mar BSBF chiwoga puonj mar ngima mar dhok kendo kod rudho lak kod toothpaste ne tara mag nyithindo epinje mag African.
Chenro mar BSBF ne ochakore e higa mar 1986 e Kenya kendo osechopo ne nyithindo mosekalo million 7 e Kenya.
Nying Colgate nitiere e mier mang'eny moloyo moko, koro wanyalo kendo wabiro gero ngima maber kod dak mayot kinde mabiro ne jii duto.
Loso yore mag yudo pii maler ochuno e chopo gomboni. 
Wamoro e riuruogwa kod Wellboring NGO  kendo gi thuolo mar gero kisima 30 kaka okang mar chiwo pii maler kendo maber ne nyithindo, ma ok mar modho kende to ne aluora margi mar somo kod ngima maber “, Vijay Ameta, maen General Manager mar Colgate-Palmolive East Africa Ltd ne owacho. 
“Jo Kenya nyalo golo chiwo ka gi nyiewo gige colgate eduko machiegni kodgi mar Naivas; kata gi Mpesa e mbuyi mar WellBoring (www.Wellboring.org/Colgate).
Chiwo duto biro konyo e kunyo kisima 30”. 
Pi maler ne miche nyithi skul kod jopuonje duoko chien tuoche mikelo kod pi kaka nyaldiema, dysentery kod typhoid kuom nyithindo kendo medo kwan mar nyithindo e skul nikech ok biro ketho seche mang'eny ka gimanyo pi.
"Lucy Njoroge, ma en Injinia mar WellBoring nolero niya, ""Wajiwo jokenya mondo osir chenroni nikech ok oduoki tuoche kende chien to, to okonyo keto nyithindo e skul.” "
Chenro mar pii chopo singo mar Colgate mar ni jii duto owinjo bedo kod ngima maber mar buonjo kinde mabiro. 
Kampen biro chakore April tarik 1 nyaka Mei tarik 31 higa mar 2021.
 Jonyiepo nyalo limo Colgate-Palmolive Kenya Facebook page kata Wellboring/Colgate.com ne weche momedore.
Nyithidno ariyo majo gred adek ne Onimo e aora Rionsata
Nyithi skul ariyo majo Gred mar adek ne onimo e aora Rionsata South Mugirango, Kisii.
Kaluwore gi sub kanti kamisona ma Etago Jackson Olechuta, nyithindo ariyogo ne onimo ekinde mane giwuotho e geng aora bang somo mar CBC. 
Ne gin gi japuonjgi.
Nyithindo moko mang'eny ne okony kod polise kod jogweng'.
“Nyithindo duto ni kare kendo gisedok e skul.
Wakwayo horuok kinde ma watimo nonro mar fwenyo gima dine okelo nimo gi,” Olechuta ne owacho.
Kamanda ma kaonti mar Kisii, Jebel Munene nowacho ni apise moko oseor timo nonro kama masirano ne otimore.
Ringregi ne oseter kar kano ringruok mar Tabaka Mission Hospital.
Jotend oganda ma pidho jamni koro siro BBI babn' romo kod Raila
Oganda mapidho jamni oseloko paro kendo yango siro gi maong'e giko ne lupot mar BBI bang' yudo singo ni dwaro gi ibiro chopi.
Jotelogo ne ota kod jagoro mar duond bura mar Jubilee Coalition, Adan Keynan kod jatend migao mar omenda Ukur Yatani.
Pastoralist Leaders Forum, moriwo gavana, jood bura, jotend migepe kod jogoro kod spikni mag od buche ma kaonti, chieng' Wuok Tich ne owacho ni jokanyo ne oyiere siro BBI.
Jotelogo, juma mokalo nofwenyo gik moko 10 magi dwaro mondo olosi kendo ne gi duokogi piny nyaka adek.
CS Yatani, ma en jatelo, ne owacho ni Prime Minister machon Raila Odinga ne osingo negi ni dwachgi ibiro chopi.
Ogayi mar duond bura mar ODM Raila Odinga kane owuoyo kod jotelo e romo mar Pastoralist Leaders Forum e otel mar Serena Novemba tarik 9, 2020.
Anyalo wachonu ni wasebet kawaparo wachni kendo waseyiere siro BBI gi chunywa.
"Yatani ne owacho kama bang' romo kod Raila e otel Nairobi, ""Wadwar goyo erokamano ne Ker Uhuru Kenyatta kod Prime Minister machon  Raila Odinga kuom winjo ywak marwa.” "
Jotelogo ne owinjore loso kamiti mabiro riwore kod tim mar BBI e chwalo dwachgi.
Weche adek mane giwacho biro chwalo omenda mipogo marom kuom higni 20 (Equalisation Fund), loso telo mar chich jamni kod rucho chike moloki e Article 203 (1) mar katiba e pok mag yuto.
 Jokanyo mag Pastoralist Leaders Forum kane gi romo kod ogayi mar duond bura mar ODM Raila Odinga e otel mar Serena Novemba tarik 9, 2020.
Paro moko mane gin godo to ne giweyo gin kaka rito od buche 290 mane nitiere chon,  keto Senet bedo od bura mamalo kendo diro oko kwayo mar loso kamison mar weche mag ngima.
Raila ne owacho ni ibiro chop dwaro adek mane oket kod oganda mapidho jamni.
Dwachgi ibiro ket e wago. 
"Ne osingo niya, ""Jolony biro bet mondo ong'igi.” "
Raila ne omedo ni owinjore mondo ochop dwach ogandano kapo ni idwaro fweny nyalogi.
Ne olero kama, “Gwenge mag pith jamni nitiere kod nyalo mang'eny mag dongruok kod ohala. Yore mag dongruok bende dwarore e gwengego ma osebedo ka idiyo e pok mar mwandu kuom ndalo mang'eny.” 
He added: “We are reading from the same page and talking the same language. Each and every Kenyan is equal.”
"Ofisa moro maduong' mar ODM ne owacho niya: “Nyaka wane ni waikore ne nyasini. Kata obedo ni wan gi weche e kindwa, ok onego wa mo wechego e nyim wendwa."""
 Jatend  ODM dwaro wuoyo e wi wechego kapok nyasino ochopo. Odwaro timo kamano sama gichako timo ikruok ne Yiero Maduong' mabiro timore higa mabiro.
Ne onenore maler e giko Juma ni ywaruok pod ng'eny e pati mar Raila. Mano ne onenore ayanga sama Orengo ne ochako  okidhore kendo gi Jo ODM mosebedo ka kwede.
"Orengo ma en achiel kuom okinde ma Raila ne owuoyogo mondo otam Doho Mamalo geng'o chenro mar BBI, ne owacho ni jotelo ne obiro ire ""ka weche osemoko."""
Orengo ma en Seneta ma  Siaya ochwanyore gi jotelo madongo moko mag ODM e wi wach timo lokruok moro ne Chik mar Kenya kata Constitution of Kenya (Amendment) Bill, 2020.
 Orengo ne oriwo lwedo wachno moketo ombulu mare ni otim lokruogno.
Orengo ne owacho ni jotend ODM moko chamo luch joma nosetiyo matek ne patino. Gikia lwenje ma ji nokedo mondo patino ochung' kaka ochung' sani.
"Orengo ne owacho niya:  ""Sama weche tek, ji te manya, to sama weche okuwe, ji ochaya."""
Ne owacho ne joma kwedego ni gima onego obed ni gitimo sani en konyo Raila mondo oyud telo mar Ker.
" ""Gie sani, ji  ok onego oket pachgi e dwachgi giwegi, to onego wagud pachwa kanyachiel mondo wayud telo mar Ker. ... Wacho ni idwaro gimoro yot, kata kamano, yudo gima idwarono ok yotga."""
Gimachielo manyalo pogo pati mar ODM en monruok mantie e kind jopatino malaro kombe mag siasa kuonde ma giwuokie. En wach matek nikech kata obedo ni ok gin jotelo e patino, giriwo Raila lwedo ahinya kendo gimako kama duong'.
Giluor ni moko kuom josiasa nyalo ting'o ji kowuok kuonde maboyo mondo gibi gikel fitina e nyasino. Mano e gima notimore e chak higani kane Raila oluongo chokruok moro kotemo jiwo joge oriw lwedo chenro mar BBI.
Sama chokruogno ne dhi nyime Ciala Resort, moko kuom joma ne ni kuno nokelo fitina kendo ne giwuo sama Mbadi ne wuoyo. Jo ODM moko mong'eyo weche matimore apiny piny oluor ni gima kamano nyalo timore kendo e nyasi mabironi kapo ni  ok giloso weche manie kindgi motelo.
Raila nyoro odhi e dalane ma Riat aling ling kiluwe mana gi mtokni matin, ne ok odwar ni jofwamb weche oluwe. Wachore ni nitie gik mogwaro modwaro timo Kisumu jumani.
Kata obedo ni  tungni ng'eny e ODM kamano, Raila mor ni chenro mogwaro mag dongruok ma osebedo kadhi nyime e alworano biro kelo dongruok maber kuno.
Nyoro, moko kuom kembe ma ne omi tijego ne ringo koni gi koni mondo gitiek tich kapok nyasino ochopo.
Gik ma ilosogo oriwo ndara madhi Jomo Kenyatta Sports Ground mokawo milion 350. Nyasino idhi tim kuno. 
Gik mamoko oriwo pot ma yande okethore to olos manyien, mokawo bilion 3.
Achiel kuom gik ma Ker biro yawo en ndach gach reru ma Kisumu-Nakuru  ma yande okethore kendo ne ok ti, to oselos gi jo Kenya Railways.
Jo Kenya Railways wacho ni odong' mana gik matin to gitieko.
Juma mokalo, Jo Kenya Railways  ne otero gari mar jowuoth kuno ka girito gik madhi timore chieng' Madaraka Day.
Philip Mainga, ma en Jatelo e Kenya Railways  kod  injinia mamoko ne obiro gi garino, ne ginono kaka tich ne otire e ndarano.
Jo Kenya Railways bende ringo koni gi koni mondo gitiek gero kama nyien ma geche biroga chung'ie Kisumu.
Jo Kenya Railways, wacho ni gisegero pasent 35 mar kanyo.
Pati mar People's Empowerment  motelne gi Moses Kuria, koro ok bi laro kom e yiero matin mabiro timore Kiambaa. Ne gitimo mano bang' bedo gi mbaka moro gi William Ruto.
Pati mar People's Empowerment Party (PEP) motelne gi Jabunge ma Gatundu South, Moses Kuria ok bi laro kom e yiero matin mabiro timore Kiambaa.
Nenore ni okaw okang'no mondo ogeng' sigu manyalo bedoe e kind joma riwo William Ruto lwedo.
Kuria ne owacho e Facebook ni ne ong'ado mar timo kamano bang' bedo gi romo moro gi Ruto chieng' Jumapil.
Pati mar PEP ne oseyiero Kuria mondo olar kom gi  John Njuguna Wanjiku mawuok e pati mar  United Democratic Alliance (UDA) ma kendo wachno ne pogo jo  Hustler nation.
Kuria ne owacho niya; “Desemba tarik 15, 2020, raia ma Gaturi ward, Murang'a ne orwako weche mag geno kod chako manyien ma pati mar PEP ne oteronegi. To jo Juja konstichuensi ne orwako wechego Mei tarik 18, 2021. Ne wadwaro tero ne Jo Kiambaa konstichuensi wachni e yiero matin ma Julai tarik 15.”
Kata kamano, jowetena Rigathi Gachagua [ Jabunge ma Mathira] kod Kimani Ichungwa [Jabunge ma Kikuyu MP]  ne ok mor kata matin gi wachno.
Nyoro wagoyo mbaka alanda e wi wachno gi Dr William Ruto  ma en jatenda kendo osiepna.
"Kuria ne omedo wacho niya: “Akwayo Jo Kiambaa gi jo PEP duto mondo ong'wonna nikech ang'eyo ni okang' ma akawoni ok bi morogi."""
Mondo amor osiepena ariyogi, to moloyo, mondo warit winjruok mar Hustler nation, PEP ok bi keto ng'ato mondo olar kom e yiero matin ma Kiambaa.
Nenore ni joma nie riwruok mar Tanga Tanga piem. Jobunge ma Mt Kenya man kor DP piem e kindgi mondo gibed machiegni moloyo gi Ruto nikech gineno ni gimako kama duong' Mt Kenya.
Kuria ne owacho ni  PEP en achiel kuom pati maloso riwruok mar Hustler nation, en gi ratiro e patino, kendo osiro patino. Pati mamoko mabende nie Hustler Nation gin kaka; UDA, motelne gi Johnson Muthama,The Service Party (TSP) motelne gi  Mwangi Kiunjuri kod People's Democratic Party (PDP) motelne gi Omingo Magara.
Jasiasano ne owacho ni koro patino ogolo pachgi e yiero matinno kendo gidwaro wuotho e Kenya mangima ka gimanyo joma nyalo chung' gi otiko mar patigi e Yiero Maduong' ma 2022.
Komno ne odong' nono ka ne Paul Koinange, jabunge ma kanyo ne otho Mach tarik 31.
Wachore ni Korona ema ne onege. Ne otho  Nairobi Hospital.
Koinange ne en Jakom mar  National Assembly Administration and Security Committee.
Paul Kihara Kariuki, ma en  Atoni Jener, kata Attorney General sama ne ichako State of the Judiciary Annual Report (SOJAR), Januar, tarik 23, 2020.
Ker Uhuru Kenyatta, Jatend ODM  Raila Odinga, kod  Kihara Kariuki ma en Atoni Jener  kaachiel gi migawo mar yiero oriwore motero kes moro achiel ne Doho mar Apil. Sama dohono winjo kesno nitie weche abiriyo mabiro dwarore ni onon matut:
Chenro mar Building Bridges Initiative (BBI) koretek kendo iye otwere. Kapo ni doho oyie mondo chenrono odhi nyime, mano nyiso ni giyie ni kwan mar jo  Independent Electoral and Boundaries Commission (IEBC) ma ne opwodho seyi mag joma ne dwaro dwaro BBI ne oromo.
Wachni mulo weche ma IEBC kod Atoni Jener e doho.
IEBC wacho ni doho machielo ne oseng'ado ka be owinjore gi chik mondo  komisona ariyo kata abich oti e lo IEBC, kendo wachno ok onego oter e doho machielo kendo.
Komachielo, IEBC wacho ni e kes mokwongo ma Jang'ad Bura, Wilfrida Okwany ne ong'ado, kwan matinie mogik mar komisona manyalo tiyo e lo IEBC pogore pogore.
To koni, Jong'ad Bura mar Doho Mamalo, Joel Ngugi, George Odunga, Chacha Mwita, Teresiah Matheka kod Jairus Ngaah oramo ni IEBC nyaka bed gi komisona abich.
IEBC wacho ni Jong'ad Burago oketho, giwacho ni chik ma gitiyogo e ng'ado ni IEBC ne onge gi komisona moromo kane gipwodho chenro mar BBI  en chik ma ne oyudo oseruch gi doho machielo motelo.
Otese ma IEBC ywakgo e kot wacho niya: “Jong'ad Bura ma omi luor mag Doho Mamalo ne oketho chik kuom wacho ni IEBC onge gi komisona moroma mondo gitim tich ma Chik ma Kenya omiyogi ratiro mar timo. Ok uluwo chik nikech weche mutiyogo e ng'ado kamano, ma gin weche mayudore e paragraf mar abich kod mar abiriyo mar kidieny miluongo ni Second Schedule e Chike Matayo IEBC kata IEBC Act, noyudo oseruch gi jang'ad bura machielo ma ne nigi migawo kaka maru.”
“Jang'ad Bura machielo ma nigi migawo kaka margi  ne owacho gima opogore e wi kwan mar komisona madwarore.”
E wi wach kwan mag komisona manyalo tiyo, Atoni Jener ne owacho ni Doho Mamalo ne okalo tong' mi koro gimiyo IEBC obedo riwruok maonge tich kendo ok nyal timo gimoro amora.
Gima wang'o iye en ni koro IEBC ok nyal kata mana ndiko nyinge joma dwaro lwaro ombulu. Kae to ji keto ketho kuom IEBC nikech ok otimo kamano mondo oik ji ne refarendam mabiro.
Ken Ogeto ma en Okil ma Konyo Atoni Jener kata Solicitor General, ne owacho niya: Bura ma Doho Mamalo ong'ado omulo gik mang'eny ahinya, okelo lokruoge madongo dongo kendo oyiengo mise mag Chike mag Kenya.”
Wach machielo ma idwaro ni dohono ong'i en ka be dibed ni dohono ne oketho chik kuom loko chenro ma ne oriwo jomang'eny nyaka Kidieny mar Sirkal Mochung'ne Chik kata Judiciary.
Atoni Jener wacho ni Doho ne otimo marach kuom miyore migawo mar loso chik.
Owacho ni okang' ma Doho okawono nyiso ni kinde moro amora ma Jo Kenya dwaro timo lokruok moro e chik, nyaka gidhi e dohono mondo onyisgi kuonde ma ginyalo loko e chik kod kuonde ma ok ginyal mulo.
E yo machielo, jong'ad burago wacho ni kinde moro amora ma ji biro dwaro timo lokruok moro ne chik nyaka gikwong gi gidhi e dohono mondo onyisgi motelo gik minyalo lok, kod ma ok nyal lok.
"Ne omedo wacho niya, ""Ka weche odhi nyime kama, ibiroga los chik e doho, kendo doho biro mayo raia ratichgi mar wacho kaka onego oloch e wigi kendo timo lokruok e chike ma oyudo gisewinjoree."""
 Atoni Jener bende kwedo bura ma ne kotno ong'ado e wi kaka Ker Kenyatta odonjo matut e chenro mar BBI.
Owacho ni nikech lweny mosiko e kinde yiero, Jo Kenya milion adek ma ne oketo seyi e chenrono, ng'eny Ute Bura mag Kaunti, kod Kidienje ariyo mag Od Piny Owacho ne oriwo lwedo chenro mar Ker kod ODM mondo gitiek mahundugo kendo gitiek wach buono jomoko.
Barupe moter e kot bende wacho niya; “Chenro miwuoyoeno, en chenro midwaro ni okel winjruok e piny Kenya. Omiyo owinjore gi chik mondo josiasa oriwe lwedo. Chenrono onego olos weche makeloga mahundu kod buono ji masiko bedoe kinde yiero kendo wadwaro ni otiek chenrono kapok yiero maluwo ochopo.
Owacho ni ok nyal wach ni Ker Kenyatta oketho nikech omanyo kaka kuwe dibedie. 
Owacho ni gima Doho Mamalo wacho ni Ker ne oketho chik namba auchiel e Chik mar Piny, en gima ok nyal sir.
Gimaduong' en ni; Be en adier ni Chik mar Kenya nigi weche ma ok nyal lok?
Owacho ni jong'ad burago ne ok otiyo gi chik kaka dwarore sama ne ging'ado kesno. Ne gitiyo kod chik e yo mobam mondo onenre kagima chik siro gima ok adier. Owacho ni ne ok gisomo weche duto mantie ma josomo nosetimone nonro mong'ith. Kendo ne ok gitiyo gi weche ma ne gisomo kaka chik dwaro. Bende, ne ok gisomo  weche duto e wi histori mar Chik mar Kenya kod kaka ne olos Chik ma 2010, to duto, duto ne ok gitiyo maber kata mana gi weche matin ma ne gisomo.
James Orengo, ma en Jatend Joma Tin e Senet, kwero joma kwede e pati mar Orange Democratic Movement (ODM), kowacho ni gibiroga ire mana sama weche otwere.
"Orengo ma wachore ni en achiel kuom okinde ma Jatend ODM Raila Odinga  ne owuoyogo mondo otam Doho Mamalo ketho chenro mar Building Bridges Initiative kata BBI, ne owacho ni jotelo ne obiro ire mana ""ka weche osemoko."""
Orengo ma en Seneta ma  Siaya ochwanyore gi jotelo madongo moko mag ODM e wi wach timo lokruok moro ne Chik mar Kenya kata Constitution of Kenya (Amendment) Bill, 2020. Orengo ne oriwo lwedo wachno moketo ombulu mare ni otim lokruogno.
Orengo osebedo ka konyo Raila ahinya kuom ng'adone rieko e weche siasa. Ne en okil mar Raila kane Raila okwayo kot mondo oruch yiero mar Ker mane wachore ni odhi marach.
Kata kamano, gie sani weche ok dhi maber e kindgi nikech piem madhi nyime e patino. Ji laro kombe madhi bet nono e ODM kod  kombe mamoko magNyanza e yiero ma 2022.
Chieng' Ngeso ne oik Joshua Osuri, machon ne en Ja Od Bura kata MCA ma South East Alego, e sab-kaunti ma Alego Usonga, Siaya. E iikno Orengo ne owacho ni nitie josiasa ma jwang'oga Raila, jatend ODM, kinde ma odwaro kony kata ma weche tekie ahinya. Kata kamano, ne ok ohulo nyinge jogo.
Orengo ne owacho ni jotend ODM moko chamo luch joma nosetiyo matek ne patino. Gikia lwenje ma ji nokedo mondo patino ochung' kaka ochung' sani.
"Orengo ne owacho ni, "" sama tula omuoch ei patino ji te manya, gipenjo kama antie, to sama weche beyo gichaya."""
"Ne owacho niya: ""Aparo gima ne otimore bang' Yiero Maduong' ma 2017, sama Raila ne chamo muma Uhuru Park, ne wan mana joma matin ma ne owuok ayanga mondo wasir Raila. Aparo mana 'chief justice' kata 'jatend jong'ad bura' marwa,TJ Kajwang ma ne en Jabunge ma Ruaraka. Sama wadwaro joma otegno manyalo kedo ne pati to ji leny nono!"""
Ne owacho ne joma kwedego ni giket pachgi e konyo Raila oyud telo mar Ker.
"Ne omedo niya: ""Kata mana lweny ma ne wakedo mondo oter sirkal e kaunti ne ok yot kaka ji paro."""
Ne owacho ne Jo Kenya duto mondo giikre ne refarendam mabiro timore ka higani pok orumo.
Edwin Sifuna, ma en achiel kuom Jotelo ma ODM, ne owacho ne Jotend Tij Sirkal madwaro  donjo e siasa e higa mar 2022 mondo owuog e migepegi.
"Kowuoyo e wi gima nyocha ne otimore e yiero matin ma Bonchari, ne owacho ni moko kuom Jotend Tij Sirkal tiyo marach gi migepegi mondo giketh ""Mosruok"" kendo gichoch pati mar ODM."
Jalup Ker William Ruto (koracham) wuoyo gi Owen Baya (diere)ma en Jabunge mar Kilifi North, kaachiel gi Hassan Omar Sarai, machon ne en Seneta mar Mombasa. Ne gin e  romo moro ma ne  Ruto obedogo gi jotelo kod jotich mosomo mawuok e alwora ma Nam Chumbi, e otel miluongo ni  Sun N Sand Kilifi Kaunti.
Jalup Ker, ne okidhore gi sirkal e wi chenro mar sirkal mar holo pesa, kowacho ni gowi masiko medore ma Kenya nigo nikech holo pesa mang'eny turi kuom pinje ma oko, biro mwomo Jo Kenya kendo weche ok bi dhi maber.
Bang' bedo gi romo mar ndalo ariyo gi jotelo kod jotich mosomo ma Nam Chumbi, Ruto ne owacho ni ka oyiere mondo obed Ker mar Kenya obiro dwoko chien gowi ma Kenya nigo.
Ruto ne owacho niya bang jotelo mag Nam Chumbi miye chenro margi mar dongruok ma ne oting'o gik moko 18 ma gidwaro ni otimnegi, “kar holo pesa kowuok oko, wabiro kungo pesa mang'eny e yo maber. Holo pesa tero pinywa kama rach.”
Jalup Ker ne ok owacho kama sirkande dhi goloe pesa mar chopo dongruok ma jo Nam Chumbi dwaro kendo madhi kawo bilionde mang'eny.
Kata kamano ne onyisogi ni obiro keto seyi e winjruok moro mobiro timo gi jo Nam Chumbi mapwodho chenrogo.
E chenrone manyien momanyogo ombulu e kidienje mag Kenya ma yande iluongo ni provins, Ruto wacho ni obiro wuoyo gi joma odak e alworago mondo gilos chenro mabiro golo piny Kenya e twech mar dhier.
Ne owacho ni Josphat Nanok ma en Gavana ma Turkana ema biro tayo chenro mag “hustler nation.”
Bang' romo gi jo Nam Chumbi, Jalup Ker chano mar romo gi jotelo mag Nairobi kae to odhi Western.
"Ruto ne owacho niya ka en Kilifi: “Nyaka watim winjruok. Aikora keto seyi e winjruok ma abiro timo gi Jo Nam Chumbi e wi gik ma sirkanda biro timonegi."""
Jotend Nam Chumbi nyoro ondiko list mar gik moko 18 ma gidwaro ni otemnegi. Giwacho ni listno e mise mar winjruok mibiro tim e kind jo Nam Chumbi kod Jalup Ker.
Chenro mar dongruokno mabende iluongo ni The Coast Regeneration Plan, oting'o weche kaka; chiewo kendo kembe mag loso gik moko ma yande osepodho, ohala mag nam, medo bero gik mayudore e alworano mondo okel ohala momedore sama iusogi, keto chike mag ohala ma bet ok oridre ahinya mondo oywa jo ohala, bero ohala mar welo mabiro bayo, kod loso weche pur.
"Ananiah Mwaboza ma en Jabunge machon ma Kisauni ma kinde moro ne nigi migawo mar ng'ado rieko e wi weche motudore gi chik e ofis mar jalup ker wacho ni ""Weche madongogi ema ne wasonyo mochopo 18."""
Nenore ni chenrono okawo weche mang'eny mayudore e chenro mar dongruok ma 2030 ma ne olos gi Jumuiya ya Kaunti za Pwani e higa mar 2015.
Ruto ne owacho ni ibiro mi raia thuolo mar neno chenrono kendo chiwo pachgi.
Hassan Omar ma en Seneta machon ma Mombasa ne owacho ni jo Nam Chumbi biro goyo ombulu ne Ruto mondo obed ker mana ka oyie ni obiro timonegi weche moko ma ginyise.
"Omar ne owacho niya: ""Wabiro tero chenroni ne ji duto nyaka ei mieche. En chenro ma oriwo oganda duto. Kendo wamor ni jalup ker oyie ni wabiro winjore motelo e wi gik mobiro timonwa eka wayiere mondo okaw telo mar ker. Waseloso chenro mar jo Nam Chumbi e ndalo adek mokalogi."""
Aisha Jumwa ma en Jabunge ma Malindi ne owacho ni jo Nam Chumbi biro timo chenro mondo giriwre gi joma biro chiwo paro e wi kaka inyalo tiek chandruoge ma ji yudo e alworano.
"Jumwa ne owacho niya: ""Wadwaro joma wanyalo tiyogo kanyachiel. Wabiro riwore kodi kendo wabiro neno ka ibiro chopo gigo duto ma wakwayi, to ka itimo kamano, wabiro riwi lwedo nyaka giko."""
Khatib Mwashetani ma en jabunge ma Lunga Lunga ne owacho ni chenro mar dongruok ma ne omi jalup ker pod ibiro medie weche mamoko. Owacho ni chenrono ne oweyo oko gik madongo monego otimie dongruok kaka pot mogwaro kod kuonde mamoko ma meli nyalo gowoe.
"Mwashetani ne owacho niya; ""Ne ok awinjo gimoro amora e wi Pot ma Shimoni, to potno ema  jo Kwale dwaro. Ageno ni jalup ker biro losonwa potno ka oyiere mondo obed Ker."""
Jalup ker ne owacho ni chenro ma ne omiyeno ok oting'o weche duto. Oganda pod biro chiwo pachgi kae to imedoe gik mamoko monego otimie dongruok.
Ruto ma ne oromo gi jobunge 12 mag Nam Chumbi ne owacho niya, “Nyaka mi oganda thuolo moromo mar chiwo pachgi. Ibiro ter chenrono nyaka e  ward kod mieche. Nikech en chenro mar raia to ok mar josiasa.”
Moko kuom jobunge machon kod jotich mosomo ne nie chokruok ma ne otimore Kilifino. Kata kamano, Salim Mvurya ma en Gavana ma Kwale to  ne onge e chokruogno.
Kuom gavana mamoko abich mag alwora mag Nam Chumbi, onge kata achiel ma ne nie chokruogno.
Gavana mogwaro ywak ni Jo Od Bura ma Kaunti siko donjonegi kendo Senet rwako wechegigo. Gikwayo ni onon weche midonjonegigo kaka owinjore ma ok gi nindo konchiel.
Council of Governors (CoG) kata riwruok mar  jo Gavana ywak ni idonjone jogavana gi weche matindo tindo. Giwacho ni joma owinjore ochung' ne jogavana ok ti kaka owinjore, gisemiyo ji thuolo mar donjo ne jogavana kod weche mag oyuma.
James Ongwae ma en jalup jakom mar riwruok mar jogavana ne owacho ni gidwaro yango maler ketho mapek minyalo donjnego jotelo mag kaunti.
Owacho ni ketho minyalo golgo jotij sirkal mamoko kaka jobunge e tich, gin ketho madongo ahinya kopim gi ketho minyalo golgo gavana e tich.
Ne owacho niya: “Kaka kinde medo sudo e kaka imedo donjne gavana gi weche matindo tindo. Wasechopo kama inyalo donjne gavana gi weche ma ok otudore gi tije. Ginyalo bedo chenro moro monego oluw ma ok otudore gi tij gavana kata wach moro monego ochung'ne ma ok en migawo mar gavana.”
Giwacho ni siasa ema chiko gik matimore sani, kendo Jo Od Bura gi Senet timore gi jo gavana kaka gidwaro.
Ongwae ma en gavana ma Kisii ne owacho ni riwruoge mochung'ne jogavana onego ong'e chike ma tayo gik minyalo donjnego gavana mondo ji owe tiyo marach gi chenrono.
Ne giwacho ni gibiro timo kinda mondo oluw chik e kes ma Mohamed Abdi Mohamud ma yande en Gavana mar Wajir otero e kot kotamore ni ne ogole e migawone ma onge gimomiyo.
Nenore ni nyoro Mohamud kaachiel gi Ahmed Ali Muktar manyocha ochamo muma mar donjo e ofis Gavana ne owuoyo e chokruok makende mar CoG. Ne giwuoyo e kinde mopogore opogore, kendo moro ka moro kuomgi ne olero makore e wi gik matimore e kauntigino.
Muktar ne oriwore e chokruogno e yor intanet. Mohamud to ne odhi e chokruogno achiel kachiel. Chokruogno ne otimore e ofis maduong' mar CoG man Delta House, Nairobi.
 Ne okwa ji ariyogo mondo owuog e chokruogno mondo jowetegi onon wachno, nimar moro ka moro kuomgi ne oramo ni en gavana mar kauntigi kaluwore gi chik.  Achiel ne wacho ni en gavana nikech doho owacho kamano, to machielo wacho ni en gavana nikech Ken Lusaka, ma en Jatend Senet ne oriwo lwedo weche ma Jo Od Bura ma kauntigi ne odonjonego Mahmud mogole e migawono kendo nolando wachno ne oganda koluwo chenro ma sirkal oketo.
 Sunday Standard  wacho ni gavana mag kaunti biro dhi e doho jumani mondo olernegi gik matimore kendo oyangnegi maler weche minyalo donjnego gavana migole e kom.
CoG ne owacho ni gik mosebedo ka timore ne jogavana chando chunygi, kuom ranyisi, giwacho ni gik ma ne otimore ne gavana mamoko machon kaka Mike Sonko ma ne en gavana ma Nairobi kod Ferdinand Waititu ma ne en gavana ma Kiambu, nyiso ni   isando jogavana.
"Ongwae ne owacho niya: ""Wayie ni donjone gavana en gima oluwre gi chik kendo en gima omulo siasa. Kata kamano, chik mar sirkal ema owinjore oti e wachno."""
"Ne owacho niya; “Riwruokwa biro tiyo gi riwruoge mamoko mondo wane ni weche ma doho ng'ado luwre gi chik kendo weche duto motudore gi  donjone gavana osir gi chik, ma ok gileng'ore konchiel."""
Jotelo mag kaunti ne owacho ni chenro duto minyalo tigo e donjone gavana onego ota gi Chik mar Kenya kaachiel gi weche ma doho oyango ni inyalo donjnego gavana.
Jogavana wacho ni Jo Od Bura olokore kodgi kendo itimruok kodi mana kaka jokuoge ma raia chielo gi kite. Gisemiyo ogol gavana adek e tich, achiel ne okedo modok e tich, to jogavana mamoko pod kedo lwenyno.
"CoG wacho niya, ""Riwruok mar jogavana wacho ne oganda ni gidwaro ni joma sirkal oketo mondo ochung' ne kaunti obed joma ratiro, kendo giikre dwoko wach e wi migawo moro amora ma gichung'ne. Kata kamano, riwruoge mochung' ne jogavana nyaka ng'e malong'o chike   matayo gik minyalo donjnego gavana mondo ji owe tiyo marach gi chenrono."""
Riwruokwa biro tiyo gi riwruoge mamoko mondo wane ni weche ma doho ng'ado luwre gi chik kendo weche duto motudore gi  donjone gavana osir gi chik, ma ok gileng'ore konchiel.
Ne en kaachiel gi Sospeter Ojaamong (Busia), Patrick Khaemba (Trans Nzoia) kod Alex Tolgos (Elgeyo Marakwet).
Ne giwuoyo bang' chokruok moro ma ne gibedogo e yor intanet ma ne gitimo mondo giwuo e wi weche ma mulo kaunti. CoG onego orom kendo juma mabiro mondo giwuo momedore e wi wechego.
Ne giwuoyo ndalo manok bang'  Martin Wambora ma en jakom mar CoG wacho ni joma ne ogolo Mohamud e kome kendo keto jalupne kare, ne orikni.
Jatelo ma Wajirno ne otero wachne e doho mana ndalo achiel bang' Senet yie ni ogole e tich kaka Od Bura ma Wajir ne dwaro.
Gavana manyien ne ochamo muma kendo okawo komno kata obedo ni doho ne ogolo chik ni mano kik timre.
Senet ne oyudo ni ne oketho chik sirkal e okang' malach, kendo mano en wach achiel ma ne Jo Od Bura odonjonego.
Ne ging'ado ne bura ni ne ok otiyo marach gi telo ma ne omiye.
Muraya Githaiga ma ne ochung' gi otiko mar UDA kolaro kom mar Rurii ward, mor ahinya ka en kaachiel gi joge bang' jo IEBC lando ni en ema olocho. Ne oland wachno kar kweno ma Rurii PCEA church, Kaunti ma Nyandarua. Wechego ne otimore Mei 18, 2021.
Pati mar United Democratic Alliance (UDA) osewacho nyinge jopatigi mabiro laro kom e yiero matin e konstichuensi ma Kiambaa kod ward ma Muguga. Kuonde ariyogo ni Kiambu kendo yiero biro timore Julai tarik 15.
John Njuguna Wanjiku biro laro kom ma Kiambaa, to  Kamau Thumbi biro laro kom ma Muguga.
Ne oyang jogo nyoro e ofis maduong mar UDA, ma en pati mar jalup ker William Ruto.
Sama ne Veronica Maina ma en Secretary-General mar patino ne miyo ji ariyogo satifiket maggi ne owachonegi mondo gidhi  giked ne patino.
"Maina ne owacho niya: ""Ma en otiko maber. En achiel kuom otiko maberie mogik ma jasiasi dibedgo sani.”"
Ne owacho kamano nikech kaka pati ma UDA ne olocho e ward ma Rurii kendo George Koimburi ma Peoples' Empowerment Party (PEP) ne okawo kom mar bunge ma Juja.
Njuguna gi Thumbi ne mor kendo ne ginyiso ni gin gadier ni gibiro kawo kombego.
"Njuguna ne owacho ni, ""Ma en thuolo marwa mar nyiso ni  Kiambaa en gweng' mar  hustler-nation."""
"Thumbi ne owacho ni, ""Adwoko erokamano ne jopati ma UDA nikech gitimo kaka owinjore kuom miya thuoloni kendo adwoko erokamano ne joma ne wapiemgo nikech giriwa lwedo."""
Josiasa me ne nie chokruogno ne oriwo Mithika Linturi ma en Seneta ma Meru, Kimani Ichung'wa Jabunge ma Kikuyu kod nyawadgi Rigathi Gachagua ma en Jabunge ma Mathira. 
Koimburi  ma bende en Jabunge.
Jobunge ma omakore gi riwruok mar Tangatanga ne okwedo sirkal nikech kaka ne gitayo yiero ma Juja kod Bonchari. Giwacho ni weche ne ok odhi maber kendo onego onwo yierogo e yo mowinjore.
"Ichungwa ne owacho ni, ""Joma laro kombe kodwa ok onego oti kod chenro mag sirkal e yo marach kaka ne gitimo Juja, Rurii kod Bonchari."""
"Gachagua ne owacho ni, ""Wageno ni yieroni ibiro tim e yo modimbore kendo ji biro mana wuoyo kuom gik madongo."""
"Linturi ne owacho ni, ""UDA oyie ni loch ni e lwet oganda. Thuolo moneno Kiambaa kod Muguga en thuolo mar oganda biro tiyogo e yiero ng'at ma gidwaro miyo loch."""
Pati mar United Democratic Alliance (UDA) motelne gi Jalup Ker William Ruto osegolo chenro margi mar lando patigino e piny Kenya duto kendo temo ywayo ji mondo oriwgi lwedo.
Chenrogino biro pogo Kenya e kidienje auchiel ma gibiro limo e kinde mopogore opogore.
Veronica Maina ma en Secretary-General mar patino ne olando ni gisechako kampen mar manyo joma nyalo donjo e patigi. Owacho ni gibiro timo kampenno e kindienje e Kenya mangima.
Owacho ni kaka UDA ne olocho e yiero mar Rurii Ward, Nyandarua Kaunti kod kaka Peoples Empowerment Party okawo kom mar Jabunge  e yiero matin mar Juja mano omiyo giyudo mijing'o mar manyo ji mang'eny kaka nyalore mondo olar kombe e yiero mar 2022.
Owacho ni timo kamano biro miyo UDA odhi maber e Yiero Maduong' mar higa mabiro.
Ms Maina ne owuoyo nyoro e ofis maduong' mar UDA, Nairobi sama jotelo mag pati ne oromo gi joma owuok e kaunti 47 duto mag Kenya kendo madwaro chung' gi otiko mar patino. Ne giromo  mondo gitim chenro e wi kaka gibiro goyo kampen.
Joma dwaro chung'go oriwo joma dwaro kombe e Od Bura mar Piny, Senet, Miyo Machung' ne Mine, (Women Rep) kod Gavana.
Ne owacho ni patino ne ong'ado mar chano mondo gibi giromga gi joma dwaro chung' gi otiko margi  mondo gilernegi chike mag patino.
Maina ne owacho ni ne gileronegi gik ma patino dwaro chopo kod chike matayogi mondo giikre ne yiero ma idhi tim e gweng' e dweche mag Jun gi Julai.
Ne owacho niya, “Chokruok ne odhi maber ahinya. Ne walero ne joma wasepwodho chike mag pati, kaka patiwa yiero ng'ato, kaka ginyalo sungo pati sama gigoyo kampen, bendera ma wabiro tiyogo kaachiel gi weche mamoko madongo.”
Ne owacho bende, ni gibiroga tiyo gi chokruogego mondo gichok paro manyalo konyogi ng'eyo kaka patino onego otim kapok kinde yiero ochopo.
UDA pod loso chike mabiro tayo patigi. To gie sani, giwacho ni digiher bedo gi jolup jatelo adek, jolup jakom adek, jolup secretary general adek, jolup jakeno maduong' adek, kod jolup jacheno maduong' adek.
Josphat Nanok ma en Gavana ma Turkana kod Alice Kandara ma en MP ma Kandara bende ne nie chokruogno.
Kimunya, jal ma onge kore kata atache koro wacho ni ok obi wuok e kom bang' ka oselo Jubilee. Owacho ni ne ok owuoyo gi jo Kipipiri e wi wach wuok e kom.
Amos Kimunya ma en Jatend Joma Thoth e Od Bura fwayo weche ma ne oyudo osewacho ni kapo ni Jubilee ok olocho e yiero matin ma Rurii, to obiro wuok awuoka owuon e kom.
Kimunya wacho ni mago ne gin mana siasa ma ne owacho, kendo ne ok owuoyo gi jo Kipipiri kabe onego owe bedo Jatend Joma Thoth e Od Bura kata ooyo.
Jabunge ma Kipipirino ne osingore ni obiro wuok e kom kapo ni olo Jubilee Party e yiero matin ma Rurii Ward, man Nyandarua, thurgi.
Ne olo Peter Thinji ma ne ochung' gi otiko mar Jubilee. Ne oloye gi Francis Muraya Githaiga ma ne ochung' gi otiko mar  United Democratic Alliance's (UDA)  ma en pati motelne gi jalup ker,  William Ruto.
Vidio moro nyiso Kimunya ka wacho niya: “An e Jatend Joma Thoth e pati mar Jubilee, kendo ma en thurwa, ok wadwar ni joma ooko biro nyisowa gima onego watim.”
Ne omedo niya, “Walouru yiero matin mar Rurii Ward gi pasent 99 mondo wami joma ooko (UDA) matemo donjo kae puonj.  Nyandarua en dalawa. Ka olowa Rurii onego awe aweya tich. Ere kaka inyalo lo Jubilee Nyandarua, to anie Jatend Joma Thoth?”
Kata kamano, chieng Tich Adek, Independent Electoral and Boundaries Commission (IEBC) ne olando ni Githaiga ema  oyier mondo obed MCA kata Member of County Assembly mar Rurii.
Ruto ne owacho niya, “Wadwoko ne Nyasaye erokamano nikech okonyowa loyo kombe mag Juja kod Rurii, wadwokone erokamano bende nikech kaka weche ne odhi maber Bonchari. Wapuoyo jo hustler duto nikech gikedo gi kinda mi gilocho kata obedo ni weche ne tek ahinya.”
Ruto ne omedo niya: “Wapwoyo bende joma ne opiem kodwa, koro waket pachwa e gik madongo kendo wati kanyachiel. Koro watimuru chenro e wi kaka wabiro kelo dongruok e yore yuto gi chenro mar Big 4.”
E nyasi moro ma ne otimore e dala Kanini Kega, ma en jabunge ma Kieni, ne owach ne Francis Kimemia ma en Gavana ma Nyandarua,  ni one ni Jubilee ok olalo komno. Jotend Tij Sirkal mogwaro mowuok Central kod Jobunge ne nie chokruogno.
Kimunya olokore kendo owacho ni ok nyal kume nikech gik motimore e konstichuensi machielo.
Kimunya wacho niya; “Lokruoge mang'eny osetimore e weche siasa. Rurii Ward, kod konstichuensi mag  Bonchari kod Juja koro ochung'ne gi jo manyien. Daher pwoyo joma oyiergo kendo kwayo jogo ma ne ok oyudo ombulu moromo mondo gigo bedegi piny. Giriw lwedo yiero mosetimore kendo girit mondo gitem kendo chieng' machielo.”
Owacho ni en gima dokwa jogo ma ne olocho e yierogo en ni gichak tich mapiyo piyo kendo gitim kaka ne gisingore ni gibiro timo.
Ne owacho ni, “Wadong' mana gi dweche 12 kama mondo otim yiero machielo. Gin gi kinde manok omiyo ginyalo mana miyo ji ogen-gi ka gichako tich sani sani.”
Ne owacho ni mondo ong'e kabe owinjore owe bedo Jatend Joma Thoth mar Jubilee nikech ne ologi e yiero adekgo nyaka owuo gi jomamoko.
“Ne ok awuoyo gi jo Kipipiri e wi wachno, to en wach mapek madwaro ni oganda ochiwie paro. Ok apar ni ginyalo kuma nikech gik motimore e konstichuensi machielo. Gikora, aneno ni jogo oseyiero joma gidwaro kendo wanyalo mana pwoyo joma ne olochogo.  Nyaka wariw lwedo yiero ma oganda otimono.”
Magi timore to komachielo joma chiegni gi ker wacho ni Ker Uhuru Kenyatta iye owang' ahinya gi kaka iloyo patine e yiero mogwaro mosetimore machiegnini.
Giwacho ni  i Jatelo ne owang' moloyo gi kaka ne olo Jubilee e yiero mar Rurii Ward  kod yiero mar Jabunge ma Juja.
Wachore ni Ker ne osiemo mager moko kuom jotend Jubilee, kowacho ni gin ema ne gimiyo kampen mag Juja kod Rurii ok odhi maber.
Wachore bende ni Uhuru ne owuoyo gi josiasa ma en go machiegni e wi kaka  jotij sirkal, ahinya ahinya mawuok Harambee House, ne ochiko polise mondo oked mager gi raia momiyo gigoyo ombulu ne pati machielo mondo ging'any ne sirkal.
James Nyoro ma en Gavana ma Kiambu okwer ni  ne ok okelo tungni ma ne omiyo Independent Electoral and Boundaries Commission (IEBC) ochungo kweno ma ne dhi nyime Juja ka ne iyiero jabunge e yiero matin.
Vidio moro ma ji kowo e intanet nyiso ka Dr Nyoro yware e wach gi polise kar kweno.
Ne okwero ni ne ok oyware gi ng'ato ang'ata kendo ni ji ok ong'eyo gimomiyo ne owuoyo kaka ne owuoyo e vidiono.
Sama ne owuoyo gi Jofwamb weche Tich Adek, ne owacho ni nitie gik mane oyudo osetimore ma vidiono ok onyiso.
Jatend Kauntino wacho ni vidiono ok nyis kama weche ne ochakorego kopenjo “komisona ma ne ni kuno penjo ma ne owinjore gidwok.”
Owacho ni ne otemo yudo dwoko mag penjone to komisonago ne ok dwar winje. Mano ema ne okelo tungni.
Ne owacho niya, “Vidiono ok nyis weche duto. Ne apenjo ofisa mag IEBC penjo mayot kapok joma piem kodwa ochako goyo koko. Ne abet mos ka akwayo mondo gilerna weche moko ma ne aseneno ka timore.”
Nyoro ne owacho ni ne ok okwan ombulu duto ma ne owuok kuonde yiero ariyo ma ne jo Jubilee ng'enyie ahinya, kendo mano ne miyo ji paro ni gitemo kelo mibadhi e yiero matinno.
Owacho ni ombulu ma ne owuok Gachororo kod Jomo Kenyatta University of Agriculture and Technology ne owit e pap ma ne omiyo ji ochich.
“Ne ok wakelo tungni moro amora. Waduto wang'eyo ni  jomahundu gin jomage. Ji odich ketho nyinga nono. Joma temo miena gichilo kawacho ni an jamahundu riambo, adagi wechegigo chuth. Pok natimo timbe mag mahundu kata mana e kampen meka.”
Wafula Chebukati ma en jakom mar IEBC wacho ni obiro ndiko ne  Jakom Nordin Haji mondo okum gavanano kod joge nikech tungni ma ne gikelo.
Chebukati wacho ni Nyoro ne ochocho  kweno ma ne timore nyoro Mang'u High School, ma omiyo okwen kendo kawuono.
Kata kamano, jatend kauntino wacho ni obiro rito mondo otiek non wachno kendo owacho ni obiro riwo lwedo dwoko mowuok e yierono.
Ne owacho niya: “Wabiro riwo lwedo dwoko mowuok kendo wabiro dhi nyime tiyo matek mondo wamed kelo dongruok e kaunti ma Kiambu.”
"William Kabogo ma en Gavana machon ma Kiambu, kendo ma ne goyo kampen ne Susan Njeri Waititu ne opwoyo George Koimburi ma en ja pati mar  People's Empowerment Party (PEP), pati ma pod ok ong'ere ahinya. Patino riwo lwedo jalup ker kod Moses Kuria ma en Jabunge ma Gatundu South."""
Kabogo ne owacho niya; “Kaka  ng'at ma ne omi thuolo mar tiyo ne jo Kaunti ma Kiambu  kaka gavana  kendo ng'at ma ne obedo Jabunge ma Juja kuom kinde malach, ang'eyo ni nyaka waket weche mapogowa tenge kendo wariwre mondo waduto wati kendo wakel dongruok ne raia.”
"Ne omedo niya: ""Nyadendi Njeri, ne wakedo matek kata kamano, jo Juja oyiero mopogore. Ajiwi ni iriw Koimburi lwedo mondo ukel dongruok ne jo Juja nikech mano e gima jaodi Francis Waititu ma yande en jabunge ma kae, to ma koro osetho ne dohero mondo otimre."""
Doho owito oko kwayo mar Oscar Sudi madwaro ni ochung kes modonjnego mar keto weche mag miriambo e satifiketne.
Oscar Sudi ma en Jabunge ma Kapseret ne ok oyiene chungo  kes modonjnego ni ne oketo weche mag miriambo e satifiketne mag skul.
Nyoro Doho mar Apil ne owito oko kwayo mare ka giwacho ni gionge teko mar tamo doho ma omi ratiro mar yalo kes mag joma oketho chik mondo kik giyal kes ma kamago.
Kaluwore gi Jong'ad Bura mag Doho mar Apil William Ouko, Wanjiru Karanja kod Asike Makhandia, Migosi Sudi ok tamre ni weche modonjnego ok gin adier. Gima chwanye en kaka itiyo kod chik e kesneno.
Ne ging'ado niya: “Apil ma ong'adoni ok en nikech ok oyie gi kaka ing'ado kesneno. Nenore maler e notis mar apil ma Agost 10, 2017  kaachiel gi kopi mar memorandam mar apil motud kod kwayono, ni gima omako ne apil en bura ma Doho Mamalo ne ong'ado Julai 24, 2017. Dohono ne  owito oko kwayo mare ni ochung kesno. Nikech mano, waonge teko mar chungo kes man e Doho mar okil maduong'. ''
Sama ne iyalo kesno jo Ethics and Anti-Corruption Commission ne owacho ni kesneno osewinj nus, kendo joneno abiriyo kuom 14 osewuoyo.
Ma en kinde mar ariyo ma Sudi osetemo chungo kesneno, to otame.
E Kot Mamalo, Jang'ad Bura, Hedwig Ong’udi ne ong'ado ni joma ne odonjo ne Sudi ne ok oketho ratiro mage kane gidonjone ni oketo weche mag miriambo e satifiket mage mag skul mondo IEBC oyiene laro kom e yiero ma ne dhi timore Mach tarik 4, 2013.
George Koimburi, ma Kuria ne oriwo lwedo, loyo  Susan Waititu ma ja Jubilee e yiero matin mar Juja
George Koimburi, ma ne ochung' gi otiko mar The People’s Empowerment Party oloyo yiero matin ma Juja. Ne oyudo ombulu 12,159, to  Susan Waititu ma ja Jubilee ne oyudo ombulu 5,746.
Ne oland dwokogo Tich Adek godhiambo bang' yudo dwoko kowuok  kuonde kweno duto, 184.
Kariuki Joseph Gichui, ma ne ochung' kende maonge pati, ne en namba adek kod ombulu 1,356.
Joma ne ogoyo ombulu ne tin ka gin mana 21,862, ma en pasent 18.91  mar ji 115,632 ma nigi kad mar goyo ombulu.
Ji mang'eny ne oriwo lwedo George Koimburi, jal ma ne olochono. Achiel kuom jogo ne en Moses Kuria Jabunge ma Gatundu South.
Jalup ker William Ruto ne odhi nyime gi kampen mage kolimo kuonde mopogore opogore mag  Kenya kendo temo ywayo ji kod chenroge mag kelo dongruok mondo giwuog e pati ma gintie kendo giriwre kode kapok yieroma  2022 ochopo.
Dr Ruto nyoro orwako kansila machon mag Kajiado Kaunti e dalane ma Karen, kama ne owuoyoe kodgi e wi dongruok midwaro ni ochakre e gweng' kod gima ginyalo timo mondo gikony jo konstichuensi mondo ngimagi obed maber.
Jalup ker ne owacho ni, nikech  kansilago gin jotelo e gweng', gin kod mgawo maduong' mar neno ni dongruok omulo ngima jogweng' duto.
Ruto ne owacho niya, “Wadwaro dongruok ma chopo ne ji duto kendo mabiro miyo jo Kenya mapiny oyud thuolo mar loso mwandu. Gikone dongruok madongogi biro bero kit ngima ji kendo biro miyo Kenya obed piny masirore owuon.”
Moko kuom joma ne  nie chokruogno ne gin Jobunge kaka Katoo ole Metito (Kajiado South), George Sunkuyia (Kajiado West), Aisha Jumwa (Malindi) kod Kimani Ngunjiri (Bahati).
Jalup Ker Ruto osebedo gi chokruoge ma kamagi mokalo akwana. Ma en mana achiel kuom romogo.
Tich Ang'wen mokalo, Ruto ne owuoyo gi jo Purko Barley Growers Association ma Narok Kaunti e dalane ma Karen.
Jopurgo ne owuotho kod Jobunge moko, ne gin Lemanken Aramat, Gabriel Tongoyo, David ole Sankok kod Soipan Kudate. Ne gimiyo jalup ker list mar pek ma giyudo kod gik ma gidwaro ni otimnegi mondo eka giriwe lwedo.
Ruto ne owacho niya e intanet, “Wajiwo jopur mondo gipur gik mopogore opogore, mano biro medo yutogi kendo biro miyo ngimagi omed bedo maber. Sirkal mar Kenya kod mag kaunti biro riwore mondo gisir jopur e wachni kokalo kuom timo nonro e weche pur, tiego ji e pur kendo konyogi tiyo gi chenro mantie mondo gimed yuto maggi.”
Juma mokalo, Jobunge ma alwora mar Nam Chumbi moriwore gi Ruto ne otimo chokruok moro matin Jumapil mondo giwuo e wi dongruok ma gidwaro kapok 2022 ochopo.
Ne giwuoyo e wi chenro makende mar ohala ma ok oridie chik, kaka inyalo tim ohala e nam ma ok ochid pi kata alwora, chenro mar kaunti gero udi, kunyo kite ma nengogi tek kod miyo ji tije e pot.
Jalup ker onego olimgi e jumbe moko mabiro. Moko kuom Jobunge ma ne nie chokruogno ne gin  Owen Baya, Aisha Jumwa kod Mohammed Ali.
Mei tarik 8, Jalup Ker ne oromo gi jotelo moko mag Mt Kenya mondo giwuo e wi kaka ginyalo loso chenro mopogore kendo medo dongruok ma kuno.
Ruto ne owacho ni giriwore mondo gikony ohelni matindo kendo gikony jo Kenya mapiny mondo ochung' e yoregi mag yuto.
Moro kamoro kuom kaunti 11 mag Mt Kenya ne ooro ji adek e chokruogno. Ne oyudo gisebedo gi chokruok ma kamano Masai Mara.
"Ne owacho niya, ""Kokalo kuom mbaka ma wadhi nyime goyo e alwora duto mag Kenya  kod kidienje duto mag ohala, wageno ni tije biro medore kendo joma ngimagi ni piny biro yudo thuolo mar bero ngimagi, to mano biro tieko dhier e pinywa."""
Jalup Ker osetemo tero tiende e alwora mar Western kama otemo ywayo moko kuom joma riwo lwedo Raila Odinga jatend ODM.
Juma mokalo, jotelo moriwo Eliud Owalo ma en achiel kuom joma Ruto tiyogo Nyanza ne oromo Nairobi mondo gilos chenro ma giwacho ni biro kelo dongruok e alworano.
Giwacho ni chenrogino ema gibiro keto e nyim ng'ato ang'ata madwaro ni giriwe lwedo mondo oyud telo mar ker e yiero ma 2022.
Giwacho ni ng'ato ang'ata mabiro dwaro ni giriwe lwedo nyaka kwong donj e winjruok kodgi e wi dongruok ma obiro kelo e alworano kapok kapo ni oyudo komno.
Ji mang'eny ma yande ringo koni gi koni ka gikonyo Raila ne nie chokruok ma Tich Abichno. Owalo ma ne chon jakony Raila ma jatend ODM ema ne oluongo chokruogno.
Josiasago wacho ni Ruto ne oriwo lwedo chokruogno kendo ni achiel kuom gik ma gidwaro timo en manyo yore mag ywayo jotend Nyanza mamoko mondo odonj e patigi.
Wan gi chenro bende mar ywayo jotich ma josomo mondo gikonywa loso list mar dongruok madwarore e alworawa, nimar listno ema Ruto biro tiyogo e kampen mage kobiro Nyanza.
ODM okawo kom ma Bonchari, Raila wacho ni polise owe timbe mahundu
 Jatelo mar Orange Democratic Movement Party, Raila Odinga wacho ni polise onego owe timbe mahundu bang' patigi loyo e yiero matin ma Bonchari, Kisii.
Raila wacho ni  gima ne otimore e yiero matin mag Bonchari kod Juja ne otimore nikech ne oti marach gi polis kendo moko kuom ofisa mag sirkal ne  wang'gi  tek kendo ne okalo tong'.
Thuolo mar timo yiero en thuolo mar raia yiero ng'at ma gidwaro kod ombulu, ok kinde mar temo chenro manono mag siasa.  Tij polise en ni mondo girit raia, to ok ni oti kod polis e lwenje matindo  mag siasa.
Raila wacho ni kuwe mosebedoe chakre 2018 ok onego oketh gi jomahundu madwaro tiyo marach gi Mosruok mondo giketh thuolo ma ji osetiyone matek.
Eng Pavel Oimeke, ma en ja ODM ma ne ochung' e yiero matin ma Bonchari, ema ne okawo komno.
Oimeke ne oyudo ombulu 8,049, to Zepedeo Opore ma ja Jubilee ne oyudo ombulu 7,279 votes. Teresa Oroo ma ja UDA ne oyudo ombulu 6,954.
Pasent 50 mar joma nigi kad ne ogoyo ombulu. Ne gin ji  26,526.
Konstituensino ne nigi jogo ombulu mopwodh 52, 955 kod kuonde yiero 103.
Jotelo mag pati mar One Kenya Alliance, Kowuok koracham;  Musalia Mudavadi ma en Jatend pati mar ANC , Kalonzo Musyoka ma en Jatend Wiper Democratic Movement Party Leader, Gideon Moi ma en Jatend KANU, kod  Moses Wetangula ma en Jatend pati mar Ford Kenya. Ne chokore Mei, tarik 18, 2021 e ofis mar Kalonzo man Karen, Nairobi. Ne giromo mondo giwuo e wi gik matimore Kenya.  
Jotelo mar pati mar One Kenya Alliance gie sani, loso winjruok mabiro tayo kaka gipogore telo kapo ni gilocho. Gidwaro tieko loso chenrono mondo giikre ne Yiero Maduong' ma 2022.
Musalia Mudavadi ma en jatend Amani National Congress (ANC), Kalonzo Musyoka motelo ne  Wiper,  Gideon Moi ma en jakom mar Kanu kendo Seneta ma Baringo Moses Wetang’ula  ma en jatend Ford-Kenya ne oyudo ripot mowuok kuom komiti moro ma ne gimiyo ting' mar chano kaka patigino biro tiyo kendo neno ni weche duto luwore gi chik.
Jotelo ang'wen-go ne olando ni gisekawo okenge moko e loso patigino, kendo gidwaro ni achiel kuomgi okaw kar Ker Uhuru Kenyatta higa mabiro ka owuok e kom.
Lendo ma ne gigolo kanyachiel kendo ma ne gioro e ofise mag jofwamb weche wacho niya; “Jotelo mag One Kenya Alliance ne oromo kawuono (nyoro) mondo omigi ripot mowuok kuom komiti ma ne gimiyo migawo mar chano kaka patigino tiyo kendo neno ni osir wechene gi chik.”
Wachore ni jotelogo “mor gi kaka weche dhi,” giwacho ni Jo Kenya bende dwaro ni otiek los patino mapiyo nikech patino ema biro chopo dwachgi.”
Nikech jogo wacho ni nitie joma chano kaka patino biro tiyo, mano nyiso ni gie sani, gisechako wuoyo e wi kombe ma gibiro laro e yiero mabiro.
Jotelo ang'wen-go osewacho ni digiher chung' mondo gikaw kom mar Ker, mano nyiso ni yiero ng'ato achiel kuomgi mabiro ting'o bendech patino ok dhi bedo mayot.
Jotelogo ne owacho kinde mokalo ni gibiro kelo josiasa madongo dongo e patigi kendo mano biro miyo ng'wech mar laro kom mar ker ok bi bedo mayot.
Moko kuom jotelogo osewuoyo e kinde mopogore  gi josiasa mamoko moriwo jatend ODM Raila Odinga.
Gie kindeno, jotelogo ne opwoyo Senet kuom golo  e kom Mohamed Abdi Mohamud ma yande en Gavana ma Wajir. Ne ogole Wuok Tich.
Ne giwacho ni mano ne en okang' motegno e kedo lweny mar tieko mibadhi.
Gideon kod Wetang’ula ne gin moko kuom seneta 25 ma ne ogoyo ombulu ma ne siro kwayo mar golo gavanano e kom,  okang' ma ne gikawono ne otieko wachno.
Jotelogo ne owacho ni ok gimoro gi bura ma  Doho Mamalo ong'ado ni chenro mar Building Bridges Initiative en chenro ma chik ok osiro kendo ok nyal tiyo, mi gigeng'o ni kik tim refarendam kuom tiyo gi chik mar  Constitution of Kenya (Amendment) Bill, 2020. To e wi wach Korona, jotelogo ne owacho ni onego okaw mapek ripode ma wacho ni wanyalo bedo gi kidieny mar angw'en mar masirani e dwe mar Julai.
Ne gikwayo Migawo mar Thieth mondo omed kinda mondo gipim ji mang'eny kendo gimi ji mang'eny chanjo mondo masira mar Korona kik hiny ji mang'eny ahinya.
Jotelogo ne okwayo jo sirkal ma nigi migepe mag konyo e weche ataro mondo otim kamano.
Ne gikwayo sirkal mondo otim chenro mondo okow ne jopur mapiyo piyo kodhi kod manyiwa ma sirkal odwoko nengogi chien, mondo jopur oti kodgi kinde ma koth chueni.
Tula ne omuoch kar kwano ombulu ma Mang’u High School, man e konstichuensi ma Juja bang' wach wuok ni ikwalo ombulu.
Mondo polise okuwe weche ne ochunogi riembo josiasa ma ne ni kuno.
Moko kuom josiasa ma ne polise oriembo ne gin; Gavana ma Kiambu James Nyoro, Seneta ma Murang’a Irungu Kang’ata, Moses Kuria ma en jabunge ma Gatundu South kod Ndindi Nyoro.
Bar ne oyowni kuno sama josiasa ma rori kaachiel kod joma ne ochung' ne patigi mopogre opogre wuok kar kwenono. Kombe ne owit koni gi koni otese bende ne okere e dier ot.
E vidio moro ma ji kowo e intanet, Gavana ma Kiambu James Nyoro wacho ni nyaka to kwan ombulu kaka owinjore.
E vidiono, owacho niya; “Ok wafuwo,  wasenyisou gima wadwaro” to koni dwol moro ne riwe lwedo gichien chien.
Tungnino ema ne omiyo polise okawo okang' mar kweyo weche  kar kwenono.
Ali Nuno ma en Kamanda ma Kiambu Kaunti ema ne ogolo chik mondo oriemb josiasa, joma riwogi lwedo kod joma ochung' ne patigo. Nikech mano, ne ochung kweno  kuom seche.
Wechegi ne timore mana seche matin bang' pati mag josiasa wacho ni polise ne osando jopatigi e yiero matindo adek ma ne otimore Kenya Tich Ariyo.
Kenya ne otimo yiero matindo  e konstichuensi mag Bonchari kod  Juja kaachiel gi ward ma Rurii
Yiero adekgo ne obedo gi tungni kendo wachore ni polise ne osando ji maonge gima omiyo.
Pati mar United Democratic Alliance (UDA) kod pati mar ODM ne oyudo osewacho ni joma chung' gi otiko mag patigi kaachiel kod joma tiyo ne patigi ne isando gi polise.
Jalup ker William Ruto osebedo ka wacho ne jotelo ni onego gi ti gi rieko sama gikwayo mondo otim lokruok ne chik.
Ne owacho wechego mana odiechienge manok bang' jong'ad bura abich mag Doho Mamalo ketho chenro mar BBI ka giwacho ni ok oluwre gi chik.
Dr Ruto ne owuoyo ka gima jotelo nyalo loso winjruok moro manyalo riwo piny kendo omi ji odag gi kuwe. Ne owacho wechego ka en e dalane ma Karen.
Ne owacho niya; “Kata obedo ni wapiem, onego wabed gi winjruok mamiyo Jo Kenya oti kanyachiel.”
Jalup ker ne ojiwo jotelo ni giket motelo weche manyalo konyo Kenya nikech gie sani, Jo Kenya nyagore gi pek mang'eny kendo owinjore okonygi.
A e chakruok, Jalup ker William Ruto ne okwedo ayanga wach loko chik  kata Constitution of Kenya (Amendment) Bill, 2020. Omiyo ne odwoko erokamano maduong' ne jong'ad bura ma ne oketho chenrono mana dakika matin bang' lendo ma ne obwogo jino.
Kane owinjo lendo mar Doho Mamalono ne owacho niya e intanet; “Nitie NYASAYE e polo mohero Kenya matamre ginono. Opak nying NYASAYE nyaka chieng'.”
Pati mar One Kenya Alliance owacho ni ok gimor gi kaka Doho Mamalo ong'ado kes mar BBI kata BBI Constitutional Amendment Bill.
Jotelo mag patino ma gin; Kalonzo Musyoka, Musalia Mudavadi, Moses Wetangula kod Gideon Moi ne owacho ni Jo Kenya onego ohore mos kendo girit apil mosemak odhi nyaka giko.
Juma mokalo, Doho Mamalo ne oketho chenro mar refarendam mar BBI mi giweyo weche chenrono e mudho.
Jong'ad Bura ma ne oriwo, Joel Ngugi, George Odunga, Jairus Ngaah, Teresia Matheka kod Chacha Mwita ne oyie gi kwayo mar ji aboro ma ne wacho ni nitiere gik moko e chik mag Kenya madwarore ahinya kendo ok nyal lok.
Kotno ne owacho ni joma ne ochung' ne chenro mar BBI kod komiti ma ne chwale ne ok onyiso raia weche mochuno kendo madongo kaka onyis e chike matayo kaka owinjore olok chik kapo ni itime kaluwore gi kwan mar joma dwaro ni oloke.
Dohono ne owacho ni chik ok oyiene Ker loko chik mar piny. Omiyo ok nyal yiene kata ka owuondore ni gima odwaro timo en mana kelo winjruok e piny.
Kata kamano, jotelo ang'wen-go ne owacho ni gigeno ni dohono biro timo gima Jo Kenya dwaro.
Ne giwuoyo bang' chokruok moro ma ne gitimo chieng' Tich Ariyo.
Ne giwacho ni chokruok ma ne gitimono ne en ni mondo omigi ripot e wi chenro ma dhi nyime mar neno ni chenro mag patigi duto luwre gi chik mondo sirkal opwodhe.
Ne giwacho ni gimor gi kaka weche ne dhi, kendo ni Jo Kenya rito gi siso mondo otiek chenrogo nikech patino biro chopo dwachgi mag kinde mabiro.
Jotelogo ne owacho ni onego okaw mapek ripode ma wacho ni kidieny mar ang'wen mar masira mar Korona nyalo biro e dwe mar Julai, mi gikwayo Migawo mar Thieth mondo omed kinda mondo gipim ji mang'eny kendo ji mang'eny oyud chanjo mondo masira mar Korona kik hiny ji mang'eny ahinya.
Jotelogo ne oywago kaka ataro osekelo chandruoge madongo Kenya duto kendo omiyo ji owito ngimagi kod mwandu mang'eny. Ne gikwayo jo sirkal ma omi migawo mag konyo e wechego mondo otim mapiyo kaka nyalore mondo gires weche.
Bende ne gikwayo sirkal mondo okow ne jopur mapiyo piyo kodhi kod manyiwa ma sirkal chiwo gi nengo mayot, mondo gi ti kodgi sama koth pod chueni.
Gikone, jotelogo ne opwoyo Senet kuom golo Gavana ma Wajir e tich. Ne giwacho ni senet okawo okang' motegno mar tieko mibadhi kod wang' teko e kaunti mag Kenya.
Ji dhi nyime lwaro ombulu e yiero matin miyieroe Jobunge e konstichuensi mag  Juja kod Bonchari.
Magi timore  sama Independent Electoral and Boundaries Commission ikore mondo giland dwoko mag yiero matin adek ma wachore ni gin dwoko mabiro nyiso kama jo Kenya oketoe jotelo adek madongo mag siasa; Ker Uhuru Kenyatta, Jalup ker William Ruto kod Jatend ODM Raila Odinga.
Yiero matin bende dhi nyime e Ward ma Rurii Ward, e Kaunti ma Nyandarua, kama pati mar  Jubilee rakore gi pati mar United Democratic Alliance (UDA).
Wachore ni e kaunti ariyogo jo go ombulu ne osechako pango lain saa 11 mokinyi.
Riwruok mar yiero ne oyawo kar yierono dakika matin bang' saa 1 mokinyi.
E yiero ariyo matindogo, moro kamoro kuom pati ma ne piemgo ne wacho ni gin ema polise ne sandogi. Ne gitimo kamano mondo onere ni gin ema ohergi kod ji mang'eny.
Kata kamano, e yiero mar Bonchari, pati adek rakore; Jubilee ma en pati mar Ker Uhuru Kenyatta, ODM ma en pati mar  Raila Odinga kod pati mar UDA, motudore gi jalup ker William Ruto.
Pati mar Jubilee rakore gi Ndung'u Koimburi, ja People's Empowerment Party kendo ng'at Moses Kuria, Jabunge ma Gatundu South.
Kom jabunge ma Juja ne odong' nono bang' tho mar Francis Waititu, ma ne en Jabunge ma kuno. Kansa mar obwongo ema ne onego Jabungeno. Ne otho MP Shah Hospital, Februar 22, 2021.
Waititu ne ochung' molocho gi otiko mar  Jubilee e Yiero Maduong' mar  2017.  Ne oyudo ombulu 66,190.
Kaluwore gi IEBC, konstichuensi ma Juja nigi jo go ombulu 114,761 mopwodh.
E Yiero Maduong' ma  2017, pasent 80 mar jo go ombulu mopwodh e alworano ne ogoyo ombulu. Jo Kenya 91,801 ne ogoyo ombulu e alworano.  
Ne opwodh ji 11 mondo olar kom.
Kom ne odong' nono  Bonchari bang' tho mar Jabunge Ooro Oyioka.
Moko kuom pati ma oketo joma chung' e yiero matinno, bang' tho Jabunge John Oroo Oyioka gin kaka; Jubilee ma koro nie loch,  ODM, UDA kod Maendeleo Chap Chap .
UDA oketo Teresa Bitutu ma en chi Jabunge ma yande othono, Pati mar Raila to oketo  Pavel Oimeke, to Jubilee oketo Zebedeo John Opore ma en Jabunge machon.
Alwora mar  Gusii ong'ere gi tim mar yiero joma wuok e pati matindo tindo ma ok ong'ere, kendo weyo  jopati madongo dongo ka neno e kor yamo. 
Kata obedo ni ODM ne oloyo kom Gavana kod kombe mag  seneta kod mar miyo machung' ne mine. Ne giwuok gi lwetgi nono kodok korka Jobunge. Ne ok giloyo kata mana kom achiel mar Jabunge e yiero mar  2017.
Konchiel, ODM dwaro ni giloch Kisii nimar ikwano Kisii kaka kar ODM.To komachielo, wachore ni  Matiang’i kedo mondo Pati ma Jubilee oloch mondo oriwe lwedo e alworano.
 Ker Uhuru Kenyatta oling' thi, kendo ok owuo e wi kes ma Doho Mamalo ne ong'ado e wach  Building Bridges Initiative (BBI), osiepene chano okang' ma gibiro kawo mos nikech ok gidwar wach.
Chenro mar BBI ne ochakore gi Mosruok ma ne otimore e kind Ker Kenyatta kod jatend ODM Raila Odinga. Ne gi Mosre mondo giriw jo Kenya  obed e achiel. Parono ema ne onyuolo wach loko Chik ma 2010. Jotelo madongo mag pati mag siasa ne oriwo wachno lwedo. Ne giriwo,  Kalonzo Musyoka (Wiper), Musalia Mudavadi (ANC), Moses Wetangula (Ford Kenya), Charity Ngilu (Narc) kod Gideon Moi (Kanu).
Jong'ad bura ma Doho Mamalo  Joel Ngugi, George Odunga, Jairus Ngaah, Teresia Matheka kod Chacha Mwita ne owacho ni chenro mar  BBI ok luwre gi chik mar Kenya. Wachno ne ogoyo josiasago nyang'eng' nimar ne ok gipar ni inyalo wit wachgino oko. Koro ging'wony kendo gitero weche mos.
Nenore ni Raila, Kalonzo, Mudavadi gi  Wetang'ula fwenyo ni seche dhi ka mayogi wang'gi. Kinde moket mar tieko chenro mar BBI dhi ka rumo, kendo odong' mana dweche 14 chop Yiero Maduong'. Giluor ni dipo ka gilalo thuolo mar timo refarendam mar loko chik.
Jatelo mar  ANC osekwayo ni riwruoge mopogore opogore mag Kenya mondo orom mondo ginon kendo wach BBI. Kata kamano, owacho ni ok onego ochun ni mano otimre kapok Yiero Maduong' maluwoni otimore.
"Mudavadi ne owacho niya: ""Bed ni giloyo apil kata ooyo, ng'eny gik ma Chik BBI ok bi timore kapok Yiero Maduong' ma higa mabiro ochopo...kuom ranyisi, ok wanyal bedo gi konstichuensi 70 kapo ni ok otiek timo refarandam chop Agost 2022."
Jatend ANC wacho ni ochak manyien chenro mar loko chik kendo ji oluw kaka Doho Mamalo ong'ado.
Owacho ni nyaka bed ni nitie gima ber manyalo wuok e kes ma Doho Mamalo ong'ado, omiyo Jo Kenya owinjore ochak mbaka manyien ka giluwo chenro mar Inter-Parties Parliamentary Group kata IPPG ma 1997.
"Mudavadi wacho ni, ""Ok onego owit oko chenro duto mar BBI, nitiere mana lokruoge matin monego otim kuome kae to bedo chenro maber."""
Raila ema ne okwongo wacho kaka osin gi Doho Mamalo ong'ado kesno kendo ne owacho ni odhi tero wachno e Doho mar Apil.
Raila ne owacho niya; “Wabiro tero wachni e Doho mar Apil. Wabiro nyisogi gimomiyo waparo ni Doho Mamalo ne ok ong'ado kesni kaka owinjore. Wabiro timo kamano gi paro maliw kendo wabiro miyo jong'ad bura luor kaachiel gi kot mag pinywa.”
Kata kamano, ne owacho ni bura ma ne ging'adono ne onyiso ni gichayo Ker, kendo gichayo migawo mar Ker.
Jatend ODM ne owacho ne jogo ma ok mor gi bura mong'adno mondo gidikre kendo kik gidonjre gi jong'ad bura achiel kachiel, bende kik gidonjre gi doho.
"Raila ne owacho niya: ""Nyaka wami luor kes ma ging'adono kendo wang'e ni gin gi ratiro mar ng'ado bura kaluwore gi kaka giwinjo chik.”"
Ker Kenyatta tiyo gi Paul Kihara ma en  Atoni Jener kod Ken Ogeto ma en Solicitor General, kata jal ma nono kes duto motudore gi sirkal.
Atoni Jener osetero notis mar apil e Doho mar Apil, kendo osekwayo kidienje moko mag Doho Mamalo, kaka Doho Mar Chik mar Kenya kod kidieny mar Ratiro mag Dhano mondo gichung kesno.
Ahmednassir Abdullahi neno ni Raila ok onego oter wach BBI e Doho mar Apil.
Nyalo bedo ni Raila owinjo paro mochiwno. Oyueyo Watamu, Kaunti ma Kilifi, podi ok oyiero grup mar okinde mabiro loso apilno.
Nyoro eka Kalonzo ne ohango wuoyo e wi bura ma Doho Mamalo ne ong'ado. Ne owacho ni Jo Kenya onego omi chik luor kata obed ni ok giyie gi bura ma ong'adno.
Jatend Wiper ne owacho ni kata obedo ni Jo Kenya mang'eny ok omor gi kes mong'adno, nyaka gimi luor kidieny mar sirkal ma ochung'ne weche mag chik, kata Judiciary.
Wach Maliet Ka Pas
"Kalonzo ne owacho niya: ""Bende akwayo Jo Kenya duto ni giluor chenro moseket, kendo gimi Judiciary luor. Ok en tim rieko kendo onge gima wakonyo sama wakidhore gi Judiciary nikech bura ma Doho Mamalo ong'ado. Kata ka jomoko kuomwa ok oyie gi weche moko mowach e kes maliet kapasno, podi wanyalo dimbore."
Jatend Wiper ne owacho ni nyaka ne kwong los chik mar Kenya e romo mar  Lancaster House Conference, wach loko chik ok osegabedo mayot.
Wetang'ula siemo Jo Kenya ni giwe yanyo jong'ad bura abichgo.
"Ne owacho niya, ""Jotel ma ok mor gi bura mong'adno onego ong'e ni nitiere kidienje mopogore opogore mag doho. Gin thuolo tero kesno e Doho mar Apil.”"
Jatend Ford-Kenya ne owacho ne josiasa ni giwe yanyo jong'ad burago.
Golo Mohamud e kom: Gavana ma Wajir kwayo jo senet mondo onyise ng'wono.
Gavana ma Wajir Mohamed Abdi Mohamud ne okwayo Jo Senet mondo ging'wonne bang' komiti makende mar senet wacho ni onego ogole e kom mana kaka Od Bura ma Wajir ne okwayo. Ne giwacho ni otim kamano nikech ne oyud ni gavanano ne oketho chik e okang' malach.
Kane owuoyo e nyim Senet, Mei tarik 17 kapok Jo Senet ogoyo ombulu mar gole e migawone, Gavana Mohamud ne okwayo Jo Senet mondo ginyise ng'wono kendo gimiye thuolo mar tiyone Jo Wajir.
Mohamud ne owacho ni nyalo bedo ni oketho chik, kata kamano, ok dibed ni oketho chik e okang' maduong' ahinya king'iyo gik mosetimo kuom higni ang'wen mosebedogo e kom.
Ne owacho niya; “Daher kwayo Jo Senet mondo gibed gi chuny mang'won kendo kik gigola e kom ka ging'iyo mana weche nyakonchiel. Akwayou ni mondo umiya thuolo mondo ati ne jowa.”
Kodok korka weche e kidieny mar thieth, wachore ni  Mohamud ok osechiwo gik madwarore kendo mano osemiyo ji mang'eny olalo ngimagi. Gavano to wacho ni nyaka ne ochak tich higni ang'wen mokalo, osegero dispensari 50 kendo oseng'iewo ambyulens mogwaro.
Ne owacho niya: “Wasegero kuonde thieth mokalo 50 Wajir duto e higni ang'wen mosekalogi, kendo ward ka ward ni kod dispensari achiel kata mokalo kanyo. Bende, ne wang'iewo ambyulens momedore, gie sani 16 tiyo.”
Ne owacho ni ofisa manie migawo mar thieth ma Wajir osegolo ripot moting'o weche moromo e wi chal mar weche thieth kuno, kendo giwuoro gimomiyo ing'iyo mana weche kaka jenereta masiko kethore mondo odonjnego.
Owacho ni Wajir osebedo gi chandruok mag stima  kuonde mang'eny nikech gitiyo kod jenereta.
Ne oywak ni “Chenro mar sirkal mar ywayo stima kata national grid, podi ok ochopo Wajir. Omiyo watiyo gi genereta maringo gi mo, kendo mano ema omiyo gisiko gikethore.”
Gavana Mohamud ne oywak ni ging'wonne nimar kuom weche 17 ma ne odonjnego, en mana wach achiel ma osir, kendo mano nyiso ni weche mamoko ma odonjnego gin weche matindo tindo.
Komiti mar Senet ne owacho ni ogol Gavana Mohamud e tich nikech oketho chik e okang' malach.
Komiti ma ne jokom mare en Seneta ma Nyamira Okon’go Omogeni, ne oyudo ni Jatelo ma Wajir ne oketho chik e okang' malach nikech ne oketho chik maluwogi; County Government Act, kata Chik mar Od Bura ma Kaunti,  Public Procurement Act kata Chik mar Ng'iewo Gik Makonyo Raia , Asset Disposal Act kata Chik Matayo kaka Onego Oti gi Mwandu Sirkal, kod Public Finance Management Act, kata Chik Matayo Kaka Onego Oti gi Pes Sirkal.
Kata kamano, komitino ne owito oko weche ma ne odonjnego gavanano ni otiyo marach gi migawone kendo ni otimo timbe madongo ma ok owinjore gi jatich sirkal. Ne giwacho ni Jo Od Bura ma Kauntino ne ok osiro wechego malong'o.
Kawuon godhiambo ema ibiro go ombulu mogik mabiro nyiso ka be ibiro gole e migawone kata ooyo.
Ne ogol Mohamud e kom Tich Ariyo, April tarik  27, bang' Jo Od Bura 37 goyo ombulu mar gole to 10 goyo ombulu matamre wachno.
Jo Senet chungo romo kuom dakika 15 bang' Gavana Mohamud bedo matuwo.
Ne ochuno Jo Senet chungo chokruok kuom dakika  15  kinde ma ne igoloe Gavana ma Wajir Mohamed Abdi Mohamud e kom, nikech gavanano ne obedo matuwo dakika matin kapok ochak yal kesne.
Jatend senet, Kenneth Lusaka ne ochungo chokruogno kuom dakika 15 bang' okinde mariwo Gavana Mohamud lwedo kwayo kamano.
Mei, tarik 17  kane Ndegwa Njiru ma ne otelo ne okindego kwayo Jo Senet mondo omigi thuolo matin, ne owacho ni Gavana Mohamud obedo matuwo dakika matin kapok ochak kesne to koro odhi maber.
Ne owacho niya: “Ne awuoyo kode dakika matin kapok ochak yal kesne. Ne oyudo obedo matuwo matin kata kamano odhi maber sani kendo en e yo obiro, omiyo akwayo ni umiye dakika 10 kata 15.”
Sama Njiru ne kwayo Jo Senet mondo omigi thuolo matin ne owacho ni gavanano ema ne nigi kes kendo en ema owinjore owuo.
Ne owacho ni ibiro mi Gavana Mohamud gimoro dakika abich mondo owuo kapok okil makore owacho wechegi mogik.
Ne owacho ni, “Kochopo achopa ni i, ibiro miye dakika abich mondo owach makore kae to okindene biro tieko gi weche momedore.”
Kipchumba Murkomen, Seneta ma Elgeyo Marakwet ma ne riwo lwedo kwayono ne owacho ni ng'ato ang'ata nyalo bedo matuwo  to moloyo sama ochomore gi wach kaka mae.
Murkomen ne owacho niya, “Ok kaw ng'ato giwuoro ni ng'ato nyalo bedo matuwo e kinde matekgi, wamanyuru Chik Od Bura manyalo yienwa mondo wachung chokruogni.”
Ne oyudo komiti mar senet oseng'ado ni ogol Gavana ma Wajir Mohamud e tich nikech oketho chik e okang' malach.
Komiti ma ne jakom mare en Seneta ma Nyamira Okon’go Omogeni, ne oyudo ni Jatelo ma Wajir ne oketho chik e okang' malach nikech ne oketho chike maluwogi; County Government Act, kata Chik mar Od Bura ma Kaunti,  Public Procurement Act kata Chik mar Ng'iewo Gik Makonyo Raia , Asset Disposal Act kata Chik Matayo kaka Onego Oti gi Mwandu Sirkal, kod Public Finance Management Act, kata Chik Matayo Kaka Onego Oti gi Pes Sirkal.
Kata kamano, komitino ne owito oko weche ma ne odonjnego gavanano ni otiyo marach gi migawone kendo ni otimo timbe madongo ma ok owinjore gi jatich sirkal. Ne giwacho ni Jo Od Bura ma Kauntino ne ok osiro wechego malong'o.
Jo Od Bura ma Kaunti ma Wajir ne owacho ni gigolo Gavanano e kom nikech ne otiyo gi pesa e yo ma ok owinjore, ne  otiyo marach gi migawone kaka jatij sirkal kendo ni ne oketho chik.
Ne giwacho ni gavanano ne oketho namba 235 mar Chik mar Kenya, Chik mar Sirkal ma Kaunti kod Chik Matayo  Jotij Sirkal kuom siko ka oloko kuonde ma ofisa mag  kaunti tiyoe.
Jo Od Bura mag kaunti aboro mag Central wuoyo e wi ber ma Jo Central ok bi yudo kapo ni Doho mar Apil ok oloko bura moseng'ad ne chenro mar BBI .
Chieng' Wuok Tich, ka gin Nyeri,  jokom mag  Justice and Legal Affairs Committees (JLAC) mag od bura ne owacho ni kaluwore gi chenro mar BBI, alworagino ne dobedo gi konstichuensi 17 manyien.
Jo Od Burago ne owuok e kaunti mag Nyeri, Nakuru, Tharaka Nithi, Muranga, Meru, Laikipia, Kiambu kod Embu. Ne giwacho ni giriwo lwedo lokruoge mitimo ne chik, ka giwacho ni lokruogego ne dhi miyo gibed gi joma ng'eny machung'negi e siasa mag kaunti kod mag Kenya duto.
"Julia Wanjiku ma en jakom mar  Nyeri JLAC ne owacho niya: ""Chenrogo ne dhi konyo alworawa chopo demokrasi kaka dwarore.  Ne idhi pog mwandu kaka owinjore. Kowacho ni kwano ma ne dhi tiyo en ombulu achiel, ng'ato achiel, siling achiel."" "
Ms Wanjiku ne owacho ni ute bura ne otimo chokruoge mokalo 150 gi raia kendo raia ne oriwo chenro mar BBI lwedo.
Stanley Karanja (MCA Naivasha East) ma en jakom mar  Mt Kenya JLAC  ne owacho ni chenro mar BBI mar bedo gi Ward Development Fund kata Pesa mar Ward mag Timo Dongruok, ne dhi miyo gibed gi dongruok e alworano.
"Ne owacho niya, ""Gie sani jogavana ema ng'ado ni gin ward mage mitimoe dongruok, nikech mano, nitie ward ma ok timie dongruok. Chenro mar BBI ne dwaro walo tenge pes ward, kendo gi mi moro ka moro kuom wardgo milion 20 mar timo dongruok."""
Karanja ne owacho ni alwora mar central Kenya ok bi yudo gimoro bilion 55, nimar idwaro med pesa mimiyo kaunti gi kind pasent 15 kod pasent 35. 
"Owacho ni, ""Pesagi dokonyowa timo dongruok e yore thieth, yore pur kod loso nderni."""
Owacho ni Kaunti ma Nakuru ne dhi konyore nikech ne idhi medgi konstichuensi mogwaro.
"Ne owacho ni ""Kaunti ma Nakuru di ne omedne konstichuensi abich kendo mano dine omiyo giyudo pes timo dongruok kendo ne digibedo gi joma oromo ma chung'negi e od bura ma kaunti."""
Micheal Karuma ma en Ja Od Bura ma Mwiyogo Kaunti, ne owacho ni kot onego oket e paro ni raia ne oriwo lwedo ahinya chenro mar BBI kendo ne gijiwo Jo Od Bura mondo oriw lwedo wachno e od bura mag kaunti.
"Ne owacho ni, ""Doho mar Apil onego owit oko bura ma Doho Mamalo ne ong'ado mondo gitim kaka raia dwaro nimar raia ne ochiwo pachgi e chokruoge ma jo od bura ne otimo kodgi.""  "
Komiti mar Senet oyie ni owinjore ogol Abdi, Gavana ma Wajir e tich.
Kata kamano, komitino ne owito oko weche ma ne odonjnego gavanano ni otiyo marach gi migawone kendo ni otimo timbe madongo ma ok owinjore gi jatich sirkal. Ne giwacho ni Jo Od Bura ma Kauntino ne ok osiro wechego malong'o.
Senet dhi ng'ado wachno mogik Wuok Tich godhiambo. 
Ne giwacho ni gavanano ne oketho namba 235 mar Chik mar Kenya, Chik mar Sirkal ma Kaunti kod Chik Matayo  Jotij Sirkal kuom siko ka oloko kuonde ma ofisa mag  kaunti tiyoe.
Ne giwacho bende ni oketho chike ariyo; Public Procurement Act kata Chik mar Ng'iewo Gik Makonyo Raia kod Asset Disposal Act kata Chik Matayo kaka Onego Oti gi Mwandu Sirkal.
Senet 28 ne ogoyo ombulu mondo onon wach gavanano gi komiti. Seneta 14 to ne ogoyo ombulu ni onone gi senet mangima, to seneta ariyo ne ok ogoyo ombulu.
Okong’o Omogeni ema ne en jakom mar komitino, jalupne ne en Susan Kihika ma en seneta ma Nakuru e Komitino ma oting'o ji 11.
Komitino ne obedo gi romo chakre Tich Adek, Mei 12 nyaka Tich Ang'wen Mei 13. E giko juma ne gindiko ripot margi. 
Ne oter ripodno e senet, e romo makende mar senet Wuok Tich, Mei tarik 17.
Jo Od Bura wacho ni Doho Mamalo otimo marach kuom ng'ado ni chenro mar  Building Bridges Initiative (BBI) ok nyal tiyo nikech ok oluwre gi chik.
Victor Kareithi ma en Ja Od Bura mar Meru kendo jakom mar  Jo Od Bura ne owacho ni ok omor gi bura ma ne ong'adno.
Mr Kareithi ne owacho ni bura ma Dohono ong'ado chalo mana ka gima gimayo Jo Kenya ratiro margi mar timo lokruok e chik.
Jong'ad Bura ne owacho ni chenro mar BBI ok okel gi Mosruok, en chenro ma raia ema dwaro.
Ne giwacho ni, “Bura ma ging'adono nyiso ni ok ging'eyo ni Chik mar Kenya en gima inyalo lok sa asaya mondo ochop dwaro kod gombo mag raia.”
Jo Od Burago ne owacho ni ne ok owinjore owach ni  Independent Electoral and Boundaries Commission (IEBC) onge kwan mar komisona ma chik dwaro kendo ok ginyal timo refarendam. Nimar moko kuom jokomisona ne oweyo tich.
Jong'ad bura ne orucho  gik moko duto ma ne IEBC otimo. Giwacho ni IEBC ne ok oluwo chik.
Ne owacho niya; “Gima kawowa giwuoro en ni jong'ad bura oyie ni IEBC nyalo tiyo to komachielo ok onyal tiyo nikech chik moro mar riwruokgi wacho ni komisona nyaka bed abich mondo eka giti. Nenore maler ni jong'ad bura omiyo chik mar riwruok pek maduong' moloyo Chik mar Kenya.
Jo Od Burago ne owacho ni jong'ad bura ne otimo marach ng'ado ni chenro mar BBI ne ok oriwo ji duto.
Chieng' Tich Ang'wen, jong'ad bura ne owacho ni timo lokruok e Chik mar Kenya nikech joma ng'eny dwaro lokruokno, en gima raia ema timo to ok joma nie loch.
Ne giwacho ni joma ne omi migawo mar loso chenro mar BBI ne ok opwodh gi chik.
Jong'ad burago ne ong'ado niya, “Bura ma wang'ado en ni, nikech BBI ok opwodh gi chik, Komiti mar Chano Kaka BBI biro tiyo kata Steering Committee on the Implementation of the Building Bridges kaachiel gi Ripot mar Joma omi Migawo mar Loso Chenrono kata United Kenya Taskforce Report, onge ratiro mar timo gimoro amora manyalo miyo otim lokruok e Chik mar Kenya.
Kareithi ne owacho ni jotelo duto ma ne wachno mulo ne osewuoyo gi raia e wi lokruogego, mi giyie, kendo jo od bura mag kaunti kod Od Piny Owacho ne oyie ni otim lokruogego.
Ne owacho niya, “Joma ochung' ne sirkal ne onyiso raia ber mar lokruogego, kendo raia ne orwako wach loko chik mi raia milion adek ne oketo seyi margi kaka chik dwaro, mi Od Piny Owacho oyie gi lokruogego.  Ber keto e paro ni kane pok ji oriwo wachni lwedo, riwruoge mag sirkalgi ne obedo gi chokruoge moriwo Kenya duto kod mag kaunti mokalo 100. Ne omi raia thuolo mang'eny mar chiwo pachgi e chokruogego.”
Sama joma riwo lwedo chenro mar BBI dhi e Doho mar Apil kawuono, Jo Od Bura wacho ni kapo ni Dohono ok oketho bura ma Doho Mamalo ne ong'ado, Jo Kenya biro dhi asara nikech ibiro dhi nyime miyo kaunti pasent 15 mar yuto mar sirkal, to chenro mar BBI ne dwaro ni omigi pasent 35.
Ne owacho niya, “Pek mabedoga e luwo chik mar Pogo Yuto mar Piny ne Kidienje Duto mag Sirkal  kata Division of Revenue Bill biro siko. Ibiro pog kaunti pesa kiluwo chik mar Allocation of Revenue Acts. Omiyo sirkal mag kaunti biro siko ka moko ma ok ginyal tiyo nikech nok mar pesa.
Ne gimedo ni ward  1,450 mag Kenya ok bi yudo pes Dongruok mar Ward kata Ward Development Fund kapo ni oketh chenro mar BBI.
Kinda mar ywayo ji odonj e pati mar UDA  medo mako mach, ka koro ji keto wengegi e kombe mag telo ei patino.
Siasa mag Rift Valley dhi bedo gilokruoge madongo nikech jobunge man kor jalup ker William Ruto manie pati mar Jubilee iikore mar wuok e patino kendo donjo e pati mar  United Democratic Alliance (UDA) ka pok Yiero Maduong' ma higa mabiro ochopo.
The Standard on Sunday ne owacho ni jogavana, joseneta, jobunge gi jo Od Bura mag kaunti manyo kaka digiyud kombe e pati manyienno, gidwaro ni oyiergi kendo kod otiko mar patino kata gilo joma gibiro piemgo ka gitiyo gi otiko mar patino.
Lokruoge mag siasagi timore nikech weche ok dhi maber ahinya e kind Ker  Uhuru Kenyatta kod Ruto. Jo Rift Valley ne ohero ji ariyogo ahinya mi ne giloyo yiero mag 2013 kod 2017.
Ruto ne owacho ni onyalo wuok e pati mar Jubilee mi odhi e pati mar UDA. Jakom mar patino en Johnstone Muthama. Nenore ni jopatino laro telo mar patigino e kindgi, kendo wachore ni moko kuom joma riwo jalup ker lwedo ok mor gi kaka weche dhi.
Nyocha, Kimani Ngunjiri ma en jabura ma Bahati ne owacho ne The Sunday Standard niya; “Wang'eyo ni nitie joma dwaro pogowa, giwuotho koni gi koni ka ginyiso ji ni jalup ker oyienegi mondo gichik gik matimore e pati mag UDA e kaunti. Giseketo ji mondo omak migepe sama ji rito yiero.”
Jabungeno, ma jakor Ruto motegno, osebedo kaluongo grube mag jodongo, jotelo mag youth kod mine e dalane ma Bahati. Owuoyo kodgi e wi ber mag UDA kod chenro mar ‘wheelbarrow’  ma en chenro motudre gi ‘Hustler Nation’ mar Ruto.
 UDA dhi nyime gi chenrone mar manyo joma donjo e patigi e dweche ariyo maluwogi mondo giikre ne yiero. Komachielo Migosi Ngunjiri ne osiemo matek joma loko ohala gi siasa madwaro kawo telo chakre e mieche.
Ne owacho ne  Migosi Muthama ni one ni weche mag pati itimo e ler sama pod imanyo ji mondo odonj e pati.
Samson Cherargei ma en Seneta ma Nandi ne owacho ni jotelo mag alworano osewinjore ni UDA e pati ma gibiro larogo kombe e Yiero Maduong' mabiro. Jotich mag UDA osetiego joma ochung' ne ndiko nyinge joma donjo e pati. Gitimo kamano  e  websait moro mibiro tigo e ndiko nying ji.
Cherargei ne owacho niya; “Wamor gi kaka weche dhi. Joma ochung' ne ndiko nyinge joma odonjo e pati biro manyo joma nyien e yor intanet nikech masira mar Korona. E kaunti ma Nandi kende, wadwaro yudo ji mokalo 300,000.”
Cornelly Serem, jabunge ma  Aldai ne owacho ni weche siasa lokore e alworano kaka ji ochomo yiero manyien.
 “Waloso dala manyien bang' podho mar Jubilee. Gie sani, wandiko nying joma donjo e pati, kae to wabiro chako gi yiero e mier. Jotelo duto biro riwore.”
Paul Kiprop jal mochung'ne weche UDA  Uasin Gishu ne onyiso ji ni kik giluor ni ok tim ne ji duto marom e pati manyienno.
Owacho ni joma ochung' ne weche patino gie sani, ochiwore achiwa kendo gitimo kamano mondo giyud joma riwogi lwedo mondo pati obed motegno kapok yiero ochopo.
Mr Kiprop ne owacho niya: “E kaunti ma Uasin Gisu, Jabunge ma Soy, Caleb Kositany kod nyawadgi  Oscar Sudi, Jabunge ma Kapseret tiyo matek ne pati mar UDA. Podi wan kod pek e yore mag pesa kendo wakwayo joma riwo UDA lwedo mondo odhi nyime sire.
Rift Valley–ma kinde moro ne en gweng' mar  Kanu –osebedo ka riwo lwedo pati mag siasa mopogore opogore e higni piero ariyo mosekalogi.
Ne giriwo ODM lwedo e higa mar 2007, e higa mar 2013 ne giriwo URP lwedo, to e higa mar 2017 ne giriwo Jubilee lwedo.
Kiprop ne owacho niya: “Gima miyo ji loko pati en ni ji ok genre kendo joma telo ne pati ok chung' e wach achiel. Dikoro ok wamany joma donjo e pati mar UDA ka dine Jubilee ochung' gi gima ne ne giwacho kendo gitimo kaka ne ji owinjore.
Mr Sudi, ma en achiel kuom joma riwo jalup ker lwedo ahinya, ne owacho chon ni chop Yiero Maduong' mar 2022 , Rift Valley duto biro bedo kor Ruto.
“Ji te ohero chenro mag UDA nikech en pati mabiro dhi maber. Joma here medore pile ka pile. E dweche abich mabiro noyud ka wan mabor ahinya.”
E Kaunti ma Narok, Johana Ngeno, ma en jabunge ma Emurua Dikir, ne owacho ni kata obedo ni ne oyiere gi otiko mar Kanu, ka kinde ochopo obiro riwore gi UDA ma ok oparo diriyo. 
Ji te ong'eyo ni ka kinde ochopo wabiro dar mondo wariwre gi UDA .
Gie sani adich ahinya, atimo matek mondo ane ni joma nie konstichuensi mara okawo kad mar UDA mondo gigo ombulu e yiero mibiro tim e gweng' e dwe mar Jun.
Mopogore gi kinda mitimo mondo girwak ji mang'eny e pati mar UDA , osiepe Ruto temo hombo moko kuom joma kwedo Ruto e alwora mar Rift Valley mondo gidwog giriwre kode.
Achiel kuom joma oseywa modwogo en Isaac Ruto, Gavana machon ma Bomet. Osekonyo ahinya e lando wach chenro ‘wheelbarrow’ e alwora mar  South Rift.
Joma chiegni kod jalup ker ne owacho ne The Sunday Standard ni itimo chenro mar rwako Zakayo Cheruiyot machon ne en Jatend Sirkal Mochung'ne Arita mar Piny kod John Lonyangapuo, Gavana ma West Pokot.
Kata kamano, jonon wach wacho ni Kanu, ma en pati ma ne Kenya oyudogo uhuru, biro miyo UDA tich matek.
Gitile Naituli, ma en profesa mar somo mag tayo ji kod loch e Multimedia University  wacho ni nitie gik manyiso ni jakom mar patino Gideon Moi biro riwore gi jotelo ma giparogo machal mi en bende  odonj e ng'wech mar laro kom.
Bura Mong'adne BBI: Wach marachie mogik motimore ne Uhuru nyaka ne Maraga wit oko yiero mar Ker ma  2017
Bura ma Doho Mamalo ne ong'ado Tich Ang'wen oketo ker kama ok ber. Burano nyalo miyo odonj ne Ker Uhuru Kenyatta e doho gi ketho mang'eny mag siasa.
 Bang' manyo weche kuom okinde mang'eny ma ne kwedo kaka iloko chik kitiyo gi chenro mar Building Bridges Initiative (BBI), jong'ad bura abich ma ne nono kesno ne owacho ni ker ne oketho chik namba auchiel e Chik mar Kenya.
Nyoro, Ndungu Wainaina ma en jatelo mar  ICPK ne owacho  ni bura ma oseng'adne chenro mar BBI miyo ok nyal rese. Ne omedo ni jong'ad burago ne osenyiso maler ni nitie chike mag piny ma legislature kata  Od Piny Owacho, ok nyal golo.
Wanaina ne owacho ni, “Inyalo mana lok chikego ka olok misegi, to mano ok nyalre.”
Sama ne ing'ado kesno, jong'ad burago ne owacho ni ka ker oketho chik, inyalo donjne e kot.
Joma olony gi weche chik wacho ok ong'ere maler kaka weche mag Ker Uhuru Kenyatta biro dhi e kinde modong'go e loch kapo ni oluw chik.
Ne giwacho ni kapo ni Doho mar Apil ok orucho bura ma Doho Mamalo ne Ong'ado, nonro mag jong'ad bura abichgo nyiso maler ni ker onego oluw Chik mar Kenya ma ok okalo tong'.
Kata kamano, Kibe Mungai ma en okil ne owacho ni, kata obedo ni bura ma ne ong'adno nyalo miyo odonj ne ker e doho, mano nyalo bedo gima tek ahinya nikech ji mang'eny oriwe lwedo e Od Piny Owacho, kata mana joma ok nie sirkande.
 Mungai ne owacho niya; “Gima iwachono ok en gima nyien ruok, en mana ni oket weche e yo ma achiel kachiel ni inyaloga donj ne ker, ok wuo e wi migepene. Kuom ranyisi ka ker moro okwalo pesa aching' e bengi moro, ibiro donjne ok kaka ker, to kaka raia mokwelo. Mano e kaka pinje mang'eny tiyo gi chikno.”
Jobura abichgo ne wacho ni ginyalo mana geng'o ker mondo kik donjne e yore ma kamago ka bura ma ging'ado kata ma ok ging'ado luwore gi Chik mar Kenya.
Ne gipenjo niya: “Wawach ni e kinde ma Ker nie loch ochako gima ketho Chik Kenya achiel kachiel, to ok mano kende, gima otimono keto ngima jo Kenya kama rach, be dibed tim rieko weye mondo osik e loch, nyaka kindene mag loch rum? Donge owinjore ogeng'e mapiyo piyo kapok okelo masira?
Jong'ad bura ne temo nono kaka Ker Kenyatta ne otudore gi chenro mar BBI.
Kata kamano, jong'ad bura moko e dohono neno ni ne ok owinjore oket komiti mondo olos chenro mar BBI kendo oonge ratiro mar timo kamano, to jong'ad bura moko neno mopogore.
Konchiel, Jang'ad Bura John Mativo wacho ni ker ne ni kare, to komachielo, jong'ad bura mamoko wacho ni ne oketho chik mar auchiel e Chik mar Kenya.
E wi wach keto komiti maloso chenro mar BBI, Jang'ad Bura Mativo ne ong'ado niya: “Ok wanyal wacho ni Ker ne okalo Chik. Ne otimo mana gik ma chik oyiene timo kuom kawo okenge mondo ochop migawo ma chik omiye. Mondo gimoro obed maluwore gi chik, ok onego okal tong' , bende onego obed gima winjore gi paro malong'o. Okang' ma Ker ne okawono chopo weche ariyogo, omiyo ne ok oketho chik.”
Jang'ad bura moro ma ok dwar ni ohul nyinge nyoro owacho ni Ker Kenyatta ne ok omuoch amuocha kende moketo komiti machano kaka BBI biro tiyo.
Ne owacho bende ni nikech Judiciary ne oriwo chenrono lwedo, mano nyiso ni Judiciary ne opwodho wachno.
Ne openjo niya,“Judiciary ne oriwo lwedo chenro mar BBI. Kuom ranyisi ne gikwayo mondo omed thuolo mondo owinj kwayo mar ker, ere kaka Judiciary nyalo riwo lwedo chenrono kae to olokre kendo owacho ni onego odonjne ker?
Okil miluongo ni  Jackson Awele ne owacho ni ka jong'ad bura ma  Doho Mamalo ok nyal winjore kabe Ker ne oketho chik kata ooyo kare en ting' mar Doho mar Apil mondo oler wachno.
Awele ne owacho niya; “Kapo ni nitie weche moko ma tuomore, Doho mar Apil ema biro rieyogi.”
Nenore ni ma en kinde mar ariyo ma Doho Mamalo oyudo ni inyalo donj ne Ker Kenyatta achiel kachiel.
Mokwongo ne en e wach chamo muma mar jong'ad bura 41. Jong'ad Bura mar Doho Mamalo George Dulu, William Musyoka kod James Wakiaga ne owacho ni chik ok geng' ker ni ka pod en e kom ok nyal donjne e doho nikech oketho chik kata okalo tong' moketne.
Kata kamano, jong'ad bura adekgo ne owacho ni ok owinjore odonjne achiel kachiel to odonjne kokalo kuom Atoni Jener.
Nyoro, Nelson Havi ma en jatelo mar Law Society of Kenya (LSK) ne owacho ni bura ma ne ong'ad ne Ker Kenyatta e buk moting'o ite 321, ne en kes modonjnego kuom ketho chik.
Ne owacho ni chik ma ne okethono en ketho maduong' kendo inyalo donjnego.
Kaluwore kode, kaka jong'ad bura ne oluongo Ker ni Migosi Uhuru, mano oromo nyiso ni ne gisegolo kuome migape mar bedo Jatelo mar Piny.
Kuom weche duto ma Doho Mamalo owacho e wi ketho ma Ker ne otimo, wachni ema keto weche ayanga moloyo.
Havi ne omedo niya: “ E wi wach keto jong'ad bura, ne giwacho ni dine bed ni Kenya en India kata Israel, to Ker ofwayo kata okalo chik mar piny kaka otimoni, di ne ochune wuok e kom; Donge ne uneno ka giluonge mana ni Migosi Kenyatta; Ne gilonyo migawone kendo koro oonge nyadhi mar Ker. Gima lit en ni Od Bura Owacho onge teko kendo ok gibi donjone, kata kamano, gima otimoreno oketho nyadhine mar telo.”
Kata kamano, e chak jumani, Ker Kenyatta kod jatend ODM Raila Odinga ne ochoko Od Bura kod Senet mi ng'enygi ne oriwo lwedo chenro mar BBI, kendo mano ne oiko yo mondo olok chik mar piny.
Gima ne odong' ne en mana mondo oganda oket seyi ni giyie kokalo kuom refarandam kapok weche lokore ataro gi bura ma Doho Mamalo ne ong'ado Tich Ang'wen. 
Wach loko chik ne ochakore Mach tarik 9, 2018 bang' Mosruok ma ne oluwo yiero mar ker ma 2017, ma ne ywaruok ng'enyie.
Kata kamano, wuoth mar loko Chik ma 2010 ok osebedo mayot. Jalup Ker William Ruto ne chunye ng'ich ng'ich gi wachno, riwruok mar joma kedo ne ratiro oganda ne okedo tho gi kuo mondo chenrono kik dhi nyime, masira mar Korona bende ne omuoch, to e wi mago duto, yore mag yuto ne ok dhi maber.
Bang' Od Bura Owacho pwodho chenro mar BBI, jotelo ariyo mag Od Bura ne owacho ni ne giikore miyo Ker Kenyatta chikno.
 Ken Lusaka ma en Jatelo mar Senet ne owacho niya; “Wasetimo migawowa kendo warito Ker mondo onyiswa chieng' ma wanyalo romo mondo wamiye Chikni ka wan ji ariyo.” Justin Muturi ma en Jatend Od Bura wadgi ne owacho ni gisetieko ma kargi.
Muturi ne owacho; “Jotich ne loso mana weche matindo e Chikno kaka weche ma ne ok ondik kare, bang' mano wabiro yango odiechieng' ma wabiro romo gi ker.”
E dwe mar  Februar jong'ad bura abich ne ogeng'one Ker Kenyatta mondo kik oket seyi e Chik ma ne idhi kal gi Od Bura Moriw.
Kata kamano, nitie gimachielo ma ne oriwo ne chenrono e yo.
Okinde mag Thirdway Alliance  ne okwayo ni otam Od Bura mar Kenya kod Senet mondo kik gitim kaka jo od bura mag kaunti ong'ado.
Ne ging'ado ni ok bi tim lokruok moro amora e chik nyaka tiek winj kwayo mag joma ne kwedo chenrono.
Jong'ad bura Joel Ngugi, George Odunga, Jairus Ngaah, Chacha Mwita and Teresiah Matheka ne ogolo chikno bang' jo Thirdway Alliance tero kwayogi Nakuru.
Gavana ma Kilifi Amason Kingi mosebedo ka jiwo wach kelo winjruok kod bedo gi pati mar siasa achiel mar jo Nam Chumbi, ne owacho ni Jobunge ok riwe lwedo. 
Wuoyo mosebedoe mag kelo winjruok e kindgi Jo Nam Chumbi koro dhi ka kethore. Chalo kagima weche dhi mana nwoyore. Jotelo mag alwora mag Nam Chumbi dhi nwoyo gik mosetamo jo Nam Chumbi kelo winjruok e kindgi kuom higni pieche.
Gima tamo jo Nam Chumbi bedo gimoro achiel kapok yiero ma higa mabiro ochopo gin gik matimore e kind jotendgi, kaka ywaruok mag telo ma nyaka nene, bedo ni ok gigenore kendo ng'ato ka ng'ato manyo mana ber makore.
Nenore ni Gavana ma Kilifi Amason Kingi, mosebedo ka jiwo wach kelo winjruok kod bedo gi pati mar siasa achiel mar jo Nam Chumbi  kata riwruok mar pati mogwaro, koro ool kendo ogo bade piny kowacho ni jobunge ok riwe lwedo.
Kingi wacho niya: “Asetemo mondo ariw jobunge mag Nam Chumgi mondo giwuo, to moko kuomgi ok ni thuolo.” Ne omedo ni ji paro ni mbaka mag kelo winjruok gin mana gik mowuondorego to odwaro mana chopo chenroge mag siasa.
Achiel kuom gik ma ne nyiso ni chenro mag kelo winjruok ne dhi ka wuo, ne en gima ne otimore e chak dwe mar April. Kingi notimo chokruok moro mar loso winjruok to gie kindeno, Hassan Joho be ne timo chokruok mare  kamachielo.
April tarik 9, mbaka ma ne dhi nyime e kind Kingi kod opisa mag pati matindo tindo bende ne omoko kane ok ginyal yie kabe onego giketh pati matindogo kendo gilos pati maduong' kata giriw ariwa patigo.
Bang' chokruok mar ndalo ariyo ma ne otim Mnarani Hotel, Kilifi, Opisa mag  Kadu Asili, Shirikisho Party of Kenya kod Umoja Summit Party of Kenya (USPK) ne ok oyie gi  Kingi ni oketh patigo mondo olos pati achiel.
Morris Dzoro, Jatend Tij Sirkal macho ma bende en jatelo mar Shirikisho Party, Joshua Kombora ma en Jakom mar Kadu Asili kod Matano Chengo ma en Jakom mar USPK  ne osingore ni ok gibi ketho patigi ngang'.
Kata kamano, nenore ni Gavana ma  Kwale Salim Mvurya osechako kendo mbaka mag kelo winjruokgo. 
Kata kamano, e mbaka moro ma ne obedogo machiegnini, ne owacho ni wach telo mag pati matindo tindo ok owuoye nimar mago gin chenro mag Kingi.
Kata obedo ni  Joho, Kingi kod Mvurya osebedo gi chokruoge mogwaro e wi riwo jo Nam Chumbi, nenore ni giduto gidwaro kelo winjruokno e yore mopogore opogore.
Joho wacho ni obiro riwo jo Nam Chumbi duto mondo gibed e pati mar ODM, Kingi to wacho ni obiro timo kamano kokalo kuom pati achiel manyien ma gidwaro loso, to Mvurya to dwaro choko Jo Nam Chumbi duto mondo giriw lwedo jalup ker William Ruto.
Komachielo, Jobunge ma Nam Chumbi wacho ni Kingi ok ket maler chenroge mag siasa e wi wach winjruok modwarono.
Teddy Mwambire ma en Jabunge ma Ganze ne owacho niya; “En adier ni dwaher mondo alwora mar Nam Chumbi obed gimoro achiel, kata kamano, ok dwayie mondo ochikwa kod joma ok ogeno jowetegi kendo ma manyo mana ma korgi.”
Mwambire ma en Jatelo mar Coast Parliamentary Group, wacho ni Kingi onego ochak olos chenrone maber kendo oket weche duto e ler.
Abdulswamad Nassir ma en Jabunge ma Mvita ne owacho ni Kingi ne ok owacho ne Jo Nama Chumbi gima pati manyien mar siasano dwaro chopo. Ne owacho ni Kingi dwaro tiyo gi patino mondo ochwalgo chenroge owuon.”
Wach bedo gi pati achiel mar Jo Nam Chumbi osekelo luoro moro ne jo go ombulu ma alworano nikech kaka weche ne odhi  marach e kinde mokalo kane ji omakore gi weche majimbo kod wach mar ni Jo Nam Chumbi onego obed gi loch margi matin.
Wachore ni wechego ema ne okelo nek ma ne obedoe e higni mag  higni mag 1997, 2005 kod 2012 , ma ne ji chich kod joma ok owuok e ogendnigi kendo negogi. Grube mag jomahundu ma ne neko ne gin kaka  Kaya Bombo, Mlungu Nipe kod Mombasa Republican Council (MRC).
E yiero mar 2017, kuom Jo Od Bura 30 mag kaunti ma ne oyier Mombasa, 8 ne ok owuok e kaunti mag Nam Chumbi. Mano ne en medruok mar 5.
Nonro mag Independent Electoral and Boundaries Commission (IEBC) bende nyiso ni kuom Jo Od Bura 12 ma Od Bura ma Mombasa oyiero, 12 owuok e mier ma oko. E higa mar 2013, ne gin mana ji ariyo.
Nonro nyiso ni kwan mar joma chung' mowuok e gwenge ma oko ma ne olaro kombe mag Mombasa ne omedore e higa mar 2017 kopim kod ma ne ochung' e higa mar 2013. 
Evans Mayaka wacho niya: “Onyalo bedo gima ber kata gima rach. Bende okelo wach anyuola to mano miyo itiyo kodwa e yo ma ok ber kaka e yiero mosekalo.”
Mayaka, ma ne olaro kom mar Shanzu Ward e higa mar 2017, to ne ok oyudo, wacho ni kwan mar joma goyo ombulu mowuok e mier ma oko osemedore e alwora mang'eny mag Mombasa kendo mano ema omiyo joma wuok kuno ka dwaro kombe bende omedore.
Profesa Hassan Mwakimako ma Pwani Yunivasiti wacho ni nikech kwan joma goyo ombulu mowuok e mier medore, mano chuno Jotelo mag alwora mar Nam Chumbi mondo omakre gi pati mamoko ma ok mag alworano.
Kuom ranyisi e Lamu West Constituency, jo Central malaro kombe mag siasa nyalo locho mayot nikech ombulu mawuok Mpeketoni.
Nikech Jo  Kikuyu ema ng'eny kuno, Mpeketoni sungo ombulu 17,000  kendo mago mako kama duong' e yiero mag Lamu West kod Kaunti duto mar Lamu.
Mwakimako ne owacho ni e alwora mar Mombasa, jotelo makore gi ODM kata Wiper nikech ombulu mang'eny mag Jo Luo, Jo Luhya, Jo Kamba kod Jo Kisii.
Ne owacho niya, “E mier ma okogo ji ok riwre e goyo ombulu, kata kamano, e taonde  kaka Mombasa, kod kuonde ma jo ma kamago ng'enyie, ombulugigo konyo josiasa ma gigochone.”
Profesa Halim Shauri riwo lwedo wechego, owacho ni joma nie mier jo go ombulu kanyachiel gi jowetegi ma giwuokgo e mier achiel, omiyo ok yot mondo josiasa ma Nam Chumbi ojwang' pati manie mier.  
Shauri ne owacho ni joma wuok e mier ma goyo ombulu makorega gi jotelo mowuok e ogendnigi kata kamano, josiasa mawuok e alworago nyaka tim kinda mondo eka giyud ombulugigo moriwo  makruok kod pati mag siasa.
Joma riwo lwedo chenro mar Building Bridges Initiative (BBI) Owacho ne okindege ni gi mak apil mondo giter e Doho mar Apil juma mabiro. Giwacho ni gin gadier ni gibiro loyo kesno nikech raia ema dwaro lokruogno.
Ongwae oseloyo okombe ni bang' tich matek mane otimone jo Kenya Morans e piem mag laro otiko mag Afrobasket motelo e higani dwe mar ariyo.
Mano ne bang' chikruok malo kendo loyo e saa ma buzzer ne chiegni ywak kendo neno ni gigoyo Angola ma ne omiyo giyudo thuolo mar sigana e Afrobasket ma higa 2021 ma ibiro tim Rwanda ma Kenya ok osega bedo ka dhiye kuom higni 27 mokalo.
Dwe mokalo, Ongwae ne ogo ne ombulu mar Riwruok mar Jofwambo gi keyo ma Kenya(SJAK) mar dwe mar Achiel gi Ariyo.
 Ne ogoyo joloch mag Safari Rally kod Kenya Baldev Chager kodonjo e mich mag dwe mar Ariyo.
Bende ne oluong nyinge e jotugo 10 motelo e FIBA Africa bang' tayo jo Morans gi loch ma malo mar point 14.8 kod kony 4.2 be ne en e jatugo motelo e thuolo mar ariyo kuom opiche ma duogo ka ne en gi bepe 7.2 e tuke Abich.
Ongwae noriwore gi Bakken Bears e higa 2018 koa SAM Basket mar Swis, ka bende ne osetugo ne Taranaki Mountainairs mar New Zealand bende ne Felice Scandone mar Italy to kod piny Sweden bende kama ne otugo ne Södertälje Kings.
Ongwae kawuono (Tich Ariyo) biro dhi eDanish Lig kama Bakken Bears biro rakoree gi Elite Basketball Akademi Aarhus (EBAA) ekwota fainol.
Opich okapu: Lakeside obuogo joting' loch Ulinzi ma Kisumu.
Kisumu Lakeside no ndiko loch gi mokwongo e sison bang' mako dho jo loch Ulinzi Woriors gi loch mar 61-59. Ulinzi Woriors e tugo mane okelo mor ahinya mar Kenya Basketbal Federation (KBF) lig maduongma ne ogo e Skund Praimar Manyatta Arabs e Kisumu.
Ogaye mar jo Lakeside Silas Guya noloyo gonde 16 ma ema ne ni malo moloyo e sison ka jo bag tukego noketho loch mosebed ka iloyo gi go nyadingwen malure ka suluwe mar gi Trevor Gari to ngiyo mana gi oko e mbero nikech hinyruok ma en go e achiake.
Jaloyo ma ng'ula Sila Awuor noluwe gi loch machielo man malo e sison gi point 16 to kod kony ochiko ka ja mbele Marco Odhiambo nondiko diriyo diriyo mar point 10 kod opira maduogo 10.
Ulinzi gi jotugo mag tim mar kenya Victor Bosire, Erick Mutoro gi James Mwangi ne ok nyal romore gi jo Lakeside ka ne gindiko rem yudo loch mokwongo e sison.
Jaloyo ma ng'ula Victor Bosire ne otelo ne Woriors gi loch mar point 19 kiluwe gi William Ochieng gi point 18 ka Erick Mutoro gi James Mwangi ndiko point 8 moro ka moro.
Jo dala ne otelo e tugo no e qwota mokwongo gi mar ariyo gi point 20-17 gi 15-12 moro ka moro kapok Ulinzi oduogo oduogo e tugo g nyisruok maber gi 20-13 e kwota mar adek.  
Jatugono ma odak Kisumo, kata kamano,ne oweye modeko ka odhiro oko josir loch go 13-10 mondo giyud loch madiny gi okapu achiel e tielo mogik.  
Jo Lakeside  nochako tugo e tielo ma malo gi Awuor ka goyo gonde ariyo ma luwore mabith mag daga mondo otiek kwota mokwongo gi point 11 kiluwe gi Justus Okitoyi Kod Kennedy Okumu gi point Abiryo kod Ariyo kaluwore kamano mondo gitel e kwota no gi 20-17.
Jambele Odhiambo ne odonjo matek e kwota mar ariyo kolwaro point aboro sama Ulinzi chandore mondo olokre e thuolo mar point adek mane oyie ne Lakeside mondo okaw telo mar point Auchiel e sach yueyo gi gonde kochung' e 35-29.
Josir loch kata kamano nodwoko gi loyo gonde angwen mag adek adek mane oriw maromre e kind Mutoro gi Bosire e kwota mar adek to Ochieng medo abich moko ka Ulinzi kawo telo e tielo mokwongo gi 49-48 e giko mar kwota no. 
Ekwota mogik, ogaye Guya nokawo weche e lwete owuon mondo olor go loch ka Odhiambo medo point angwen mondo gilo madiny gi 61-59 bang ka Mutoro owito thulo malo  mondo tugo bodi e kinde momedi.
Kane owuoyo bang loch, japuonj mar Lakeside Brian Lusaga ne opuoyo jotuke kuom rem goyo badgi piny e kwota mogik, kowacho ko eka gichako.
Ne wageno kuomwa wawegi ae chakruok to mano nenore e lela ka ne wawuok malo e tielo mokuongo gi mar ariyo mag tuke mogik. Ma en loch maber ekindwa gi jotugo man ni were ma jo Ulinzi kendo lojni biro thulo malo ka wadhi nyime, Lusaga nowachone Standrd Sport.
Ka ne gidonjo e tugo, Ulinzi ne osegoyo Blades, Eldonets, Mbalariany mar KCA gi Umoja ka Lakeside to ne osewito tukegi angwen mokuongo ekindgi gi EMYBA, Thunder, Eldonets gi KPA.
Lakeside manyo resruok ka girakore gi Ulinzi Worriors.
Kisumu Lakeside biro manyo resruok e kinde ma gibiro rwako jorit loch, Ulinzi Worriors eKenya Basketball Federation (KBF)tugo mar lig maduong ma ibiro tugi e sikund Praimar mar Manyatta Arabs e Kisumu.
Lakeside osewito tuke duto angwen e kind gi gi EMYBA, Thunder, Eldonets kod KPA to Japuonj gi maduong Brian Lusaga ni gi chir ni gi nyalo rego loch gi mokwongo e kind gi  gi Ulinzi Worriors. 
Kane owuoyo gi Standard Sport, Lusaga ne owacho ni jotugo manyien mane ondiki e tim no eka dwa tegno, to ne omor gi tijgi e tuke gi ariyo mokalo. 
"Tim ni gi kech mamar loch, wasetiyo kuom jowa ma jodwar ma nyo ni gi yomyom, En sison ma rabora to wageno loko gikmoko.
Wamiyo ga luor jotugo duto ma warakorego, to kata obedo ni gin e jorit loch, waduto wan e lig achiel kendo wan gi geno kuom wa,"" Lusaga nowacho."
Isaya Kiyaka (koracham) erakruok gi Job Byron ma ja KPA.
Kata kamano, Lakeside oseyudo dok chien maduong bang wito jaloyo maduong Trevor Gari ne hinyruok.
Jotugo mag opich okapu ng'anyo ne akwede mag dhoudi e sama lig duogo e tich.
Timbe mag NBA okulo wiye gi kendo ogoyo chonge gi piny sama iwero Ben mar pinje loka ka bende giruakore gi lewni mag Ngima Jarateng' be ochuno chieng tich Angwen e sa ma lig duogo e okang mokwongo chakre ne midhusi mag Corona chunge gi tuke ariyo ma thinginyi.
Jopuonj kod jo telo mag tuke go joriwore gi jotugo mag Uta Jazz, New Orleans, Pelicans gi Los Angeles gi Clippers e goyo chong mondo gitim ng'anyo ne akwede mag dhoudi gi ang'enge mag obila e tuke mokuongo e ndalo 140.
Ngima Jarateng' be Ochuno ne ondiki nyaka e alap mag tugo ESPN Wide World of Sports Complex ei Walt Disney machiegni gi Orlando, kama NBA ochano tiekoe go tuke gi mag sison, gi timbe 22 ei alap morit matek gi arita ma nyasani mar bio-secure bubble. 
Tugo mar opich okapu osega bedo maduong moloyo opira no owuon, okapu moloyoe, ji apar man e dier ot gi jo ta tugo , LeBrone James ma ja Lakers nowacho bang goyo gol ma jokorgi loyo go tugo 103-101 ekindgi gi Clippers.
En thuolo ma ber kawo alap ni mar lando wach mar nyayo kwe kod hera e piny duto.
Ne owacho ni kata obedo ni dongruok osebedo e lweny mathiro akwede ma dhoudi madongo, ma duong'ne en riti teko no kok dog chien.
"Wadwa keto ntiendwa osik e mo, nowacho ni ""Waromo gi akwede mathoth, timbe mathoth mag dewo wang' kod ang'enge mathoth mag obila, ok mana e libamba na kende kendo ok mana gi jo ratenge, to gi ji duto ma jo rangi. "
"Jotugo moko ne nigi ote mondiki kaka ""Romruok"", ""Somo mag Puodhruok,"" ""Wach Nying gi"" e tok lepgi mag tugo mokawo kar nyinge gi.  "
Jo tuke duto te mawuok e piny ngima ose riwore e ng'anyo mag thiro akwede mag dho udi ma ne ochwaki gi tho mar George Floyd, ja Rateng' ka ni e bwo arita mar obila e Minneapolis e dwe mar abich.
E tugo mokwongo, jo Jazz nowuok chien moloyo Pelicans 106-104 bang ka gol mar jpointa adek mar ja Pelicans Brandon Ingram goyo oko mana ka buzzer yuak.
"Tuke go itugo ma onge joneno, to ""joneno eyor tipo"" wuok e tipo mag neno piche mag LED ma ofundi e alwora mar alap mar tugo kendo ranyisi mag koko mag pak mag johera mag tugo inyalo winji kawuok kuondego."
Kaka chakruok kendo mar NBA kawuono biro tiyo.
NBA chako kendo ayanga  sison ne mar 2019-2020 kawuono gi timbe 22, ma oboyore ei abundu mag geng'o korona e Disney World e Florida mondo otiek bath kampen modong.
Ka AFP ngiyo penjo kod weche moko madongo ma oluoro chakruok kendo, ma ne ok oikruokne.
Chakre sa mane sison mar NBA ochungi e dwe mar adek ka ne chandruok no osekelolo Pinje lLoka chung' kar tiendgi, NBA nochako rango kaka kata sison dichakre kendo manyien ma onge luoro mar landruok tuo.
Pek ma ne nitie mar chako lig kendo manyien e  kit kaka chal mare obet, gi kidienje madongo mag jotugo mani ewuoth, gi jokony mangeny ma donjo kendo wuok oko mar bombe mangeny e kindeno ne one kaka kinde ma ok owinjore gi chako e kinde mag Covid-19. 
"Komachielo, NBA nochako nono nyalruok mar choko timbe duto kamoro achiel, ka iloso kar bedo kend achiel maduong kata abundu ""bubble"" kae to itieko sison kanyo."
Las Vegas kod Orlando piyopiyo ne owuok kaka joring nyime, ka NBA gikone to oyiero ESPN Wide World of Sports Complex ma ni Walt Disney World ei Orlando, Florida kaka kar romo maber  moloyo.
Timbe 22 koro sani ni e kar ute tiegruok go, ka jotugo to idwaro ni mondo opim nyadiriyo ka gichopo to pim duto nyaka fweny ni gionge Covid-19 kapok oyienegi gidonjo.
Tim kod oganda mag NBA dak e magawa adek ma oduong'o kuonde duto ei kama ogajore no, mana gi matin kuom jo fwambo gi keyo, jo sir tuke go kod jo tugo ma ok tugi.
Tuke ibiro tim ma onge johera gi joneno mag tukego e pewe adek mopogore opogore ekama ogajore no.
E jumbe momondo mag chakruok manyien no, onge welo ma ibiro yienegi to kata kamano chike ibiro mbeki ka tuke osechakore.
Bang' nyoluoro mokuongo mag chak tuke go, jotugo ibiro yienegi mondo owe tenge od magawa achiel moro ka moro ne welo ma bende ibiro dwaro ni mondo obed kar kendgi giwegi kuom ndalo abiryo. 
Wendo moro amora ma donjo e abundu (bubble) nyaka pim nyadiriyo duto manyiso duoko mag onge mar Covid-19 e bwo seche 72 ka pok odonjo.
Wendo moro amora ma pim ne nyiso ni en gi midhusi ok noyiene donjo.
Welo ma orwaki ibiro timonegi pim pile.
Jotugo inyalo yienegi wuok oko mar abundu go, e bwo chal ma moko ma ok nyal geng, to ka giduogo to nyaka gibed kar kendgi e bwo achune kuom ndalo angwen kapok orwakgi kendo.
 Jo tugo bende nyaka kadh e pim ma pile pile ka giwuok oko mar kar bedo no.
Chike go osekiero oko jotugo ariyo mag NBA--ja Los Angeles Clippers Lou Williams ne o chik ni mondo obed kar kende kuom ndala 10  bang timo limbe eod miel duk moro man Atlanta e kinde mag yueyo ma apoya mar anyuola.
Williams ne ogo picha ka en e od miel duk ma atlanta no ma ne owacho ni ne odhiye mana manyo chiemo ma idhi godo oko.
Richuan Holmes ma Sacramento Kings bende ne ogo gi ndalo 10 mar bedo kar kend e yor achune bang wuok e kar bet no kendo dhi oko mondo okaw bwombe gwen mane okowne.
"LeBrone James wacho eyor oyuma ni wuok e ode kendo dhi donjo abundu go chalo mana ""dhi goyo nengo""--wach oyuma ma mar chako tuech e jela. "
To nyaka ne gidonj Orlando, jotugo mathoth ose ngiyo gi ngima mar dak kuonde gi e bwo arita ma oridore no.
Ngeny gi oseketo kwe mar teko odago le kowuok e dala kaka nyakalondo mag TV magongo, gik tuke mag video.
Yor tudruok mar tweeter--@enbabubblelife--ma ndiko gik ma jotugo mag NBA timo pile pile Orlando piyopiyo nono oseyudo yawa modhuro maluwe, ma nyiso gimoro amora ma jotugo timo chakre lielo wich nyaka tugo tuke golf kata luwo rech.
Kata obedo ni gin ei abundu, jotugo pod idwaro ni mondo olure gi chike kaka bedo mabor gi nyawadu kod rwako gik geng'o pat wang'.
Jotugo bende ogeng' ne gi donjo e ute jowetegi.
Timbe piero ariyo gi ariyo biro tieko sison--13 kowuok e bwo log riwruok ma Yimbo, ka ochiko to owuok e bwo log riwruok ma Ugwe.
Timbe ma ogwel otingo 16 ma ochwal ka ni e thuolo mag chaka tugo e sama lig ne ochungie, to gi auchiel moko ma ne ni chien gi tuke auchiel kata matin nemano e tok kodhi mar aboro kawuok e log riwruok moro ka moro. 
Timbe biro chako tukego gi tugo mag yiero kodhi kata miyo ji namba mondo ochan go tuke mogik mag tielo mokwongo mag chako tukego chakre 17 dwe mar abiriyo, ka kidieny ka kidieny nie abiryo maber mogik.
E sechego, Utah jazz, gi New Orleans Pelicans duto wachore ni chano dhi goyo chong gi kanyakla e pap e kinde ma ibiro goyoe ben mar piny kendo koro gisiro wuodh Ngima Jarateng' bende ochuno kapok gichako rakore.
Malika Andrews mar ESPN nofulo neno moko nyoro tich Ariyo gotieno kowacho ni Jazz gi Pelicans oramo ni gin ema nyaka gi chwal riwruok kanyakla otieno ni.
Filimb Kenya ma 'Softie' okwany mar yudo mich mag Peabody.
Filim mar Kenya 'Softie' oyier mondo oyud mich mag Peabody mar 2021 e pak moro machielo mar mbaka mag adiera mane onyiso mane oher ahinya e higa 2020. 
"Jo ngad wach mag Mich mag Peabody ma log tich gi ni e kar somo ma Grady mar somo mag Fwambo gi keyo e Mbalariany mar Georgia nolando ji 60 ma gikwanyo ma chung' ne "" mbekni ma sigo kendo jiwo ji ma ogol e yor lendo ma achiel ka achiel e kuonde lendo kata kokalo e yore mbuyi"" e 2020."
Koa kuom mokalo kwayo 1300 mag dwaro mich mar Nyadhi malich no, mana mbekni 60 kende ema ne okaw to Softie ne oyudore eiye.
"Esama lendo mar yiero no nowuok, Sam Ooko ma en e ja ta chenro mar Softie ne oponng' gi mor, kondiko e mbuyi mar facebook: ""An gi nyadhi mangeny ahinya ne jowa malich mag filim mar Softie…Hera mar neko ne jo kanyakla wa, josir magwa ma lich ahinya, gi Boniface kod Njeri Mwangi (jotugo e filimbno)Ero uru kamano! Puoch gi pak ne joma moko ma bende ne oyier."""
Mich mag Peabody go chiwo nyadhi ne lony mar goyo mbaka ma menyo weche mag oganda kod duonde mawuok.
En mor maduong ahinya ka oyieri nikech mano nyiso mni ma mbaka mar Africa ma osedonjo e it jowinjo ma pinje ma oko. Mbaka maber onge gi rangi kata dhoodgi. Wan gi nyadhi maduong kuom bedo ekind joma oyier mamoko kendo wageno mar loyo, Boniface Mwangi nowacho.
Ka owuoyo gi The Standard higa mokalo ka ne filim no yudo mich mar luor makende moro bang moro, Soko nowacho ni mbaka ma rahuma no nochakore mana ka paro moro matin.
"Ne owacho ni, ""Kane wachako nyise, ne ok ochane ni mondo obed mbaka malich. Ne wamako mana kaka yo ma otelo ne go ng'anyo e 2013. Ne en mana gi ma ne onego nyis kaka itayo gimoro. Mana kaka gima nyiso kaka itayo nganyo kata dwol mar siro. Gimoro matin ma ne nyalo mana dhi e mbuyi mar Youtube to mano oromo aroma,"""
To kaka ndalo ne medo dhi,ne wafwenyo ni omit ahinya neno gik matimore e tok tipo ka Boni timo gimoro.
Ee en ja ta nganyo to bende en wuoro kendo dichuo kendo nitie dwache moko ma ochwalo ga e wi tijego.
Ok wayud ga thuolo mar neno gik ma wuokie bang timbego.
Jo ngad wach mag Mich mag Peabody nolando jok ma oyier mag higani chieng tarik4, dwe mar Abich, ka giriedo  'Softie' kaachiel gi 'Athlete A' kod 'Disclosure' e kind 16 ma moko e kidieny mar mbaka an gi adiera.
Sama en kata anyuola ne yudo buok mag nek, mano ema nyiso koro gima gini en.
"HBO'S 'Anyalo kethi""studio mar Amazons' small Axe; to gi showtime's' 'The good lord Bird' bende noyudo dewo wang' kowuok kuom peabody, kaka jo CBS, ranyisi moleo gi stephen colbert'."
joloch mar peabody ibiro landi dwe mar auchiel kod migao manee ochano puoyo jo loch ma higani kaka ne otimore higa mokalo, e yor buyi mineno.
chakacha nodwaro ng'eyo matut kowuok kuom ja miel nyar kingi Farida koluore gi lau maneotueyo e a luora mar nungone, mane ochiwo thuolo ne jawer achiel,Nyota Ndogo (Mwanaisha Abdallah}, mane omiyo pop 
mae ka ok odew, chakacha ma pok obedo ka isumo kod jothumbe mokalo nam chumbi, kaka benga mane jothumbe ma imbo,ugwe kod kenya madiere ne osumo.
kata jo Them Mushrooms kod Nyota Ndogo dhii kendo guro hema ei Nairobi ne ok omiyo jo chakacha milumb boma. 
To ang'o ma omiyo kit thum, mane osum kowuok e oswayo,Arabu kod pasia kod miel mar bund ich ne odong' koguroree yo kanam chumbi.
kik idew ni ng'eny thumbe mo ng'ere kenya gin mawuok nam chumbi:Malaika,The global evergreen mar Grant Charo kod Fadhili Williams.
Jambo Bwana, en wend kenya ma oyangore go ne jolimbe kenya,mane ose ndiki gi The Mushrooms kod Safari Sounds - mawende gi mamitie mogik ei album mar afrika ne okuongo yudo chiro mamalo mogik 'platinum' to pod yudo chiro ma malo.
Ei jo thumbe mokuonge ma kenya idho rapim mar pinj yurop ne en Mombasa's Kelly Brown(Mohammed Abdulkadir Ali Bux) gi thumbegi mag 1980, Higher
kolure kod sigana momeo,ang'o ma omiyo jo Chakacha ne ok olandore ei kenya mangima? Nitiere gik mathoth momiyo kaka kitwa kod timbewa,yoro wa mag lemo,pachwa,tend jo wagunde kod lokruok e dwaro mag thumbe.
"kolure gi kitwa kod timbewa,Chakacha ne ong'ere kaka mar mine kod miel mane en chunye wachno,""Chuo( ne) ok oyienegi mielo Chakacha to dichuo mane omielo Chakacha ne ikawo ka dhako,"" owachgi Laktar.Donald Otoyo jata chenro, kendo kamisen mongirore mar weche mag thumbe ker."
Kendo, Chakacha nedwaro thum ma achiel kachiel ma joge ne nigi lony e tiyo gi gik thumbe ma wuok yo ka nam chumbi kaka Chapuo,bunde Msondo,Marimba kod tarumbete mikudho. 
weche ne omedo bedo matek koluwore gi kia mar thumbe ma dho nam chumbi gi oote mag gi mag ngeche kod ranyisi mar gi e dho oswayo.
E Sura Yako, band mar jawuoyi - duto Sauti Sol ne osumo kit thum mar Chakacha to mano e bor mane gi nyola chopoe.
 Chakacha ok thor tugo kata mana e nyasi mag piny mobagi nam chumbi.
"Lactar Otoyo lero ni ""kaka kamisen watemo dhiro nyime Chakacha e yore mowinjore. Watiyo gi thum e thuolo mowinjore,nitie kit thumbe ma ok nyal tugi e nyasi mag piny,ok nikech ok wanyal konyogi to nikech ok gi winjore gi odiochieng'no,thumbe mitugo nyaka lure gi odiochieng'no."
Philip Tuju mane ochako Red Fourth Chorus wachoni Chakacha ne orem kadho gwenge Mombasa nikech jo thumbe mane omiyo olandore ne oloko thumbegi e kido mag thumbe mamoko: Safari Sounds pod  goyo thumbe mag magawa molworo dho nam go, to githoro tugo mana moko ma ong'ere to ok thumbe ma kelo miyumo mag chakaca kaka Pole Pole gi Lala Salama ma ne omiyo gin'ere e higni mag 1970.
Mombasa Roots mane omiyo wa Mama Sofia, duto ne olala nono giweyo mana Them Mushrooms ma temo gi mogik mar ndhi golo wer ne en mar Zilizopendwa mochoki - ma ondisore gi winjo moloyo mielo.
Kae to nitie gik momiyo mag sigana. Ngire Larry Gumbe, Midusa kendo jalony e weche mag thumbe machon gi kinde gi, e Tipo mag Benga e mbuyi, Odiero ma ne ogero reru ma Uganda  chakre 1895 mane osikore ei loch jo wagunda mmane oyawo yo ei piny kenya ma ka gwenge ne ngima boma kae to gi mano thumbe bende olandore.
Jathum ma kenya ja wende mag piny Nyota Ndogo ka wer e laru mar KICC chieng dhialo odiechieng mar sigand weche hera  tarik 10 dwe mar Ariyo 2018.
Jo misen ne ok opuonjo mana thumbe kende to bende ne gi tiyo kod gi to ngeny ne ne mana thumbe jo wagunda go, to kata ka ne giluongo ga band to ne gigoyo mana dwol machiko kor Britain.
Gwenge bende ne opogi to jo Africa ne owe oko.
Ni nekech Jo Britain nondiko  jo India to ok jo nam chumbi kaka joger reru ne ok okonyo e keyo thum Chakacha.
E Tipo mag Benga e Mbuyi , Bettina Ng'weno, Ngire mar kojolo e somo mag Afrika - Amerika e mbalariany ma California,Davis, wacho ni Bedo ebwo arita mager mar sirkal e seche mopim,e higa mag 1950 Nairobi be nonyayo landruok thumbe.
Wuodhe mag ji ne oket e bwo chik, Chike go ne omiyo thumbe dwol ma ne gi teko nolandore, ok ka wuok Mombasa to mana bombe molworo Nairobi kaka Muranga gi piny jo Kamba.
Jo British go ne tayo kuonde golo thumbe go to ne chuny gi ler gi jo mane muol e weche siasa kaka Joluo, mane otiyo e reru, Ngire Gumbe lero komedo ni mano nomiyo jothumbe ma ka luo Nyanza thuolo mar keyo thumbegi kido mag rumba.
Ma ne ochako oumo gwenge ma moko ka bende luwore ni jo Kenya bende ne fwaro thumbe ma oko kaka mag,  Afro Cuban, Caribbean, Kwela mar jo South Africa gi  mag Congolese, Ngire Ng'weno nowacho.
Ngala Chome, ja ndniko kendo ja sigana, wacho ni tend jo wagunda ne onyayore ahinya to ka okalo kuom weche Kristo, mane oumo Islam kae to thum mane okwako alwora ndalo no ne koro en mag  Yuropian.
"Chome Chwalo ni weche Kristo ne oduogo obedo sirni  mag kitwa gi timbewa ne joma ne ok nyal donjo e pach "" jo Arab -Swahili - Indian to mano bende ne oywayo gi e yiero kit thumbe magihero kowe tenge paro ma jo Swahili ni moloyo Arab to Arab moloya Africa."
Thum bende nelandore ne ji kokalo e nyakalondo to VoK (sani KBC) to kor dho sungu ne goyo mana thumbe jo yurop, chenro no ne ok kony weche: chenro mag Breakfast Club, Lunchtime Music, Beat Time, Sundowner gi Late Date kaluwore gi Elizabeth Omollo,dhako ma nya dala mokuongo ma jalendo  ehiga mar 1970 dwe mar apar gariyo. 
"E Tipo Mag Benga e mbuyi, Omollo wacho "" Ne ok oyienwa goyo thume Afrika,"" nikech jowinjo thoth gi ne gin mana jo wagunda. ""Ne wagoyo Jazz, Classical, Country, Ballet, Opera kod Instrumental music."""
Gimoro machielo,: Chakacha nekech miende ne itudo gi weche mag terruok, ne ochungi e piem mag weche thumbe mag sikunde e higni mag 1990.
To Chakacha to ok en Chakacha ka onge miel mag winyo nungo kod mino bam.
Tuju yie ni ka koweyo onge mar band ma pek ma igoyo yo nam chumbi, Chungo Chakacha e piem mag thumbe e sikunde ne ok okinyo weche. 
Laktar Isaiah Oyugi, jakom, e gund  thum kod miel e mbalariany mar Kentatta fulo Chakacha kaka kaka kit thum gi miel mitimo kaka liswa moro mana gi nyi yo  nam chumbi mosepong' kendo oikore mar dhi katedo.
N'gade oko e piem mag thumbe mag Kenya, ojiwo ni ne en mondo kit thum no osik ir oganda ma ne wijo kendo ongeyo tiende maber nekech oganda moko dine ok otiyo kode maber.
Nyithind Sikul bende ok ne gin joma owinjore gi Chakacha nekech ne en mar nyiri ma osechiek ne kend e nyasi mag thumbe.
Chike mag thumbe dwaro ni mondo gitim mana wende mag oganda kitgi gi timgegi e kite kaka ne ochake, ma kaluwore gi Chakacha to ok en gima de waher kelo ne ji kamano, Laktar Oyugi nowacho ka omedo ni Chakacha ne en yo mar timo liswa mar kalo ji e tieng' ma nitimo gi oganda mar Amu kod Lamu ki gin.
Laktar Otoyo bende lero ni Chakacha ne ni gi kit din moko e eiye ka ne jo Islam pogo nyiri yorgi to chuoyorgi kendo ne ok giyud thuolo mar bedo kanyakla.
Kamano ne en richo tugo thumno e kuonde goyo thum nekech wer ma ne mar ngat achiel koro igoyo enyim chwo 100, to nekech en temo bedo me ja terruok moloyo, mine ne manyone lewni ma temo keto dug gi oko ma ne thoro bedo gimoro kaka leso.
Gik ma imedoe go nomiyo obedo ma ok owinjore gi ji ayanga, kata ne piem mag thumbe e sikunde kama ja kilas ariyo n enyalo yudore ka ong'iyo tuke go ka gitweyo kibwebwe e nungo gi to giwinyo nungo gi gi paro moro.
"Barissa Dhidha, jachik thumbe maduong e kar wer gi thumbe mea mbalariany ma Kenyatta, nomedo ni ""Chakacha olorne oko mar piem  nekech ok owinjore ne ja non thum ma osebedo ngat maduong mondo one miende mag terruok ka imielo gi nyithindo."
Street Art: Ote gi duol maduong magpat wenge ma ok ne.
Grafiti gi weche matego chuny  kuom chandruok mar midhusi mar Corona e kor sisi mar Od thieth maduong mar Coast Genera e county ma Mombasa. 
Ndiko kod grafiti ose tigo kaka yor chwalo weche madongo mag siasa kod mag oganda.
Ranyisi achiel maber en ka Boniface Mwangi, jagi picha to kendo jata nganyo , kaachiel kod jowetene moa Pawa254 ne odhi e paya ka gitiyo gi grafiti kaka gige gi mag nganyo.
Ne gigoro piche ma kelo wach mag jasiasa moro ma duong ka chalo gi achuth kendo ke opor kuom jopiny ochamo e wuoth mane giluongo ni ' MaVultures'.
"Tij ni osenyuolo ruodhi manyien e Nairobi ma gin ruodhi mag grafiti, to gi jo gor wang apaya ma ongere kaka Bankslave, Daddo, Swift9, Smoki, Uhuru, Mr Detail, Chela, gi Serm1 kod mamoko ma osebedo nyinge mag ot e tijni. Bankslave, ne kinde moro ongere kaka"" wuoroma ne ofwenyo grafiti e kenya"", nying mane onge gi CNN."
Tinde , ok en gima wendo ka iyudo goro moro kamoro ka wuoyo kuo thor wach moro amora e kor yore ma Nairobi.Achiel kuom tieng' ma osegurore motegno e tij ni en Spray Uzi Crew.
Grafiti mar obila ka goyo ja Kenya ma onge ketho e kor sisi mag Kamukunji grounds e Nairobi chieng 8, dwe mar Auchiel, higa mar 2020. 
" Ne waromo WAPI (kar romo ma apiny piny mar jo thumbe mag hip-hop kod nganyo) e 2006 kaka jariekni m ar kene. Bange ne watudore kuom ne chenro mathoth e kuonde libamba mopogore opogore eka bange ne waloso kanyakla wa mondo wachak tiyo tije madongo.
Kata kamano, kaluwore gi kit tije ma gitimo, Ng'eny jo bukogi nyaka sik mana ka opondo.
Grafiti kata kamano ongirore mana e ketho chike.
Nyathi gi ma chiegni  ahinya, buko mag geng a paya ma kata kamano seche moko imiyo ga thuolo kata iyiene mondo otime.
Ndiko kod buko mag wang yore gi seche moko itimoe grafiti bende.
Tiyo gi nyinge Sirikal mag adieri ma on'ge ketho ga ma ling' ling' mag tijni, kendo keto wa e thuolo mager mar kethruok gi ji kod bedo gi jowasigu mathoth ma ok par, gimoro ma waol godo."" Swift9 nowacho, ka bende otamore fulo nyinge ma adieri.."
Tiyo gi nyinge ma opondo ma ok adiera miyowa thuolo mar bedo ja oyuma kendo ja mila ma ok omoyo nonro gi e lela, Daddo nomedo, ja higa 23 ma jandiko, jagoro, jabuko kendo ja grafiti ma Nairobi.
Atiyo gi riekni na mag gik mineno kod miwinjo mondo aor ote e wi oganda wa. Ma e gima atimo mondo apuonj kedo warang gik mabeyo kod maricho. Ne an to grafiti e yor ngima, Daddo wacho.
"Owacho ni grafiti miye thuolo mar nyiso kore machielo mar riekni mathith.""Ne an to grafiti en yo ma atiyo go e jiwo lokruok ne timbe oganda, ng'anyo kata choro dwaro mag oganda machielo. Koro inyalo temo paro kaka en gima ni gi mbi oko kanyo.."""
Grafiti e boma ma Nairobi itimo gi jolony mag tijno mon'e  malong'o kaka Bank slave.
Migepni moko ma ok mag piny owacho ma tiyo kuonde dak ma ongohore osega bedo ka tiyo gi jo grafiti kaka jo go oporo mag lokruok. 
Joel Bergner, ma on'gere malach kaka Joel Artista an ja buko kendo japuonjo ma loso tije mag buko madongo gi jomatindo kod gwenge matindo e aluora mar piny.
En achiel kuom jok mane ochako kendo jata chenro mag Artolution, ma chanoga weche mag nyisruok mag lony.
E higa 2013, ne gichano kendo gitayo chakruok 'Sisi mag kwe' Kibira ka giriwore gi migao mar ojende mar  Kibira Hamlets.
"Sisi mag Kwe' ma en chenro mar ojende mar ndiko, buko kod goro, e kor sisi mag ute ji ochano jiwo kwe kod riwruok gi tudruok makare e kind oganda mopogore opogore e weche mag siasa kod dhoudi nyime ne yiero mag 2013.
Kibira ne oyudo hinyruok matek e lwenj nganyo mag siasa ma ne omuonyoKenya bang yiero mokalo, koro geng'o nuoruok mar gima chalo kamano ema ne en dwachgi maduong,"" Joel Artista nondiko kamano e mbuyi mare, www.joelartista.com."
Chenro no ne oriwo nyaka loso romo mag kelo kwe gi nyithindo mag gweng' gi ojende kod loso chenro mar buko kod ndiko weche ma nyayo kwe e geng apaya ma e gweng' no.
"Ei chenro no nitiere riwruok gi jo grafiti ma e gweng ne ""othiwi mar kwe"" no kama ne jo grafiti go oyudo thuolo mar wicho geche mag othiwi 10 gi wechemoko ma duoko chienywaruok mag ekind ji."
Kata ka mano, yor no ok en aena wuotho e kuonde yueyo.
Grafiti ineno ga ga njawo mwandu ji koro jo grafiti go thoro mana time ki ling ling.
ka gitiyoe kidienje matindo to otwang' maber, giromo gi jo sir chenro maggi kendo gituch gi thor weche.
Kata koweyo, chandruok ma en go, ndiko e geng apaya no osechako bedo gi rwak maber, ma koro kelo kwe ne rawere ma ni mana gi chir e tiyo gi riwruoge madongo kama iyudoe sir kod arito makare.
Riekni ma nengo ne tek.
"Ndiko kata buko mag grafiti nengo gi tek ahinya. Mak mana ka watiyo gi migao maduong, ng'eny buko ma watimo ichulo kokalo e yor uso gik moko kaka lewni gi hema mobuki. Gichwalo nyime riekni go kendo bende kelo yuto ne jo ti tijno.
Seche moko wayudo sir mag omenda eyor hola ma ok duoki koa kuom josir kod migao moko ma ok mag piny owacho,"" Swift9 nowacho."
Chupe mag kwoyo rangi ja bedo ga kar Sh. 300 gi Sh.800 moro ka moro.
"Goro ma ibuko e kor udi gi kelo ga ji kanyakla; gi kelo ngeyo kendo yawo paro bende gimiyo ji thuolo mar paro gima goro no temo nyiso.
Ma ok yudi ga gi wach dhok, ahinya ti gi jogo mowuok e kuonde mopogore opogore to goro kod piche mag ma ibuko e kor udi wuoyo ga gi ji ma ok odewo ka ma ng'ato owuokie, ne owacho."
Kane ndikruok mag dwaro vidio kar bedo ochakore 'Subscription for Video on Demand' (SVOD)ne onyise akwede moro, to ok kendo koro.
Koro, gi tiyo gi ei ot ma koro bedo mana kido manyien, ohala mathoth gi yore tije mamoko dhi e yor nyasani ma kar bedo,vidio kar dwaro ose medore mokalo, ahinya to ne nyakalondo mag TV ma nya dala  kod filim.
Dibed ni ngima ma nyime mar filim nyalo dhi duto eyor mbui chutho?
Uteloso weche nyisruok go madongo pod ni gi luoro mag gi, ka pod gi thoro hero yore ma chon ma ne osetem ma opim.
Achiel kuom filimbe mag nyisruok ma orit gi geno ahinyo mag 2020, kae to 2021:Onge  Sa mar Tho,  Filim mar James Bond mopangi e kidienje mopogore opogore, ose deki golo mare nekech luoro mar lala ma dipo ka gibedo go ka digole e yor nyisruok mar mbui, mopogore gi gole  yore mag sinema.
Kata kamano, e gweng', jolos chenro kod jo nyis chenro go thoro hero mondo onyis chenro kokalo mana e yor ridruok mar mbui.
Ka otiyo gi riekni ma nya dala, Showmax sani nyiso chenro mang'eny ma gund gi opogore opogore mag nyisruok ma Kenya ne jo higa duto.
Moko matin kuom moher ahinya e nyisruok go gi johera mage gin kaka; Sol Family, Selina gi Njoro wa Uba e kind mamoko.
Higa mokalo, kata kowe chandruok ma okel gi Covid - 19 e piny duto, ok osebedo mudho ahinya ne jokenya ma jolos filim.
Higa mosekalo, osegabedo gi gimbo maler mar gimoro mowuok e lop Africa mondo obed sulwe ewang taya mar piny ngima kaka Netflix.
Jo Kenya gi tiendgi: Poacher, Sincerely Daisy, Disconnect to gi 40 Sticks duto te norieny e pawno.
To ma nenore ka gimoro ma biro ga timore mangeny kinde ka kinde
Kar tiegruok ma Realness to kod Netflix koro nigi riwruok manyien ewi loso weche ma ochan golo e okenge mopogore opogore moikore ting'o malo jo Afrika gi tiendgi kaka Queen Sonogi Blood & water(Pi gi Remo)
Kar nonro no ni thuolo ne jondiko ma Kenya, ma Africa ma milambo kod Naigeria man lony e wi tipo kad wang'jowi e yo moro amora (weche milieko kata adiera moyangi) kata dhok.
E Netflix, wageno ni mbekni malich wuok ka moro amora to be inyalo hergi kamoro amora.Wageno ni Afrika omew gi mbekni ma pok ogo, mago nowachi gi ja Kenya Dorothy Ghettuba, ma en jatelo mar Netflix e luwo weche mag Africa gi tiendgi. 
Jandiko ma Kenya, ja ta chenro kendo jakel chenro Jennifer Gatero ne onyiso chenro ne Ma en Ngima mong'ith ka wuok e mbui mare, yor keyo weche mane pod otemo go.
Ayiero chwalo weche ma kende nekech ne an gi thuolo mar keyo gi awuon  kenda kendo chopo ir jowinjo maga achel ka achiel ma onge kony mar tudruok. Ne apuonjora mathoth nyaka ni  onyalore to kata kamano otek ahinya. ne owacho. 
Ja loch mar midila kendo jatugo Brenda Wairimu, ma osega bedo e loso chenro ma odhuro ahinya e Kenya, jiwo jo neno ni mondo ochiw sir ne riekni gi loso filimbe ma kenya.
Kwak uru magwa. Ne uru gige wa molos mag Kenya. Ok awach mana ni mondo uyie abundu gik ma ok becho, to mi uru gige wa thuolo mar kiawa, owacho.
Cameroon otimo nyisruok ne e alap mar piny ngima e alap mar Netflix.
Ng'eny buko kod goro ma ni Nairobi, Mombasa gi Kisumu opong' gi ndiko kod piche.
Giwuoyo kuom otodo ma ni ei oganda kaka akuede mag dhoudi, wuoro, gi telo marach.
Asega bedo ka ahero buko to kokalo kuom art, asega bedo ka achwalo paro maga kod adiera ewi aluora mara.
Dhidha yie ni golo Chakacha oko e nyasi mar piem mag thumbe ok ema ne omone landore mokalo yoo ka dho wadh nam chumbi, tomakmana ni jothumbe ne ongi'yo kit thumbe mamoko kendo giwuok giweyo Chakacha, ka moko to nyalo bedo ni ne odhi adhiya e yore gi mopogore nikec jatend band ne olose girupe owuon.
Bedo e wang' taya nyalo bedo matek, ahinya to ka anyuola, osiepe, johera magi gi piny duto paro ni onego in ibed mana ma onge both kendo ma onge ndalo mag midekre.
Ji duto gore gi lwenje moko ma kata jok ma keto kuom gi geno mani malo go ok ong'eyoe gimoro amora.
Naomi Osaka ma ja tuk tennis ma Japan ne omedo landore bang' kane ogolore oko mar tuke mag Faransa moyaw ne jotugo duto mag 2021 mane otim  Stade Roland Garros cakre dwe mar Abich tarik 30 nyaka dwe mar Auchiel tarik 13.
E andike mane oketo mbuyi ne mar anyuola, Osaka ne owacho ni osebedo ka oyuare gi midhiero mag paro kod chuny ma dan'ni, koro ne ok onyal chopo e nyim jofwambo gi keyo e mbaka mag dayo dhok kaka chik orak dwaro. 
Asega bedo ka awinjo e chunya ni ji ok osedewo ngima mar paro mar jatugo, to mano osebed o adier sa asaya ma aneno chokruok mar jofwambo gi keyo kata abet e achiel kodgi, ne owacho.  
"Bang' yudo gi ng'eng'ruok kod seyo, ne bang'e olero yuaruok ne gi midhier mag paro kod chuny madang'ni. ""Adiera en ni asechandora gi kinde malach mar midhiero mar paro kod chuny ma dang'ni chakre e tuke mag pinje ma loka (US) ma oyaw ne jotugo duto e higa 2018 to asebedo gi kinde matek ahinya mar dhi nyime gi ngima ka mano. "
Chieng tarik 30 dwe mar Abich, Jatugo mar opich Agoko  Dennis Ombachi ne oyangore e lela ni en gi tuo mar wich gi midhiero mag paro.
An Dennis Ombachi, jatugo mar opich agoko e okang mar piny ngima kendo jahera mar tedo. Gima ji mang'eny ok ong'eyo en ni yande pimo mag thieth ne oyuda gi tuo mar wich, Ne owacho e mbuyi mare mar twita.
Ombachi nowacho ni seche moko ne ndege nyaloga yombe kendo ne inyalo seye to ne onge ng'ama ong'eyo ni ohinyore. 
"Kuom higni mang'eny, aseyuara kode kaachiel kod midhiero mag paro. Ne seche moko anyalo ga wuok lal nono e tudruok mag mbuyi kendo ndege ne nyaloga yomba ka  aseloso kidieny mar jotugo mar pinywa. Tim ni ne inyalo nga seya go atemo mana bedo Dennis."" Gima ne jojuonj na ok ong'eyo ne kit rem mane an go,"" Ombachi nowacho."
"Ne owacho ni oyiero goyo mbakane gi ji nikech thoth ji ok ohero ga wuoyo e wi tuoche mag paro. "" Ang'ado rieko ne jok ma nigi chandruok kaka mara no mondo omany kony mar jalony."""
Ma ne bang' ndiko orak ma malombo wang' gi Indianapolis Colts.
"Ne omedo: ""Asebedo gi gagi kod jothieth, jo non paro kendo kawo kinde e kuonde thiedho tuoche mag paro. A ogo erokamano ne Nyasaye kuom osiepena. Gin bende koro ginyalo yueyo ka gin thuolo kendo duoko penjo gi adiera ka openjgi; ""ere Dennis?""."
E higa mar 2013 jatugo Daniel Adongo, jahiga 23, ne obedo ja Kenya mokuongo tugo e National Football League(NFL)  e piny Amerka.
To e higa mokalo, jokenya ne oyudo buok kane Adongo onyeo pichene owuon e lela ka ofuong'o yiro mar gima ne nenore kaka njaga kendo oting'o chupa elwete.
Ngima Adongo ne nenore ka ok ber o piche go.
Gik moko ne ochako dhi ne Adongo Milambo e higa mar 2015 ka ne ochunge e tuke mag NFL bang' ka ne ose donjne  gi lweny moko mag udi.
Duoko ne osenyiso ni Adongo ne ogoyo miyo moro ma nonro mare ne ok onyeny e lela sano. 
Anyuola mar jatugo machon mar Sharks, Vodacom Bulls kod Kings mane nenore ni oikore mar kawo piny gi ahiti, ne okwayo ka giwacho ni girite maber bang' ka pichenego ne olandore ka ne en e ngima marach.
Jang'wech mar Olympic ma jaloch midila mar dhahabu ma chon e ng'weye mag mita mia aboro, Winfred Bungei bende ne osebedo gi neno mare e midhiero mar paro kod sikruok e mer. Ehiga mar 2019, Bungei nonyiso od lendo mag Olympic ni math kong'o ne odwa tieko ngimane.
Bungei, ma nyaka kanyo ne osechango, ne owachoni sikruok e mer ne omedore bang' weyo tugo.(Rutaya)
Nitie mana kuonde giko adek ne ja kong' nyalo gikie: Kar od thieth. Bende inyalo dhi e jela nekech tim moro mofuwo, kata inyalo tho. Kaka Wilfred Bungei, ase kalo e kar odno, ma moko ariyo go to ok agombi - jela gi tho. To be onge ng'gato ma dwaro dhi e yor kono kata kamano, ne owacho ekinde ma ne idyo dhoge gi jofwambo gi keyo mag pacho.
Bungei ne owacho ni ngima ma nengo ne tek ma jotugo dakie ga ema nyayo kethruok gi, ahinya to ne jogo ma ok otang' gi ma ok chiki.
Nitie ng'ichno mang'eny ahinya malo kanyo ekinde ma jatugo loyo kendo mau mag dhi maber opong'o ngima gi. Iywayo gi mayot e math kong'o, chode kod timbe kethruok ngima e yore ma moko mana mondo gi pand wang' gi ne adiera, Bungei nowacho.
"Ja abal mipwoyo ahinya Michael Phelps ne obwogo ji mang'eny ka ne onyenyo yuaruokne gi midhiero mag paro e lela kowacho; ""Adier bang' Olympic ka Olympic, aparo ni ne alwarga emidhiero maduong mag paro; ne ok adwar bedo e tuke go kendo."""
Ka owuoyo e Kennedy Forum sach romo mar higa ka higa mar ngima nag paro e Chicago e dwe mar Ang'wen, Phelps nowacho ni noparo mana deruok.
Ne ok adwar bedo mangima kendo. 
Wiya ok bi will gi bedo e oda mar nindo e dala, ka bedo abeda e iye kanyo ka ok adwar bedo mangima.
Gik moko medo bedo matek e kinde ma huma kod pesa ochako dok piny.
Jang'wech mag akinda Jemmimah Sumgong, ehiga 2019, ne oluongo jo riwruok mar jongwech ma kenya (AK) mondo ochiw hocho ne jong'wech, moko kuomgi, mane owacho ni ne kalo e kinde matek.
Sumgong, mane ochungi e tuke ngwech newach konyruok gi yedhe majiwo del, ne owacho ni ne ochiegni podho e midhiero mag paro kaka ne o onge gi ng'at mane onyalo ringo ire.
Bange, AK ne ochano kuonde hocho ne jong'wech, ahinya to ne jong'wech matindo, kipuonjogi kaka ginyalo rito huma kod  geno mabiro gi dhi maber.
Moko kuom gi, ahinya to mawuok e anyuola modhier, ne chandore kaka di gi ti kod pes gi madongo magiyudo kuom loch gi.
Romo mag tiegruok mag AK go ne oik mondo opuonj jong'uech go e yore mag keto mwandu mondo kik githagre ka giseweyo ngwech.
Tne onge yo modich kata chenro mar arita mobidhire mar rito kendo konyo jotugo  go e weche mag ngima mag paro.
Jatend migao mar thieth Mutahi Kagwe nyoro ne oket e orindi maliet mondo oler ane gima omiyo ne okawo kinde malach mondo ochiw duoko  ewi rupot mane ogol gi aguch omenda mar piny owacho ma ne osiemo yomyom e wi kaka duol ma choro gige thieth Kenya Medical Supplies Authority (KEMSA) ne jo otiyo gi omenda.
Ka ochopo e nyim aput mar duol mar joket mwandu mag piny owacho (PIC) e od bura maduong, ma ochuoye kom gi jaod bura ma Mvita  Abdulswamad Shariff Nassir, ja tend migao no ne o chwak gi penjo mondo oler gima omiyo nne orem kawo ondamo mapiyo bang kane osemiye rupot ma ne wacho ni migao no osekalo kar kwan omenda mane oyie ne gi kwayo.
Duol no be ne dwaro ng'eyo gima omiyo ne  okawo mana od aguch omenda mar piny owacho mondo ofweny ni omenda maromo nade mane duol mar keyo gige thieth no osetiyo go kata obedo ni migao mar thieth ni gi jakanyo mare e aput mag jo KEMSA ma onego bed ni pidho ga jatend migao no gi wach.
Jo od bura go ne dwaro ngeyo kaka chwalo weche timore ga e migao no kod ka dipo ni en adier ni jatend migao no ne ni e mudho kotudore gi weche go kata obedo ni jaote e loye ne bedo e buche duto ma ochwo gi jo KEMSA.
Dibed ni ne ok miyi ga weche machuok e wi gik ma tomore KEMSA kata obedo ni jaote mari ne bedo e buche go , mano ema omiyo jokenya nyaka ne rit mana nyaka aguch omenda mag piny owacho ema chiw ywak e wi kaka omenda osetiyo kanyo? ne openje gi jaod bura ma Wajir Amin Rashid Kassim.
Ali ne orem ngeyo gima omiyo migao no ne ok ofwenyo otodo ma ne Ni KEMSA mondo gi nyis jopiny e sa mowinjore.
Ne openjo ka bende jatend migao no ne ni gi chuny kendo ka bende ne en e tudruok gi apisa mage e weche mag midhusi mag Corona to gi kaka ne owinjore chandruog no lo.
Jo los chike go ne owacho ni tamogi ngeyo kaka kata bang bedo gi romo thoth mag jo bod, ne ok nochopo e ng'eyo mar jatend migao no ni ne nitie weche, kendo ne okawo mana ja iye moro mondo oler gima timore.
Kaluwore gi ler mochiw gi Kagwe, migao no ngeyo e wi wachno ka luwore gi oboke mar ote mane siemo kaka jo Kemsa osetiyo gi omenda mokalo.
Oboke mar ote mowuok e aguch omenda no ne ochopo ne ochopo ne migao no tarik 22 dwe mar Auchiel higa 2020, to okang' ne okaw mana tarik 27 dwe mar Aboro.
Bende en gima ber gi jo Kenya ni dweche auchiel piny mwalo, migao ne pod kia kata gima dhi nyime e kemsa?ne openj gi jaod bura ma Mandera East Amin Omar.
Akawo ma kaka nindo e tiji. Nikech ne irito nyaka aguch omenda ema onyiso ni gimoro rach to in e ng'at ma kare ma  ne onego bed ni inyiso weche ma kamago, Rashid ne ochwowo.
"Ne omedo ""Akawo mano kaka rem bedo gi chia mar telo makare  kor ka jatend migao."""
To e dwoko mare jatend migao no no kwer ni ok en tijemar nono kaka duonde mag piny owacho ma ni e bwoye tiyo.
Omako ni migao mare ok nyal kendo ok ne ochuno tije mag Kemsa.
"Wan wachiwo mana techo kod yore mag chike kowuok e migao.Aguch omenda ema nono ema omiyo ne gifwenyo wachno. 
Kata kamano oyie ni nitie chandruok e Kemsa kendo migao mare temo matek neno ni olokore duol maber moloyo.
Wang'eyo ni wan gi chandruok kendo wabiro yware kode,""ne ochiko."
Kagwe bende ne oyudore e bwo mach bang wacho ni lal ma Kemsa neno en kaluwore gi dok chien mar nengo gik moko.
Kagwe ne oelo ni duond no nigi gowi maromo sh. billion2.9 e gik mokeyo to owacho ni mano ibiro losi ka ose usi mwandu duto modong' kendo chul gope mapod odong'. 
Nengo mag gik moko koro ose lwar kaluwore gi medruok mag gik moko e Kenya ka. To bende ok en mana Kemsa kende mane onedo nengo gik moko e higa mokalo, kuonde ma ok mag piny owacho bende ne ong'awo nengo gige gi. Ne en gima ne nyaka timre kendo kuonde ohelni mang'eny nyaka winj rem no kendo nyaka ne lal maromre gigi mago, ne olero.
"Dwoko ne no ne omako dho jakom ma ne owacho ni ""Nyaka e kinde mag nonro, mwandu mathoth ne pod ni e ute keno."
"Duol ma moko mag piny owacho e chwalo mag gi osenyiso ne ginyalo nyiewo mandu ma kamago e nengo mayot, kendo ng'eny gi ne oyiero ni kik ginyiew koa kuom Kemsa nikech nengo gi ne malo miwuoro,"" ne owacho."
En gima ok otegno mondo wawach ni gima omiyo waneno lala en ni nengo ne tek e ndalo no ne ni malo. Lal no okel gi wuoro.  Joke mwandu moko ne omi thuolo mar kelo mwandu gi to kuom mano ne gi dhi nyime uso mwandu gigo ne chumbu moko eka bange Kemsa ochako onyiewo mwandugo kuom jochumbu go, nomedo.
Mokalo nus mar rawere ma Kenya pod rito neno kaka chanjo mane omi jok motelo terogi kapok gi ng'ado mar kawo chuopo ma kamano, kaluwore gi duoko mar nonro manyien.
Nonro, motim gi Amref Health Afrika, ose teno chuny mar rit-ine man kuom ata malo 52 e wi mia mar rawere go gi luoro mag chandruok ma nyalo chanjo no nyalo kelo e ngima gi.
Mokalo nus mar joma wakeyni ma ne ochiwore e nonro no , kata ata malo 68.85 e wi mia, nowacho ni girito neno kaka joma ne ochwo motelo bedo kapok gi ngado ka bende gibiro dhi e chanjo no kata ooyo.  
Komachielo, 47.38 mag joma chuo ne onyiso jo tim nonro e nonro ma duoko mage ne ogol e juma mokalo ni ne ginyalo yie kawo chanjo no.
Nonro ma thor mare ne en, Ranyisi mag yie chanjo mar Covid -19 kaluwore gi timbe kod paro e kind rawere e Kenya: Nonro kapok orwaki chanjo, ne fulo ni rawere ne ok oikore dhi kawo chanjo kata obedo ni bgin eme ne gin thuolo mamalo mar lomboe ji kamano.
To nonro no bende siemo ni rawere mathoth ne ongeyo ber mar chanjo go.
 Kuom mago mane ok oikore mondo ochanji, 52 e wi miya wachoni girito neno rach ma chanjo go kelo kuom jok ma osechanji, ka 6 ewi miyato odagi chuth ni gin ok nyal chanjgi, kaka nonro lero.
Mokalo nus mar joma nokaw e nonroni, (65e wi miya), ne owacho ni ne gitamore kawo chanjo no kaluwore ni ne pok giyudo ler moromo e wi chanjo go.
Bende ne giwacho ni ok giyud thuolo mar nwang'o ler moromo e wi ber gi rach mag chanjo go. 
Ne nitie bathe komachielo mar o ganda matindogo (ata malo abiryo e wi mia) ma ne owacho ni gitamore chanjo go kaluwore ni odhi ataro mar kitgi gi timbegi kata yie mar gi.
Jolony mag Sayans to no fwenyo ni ni rawere oluoro chandruok mar kinde malach ma chanjo go kelo e ngima gi kuom ranyisi bedo ni ginyalo wito teko mag fuonde gi moko mag del.
Bende giluoro chandruok maricho kaka koyo gi liet, wich bar, rem mag fuonde mag del, gi koso neno remo mar ria.
Weche moko mane omako chuny gi gin kaka bedo ni remo nyalo koto, kodobedo ma onge gi teko nyodo ahinya to kuom joma chuo.
Lokruok mar ndalo mag dwe kuom joma mine, nyalo medo re nyaka gi rem neno dwe chutho, bende nowuok e nonro no kaka achiel kuom weche ma chando chuny gi.
…iparo ni an kaka pod arom ni, ka gima kamano  otimore na to ere kaka nima na ma kiny nobedi? Abiro chop[o kama anyalo mana yudo nyathi achiel? Abiro chopo kama ok anyal toyo kaka dine atiyo ka dine ok akawo chanjo no? achiel kuomrawere go nonyiso jo lony mag sayans mag Amref.
Onge gik maricho ma ose nenore kuom jok mane osekawo okawo chwop no chakre nyaka ne yaw ayanga chenro mar chanjo no e Kenya dwe mar adek ma di mi chak timo nonro, kaluwore gi migao mar thieth.
Weche matenge ma ja timore gin mana kaka, rem e kar kama ochuo riwi, wich bar, olo kod rem mar leche.
Jok mane omi thuolo mokwongo e chanjo no gin kaka jochiw thieth, jo chiw arita kwe, jopuonj to gi jok madongo ma hik gi 58 ka dhi nyime.
Nonro ni notim e yor mbuyi, e kaunti 47 duto ma kenya e kind rawewre ma hikgi ni e kind 18-35.
Nonro no ne oor mondo o non gima yiero tim rawere e yiero kawo chanjo.
Duto maromo 665 mag rawere ne odonjo e nonro no ka mokalo nus mag joma ne odonjo e nonro no (60.30 e wi miya),ne gin chwo.
Kuom jogo ma ne okonyo timo nonro no, 45.35 e wi mia ne wuok ekaunti mani bombe, ka 26.36 e wi mia, kod 28.29 e wi mia to ne wuok e kaunti ma oluoro mag bombe kod e gwenge mag risaf kaluwore kamano.
Rawere ne oyud ni otenore mana kuom weche ma giyudo e kuonde tudruok mag mbuyi mag oganda mondo gikonyre go e ngado rieko ka gibiro kawo chanjo kata ooyo.
Moko ne otamore kawo chanjo no nikech ok gin gi chir kod piny owacho kuom teko kod wuok mar kedo gi chandruog no. 
E nonro no, jo lony mag sayans noyudo ni yo kende mar yudo weche kodure gi Covi-19 gi chanjo e kind rawere en mbuyi mar oganda, ma otingo ata malo 40.30 mag weche ma ji tiyo go e wi chandruog no.
Nyakalondo mar TV, Redio bende ne miyo rawere weche e wi covid-19, e kwan mar 31.43 e wi miya, kod23.91 ewi miya moro ka moro. Weche ma ikowo gi dhok nochu ekwan matin hinya mar 2.56 e wi mia.
Rawere ma e gwenge ma jo ni gi somo mar praimar ne ogeno kuom nyakalondo mar redio kuom weche mag Covid-19.
Mago ma ni e Kolej kod mbalariany ne ogeno kuom tudruok mag mbuyi mag oganda.
Kata ka obedo ni migao mar thieth ema ong'e kaka dag weche ma otudore gi chandruoge mag ngima, mana 1.35 e wi mia ne ogene.
Ngeny rawere ni gi yot yudo weche kokalo e mbuyi mag oganda kod weche maridore mapiyo moloyo joma dongo, omiyo ginyalo yudo weche ma ok ni kare kendo keyo ne joma dongo mapiyo, gino ma nyalo kelo dok chien e kawo chanjo., nonro nyiso kamano.
E kinde no, Nonro moro machielo ma no tim e kaunti mag Mombasa,Trans-Nzoia, Kajiado, gi Nairobi ne yango ni thoth nyamrerwa (81 ewi mia ne nyalo yie gi chanjo.
Nonro ma ne ochan ni mondo onon ngeyo mar gi e wi chenjo mar covid-19: Gima omiyo ichenjo kod paro mar Nyamreche e wi chanjo go e Kenya, moko kuom tieng' no nowacho ni ok gidwar kawo chanjo no kaluwore luoro mar arita gi.
Ma tin ne nus mar Nyamreche go kata 36 e wi mia kod 10 ewi mia no simeo tudruok mag mbuyi gi romo mag gweng kaluwore kamano kaka yore gi mag yudo weche.
Kaunty mar Pokot ma Yimbo, ema ni gi mew mar nyodo ma malo e thuolo mar ariyo e Kenya, gi kwan ma dirom nyindindo a biryo e ot ka ot malo moyombo ariyo kata adek mag kuonde ma moko e pacho ka.
Kwan mar 7.2 e wi mia mar mew mar nyodo ma West Pokot osetud gi weche mag komo nyuol ka kwan mar piny kenya to ochung e 3.4 e wi miyakaluwore gi kweno mar oganda ma 2019.
En bende mana e gwenge mag pokot ma nyithindo nie gi thirno e okang ma malo e kwan mar 46 e wi mia, kaluwore gi nonro mar kwan oganda mag Kenya Demographic Health Survey (KDHS) ma 2014 ma bende siemo ni mokalo achiel e wi angwen mag nyithindo ma kono ni gi chandruok mag remo chiemo makare moromo.
Bed ni  piny kenya osegoyo okang maduong e tieko wechegi, kaka kawo tiyo gi yore komo nyuol ose medore kowuok e 13 e wi mia e higa 2013 nyaka 28 e wi mia ma sani, kaluwore gi weche mogol gi duol mar nono tije kawo okang, ma ne ogo gi International Centre for Reproductive Health Kenya (ICRHK).  
Ng'ang'ni mondo inyal yudo gik ma idwaro.
To mon mangeny ma ni e yor komo nyuol  time e yor apanda ka giluoro gik maditimre ne gi ka  ofwenygi gi chuo gi ma ongeyo mana ni nyithindo gi gueth. 
Philomena Cherotich, 33, kendo min nyithindo adek moa Ngoleyo West Pokot, osebedo ga katiyo gi yore komo nyuol ma sani mondo ogeng go mako ich kuom higni angwen mokalo , adiera ma chuore ok ngeyo.
Ka ofwenyo, owacho, to obiro tame chuth kik otigo.
Anyuola mar ji a bich no cnandore mondo lwedo oromto, to en mana achiel kuom ranyisi mag anyuola gana gi gana ma wuoke kaunti ma duong no ma  ma ni kod nyithindo mangeny ma hingo ma ginyalo pidho.
Ka luwore gi rem chano nyuol mar nyithindo, nitiere nyalruok ma malo mar nyithindo mathoth wito ngima gi ka pok gitieko hik gi achiel ae nyuol gi ei Pokot kopim gi Kiambu kata Nyeri, mano kaluwore gi KDHS 2014.
Kata obedo ni nitiere weche mangeny manyalo miyo nyithindo wit ngima gi, rem komo nyuol en en achiel kuom gik madongo ma kamago.
Nyuol machiegni machiegni ose tud ga gi thoye mag nyithindo e kinde mag nyuol nyaka ekinde ma nyathi yom.
Peter Gachangi, ja nonro maduong e duol mar  nono tije mag kawo okang(Performance Monitoring for Action) e  ICRHK, neno kata obedo ni nitie obadho mathoth, West Pokot pod dhi nyime timo maber ahinya kuom tiyo gi yore mag komo nyuol, ka omedo ni mana ata malo 31 kende mag iye ema ne ok ochane higa2020 kopim gi ata malo 39 e higa mokalo.
Nyithindo ma onyuol bang kinde ma chwok bang nyuol machielo, ma tin ne higni ariyo,ni gi thuolo mani malo nyadiriyo  ma tho(thoye 83 kuom monyuol 1000  ma ngima) ka nyithindo monyuol bang higa adek bang nyuol machielo ( thoye 42 kuom nyuol 1000 ma ngima) kata  higni angwen kata mokalo,  (thoye 44 kuom nyuol 1000 ma ngima)
To kata e higa 2018 chuo Pokot mathoth ne kwedo mager ahinya wach monde gi mar komo nyuol.
Wilson Ngaren,  jatud weche mag yore ngima mag nyuol e kaunti paro kinde ma thoth ma chuo ne dok utgi rango bede mondegi ranyisi moro amora mar yor komo nyuol ma iketo e bat kendo kelo lweny maratipo kane gifwenyo moro amora.
To mano ne olokore nade?
Valentine Cherop, Nyamrerwa e bwo ICRHK e West Pokot, wacho ni Kaunti jaloso ga buche mag barasa kama imiyoe chuo puonj ma ka gi aye to gidhi gipuonjo chuo wetegi e wi ber mag lomonyuol. 
Mae  mos mos oseloko sigana kendo kuom geno biro tieko thoye mag nyithindo kod weche ma moko motudore gi komo nyuol e Kaunti no.
Wang koro ochiki e ikruok mag penj mduong mana ndalo manok bang jopuonjre yawo sikul.
Nyithindo duto chakre piny ne praimar nyaka jo klas apar gariyo ne jodog e sikul chieng Wuoktich ka tam manyien ma biro tieko jumbe apar chakore.
To e sama hik somo mar 2021 chakore, jopuonjre duto ne ochor nyime e kilase gi manyien.
Jota somo biro timo gik moko duto chakre e loso penjo, somo mag yieko iye, goyo e oboke kod boyo.
Ma en bang kane ose tim maber chiwo penj mag jo gired 4 ma ochan gi jo sikul, gi penj madongo mag jo kilas aboro kod jo kilas apar gariyo ma jotieko.
Gigo ne otimore kaluwore gi kit somo ma orungi ma ne ochaki bang nadalo mathoth mane okethore ka ne oloro sikunde kuom ndalo mathoth e higaga 2020.
Penj mag higa mokalo ne ochiw e bwo tend Mercy Karogo ma ne en jata chenro maduong mag duol mar penj Kenya National Examinations Council (Knec).
Koro neno ni gi lokruok mar telo e duond no, kama David Nyengere ne oyier kaka jatelo manyien, ikruok ne penj maduong mar kilas aboro Kenya Certificate Primary Examination gi penj maduong mar klas apar gariyo Kenya Certificate Secondary Education biro chakore chon.
Standard oselieko ni Jatend migao mar somo George Magoha, otelo ne kidieny moro mamalo mar jolony ma wuok e migao mare kod duol mar penj mondo orangie kaka weche dhi e kar goyo penj e oboke ma ni e piny United Kingdom.
Jagoro  mongirore e bad somo ma piny Jwan Julius bende ni ei jowuoth ma dhi UK.
E kinde mokalo, jotije mane kowo jatend migao wuoth gi jata tije maduong ne tingo ga apisa ma jo los penj, jo go penj go e oboke, ja ta tije pesa kodjorit penj. 
Jodito ma osega kowo ker Uhuru Kenyatta romo maduong mar piny ngima mar weche mag somo mag idwaro ni mondo ongi kaka ikruok penj go dhi.
Laktar Njeng'ere ma biro lomo jago penj e oboke e limbe ne mokwongo nyaka ne yiere e lemo no, ibiro tero e okange duto mag ikruok.
Chien dala kucho, Knec temo ringo matek gi kinde matin gi mondo one ni otieko ikruokduto ne penj go motelo ne dwe mar Adek 2022.
Duond no biro chuno ni mondo oti  gi thuolo matin ma gin go mondo ogol penj.
E bwo kalenda manyien mar somo, tam mar ariyo birochakre dwe mar apar tarik 11 kendo ringo nyaka jumbe 11, korumo dwe mar apar gariyo tarik 23.To tam mar adek ringo chakre tarik 3 dwe mar achiel higa 2022torumo dwe nar adek tarik 4. Penj maduong mar kilas aboro ibiro tim chakre tarik 7 dwe mar Adek nyaka  kuo ndalo adek ka mag kilas apar gariyo nochakre tarik 11 e dwe mar adek.
Ndiko mag jotim penj mag Knec go rumo chieng ngeso, ma chako ayanga wuoth mabor mar ikruok ne penj go.
Ote mag odiocheng ma o or gi Knec ne jotend sikunde  wacho ni ndikruok mar jo tim penj ne onego timre e kind tarik 2 dwe mar auchiel nyaka tarik 31 dwe mar a biryo.
Doho mar penj no owacho ni jo tim penj go nyaka ndikre ne penj mana e sikunde mane gitimoe kilas abiriyo ne jotim penj mag kilas aboro to gi kilas apar gachiel ne jotim penj mag kilas apar gariyo.
Riwruok mar Kenya National Bureau of Statistics podi ok ochiwo kwan mar dongruok e yore yuto ma higa mar 2020, giwacho ni  podi ok giyudo kwan mag kembni moko nikech ng'ikni mokel gi masira mar Korona.
Dongruok e yore yuto ne odok chien chakre dwe mar April nyaka dwe mar Desemba higa mokalo, Agulu mar Piny kata National Treasury  ne owacho ni e higa mar 2020 ne nitie mana dongruok mar gimoro atamalo 0.6.
Dongruok ochako bedoe  e kinde ma piny podi nyagore gi masira mar Korona.
Riwruok mar Kenya Wildlife Service (KWS) omako sibuor moro ma ne omwomo kendo bwogo ji Ongata Rongai, e Kaunti ma Kajiado.
Chieng' Tich Adek, Julai, tarik 28, KWS ne owacho ni sibuor ma dichwono ne oyud e taondno  komoko e kind sisi mar simit kod mabede moko. Iwacho ni ne en sibuor ma rawera ma pok otegno.
Raia ne onyiso KWS ma ne ooro opisa moko kuno. Opisago ne ochwoyo sibuorno gi yath ma nyose ka gitiyo gi bunde moro matin, mi gimake.
KWS ne owacho niya; “Ne wachuoyo sibuorno gi yath mi onyosore kae to watere e osiptal mar le mondo opime kendo oketne gimoro e ng'ute mifwenyego, kae to nw wadwoke e paw le.”
Gik ma kamago timorega, ripode nyiso ni dhano medo tuomore gi le mag bungu kuonde mopogore opogore e piny Kenya.
E dwe mar Mach higani, The Standard ne owacho ni sibuoche moko ma ne omwomo ne onego ji ang'wen kendo hinyo ji ariyo Maasai Mara.
Sibuochego ne odonjo e gweng' moro Talek mi gisando jogweng'no.
KWS owachone raia nigi go ripot makamago e namba mar simu  0800597 000, mondo ogeng' gik  ma kamago kik timre.
Dichwo moro ma jahigni 44 odere e gweng' mar Rang’i e sab- kaunti ma Rangwe, kaunti ma Homa Bay, bang' joodgi nyise ni kik okend dhako mar ariyo.
Duncan Ong’ong’a, ma ne en jaduong' gweng' e alworano ne odere gi tol mi otho Jumapil tarik 25, Julai.
Ne oyud ringrene koliero e tol motwe e yadh abokado e bath dala jonyuolne.
Wachore ni dichwo ma jahigni  piero ang'wen gang'wenno iye ne owang' bang' joodgi nyise ni kik oter chi liel moro e gweng'gino.
Chi Ong’ong’a mokwongo ne otho Mach higani. Juma mokalo Ong’ong’a ne okendo dhako machielo, kendo jonyuolne ne oriwe lwedo.
Kata kamano, kapok kata ndalo abiriyo okalo, Ong'ong'a ne owacho ni odwaro kendo dhako machielo, ma en chi liel mondo obed chiege mar ariyo.
Crispin Onyango, ma en Asistant Chif ma Genga Sab-Lokason ne owacho ne The Standard ni jonyuol Ong’ong’a ne dwaro mana ni wuodgi oket pache e kend manyien ma ne eka odonjoeno.
Onyango ne owacho ni; “Jonyuolne ne neno ni Ong’ong’a biro keto pache duto kuom chi lielno kendo obiro jwang'o dhako ma nyocha okendono.
Jatelono ne omedo ni, “Chiege ma ne eka okendono bende ne otamore wach chwore kendo dhako mar ariyo.”
Onyango wacho ni Ong’ong’a ne nigi osiep mar kisera gi chi lielno kuom higni ariyo kama.
Asistant chifno ne owacho ni, “Joodgi Ong’ong’a ne neno ni osiep ma ne Ong’ong’a nigo gi chi lielno ne omiyo ojwang'o chiege ma ne otho Mach higani.” Kendo ne omedo ni: “Joodgi gi koro ne luor ni osiep mapod nie kindgino biro miyo ojwang' bende chiege ma yande okendoni.”
Wachore ni e juma achiel ma ne Ong’ong’a gi chiege manyienno odak kanyachiel ne en lweny lilo.
Jatelono ne owacho ni: “Juma mokalo Ong’ong’a ne ogoyo dhakono gi bao mi dhakono ne opodho kendo pache nolal. Kane Ong’ong’a oneno kamano, ne oparo ni oneko moringo olal.”
Ne othiedh chi Ong’ong’a  e osiptal mar Rangwe kae to odok dala.
Odiechieng' achiel bang'e ne oyud Ong’ong’a kotho e bath dala jonyuolne kendo iwacho ni ne odere.
Joseph Okuna, ma en Jalup Polis Kamanda ma Rangwe Sab-Kaunti ne owacho ni wechego ne otimore adier. Ne owacho ni ne okaw ringre Ong’ong’a moter e mochari ma  Homa Bay County Referral Hospital.
Dichwo moro ne onego chiege ma ne gisewerego kae to odere  Kibwezi East, Makueni Kaunti.
Vitalis Ogur ma en  asistant kaunti komisona ma kuno wacho ni Nzyuko Makau kod chiege Ann Makau, ne goyoga orak Dwa Sisal Estate.
Ogur wacho ni ji ariyogo ne oyudo dhi e tich kae to Nzyuko omonjo Ann motong'e gi opanga, bang' mano to odere.
Podi ok ong'e gimomiyo ne omonjo dhakono.
"Ogur wacho ni, ""Wachno ne otimore okinyi osrawende ka ne ji ariyogo dhi e tich.”"
Achiel kuom jirendegi ne owacho ni ji ariyogo ne nigi tungni e kindgi kendo ne gipogo dak.
"Urbanus Kioko modak kuno wacho ni; ""Ne  gin-gi nyithindo ang'wen. Ka wechego timore ne oyudo gipogo dak."""
Ne oter ringregigo e mochari ma Makindu Sab-Kaunti Hospital.
 National Elections Board (NEB)mar ODM jiwo jogo mariwo patino lwedo ni gikaw kad mar patino mondo gibed e rejista kaka jokanyo kapok gichako yiero mar gweng' mar jopatino.
NEB ne ondiko niya; “Wajiwo ji duto mariwowa lwedo ni gine ni ondik nyingegi e rejista mar patiwa mondo gibed jokanyo kapo ni gidwaro chung' gi otiko mar ODM kata gidwaro goyo ombulu ne ODM. Gie sani ng'ato ok chul gimoro amora mondo obed jakanyo mar patiwa.”
NEB owacho ni kapo ni kom moro odong' nono e gweng', onego onyisgi mondo gikony jogweng' ng'eyo  gima onego otim mondo giket ng'ato e komno.
NEB ne omedo niya; “Ok omi ng'ato ang'ata kata kidieny moro amora rusa mar keto ng'ato e kom kapok giwuoyo gi NEB, kendo oyienegi timo kamano.”
Jo bodno bende ne onyiso ofise duto mag kaunti ni giikre ne yiero kuom nono ni jokanyo duto mag pati e kauntigi opwodh maber kendo gine ni gilony gi chike mag yiero mayudore e websait.
Ma en lokruok ma patino otimo, ne gikwongo giwacho ni gibiro chwalo yiero mar gweng' nyaka higa mar 2022.
E dwe mar Mei, Wycliffe Oparanya, ma en jalup jatelo mar ODM kendo Gavana ma Kakamega ne owacho ni  ok ber timo yiero mar pati higa achiel motelo ne yiero maduong'.
Ne ochan ni ibiro tim yierogo April 2021, to mano bende ne ok otimore.
 Bende, NEB ne owacho ni kata obedo ni kinde mag bet e kom mag jogo osekalo, gigeno ni opisago “biro dhi nyime gi migepegi nyaka chop kama oyier jomoko mondo okaw kargi kaluwore gi Chik Matayo Pati mag Siasa kata Political Parties Act, chik mar ODM kod chike mamoko mag patino.”
NEB ne ondiko stetment niya; “Sama pod gin e migepegigo gin gi ratiro duto mag telo ma ne omigi kendo gibiro dhi nyime timo migepegi kaka pile.”
Onyis jokanyo mag kaunti ni giwuo e kindgi “mondo giwinjre ni gin ng'ano gini mabiro laro kombe mag  kidienje mopogore opogore sama NEB biro lando yiero.”
Riwruok mar Communication Authority of Kenya (CA) dwaro nono nengo ma kembe simu mag lwedo oketo (bed ni en nengo mar gocho ne ja lain  mopogore kata interconnection rates, kata mana nengo mar gocho ne ja lain machal gi mari kata termination rates). To mano en okang' manyalo kelo ywaruok mar nengo goyo simu gi kembe simu mag Kenya.
Nonro mogik mar nengo goyo simu ne otim higni 10 mokalo, rwruokno wacho ni wang'ni gidwaro pimo nengo goyo simu e piny Kenya gi nengo goyo simu e pinje mamoko machalo gi Kenya.
"CA ne owacho ni; “Julai tarik 8, 2011, riwruokno ne omedo wach moro e winjruok ma ne oyudo gisetimo,  Addendum No 2. Ne gi medo wachno e  winjruokgi  mar Determination No 2 mar 2010,  ne gitimo lokruok e nengo mar goyo simu kendo ne ginyiso ni winjruokno ne dhi tiyo nyaka Jun tarik 30, 2015."""
“Winjruokno ne  dhi nono  dongruok ma ne dhi bedoe e kindeno. Kane orumo e higa mar 2015, riwruokno ne ong'ado mar ng'iyo mokwongo kaka ohala ne dhi bedo kapok gichako nono kendo kaka inyalo tim lokruok e nengo.”
Nengo ma CA oketo mar goyo simu en gima duong' ma kembe mag simu nono sama  ging'ado nengo ma gibiro keto ne goyo simu.
Nengono nyiso nengo ma kembe nyalo keto bed ni en simu migoyo e laindgi kata ne lainde mamoko.
E higa mar  2010, CA ne odwoko chien nengo goyo simu gi gimoro atamalo 50, ne giwuok e siling 2.21 e Julai, 2010 mi gitere siling 0.99 Julai 2013.
Wachno ne okelo ywaruok  mar nengo e kind  Safaricom  gi  Airtel, nengo gocho ne owuok siling 12 e dakika mochopo siling 3 e dakika.
CA wacho ni, “Nikech kinde koro osekalo, kendo lokruok mang'eny osetimore e weche mag ohala, gidwaro nono kendo yo migoyogo nengo mag simu migoyo e lainde mopogore.” 
Idwa timo nonroni kata obedo ni kembe mag simu wacho ni ohala mar simu migoyo dhi mos kopim gi ohala mar ng'iewo intanet mar simu kata ooro pesa e yor simu.
Kaluwore gi ripot mogik mar higa ka higa mar Safaricom, ne giyudo bilion 94.4 kuom simu migoyo, ne gi dok chien matin nikech e higa mar 2019 ne giyudo siling  95.7 to e higa mar 2018 ne giyudo siling' 95.6.  
Jonyuol mag  Police Cpl Caroline Jemutai Kangogo e liende ma ne otim e gweng' mar Nyawa, e Kaunti mar  Elgeyo Marakwet Julai 29, 2021
Gokinyi ka piny podi ng'ich, mtokni modhuro ne oriedo mos ka giwuok e mochari ma  Iten County Referral Hospital ka gilor e ndara mar Iten-Kabarnet kendo gichomo hoho mar Kerio.
Ne obaw picha maduong' mar polis ma dhako Caroline Kangogo e mtoka ma ne oting'o ringrene. Mtokano ne otelo ne chiegni mtokni 40 mane odusi gi tonde ma rochere kod ma rajamna, boda boda mang'eny bende ne ringo kodgi.
Sama ne mtoknigo kalo jogweng' ne biro e ndara mondo gigo wang'gi e  gima ne chalonegi mtokni mag arus.
Nyalo bedo ni joma ne ochano wechego ne temo timo kaka Kangongo ne okwayo, ne owacho ni doher mondo orwakne law arus ka otho. 
Kangogo ma ne en jahigni 34, ne koro dok dala, ji mang'eny e gweng' mar Nyawa, e Kaunti mar Elgeyo Marakwet, ne ong'eye kaka polis mobolore kendo modimbore. 
Piny ne ng'ich kendo boche ne ng'eny e polo, chieng' ne lidhore mana matin kendo chako lal, kamano e kaka kor yamo ne chalo chieng' ma ne oyud ringre Kangogo e baf mar od jonyuolne.
Mano ne otimore ndalo 11 bang' yudo ringre John Ogweno e mtokane  Kasarani police, Nakuru. Ogweno ne en polis constable. 
Wachore ni Kangogo ema ne ogoye  bunde.
Ndalo matin bang'e ne oyud  Peter Ndwiga, ja ohala moro ka bende otho e lojing' moro Juja.
Wachore bende ni polis ma dhakoni ema ne onege.
Ne oyud Kangogo bang'e kosetho. Odhi e bur gi weche duto ma dibed ni ong'eyo e wi nekgo.
Bang' mano polis nolando ni gisechako manyo Kangogo, kendo ni gibiro manye ka sindan.
Mtoknigo ne ochopo e ranga jonyuol  Kangogo, ne en rangach ma mbulu. Ne idhi iik Kangogo e dalagino.
Kae to program mar iik ne ochakore, ng'ato ka ng'ato ma ne wuoyo, ne puoyo miyono ma ne ong'ere kaka ‘Caroline Jemutai’.
Nyoro, jogweng' miche kod jotelo moko ne odhi e iikne. Ne oike e dala ma ne oyudie ringrene e okinyi mar tarik 16, Julai.
Ne orwak ne Kangogo law arus. Ne okwayo kamano e mesej moro ma ne ondiko e simbe ma wachore ni ne ondiko kapok otho.
E mesejno ne okwayo bende ni owang' ringrene. Wuon-gi ne otamore timo kamano, kar mano ne oike e dala wuon-gi. Wuon-gi nyinge en  Barnaba Kangogo.
Ne ok ogo bunde e liende kaka jatimore ka iiko polis motho ka pod nie tich.
Polise ma Nakuru kama Kangogo ne tiyoe ne obiro ike ka girwako lep raia, kendo ne gibet e hema ma ne owal ne jotelo.
Bang'e ne giketo maua e liende.
Onge kata mana polis achiel ma Iten kata Tambach  morwako yunifom ma ne obiro mondo orit  kuwe kata obedo ni jogweng' mangeny ne ochokore kanyo
Chwor Kangogo, Richard Ngeno ne obet gi nyithindgi ariyo e bath ore gi mare, kendo pache ne ni mabor.
Ngeno, ma en polis komisona ma Mombasa, kaachiel gi jonyuol Kangogo ne ok owacho kata mana wach achiel.
Saa 8.27 modiechieng' ne oket ringre Kangogo e bur.
Owadgi Mark ne owacho ne joma ne obiro e liel niya; “Ji osewacho kendo osendiko gik mang'eny e wi nyaminwa. Kata kamano, Caroline ma uwinjo ka ji woyoe kata ma ji ndiko weche kuome, ok e Caroline ma wang'eyo. Caroline ne en nyako mobolore kendo ne wamor kinde moro amora ma ne en kodwa.” 
Kapo ni nyaminwani ne otimo gimoro marach, ne obothne.
DCI pok onyisowa gadier kabe ne onego ng'ato kata ooyo.
Ne owacho ni nyamin-gi  ne ohero weche din kendo ne ojadhi lemo e kanisa man machiegni kanyo mar St Joseph’s Catholic Church, Anin. 
Nera mar Kangogo, ma ne wuoyo e lo joodgi ne owacho ni nyaka chop nyoro, jodala ne podi ok  ong'eyo gadier ka Kangogo ne odere kata ne onege.
"Kipkorir ne owacho niya; “En mana Nyasaye gi Caroline ema ong'eyo gima ne onege."""
Ker Uhuru Kenyatta osegabedo ka wacho kinde ka kinde ni Kenya ok bi chwalo tong' mare kata mana inji achiel ne piny moro amora. Machiegni moloyo, ne owacho kamano  Julai, tarik 21 2021.
Ker ne owacho kamano, kane owuoyo gi joma tiego jorit kuwe Boni Forest, Kaunti ma Lamu. Nenore ni ne owuoyo e wi ywaruok mosegabedo e kind Kenya gi Somalia e wi tong' mar Pige Nam Chumbi.
Gima lit en ni, wach rito tong' mar pinywa imiyo pek madwarore mana sama iywaruok gi  Somalia.
Kenya gi Uganda osebedo ka yware kuom higni e wi tong' mar pige Nam Viktoria, moriwo chulni kaka mag Migingo kod Mageta.
Kata obedo ni jo Kenya osedak e chulnigo kuom higni pieche, jo Uganda timore ka gima ginie weg chulnigo.
Kinde mang'eny polise ma Uganda biroga e chulnigo kendo gimako jolupo gi weche moko matindo tindo kae to gigonyogi ka gisechulogi asoya mang'eny. 
Moko kuom jo Kenya iketo e sel maricho richo mag Uganda man loka machielo kuom ndalo mogwaro.
Wachore ni e chula ma Mageta, jo Uganda chuno jo Kenya mondo ochul pes Kenya siling' 8,000  dwe ka dwe, ne moro kamoro kuom yie mag lupo.
To kata obedo ni itimo ne jo Kenya marach kamano, kendo isandogi e yo ma kamano, sirkal ok odewo.
En adier ni Kenya kod Uganda gin osiepe. Kendo wageno osiep manie kindgino. 
Kata kamano, ka osiep en madier, nyaka luor bedie e kindgi.
Nenore ayanga ni onge luor ma kamano e wachni.
En wichkuot ni sirkal ok tim gimoro amora sama isando raia kendo imayogi pesgi.
Kenya nyaka chung' motegno. 
Kata obedo ni ok wadwar ni Kenya ochak lweny kod jirendene, wadwaro ni sirkal one ni polise ma Uganda owere gi jolupo ma Kenya. 
Onego gi chak kendo chenro mar keto tong' ne pige mag Nam Viktoria.
Ok onego owene jo Uganda thuolo mar timore gi jo Kenya ka gima gin mana gik tugo. 
George Kinoti ma en  Director of Criminal Investigations  (DCI) ne owacho ni polise ma jonon wach ne oyudo miyo moro milion 5.7 ma ne otero ne jong'ad bura.
E afidavit moro ma Felix Karisa ma en Chief Inspector osingorego kodwoko riwruok mar jong'ad bura, DCI ne owacho ni polise ne odhi mako jong'ad bura Aggrey Muchelule kod Said Chitembwe e ofisegi bang' ng'ato kwalonegi wach ni jong'ad burago idhi mi asoya mar milion 7.
"Karisa ne osingore niya; “Wadwaro chako gi keto weche maler ni, ne ok omak jong'ad burago bende ne ok ochandgi kaka giwacho, to ne giyie giwegi mondo gidhi kodwa e ofis maduong' mar DCI mondo gindik stetment e wach asoya mawachore ni ne gikawo."""
Karisa ne owacho ni ne omiye ting' mar nono ywak moro, ni jong'ad bura gi opisa mamoko matiyo e doho ne odonjo e timbe mag mibadhi kendo ne oyudo weche madier ni nitie joma oor mondo owuo gi jong'ad burago mondo kes odog konchiel.
Ne osingore ni Julai tarik, 21 ne oyudo ywak moro ni jang'ad bura moro kod ng'at ma ne oor ire osebedo ka romo kuom kinde, kendo giseyie ni ibiro ter milion 7 e od jang'ad burano.
Kata kamano, Karisa ne owacho ni ne giloko kar romo apoya mondo obed Milimani High Court, kendo ne onego oter pesa kuno. 
Ne owacho ni Julai, tarik  22, ne giketo obadho Milimani High Court mi girito nyaka gimoro 8:00 modiechieng' kendo ne giyudo wach ni romono ne dhi bedo e ofis mar Jang'ad bura Muchelule  kendo ni Jang'ad bura Chitembwe ne dhi konyo e wechego.
"Karisa ne osingore niya; ""Ne wadhi e ofise jong'ad bura ariyogo kae to wafwenyorenegi kendo wagoyo joma ne nikuno peksen. Ne wayudo miyo ma ne ni kanyo gi dola 50,000 mag Amerka kata siling milion 5.” "
Kaluwore gi janon wachno, ne giyudo Jang'ad bura Chitembwe gi dola 7000 mag Amerka kata siling 700,000.
Ne owacho ni riwruok mar Kenya Magistrates and Judges Association (KMJA) ne owuondo doho mondo gigol chik ni DCI kik mak kata donj ne jong'ad bura ariyogo.
Karisa ne osingore niya: “DCI ne luwo chik kendo ne nono ketho maduong' motudore gi mibadhi. Omiyo ok nyal wach ni ne gidonjore gi Judiciary. Kwayo mar geng'o ni kik mak kata donjne jong'ad burago en yo mar geng'onwa mondo kik wati tijwa kaka dwarore.”
DCI wacho ni wach mar ni ne ok oyudo barua mar doho ma ne oyiene mondo odhi omak jogo en wach ma ok nyal chung', nimar ne onge seche mag timo kamano,  ne onyisgi molewo wach asoyano kendo ne gin mana gi kinde matin mar dhi mako jogo. 
Ne oluong jong'ad bura ariyogo e doho juma mokalo, kata kamano, Jang'ad Bura Muchelule kod KMJA ne okwayo ni otam DCI mondo kik oluonggi e doho, kik omakgi kata kik odonjnegi gi wach mar asoyano, mi doho  neo otimo kamano.
KMJA, katiyo gi okil Danstan Omari, ne owacho ni opisa mag DCI ne oketho chik kuom mwomruok kendo donjo e ofise mag Muchelule kod Chitembwe ma ok omigi barua mar doho kendo ne ok giyudo pesa mag asoya kaka giwachono.
Muchelule ne okuong'ore ni onge gima ne opisa mag DCI oyudo e ofise, ni ne gimake amaka kae to gitere e ofis maduong' mar DCI kendo  gipenje penjo.
Kane wachno ochopo e nyim Jang'ad Bura James Makau, ne omedo chwalo kesno nyime kowacho ni kik mak jong'ad burago, kendo ne owacho ne joma odonjonegigo mondo giter wechegi e doho kapok tarik 18 Oktoba ochopo.
Achiel kuom joma ne oyud nyoro kotho e yo ma ok nyal ler malong'o en japuonjre  ma mbalariany ma Egerton. Ne en wuoyi ma jahigni 23.
Ne oyud japuonjreno ndalo achiel bang' lalne.
Jonathan Kisaka, Polis Kamanda ma Njoro sab-kaunti  ne owacho ni ne oyud ringre japuonjreno Jumapil gotieno e puodho moro mar mbalarianyno ka ne imanye .
"Kisaka ne owacho ni, ""Japuonjre ma nyinge en Edward Jage, ne one mogik Julai, 24."""
Polis wacho ni Jage ne nigi tuwo mar dipreson.
Polis ma Narok South bende nono wach tho mar nyako ma jahigni 17, Tendwet.
Kizito Mutoro, ma en Kaunti Polis Kamanda wacho ni ne oyud nyakono nyoro gimoro saa 12:30 mokinyi koliero e kor ot kama ne onindoe
Mutoro ne owacho ni; “Nyakono ne otho e yo kitere e osiptal.”
Patrick Kosgei ma en Chif ma alworano ne owacho ni nyakono ne oramo ni odwaro wuoche manyien mag skul nikech wuoche ma yande en-go oyiech.
E Kaunti ma Homa Bay, jogweng' ma Rang'i ne obwok ahinya kane giyudo ringre Dancun Ong’ong’a, ne en  jaduong' gweng' kaliero e yath.
Ne oyud ringrene Jumapil kaliero e tol motwe e yadh abokado, e bath dala jonyuolne.
Wachore ni Ong’ong’a ne oyware gi joodgi mana  juma achiel kama bang' kendo dhako mar ariyo.
Joma kedo mondo orit alwora ne okwayo George Kinoti, jatelo mar  Directorate of Criminal Investigations  (DCI) mondo onon mapiyo tho mar Joanna Stuchburry, miyo ma ne kedo mondo orit alwora.
Jogo ne oriwore gi Ker Uhuru Kenyatta e bwo Kenya Network of Land and Environment Defenders (LED), kane osiemo mager joma ne onego Stuchburry e yor mahundu.
Stuchburry ne ong'ere gi lweny ma ne okedo mondo kik keth Kiambu Forest.
Ne ogoye bunde Julai tarik, 15. Polise wacho ni ne ok onege mondo okwale nimar onge gimoro amora ma ne okaw kuome.
Phyllis Omido ma en jatelo mar Centre for Justice, Governance and Environmental Action ma ne otelo ne grubno ne owacho ni jogo ma ne onego Stuchburry nyaka mak mi kum kaka owinjore.
Riwruoge mamoko ma ne oketo seyigi e stetmentno ne gin; Human Rights Agenda, Kwale Community Development Programme, Big Ship, Prohome, Green World Kenya, Chema Initiative, Malindi Rights Forum, Preserve Africa Initiative, Eco Ethics Kenya, Tree Growers Association of Kenya, Power Youth Network, Mica Miners kod Friends of Lake Turkana.
Omido ne owacho ni Stuchburry ne okedo ma ok ool mondo kik keth Kiambu Forest kod mwandu mamoko mag  Kenya masieko kendgi.
Bende ne gigoyo mos ne joodgi miyono.
Ne owacho niya: “Ocha ngima jogo makedo ne alwora e piny Kenya, kendo wapenjore ni nyaka karang'o mibiro dhi nyime timonwa mahundu, isiko ibwogowa, polise hinyowa, moko kuomwa lal alala nono, kendo doho chandowa, to onge gima sirkal timo.”
Polise ariyo ma ne odonjne ni ne ginego Kwekwe Mwandaza ma ne en nyako ma jahigni apar gang'wen e dalagi Kinang'o koro ong'adnegi bura ni ne ok gineko goyiem. Ne ginego nyakono Agost 2014.
Polise ariyogo ma ne gin Veronicah Gitahi, DCIO ma Kinango kod Issa Mzee ma en Polis Constable otwe e sel kirito bura mibiro ng'adnegi Tich Abich ma Jumani.
Martin Muya, Jang'ad bura mar Doho Mamalo ne orucho bond ma ne omi polise ariyogo bang' kane owachne ni inyalo hiny wede  Kwekwe.
Ka podi irito bura mibiro ng'ad Tich Abich, bura ma ne ong'ad kawuono paro ne ji kaka ne oneg nyathi skulno malit e chuny otieno kane polisego manyo janek ma ne wachore ni en watgi.
Joma kedo ne ratiro mag dhano osekedo matek e wach nek mar Kwekwe.
 Nekno ne okelo wach, mi doho ne owacho ni okuny ringre nyathino ma noyudo oseiik kendo odhi opime gi joma opogore mondo ong'e gadier ni ang'o ma ne onege.
Chieng' Tich Ariyo ne otim nyasi mar jothum ma Kenya e dala S.K Macharia ma en ja ohala. Jothum mang'eny ne nikuno kaachiel gi josiasa kod jo ohala mamoko.
Nyasi ma timore e dala Macharia Ndakaini, Gatanga, Kaunti ma Murang’a idendo, ni  Skiza Thanksgiving Luncheon program. Idwaro ni nyasino oket e lela pek ma jothum romogo kendo oriwgi lwedo mondo giting' nying Kenya malo.
Raila Odinga ma en jatelo mar Orange Democratic Movement (ODM) ne ochopo dakika matin kapok ochopo saa 6 modiechieng'. Ne en gi jaode Ida kod Gavana adek Mwangi Wa Iria (Murang’a) Alfred Mutua (Machakos), kod Wycliffe Oparanya (Kakamega), kane gidonjo ne gi toye mana wer gi miel.
Jowergo ne owacho ni gigoyo erokamano ne Ker Uhuru Kenyatta kuom weyo ma ok oketo osuru e thum ma ma ng'ato winjo sama igoyone simu.
Okang' ma ne okaw Julai tarik 1, 2021 biro miyo jothum oyud ohala momedore kowuok e wendegi manie simu mag ji.
Ben Githae ma en jathum ne owacho ne Citizen TV, ni jothum osechandore ahinya chakre masira mar Korona, kata kamano, koro omor ni nitie geno ni weche biro dhi maber.
Jal ma ne owero wer mong'ere ahinya mar Tano-Tena ne oywak niya; “Musicians tumekuwa tukiumia sana. Wakenya wamekuwa wakidownload nyimbo zetu kwenye skiza lakini ile percentage tunapata ni kidogo sana.  (Jothum ma Kenya osechandore gaming'a nikech pesa matin ma ne wayudogo kowuok e skiza tunes)
Raila, ma ne en wendo modhial ne onyungo ne jo Kenya e intanet ni jower medo lungo wendegi i wendegi.
Ne ondiko niya e intanet, “Ne iwero wend Mejja mong'ere ahinya, mar Tabia za Wakenya kamoro, kawuono gokinyi, kae to awacho mana e chunya ni, donge en adier! Masaa na mkenya lazima atachelewa lakini sherehe?!..”
Raila Odinga Jatelo ma ODM kaachiel gi jotelo mag siasa mamoko chopo Gatanga, Murang’a e nyasi mar jothum ma Kenya.
Jotelo mag siasa mang'eny ni kuno moko kuomgi gin, Gavana James Nyoro (Kiambu), Gavana James Ongwae (Kisii), wuon nyasi Nduati Ngugi Jabunge ma (Gatanga), Eugene Wamalwa ma en Devolution Cabinet Secretary, James Orengo, ma en Senata ma Siaya kod Peter Kenneth jal ma ne kinde moko ochung' kolaro kom mar ker.
Jobunge mamoko ma ne ni kuno ne gin Kimari (Mathioya), Maina Kamanda) Maoka Maole (Igembe North).
Solomon Mkubwa jawer mong'ere gi wende din, ma en ja Congo modak Kenya, kaachiel gi jothum mang'eny mowuok kuonde mopogore opogore e Kenya bende ne ni kuno.
Jo Kenya manie ohala mag tuke, moriwo jothum ne ochandore ahinya nikech pek mar masira Korona.
E twak ma ne Ker Uhuru ogolo higani, ne owacho ni ohala mar tuke “omako kama duong' e yore yuto mag pinywa” kendo ne osingo ni obiro neno ni higani ibiro sir ohendnigo mondo gichung' kendo.
Ne owacho ni obiro neno ni otiek ywaruok mosegabedo e wi kaka chik onego oti ne weg wende, kendo ne owacho ni jogo duto ma nigi ratiro mag wende ondik nyingegi e rijista ma ginyalo luongo ni National Rights Registry. 
Uhuru ne owacho ni, “Ibiro ketne kembe ma uso thumbe chik, ni pesa duto michulogi odhi e akaunt achiel mochung'ne gi Kenya Copyright Board, eka ichulogi pesagi.” Mano biro miyo onon kembe ma uso wende.
Achiel kuom yore ma inyalo tigo e pimo tuo mar Leishmaniasis en ka watemo loso yo mar yude kama entie ka imanye gi yor map kod tiyo gi gik ma sani ma nyalo fwenye mapiyo.
E higa mar 2018 ne wandiko kit tuoni maromo ji  900. Kata kamano, ma ok onyiso ni mago kende e kwan mane ofwenyore.  
Ne wa fwenyo ni nitie sirikal momoko mag gwenge mang'eny mantie gi tuoni to ne giparo ni en tuo ma chamo pien dhano.
Yo ma sani waluwoni biro konyowa ng'eyo kuonde ma tuo ni yudore e pinywa ka. 
Leishmaniasis en tuo ma yudore kunde ma otuo ma sirikal ok ose bedo ka ng'iyo maber. En tuo mar achuogra ma iyudo kuode ma otuo ahinya e Africa ma ikelo gi achuogra Leishmania ma medo landore nikech lwang'ni marach ma yudore kama kuoyo nitie.  
Tuoni biro e yore ariyo ma Kisungu luongo ni visceral leishmaniasis (kala-azar) kod cutaneous leishmaniasis.
E higa 2014, ne bura mar piny magima ma ngima weche mag ngima dhano - the World Health Assembly  ne ong'ado ni pinye mondo oket chenro mar tieko tuoche ma yudore e pinje ma otuo ma ok ose bet ka imiyo nonro maber. 
Kaluwore gi wach Dr Joyce Onsongo, ma ochung' ne World Health Organization, leishmaniasis WHO oketo nyime e chenro mar gi. 
"“Wadwaro ni ka ochop 2025 owinjore ni wanyalo doko tuoche man e piny gi kwan maromo 75 ewi mia kendo 85 e higa mar 2030 e pinje 13 ma tuoche ngenyie e Africa."" Ne owacho kamano. ""Wan gi joma watiyo go e Kenya ma biro miyowa chopo gol ni kendo wabiro dhi nyime gi tiyo kod sirikal ma piny kod mamalo e loso yorego."""
Onsongo bende omedo jiwo jo kanyono mondo chenro man tie mondo kaka yoo ma ginyalo wuyo go kendo kendo matek mar neno ni tuo mar leishmaniasis orumo e piny mondo ji duto obed ni nyalo dak e yor ngima maber. 
"E higni 10 ma ose kalo, nitie chenro ma ose bedo ka dhi nyime kuom kedo gi tuoni e yor genge, neno ni ok plandore kuonde mangeny kod tieke e piny.  Sirikal ma duong kod piny owacho mag kor ngenge ema neno ni chenro no odhi nyime,” Dr Rashid Aman ne owacho kamano. 
Aman ne obedo wacho ni mondo chenro mar sirikal no mar kedo gi tuoni otimre maber pesa dwarore maromo million 2  e higni abich ma biro. 
Ka ng'ato paro ni tich matek kelo pak to par diriyo. 
Riwruok mar piny magima ma iluongo ni World Health Organisation (WHO) ogolo siem ni tich kuom seche mang'eny nyalo ng'ado ngima dhano machiek, nyalo kelo tuo mar kul bat (stroke) kod tuoche adundo.
Omiyo ber ka jatend ni iongeyo ni nonro mar WHO kod riwruok mar jotich e piny mangima - International Labour Organisation (ILO) ne oyango ni tiyo mar seche mageny ma ohingo seche 55 e juma ne okelo dhoo mar dhano maromo 745,000 kuom tuo mar kul bat kata stroke kod tuo mar ischemic  e higa mar ma ne en bedruok  mar kwan dhano 29 e wi mia achiel mane obedo e higa 2000.
E nonro margi, WHO ne ong'ado ni tiyo kuom seche ma oloyo seche 55 e juma achiel ema kelo 35 re wi mia mar tuo stroke kendo ji maromo 17  e wi mia bende thoo gi tuo mar adundo ka ipimo gi joma tiyo mar seche manyalo romo kind seche 35 kata 40 e juma.
Tuoche mag adundo biro nikech nok mar muya ma iyweyo kod remo e leche mag adundo dhano.
Kata obedo ni nitie bedruok mar tuoche kod thoo mangeny e piny, nenro wacho ni ji mangeny tiyo kuom seche mangeny e piny mangima kendo ngima machalo ka ma miyo ji mangeny nyalo yudo ngol kendo nyalo miyo gi dho chon ka pod gitedno” . WHO owacho kamano ka omedo ni joma thoo nikech tuoche ma okel gi tiyo mar seche mangeny ngeny kuon chuo ma nyalo romo kwan ji 72 e wi mia achiel. 
Riwruok mar piny mangima ma ng'iyo ngima dhano (WHO) ne ofwenyo ni tuo mar Covid-19 omiyo jotich mangeny tiyo kuom seche mang'eny ma ohingo tong' kendo sani tije ma itimo e yor sime ema koro kembe mangeny tiyo go; ma miyo fwenyo tong' matiyo ofisi kod tiyo dala bedo matek, ka waweyo wach mar ji ma ose riembi mageny ka tich ma omiyo jotich ma odong' matin tiyo kuom seche mageny. 
Aman dhi ga tich ka oting'o bag mar computa matin mar Laptop  to onge mifuko ma okete chiemo ma ichamo sa odiechieng'. 
E seche ma ichamo chiemo mar odiechieng ' to inene ka odhi kar chiemo oko kata kama jotich chieme.
Miyo moro to ting'o gik mag kelo ler, wuoch ma irwako ma onyalo loko ka tich kendo otingo' chiemo mayot ma obiro chamo  ma oted dala kod pii ma oting'o e chupa.
Ang'o momiyo chuo ok ne ber mar ting'o mifuko mar lunch kaluwore ni ngima sani tek kendo ka wangiyo ni en chiemo maber kendo ma ok okaw pesa mang'eny? 
Joseph Waithuki, jatelo ma miyo ji hola, wacho ni tingo chiemo ka ngato dhi tich ok en gima yot ahinya kuom ngat no ma pok onyombo ma ok ted ode pile kendo ma hidho matatu ka dhi tich nikech chiemo nyalo pukorene kendo paro ma tich ma kamano nyalo miyo ngato.
Kata kamano, tuo mar Corona ochuno ji mangeny mar tiyo e udi ma sani loko pach ji kuom tich macahalo kamano.  “Ne atiyo gi shilling 300 pile , pesa mane ok owinjore oti,” Waithuki wacho kamano, ka omedo wacho ni tingo mifuko mar chamo chiemb saa auchiel nyalo bet mayot ne jogo ma dhi tich gi mitokni gi ma obet mos ma onge gima chando gi.
Henry Mwenda, jago ma ochungne weche mag jongiewo e bank, wacho ni dhi gi chiemo ma ose tedi  e tich ne otimo diere ma tuo mar corona odonjo e piny sama ne otende mageny mag chiemo ne olor kendo ji ne oluoro yudo tuo mar korona no. ka ok mano,di ne ok atingo chiemo ka adhigo tich,” ne owacho kamano , ka otemo lero ni tingo chiemo no biro ketho ne kaka odwaro ni odagi. “Par ane kaka ngato nyalo dhi kar madho kuong' gi box mar chiemo - mano gima ok nyal timore. Mwenda wacho kamano."
Katakamano, tingo bocx mar lunch ne en gima yot the jo Kenya ma odak e pinje ma oko.
“E piny jo America, ofise nigi kuonde ma giluongo ni kar romo mar jogo man gi Brown Bags, ma samoro bende iluongo ni kar chamo lunch kod somo. Magi e kama jotich chamo e lunch kod jowte gi ka gigoyo mbaka sama gidhiye gweyo mar chamo lunch,” Andrew wacho kamano.*
Victoria Muthoka, dhako ma onyuom kendo somo weche mag chike miyo chuore chiemo ma otedo e ot mondo odhigo tich ocham saa lunchd kaam gitiye ma giloso e gik ma iuso.
Oketo ne chuore alot, chiemo makelo teko, olemo ma ichamo kendo gima imadho. 
Chamo chiemo ma olos e ot kata dala nigi gik mabeyo ma okelo e del; onge gik maricho mageny ma oriwe go; ok okaw pesa mageny kendo otingo gik ma opogore ma miyo ngima dhano bedo maber ka luwore gi kaka okane” Faith Kariuki ma somo kaka ji onego chiemo ma tiyo kama iluongo ni Afya Bora Nutrition and Wellness Centre wacho kamano. 
Kata obedo ni ndalo ma okuongo ne ok ihikore mar tingo chiemo ka oa go ot, tinde ok oja wacho ni iye ok ber kata ni muore.
Omedo wacho ni hotele man Nairobi onge gik mangeny ma ngato nyalo yiero mar chamo. “Ka idwaro a lot ma oa e ngweng' kod kuon ma rabuor mondo icham, ok ibi yudo ka otede; ka ok kamano, to ibiro yudo ni itede mana mar kinde matin” .
Ka iweyo mano, otende temo tedo a lot ma okadhore, ma gik ma kelo ber e del ma ose kedhi gi ler kod liet. To ka itingo lunch ma otedi e ot, inyalo yiero kit chiemo ma idwaro chamo. 
Mo ma yudore e a lot ber gi del moloyo chiemo ma itedo e hotel.
Raphael Tuju ne oyier bedo minista mar fwambo kod weche ma kelo mwandu e Kenya e yor welo mabiro e piny ka e higa ma okuongo mar loch mar Ker Mwai Kibaki  mane ocjhakore higa 2003. 
Jalupne e migawo no ne en Beth Mugo.
Tuju, ma osomo weche mag fwambo gi keyo ne ngama owinjore gi tich mane omiyeno.
Tuju mane osomo University of Leicester, United Kingdom, e higni mag 1980 kod chak higni mag 1990 ne otiyo kaka achiel kuom jolendo e TV.
Ka iweyo mano, ne ogolo weche mageny mag fwambo kod keyo e TV kata radio ne kembe madongo man oko, kembe mag ji kod bede sirikal ma opogore opogore. 
Osebet ka ondiko e oboke man Kenya ka ahinya e East African Standard.
Bedo ni Tuju ne en achiel kuom joma osomo weche mag lwando weche ne omiyo ongeyo maber duong mar bedo gi thuolo mar wuoyo e weche ma chando jopiny. 
Kuom mano ok en gima nyalo buogo ngato ni diere mane en e migawo mar Fwambo kod rwako welo e Kenya, loch Kibaki ne omiyo jo fwambo thuolo mar wuoyo e piny Kenya.  
Od piny owacho maduong ma Ker odakie ne ok ochando jo fwambo kod keyo kendo jondiko ne inyalo wuoyo kuom piny owacho maonge ywaruolk mageny. Kendo jogo ma ngiyo ratiro mar dhano bende ne nigi duol e kenyya ka ahinya ma oloyo kinde mane ose kalo.
Mondo mi Kenya ne bedo kaka kama ji biroye wuoyo gi jopiny e East Africa, Tuju ne oneno ni jogo mane dwaro lwando weche e Kenya ka ne ni thuolo mar fwambo kod keyo maonge ywaruok gi sirikal.
E loch mar KANU, kembe mane ji ochako ne ok oyiene gi lando weche mageny; en mana Kenya Broadcasting Corporation (KBC) ema ne nigi thuolo mar lendo gik mageny.
Ne en diere Tuju ka ne en minista mar Fwambo kod Welo Welo e piny Kenya ema ne radio stations mag dho udi ma opogre opogore ochako lendo e Kenya ka.
Joland weche e dok ma opogore opogore e Radio machalo Kameme FM, ma lendo gi dho Kikuyu, Kass FM mar Kalenjin kod Radio Ramogi mar Jo-Luo kod ma moko ne ochakore.
E ndalo Tuju, udi mag television ne omedore e Kenya. 
Kembe manyien machalo Sayare TV (2004) kod K24 (2007) ne ochaki.
Ka omedore gi television stations mamoko ma ok mag piny owacho machalo  kaka Kenya Television Network (KTN), mane ochaki e higa 1990, Nation TV (NTV), mane ochakore 1999, kembe mag TV manyien go ne miyo jo Kenya weche e dhok Kiswahili, dho jo franca, English kod dhok kabila mmamoko mag jo rotenge ma ngato ohero kata ongeyo.
Jo fwap weche mag ndiko bende ne odhi maber kaluwore gi telo manyien mar Raphael Tuju.
Jo gazede ariyo madongo ma ongere mar jo Daily Nation kod East African Standard ne omedo bedo gi huma maduong e Kenya ka gin ema ji mangeny ngiewo gi.
To ka ochop gik mar loch mar Ker Kibaki e tich ne ma okuongo, kwan gasede ne omedore e Kenya ma ochopo aboro.
Nation Media Group ne ochako gazet manyien ma iluongo ni Business Daily mane ndiko weche mag pesa kod dongruolk mar piny. 
Ngat ma iluongo ni Patrick Quarcoo bende ne ochako The Star Newspaper e diere mane Rapahel Tuju ne jatend migawo mar fwambo kod rwako welo e Kenya.
Nikech Tuju ne ongeyo ka jo lendo nyalo gero kit ngima jopiny, Tuju ne okone jo fwambo kod keyo ni nyaka gi ne ni weche mag jo Kenya bende omi thuolo e lendo magi. 
Tarik  8 dwe mar Aboro 2003, Tuju ne olando ni jo fwambo kod keyo man Kenya (TVs) ibiro dwar ni mondo ka ochopo tarik 1.1.2004, mondo obed ni lando ma ok tin ne 20 mag weche matimore e Kenya. 
Ne jo Radio, ne okone gi ni nyaka gine ni gilando weche ma jo Kenya timo maromo saja 30 e wi mia. Kata kamano, chik mane Tuju ogolo no ok ne otigo kaka dwarore e ndalo go. 
Kata obedo ni mago ne ok otimore e seche go, jo Kenya ne ochako wuoyo e ber mar chike mane Tuju ogolo go.
Kaka jatend migawo mar fwambo kod rwako welo e Kenya, Tuju ne otero weche Kenya e piny mangima.
Ka ok omor gi mying marach mane Kenya nigo e yore mag fwambo kod keyo weche, Tuju ne otero wach Kenya e piny wasungu mar British. 
Gima ne odwaro maduong ne en kaka onyalo loko kaka jo Britain kod Kenya ne ose bet lwando weche kuom higni 50 mane ose kalo. 
E dwe mar apar ga achiel 2003, Tuju kod Wachira Waruru, mane jatend KBC diere go ne odhi Britain kwayo barua mar yawo Radio station e piny no mar lando weche mag KBC.
Ka luwore gi paro mar Tuju, Radio Station mar KBC no ne biro miyo jo Britain thuolo mar yudo weche ma olandi gi station ma opogore gi British Broadcasting Corporation (BBC).
Tuju ne neno ni KBC ne biro lando weche jo Kenya maber ma oloyo BBC. 
Ne gi bedo kod buok ni chike mag jo Britain oyiene mana kembe mag jo pinje mag wasungu man Europe yawo station mar Radio e piny mar Britain no.
Ka iweyo mano, seche duto tee ne okonegi ni chiwo barua mar yawo Radio Station ne ok nyal timore nyaka higa mar 2010 nikech ne nitie jogo mane ose ose mi thuolo no.
Kata obedo ni sani chike ne ose loki ma yiene joma oa e pinje mamoko mondo oyaw Radio Station e Britain, yudo thuolo ma Radio station manyien nyalo tiyo go pod tek.
Kedo mane Tuju okedo go gi huma marach mane Kenya obedo go e diere wach Al Qaeda mane ketho gik moko e Kenya ne oung lwedo gi jo Kenya duto.
Nikech huma marach no, welo mane biro Kenya mame kelo ne jo Kenya nwengo mageny mar adek mag pesa ma oa oko, ne owito pesa maromo milion 13.5 chakre higa 1998 mane go US Embassy gi bomb ei Nairobi. 
Bang ma timre, pinje mag wasungu ma Europe kod America ne olando ne joge gi ni ok ber ka gibiro Kenya nikech nitie jo jore ma nego ji. 
Weche ne obedo bedo matek kane jo UK ne oloro huyo mar ndeke gi ma biro Kenya mane piyo Nairobi kod Mombasa e dwe mar Abich 2003. 
Loro no ne otimore nikech wasungu ne oluor ni joge gi ibiro negi gi jo njorego man Kenya.
Bang ka ne ok omedo gi thuolo mar yawo Radio station Britain, Tuju ne oloko paro mar tich. 
Ne otemo wuoyo e Radio kod TV mag pinje man ooko. 
Tuju ne lando mana wach achiel e station ka station mane owuoye go.
Ne olando ne ji piny mangima ni kata obedo ni Nairobi ne ok mor gi weche mag jo njore man Kenya go, piny owacho ma Kenya ne ose kawo atua mar neno ni ji odak gi kwe. 
Ne omedo lando ni Kenya koro ok ni marach ahinya korka weche ma jo njorore maloyo kunde mamoko ma wasungu dhiye.
Kinda mar Tuju ne okelo lokruok e piny Kenya. 
Jo UK ne koro oyiene ndeke gi mondo obi Nairobi kod Mombasa.
Tuju ne obedo kaka jatend fwambo kod welo ma biro Kenya e diere loch Ker Mwai Kibaki nyaka higa mar 2005.
Tije ma ogik e bedo e sirikal ne obedo gi weche mageny e diere ma riwruok mar NARC ne dhi bedo gi goyo ombulu mar ngeyo pach jopiny e chike manyien - referendum - mane otimore higa 2005.
Bange dweche matin ka ne NARC oyudo loch, okak ne ochako bede e kind jo tend riwruok mar siasano mane oloso sirikal.
Ywaruok ne obede e kind Kibaki kod Raila Odinga kaka ginyalo tiyo kanyakla. 
Odinga ne owacho ni chama mare kod chama mar Kibaki ne obedo gi winjruok ma ondiki kuom kaka ne gibiro tiyo e sirikal kane gise yudo loch bang goyo ombulu. 
Winjruok gi no ne owacho ni gibiro pogo lemo gi e diere (50-50) e kind chama mag gi mag siasa go.
Jatend Jubilee Party ma en Raphael Tuju temo paro kaka ngato owinjore oti gi picha ka pok owuoyo gi jo fwambo kod keyo e kar nindo mar Elementaita e ngeng' ma Nakuru tarik 13.11.2016
Kibaki ok ne owuok oko mar kwedo mar mar winjruok mane gibedo go gi Raila Odinga (MoU).
Gima ne owacho en ni MOU ne owuoyo mana kaka ne gibiro pogo tije mag jotend migepe. 
Ne ok oyie gi Odinga ni MOU ne owuye kaka ibiro ndik ji tich e piny owacho. 
Joge Odinga ne dwaro ni wach mar winjruok no obedi e ndiko ji e sirikal, joma ioro tiyo e pinje ma oko kaka ambassodors, joma tiyo e bede sirikal ma opogore opogore kod joma tiyo e migawo mar rito ngima kod mwandu mar Kenya.
Lweny mane obedo e kind Kibaki kod Odinga ne okelo pogruok e od bura maduong e sirikal mar jotend migawo ma iluongo ni Cabinet mane Kibaki oloso.
En e diere ni ma Tuju kod jalup Ker machon Moody Awori kachiel gi George Saitoti ne olokere odok kor ka Kibaki.
Pogruok mane omedo e kind Odinga kod Kibaki ne omedore kaluwore gi pogruok mane gibedo go e wach mar loko chike mag Kenya. 
Joge Odinga ne otiyo gi wach mar goyo ombulu mar loko chike mane otimore higa 2005 mondo gi ked gi joge Kibaki. 
Ne giwuoyo gi johera gi mondo kik kal chike mane joge Kibaki dwaro ni mondo obedi e Kenya diere goyo ombulu mar referundum mane otimore higa mar 2005.  
Odinga kod joge ne ne dwaro Prime Minster man gi teko mar rito sirikal ka gitiyo gi President mateko ne odok chien. Ma wach mane okwedi gi joge Kibaki kane gin gidwaro ni President obed gi teko mangeny ma ohingo Prime Minister. 
Sirikal ne oyombi e ombulu mar referendum mane owinjore olok chike Kenya.
Mana bang odiechieng achiel ka piny owacho ne oyombi e kura mar referundum no gimoro ne otimore e Kenya. 
Kibaki ne oriembo jotend migepe (ministers) mak mana jalup Ker Moodi Awori kod jatend chike (Attorney General) Amos Wako. 
E barua mane ooro ne jo fwambo, Ker kibaki ne olero ne jopiny ni duoko mar kura mar referendum no omiyo oneno ni okel lokruok kuom ministers mage kod jolup gi mondo ket joma nyalo tiyo kanyakla ne jo Kenya.
E duond od bura mar sirikal (Cabinet) mane olando bang jumbe ariyo, ne ok olando bad migawo mar Raila Odinga mar yore, gero ote piny owacho (Ministry of Roads, Public Works and Housing), Kalonzo Musyoka (Environment), Ochilo Ayacko (Gender and Sports), Linah Jebii Kilimo (Home Affairs and Registration of Persons), Anyang’ Nyong’o (Planning and National Development), Najib Balala (National Heritage and Culture) and William ole Ntimama (Office of the President — Public Service).
E cabinet manyien no Kibaki ne oyiero Tuju Minister mar weche pinje ma ooko (Foreign Affairs).
Ka orange e yo mar tich, tij Tuju ne en siro chike mag sirikand Kenya ma wuoyo kuom kaka onyalo tiyo kanyakla gi pije mamoko. 
Ka ongiye e yor siasa, keto Tuju momdo otel ne migawo mar Foreign Affairs ne en gima nigi lengo mare. 
Miyo Tuju teko e sirikal mare ne en plan mar Kibaki mar kedo gi Odinga e wach mar siasa e yiero mane biro timore higa mar 2007.
Kane ji chiegni dhi e 2005 referendum, Tuju ne ochako chama ma iluongo ni  People’s Progressive Party. 
Joma ngiyo yore mag siasa ma tut ne neno ni party mane Tuju ochakono ne idwaro ni mondo oma Odinga ombulu e piny jo Luo mondo kik obed gi thuolo mar loyo ombulu mar referendum.
Tuju ne obedo Minister mar weche ma ooko (Foreign Affairs) nyaka loch Kibaki ma okuongo mar bedo president orumo.
Gima ne timore e ndalo no, Tuju, mane obed kaka jaod bura ma Rarieda  e kind higa 2003 kod 2007, ne oyier dhi e od bura gi otiko mar Narc ka oluwo chama mar Odinga ma ne iluongo ni Liberal Democratic Party (LDP). 
Ma nyiso maler gima omiyo ka ne giwere gi Odinga to ne ok oyiere kendo Rarieda kaka jachung mar gi.
Lwenye gi Odinga ne ok ochwake nikech jo Luo ne neno ni okedo gi jatend gi mar siasa. 
Kata obedo ni ok ne oyiere e kura mane otimore e higa mar 2007, Tuju ne ok olwar e yor siasa.
Kaluwore gi kaka President Kibaki ne ogene, Tuju ne Ker oyiero kaka ja ote mare kendo ja ngad rieko ne piny owacho. 
Tuju ne otiyo kanyakla gi Kivutha Kibwana. 
Ka ne Kibwana ne en jangad rieko ne Ker Kibaki e weche mag chike, Tuju ne ngado ne rieko e weche mag fwambo kod keyo kod kaka dho udi mag Kenya nyalo bede achiel.
Tuju ne obedo kaka achiel kuom jo ngad rieko ne Ker Kibaki nyaka ne ochopo higa 2011 mane oweyo e tich mondo one ane kaka onyalo manyo kura mar bedo ker mar Kenya e ombulu mane dhi timore e higa mar 2013.
Bange mano, ne ochako chama mar siasa ma iluongo ni Party of Action (POA), mane omanyo go bedo president mar Kenya.
Tuju ne onyuol tarik 30.3.1959.
Ne osomo Majiwa Primary School kama ne oaye ka odhi Starehe Boys’ Centre. 
Tuju nig digri mar ariyo e weche mag fwambo kod keyo (Master of Arts degree in Communication ka oa e University mar Leicester, United Kingdom. 
Kane pok odonjo e siasa, Tuju ne tiyo kaka jangad rieko e weche mag tudgruok mar piny.
Kuom riwruok mane otiyo negi gin World Health Organization (WHO), the United States Agency for International Development (USAid), the World Bank, the Department of International Development (DfID) and the United Nations Development Programme (UNDP). 
E kind higa mar 1992 kod 2001, Tuju ne en ngama ne ochako kendo jatend (Founder and Director) kambi ma iluongo ni Ace Communications.
Saa 9 kiny okinyi, tugo mar chuo ma iluongo ni 3000m steeplechase - tugo ma jo Kenya ose bed ka loyo kuom higini 37 ma ose kalo, biro timore Tokyo Olympics.
Chuo Kenya ose bed ka loyo Olympic steeplechase gold medals chakre 1984.
Sama koro jangwech ma thiri nginyi ma iluongi ni Conseslus Kipruto ne ok odhi nyime bang weyo ngwech ma itemo go pinje mane otimore e dwe mar auchil higani,Kenya koro nigi geno kuom Leonard Bett, Abraham Kibiwot, kod Benjamin Kigen mane oluwore e kawo namba achiel nyaka adek e tugono.
To jo Kenya man Tokyo nigi tich matek mar kelo loch dala nikech pinje mangeny mag Africa oro jogegi maring omaber e tugo no.  
Ka ochakore Lamecha Girma kod Getnet Wale ma aa Ethiopia kachiel gi Soufiane El Bakkali ma aa Morocco, bet ma Kenya ose bedo ka loyo e tugo mar  3000m steeplechase ni wang ni ok bei bet mayot. 
Ngat mane oloyo e tugo mar temo jnogo ma oa pinje ma opogore pogore, jalo mane ne jaloch e Africa kinde ma okalo ma iluongo ni Abraham Kibiwott, ema koro ineno ni biro kawo kar Conseslus Kipruto e tugo ma Tokyo no. 
Otiegore e yor ngwech ka giringo gi Conseslus in Mosoriot, ei Nandi County.
Kibiwot masani ja higni 25, ose nyiso ratiro ni oikore mar duogo loch e Kenya etugo ma dhi timore Tokyo Olympics ka ingiyo kaka ose bet ka oringo e chenro mar joma dongo.
Ne oyudo bronze e tugo mar jo Africa mane otimore 2016; ne ochako oyudo  Silver e Commonwealth Games mane otimore higa 2018 kane pok obedo numba 7 e tugo mane oriwo piny mangima - World championships mane otimore 2019.
Kama chielo, Kigen, 28, dhi e line mar ngwech ka en gi ilo. En ema inene kaka ngama nyalo yudo loch mar gold.
Kigen, mane oloyo e tugo mar Rome Diamond League mane otimore e higa 2019, e saa mar 8:06.13 ok nyal buon e tugoni.
Ediere ma okalo, ne oloyo El Bakkali kod Conseslus e ngwech mar Diamond Leagues. E higa mar 2018, ne odhiero wang Kipruto e tugo mar Prefontaine Classic kane pok oyombo El Bakkali e piny gi mane omiye loch Rabat, kama ne ji piemore.
Kigen bende ose nyiso ni en ja ngwech mathiri nginyi man gi speed maromo 3:31 1500 pb kane oringo e Doha dwe mar abich; ne oloyo e ngwech maduong  steeple mane otimore  e higa mar 2020 mane otimore Monaco. Ne ochako oloyo e ngwech mar steeple ma otimore higani 2021 e yoo mayot, ka oringo gi saa mar 8:08 mane otimore Florence tarik 10 dwe mar auchiel.
Kata obedo ni Lenard Bett ma ja higi 20, pok onyiso piny mangima nguvu mare, ngwech ma ose bet ka oringo mar higini 3 ose bet maber nikech ose bet ka oyudo loch.
Bett ne oloyo e pimruok matin mar pinje kata kamano ne oloye e tugo mar Gateshead, mane opieme e tugo mar Diamond League mane otimore higani, ka obet namba ariyo kuom Hillary Bor ma ja America.
Diere mane Bet mane en jahigni 16-year-old e higa mar 2017, ne oloyo tugo mar manyo bedo jaloch mar World U18 mane otimore Nairobi.
Bang higa achiel,kane en ja higini 17, ne oyudo midila mar silver e pimruok mar  World Under20 championships kane pok oloyo e 2019 tugo mar jo Afrika matindo (Africa Junior Title kaka ja higni 18 mane nitie e tugono.
Soufiane El Bakkali ma ja Morocco en achiel kuom joma ji ohero e tugo mar Olympic steeple. Ose bedo gi nying maber e higi ma okalo machieng' ni.
Doho ma Wang'uru man Kirinyaga County nyocha otweyo ji agwen twech mar ngima gi duto kuom kosa mar mayo ji gi yor angenge.
Jangad bura maduong Gideon Mutiso ne otweyo Isaak Kariuki Ndambiri, Kennedy Gachoki Kanguru, James Gitonga Wawira kod Christopher Bundi Mbogo kuom nego ji ariyo kendo hinyo ji ariyo mamoko e seche mane gidhi mayogi ka giun gi gigo mag maundu.
Ji angweno go ka omakore gi joma moko mane onge e od bura, wachore ni ne otimo kethno tarik 1 dwe mar Abiro 2018, kane e gin kar madho kongo moro man  Ndindiruku, Mwea East sub-county.
Nydendi moro ma iluongo ni Margaret Wanjiku Mwangi ne oma shiling 200,000 kendo ne onege kachiel gi migosi Stephen Muriithi Mwangi.
Od bura ne owinjo ni ji agwen go mane negi bunde mar AK 47 rifle, ne okielo ma ohinyo James Kimani kod Kelly Nyawira, ma sani ok nyal tiyo tich moro amora sani.
Bende ne ofwenore ni Robert Mwangi, mane en chuor myadendi Margaret Wanjiku Mwangi kod owadgi Kimani mane otho, ne jomecho go oweyo marach nikech ohala mane gigoyo no ne ogore piny. 
Mwangi n e okwayo ja ngad bura mondo omi kuom mager ne jo njore agwen go. 
"“Kane ginego jaoda gi bunde, ne adong gi nyathi ma kidoro ma pod arito nyaka sani. To seche ma gima kama otimore, ok anyal dhi manyo tich moro maIongo""Mwangi ne owacho kamano ka pii wange chuer."
Nyadendi Nyawira, mane jo njorego ohinyo ma omiyo songa, ne okwayo ja ngad bura mondo otwe jonyore agwen go e ngima gi duto.
"“Ne ochuna mondo awe tija mane atimo nikech ne ahinyora ahinya. Kuom mano, akwayo kot mondo ongad bura mar nek ne jonjore agwen gi,"" Nyawira ne owacho kamano."
Advocate mane ochung ne jonjorego Nduku Njuki, e kwayo ne, ne onyiso kot ni jok mane ochung nigi go ne pod onge ketho kendo polis ne pok omako joma ne otimo tim marach no.
Jangad bura Justice Mutiso ne ongado bura ni jogo ,ame omaki ok ne oyie ni ne gitimo marach kata obedo ni gima ne gitimo ne rach ahinya.
“A ayudo ni joma ne omaki gi onge luor gi joma momoko kendo kata obedo ni omigi thuolo mar kwayo nguono, pod gitemo mana dagi ni ok ne gitimo kosa kata obedo ni sirikal kod joneno to ose nyiso maber ni ne gitimo wach marach no. maonge kiawa,” Mutiso ne ongado bura kamano.
Jangad bura no bende ne owacho ni kata obedo ni twech mar nek en gima judge ema ngado, jo njore agwen gi to owinjore gi tho nikech gin be ginego ji. 
Polise agwen mane omaki kuom nek mar ja Britsh ma iluongo ni aristocrat Alexander Monson biro ngeyo kaka ongad buch gi  tarik  28 dwe mar Apar, bang kane joma ochung ne sirikal kod joma ochung ne jonek wuoyo od bura nyoro.
Okil kama loka mane ochung' ne joma iwacho ni ne oneko go ne owacho ni sirikal ne ok oluongo jarit ,ame rito kar od math kama ji ne nitie mondo owachi ni to ango' mane otimore e od math kanyo kane pok Monson ne ogol oko kato bange omake. 
Jared Magolo ne owacho ni joma ochung ne sirikal kod migowo ma mgiyo kaka polis tiyo e Kenya - Independent Police Oversight Authority (IPOA) ne ok onyiso maler gima ne okelo hinyruok mar Monson mane omiyo otho. Ne owacho ni jo sirikal ok otiyo maber ne anyuola mar Monson.
Ne owacho ni joma ochung ne piny owacho ne ok oluongo jarit mane rito kar math ma ongere ni Tanduri Night Club e Diani mane oluongo polis mondo omak jogo ma othono kane oyude ka obadho jaga oko mar clubu no.
“Ka angiyo gima omiyo omaki joma oachung' ne ka, jogo mane timo nonro ok otimo maber ne kot kod anyuola mar ngat ma otho no mikech ok gitimo nonro makere mondo gi yud gima omiyo ngatno ne otho. Nitie gima nyiso ni jogono mane rito kama ne ji mathe no, ne oluongo polis tokata kamano, ne ok oluonge e od bura mondo owach thoge kuom gima ne otimore kanyo chieng no, mane omiyo oluongo polis,” Magolo ne owacho kamano.
Polise ma iluongo ni John Pambe, Naftali Chege, Charles Munyiri Muganda kod Ismael Baraka ne odonj negi gi ketho mar nego Monson e dwe mar Abich higa 2012.
Jangad bura ma iluongo ni Justice Eric Ogoia ne oyudo ni polise agwen go ne nigo kosa kendo mano ema omiyo ne okel gi e kot mondo giwach gima ne otimore e tho mar Monsion.
Magolo ne owacho ni mondo ne luongi polise mamoko mondo omed biro e kar mathno nyiso maler ni ne nitie ywaruok moro e club kanyo.
“Joma nyocha timo nonro mar jogo ma otho no ne ok oneno ni en gima ber mondo gi non ane gima ne otimore sama ne imako ma otho no kendo weyo mar timo nonro kuonde ariyo go, ne gitami ngeyo ka jagono ne ohinyore e clubu kama ne gimethe no kata sama ne imake oko,” Magolo ne owacho kamano.
Magolo ne owacho ni kot kod jo piny ok chieng' no nge  ngama ne ohinyo jago ma otho no kendo ni ne ohinye seche mage.
“Onge gima nyiso ni jogo ma ochung' negi ema ne ogoyo kendo ohinyojogo ma otho no,” Magolo ne owacho kamano.
Ne owacho ni Monson ne nyalo bedo ni ne ohinyore kama ne otere kar keno (cells), e ofisi mar polis, sama ne imake kata sama ne pod en e kar matho kuong'. 
“Kuom mano, ajiwi ni tem mondo inge gima ne otimore kaka en; ok wamor gi nonro mar polis kod migawo ma ngiyo polis (Independent Police Oversight Authority IPOA) ma ok omiyi ;er maber kuom gima ne otimore. Kuom mano,daher mar kwayi ni mondo iwe ngato mar adek ma odonj ne gi ketho mar nek ni,” Magolo ne owacho kamano.
Jalup ngat mane ochung' ne sirikal e bura ni senior Counsel Alexander Muteti ne otemo jiwo kot mondo otwe polise agwen mane omaki go kuom nego Monson e higa mar 2015, Diani Police Station.
“Atemo jiwo kot mondo oyangi ni polise agwen go ne otimo kosa mana kaka sirikal ose lero e andike ma ne wakelo e kot, nikech jago mane otho no ne otho e lwet gi,” Muteti ne owacho kamano.
Muteti ne omedo jiwo kot mondo ongi gima omiyo iwacho ne polse agwen go ne oneko ma sirikal ne okelo e kot mondo mano ema okony judge ngado bura makare kuom gima ne okelo tho mar Monson.
Muteti bende ne omedo wacho ni kot bende owinjore orangi adieri man tie kuom gik ma joma omaki go wacho ka dhano e temo nyiso ni ne ok gitimo makosa .
“Atemo wuoyo kuom joma omaki nikech - jatelo - nyaka koro irang ane gima omiyo polise ma omaki gi, golo thok ma opogore e wach tho ngatni, ahinya kuom kama ne nyasore mane omake go ni ne oyudore';ma e gima ne omiyo omake maduong',” Muteti ne owacho kamano.
Okili ka maloka machielo mane ochung ne joma omaki go Daniel Wamotsa ne owacho ni  sirikal temo wacho ni Monson ne ohiny  e kind saa ochiko otieno kod saa apar gariyo okinyi kane en e lwet polis; to katakamano, onge janeno mane giluongo mondo obi owach gima ne oneno.
Wamotsa ne owacho ni onge kaka sama ne ngatno ohinyore ne inyalo nge gi gima ne sirikal wachno.
Okil Ka Maloka no bende nne owacho ni sirikal ne ok oluongo kata achiel kuom jog mane nitie kama ne okane Monson no ka polis mondo owachi ni polis ne ok dwaro mana yango gima ne otimore nikech gin ema ne gihinye. 
“Kuom mano, en neno wa ni bura mar nek Monson en bura ma onge adieri mare nikech iparo apara ni polis ema ne onege. Onge rach kuom paro ni ngato otimo gimoro to kata kamano e wachni, chich kende ok nyal bedo gima omiyo inyalo twe jogo ma omaki nikech onge ngama ne oneno gi ka  gitimo ketho ma omakne,”  Wamotsa ne olero kamano.
Ne owacho ni onge gima omiyo ngatr mar agwen ne nyalo hinyo jago ma otho no nikech kaka ngat man gi chewo mar polis man piny, en ne otimo mana tije mane ondike ni mondo otim.
“En gima rach ni bang magi duto, ok wanyal siemo ngat mane ohinyo Monson to ok nyal wach ni ne en ngat mar agwen ma achung' neni nikech ne en kama owinjore e seche madwarore,” Wamotsa ne owacho kamano.
Ne omedo wacho ni neno mar jatend polis maduong - Chief Inspector of police - ne otemo lero ni ne onge koko mar ywaruok e kama ne ji methe kata sama ne omaki ngat ma otho no.
Polise agwen go biro rito gi sironyo mar ngeyo kata ka kot biro weyogi kata dweyo gi e jela.
Jogo ma luongore ni Shona community sani wer gimor ka gi nyiso barua ma omigi gi sirikal manyiso ni gin jo Kenya e seche ma nyocha omiyi kipande mar bedo ja Kenya e nyasi ma nyocha otimore e  Windsor Hotel man Kiambu tarik 28.7. 2021
Kuom ndalo ma okalo higi 60, jo Shona ne odak e Kenya kaka joma onge gi pinygi, ma ok piny owacho oyango kaka jo Kenya kendo ma nitie gik ma ok ginyal yudo e sirikal nikech ok gin jo Kenya. 
Kwere gi ne obiro Kenya e higini machon mar 1950s ka gi aa Matebele, Zimbabwe kendo gise bet ka gidak Kenya ka kuom higni go duto,  
Moko kuomi gi mane obiro gi yor Kanisa mane oor gi Johane Masowe mar Gospel Church of God, ne odonjo e kind higa mar 1959 kod 1961,; ne gidak Kinoo kod kar Kiambaaa.
Kanyo ema ne gichako e manyo kaka ginyalo bedo jo Kenya, ka gi nyuomre kod jo Kenya mondo onegi kaka jo Kenya.
Ka ochop nyoro, bang chandruok gi manyo bedo jo Kenya , sirikal  nyo otemo mar rwako jo Zimbwego mondo obedi ka jo Kenya.
E nyasi kama nyo jogi ma oloyo ji 200 ne sirikal omiyo kipande kod barua mar bedo ja Kanyono, minista mar Kenya ma ochungne arita mar piny - Interior Cabinet Secretary Fred Matiang’i nyo olando ayanga ni chakre sani ibiro kwan gi kaka oganda kuom ogendni mag Kenya.  
“Daher mar duoko ero kamano ne jogo duto ma ose bet kodwa e wuothni , jo UNHCR kachiel gi KHRC nikech wase bet ka wawuoyo kuom kaka wanyalo tieko wach mar bedo ni ngato ma odak Kenya ka onge gi piny ma onyalo luongo ni mare,” CS Matinagi ne owacho kamano.
Higi matin ma ose kalo, jo Makonde ne orakwaki gi sirikal kaka jo Kenya bang' kane gi bedo gi nganyo, wuotho kod tero ywak gi kendo wuoyo gi sirikal mane ochopo nyaka kama ker mar Kenya odakie ka ne oluong gi gi president Uhuru Kenyatta. 
“Sani koro wadong' mana gi dhoot moro achiel ma odak Tana River kendo chakre dwe manyien jog ma watiyo go biro loso kaka inyalo miyi barupe mar bedo jo Kenya,” Matiang’I ne owacho kamano.
Jo ogandani ne okone gi ni mondo kor giwe nenore ni gin jo Shona mondo gibed jogo matiyo matek kendo ma oluor chike mag Kenya nikech koro sani ibiro yudo kony moa e sirikand Kenya.
E seche nogo no, jotelo mag oganda no ne otem jiw mondo one ni nyithindgi odhi e skul kaka dwarore. 
Matiang’i ne omedo wacho ni rwako jo sona go en yoo machielo mar luoro chike mag ratiro mar ngima dhano.
Moko kuom jogo ma nyoro oyudo baruwa mar bedo jo Kenya ne gin jo Ghana kod waindi e nyasi ma nyo oyuore gi Kiambu County Governor James Nyoro kod jotend sirikal mamoko.
Oliver Muregerera, ma en jaro mar maduong mar jo Sona ma odak Kenya , ne wacho ni omor ahinya nikech koro wang'ni giro lingo kuch gi mokongo e yiero ma biro bedo e Kenya higa manyien. Ne pok gigoyo ombulu e higni ma okalogo. 
“Nikech ok ne wanger kaka jo Kenya ne wonge gi barupe ma opuodhi gi piny owacho. Kuom mano, ok ne ginyal yawo yor ohala. Ne chuno wa ni nyaka koro wa tigi nying' osiepewa ma jo Kenya mondo wayud barupe mar goyo ohala,” Muregerera ne owacho kamano.
Jo Shona, ma kwand gi nyalo romo ji 4,000, ne ose dak e Kenya kuom higni mangeny ka gi onge gi bsrupe mag dak e piny Kenya. 
“Gi sani ngweny gi odak Lenana, Githurai, Kasarani, Nyahururu, Meru, Nakuru, Kericho, Kitengela kod Malindi,” report mar KHRC  wacho kamano.
President Uhuru Kenyatta ka en Mansion House, kar dak mar Lord Mayor ma London, kama ne odhiye romo mar Kenya-UK Investment Forum tarik 27.7.2021.
Piny Kenya kod United Kingdom (UK) oketo kogno e winjruok mar higni abich kuom weche mag arita Degfense Cooperation Agreement (DCA) mabiro kedo gi weche mag njore man e pinje East Africa. Winjruokni otim kama nyo resident Uhuru Kenyatta otimo limbe mar ndalo adek kaka wendo mar sikikand jo UK.
Ka od buche mag pinje ariyo go ose kale e winjruokno, kony ma UK biro miyo Kenya biro riwo shilling 1.165 ma UK tiyogo weche mag arita piny e higa; tiego askeche ma Kenya maromo 1,100 ka gi ikore ne dhi tich Somalia; tiego jolweny mag nam ma Kenya (Kenyan Navy) kaka ginyalo kedo gi weche mag njore ei kata dho nam, ritruok kata kaka inyalo neg mach,; dhi limbe maonge luoro mar romo gi jo njore; tiekruok ma ogith kod puonjruok kuom ngeyo mar tich kod loch maber; shiling maromo million 28  mar gero gik ma konyo ji e ngeng', korka kelo ler , thieth, somo kod kedo gi weche ne ratiro mar  nyiri kata mon.
Jo lweny jo British ma timo tegruok Kenya ka - British Army Training Unit Kenya (Batuk) bende biro ndiko jo Kenya maromo 550, wach ma okelo pesa maromo million 5.8 ne jo Kenya chakre higa 2016. 
Minista ma ochung' ne weche rito piny Kenya - Defence Cabinet Secretary Monica Juma kod minista wad gi ma UK - Defence Secretary Ben Wallace nyocha oketo kokgi e winjruok manyien chieng tich ariyo godhiambo e buma ma London.
Winjruok no biro tego yore mag rito piny e kind pinje ariyo go kuom higini abich mabiro.
Winjruok mar DCA obiro mana tok dweche auchiel bang' ka minista ariyo go ma ochung' ne rito oluora mar pinje gi ne oromo Nairobi mondo gi med tego tiyo kanyakla e weche ma arita kaka achiel kuom winjruok ma e kind Kenya kod UK.
Winjruok manyien no mar Defense ooperation Agreement (DCA) biro miyo jo lweny pije ariyo go konyre kuom puonjruok e yor lony, ajusi mar tich kod weche ma moko.
Pinje ariyo go nigi higni mangeny kuom tiyo kanyakla e weche mag lweny, tiyo kanyakla ei piny, nam kod e lwasi mar yudo kaka ginyalo tieko yore ma chando gi ma  oriwo kedo gi jo njore mag grube machalo Al Shabaab.
Dr Juma nyocha owacho ne pinje ariyo go ose medo siro tiyo kanyakla mar gi e weche rito piny.  
“Nyocha wa bet gi bura mane wache weche man gi dongruok kendo ne wawinjore e yore ma biro miyo pinje wa ariyo go bed ma onge buok kor ka weche njore. Kenya ose bed achiel kuom jogo ma watiyo go machieng' ni e weche mag arita piny e pinje mag East Africa kendo kaluwore ni sani weche ngeny e piny, wabiro medo dhi nyime gi tiyo machiengni ka wakedo gi njore ma kiny,” Wallace ne owacho kamano.
Kuom higni abich ma ose kalo, jo UK, e bwo DCA ose miyo jo lweny Kenya  (KDF) maromo 1,100  tiengruok higa ka higa mariwo dhi somo e piny UK, kata dhi somo kuom jo lweny mar jo UK matimo tiegruok e piny Kenya.
“Weche ma ondiki e winjruok mar Defence Cooperation Agreement (DCA), ma sani ose bet gima miyo jolweny wa bedo gi ngeyo maber mar tich. Winjruokni dhi mbele gi medo jolweny ojusi mar tich ka gidhi e kuonde ma jo njore ngenyie,”  Juma owacho kamano.
Jo lweny Kenya bende ose yudo tiegruok e skul ma jo British konyo e yor pesa ma iluongo ni Counter-IED Wing man Humanitarian Peace Support School in Embakasi.
Chakre 2016, maloyo jolweny kod polis 2,000 ma oa pinje 22 ose yudo tiegruok kuom CIED skills kod jopuonj 40 CIED,ma ose kelo medruok kuom jolweny mar  African Union ma sani miyo gi tiyo matek kuonde ma oter gie mondo gikony e weche mag kedo gi jo njore machalo Al Shabaab.
Gedo ma timore KDF’s School of Infantry,ma iriwo urban village, kunde ma itime lweny, kod course ma puonjo ji kaka ikedo gi njojore, duto konyo jolweny mag Kenya maromo 600 (KDF) ma itero African Union Mission, Somalia (Amisom).
Jo UK ose bet ka konyo jolweny mag pinje ma ja oro jogegi Amisom chakre higa 2010 kuom timo kos ma kaw kinde ma chuok ma itomo gi jo British Army makaw pesa moromo 43 million e higa.
Batuk ose kelo ber mangeny kuom dongruuok mar piny Kenya, ka gi chiwo moloyo 5.8 billion e gwenge ma Laikipia, Samburu kod Isiolo.
Kuom mano, jotich moloyo 550 ose bet ka ondiki nkech chenro ni e diere ma ngima sani tekni nikech weche mag corona (Covid-19 pandemic).
Nitie ywruok mnenore ni dhi timore City Hall bang jo chung mag MCAs (Members of County Assembly) ngado ni gi riembo okili ka maloka mar county no Lydia Kwamboka.
Joma ochung ne wards man Nairobi go chieng tich ariyo nyocha opuodho repot mar committee mar Ratiro kod chike (Justice and Legal Affairs Committee) mane owacho Kwamboka mondo ochubgi e tich kuom ketho mar tiyo marach gi ofise kod bedo ni otiyo maonge barua ma nyiso ni en advocate.
"Repotni ne owuok kuom nonro mar committee no mane temo nono kwayo mar John Mark Ojiambo mane dwari ni Kwamboka ogol e tich ""e loo jo Kenya kod joma odak Nairobi ma chulo osuru.”"
E dwarone, Ojiambo ne owacho ni Kwamboka ne nitie ofisi ka ok oluwore gi chike Kenya nikech higa achiel mane omiye mar tich ne ose rumo 2018 kane ogole e tich matin gitend Governor Mike Sonko.
Kane oduogo, ne Ojiambo owacho, ndalo ne mar tich (contract) ne omedi ka ok oluwo chik mar nono joma ogwel e tich mar sirikal.
Kwamboka ma en jatend chike e piny owacho mar Nairobi County, bende ne owachi ni omiyo Njenga Maina and Company Advocates tije mag buche maromo 60 mag Nairobi County to kambino ne pok oyiene mar mar timo ohala gi piny owacho mar Nairobi kaka dwarore gi chike mag tender sirikal. 
Kaluwore gi repot no, kambino mar advocates dwaro ni monddo ochul gi gi sirikand Nairobi County kwan maromo 300 million kaka chudo mar tije ma gise timo kaka ne omigi. Ne ose chule million 60  ma chik matayo weche mag pesa e Kenyamane olos higa mar 2012 dwaro. 
“Jatelo mar chike go nenore ni en achiel kuom jogo man gi seya e kambi mar Njenga Maina and Company Advocates omiyo pesa ma Nairobi County chulogo nitie kaka konye” dwaro mar Ojiambo no mar thich Kwamboka ooko e tich no ne owacho kamano.
Kwamboka bende iwacho ni ohero weche mag ndiko wedene tich nikech migepe agwen man e bwo ofise otelnegi gi joma aa e kabinde. 
Moloyo mano, jatend chike mar sirikand Nairobi County no bende iwacho ni tiyo ma onge barua ma nyiso ni en ngama osomo sheria.  
Chik matayo weche mag joma osomo sheria dwaro ni advocate mor amora mondo obed gi barua mar tich e chak higa ka higa, gima ne Kwamboka ok otimo e higa mar 2020.
MCAs go ne owacho ni wach maka nyalo miyo sirikand Nairobi bedo gi buche mangeny ma kwedo tije ma Kwamboka otiyo kaka jatend chike mar sirikal. 
Repot mar committee ma ochungne ratiro (Justice committee) ne owacho ni Kwamboka ne ok oluor luong mane oluonge go mondo odhi owach dhoge e nyim committee no tarik 6.7.2021.
E barua mane ondiko tarik 12.7.2021, Kwamboka ne owacho ni ne ok ongeyo ni nite wach machalo kamano ire mane okel gi Ojiambo e nyim buch jochung' man Nairobi ; kuom mano ne ok onyal bedo gi duoko nikech ok en gima otim kaka chik dwaro.
Jatend Nairobi machon Governor Mike Sonko gi jatend chike mar Countyno Lydia Kwamboka ka ne gidhi enyim buch Senate mar PAIC, tarik 18.7.2018.
Kuom wach mawachore ni ok owinjore obed e ofise no ka luwore gi chike mag Kenya, Kwamboka wacho ni ne omiye tich gi Governor Sonko e higa mar 2018. To kata kamano, ne en achiel kuom jotelo mamoko adek e piny owacho mar Nairobi County mane ochung e tich kuom  weyo ma ok gitimo tije mane jatend gi ne omiyo gi mondo gitim e wach mar Pumwani Maternity Hospital.
“Bang' kane ochunga e tich, ne oluonga mondo aduogi tarik 1.10.2019, kama ne jAtelo machon governor Mike Soko ne omeda thuolo mar tich nyaka December 2022,” Ne owacho kamano. 
Ne otemo siro Njenga Maina and Company Advocates, ka owacho ni ne ose puodhe gi sirikand Nairobi County mane omiye barua mar tiyo ne Nairobi Counbty no NCC/NCM.PREQ/001/B9/2017-18-2018-2019.
Kata kamano wach ne no ne ok oluwore gi wach mar County Secretary Jairus Musumba mane owacho ni Njenga Maina & Compamy Advocates ne onge list mar kembe mane oyienegi timo ohala gi Nairobi County chakre 2013 nyaka sani.
Kwamboka ne owacho ni wach mar hero wedene kod tich marach ne onge gi tiendgi.
Committee mar Joseph Komu no  ne owacho ni Kwamboka ne oketho chik mar timo ohala gi sirikal ma ondikie - Public Procurement and Asset Disposal Act, 2021, kuom miyo kambi ma ok oyiene timo ohala gi sirikal tich kendo ne oketho chike mag Kenya kaka dwarore ni mondo gik moko otim. 
Kaluwore gi weche go duto, ne committee no ne ondiko ni sirikand Nairobi County government owinjore chung Kwamboka e tich kaka jatend chike mag sirikal (attorney).
Kuom mano, Speaker mar Bunge mar Nairobi Benson Mutura ne ooro bura mane bunge ne ongado ne Deputy Governor Anne Kananu.
Kananu bende ne okone ni mondo ongad oko tije ma sani imiyo Njenga Maina and Company Advocates. 
Nwengo mar Kenya ne ochako dhi piny nikech tuo mar Covid-19 b ang dhi maber e nus mokuongo mar higano, Central Bank of Kenya (CBK) nyo owacho kamano.
CBK ne owacho ni dhi maber no ne obede nikech pesa mane luorore kuonde ma igede, weche mag wuoyo e yor mbuyi, somo kod ngiwo udi mane omiyo ja sol osuru yudo pesa mane odwaro e higa no ma nyocha orumo giko dwe mar auchil.
“Dongruok mar Kenya igeno ni biro dhi maber e higa mar 2021, ka nwengo aa kuom ohelni masani omedo yaw machalo education, kuonde ma ilose gik moko kendo dwaro mar gik ma aa Kenya ka dhi pinje ma oko,” Mano e kaka committere ma keto chike e weche mag pesa e Bank maduong mar Kenya ( monetary policy committee of Central Bank of Kenya) owacho ma en ema ongado weche mag pesa e Kenya.  
MPC ose weyo chudo ma Central Bank oketo ma ok olokore kuom safar ochiko - ma e kar chudo ma bangi madongo e Kenya miyo go jogo ma holo ji kwan ma gi holo ka iduoko gi shiling maromo abiriyo kuom mia.
Ka waweyo choko mar osuru ma odhi maber, kuonde keno bende ne oduoko chien gi kiasi maromo 14 e wi mia -ma nyiso dhi maber e weche mag dongruok mar piny ma omiyo joma yande ne ok chul loan sani chudo maber.
Yuto mar jo Bank bende yande omedore malo e dweche agwen mar higani ka ipimo gi ndalo maka mano higa ma okalo.
Bende ne nitie chenro mar chajo jo Kenya mondo weche odog e wange.
Kata Kamano, jogo ma omiyo wa duoko e nonro mane otim kuom jo ohala - MPC’s Private Sector Market Perceptions Survey, nonro mar jotend kember - CEOs Survey, nonro mar kuonde chiemo - the Survey of Hotels, ne onyiso ni piny Kenya  biro bedo gi dongruok maber e higa mar 2021, ka giwacho ni chajo ji kod mbeko  weche mag rito tuo mar Corona (Covid-190 omiyo weche koro ok rach ahinya.
MPC e oboke ma oketi e lwedo gi jakome CBK Governor Patrick Njoroge ne owacho ni ber ahinya ok nyal bedo ka pod wach mar Corona pok orumo, chulo osuru bende medo dhi malo kendo weche mag siasa bende medore e Kenya.
Bajet mane ochiw notemo chiwo yo mipogo go pesa ni kembe moriwore en siling' bilion 1.6 ei pesani  bilion 1.2 mag pesagi e gik manuoyore to siling' milion 374.6 idhi ti go e yore mag dongruok.
Achiel kuom gigo madongo ma ichano mondo otimre en tieko winjruok moyangore mar ohala mitimo nono e kind Kenya kod Amerka kaachiel kod Kenya gi UK.
Duolno bende biro chiko wang' gi e mako kod ketho mwandu duto ma ok mag adieri,  jiwo ohelni ma itimo e pacho ka kod joket mwandu, kokalo kuom gero kendo tieko CIDC kod yawo kar ohala miluongo ni Kenya National Multi-Commodities Exchange Limited (KOMEX) kuonde timo ohala. 
Kwan ma olieki ma ne ochiw mar hik omenda mar2021/22 chwalo mondo owal ne duol mar piny owacho mar yore ohala omenda ma romo sh. Bilion 3.3 ma bilion 2.1 kuom mano en mar pes mitiyo go e yore ma osiko nuoyore, to sh. bilion 1.2 en mar chenro mag dongruok, som ler matut moa kuom jo komiti mag duolmar ohala, loso gik moko kod riwruoge.  
Bajet mar higa 2021/2022 olosi mondo okony e yudo pesa ma ne olal e piny mangima nikech muoch kod landruok mar tuo mar Covid-19.
Pod nitie kiawa moko ka be Kenya kod piny mangima biro nyalo tieko tuo mosiekoni, kata kamano, nitie geno mar chanjo to mano dhi miyo ochumi oduogi nikech koro idhi chak yawo ochumi mabiro gero yore mar ochumi.
E hik omenda mar 2021/22, igeno ni pes duto mibiro chok moriwo nyaka Pesa mag Konyo e Kinde Masira, biro medore machop siling' trilion 2 (ata malo 16.4 mar GDP) to mano ohingo mar 2020/21 ma igeno ni dhi bedo siling' trilion 1.8 (ata malo 16.6 mar GDP).
Chakre e mecho mag jochiw arita, mecho mag osuru, mecho mag tije michulo ng'ato mana nikech omedo jomoko ma oketo mwandu gi, gi rakruok mag mbuyi mag oganda kod njore mag yor mbuyi ma waneno kawuono, ang'enge en wach malich ma ose gore kuom kenya kod piny Afrika duto.
Pinje mag Afrika oseloso yore mag kedo gi yore mecho kod timbe mibadhi.
Achiel kuom yore ma imayogo ji Afrika en kokalo kuom simo.
Kwan mag joma tiyo gi simo kod mbuyi siko ka medore, to mae osemedo landruok mag kembe maloso simbego omed loso gik mang'eny ma itimo gi simo.
Kata obedo ni simo konyo e yore mang'eny, pod nitie obadho moko ma ikelo kode.
Dongruoge mitimo e teknoloji osekonyo e kedo gi mibadhi kod mecho.
Nikech teknoloji ema osemiyo mibadhi kod kuo onya ahinya, en gima owinjore tiyo gi teknoloji achielno e miyo ji arita kuom mibadhi kod mecho.
Ka joma kedo kod mibadhi dwaro mondo gibed gi tich mayot,onego giti gi yore mag teknoloji e kedo kod mibadhi kod mecho.
Migao makedo gi timbe mahundu miluongo ni Interpol, ne owacho e ripot margi mar 2020 ni nitie jojonjore moko ma tiyo gi kambi moro moloso oro pesa kitiyo gi simo e Afrika, to gino dhi medore e pinje mamoko.
Ne giwacho bende gima osekonyo jonjorego en ni nikech onge yo malong'o mar fwenyo joma ioronegi pesa e simo to bende nitie ji matin momi tiegruok mar kedo gi joma kwalo pesa ka gitiyo gi simo.
Kedo gi ang'enge go onego oriw ji duto ma otudore gi weche go eka njore go nyalo dok chien.
Ma oting'o jo gundho kod jo ta tudruok gi ong'we yamo miluongo ni mobile network operators (MNOs).
MNOs ema ochung'ne loso gik ma ji tiyogo e simo kaka yor oro pesa kitiyo gi simo, to kod rito gik ma gilosogo.
E dwe mar apar gachiel 2020, Evina-ma en jalony arita mar riasruok mag mbuyi , ne ogolo duoko mag nonrogi ma ne nyiso pinje abich mayudore Ugwe ma Diere kod Afrika, ma kuo mitimo e simo olandore ahinya kaka e piny Cameroon, Kenya, South Africa, Jordan kod Oman.
Joma nono wechego tijgi en miyo joma tiyo gi simo arita maber kokalo kuom bedo gi yore ma konyo e geng'o mondo kik kwal pesa ji e simo.
Ata malo mar pesa ma ing'ado e ng'eto ma kalo e ong'we yamo epiny ka piny ma ose yangi kaka ichich go gi tudruok mar fwenyo riasruok mar Evina gin 51, 30. 20, 18 kod ata malo 10 moluwore kamano kendo gi dhi nyime lero ni chiegni achiel kuom ndikruok ang'wen mag ong'we yamo e Afrika gin mag yor mibadhi.
Gilieko ni alal nikech kuo mag simo e Afrika dhi medore makal kwan mar 2020 ma en dola bilion 4 po nono ni onge okang' moro amora mokaw mondo ogeng' kwelo mitimo e piny ngima e simo kod mbuyi.
Kata kamano, nitie yore moko ma oseket mondo okony e kedo gi kuo matimoreni.
Kuom ranyisi, e ripot mar GSMA, nowach ni MNOs osechako tiyo yore ma GSMA oketo mondo gifweny kendo giked gi mecho mitimo e simo.
Yorego ochigni chak ti go e Afrika kama igeno ni gibiro yudo nyak maber.
To ahinya ahinya, e pinje ma ji ok ong'eyo tiyo gi teknoloji e yo maber, joma tiyo gi simo kinde mang'eny ok ti gi yore teknoloji manyalo ritogi.
Joma tiyo gi simo e ma nyalo hinyore moloyo nikech gin ema thothne gionge ng'eyo kendo gikiya tiyo gi teknoloji e ritore giwegi.
Onego wane arita kaka nyororo: ka kamoro achiel ochot, mano chalo ka gima wayawo dhoot ne jomecho ma ginyalo donjogo ma giket gik gi maricho.
James Claude, ma en jata tije mongirore mar Global Voice Group, wacho ni en gima dwarore ni warwak paro ma nya sani kendo wati gi yore mag dijitol e kedo gi mibadhi kod kuo mitimo e simo.
"Nowacho kama, ""Wadak e piny ma siko ka lokore, to ahinya lokruok ma timore e teknoloji. Omiyo wan be nyaka wasik ka waloso gik manyien mondo kik wewa chien kendo wayud ber ma teknoloji nyalo miyowa."""
Global Voice Group (GVG) en kambi maduong' ma nono kendo loso gik mang'iyo kaka itiyo gi teknoloji kendo kambino tiyo gi sirkende mang'eny e Afrika. 
Gisekonyo e nono kaka ioro pesa gi simo kendo gisekonyo joma nono wechego luwo okenge moko ma giloso mondo okonygi.
Visio Device mar kambi no miyo jo gundh tije nyalo mar tayo kwan mag ong'we yamo mani tie e pinyno e seche ma owinjore, kaluwore gi weche ma obidhore ma nitie. 
Weche ma giyudogo, inyalo tigo e kedo gi mibadhi mag simo kendo kedo gi kuo mamoko mitimo e simo mondo gimi joma tiyo gi simo arita maber.
Tijwa e GVG  konyowa mondo wasir sirkende kod joma timo gundho e tekruok ni gi kony ma moko ma wachiwo ni gi nyalo mar tego lony mar gi ka ochopo e go ruok gi riasruok e aluora mag ong'we yamo. Kaka njore mang'eny sudo kochomo alap malach mag mbuyi, en gima owinjore ka inyalo fweny gi e yo ma yot kendo ma yom mondo mi orit ji duto ma tiyo gi mbuyi kod ongwe yamo e alauorano mokwe, Claud dhi nyime ka medo.
Ripod GSMA e wi arita mimiyo joma tiyo gi simo, ne ojiwo gimomiyo dwarore ni ji duto ma ng'iewo lain mar simo ondikre mondo ogeng'negi mecho mitimo e simo.
Pinje mang'eny osemedo rido chike matayo kaka ji ndikore sama ging'iewo lain manyien mar simo.
Kuom ranyisi, e piny Kenya, ng'ato nyaka chiw oboke mag nonde kaka opande kata oboke wuoth mar paspoteka ondikre yudo lai manyien mar sime.
Mano osekonyo migao mar weche tudruok ma Kenya mondo otud lai moro amora gi Jakenya kata ng'at moyiene dak e piny kenya.
Kata kamano, ok nyal wach ni mago kende oromo nikech nitie okenge momedore ma onego okaw.
Visio Sim ma ne olos gi GVG miyo joma nono kaka itiyo gi simo nyalo mar fwenyo kendo pwodho joma tiyo gi simo ka gitiyo gi lainde mag simo.
Mano nyalo konyo joma nono kaka itiyo gi simo bedo gadier ni lainde duto ma ous oluwore gi chike mag Know Your Customer (KYC).
Kwan mar joma tiyo gi simo siko ka medore omiyo dwarore ni olos yo manyalo konyo e fwenyo kendo pwodho joma tiyo gi simo mondo gitiek jomecho.
E ndalo mokalo machiegni, ji osetimo kinda mar tiyo gi teknoloji e yore mang'eny mag ngima.
Osebed ka ijiwo ji mondo giti gi bengi mag dijitol, kaachiel kod yore mamoko ma jiwo tiyo gi simo e oro kata kano pesa.
Sirkende mag pinje Afrika jiwo ahinya medo arita e mbuyi mondo oked gi njore mitimo e mbuyi ma osemedore chakre ne tuo mar Corona bi.
Kaka uchumi mag Afrika medore kendo joma oro pesa gi simo medore, e kaka weche michoko kuomgi bedo mang'eny to ka onge yo malong'o mar pogo wechego, biro bedo matek fwenyo jomecho sama oor pesa e simo.
Kata kamano, ji duto matiyo gi simo kod kembe malosogi, onego oti kanyachiel mondo gitiek jomechogo.
Nonro moro ma ne otim gi GSMA ne owacho ni nitie chwo mang'eny moloyo mon matiyo gi simo migwelo, omiyo chwo e ma donjo e mbuyi nyading'eny.
Joma chwo ma nigi simo migwelo nomedore obedo pasent 47 e higa mar 2020 kopim gi higa mar 2019 ma ne en pasent 42.
Kwan mar joma mine ma nigi simo pod en mana pasent 32 kaka ne entie e higa mar 2019.
Nonrono ne ofwenyo ni kwan mar joma mine kopim gi mar chwo ma tiyo gi simbe kaduda ne omedore gi pasent adek ma obedo pasent 34 e higa mar 2020 to higa mar 2019 ne en pasent 31.
Kata obedo ni chwo matiyo gi simbe kaduda tin kopim gi joma mine, kwan margi ne omedore gi pasent ariyo e higa mar 2020 mobedo pasent 25 kowuok e pasent 23 e higa mar 2019.
Kwan mar joma tiyo gi simbe mowuok manyien ne odok chien e kind joma chwo gi mine ka kwan mar chwo nodok chien gi pasent 9 e higa mar 2020 mobedo 14 to e higa mar 2019 ne en pasent 23. 
Joma mine ma tiyo gi simbe mowuok manyien e piny ne odok chien gi pasent 8 mobedo 11 e higa mar 2020 kopim gi 2019 ma ne en pasent 19.
Joma ne ochiwo pachgi e nonrono ne owacho ni Covid-19 osehinyo ahinya piny Kenya, to ahinya ahinya joma mine.
"Nonrono ne owacho kama: ""Kata obedo ni kwan mag chwo ma nigi simo ok olokore malich Kenya kendo joma nigi simbe migwelo kwan-gi omedore, kwan mar joma mine ma nigi simo ne odok chien kendo kwan mar joma mine ma nigi simo migwelo pok omedore."""
E wi mano, Kenya e piny kende ma ma pogruok ma nitie e kind mon gi chwo ma tiyo gi intanet omedore, koa e pasent 34 e higa 2019 nyaka pasent 42 e higa mar 2020. E higano, joma mine ma tiyo gi intanet kwan margi ne ok omedore ka chwo to ne omedore.
Weche ma nie ripodno ne ondik gi nonro mitimoga higa ka higa gi GSMA Consumer Survey, ma e higani ne owinjo pach ji 9,000 mowuok e pinje aboro mag LMICs.
Nonro ne iwuyoe gi ji wang' gi wang' kendo notimore kochakre Oktoba tarik 4 higa mokalo nyaka Januar tarik 8, 2021.
Nonro momedore ne otim e Kenya11 kod India12 mondo gimed ng'eyo kwan mar joma mine ma tiyo gi intanet e simo, to ahinya ahinya e kinde mar Covid-19.
Ripod GSMA ne onyiso ni mine ma dirom milion 112 ne ochako tiyo gi intanet e simo higa mokalo e pinje ma yuto mag ji ni piny kod diere.
Kata kamano, kwan mag joma chwo mohingo mine e tiyo gi intanet e simo en milion 234.
E wi mano, pogruok mantie e kind chwo kod mon ma nigi simo lach matek bugo.
Moko kuom gik mamiyo mine bedo maonge simo en en ni bech simo tek, sombgi ni piny to be ok gilony e weche dijitol, kendo ok ging'eyo kaka intanet tiyo e simo.
Pek machielo ma joma mine romogo en ni ibuonogi.
Kata ka joma mine obedo marom gi joma chwo e kama sombgi ogikie, yuto, somo kod tich, pod ok gihero ng'iewo simo kata tiyo gi intanet e simo.
E pinje duto ma ne otimie nonro, ne oyudore ni mine nigi gik mamiyo bedonegi mayot tiyo gi intanet e simo moloyo joma chwo.
Kuom ranyisi, e piny Kenya, joma chwo ma tiyo gi intanet e simo en pasent 63 to joma mine en pasent 79.
Mano nyiso ni joma mine ohero tiyo gi simo omiyo en tich manono dhi nyime miyogi thuolo mar bedo gi simbe momedore.
"Mats Granryd, ma en Director General mar GSMA, ne owacho niya, ""Ka joma mine dhi bedo gi ratiro marom gi chwo e piny dijitol tok Covid, biro dwarore ahinya ni ogol pogruok ma nitie e kind chwo gi mine ma tiyo gi simo."""
"Odhi nyime wacho ni, ""Akwayo jolos chike mag simo, kembe kod ji duto e piny mondo osom weche manie Mobile Gender Gap Report nikech mana ka wakawo okang' kendo tiyo kanyachiel eka mine kod joutegi nyalo yudo ber mar tudruok."""
Migawo mochung'ne welo kod bayo ochako timo lokruoge moko bang' ka tuo mar corona omiyo giyudo lal maduong' ma pok no ne.
Migawono ne olalo siling' bilion 110 e higa mokalo nikech notam ji wuotho e piny mangima, to pesa ma ne giloso ne en mana siling' bilion 37 mopogore gi kaka ne gigeno loso bilion 147.5.
Kata obedo ni gisetimo loso pesa matin e kor higani, kwan mar pesa ma giloso pod ok chopne ma ne gilosoga ka pok corona obiro.
Ka luwore gi weche ma ne ochiw gi Tourism Research Institute, kwan mag welo ma a pinje maoko ma ne obiro Kenya e dweche auchiel nyaka Jun ne en 305,635.
Achiel kuom adiek mar kwan welogo (94,241) ne gin Jokenya ma ne obiro limo osiepegi kod joutegi.
Welo ma ne obiro e weche ohala ne gin ji 92,828 to joma ne obiro bayo ka gichamo ngima ne gin ji 92,629.
"Najib Balal ma ochung'ne migawo mar Tourism and Wildlife ne owacho kama kowuoyo e wi kwan-go, ""Kwan-go jiwowa ahinya, kata obedo ni gin mana achiel kuom abich mar welo milion ariyo ma ne wayudo e higa mar 2019. Wang'eyo ni mano timore nikech Covid-19 kod pinje ma oketo chike geng'o ne ji wuoth e higani."""
Thoth welo ne wuok e pinje abich ma gin Amerka (49,178), Uganda (31,418), Tanzania (31,291), China (18,069), kod United Kingdom (16,264).
Piny mar UK ema osebedo ka chiwo welo mang'eny, kata kamano, kwanno ne odok chien kane pinyno okwano Kenya kaka piny ma Covid-19 opong'ie kendo ne gigeng'o ji mondo kik odhi e pinje ariyogo.
To bende ne waneno ka UK obedo namba abich nikech gigeng'o ne ji wuoth wuoth ka giwacho ni Kenya opong' gi Covid-19 kata obedo kwan mar jotuo man Kenya to nyiso gima opogore. Kata kamano, pod wadhi nyime wuoyo kendo wageno ni UK kaachiel kod pinje mamoko e piny biro keto ji thuolo ne wuoth.
Higa mokalo, kwan mag welo ma ne obiro ne gin mana ji 471,000, ka pasent mokalo 68 kuomgi (321,000) ne obiro Januar kod Februar.
Mano ne en ka ne pok oyud ng'at mokwongo bedo gi Covid-19 e piny kendo ne pok oket okenge mag geng'o landruok mar tuono e piny ngima.
"Migawono ne owacho kama, ""E dweche mag Januar nyaka Oktoba 2020, ne wayudo mana siling' bilion 37 moa kuom welo mobiro limo piny. Ma opogore gi siling' bilion 147.5 ma ne wageno ni wabiro yudo."""
Omiyo walalo siling' mokalo bilion 110 e pesa miyudoga kuom welo malimo pny nikech tuo mar Covid-19.
Migawo mar welo malimo piny ema osebedo ka kelo pesa mang'eny ma a e pinje maoko, ka ne giyudo siling' bilion 163 e higa mar 2019 moloyo pesa moyud e uso ne ne pinje maoko majand chai kod maupe.
Uso ne pinje maoko majan kod maupe, ne ok ochochni nikech Covid-19 nikech kaka ilosogi kod kaka ikowogi gi ndege ma mano to ohinyore mana matin.
Pesa moyud kuom uso majan ne en siling' bilion 120 ma en medruok mar pasent 15, to komachielo uso maupe ne okelo siling' bilion 148 e higa mokalo to higa mar 2019 ne en siling' bilion 143.
Ripot ma ne ochiw gi Deloitte ne owacho ni migawono pod romo gi pek moko, nikech Covid-19 dhi nyime kelo chandruoge momedore ma miyo kwan mar omenda ma giloso dok chien.
Skunde mag sekondar oyudo siling' bilion 6.6 ma en pesa ma dhi konyogi loso gik moko e tam madhi rumo bang' juma achiel.
Julius Jwan, ma en PS mar Basic Education, ne owacho ni pesano e chudo mogik ne skunde sekondar e tam mar adek ma rumo Jun tarik 16.
Kaluwore gi weche mochiw gi Migawo mar Somo, pesa machielo maromo siling' milion 170 oor ne kuonde tiegruok mag jopouonje.
Dr Jwan nowacho ni pesa machielo maromo milion 172 oor ne skunde ma nigi jopuonjre ma nigi dwaro makende.
Sirkal ne ochiwo pesa maromo bilion 7.5 ka oyaw skunde e dwe mar Mei.
E kindeno, George Magoha mochung'ne Migawo mar Somo, ne owacho ni Migawo Mar Omenda e Piny ne dhi oro pesa momedore ne skunde.
"Magoha nowacho kama, ""Wasekwayo mondo omed bilion 13 ne skunde sekondar kod bilion 2.8 machielo ne skunde praimar mondo gitigo e timo gik madwarore."""
Nowach ni kochiw pesano, mano biro konyo skundego ikore ni yepo ma dhi timore e dwe mar Julai.
"Magoh ne owacho kama, ""Wageno ni skunde dhi bedo moikore chuth keto chike maluwore gi ma Migawo mar Thieth ne ochiwo e wi ritruok ne Covid-19."""
Kaluwore gi tarige manyien ma ne oket mag tam ne skunde, tam mar adek madhi nyime sani dhi rumo Julai tarik 16 ne Jo Pre-Primary I gi Pre-Primary II, Grade 1 nyaka Grade 3, Klas Abich Klas Abiriyo kod jo Form 1 nyaka Form 3.
Jopuonjrego dhi yueyo kuom juma achiel kochakore Julai 17 nyaka 25.
Gie sani, jopuonjre ma nie Grade 4 kod joma notimo KCPE e higa mar 2020 pod ni dala kendo girito mondo ji otiek tam mar adek.
Jopuonjre duto biro yawo skul ne Tam Mokwongo e hik somo mar 2021 kochakore Julai tarik 26.
Tam dhi kawo jumbe 10 kendo orumo Oktoba tarik 10.
Jotend skunde ma ne owuyo gi The Standard ne owacho ni pesa ma giyudo gidhi tiyogo gope mane osechokore chop tam mar adek.
Giwacho ni onego omedgi pesa mondo okonygi ikore yawo skul e dwe mar Julai ma igeno ni jopuonjre duto dhi duogo.
Kahi Indimuli ma en jakom mar Kenya Secondary School Heads Association (Kessha), ne owacho ikruok maber dwarore ka pok oyaw skunde Julai tarik 26.
"Indimuli ne owacho kama, ""Skunde dhi dwaro pesa mondo giikre kawo nyithindo ma dhi yepo. Onego waluw chike moket mondo ogeng' landruok mar tuo to mano gima dwaro pesa moromo."""
Ne owach kamano sama tuo mar Covid-19 medo landore kiwacho ni tielo mar ang'wen mar tuono dhi chopo e kwan mamalo moloyo e dweni.
Jonyuol kod jotend skunde ma ne owuyo gi The Standard ne owacho ni e dwe mar Julai ma iwacho ni tuo dhi medo landore, thoth nyithindo biro bedo ka wuotho koni gi koni.
"Nicholas Maiyo, ma en jakom Riwruok mar Jonyuol e Piny, nowacho kama, ""Ok onego warit mondo tuo olandre ahinya. Onego olos chenro duto sani ka kindeno pok ochopo mondo kik wabohinyre ahinya."""
Maiyo nowacho ni moko yore mag geng'o wuoth onego ochak tiyo mos mos.
"Maiyo nowacho kama, ""Wadwaro ni olor ba mimethee nikech kuno e ma tuo landore ahinya, to ka orid chik mapiyo eka weche nyalo bedo maber berie."""
Pesa ma ne ochiw okonyo ahinya Kuonde Tiegruok mag Jopuonje (TTC), to mano notimore bang' dwe achiel are ni sirkal kel tiegruok manyien ne jopuonje mag diploma.
Jopuonjre 1,000 ne odonjo e TTC auchiel manie piny ka lokruoge mitimo ne jopuonje nochakore mondo giluw Competency-Based Curriculum (CBC).
Mana TTC mar Machakos, Thogoto, Baringo, Egoji, Migori kod Shanzu kende ema biro kawo jopuonjre kochakore Jun tarik 2 e tam mokwongo mar Diploma in Primary Teacher Education (DPTE).
Kuonde tiegruokgo duto oyudo jopuonjre maromo 150-200 mondo gichakgo igeno ni jopuonjre momedore dhi biro e kinde mikepo Septemba.
Jopuonjrego osechako tam margi mokwongo ma dhi kawo jumbe 14 ma dhi luwo chenrogi mapile mar tiegruok.
Kaluwore gi chike somo ma sani, jopuonje duto mag praimar ibiro dwaro ni obed gi diploma ka rach nikech sirkal dwaro ni gibed gi jopuonj kod somo manie rang'iny mamalo.
Rowere mokalo 25,000 oseyudo tiegruok mag ohala kuom somo moko machieko chieko, higni mang'eny bang' weyo skul e kaonti mar Murang'a.
Henry Manyeki, ma jahigni 29, ne otieko somo Gaitega Polytechnic e higa mar 2017, ka nosomo tij bao kuom dweche auchil kae ochako tiyo kuonde migedoe. 
Bang'e ne ochoko pesa ma orome yawo ohande.
Kawuono, Manyeki en achiel kuom funde ma olony ma osesomo kendo osidho ogudu kendo tinde loso yuto mare kowuok e kuonde gedo kod kuom gero gik udi.
Ne oweyo skul e klas aboro esikund praimar mar St. Mary bang' ka dhi e sekondar notamo jonyuolne chulo.
"Manyeki wacho kama, ""Natimo tije ma ji ochayo e gweng' kendo nayudo siling 200 e odiechieng' kuom higni. Bang'e ne ayudo thuolo mar yudo tiegruok manono e chenro ma ne sirkal okelo mar 'Ufundi kwa Vijana' ma ne imiyo rowere ma onge nyalo."""
"Odhi nyime wacho ni, ""Bang' tieko tiegruok, ne ariwora gi Jesse Mwangi kae to wayawo  kama watimoe tij bao e Kiharu estate, Murang’a town."""
Higa mokalo, nikech tuo mar Covid-19, ji ariyogo ne opogore kendo Manyeki ne oyawo kamachielo mitiyoe tij bao.
"Mwangi nowacho kama, ""Amor gi tiegruok ma ne ayudo kuom jopuonjna. Kawuono My Classic Digital Furniture en nying mong'ere e gik ma ji oketo e utegi."""
Kiharu Estate en kar dak mar polise kod jopuonjre mang'eny masomo Murang’a University of Technology.
James Mwangi, ma puonjore tij rwako pi e chiro mar Kirwara wacho ni ogombe puonjore gik mang'eny kaka nyalore kendo odwaro ni weche odhi ne maber.
"Mwangi ne owacho kama, ""Amor ni asomo tich ma chunya ohero. Ageno ni abo yudo tich kata abiro yawo ohanda awuon mondo ati ne ji."""
Gavana Mwangi wa Iria ne owacho ni politeknik 60 e kaontino chiwo tiegruok machieko chieko maromo 28 moriwo somo suko, loso geche, tij gedo, rwako pi kod stima.
Nowacho ni chenro mar tiego ji ne okel mondo omi rowere ma ne oweyo skul lony kod otese ma dwarore e tije ma gitimo.
"Iria ne owacho kama, ""Tiegruok machieko chieko osekonyo ahinya ngima rowere miche mang'eny, ahinya ahinya jogo matiegore e tij gedo kod dusruok."""
Gavana ne owacho ni sirkand kaonti notiyo gi milionde mag pesa e chulo jopuonj kod ng'iewo gik madwarore e kuonde tiegruokgo.
Chenrono osekonyo rowere mang'eny ma oweyo madho kong'o, tiyo gi yedhe mamero kod timbe mahundu. 
Jal matayo chenrono en afisa maduong' mar Education and Technical Training, Isaac Njai.
Meneja mar Gaitega Politeknik, Martha Njeri, nowacho ni jopuonjre moko omedo tiegruok margi mochopo kama gin be koro ondikgi kaka jopuonje.
Nowacho ni politeknik miyo jopuonjre tiegeruok kod thuolo mar tich, gima kuonde tiegruok mamoko ongego, kendo nomedo ni ginyisoga weg tich kama ginyalo yudo jopuonjregi machon.
Njai nowacho ni nitie jopuonjre 7,151 ma dhi nyime e kuonde tiegruok maromo 65. Jopuonjre mamoko 3,500 nie chenro mar 'Ufundi Kwa Vijana.'
"E kinde ma ne ong'ere ahinya kendo ngimane ne dhi maber, mosendo Jim Rohn, ma ne en jalok ohala e piny Amerka, jandiko kendo jajiw ji nowacho kama, ""somo en gima dwarore kuom jogo ma dwaro timo gik mopogore."""
Wechenego gin adier e kindegi mana e ndalone, to ahinya ahinya kuom nyithindo.
Nitiega pogruok maduong' e kind josomo gi joma ok ohero somo.
E skul, yot ahinya ng'eyo nyithindo ma ne opuonj somo ka gitindo ahinya kod nyithindo ma ne ok ochako somo ka tindo.
Gik makonyo ng'ato fwenyogi en weche ma giwacho kod winjo margi, kaka giwuoyo, kaka giparo, kaka gitudore gi jomamoko, nyalo mar winjo lit mar jomamoko, kaka gichiko itgi kod weche mamoko.
Somo en gima nyalo konyo e medo tiego nyalo mar nyathi mar tudore gi jomoko kendo winjo tiend gik moko.
Somo chalo mana ka hono! To gima lit en ni pok warwake ahinya kata temo puonjo nyithindwa matindo somo.
E skunde mang'eny matemo jiwo somo, seche ma ji dhi somo e laibrari nyithindo somo asoma gimora amora moriewo e nyimgi ka sechego to japuonj odich gi nono, ikore ne klas machielo kata timo tich machielo.
Ok chikgi, onge chenro miluwo, kendo onge nono ni gidhi nade.
E pinywa, somo mikwano en matimore e skunde sekondar ma nitie buge idwaro ni jopuonjre nyaka som.
To kata e skundego, jopuonje moko jiwo ahinya tiyo gi buge moko malero e yo machuok buge monego osom to mano miyo jopuonjre ok som bugego aching'.
Timo kamano, miyo bedo ma onge tiende keto nyithindo mondo osom e yo matut buge mamit.
Gik ma osebedo ka timore machiegni nyiso kaka jopuonj chandore e jiwo nyithindo mondo oher somo.
Gima osemiyo nyithindo ok ohero somo buge en nikech gionge siso kae to be gitiyo gi thuolo mang'eny e tudruok mag mbuyi mar oganda.
Omiyo, mondo gima kamano kik timre, onego ket nyithindo ochak somo buge chon e klese machien.
Paro ma ji nigo e wi buge jiwo paro ma wachorega ni buge nyalo konyo e puonjo dhok nyithindo ma eka chako somo mondo ging'e dhok maber.
Somo buge miyo ng'ato nyago kido mar winjo kaka jomoko winjo, rwako paro mopogore opogore, medo e rieko e paro, kod medo ng'eyo pach jomamoko.
Ka nyithindo ochako somo buge ka gitindo, mano miyo gibedo gi lony manyalo konyogi e skul, kar tich kata yore mamoko mag ngima.
E International Baccalaureate (IB), ma e kama Competency-Based Curriculum (CBC) ogoloe paro mang'eny, jopuonjre e skunde praimar kochakore gi Grade 5 chako somo buge sigendni, to mano konyogi puonjore weche moko madongo ma biro konyogi e kinde mabiro, e sombgi kod ngimagi.
Mano oriwo lony mar fwenyo gik matimore mabiro nenore e rieko, winjo kod lony margi.
Nitie yore mang'eny mag somo makonyo jopuonjre ma pod tindo.
Achiel kuom yore somo moket e IB en tiyo gi buge sigendni ne nyithindo ka pod gitindo ahinya mondo okony e chiewo lony kod pachgi.
Bende, okonyo nyithindo puonjore dhok.
Buge sigendni moyier mondo otigo konyo e puonjo chike kod timbe oganda, bedo gi paro mochwiny kod ng'eyo nonro mag bugego.
Puonjo somo kitiyo gi buge mowinjore e skunde michakogo somo ne nyithindo konyo e puonjo nyithindo dhok, to bende gipuonjo nyithindo bedo gi timbe moko mabiro konyo nyithindogo dongo maber.
E chenro mar somo ma watiyogo, buge sigendni ichako som mana e skunde sekondar, kata kamano, chenro mar IB to okelo bugego e skunde praimar kochokore gi johigni 11.
Mano konyo jopuonjre mondo pachgi oyawre, gibed gi nyalo mar goyo picha e pachgi, ging'e neno gik ma gisomo ka timore e ngimagi, gipim gi weche ma nie alwora margi, kendo ging'e somo kod winjo tiend gik ma gisomo.
Kaluwore gi nonro ma ne otim Jun 2018 gi Cynthia Zettler-Greeley, ma en dairekta makonyo e kama Itimoe Nonro, e Nemours Centre for Health Delivery Innovation mantie Amerka, nyithindo manie Grade 4-8 ( johigni 9-13) owinjore ochak somo buge sigendni.
Nyithindogo nigi nyalo mar somo kendo winjo tiend buge malero ngima jomoko, buge moting'o wende kod sigendni mochuogi, ginyalo winjo buge malero weche moko, buge ma magano weche; ginyalo somo mipuonjre gimoro e buge moting'o weche sayans; ginyalo neno tudruok mantie e kind gik moko; ginyalo fwenyo weche motigo kaka ngeche kod ranyisi; ginyalo fwenyo gik madongo e sigana kaka kinde, kama gino otimore, gima iwuoyoe, wach ma nitie kod kaka iloso wachno; to gimaduong' en ginyalo somo ma giyud thor wach ma ilosoe.
To kodok korka puonjo nyithindo duto ng'eyo somo, owacho ni thoth nyithindo chakoga somo ka gin johigni auchiel kata abiriyo.
Nitie seche moko ma nyithindo nyalo chako somo gi higni ang'wen kata abich. E grade 1 kod 2 (johigni 6-7), nyithindo chakoga somo sigendni moko ma ging'eyo, puonjore luongo weche moko, tiyo gi pichni e ng'eyo kaka iluongo weche moko, kendo girieyore giwegi sama ok gisomo maber ka ne gisomo matek.
Buge nyithindo gin gik madwarore ahinya nikech gimiyo jopuonjre thuolo mag dwoko penjo moko sama gisomo; gimiyo jopuonjre hero sigand anyuolagi kod mag jomoko; konyo e yawo pach jopuonjre; konyo japuonjre timo dongruok e kido mare kod kaka otudore gi ji; kendo bugego miyo tieng' achiel ng'eyo kaka ngima ne chalo e tieng' machielo.
Gima onego wakwong wang'e en ni buge nyithindo miyo jopuonjre thuolo mar wacho pachgi e wi gima buk wuoyoe, giler e yo mawinjore pachgi, kendo ging'e wuoyo mochanore maber sama giwacho pachgi.
Mano konyo e miyo ji obed gi paro moyawore nikech ojiwo ji mondo opar matut kuom buge misomo.
Buk maber ok nyisga jasomo gima onego ong'e, kar mano omiye thuolo mar bedo gi paro mopogore, winjo kendo lero tiend wach mondik.
Chako somo buge sigendni chon miyo jopuonjre yo mar ng'eyo nonro e wi ogandagi kod timbe jomamoko.
Buge nyithindo konyo jopuonjre paro matut kuom kaka gin giwegi giwinjo e wi wach moro.
Magi gin gik ma dwarore ni nyithindo opuonjre nikech sama ng'ato obedo gi paro mowinjore e wi oganda mare kod mag jomoko, mano konye mondo otim dongruok e kite kod tudruok mare gi jomoko, to mano miyo obedo gi kuwe gi jomoko kendo onyalo rwako paro mopogore ma ji nigo.
Sigendni nigi teko mar miyo ng'ato obed mochwiny e pache kod timbene.
Nitie buge mang'eny mawuoyo e wi kaka timbe mag oganda e gimaduong' ma ji onego gen, to bugego nyalo konyo ahinya jopuonjre.
E wi mano, chako somo buge ka nyithindo pod tindo konyo e yawo pachgi.
Buge nyithindo niga gi sigendni ma nigi akere keke, tiende ni sama gimoro timoro to koro ng'ato nyaka par matut ka pok ong'ado yiero, to mano en kido maber ka okony nyithindo mondo obedgo.
Buge nyithindo konyogi mondo giti gi pachgi.
Bugego yawo pach nyathi kokonye bedo gi nyalo mar chuogo gik moko e pachgi.
Ber ka nyithindo ohero somo buge nikech mano miyo gibedo gi timbe mabeyo kendo ging'eyo dak gi ji.
Yot ahinya puonjo nyithindo e higni ma pod gidongo, kendo buge nyithindo nyalo konyogi bedo joma ng'won, jomariek kendo joma ohero ji.
Jean Piagnet ma en laktar molony e kaka pach ji dongo, nofwenyo ni sa ma nyithindo ochako dongo ma koro gifwenyo gik matimore e alworagi, giweyo bedo joguondo.
Nyithindo ma pod nie nasari skul oketoga pachgi kuomgi giwegi, to kaka gimedo bedo madongo, gichako dewo pach jowetegi kendo chiko negi itgi.
Dewo pach jomoko kendo weyo bedo jaguondo gin kido maber ka nyithindo obedogo, nikech ka ji dwaro ni gidag gi kuwe gi jowetegi, onego gidew paro ma jomoko nigo kendo gichik negi itgi.
Buge nyithindo nyalo konyo japuonjre mondo otim dongruok e winjruokne gi jomoko kokalo kuom jiwo jopuonjre mondo girwak jomoko kata ka gipogore kodgi, gibed gi winjruok gi ji kendo gilos osiep.
Kaluwore gi weche ma nowach gi Jean Piagnet kod Vygotsky, mondo nyathi opuonjre gimoro onego omiye somo ma owinjore gi hike, to mondo nyathi ong'e somo, nyaka osom.
Omiyo, nyaka mi nyathi buk mowinjore kode kod nyalo mare.
Buge nyithindo konyo ahinya e miyo ji hero buge, ng'eyo weche ogandagi, yawo pach ng'ato, konyo ng'ato timo dongruok e kite, kendo bugego miye tienge mabiro ng'eyo weche ma ne ondik chon.
Keto nyithindo mondo ochak somo buge sigendni chon konyo mondo gibed joma inyalo gen, ngimagi odhi maber kendo gibed joma ng'won.
Kaka jopuonjre medo bedo madongo, e kaka buge ma gisomo igi medo bedo malach kendo mogajore.
Weche mondik e bugego be dwaro paro motegno kendo mochwiny.
Ne oyudore ni buge mondik ma dhi kanyachiel gi gima jasomo oher, gik moseng'eyo kod lony mare mar somo konyo ahinya e chiwo jip, medo ng'ato chir, kendo nyago kod tiyo gi yore moko sie mag somo.
Ka nyithindo ochako somo ka gitindo, mano ikogi ne wechego.
To komachielo, ka nyithindo odeko gi chako somo bugego, nitie gik mang'eny ma ok beyo matimore. Mokwongo en paro ji nigo ni ji onego osom mana mondo gikal penj to ok ni mondo gik ma gisomogo okonygi.
Mano en paro marach ahinya.
Joma odeko gi somo bedoga joma winjo margi ni piny, kendo gikiya wuoyo gi ji, ok ging'eyo pach jomoko, pachgi tin kendo gichuno ji gi pachgi.
Gikiya loso kata tudruok gi ji e yo malong'o, pachgi tin e yo ma ginenogo gik moko kendo ok ginyal fwenyo weche moko.
Lony kaka somo piyo, nyalo mar winj tiend weche, paro matut kod mamoko gin lony ma biro nikech chako somo ka ng'ato pod tin to mago lony makonyo e winjo kendo ng'eyo weche mamoko.
Keto nyithindo mondo ochak somo buge ka gitindo en gima nigi ber mathoth moloyo rach po nono ni nitie moro amora.
Kodong' mana odiechieng' achiel kende to Teachers Service Commission (TSC) romo kod riwruoge mag jopuonje mondo giwuo e wi winjruok manyien mar Collective Bargaining Agreement (CBA), nitie gik manyiso ni gidhi tur.
Riwruok mar Jopuonje Kenya (KNUT) ma yande okwedo CBA ma onge pesa ma gidhi yudo kaka TSC dwaro, koro otur kendo giwacho ni ginyalo chopo e winjruok mak mana ka ok omigi pesa kuom higni ariyo kende.
TSC ochano romo gi riwruok mar jopuonje mondo giwuo e wi CBA, to e sechego riwruok mar jopuonje isindo mondo oyie gi winjruogno ma ok giboyudoe pesa.
TSC ne ogwelo riwruogego mondo ochop e romo ma dhi timore tarik 13 Julai mondo giwuo e wi 2021-2025 CBA. E romo ma ne otim Jun tarik 29, TSC ne owacho ni ok gibiwuyo wi wach pesa e winjruok mar kanyakla.
Jagoro maduong' mar Riwruok mar Jopuonje Kenya (KNUT), Collins Oyuu, nyoro ne owacho ni giyie donjo e winjruok gi jatendgi e wi winjruok mar kanyakla makawo higni ariyo mokwako weche mamoko duto to bang'e gipwodh CBA machielo mabiro miyo giyud pesa.
"Oyuu nowacho kama, ""Migawo Mochung'ne Chulo Osara (SRC) sani ok dwar wuoyo e wi wach medo ji osara, jopuonje ok gin joma kende, kata kamano nyaka giwinjre gi TSC ni osara mag jopuonje ibiro non kendo bang' kinde ma ne ochor nyime kaluwore gi uchumi mar piny."""
E sechegogo bende, jagoro maduong' mar Kenya Union of Post Primary Education Teachers (Kuppet) ne ojiwo ofisgi maduong' mar Nairobi mondo gin be gitim kamano.
Noyudo ka chien kanyo, Akello Misori, ma en jagoro mar Kuppet nolando ni ok giyie gi winjruok mar kanyakla ma ok oyie mondo omed jopuonje osara.
TSC omakore gi CBA maonge wach pesa kaluwore gi paro manochiw gi SRC ma ne omiyo giweyo wuoyo e wach osara.
SRC nolando ni ok gibi nono osara kod chudo duto ma imiyo joma sirkal ondiko tich, moriwo nyaka jopuonje, e hik omenda mar 2021/2022 kod 2022/2023 kaluwore gi paro ma ne ochiw gi Migawo Mar Omenda e Piny.
Riwruoge mag jopuonje ne oramo ni jopuonje ok dwar winjo wach moro amora mopogore gi meto mar osara nikech ngima ma omedo ridore kod tich momedore e chenro mar Competency-Based Curriculum (CBC) gi jopuonje matin.
E romo ma ne otim e dwe mar Jun, TSC ne owacho ni gidhi medo ngas jopuonje mantie e alwora motwo kod ma ngima tekie, ndalo ma ng'ato kawo ka en ot nikech onyuol en 120 to chwo ma mondegi onyuol en 21 to idhi migi osara mopong' e ndalo ma gin ot, joma okendore ne idhi ter e skunde ma machiegni kodgi.
"Oyuu nowacho niya, ""CBA manyienni ok pog udi. Kik waket pachwa ahinya e wach pesa nikech CBA okwako gik mang'eny."""
CBA manyien rango lony ma jopuonje nigo e tayo kod migepe mamoko ma dhi konyo e chopo chenro mar CBC ka gin e klas kod oko, ma en gima nojwang' ka SRC nono weche ma giketo ka gilero tij japuonj.
CBA manyienno ka otiyo to obiro konyo jopuonj nikech ong'eyo kama jopuonjo omako e chopo chenro mar CBC.
Riwruoge mag jopuonj chwalo mondo winjruok madhi kawo higni ang'wen-go otimre nikech winjruogno jiwo ahinya migawo ma jopuonje omako sama piny timo lokruok e chenro mar somo medo jopuonje tich momedore.
Onge nono osara kod chudo moro amora e kinde mar 2021/2022 nyaka 2022/2023 tiende ni migepe mag tich, osara mag ji kochakore gi matin nyaka mamalo, kod chudo mamoko biro dong' ma onge lokruok moro amora. [Jacinta Mutura]
Mano be tiende en ni joma ondik tich inyalo med chudo moko kata tich e higa koa e kidieny moro kadhi e kidieny machielo kokalo kuom wilruok mitimo ne joma nie kidieny marom kod piem e wi kidieny mag osara kod yuto mamoko ma nitie.
Jopuonje ne nigi geno ni 2021-2026 CBA ne biro gi weche moko manyien ka ne giparo ni CBA ma dhi luwo ne loso chandruoge ma ne otamo machon tieko.
Kuppet kod Knut ne ochiwo kwayo margi e wich osara ne TSC.
Kuppet ne okwayo mondo omedgi osara ma nie kind pasent 30 kod 70 e winjruok manyien mar 2021-2026, to TSC wachore ni owacho mondo omigi pasent 16 nyaka 32.
Kwayo mar jo Kuppet nyiso osara matin mogik mar japuonj ne medore koa e siling' 21,756 nyaka siling' 36,985 ka mago mani e oreya ma malo e kidieny mar D4 ma sani yudo siling' 118,242 ne dhi tero dala siling' 153,714.
Riwruok mar jopuonj bende ne ose choro kwayo mar meto osara e kind 120 kod 200.
Kwayo mar jo Knut tiende ni osara matin ma japuonj yudo e dwe (Kidieny mar B5) ne dhi medore koa e siling' 21,756 machop siling' 87,024 to komachielo osara mamalo mogik michulo japuonj (Kidieny mar D5) ne dhi medore koa e siling' 131,380 machop siling' 394,140.
Jopuonje geno ni CBA biro konyo mondo oyuo chike matayo penj mimiyogi sama gidwaro idho ngas e tich mondo jopuonje mapuonjo nyithindo ma nigi dwaro makende, obed machal gi mar jopuonje ma pile.
E Ndagani mantie e Kaonti mar Tharaka Nithi, jopouonjre mag kolej kod jopuonjre matindo koro osebedo ka somo kamoro achiel kuom dwe achiel.
Jopuonjre mag kolej, ma thothgi gin rowere matindo kod hikgi nie kind 20, osebedo ka somo kanyachiel gi jo klas nyithindo matindo ahinya kod klese ariyo mamoko e kar tiego dongruok nyithindo.
Ok en gima yot neno ka nyithind praimar kod jo kolej ka ni kamoro achiel ka giwuotho e klas, stairs kod korido e kar tiegruok mantie but Chuka University.
Jopuonje mag kolejno nigi ofise kod klese ma gipuonje e kar tiegruok achielno, e ute man malo.
Nyithindo madongo kaka joklas abiriyo kod aboro, tiyo gi thuolono e wuoyo kod jo kolej mondo okony gi nikech gin machiegni.
Ogaye mar mbalariany ma Chuk  Ngire Erastus Njokam, ka ne owuoyo gi jopuonjre magkar tiegruok weche thieth ka gin oko mar ot ma gintie e yunivasitino. 
Bura mar yunivasitino ne oyiene kar tiegruok weche thieth e higa mar 2015 mondo giti gi odno ma ne mar Ndagani Primary School, e thuolo ma pod igero kar tiegruok mar kar tiegruok weche thieth e kar Thieth ma Chuka Level Five.
Sama olang' oywak, nyithindo ringo ka dhi e klas, to jopuonjre mag kolej sani koro ong'eyo weyo negi yo sama mano otimore.
Gimako osiep kendo yot neno ka jo praimar goyo mbaka gi jo kolej.
Kata kamano, mondo luor bedie, jo praimar tiyo ti cho mopogore kendo ok oyienegi dhi e choche jo kolej.
Nitie gik mang'eny manyalo timore marach e chenroni, en mana ni pok gitimore.
Gima omiyo mano timore en nikech gedo molewo mar kar tiegruok weche thieth mitimo e Kar thieth ma Chuka Level Five, to mano ochuno jo kolejno mondo oriwre gi sikund praimar mar Ndagani 
Jopuonjre mag kolej tiyo gi ute man malo, to nyithi praimar ne odar mondo oti gi ute man piny kod e gorofa mokwongo.
Odno en mar jo skund praimar, kata kamano kar tiegruok weche thieth tiyo kode ka girito mondo otiek gernegi kargi.
Ne odar joskund praimarno tarik 10 e dwe mar Mei, ka ne gi wilo lo gi Chuka Ujniversity matiyo magero laibrari e lobno.
"Japuonj skund praimarno ne onyiso The Standard niya, ""Nyithindo kaachiel gi jopuonje rito gi siso mondo kanyo odong'negi kendgi. Mbalariany nogero kanyo mondo skund praimar mondisore."""
Ne opwodh mondo gedo mar kar tiegruok weche thieth ochakre higni auchiel mokalo e Kaonti mar Tharaka Nithi, kata kamano, Mbalariany ma Chuka ne okawo mana kidieny mokwongo mag jopuonjre kendo giketogi kar jo sikund praimar ma Ndagani mantie ei lop mbalariany.
Ogaye mar tat somo mar kar tiegruok e weche mag thieth Ngire Erastus Njoka ne owacho ni buchgi ne oyie rwako jo KMTC e dwe mar ochiko2015 nikech onge kama chielo ma ne oyud ma ne ginyalo dhiye.
"Profesa Njoka ne owacho kama, ""Ne wawuoyo gi bura mar yunivasiti ma wawinjore miyo KMTC ot ma gibetie e higa mar 2015 nikech ne gionge gi kama digi dhiye. Nikech kama skund praimar chon ne nitie sani nitie laibrari moger kanyo, wawinjore mondo giriwre kanyachiel kuno (kar tiegruok mogajore mar weche thith)."""
Kata kamano, Njoka ne okwayo joma gero KMTC e osiptal mar Chuka mondo gikas lwetgi nikech koro ndalo osegwaro.
Ne okwayo sirkand kaonti mondo one ni gedo mar KMTC e osiptand Chuka orumo mapiyo.
"Njoka ne owacho kama, ""Koro osekawo higni auchiel to ema projektno pok otieki. Wakwayo sirkal mondo otim tijno mapiyo orum, kae to bang'e wabiro nono kaka otiye ka pok wagonyo jopuonjre."""
Ne onyiso jonyuol kod jomamoko ma otudore gi yunivasiti, ma tiego ji bedo nas kod kos moko mag thieth, biro dhi nyime siro KMTC.
"Nowacho kama, ""Wan gi lab ma olos e rang'iny mamalo kod ute mamoko ma jopuonjre mag KMTC nyalo tiyogo sama pod gin kae mondo gisom."""
Japuonj maduong' mar Ndagani Primary School, Joseph Keah, nowacho ni riwo odno gi KMTC osemiyo nyithindo kama ber ahinya mar somo.
"Keah nowacho kama, ""Wagoyo erokamano ne yunivasiti kuom miyo nyithi skul alwora mowinjore gi somo, to bende jogweng' mor sidang'."""
Covid-19 omiyo ofwenyore ni Kenya ok oikore ne somo ma ji timo ka gin e utegi nikech onge gik moselos ma inyalo tigo e timo kamano.
Ripot ma ne wuoyo e wi Pek ma Rowere yudo nikech Covid-19 e piny Kenya, ne owacho ni kata obedo ni sirkal temo jiwo ahinya tiyo gi teknoloji e somo, Jokenya mang'eny onge gi gige dijitol.
Ripodno ne wuoyo ahinya e wi chandruoge ma covid osekole ne rowere ma nitie e kaonti mar Nairobi, Kisumu, Kilifi kod Wajir, kama jopuonjre ma hikgi nie kind 15 nyaka 19 ne owacho kaka gisomo ka gin e udi.
Kata obedo ni chenro mar somo ne ok ikore ne lokruoge madongo ma otimore e yore mag somo, e dweche matin ka ne tuo obiro, kuonde tiegruok mang'eny ne osechako tiyo gi yore mag somo e udi kokalo kuom mbuyi, tv kod redio.
Thoth jopuonjre ma ne owuogo ne owacho ni ok gisom e yor intanet, kar mano gisomo buge ma gin go pacho.
"Ripodno ne owacho kama, ""Pasent achiel kende mar jopuonjre ema nigi nyalo mar yudo kompyuto e kinde tuo mokwako piny, to mano nyiso kaka ji mang'eny e piny ok nyal tiyo gi yore mag dijitol e somo."""
Kata obedo ni jopuonje moko ne tiyo gi simo e oro ne jopuonjre tije ma ginyalo timo kae giyudo dwoko, yorno ne monogi timo gik mang'eny. 
Jopuonjre matinne ne achiel kuom adek ema ne nyalo tiyo gi simo e somo.
Skunde kod jopuonje moko manie gwenge mosokore ne ok nyal puonjo ka gitiyo gi yore dijitol.
Mano ne onenore ayanga e kaonti mar Wajir kama jopuonjre mang'eny ne owe aweya mondo osom kendgi ma ok gitudre gi jopuonj.
E Nairobi, pasent 32 mag rowere ne nyalo somo gi simo.
E Kisumu ne en pasent 25, to e Kilifi kod Wajir ema kwan mar joma ne nyalo yudo gige somo e simo ne tinie mogik ka gin pasent 12 kod 2 moluwore kamano.
Jopuonjre ma odak e gwenge mag risaf ka ma onge intanet kod stima ne ochandore somo gi redio kata tv, to jomoko ne onge gi yore mag dijitol chuth chuth.
"Rawera moro ma jahigni 17 ma wuok Makueni nowacho kama, ""Ka ne olor skul, ne onego wasom gi redio, kata kamano, waonge kata mana redio."""
Chiegni pasent 53 mar jopuonjre e kaonti ang'wen-go nowach ni ok nyal somo gi yore dijitol nikech gionge stima, to pasent 40 nowacho ni gionge gi pesa miketo e simo mondo gisomgo.
"Ripodno nowacho kama, ""Ute ma nigi yuto matin ema nohinyore ahinya nikech nikech gitiyo gi bundles e donjo e intanet, to ute ma yuto margi ni malo tiyo gi Wi-Fi ma nengone yot kopim gi bundles."""
Kata kamano, ripodno nonyiso ni nitie okenge ma sirkal okawo mondo ji mang'eny obed jodijitol kokalo kuom DigiTruck Initiative ma biro konyo rowere manie risaf mondo obed gi lony mag dijitol.
DigiTruck en klas matiyo gi sola manyalo bet kamoro amora kendo en gi intanet gi gige teknoloji mamoko to gichiwo kos makawo seche 20 nyaka 40 e wi tiyo gi kompyuta kod simbe migwelo mondo okony rowere e somo kod yudo tije mitimo e mbuyi.
Nyaka chop kawuono, kwan mag joma osetieg gi DigiTruck en rowere mokalo 1,500 e alwora 13 mayudore e kaonti aboro.
E wi mago duto, ne oyudore ni thoth jopuonjre ok nyal somo e utegi nikech weche mopogore opogore, moriwo bedo maonge gi masinde mag dijitol kod intanet, bedo maonge sa, kod bedo maonge gi alwora mowinjore ne somo.
Bende, ripodno ne onyiso pogruok malach mantie e kind nyiri gi yawuoyi ma somo e utegi ka wachore ni nyiri ema romo gi chandruoge mang'eny sama gisomo e udi kaka bedo maonge gi masinde mag somo kendo ichochogi sa ka sa ka gisomo.
Yawuoyi nigi simbegi to thoth joma nyiri chuno ni okwa osiepegi kata jonyuol simo eka gidonj e klas mitiyo gi intanet.
To kuonde moko, simbego itiyogo kanyachiel gi nyithindo mamoko kod jonyuol kata ng'at ma gidakgo.
Jomoko ne owacho ni ok ginyal yudo simo nikech jonyuol ne oluor ni ginyalo tiyo gi simbego e tudruok gi yawuoyi.
E Kisumu, ata malo 72 mag nyiri ma ne otigo e nonrono ne owacho ni ne gichako somo buge ma otudore gi gik ma ipuonjogi e skul ka komachielo to yawuoyi ma gisomogo to ne tiyo gi simo kod kompyuta e somo kod timo tich ma jopuonj ochiwo.
Kata kamano, kwan nopogore Nairobi kama noyudore ni nyiri mang'eny tiyo gi simo e somo.
Yawuoyi mang'eny mathiewo moloyo nyiri ne oduogo skul kane ji oyepo e dwe mar achiel higani.
Kaluwore gi ripot moro mar sirkal, jopuonjre ma rowere ne nigi siso mar dok skul nikech mano ne miyogi geno kendo miyo gineno ka gima onge gima olokore.
Kwan mag joma oduogo skul ka ne ji oyepo ne pasent 84 kuom nyiri to pasent 92 ne yawuoyi.
Kata obedo ni kwan-go nenore ni en malo, ripot nyiso pod nitie kwan maduong' mar jopuonjre ma ne ok oyawo skul.
Moko kuom gik momiyo ne ok giyepo en koso pesa midwaro e skul, mako ich, kod yudo tich ma ginyalo tiyo.
Kaluwore gi milieko mag kweno mar mar oganda 2019, nonrono ne nyiso ni nyiri 270,350 kod yawuoyi 137,113 ma ne nie skul e dwe mar adek 2020 ne ok oduogo skul e dwe mar Ariyo 2021.
Nowach ni gima duong' ma ne omiyo ata malo 47 mar nyiri kod ata malo21 mag yawuoyi ok oduogo skul, en nikech gionge pesa midwaro e skul.
Gik mamoko ma ne miyo nyiri ok oduogo skul en nikech gimako ich (pasent 10) to pasent 5 ne oyepo nikech ne okendgi.
Nitie jomoko, ahinya ahinya modak Wajir, mane wacho ni onge tiende gidog e skul bang' bet ot kuom ndalo mogwaro ahinya.
To kuom yawuoyi, yudo tije ma ginyalo tiyo e kinde tuo mar corona ne omiyo gibedo gi gombo mar dhi nyime gi tich to giweyo skul.
Thoth jopuonjre (pasent 94) ne odok e skunde ma yande gintie.
Joma ne owilo skunde nowacho ni gitimo kamano nikech nengo mogonyore kae to jonyuol ne onge pesa moromo omiyo ne gidarogi.
Wachore ni tuo mar corona ema omiyo ji ne orem e penj mar KCSE ma ne oland dwoko mare e dwe mar Mei higani.
Pasent 20 kende mag jopuonjre ema noyudo alama manyalo terogi e yunivasiti.
Bende mano ne omiyo ochako parore nikech kwan maduong' mar jopuonjre mane oduogo skul ka gin gi ich kod joma notimo penj ka gin e osiptal mar joma nyuol.
"Ripodno nowacho ni, ""Nyalo bedo ni ji ne orem e penj nikech ne gionge thuolo moromo mar somo nikech nolor skunde, gichayore giwegi kod weche mamoko."""
Migawo mar Somo ne owacho ni nyiri 652 ne otimo penj ka gin e osiptal, to mano oloyo kwan mar higa 2019 gi pasent 131 ma ne nyiri 282.
Constantine Wasonga (mantie diere) ma en Jagoro maduong' mar University Academic Staff Union (UASU) ni kanyachiel gi jotelo mamoko moyier manyien mag UASU kendo giwer e romo ma ne gitimo e Nakuru Athletics Club mantie Nakuru tarik 5 Julai, 2021.
Jopuonje mag mbalariany duto okelo ywak manyien ma gidhi keto winjruok margi maluwo mar Collective Bargaining Agreement (CBA).
Kokalo kuom riwruok margi mar UASU, giseywagore ni sirkal ok timnegi maber kopim gi jotich mamoko ma sirkal ondiko.
Jagoro maduong' mar UASU, Constantine Wasonga nowacho ni e tam mare mar ariyo, obiro keto pache e tieko chandruoge ma joma tiyo e mbalariany romogo.
"Wasonga ne owacho kama, ""Oyiero kendo to atiyo kanyachiel gi tim motegno kendo dwaher nyiso Migawo mar Osara kod Chudo ni wadhi twak kodgi. Chik mar Sula 230 ok duong' moloyo Sula 41."""
Jagorono ne owacho ni nitie mbalariany matin kende ma omedie jopuonje ngas, to mano en gima nyoso chunygi kendo miyo ok gitim dongruok.
"Nodhi nyime ni, ""Od Bura oketo tenge pesa monego tigo e medo ngas jotich mag sirkal. Pok oketga tenge omenda minyalo tigo e medo ngas jopuonje mag mbalariany."""
"Wasonga medo ni, ""Wakwayo matek ni wan be omedwa ngas mana jotich mamoko mag sirkal e mbalariany duto mag sirkal."""
Nowacho ni kata obedo ni gitiego jomoko mondo obed gi tije madongo, pok omigi pesa ma nyalo konyogi sama gituo kaka mimiyo jotich mamoko ma sirkal ondiko tich.
"Wasonga ne owacho kama, ""Wadwaro mondo sirkal ochulnwa chenro mar yudo thieth ne jopuonj duto mag mbalariany. Wadwaro ni otimnwa kaka jotich mamoko mag sirkal. Waduto watiyo ne sirkal achiel e tich ma ok yot."""
Nowacho ni jopuonje mag mbalariany tiyo e alwora ma ok owinjore to migi chudo mowinjore gi tich ma gitimo.
"Nowacho ni, ""Jopuonje duto e skunde praimar ong'eyo ni tich monego gitim romo nade. Wan to chal marwa opogore. E yunivasiti mag sirkal, nitie jopuonje moko mapuonjo somo moko, klese ma odhiambo, puonjo e mbuyi, kod wang' gi wang'. Ka gidwaro ni wapuonj, dhi chuno ni gimiwa pesa momedore."" "
Ne owacho ni jopuonje mag mbalariany ibuono nikech ok oyienegi ng'iewo geche ma ichulo mos mos kaka jotich sirkal moko nigi chenro ma konyo e wachno.
Jopuonjre manie Form 1 e Jamhuri High School, Nairobi ka ne oyaw skul Tich Ariyo tarik 5 Januar, 2021
Komiti machwalo BBI ne okwayo mondo buge sigendni mitiyogo e skunde sekondar obed mondik gi Jokenya kendo giwuo mana e weche mamulo jopiny to parono ne okelo mbaka mager kuom josomo.
E kwayo margi, timno ne owacho ni gidwaro mondo buge duto mag sigendni mitiyogo obed mondik gi jondiko ma Jokenya kendo giwuo mana e weche mamulo ngima Jokenya.
Ne giwuoyo kuom buge moko mondik gi jandiko mong'ere Kenya, Ngugi wa Thiong'o ka giwacho ni thoth bugene ema onego otigo.
Komitino ne okwayo mondo buge duto mondik gi Kisungu olok e dhok ma ji wacho, to mano dhi konyo nyithindo mondo opuonjre dhok mopogore ma ji wacho.
Kwayo mekgigo gin mowinjore. 
Gidhi miyo Migawo mar Somo oket jopuonjre mondo osom buge mang'eny mondik gi Jokenya moloyo kinde moro amora.
Somo buge mag Kisungu oriwo puonjore dho Kisungu kod somo buge sigendni mag Kisungu.
Kata kamano, nitie mana buge manok mitiyogo somo mar buge e skunde sekondar.
E skunde sekondar, chenro mar somo dwaro ni jopuonjre osom kendo onon matut buge moyier ma oriwo bug sigana ma rarieya, buk moting'o mbaka kod moting'o sigendni machieko.
KICD nolando nyinge buge manyien ma idhi tigo mokawo kar buge machon ma kinde ma ne oketnegi koro oserumo.
Buge sigendni mag Kisungu ma idhi tigo, gin buge mogo gi Oxford, KLB, Longhorn, Spotlight kod East African publishers kendo gidhi kawo kar buge misomo sani.
‘Blossoms of the Savannah’  ma en bug sigana mondik gi Jakenya, dhi tiyo nyaka 2022 kae to buk miluongo ni ‘Fathers of the Nation’  dhi kawo kare kochakore Januar 2023.
Bug twak miluongo ni ‘A doll’s House’ dhi tiyo nyaka 2022 kae to ‘The rest of the World’ dhi kawo kare kochakore Januar 2023. 
‘The Pearl’  dhi tiyo nyaka 2021 kae to ‘From the rest of The World’ dhi kawo kare kochakore Mei 2022.
‘Inheritance’  madhi nyaka 2022 ibiro kaw kare gi ‘Parliament of the Owls’ kochakore Januar 2023.
Sigendni machieko mag ‘Memories we Lost’ idhi som nyaka 2021 kae to ikawo kare gi buk miluongo ni ‘A Silent song and other Stories’ kochakore Mei, 2022.
To kodok korka buge Kiswahili, buk mar 'Kigogo' idhi somo som nyaka 2021 kae to ikawo kare gi buk miluongo ni 'Si Shwari' e higa mar 2022.
Sigendni machieko mag ‘Tumbo Lisoloshiba’ idhi som 2021 kae to idhi wile gi ‘Pambazuko ya Machweo na Hadithi Nyingine’ e higa mar 2022.
Bug sigana miluongo ni 'Chozi la Heri' ma isomo 2020 idhi wil gi 'Cheche za Moto' e higa mar 2023.
KICS nochiwo nyinge buge sigendni ma idhi som gi jopuonje matiegore yudo diploma e Primary Teacher Education. 
Buk ma iluongo ni ‘Kifunganjia' mogo gi Story Moja publishers dhi chako tiyo Septemba 2021.
Bug sigana miluongo ni 'The Spider's Web' mondik mogo gi OnePlanet dhi chako tiyo Septemba 2021.
To buge sigendni ma idhi som gi jopuonje matiegore yudo diploma e Secondary Teacher Education, buk mar ‘Grain of Wheat’ mondik gi Jakenya dhi we tiyo 2020 kae to iwile gi 'Vanishing Herds’ e dwe mar Septemba 2021.
Buk mar ‘The Successor’ dhi weyo tiyo 2020 kae to iwile gi ‘A hole in the Key’ e dwe mar Septemba 2021.
Bug sigendni machieko miluongo ni ‘Give me a Chance’ mogo gi Bookmark Africa dhi chako tiyo Septemba 2021.
To bug sigana miluongo ni 'Maru' dhi weyo tiyo 2020 kae to iwile gi 'Eyo' kochopo Septemba 2021.
Gima lit en ni e bugego duto, Migawo mar Somo ok oyudo buge ma nyalo miyo jopuonjre mondo ong'e nond dhano to ahinya ahinya nond Kenya.
Somo mar Kisungu mipuonjo e skunde praimar kod sekondar odich ahinya gi konyo ji ng'eyo kaka iwacho dhokno kod kaka onego owinje.
Onge yo malong'o ma ipuonjogo jopuonjre gik madongo e buge sigendni mag Kisungu—ma gin shairi kod wende, twak kod sigendni mabocho— e chenro mar somo mar 8–4–4.
To mano be e gima timore gi Kisungu mipuonjo e sekondar. Penj mag buge sigendni ichako kel mana e Form 3.
KICD pok owacho buge ma jo Form 1 kod 2 onego osom to mano miyo skunde mang'eny kod jopuonje bedo ma ok gipuonj bugego ne jopuonjre.
Puonjruok Kisungu kod kondege te, kaka dhok kod gima puonjo ji timbe oganda, onego obed gima konyo jopuonjre ng'eyo gima jandiko temo losoe to mano onego otieg nyalogi mar somo.
Bende, onego okony e yawo pach japuonjre kod kaka oneno gik moko kokalo kuom ndiko pache kata weche moko e wi gima iwuoyoe e bug siganano.
Chutho chutho onego okony jopuonjre wacho Kisungu malolore kuom penjo kod chiwo paro sama ji wuoyo ka ginono gima gisomo kanyachiel kata gima ne gisomo kendgi.
To ka ber, mano en gima onego ochak timore e klas ang'wen kama jopuonjore oseng'eyo somo ma gidhi adhiya nyaka e klas apar gariyo.
Mano e yo ma chenro mar somo nyalo tiyo gi Kisungu e nyago kido moko kuom dhano mondo okonygi dhach e ndalo matek mwadakiegi.
Sirkal, kokalo kuom Migawo mar Somo, biro dwaro ni olok silabas mar Kisungu mondo jopuonjre obed gi buge momedore ma ginyalo somo mopogore gi buge sigendni adek kata ang'wen ma gisomo sani.
Moko kuom weche mosene: Keto jopuonjre mondo osomo buge sigendni ma idhi kel e penj kony matin kata samoro onge gima konyo kata matin e weche somo.
Gijiwo jopuonjre mondo one lit ne jomoko, gichiw pachgi e wi gik ma gineno ka timore, to bende ginon kaka paro ma gin go kod timbegi mulo oganda.
"Silabas ma bende winjore gi CBC (Competence-Based Curriculum) wacho ni somo buge sigendi e Kisungu onego okony jopuonjre mondo ""pachgi oyawre, gitim dongruok e ngimagi kendo gine ne ji lit, girwak paro mopogore opogore ma dhano kod ogendni nigo."""
Chuno jopuonjre ni osomo mana buge mondik gi Jokenya ok winjre gi parono.
Yo ma ipuonjogo somo ma nono ngima dhano kod sayans mag dak, dwaro ni jopuonjre ochak gi gima ging'eyo komondi kae to gidhi e gima gikiya.
Onego gichak gi ng'eyo Kenya maber e gidhi e piny mangima, kochakore gi East Africa, kae to Afrika kae to piny duto.
Somo e silabas ma osewach motelocha ok dwar mana miyo jopuonjre lony. Kar mano, gidwaro ni ji onyag kido mabeyo.
"Owacho kama, ""Puonjo ji nyago kido mabeyo biro konyogi rwako ji duto mopogore kodgi, gichiw luor, gine lit ne ji kendo gibed mang'won gi ji duto."""
"Nyiso ""luor, neno lit ne ji kog bedo mang'won gi ji duto"" oriwo ji duto bed ni giwuok e dhoot mane, piny mane kata pien dendgi chalo nade."
Jopuonjore nyalo ng'eyo gik matimore e piny mangima ka gisomo buge mondik gi jondiko ma a oko to ok mana Jokenya kende.
Paro ma ne ochiw gi Uganda National Examinations Board (UNEB) e wi buge ma onego osom e skunde sekondar en paro maliw.
Giyiene jopuonjre mondo osom buge sigendni mondik gi Jo Uganda, Jokenya, Jo West Africa, South Africa, Amerka, UK kod jondiko ma wuok Europe.
Inyalo fwenyo mapiyo kaka buge mawayiero ma ikelo e penj ok oyier maber.
Kwayo mar ni buge mitiyogo obed mana mondik gi Jokenya en paro mabiro dino pachgi. Mano gima ok onego timre.
Rach machielo manyalo betie ka owach ni itiyo mana gi buge Jokenya kende, en ni Migawo mar Somo nyalo pwodho mondo ji oti gi buge sigendi mondik gi joma wuondore.
Ok onego wachun nyithindo gi somo buge mana nikech Jokenya wetegi ema ondiko bugego.
Buge misomo onego obed manie rang'iny mamalo kodok korka dhok, paro manie buk, timbe kod kido moko mabeyo ma ijiwo e bugno.
Bugego onego omi jopuonjre paro matut kuom ngima kod nyawo gi gik manyalo timore e ngima ng'ato.
Silabas kwano gik moko abiriyo ma jopuonjre duto onego obedgo sama gitieko yudo somo mochuno.
Gigo gin tudruok kod tiyo kanyachiel gi jomoko, dongruok mar ng'ato owuon, paro mochwiny kod ng'eyo loso wach, paro moyawore kendo matut, hero piny, ng'eyo weche dijitol, kod bedo ng'at moikore puonjore.
Gigo ok bi timore po nono ni oket jopuonjre mondo osom mana buge Jokenya kende, to bende mano biro mayogi thuolo mar gik ma dine gitimo oko mar Kenya.
Sirkal onego oyar tong' mar gik misomo e Kisungu mondo kik gibed mana grama, winjo dhok kod ndiko kende, to bende mondo giriw somo momedore mag buge sigendi, gibed mochuogi kod motimore adier.
Joma nie ondamo mar Gred 4 nyaka Gred 12 onego chak somo buge mag  Kenya, Afrika kod piny ngima.
Mano be e gima onego otimre ne sigendni machieko, sigendni machieko, drama, shairi, weche mindiko kod twege.
Nicholas Maiyo, ma en jakom Riwruok mar Jonyuol, wacho ni jopuonje onego oyiere gi Migao mar somo mondo gipwodh chudo momedore midwaro kuom jonyuol.
Riwruok mar Jonyuol e Kenya okwedo ripode mag omenda ma omedore mag somo ma oluow gi jotend skunde kuom jonyuol motelo ne rweko mag jo klas ochiko tarik 2 dwe mar aboro, kendo siemogi ni gilure gi chenro mowinjore.
Wechegi ne biro bang' ka The Standard yango duoko mar nonro moro ma wacho ni sikunde mathoth kwayo jonyul mag jo kilas ochiko kod mondo ochul omenda ma e kind siling' 5,000 nyaka 35,000 miluongo kaka dongruok ka pok omigi oboke mar rwakogi  skul.
Jotend skunde ne oseywagore motelo, ni omenda ma migao mar somo miyogi ok oromo duso gige sikul, ahinya to e kinde mag Covid-19.
Moko, ma ne ok oketi e andiko, ne owacho ni omenda momedorego onego ti go e medo ute somo kod ute nindo ne jopuonjre.
Ka ne idayo dhoge gi od weche manyien mar KTN chieng' Wuok Tich okinyi, Nicholas Maiyo, ma en jakom Riwruok mar Jonyuol  ne ojiwo jotend skunde mondo gikwa thuolo ir Migawo mar Somo kuom chudo ma omedore go.
" ""Abwok ahinya winjo ni jonyuol chulo pesa mirwakogo nyathi e skul. Ang'o momiyo? Jonyuol onego pidh mana nyithindo kod gik madwarore mag ng'ato owuon,"" ne onyiso od fwambo mar weche manyien mar KTN,"
" ""Wan (jonyuol) ok bi chulo omenda ma ok nyal non ni otiyo nade. Omenda moro amora mochul e skul ma ok oyangi gi Migao mar Somo, chutho ok bi non ni gitiyo nade. Mano en obadho mar mibadhi,"" ne owacho."
Maiyo ne oseyo jotend skunde mondo giwuo gi Migao mar Somo e wi pek ma giromogo (ute somo kod ute nindo) ayanga kendo gi go mbaka kaka e yo ma onego gi dhi go nyime.
Jotend skul onego obed piny e riwruok margi kae to gilos ogirimiti mar winjruok mobiro konyo Migawo mar Somo pwodho gima giluongo ni 'pes dongruok'.
Mano eka wanyalo sudo nikech gima timore sani hinyo jonyuol.
Ka ne jowambo gi keyo dayo dhoge e kinde machiegni mokalo, Jagoro mongirore mar Somo, Julius Jwan ni chudo moro amora ma mbalang' ma iketo e wi jonyuol ka ok oyangi gi mogao en mani e tok chik kendo jonyuol ok onego chul chudo ma kamano.
"Jwan ne owacho kama, ""Chike nyiso maler gima bod mag skunde onego otim ka gidwaro pesa momedore. Ok wanyal weyo aweyo mondo skunde okwa pesa kaka gidwaro."""
Ka gidwaro mondo omed pes skul e higa mar 2019, jotend skunde nowacho ni sirkal ok chiw pesa madwarore e timo gik moko abich madongo madwarore e skul.
Ne giwacho ni kuoyo yath e skul nikech Covid-19, loso dirisni, loso jokon kod od pimo, gedo kod rito kuonde mokethore pok ochul.
Ja chiw duoko Swaleh Dianga (korachwich)e yiero mag UASU mar Mmust Chapter sama ne ikwano ombulu kinde ma nothich oko jotelo mag UASU gi jopuonj mag mbalariany ma ne wacho ni jogo kelo pogruok e mbalarieny, tariki 24 e dwe mar adek, 2021. 
Jopuonje mag mbalariany kawuono dhi romo e kaonti ma Nakuru e romo margi ma higa ka higa kama gidhi yieroe joma chung' ne gi e riwruok margi.
Romono ma onego tim ekilab mar jong'wech ma Nakuru, to mano en mana bang' juma achiel are Doho Mamalo mar Nairobi nochungo yiero mag UASU bang' ka jopuonje ang'wen mag mbalariany mar Kenyatta.
Franklin Kinoti, Chrispus Easier, Antony Wasena, kod Moses Opiyo ne osundo chike yiero mag Uasu e mbalariany mar Kenyatta.
Jagoro maduong' mar Uasu, Constantine Wasonga nyoro ne owacho ni odhi laro kome, kowacho ni e bwo loch mare ne okelo winjruok ariyo mag CBA e tielo achiel.
Odhi laro komno gi Profesa Sammy Kubasu ma ochako puonjo kendo e Masinde Muliro University of Science and Technology.
Kubasu ma chon ne en jakom mar riwruogno, ne ogol tich e higa mar 2010 bang' ka ne otamore bedo jakom mar Biological Sciences ma yunivasiti ne okwano timno kaka chayo chik.
Kom mar jalup jagoro maduong' omako wang' Philip Chebunet ma olony e yore mag tudruok e mbalariany ma Eldoret.
Chebunet dhi laro komno gi Chacha Nyaigotti mawuok e mbalariany ma Garissa.
Jomamoko ma be laro komno gin Jacob Musembi mar Technical University of Kenya kod Mulwa Bendibbie.
Wekesa Maloba ma wuok e University of Nairobi e ng'at mogik lando ni olaro kom bang' wacho kamano Tich Abich mokalo.
Thuolo jakom mar riwruogno dhi bedo rakruok mager e kind Grace Nyongesa mawuok e mbalariany mar Kisii kod Muga Rugara ma wuok e mbalariany mar Jomo Kenyatta mar weche pur kod gedo.
Dr Nyongesa ne owacho ni en be odwa laro kom bang' ka Muga Kolale ne ogweyo tao e wikend kendo nowacho ni ok dwaro monod oyiere kendo.
E kom jagoro mar loso chenro, Nyaberi Mogaka mowuok e mbalariany ma Eldoret kod Onesmus Mutio mowuok e Mbalariany mar Fwambo gi keyo, Linda Allan mowuok Mbalariany mar teknikol ma Kenya, gi Richard Okero mar mbalariany ma Moi. 
Jata tije maduong' mar Kamisen mar somo mag Mbalariany, Mwenda Ntarangwi
Lweny mar pwodho gik mipuonjo e mbalariany pod dhi nyime sama riwruoge moko osieko ma dwaro mondo omigi ting' mar pwodho kos mipuonjo.
Mano timore kata obedo ni Jun higa mokalo, doho nong'ado ni mano en ting' ma owe ne Kamisen mar somo mag Mbalariany.
Jong'ad bura e doho mar apil, Mohammed Warsame, Daniel Musinga kod Fatuma Sichale nong'ado ni Kamisen mar somo mag Mbalariany. e bura ma oyiene keto rang'iny mag kos ka gitudore gi mbalariany achiel achiel.
"Jong'ad burago ne owacho kama, ""Onge wach ma wayudo ma dimi wama burano ting' mar keto rang'iny mag kos mipuonjo kaka oket e Chik Yunivasiti. Kwayo ma okel gi riwruoge mopogore onge tiende kendo wabolo kwayo margi."""
Doho mar apil ne omedo osiro ni Kamisen mar somo mag Mbalariany. ema nigi teko mar keto rang'iny mag kos mipuonjo e mbalariany, to mano nobedo giko ywarruok ma osekawo kinde malach e kind burano kod riwruoge mamoko ma dwaro ni gin be omigi teko e wi kos moko mipuonjo e mbalariany.
Osefwenyore ni kata mana bang' bura ma ne oseng'ad gi doho, pod nitie riwruoge moko ma kedo mondo omigi teko mar keto rang'iny mag kos mek mbalariany.
E barua ma ne ondik Jun 23, kendo nomi oboke bende ne ogaye mag mbalariany kod jotend kolej, jatend Kamisen mar somo mag Mbalariany, Mwenda Ntarangwi nowacho ni nitie riwruoge moko ma ok luw bura ma ne ong'ad gi doho.
"Ntarangwi ne owacho ni, ""Burawa osefwenyo ni riwruoge moko pod kedo mondo giket rang'iny kendo pwodho kos moko mayudore e mbalariany."""
E baruano, Ntarangwi wacho ni mbalariany mang'eny oseywagore ni riwruogego chandogi kendo gikwayo mondo CUE onyisgi gima onego gitim.
"Nowacho kama, ""En gima lit, ni kata obedo ni doho ne oseyalo wachno, riwruogegi pod dhi nyime donjore gi mbalariany ma ok gidewo burawa. Ma ok en ana gima rach kend, en achaya ne joma omi tich mar nono kaka weche timore."""
Ntarangwi koro sani ne osiemo ogaye mag mbalariany mondo kik gikech chik ma ne doho ogolo kendo ne giwacho ni gidhi golo kos moko mane osepwodh kod kwayo moko be ma ne oseor.
"Ntarangwi ne owacho kama, ""Mbalariany moro amora ma wuoyo gi ng'ato e wi pwotho, yudo lesen kod ng'erruok mar somo ma mbalariany (moriwo keto rang'iny kod pwodho kos) ma ok otim kaluwore gi kaka bura margi dwaro, burano ne dhi tamore pwodho kos kata chenro kaka mago."""
Nowacho ni ka mbalarianygo odhi nyime tudore gi riwruogego e weche kos ma gisepwodho ma ok gifwaro burano, to dhi chuno mondo Kamisen mar somo mag Mbalariany. ogol oko kos kata chenrogo.
Nowacho ni, Kamisen mar somo mag Mbalariany, kata kamano, oikore tiyo kanyakla gi riwruogego mana kaka ne onyisgi gi doho.
Kata obedo ni Kamisen oyangore mar tiyo kanyakla gi riwruoge matin ma oseyie luwo yor no, kuonde mbalariany imiyo ote ewi rach mar jwang'o siem mar doho kod techo mag ogaye, Ntarangwi ne owacho.
Riwruogego ne oting'o, duol mar kanyakla mar jopim tuoche ma kenya, Duol mar Lakteche kod jo lakteche mag nago lak ma Kenya, duol mar Jo yedhe kod kwiri, duol mochung' ne nyamreche ma kenya, Aput mar jolony e weche mag kit chiemo,  kod aput mar jo lony e weche mag ngima oganda. 
Riwruogego ne okwedo Kidieny mar 5A mar (lokruok) pend chike Mbalariany ma 2016 ma lero yieyo lwedo, yango, lesen, kaka ichiwo kwan jopuonjre kod pwodho chenro moro amora mag mbalariany, biro bedo ting' mar Kamisen mar somo mag Mbalariany.
Rowere mawuok e gwenge Jonail nyalo mako ich nyadiriyo kopim gi nyiri ma Abandu kaka noyudore e nonro moro ma ne oland dwoko mare nyoro.
Nonrono ma ne otim gi mbalariany ma Nairobi ka gikonyore gi UN Women, Kenya National Bureau of Statistics (KNBS), State Department for Gender (SDfG), kod National Gender and Equality Commission (NGEC), nonyiso ni Nyanza ema opong' gi rowere mosenyulo nyithindo mokalo achiel.
Kaluwore gi nonro ma ne wiye wacho ni: Tego Mine, Keto Ratiro Marom e weche mag Thieth kod Lweny e Kind Chwo gi Mon, ne oyudore ni rowere ma ok omakore gi din moro amora ema yot mondo omak ich, to rowere ma Jo Islam ne ok yot mondo omak ich mar ariyo.
Nyiri ma rowere ma mako ich mar ariyo thothne ne gin joma ok osomo.
Nonro ma ne otim kuom joma ne onjaw noyudo ni ata malo 76 mag joma ne ohiny ne omanyo kony gi yore ma ok opwodhi to ata malo 53 ne ok ohulo rocho ma nre otimore ne gi kata kony moro amora ne ok gimanyo.
Kinde mathoth, jofwambo, to chutho yore keyo weche mag mbuyi mag oganda, ema owe mondo ong'ad wach, tayo,chiwo pach gi, kod keyo wech e wi thor wach ma ok yot wuoyo e ni, ne owachi gi nyadendi Verity Mganga, ma en jata tije mar Chike kod Nonro e SDfG. 
Luoro mar gima nyalo timore, wich kuot akwede kod bedo ma onge yor konyruok ne oyudore kaka gigo ma geng'o wakeyni ma oroch ratich gi e yor nindruok mondo kik gi go ripot e wi njore ma itimo ne gi.
Nyiri ma sombgi tin bende ne oyudore, kaka oganda moro ma ok  ful ga njore mag nindriok ma itimo ni gi.
Anna Mutavati ma en ja ta tije mar riwruok mar mine e pinje ma oriwore, ne owacho ni nikech gisechoko weche mang'eny, gik madongo kaka bajet inyalo loki mondo gikwak gik moko kaka iye mimako gi rowere kod weche mamoko ma thago joma mine.
" ""Ne wayiero mondo wariwre gi mbalariany ma Nairobi mondo wateg jotim nonro ma pod tindo ka wachomo wang'wa e dino fuok mar kwan mag ji ka otenore gi kit chuech."""
"Ogaye maduong' mar mbalariany ma Nairobi, Ngire Stephen Kiama ne owacho niya: ""Mbalariany ma Nairobi omor ahinya gi migawo ma gimako mar loko tich mogajore obed gima yot winjo mayot ne ji mopogore opogore ma tiyo gi wechego."""
Kodok korka wach tiyo gi yedhe mag komo nyuol, ripodno ne owacho ni bedo mayot ne mine mondo giti gi yedhego ka chwogi onyisogo mondo gitim kamano.
"Ripot ne owacho kama, ""Joot ma ne owacho ni yiero mar tiyo gi yedhe komo nyuol ne owach gi chuogi, oikore nyadiriyo tiyo gi yedhego kopim gi mon ma oyiero giwegi timo kamano."""
Nonrono ne ofwenyo ni mokalo nus mag joot ma gin Jo Islam kod joma ok omakore gi din moro amora ok ti gi yedhe komo nyuol.
Kodok korka wach ketho ratiro mag ji, nonrono ne oyudo ni mano tim ma medo nya kaka higni sudo to mine ema hinyore moloyo.
E dweche mabiro nyime kaeni, Jokenya onego oikre koyo kod koth ma dhi betie mang'eny.
"Migawo manono kor lwasi ne owacho ndalo mabirogo boche dhi pong'o polo kendo ne gijiwo ji mondo ""orwak lewni mapek."" Ne giwacho kama e Twitter margi, ""Rwakuru lewni mang'eny kod skaf. Geng'reuru ne koyo. Jo Nairobi, Nyeri kod Meru opar madho kahawa maliet."""
Migawono nowacho bende ni gigeno ni koth dhi chue e alwora manie gode, yo Yimbo mar  Hoho Mar Okak, Lake Victoria Basin kod milambo gi dier  Hoho Mar Okak.
E ripot ma ne migawono ochiwo e dwe mar Jun, ne giwacho ni tuoche mag obo ne omedore nikech koyo.
Omiyo tuoche kaka asthma, pneumonia gi homa kod ahonda dhi medore e alwora mag Nairobi, gode mantie yo wuok chieng' mar Rift Valley, dier  Hoho Mar Okak, kod alwora manie gode mantie yo podho chieng' mar Hoho Mar Okak.
Joma odak Nairobi kod Yo ka dhowadh Nam Chumbi biro yudo koth kod koyo mabiro landore nyaka e kaonti mantie diere kod milambo mar Rift Valley ma gin Baringo, Nakuru, Narok kod Laikipia mabiro bedo chieng' mager to gotieno boche bokwako polo.
Yembe mafuto matek e rapim ahiri titi mokalo 25 knots biro betie e alwora mag Coast kod kuonde mopie mantie yo milambo, kata kamano, chieng' biro betie gokinyi e alwora mar Lake Victoria Basin kod gode mantie yo podho chieng' e Hoho mar Okak, to godhimabo koth biro chue e alwora mang'eny kuom nus ndalo ma gipimo.
Kata obedo ni godiechieng' kod odhiambo koth biro chue e alwora manok, to e kaonti mantie yo nyandwat moriwo Turkana, West Pokot kod Samburu biro bedo gi koth ma chue okinyi gi odiechieng' moriwo nyaka mil polo kuom ndalo duto ma opimgo kor lwasi.
Nairobi, Nyandarua, Nyeri, Kirinyaga, Murang'a, Kiambu, Meru, Embu and Tharaka Nithi biro bedo gi okinyi mopong' gi boche e polo, chieng' norieny to e alwora moko manok koth biro chue godiechieng' kuom ndalo duto moket mane inono kor lwasi.
Migawo mar Thieth nowacho ni ka ne ochopo tarik 6 Jun 2021, chiegni nus milion achiel mag Jokenya ne osetiek mi chanjo.
Jatend migawo mar thieth, Mutahi Kagwe, ne owacho tarik 6 dwe mar Jun ni pasent 1.8 (ji 475,000) mag joma dongo en osetieko yudo chanjo.
Migawo mar thieth bende ne olando ni abiriyo mamoko ne otho nikech corona to koro mano kelo kwan mag jomotho bedo ji 3,697.
Migawo mar thieth wacho ni joma nokawo chanjo mar ariyo bang' yudo chanjo mokwongo, kwan mar gi en ata malo 46.6 ka thothgi gin joma chwo.
"jatend migao mar thieth Kagwe ne owacho kama, ""Giduto ne gin thoye ma achien bang' ka ne gisekawo kwan e dwe mar Auchiel 2021."""
Ji mamoko 400 oyud gi Covid-19, kuom ji 5,068 mane opim e seche 24 mokalo to mano koro kelo kwan mag joma tuo bedo 186,453.
Joma koro osegamo tuo en  ata malo 7.9
Ji 354 osechango kuom tuono kendo 259 kuom ne yudo thieth ka gin pacho to 95 ne nie ute thieth mopogore opogore.
Kwan mag joma osechango sani koro en ji 129,165 ma ji 93,650 kuomgi ne ithiedho ka gin pacho to ji 35,515 ne yudo thieth e osiptende mopogore opogore.
Boma maduong' mar Nairobi ne nigi ji 155 manyien mogamo tuo kiluwe gi Kilifi ma ne nigi ji 43 moyudo Covid-19, Uasin Gishu ne nigi 34, Siaya ne nigi ji 21 to kaonti mamoko ne nigi ji matin ne 20 moyudo Covid-19.
Jodak e chiro mar Mukuyu oywago hinyruok ma giyudo e ngimagi kod ohandgi nikech buru mang'eny e ndara ma ne ochak los kae ojwang' gi jagedo mane omi orak.
Joute mantie e chiro mar Mukuyu hinyore kaachiel gi ohandgi nikech buru mang'eny e ndara ma ne ochak los kae to owe.
Buruno omiyo dukni 300 moriwo nyaka kuonde ng'iewo chiemo olor nikech jonyiewo koro ne ok bi.
Chirono e kama duong' ma ne odich e ndara matudo gwenge mag Mukuyu, Majocye kod Kandundu gi ndara mar Mukuyu-Murang’a.
"Andrew Konja ma en jakom mar Riwruok mar Chiro mar Mukuyu, noywagore kowacho  ni gedo mojwang' hinyogi kaachiel kod ohandgi kowacho ni, ""mopogore gi lalo yuto margi, gibedo matuo."""
Samuel Kangethe ma en achiel kuom joma ohinyore, wacho ni oloro ohande kendo sani otiyo gi yedhe nikech en gi tuo mar kor.
Nicolous Muriu machon ne nigi ohande sani wacho ni otiyo tije matindo tindo mondo oyud kaka opidho joode.
Murang’a County Public Health Officer Danson Mwangi nowacho ni ofise ong'eyo pek ma jogo romogo kendo ne ginyisogi mondo giloro ohendnigi nikech tuoche ma ne nyalo landore, chiemo ma ne nyalo bedo marach miuso e dho ndara ne nyalo kayo igi kendo miyogi tuoche kaka Upper Respiratory Tract Infections (URTI) nikech jomodak e alworano ok ong'eyo rito ler.
Buruno be ketho cham kod yiende nikech gidino oboke ma miyo koro ok ginyal loso chiemo, to bende gichocho kaka muya lworore e kor lwasi.
Patricia Mumbi ma tiyo gi National Environment Management Authority (Nema) nowacho ni gin pok onyisgi wachno mondo mi fundi momi tich oluwre gi chik ma geng'o buru kaka dwarore.
Tuo mar malaria omedore e alwora mar Nyanza, Rift Valley kod Western.
Malaria medore e kaonti mar Kisumu kendo jothieth wacho ni wang'ni malaria ng'eny moloyo kinde moro amora.
Ripot mowuok e migawo mar thieth nyiso ni nyithindo ema tuono ogoyo ahinya.
Kuonde ma malaria ng'enyie ahinya gin Nyando, Nyakach, Seme kod sab kaonti mar Kisumu East kendo osiptende wacho ni yedhe malaria ma gin go chiegni rumo.
Gima omiyo malaria omedore en nikech koth machue mang'eny kod pi mamedore e Nam Viktoria.
Fredrick Oluoch ma en kaonti dairekta mar thieth wacho ni Medical Supply Agency (Kemsa) nokowo yedhe malaria kod gik mipimogo e dwe mar Mei kendo gichiegni medo moko.
"Oluoch ne owacho kama, ""Wan gi yedhe malaria ma wanyalo thiethogo kata kamano ka ok wayudo yedhe momedore, ma wan go dhi rumo."""
Dwe mokalo, jothieth ne opogo net maromo 930,000 e alwora ma suna ng'enyie.
E Rift Valley, malaria medore e alwora mar Kerio Valley, kod kaonti mag Marakwet, Nandi gi Trans Nzoia ma osiptende osechako pong'.
E Kerio Valley, joma noyudo malaria e juma achiel ne gin ji 300, kaluwore gi David Mosop ma en ofisa mar thieth e Arror Ward. Mosop ne okwayo sirkal mondo opog ne ji net mondo ogeng' tuono.
Chon sirkal ne pogoga net e alworano kata kamano, higni adek mokalo, ne ogol Elgeyo Marakwet e kama ikwanoe alwora ma malaria ng'enyie.
"Mosop wacho niya, ""Gima lit en ni jodak ok nind e bwo net to mano ema miyo malaria medo landore."""
Nyathi ma jahigni abich ma wuod Maureen Kibet, ne oringgo e osiptal mar Misen Arror  bang' ka dende nochwakore kendo nong'ok.
Min wuoyino nowacho ni ne ok ginind e bwo net nikech gionge pesa moromo ng'iewo net.
"Nowacho kama, ""Net iuso siling' 300 to be ok giyudre mayot. Ng'ato nyaka dhi e taon mar Eldoret ma nitie kama bor maromo kilomita 200, eka oyud net."""
Jo Standard ne ofwenyo ni dukni kod ute uso yath mantie e chiro mar Arror, ok us nede.
E taon mar Eldoret, net iuso kochakore siling' 300 nyaka siling' 1,500 kaluwore gi kaka olosgi kod kambi molosogi.
Arror Mission Health Centre, manie bwo kanisa Katholik mar Eldoret, en achiel kuom osiptende ma jotuo medoree ahinya.
Caroline Kimwattan mochung'ne od thiethno, wacho ni ji 50 iyudo gi malaria odiechieng' kodiechieng' to chon ne en ga ji 15.
"Ne owacho kama, ""Malaria omedo landore e juma achiel mokalo kendo jotuo mabiro manyo thieth kwan margi siko ka medore."""
Thoth jotuo ma ithiedho kuno hikgi en 12 ka dok chien.
Higa mokalo, Migawo mar Thieth ne ochiko Elgeyo Marakwet kod kaonti mar Baringo mondo omed kinda mar nono, pimo kod thiedho malaria ma wachore ni medore e Hoho mar Kerio .
E barua ma Patrick Amoth nondiko, nenore ni pek mar malaria dhi nyime betie kuom kinde kendo mano dhi hinyo chenro mar thieth.
Malaria medore kaonti mar Nandi, to ahinya ahinya e alwora mar Tinderet ma nie kiewo mar Nandi kod kaonti mar Kisumu.
Maraba Sub-county Hospital osebedo ka konyo jotuo ma malaria ogoyo.
Ripode ma owuok e osiptandno nyiso ni e dwe mar Mach ne gin gi jotuo 89, 93 e dwe mar April to Mei ne ne 123.
Micha Biwott ma en jata tije e osiptal mar Maraba, ne owacho ni malaria omedore nikech liet kod ng'ich mantie e alwora mokiewo gi kaonti mar Kisumu.
"Biwott ne owacho kama, ""Ma e osiptal mantie machiegni kendo ji wuok nyaka Kisumu ka gibiro manyo thieth. Mano emomiyo kwan joma wathiedho negi malaria ni malo to wasebet ka wajiwo jodak mondo okaw okenge mag geng'o tuoni."""
Kaluwore gi ripot ma ne ochiw gi migao mar thieth, kaonti mar Nandi ne nigi ji mokalo 40,000 ma maleria ne ogoyo to jomoko 37,817 ne oyud ka nigi maleria e wi tuoche mamoko.
Kaonti mag Bungoma, Kakamega, Busia kod Vihiga bende nyagore gi malaria machielo mosieko kuom nyithindo ma johigni abich kadok chien kod mine mayach.
Antony Walela ma ochung'ne weche thieth e Bungoma wacho ni ute thieth osebedo gi jotuo momedore mokalo 50,000 kowuok e 30,000 e dweche adek mokalo.
"Walela ne owacho kama, ""Medruok mar tuoni miyowa luoro. E dwe mar Mei kende, osiptende ne obedo gi jotuo mokalo 50,000 to kwanno siko ka medore e od buche mag Sirisia, Kabuchai, Kanduyi kod Bumula."""
Bungoma en achiel kuom kaonti aboro e Western kod Nyanza ma chanjo mar malaria ne ochiw gi World Health Organisation (WHO) ka gitemo atemo higni ariyo mokalo.
Brenda Makokha ma ochung'ne thieth e Kaonti ma Kakamega wacho ni chiegni kuonde od bura 10 e kaunti no bedo gi malaria e higa duto to ariyo ma gin, Lugari kod Likuyani, yudo malaria mana e ndalo mag koth.
E piny Kenya, nitiere ripode mag maleria ma dirom milion 3.5 manyien ma ifwenyo e ute thieth gi thoe 10,700 higa ka higa.
Kaluwore gi riwruok mar weche thieth e piny nngima, maleria kelo thoye mokalo 400,000 e higa ka higa e piny ngima gi ripode ma dirom milion 229 mag tuo ni ma ne ochiw e higa mar 2019 kende. 
Migawo mar thieth kaachiel gi riwruoge mamoko, olose okenge moko ma dhi konyo e geng'o, nyagruok kod tieko tuo mar leishmaniasis chop higa mar 2030.
Kaluwore gi jolony, Kenya en achiel kuom pinje manok ma oting'o ma okalo ata malo 95 mag Kala-azar e piny ngima.
Jokenya maromo milion abich, ma thothgi gin nyithindo ma hikgi nie kind abich kod 14 nyalo gamo tuono e yo mayot ahinya, to thothne kuom joma odak kaunti mag kuonde ma ongoro.
Turkana, West Pokot, Isiolo, Wajir, Marsabit, Garissa, Mandera, Kitui, Nakuru kod Nyandarua gin moko kuom kaonti ma wachore ni tuo mar leishmaniasis ng'enyie.
Nakuru kod Nyandarua osechiwo ripode mag jotuo ma pien dendgi ochako lokore nikech cutaneous leishmaniasis.
"Laktar Rashid Aman ma en jagoro maduong' e Migawo mar Thieth, nowacho kama, ""Visceral Leishmaniasis goyo fuonni maiye mag del ma okethgi, to ka ng'ato ok oyudo thieth, onyalo tho ka pok okalo higni ariyo. Cutaneous Leishmaniasis goyo piend ng'ato kendo oweyo adhola. Ka ok othiedhe, ata malo 95 mag joma nigi kala-azar nyalo tho."""
Kaluwore gi Laktar Sultani Matendechero, ma en jatelo mar kidieny mar Nono Tuoche Malandore kendo ma ji Ojwang'o E Alwora Maliet, owacho ni Kenya osechandare e nyagruok gi tuono nikech ne ok gipime maber kae to be onge omenda moket tenge mondo okony e kedo gi tuono.
Jii 2 moko jowito ngimagi ka machielo 1 to ohinyore marach mokalo e masira makoch mar apaya mane otimore e apaya mawuok Oyugis kochimo Chabera e sub county ma Rachuonyo East e County ma Homa Bay ewii odhiambo makawuononi
Jii 2 go mane gin ja apiko moro ma ja higni 20 mane oyang nyinge kaka Kevin Omondi kod achiel kuom jowuoth mage mane oting' o mane iluongo ni Shopie Anyango ma ja higni 23 ne jotho mana kanyo gi kanyo e masirano mane ojuko lori moro mar kambi jo China kod apiko yoo Ringa
Masirano ne otimore kar saa apar gachiel gi nus mar odhiambo ka ja apikono ne rik owuok yoo Mikayi gi jowuoth ariyo mane oting' o kochimo godo chiro Ringa ema lorino mabende ne gichimo godo kamoro achiel ne ochwadee
Magi ne oyangi gi jatend obila ma Sub County ma Rachuonyo East migosi Charles Barasa mane owacho ni ja apikono ne lorino otuomo apikoneno gie ng' eye ma onege kod achiel kuom jowuoth mane oting' ogo kanyo gi kanyo
Kane omedo wuoyo ewii wachno migosi Barasa nowacho ni jawuoth mar ariyono mabende pokne giyango nyinge to ne ohinyore marach mokalo e masirano kendo ne oring godo e kar thieth ma Rachuonyo South Sub County Hospital
Ne ogol siem ne weg geche maringo e apayano ni jotemie bedo motang e seche ma ginie ndarano nikech wach gedo mar apayano madhi nyimeni
Ringre ja apikono kod jawuoth mane othono ne oter e kar kano ringre joma otho ma kar thieth ma Rachuonyo South Sub County Hospital
Kenya kawuono ohango bedo kod kwan maduong mokalo mag jomane oyudi ni jonigi midusi mar Coronavirus ma gin jii 389 makoro kelo kwan jogo duto man kod tuo magalagalano e pachoka chopo jii alufu 7 gi 577
Magi ne oyangore e tuak mane oorne ute fuambo gi keyo gi jatend migao mochungne yoore thieth e thurka migosi Mutahi Kagwe
Kanochiwo ler ewii wachno migosi Kagwe nowacho ni kuom jii 389 mane oyudigo mana jii 3 kende ema ok jokenya ka modonggo te to gin jokenya
Kanomedowuoyo ewii wachno jatend migaono nowacho ni County ma Nairobi ema pod ni nyime kod kwan maduong mag jomane oyudi kod tuo mar Coronavirusno kane en kod jii 248 man kod tuono kiluwe gi Kajiado gi jii 36 kaeto Kiambu gi jii 27
Bende migosi Kagwe ne oyango ni nitie jii 88 mane othiedhi ma ochango ma owe odhi pacho makoro kelo kwan jogo duto ma osechango e thurka chopo jii alufu 2 gi 236
Katakamano ne olero ni nitie jotuo moko 5 mag Covid-19no mane jotho ei kawuononi
Kagwe ne okwayo oganda jokenya duto mondo joyie orit chike mane oketi gi piny owacho mag kedo gi tuo makochno kowacho ni kadipo ni jii ok nyal timo mano to tuono nyalomedo landore moloyo
Kwan jogo duto man kod midusi mar Coronavirus e pachoka koro kawuono ochopo alufu 7 gi bathe bang yudo jii 247 ei kawuononi man kod midusi makochno
Mano koro okelo kwan jogo duto man kod tuono chopo alufu 7 gi 188 ei kawuononi
Magi ne oyangi gi jalup jatend migao mochungne yoore thieth e pachoka laktar Rashid Aman mabende ne owacho ni kuom jii 247 mane oyudi kawuonogo county ma siaya ne nigi ng' at achiel ka ng' at achiel ma siayano ne oyudi e gwenge mag alego usonga
kanomedowuoyo ewii wachno laktar aman nowacho ni kwan mar jii 247 go ne oyudi kuom jii alufu 4 gi 147 mane opim ei seche 24 moko mokalo
Jatelono bende ne oyango ni nitie jii 39 moko mane jochango bang yudo tuo mar Coronavirusno mane owe odhi pacho kod moko 2 bende mane tuono olal gi ngimagi ei kawuononi
E bwo piny mangima jii ma kwan gi romo million 11 gi bathe ma josegamo midusi mar Coronavirusno ka jii ma kwan gi romo alufu 524 gi 828 bende tuono osenego
Bende kwan jii maloyo million 6 e bwo piny mangima ma osethiedhi ma ochango ma owe odok pacho
Doho ma Rongo e County ma Migori ogoyo jomoko 7 fuai mar silings alufu achiel moro ka moro kuom ketho mane oyudgi godo mar wuotho maok giruako mask
Ripot mane owuok e tesend obila ma Kamagambo wacho ni jii 7 moko ne omaki gi obila mane jotudore kod apisas mag bad migao mochungne yoore thieth e apedha mane otim ei okinyi makawuononi kendo ne otergi e doho ma Rongo mane ogogie fuai mar silings alufu achiel kuom ng' ato ka ng' ato
Ei ndalo moko 3 mokalogi kwan jii maromo 47 ma osemaki ma ogo fuai manie kind silings alufu 5 gi silings alufu 1 e Sub County ma Rongo kuno gi ketho mar wuotho e kind oganda kaok giruako masks
E Sub County ma Suna East bende apedha dhiyoe nyime -mano apedha ma itimo kod apisas mag bad migao mar thieth kod obila
Kanowuoyo ewii wachno jatend obila ma Sub County ma Suna East migosi Stanley Atachavi nowacho ni ne gimako maloyo jii 30 mane gikyudo kaok joruako masks ei ndalo 3 moko mokalo
Atachavi nowacho ni saa koro osechopo ma jopiny jonegobed ni joyieroe ka ber mondo mi giruak masks mabende nengogi en mana silings 30 kende koso giwe ruako masks mondo mi makgi kendo dhi gogi fuai mar silings alufu 5 e doho
County ma Kisumu kawuono osidho ayanga App moro e mbui ma dhano jobiro tiyogo e ng' eyo ka ginyalobedo gi rang' isi mar tuo mar Coronavirus kokalo e simbegi mag ong' we yamo
Appno mabende otisi ni Luscii App kata CovidConnect App olosi kokalo e tudruok manie kind piny owacho mar County ma Kisumu  mbalariany ma Maseno kod kambi mar Pharm Access
Magi ne oyangi kod governoe ma Kisumu kuno ngire Anyang Nyong' o mane owacho ni nyakane tuo mar Coronavirusni muoji e pachoka jogweng ma County ma Kisumu kuno josebedo ka jong' iso nyao e dhi e kuonde thieth dhi e pim ne tuo mar Covid-19no kowacho ni app ma gikelo e mbui kata e simeno koro jo Kisumu kuno nyalobiro tiyogo e ng' eyo chal margi ne tuo mar Coronavirusno
Ogai mar ODM migosi Raila Odinga koro kawuono ne ohango wuoyo e lela e odiechieng mokuongo nyakane timne yeng' o e kar thieth moro mane odhiye yudo thieth e piny The United Arab Emirates
Migosi Raila ne owuoyo e video mane ogol kod nyare matin Winnie Odinga
Migosi Raila mabende ne oruako onyasa mar khaki marambulu kod ti -shirt maratong ne onenore ka mor e videono kendo ne buonjo abuonja kane owacho ni owinjo ka osechango
Bende ogai mar ODMno ne oduoko erokamano ne jogo mane joketone alam kendo chung kode e kinde duto manyochane odhiye nyime gi yudo thiethno
Spika ma County ma Kisumu Elisha Oraro wacho ni budget mar kwan omenda maromo billion 11.2 manokal gi bunge mar County ma Kisumo  koro idwa luw machiegni gi MCAs mar neno ni omendago otiyo e yoo makare tok koseketie kogno gi gavana Nyong' o.
Oraro wacho ni gigeto mar bedo gi romo ma kanyakla gi jotend migepe mag Countino kod apisa madongo mag komiti mopogore oogore mag od bura.
Nowacho ni romo ma kamano geto neno ni chenro mag dongruok manosechaki orumo e yoo makare kendo ni ok gidwar ni mondo dhengruok ma osebedo e kinde mokalo e chopo chako tiyo gomendago onuore kendo.
Jatend migao mar somo ngire George Magoha olero ni pod ok ging' eyo maber kaponi inyalo bi yaw sikunde kendo higani.
Kanoloso e kar tiegruok ma Kenya Institute of Curriculum Development bang romo gi riwruoge makedo ne ratiro mag jopuonj Magoha wacho ni jonyuol gin moko kuom jok ma dwaro ni mondo obi oyaw sikul mana ka Corona oserumo.
Sikunde nochan ni mondo obi oyaw kendo dwe mar ochiko higani ka bad migao mar thieth bende wacho ni dweno ema bende Corona nyalo bedo ni medoree moloyo.
Jopiny biro rito chik mibro gol gi jatend piny Kenya Uhuru Kenyatta tarik 6 dweni.
Japuonjre moro ma ja klass 9 omaki gi obila ne nek mar nyako matin ma ja klass 4 e gweng'  ma Nduga e location ma Kachien North e sub county ma Rachuonyo south e county ma Homabay.
Wuoyino ma jahigni 15 omaki gi obila ma Rachuonyo South kaluowre gi nek mar Noel Adhiambo ma jahigni 11 mane en japuonjre e skul ma Kosele Community Christian Center kendo mane onegi tarik 19 dweeni ma ringre oduog okwany mana ndalo 3 bang' e kopandi e puodho moro mar oduma.
Nyakono ne onegi kane orik odhi kwath ka nonro mane otim bang'  bero mane otimne ringre ne oyango ni ne othoo bang'  wito rem mang' eny kane osegoye.
Komanda mar obila ma Rachuonyo South Esau Ochorokodi okoo ni gin kod neno moromo tudo rawerano gi nek mar nyathino.
Kwan jii maromo 259 oyudi ei kawuononi ni nikod midusi mar Coronavirus makoro kelo kwan jogo duto man kod tuono e pachoka chopo jii alufu 6 gi 70
Magi ne oyangi gi jalup jatend migao mochungne yoore mag thieth e pachoka laktar Mercy Mwangangi mane owacho ni County ma Nairobi ema pod okao namba gi kwan maduong mag joma nigi tuono kanowacho ni kuom jii 259 mane oyudigo Nairobi nigi jii 127 ka iluwe gi Mombasa man kod jii 39
County ma Kisumu ne nigi jii 2 kuom Counties mamoko mathurka
Kanowuoyo gi jopiny kachiel kachiel e tipo mar telebisen kowuok afya house e boma ma Nairobika Mwangangi bende nowacho nitie 35 mane ochango ma owe odhi pacho ei kawuononi makoro kelo kwan jogo duto makoro osechango e pachoka chopo jii alufu 1 gi 971 kabende ne olero ni nitie jii 2 moko mane tuo mar Coronavirusno olal gi ngimagi ei kawuononi makoro kelo kwan jogo ma tuono osenego e thurka chopo jii 143
Riwruok makedo ne ratiro mar oganda Haki Africa okone jotelo mag county ma Kisumu mondo mii jochiewu kendo kwedo sand ma jopiny kadhe e lwet obila e kindeni ma irakruok gi midhusi mar Coronavirus.
Director mar Haki Afrika Khalid Hussein wacho ni jopiny ojwang'  kendo owegi e lwet nono kata bedni obila moko rocho ratiro maggi.
Okoo ni gisendiko piny ripode mag jii ma okadho e sand e lwet obila to kod mago ma owito ngima e ecounty ma Kisumu nikech timbe obila; ka ranyisi en jago a nyocha othoo e sub county ma Kisumu West kane obila timo apedha mar manyo jii ma ok rwak otembni ma umo dhok kod um kata mask.
Jii 259 ma oyudi kawuononi ni jonikod Covid-19 makelo kwan duto chopo 670
Wuoi ma itudo gi neki mar nyathi e Homabay omaki
Magoha kawuono owacho ni pod ok ong' eyo kaber ka ibiro yawo skunde e dwe mar 9 higani 
Spika mar County ma Kisumu koro wacho ni gidwachako luwo wach bajet mane gikalo mar neno otii kode e nyayo dongruok
Ogai mar ODM Raila Odinga dhi nyime gi chango 
Kisumu County okelo App moro e mbui kata sime ma dhano biro tiyogo e ng' eyo ka gin kod Covid-19 kata ooyo 
Jii 7 moko ne ogoo fuai mar siling alufu 1 kuom ng' ato ka ng' ato gi doho ma Rongo e County ma Migori gi ketho mar bedo maok giruako mask
Kwan jii 247 ma oyudi ei kawuononi ni nikod Covid-19
Kenya kawuono obedo kod kwan maduong mokalo mag jomane oyudi ni nigi Covid-19 mane gin jii 389
Jii 2 moko jowito ngimagi e masira mar apaya mane otimore e apaya mawuok Oyugis kochimo Chabera ei Rachuonyo East 
Jii 28 ma oyudi ni jonigi tuo mar Covid
Outa duaro ni yiene jo ohala ma chiro Kibuye mondo jodogi e chirono
Tong' Kenya gi Tanzania pod ni nono!
Peter Odero Anditi ema oguel kaka City manager manyien ma boma ma Kisumu
Ochanda duaro ni piny owacho obed kod chenro maber mar konyo jogo ma pii mapong kendo mamuomore daro e miere
Kenya oloro tong mare kod piny Tanzania kod piny Somalia bende mar geng'o landruok mar Coronavirus
Magoha koro owuoyo ewii wach yao skunde
Kenya mar Jubilee gi KANU ochungi
Kwan jii maromo 23 ne oyudi ni nigi Coronavirus ei kawuononi
Gavana Nyongo okwayo pinje mag Africa ma Ugwe mondo jobed kod romo mar lalruok ewii pong mar Nam Lolwe
Kwand joma nigi Coronavirus e thurka koro osechopo jii 535
WHO onyiso luoro ne rumo mar Covid 19
Nam Lolwe opong' molak e miere
Obila ma Changamwe Mombasa pedho achije angwen mag njore
Nyasi mane sirkand county ma Kisumu obago Jomo Kenyatta Sports ground orumo apoya
Counties mag Nyanza emapod jokao namba korka landruok mag kute mag ayaki e pachoka
Manyaloromo familia 10 sani jodong maonge kuma chuoye wigi Sena Beach ei Mfang'ano bang mach maratipo wang'o utegi
Jagoro mar duond bura mar Jubilee Raphael Tuju oter gi ndege nyaka e pinje maoko dhi yudo thieth moyiedhi
Luoro marni jatuo maja China nyalo bedogi midhusi mar Corona omiyo okete kar kende e hospital ma Agakhan Kisumu
Ng'anyo ma Pumwani
Chudo mar KWS
Bura mane omako Seneta Outa owit oko
Gavanas ma Nyanza gi BBI
Ng'ur e od bura ma Homabay
Pasaka ma kende 2020
Board mar jotich piny owacho ochuogi Homabay
Obila ma Mombasa jopedho jatuo moro mar Coronavirus manyo oringo kar dak ma Old Town
Jotuo Kisumu oluoro osiptal!
Oula Ugenya
Lokruoge e od buara ma Homabay
'Quarantine' onge chudo
Nyongo owacho ni pod ok gibi yao otende kod kuonde chiemo mamoko ma County ma Kisumu
Jii 17 moko ne ogengnegi e centre ma igeng'onee jii ne Coronavirus e County ma Migori
Kitayama obalo gi Junet Mohamed ewii dhok mane Junet ogolo ni piny owacho mar Jubilee pok oketo okenge motegno mag kedo gi Covid
Bunge mar County ma Kisumu opuodho bajet mar silings million 200
Kwan jii man kod midusi mar Coronavirus e pachoka koro kawuono ochopo jii 887
Bonaya wacho ni gin bende kaka piny owacho pok ging'eyo chieng ma ibiro yawoe e skunde e pachoka
Familia maloyo 320 sani pii mapong kendo mamuomore odaro e miere ei West Kochia Rangwe
Jii 7 jowito ngimagi e masira mar apaya yoo Kisian e County ma Kisumu
Lweny mane obedo e kind owete ariyo okelo tho egweng ma Kokara e Sub County ma Rarieda
Jii osemedo thoo nikech oula
Jalupo moro ma ja higni 32 otho e pii e Nam Lolwe e Chula Ndeda e Sub County ma Bondo
Jii 21 ne oyudi ni jonigi tuo mar Covid
Jago moro owito ngimane kod mamoko 2 hinyruok marach e masira mar apaya mane otimore Rachuonyo East
Jii 5 moko jowito ngimagi e masira mar pii mojukogi e aora Nzoia e Sub County ma Ugunja
Kwan jogo duto man kod tuo mar Coronavirus e pachoka koro osechopo jii 830 ei kawuononi
Mama Ida Odinga owuoyo ewii bembo mag nyithindo manyiri gi iye ma oiu ma ithoro miyogi
Min od ogai mar ODM Raila Odinga, mama Ida Odinga koro kawuono ogolo yuak mare ewii wach ngima nyithindo manyiri mapachoka mowacho ni oket ngimagi kamarach gi achudhe moko ma bambogi kaachiel gi miyogi iye ma oiu moloyo to esechegi makoro ochwal mbele odiechieng ma ibiro yawoe skunde nyaka higa manyienni
Kanomedowuoyo ewii wachno mikai Ida nowacho ni duarore mondo bede migepe mag piny owacho jowuog oko motegno mar rakruok kod wach iye ma oiu ma ithoro miyo nyithindo ma nyirigo kaachiel gi kedo gi timbe moko magalagala mag bembo ma ithoro bambo godo nyithindo manyiri e thurkago
Jatelono nowacho ni mine ma jotelo manie kor gweng nyaka koro jobed e ong' ala manyime e neno ni gisieko kod chenro moko mabecho mag kedone ratich nyithindo manyiri e thurka
E tuak mane ogolone jofuamb weche kokalo kuom riuruok mare mong' ere kaka Ida Odinga Trust Foundation , mama Ida nowacho ni kadipo ni dhano jonyalombeko tol e kedo gi timbe maricho ma itimone nyithindo manyirigo to oneno kaen kod luoro ni nyithindo manyiri modhuro ma jonyalobiro rem dhi e school e higa manyien nikech birobedo ni ngimagi osekethi gi achudhe ma owachogo
Bende ne ogolo siem ne nyithindo manyiri madhi e school ni jotemie bedo motang moloyo e kinde rusani mondo gine ni gibedo modich mana gi gigo manyalobiro konyogi e ngimagi mabiro maok donjo e gik moko manyalobiro ketho ngimagi
Mama Ida nowacho ni ripot manyocha ogol kod riuruok mochungne yoore mag thieth e bwo piny mangima -World Health Organization -oyudore ni gino manego nyithindo manyiro moloyo gin tuoche moko ma goyogi ma ikelo gi weche mag nyuol kod weche mag mako iyego mowacho ni thoro nego nyiri ma hikgi nie kind 15 nyaka 19
Laktar moro ohango wito ngimane kaluwore gi tuo mar Corona e pachokae
Kuom thuolo mokuongo, laktar moro mapachokae owito ngimane kaluwore gi midusi mar Corona
Laktarno ma osebedo ka tiyo e kar thieth moro ma Nairobika, owito ngimane bang gamo midusi makochno
Maeri timore mana odiechieng achiel tok ka jagoro maduong mar riwruok laktache e thurka laktar Mwachonda Chibanzi, wacho ni jothieth maromo 257 osegamo kute mag Corona e thurka.
Nowacho ni moko kuom jok matiyo e sektor mar thieth bende osebedo gi tuo mar paro kaluwore gi tich ma gitiyo mag temo reso ngima jok mosegamo Corona.
Kwan jogo mane oyudi ni nigi Covid-19 kawuononi ne gin 447
Kenya kawuono ne ohango bedo kod kwan maduong gi duong mapokne ka one mag jogo mane oyudi kod midusi mar Coronavirus ei kawuononi mane gin jii 447 makoro ne kelo kwan jogo duto man kod tuono e pachoka chopo jii alufu 8 gi 975
Magi ne oyangi kod jatend migao mochungne yoore thieth e pachoka migosi Mutahi Kagwe
Kanowuoyo gi jopiny kachiel kachiel e tipo mar telebisen kowuok e boma ma Mombasa , migosi Kagwe bende ne olando ni nitie jii 4 moko mane tuono olal gi ngimane kawuononi kamoro kelo kwan jogo ma tuono oselal gi ngimagi e thurka chopo jii 173
Apis jaod bura ma Gem oketi e tago maliet ewii gedo mag apaya ma Gem kuno
Apis jaod bura ma Gem migosi Elisha Odhiambo koro ikwayo mondo okony e dhiro wach kongo kod bero apaya moko mag Kenya Rural Roads Authority -KERRA -mane oger e kar chung od bura ma Gem kuno
Kanowuoyo ewii wachno MCA ma South Gem Ward migosi David Onyango Audi nowacho ni gimor kod wach gedo mar apaya mawuok Kodiaga kochimo Wagai kod apaya mawuok Muhanda kochimo Nyangweso ma owacho ni ochiegni rumo
Kanomedowuoyo ewii wachno migosi Audi nowacho ni kar keto pachgi e apaya ma ogo lamgo ma gedo maggi dhi nyimeno , apis jaod burano onegobed ni keto pache e weche mag kongo kod bero apaya mag KERRA masani koro richo mokalo
Migosi Audi ne oyuak ni kata obedo ni apis mjumbeno oketo pache e apaya mag lam ma gedo maggi dhi nyimego , moko kuom apaya mag KERRA ma kar chung od bura ma Gem kuno ne oger e yoo mojuothore mokalo
MCAno mane rik wuoyo gi jogweng' e ma South Gem Ward ne jogolo rang' isi mar apaya mawuok Kaudha kochimo Omoth mane owacho ni ojuothi kod kambi mane gereno kod bende golo rang' isi mar apaya mawuok Akala kochimo Kotoo mabende nowacho ni owe ka ojuang
Ne okwayo apis jaod bura margi migosi Elisha Odhiambo nogono mondo mi oluu wach gedo mag apayago mar neno ni ogergi e rang' iny maduarore
Ywak jo Wang' chieng' 
Familia ma kwangi ohewo 300 pod ywak ka gin e kar jot ma kojolo ma Osodo primary e location ma Wang' chieng'  e county ma ma Homabay bang'  ka pii oula ne odarogi e mieregi dweche ma ok tin ne 2 mokalo.
Familiago mawuok e gwenge mag Kobala, Komenya, Kowuor Agindo, Kasirawa kod Konyango omedo kwayo mondo mii resgi gidog e ngimagi ma pile.
Chenro mar Kazi Mtaani e kar chung od bura ma Homa Bay Town
Piny owacho mamalo sani koro kao rowere maloyo alufu 3 mawuok e kuonde dak mong' ohore ma boma ma Homa Bay ma gidhi ndiko e tich e bwo chenro mong' ere kaka Kazi Mtaani mar goyone rowerego atho kaluwore kod wach ngima masani koro tek tweta ma okel kod wach tuo mar Coronavirusni
Rowerego ma kwan gi romo alufu 3 gi 197 idhi kao e kuonde dak mong' ohore ma Homa Bay kuno ma gin Shauri Yako , Makongeni , Sofia kod Got Rabuor e kar chung od bura ma Homa Bay Town
Ruodhi ma gwengego gi jolupgi gie sechegi jodhi nyime gi yango rowere ma gidwa kaogo ka moko kuom gik maduarore en ni rowerego jobed kod opande kendo nyaka gibed jogo ma hikgi ochakore e 18 nyaka 35
Magi ne oyangi kod County Commissioner ma Homa Bay kuno migosi David Kipkemei mane owacho ni rowerego igeno ni jobiro tiyo tije mopogore opogore mag kibarua kaka beto bunge manie geng apaya , yueyo otaro ma pii mochido kalee kod yueyo apise mag piny owacho mar Countyno kuom tije mamoko
Kanomedowuoyo ewii wachno migosi Kipkemei nowacho ni piny owacho ochano kao rowere mawuok e kuonde dak mong' ohorego nikech wach ngima makoro tek mokal gi biro mar tuo magalagala mar Coronani
Kanowuoyo gi jofuamb weche e apise e boma ma Homa Bay , jatelono nowacho ni rowerego jobiro yudo silings 455 e odiechieng ka odiecheing kuom ndalo 11 kowacho ni chenrono geto gonyo ngima ne rowere mane jowito tijegi nikech wach biro mar tuono
Jii 278 oyangi ei kawuononi ni nigi midusi mar Covid-19
Kwan jogo duto man kod tuo mar Coronavirus e pachoka koro kawuononi ochopo jii alufu 8 gi 528 bang yudo jii 278 ei kawuononi mane nigi midusino
Magi ne oyangi gi jatend migao mochungne yoore mag thieth e thurka migosi Mutahi Kagwe mane owacho ni jii 278 go ne oyudi kuom jomane opim ne tuono ei seche 24 mokalo
Kanomedowuoyo ewii wachno migosi Kagwe bende ne oyango ni nitie jotuo moko 89 mane othiedhi ne midusi makochno ma ochango ei kawuononi mowe odhi pacho kaachiel gi yango ni nitie mana Counties 5 kende kuom Counties 47 mathurka mapok oyudie ng' ama nigi tuono
Tend skunde ma pachoka onyisi ni oduok ne jonyuol omenda mane gichulo ne term mar 2 gi term mar 3 mar higani; mano ne jonyuol ma yande osechudo ne nyithindgi.
Skunde oduoki omenda ne jonyuol
Jatend migao mar somo ngire George Magoha ema ogolo chik makamano ka kata kamano okoo ni tend skundego bende pod nikod thuolo mar bedo gi winjruyok gi jonyuolgo mar chwalo nyime omendago ochak tiyo e higa manyien koseyawu skunde.
Doho oweyo thuolo gi rambun mar siling milion 1 Dancun Ndiema ma en obila ma yande omaki kitudo gi nek mar nyathi ma jahigni 13 ma nyinge Yassin Juma e kar dak ma Huruma e county ma Nairobi.
Doho ogolo ng' eto ma kamano jumbe 2 bang'  ka nyocha otwo dhoge ni ne ok onego Yassin kaka ne osomne e doho.
Yassin ne onegi tarik 30 dwee mar 3 higani e kar dak ma huruma e kinde mane obila temo chuno jopiny mondo jodonj e ute koluwore gi chik mane kumo wuoth oko e seche ma okadho saa achiel mar odhiambo.
Jayal bura Luka Kimaru ogolo chik ne obilano ni kik chop machiegni gi tesend obilama Huruma.
Iyalo e loe gi okil kamaloka Danstun Omari.
Nek mar Yasin
Obila ma nyocha obambo nyako matin pok omaki
Familia ma nyocha nyathigi orochi ratiro mare ma omii ich e sub county ma Seme e county ma Kisumu, ywak ni gidak kod luoro nimar obila ma nonro ma oiwu yango ni ema ne omiyo nyathino ich pod baa abaya kendo pok omake.
Familiano mawuok kochiel mani Kombewa e sub county ma Seme, wacho ni obilano osebedo ka limo dalagi nyathino mar temo olo koyo kuomgi ewii wach burano.
Maa kata odoko ni jatend obila ma seme hellen rotich nyocha osekoo ni obilano ma en achich itimone nonro ewii rocho ratiro maar nyathino ma jahigni 15.
Yangore ni obilano temo kweyo wachno gi jo familia mar nyathino ma bende onge kod nyalo.
Nyakono ma ja klass 8 ma sani osenyono jumbe mar 7 nyaka ne ogam remo, sani ni e lwet riwruoge ma kedo ne ratiro mag jopiny kendo oket e bwoo arita.
Nyathi ma en achich mar nek oter e doho
Obila kawuono ochwalo e nyim doho japuonjre ma ja klass 9 ma itudo gi nek mar nyathi ma nyako ma ja klass 4 e gweng'  ma nduga mani e location ma Kachien e sub county ma Rachuonyo South e county ma Homabay.
Japuonjreno ma wuoi ma jahigni 15 ochopo e nyim jayal bura Joseph Karanja kama odonjne kod ketho mar nego Noel Adhiambo midenyo ma jahigni 11; mane en japuonjre e skul ma Kosele Community Christian Center e kar chung'  od bura ma Kasipul dwee mokalo.
Wuoino ne omaki juma mokalo kendo ma ogeng' ne e tesend obila ma oyugis bang'  nonro nyiso ni ne onego nyakono achiel ka achiel bang'  ywaruok ne bedo e kindgi ewii kar lago jamni.
Nonro mar bero mane otim ne ringre nyakono ne onyiso ni ne ogoye obindu e kar agoge ma korka achwich ma othoo bang'  wito remo mang' eny kendo mane omiyo adundo mare ochung' 
Jomin buche okone doho ni nek mar ma noel ne otimore tarik 19 dwee mokalo.
Achijno odagi yie kod ketho kendo oweye thuolo gi bond mar silings alufu 200 ka sani to pod ogeng' ne e remand mar nyithindo e jela ma Kisii nyaka chop chul bondno.
Burano ochan winjo kendo tarik 13 mar dwee mar 10 higani
"Jo ohala manomi stall e chiro manyien ma Kisumo mongere kaka Chichwa market  ma bende pok ochako tiyo e stondegi,  okwa ni mondo mi ochak tiyo gi sitondego kapok jumani korumo. 
"
Kwache wacho ni jo ohala mathoth ne ok oyudo thuolo mar sitondego kokone jok manoyudo thuolo ni mondo jotii kodgi ma kaok kamano to inyalo bi mii jok mane ok oyudo to pod dwaro.
"
Nowacho ni bende chirono tich osechako dhiye maber kendo jongiewo medore piny aruu."
Chirono manosir gedo mare gi bengi maduong' mar piny ngima nigi sitonde 500 kaachiel gi alak ma thuolo manyalo tingo jo ohala mamoko 200.
Jakom mar riwruok jo ohala ma tindo ma Kisumo  Anthony Kwache, wacho ni manyalo romo sitonde 100 pok wegi ochako loke.
Jii 12 otho gi Korona
Kwan jii maromo 12 otho kawuono kaluwore gi midhusi mar Corona e thurka. Maeri e kwan ma malo moloyo mar oganda motho e buo seche 24 nyaka ne tuoni chakre e pacho kae.
Jii mamoko 189 bende oyudi gi tuono e buo thuolo ma kamano.
 Jatend migao mar thieth mutahi kagwe , owacho ni kwan ma kama owuok kuom kwan jii maromo 1205 manopim.
Maeri koro kelo kwan duto mar jii moseyudi gi tuono e pacho kae chopo 10,294.
Raila oduogo pacho
Ogai mar ODM Raila odinga oseduogo e pacho kae bang bedo e piny Dubai kama noyude thieth.
 Raila nyomolo pacho kae odhiambo ma nyoro  bang bedo oko kuom jumbe adek.
Ndege kido mar jet airbus A318 nyopiyo e alak mar ndeke ma  JKIA kar saa adek gi dakika 49 bang wuok al Maktoum iInternational Airport Dubai saa 5.13pm.
Doho oreso Kidero
Doho ma malo ochungo kuom thuolo bura ma omako gavana machon ma Nairobi Dr. Evans Kidero; mano wach mibadhi mar shilings million 58.
Jayal bura mar doho ma malo John Onyiego ogolo chik ni chungi burano mondi bang'  gavana kidero dhii e doho chwalo ng' ur mare ni ketho ma odonjne godo ne wach chudo moko mane otim e yor mibadhi e bwoo tende ok gin adieri.
Jayal burano okoo ni ng' ur mar gavana Kidero no idhi winji kendo tarik 22 dweni.
Yiero mar Gor Mahia
Jii ma olap dhogi ndong'  ne lemo mopogore opogore e tend club mar Gor Mahia koro oyawunegi thuolo mar chwalo kwayo margi.
Board matayo yeiro mag Gor Mahia okoo ni jogo ma dwaro lemo koro nigi thuolo mar chwalo oboke maggi mag welo kata nomination ma ok okadho tich abich mar jumani.
Jagoro mar Board mar yiero e Gor Mahia, Kennedy Mbara okoo ni oboke mag nomination yudore e mbui mar Gor Mahia mar mano ma en gormahiafc.com.
Mbara okoo ni chike duto motenore gi dwaro mag yierono oseketi e mbui onogo kendo jochung'  biro yudo thuolo mar ng' eyo oboke to kod nonro duto ma owinjore gichwal kapod ok opuodhgi ne dhii chung.
Jochung'  biro chwalo oboke maggi e barup mbui mar gor mahia2020@gmail.com.
Yiero mar jotelo mag gor mahia dhii timore tarik 8 dwee mar 8 higani kochakore saa achiel mar okinyi nyaka saa apar mar odhiambo ka jogo mondikore kaka jokanyo mag gor mahia ema idhi mii thuolo mar goyo ombulu ka ma higani timore e yoo manyasani mar mbui nikech okenge ma oketi mag geng' o landruok mar midhusi mar coronavirus.
Noard mar yierono mar Gor Mahia otelne gi jakom mare Henry Ogoye, jagoro Kennedy Mbara to kod jakanyo ma en Cariuls Onyango.
Nyathi othoo e aora Kuja
Nyathi moro ma wuoyi ma jahigni 14 ne othoo e pii bang nimo e aora kuja gi e gweng'  ma umoja mani e location ma North Kanyikela e Sub county ma Ndhiwa e county ma Homabay.
Helisafan Buya ma ja klass 6 e skund primar ma Unga, nyo orado gi thone kanyo orik odhi lupo e aorano ka en kanyakla gi osiepene mamoko.
Ruoth ma North Kanyikela Elijah Abuto, okoo ni nyithindogo nyo jotemo lawo opato manyo pii tero to ema achiel kuomgino pii oywayo ka nyaka sani pod ok oyude.
Ripod nonro mane otim gi TIFA
Kwand atamalo 54 mag oganda jokenya ema oyudi ni wach tuo mar Coronavirusni omako e pachoka ka mamoko modong to tuono ok obadho koda entie koda oonge bende ok chalnegi
Maendi en kaluwore gi nonro mar ariyo manyocha otim kod kambi mar TIFA
E nonro mokuongo mane otim kod kambi mar TIFA nogono ne oyudi ni kwand atamalo 71 emane wachno omako chunygi e dwe mar 4 ka sani to koro kwan atamalo ma wach tuono omako chunygi odok piny kowuok e kwand atamalo 71 no nyaka e kwand atamalo 54
Bende nonrono yango ni kwand atamalo 54 mag oganda jokenya bende joneno ni tuono korka biromedo hinyo jii gie sechegi ka kwand atamalo 38 to jowacho ni marach mogik madine timre ne osetimore makoro sani to weche birodhi chakobedo maber .
Nonro bende wacho ni kwand atamalo 90 mag oganda jokenya joyie mondo mi pimgi ne tuo mar Coronavirusno ka kwand atamalo 10 modong to joluoro dhi e pimno nikech yoo ma ipimogo jii kod bende luoro wich kuot kadipo ni oyudi ni gin kod tuono
Jotend dho wedhe ma Rachuonyo North ogolo siem ewii kiluwa ma chik ok opuodho
Tend dho wedhe ma Sub County ma Rachuonyo North e County ma Homa Bay kawuono ne jogolo siem mager ne jolupo ma dho wedhe makuno ni kik gitem lupo e kud rech ma rech nyuolie mar konyo neno ni rech omedo nyuol kendo bendo mang' eny e Nam Lolwe kuno
Kanegimedowuoyo ewii wachno jotend dho wedhego ne joyuak ni thoth jolupo osebed ka isiemo ewii tim moro mar siko lupo mana e kuonde ma rach nyuoliego kagiwacho ni giduaro ni lupo kuondego koro obed tinda mar miyo rech thuolo mag nyuol kaka owinjore
Kanomedochiwo ler ewii wach achiel nogono jakom dho wedhe ma West Karachuonyo Ward migosi Samuel Osendo nowacho ni ok gibi yiene jolupo ma gweng' e kuno mondo mi joketh chikno mabende nowacho ni ne oketi kod bad migao mar fisheries kowacho ni jolupo ma obi oyudi ni ketho chikno ibiromako kendo tero e doho
To bende kanowuoyo ewii wach achiel nogono jatend dho wath ma Miti Mbili migosi Joram Otieno ne oseyo malit mokalo jokombe moko mag dho wedhe makono mane owacho ni jonyayo kiluwa moko ma chik ok opuodhogo kod bende nyayo weche mag lupo e kuonde ma rech nyuoliego kokalo kuom rem goyo ripod joma oyudi ni jotimo kiluwa machalo kamago
Kanomedowuoyo ewii wachno migosi Joram nowacho ni jolupo mapod jotiyo gi kiluwa ma chik ok opuodhogo ibiromako ma chwe maki nyaka gige lupo mekgigo bende imako
Kwan joma nigi Covid-19 e County ma Homa Bay kawuono ochopo jii 6
Kwan jogo man kod midusi mar Coronavirus e County ma Homa Bay koro kawuono ochopo jii 6
Maendi ne obedo bang yudo miyo moro ma ja ohala ma ja higni 52 gi tuono ei kawuononi
Miyono mabende iwacho ni wuok e gwenge mag Kochia Ward e Sub County ma Rangwe ne obiro dala e County ma Homa Bay kuno kane owuok e County ma Migori mane odakie kane otimo ohandeno
Ripot mane owuok e bad migao mochungne yoore mag thieth e County ma Homa Bay kuno nowacho ni bang jumbe 2 bang miyono duogo dala e gweng mane otedoe ma Kochia e County ma Homa Bayno to ne ochako winjo ka dende lit kane owinjo wich bar gi koyo e dende emane oringoe odhi e kar thieth ma Oasis Hospital e boma ma Homa Bay kuno mane opimee ma oyudi ni ne en kod tuo mar malaria
Magi ne oyangi kod jatend migao mochungne yoore mag thieth e County ma Homa Bay kuno ngire Muga mane owacho ni ngima miyono ne omedo bedo marach ema kaeto ne oduog odhi e kar thieth maduong ma Homa Bay tarik 7 dweni ema jathieth ma kanyo ne ochichie kode bang' e kane opime to oyudi ni oonge gi malaria to ne ineno ka liet mar dende ne ni malo kendo gocho mar adundone bende ne nimalo
Muga nowacho ni kanyo emane odhi okawie samples mage e hema moro maneoketi kanyo mane ipimoe jogo ma ichichgo ne tuo mar Covid-19 kaeto oter samples mekego ka KEMRI Kisumu ema kane ochopo kawuono to duoko ne oduogo ni en kod tuo mar Coronavirusni
Nowacho ni apisas mochungne yoore mag thieth ma Homa Bay kuno josechako luwo joma dinebed gi miyono machiegni mondo gin bende pimgi ka ginyalobedo gi tuono kabende ne olero ni miyono ne oter Nyagoro Isolation Centre e Sub County ma Rangwe ma idhiyoe nyime gi thiedhe
Jotich moko 4 mag State House ma Nairobi oyudi ni nigi midusi mar Coronavirus
Doho otamo familia mar James Oyugi e golo ringre wuodgino e bur kakane rik giduaro
Ringre jogo duto manyocha otho e Nam Lolwe bang rao loko yiegi e Sub County ma Bondo ne oyudi
Ywaruok mar Ford Kenya
Kwan jii maromo 105 mane oyudi ni nigi Covid-19 e pachoka ei kawuoni
Nkurunziza ong' ielo orengo 
Kwan joma ochango kawuononi gin jii 97 ma enie kwan maduong mokalo
Wetangula othich oko ayanga kaka jakom Ford Kenya 
Maraga kawuono ong' iso jatend piny Kenya Uhuru Kenyatta e lela ni telo mamalo sando bad migao mar doho 
Wabunge ma Kisumu ikwayo ni jondikne KENHA ewii nderni mekgi matindo tindo ma gibiroduaro ni goo lam 
Familia mar mosenindo migosi James Oyugi mane otho gi tuo moro mane ichichgo ni mar Coronavirus ne jochak obedo kod lal maduong bang doho mamalo ma Siaya bende ne chak tamruok miyogi thuolo mar kunyo ringre wuodgino mondo gigol e bur kaka nyochane rik giduaro
Katakamano kane ong' ado burano jang' ad buche ma doho ma Siaya Lady Justice Roselyn Aburili nowacho ni en adiera ni ratich mosenindo Oyugi to ne okethi adiera kaluwore gi yoo marach mane oike godo to en ni dohono ne bende ng' iyo kama gole e burno nyalobiroketoe ngima oganda ma gwenggi kanyo kaluwore gi chich ma ichich kode ni ne otho gi tuo mar Coronavirusno kanowacho ni yoot mondo ohiny ngima oganda ma okelne oganda tuo
Familiano ma oting' o nyamin Oyugi miluongo ni Joan Akoth kod wuod Oyugi nogono miluongo ni Brian Oyugi kokalo kuom okil margi ne joduaro ni ringre ng' atgino gol e bur kanegiwacho ni yoo mane oike godo ne en yoo marach maok ik godo dhano , yoo magalagala mane ogwenyore gi kit luo gi timbegi
Familia mar James Oyugi mabende ne jatich machon mar kambi mar Kenya Ports Authority ne rik jotero kwayo margi e nyim doho kane giduaro ni doho ne ochun bad migao mochungne yoore mag thieth e County ma Siaya kuno mondo oyienegi gigol ringre wuodgino e bur mondo mi dhi timne bero mar yango gima dine nege kod bende timone iko malong' o kendo mowinjore ma onegobed ni itimo ne dhano
Lady Justice Aburili nowacho ni en keto ngima oganda kamarach mar gamo tuo moloyo king' iyo ni mosenindo migosi Oyugi ne oiki maonge sanduku kane oboye mana gi juala kende kowacho ni golo ringre e bur ni odhi timne berono nyalobiro hinyo ngima oganda nyowuoyo
Ne oduog ong' ado ni piny owacho mar County ma Siaya ema mondo ochul garama duto ma otigo e yalo burano kod neno ni liend oyugino bende ogo plata maber kaka owinjore
Koro gikone to ringre jalupo moro ma ja higni 34 mane otho e Nam Lolwe gi owadgi moro bang rao monjogi e dho wath ma Obondo Beach e Sub County ma Bondo e County ma Siaya ne oyudi
Ringre Domnic Ojaro ne ogol e pii e Nam Lolwe kuno ei kawuononi bang manye kuom ndalo 2 mangima maonge yueyo -menyo manyochane itimo kod jolupo wetene
Ojaro kod owadgi Arthur Ouma Akach manyo oyud ringre nyoro godhiambo , nyochane jotho e pii bang' e kane rao oyiecho yie margi mane ginie iye ma ochwe olorokore kodgi e nam ei otieno mar chieng 5
Jolupogo ne joromo gi thogi kane gidhi lupo e Nam Lolwe kuno makoro rao ne baroe yiegino
Jalup ruoth ma Utonga sub location Asha Chacha ne oyango adiera mar wachno kane owacho ni ringre jolupo ariyogo ne oseyudi duto ma oter e kar kano ringre joma otho ma kar thieth ma Bondo Sub County Hospital ma idhi timonegie bero ka irito hiko chenro mag iko
Seneta mar county ma Bungoma migosi Moses Wetangula owere gi bura ma nyocha omako ne ja od bura maa Kanduyi migosi Wafula Wamunyinyi gi ja od bura ma Tongaren migosi Eseli Simiyu.
Maa bang'  ka apis mar jandik duond buche ka otelne gi mikayi Anne Nderitu ochako oloko pache kendo rucho ote ma nyocha ochapi e oboke moyiedhi mar piny owacho ni tend duond bura mar Ford Kenya oloki kendo ogol e lemo mare migosi moses wetangula kaka ogai mar Ford Kenya.
Okil kamaloka mar migosi Wetangula mano Nelson havi, olero ni jandik duond buche okoo ni ywaruok mani e Ford Kenya koro owinjore chwal mana ne duol mawinjo ng' ur mawuoke duond buche.
Kwan jogo duto makoro jonigi tuo mar Coronavirus e pachoka nyaka e kawuononi gin jii alufu 3 gi 94
Magi ne oyangi kod jalup jatend migao mochungne yoore mag thieth e pachoka laktar Rashid Aman mane owacho ni kwan no ne ochopo alufu 3 gi 94no bang yudo jii 105 ei kawuononi man kod tuono
Kanowuoyo gi jopiny kachiel kachiel e tipo mar telebisen kowuok Afya House e boma ma Nairobika laktar Aman nowacho ni kuom jii 105 mane oyudi kod tuo mar Covid-19no ei kawuononi 96 ne gin jokenya ka 9 kende emane welo
Bende jatelono ne oyango ni nitie ng' at achiel mane otho kawuononi kod tuono makoro kelo kwan jogo duto ma tuono osenego e thurka chopo jii 89
Magi oyangi kod piny owacho mar piny Burundi kuno mane olando ni Nkurunziza nyo otho nyoro e kar thieth ma Karusi Fiftieth Anniversary Hospital kaluwore gi chung ma apoya mar adundo
Tuak mane ogol kod piny owacho ma Burundi kuno wacho ni jatelono nyochane oruaki e od thieth chieng ngeso bang' e kane ochako winjo kaen kod del malit
Bang mano ngimane ne oduog obedo kod lokruok ma ochako dhi maber ema kendo kanyo ochopo nyoro wuok tich to adundo mare nyo ochwee omokoe ka yoore duto manyo otem tiyogo mondo orese mondo adundo mare odog ogochi e yoo makare nyo otamore mochwe ong' ielo orengo mana e yoo machalo kamano
Min ode mama Denise Nkurunziza bende gie sechegi iwacho ni dhi nyime gi yudo lokruok e kar thieth ma Aga Khan Hospital buore Nairobka bang' e kanyochane oyude ni en kod tuo mar oronavirus
Mosenindo Nkurunziza inyalo paro ni ne owacho e lela ni tuo mar Coronavirus onge e pinye ma Burundi kuno kendo ne ochayo chike duto mane oketi kod riuruok mar World Health Organization mag kedo kod midusi makochno
Burundi koro nyochane otieko yiero mare mar laro kom jatend piny tarik 20 mar dwe mokalo bang campaign mane gibedo godo kuom dwe achiel mangima mar laro komno-mabende iwacho ni ne oketo ngima dhano maromo million modhuro ma pinye kuno e kamarach mar gamo tuo mar Coronavirusno
Kenya kawuono obedo kod kwan maduong gi duong mapokne ka one mag jomane othiedhi ka jonigi tuo mar Coronavirus ma ochango ka jii mane ochangogo gin 97
Magi ne oyangi kod jalup jatend migao mochungne yoore mag thieth e pachoka laktar Rashid Aman mane owacho jii mane ochango kawuononi gin 97 makoro kelo kwan jogo duto ma osechango e thurka chopo jii 849
Katakamano laktar Aman nowacho ni nitie jago moro 1 mane otho nikech tuo mar Coronavirusno ei kawuononi makoro kelo kwan jogo duto ma josetho nikech tuono e pachoka chopo jii 85
Magi nowacho kata obedo ni kawuono ne oyudi jii 95 man kod tuono kuom dhano alufu 1 gi 96 mane opim ne tuono ei seche 24 mokalo ka Marsabit bende koro ne oyudie ng' ama nigi tuono makoro kelo kwan Counties ma midusi mar Coronavirusno osechope e pachoka chopo Counties 38
To kuom Sub Counties to Kibra ema pod okao namba achiel Nairobika ka Mvita ema okao namba gi kwan maduong mag tuono e County ma Mombasa
Jothieth moko 3 ma County ma Nyeri e moko kuom jomanyien ma ogamo tuono kuom jii mane oyudi gi midusi marachno ei kawuononi
Moses Wetangula gikone to othich oko ayanga kaka jakom mar Ford Kenya kendo kare okau kod Wafula Wamunyinyi. Maeri en bang jandik duond buche mag siasa Anne Nderitu goyo chapa lokruok ma kamago e oboke moyiedhi mar piny owacho.
Lokruok ma kamago ni e oboke ma kawuono ka Chris Mandu bende koro e jagoro maloso chenro e chamano ka okao kar Josephine Maungu.
Maeri timore mana ndalo 4 bang jaod bura ma Tongaren Eseli Simiyu wacho ni ok obi dok chien e lweny mar thicho oko Wetangula
Ogai mar bad migao mar doho Justice David Maraga, okwayo jatend piny Kenya migosi Uhuru Kenyatta ni owe sando bad migao mar doho.
Kanoloso gi jofwamb weche kowuok e apisi mare manie doho ma Supreme, Maraga nowacho ni Kenyatta osedagi romo kode mondo mi gitwagie moko kuom gigo moneno kaok dhi maber e kind telo ma malo kod mano mar bad migao mar doho.
Achiel kuom gigo ma Maraga neno kaka achaye mitimo ne bad migao mar doho en tamruok Uhuru yiero jongad buche 41 manowalne kod duol mochungne tije e bad migao mar doho JSC
Nowacho ni buche ngeny e doho ma kaok Uhuru opuodho yiero mar jongad buchego, to ka ng' ato omako bura sani e doho to inyalo ana bi winje higa manyien kaluwore gi nok mar jongad buche
Jotelo ma County ma Kisumu ma gwengegi apaya mar kilomita 62 mawuok Mamboleo kakalo Chemelil -Muhoroni nyaka Kipsitet biro kalee koro igeno jobiro ndiko kwayo mekgi ne bad migao mar apaya kata the Kenya National Highway Authority ewii nderni moko matindo tindo ma gwengegi kono ma ginyaloduaro ni goo lam
Magi ne oyangi kod Governor ma Kisumu kuno ngire Anyang Nyong' o mane owacho ni bang romo mane gibedo godo e juma mokalo gi jotelo mag county mareno koro ne giwinjore ni jotelogo giwegi ema jobiro lero nderni ma gibiroduaro ni goo lamgo
Nowacho ni nderni matindo tindo ma owuoyeego ma ibiro baro kuwuok kuom apaya madongo ma gwengego ema ibiro tiyo godo e keto yoore mag wuoth obed mayot e Sub Counties duto mag County ma Kisumu kuno
Apaya maduong mawuok Mamboleo nyaka Kipsitetno biro kalo e Sub Counties kaka Kisumu West , Kisumu East , Muhoroni kod Nyando
Jotich moko 4 mag state house ma boma ma Nairobika oyudi ni jonikod midusi mar Coronavirus
Magi oyangi gi jawach eloo State House nyadendi Kanze Dena mane owacho ni jogo nyocha opim ne tuono e pimo manyocha otim chieng tich 4
Kanomedochiwo ler ewii wachno Kanze nowacho ni jotich duto mag State House ipimoga moting' o e kinde ka kinde moting' o nyaka jatend piny Kenya migosi Uhuru Kenyata gi familia mare mar ng' eyo chal margi ne tuo mar Covid -19no kowacho ni jii 4 mane oyudi ni kod tuono sani jonie kar thieth ma Kenyatta University Teaching , Referal and Research Hospital ma gidhiyoe nyime gi yudo thieth
Kanze bende ne olero ni familia mag jii 4 go kod jomane gibedo godo machiegni bende sani ing' iyo wechegi mag thieth
Katakamano ne olero ni jatend piny Kenya migosi Uhuru Kenyatta kod familia mare to ler ka pamba kendo onge kod midusi mar Covid-19no kaluwore kod duoko mar pim manyochane otimnegino
Public Service Board ma Kisumu yuakne onjuaria
Public Service Board ma County ma Kisumu koro ne jogolo ng' ur margi ewii medruok mag onjuaria moko ma jochamo pes jopiny ka giwuondo jopiny e County ma Kisumu kuno ni gibiro ndikogi e tich
Kanowuoyo ewii wachno jakom boardno migosi Mwalimu Babu Karan nowacho ni jopiny buora mane jooro kwayo mag duaro tije e lemo mopogore opogore ema onjuariago geto
Karan ne ong' iso oganda ma Kisumu kuno mondo jobed motang kod onjuariago ma jodich gi kao kuomgi pesa ka giwuondogi ni gibiromiyogi tich
Nowacho ni nitie jii 3 moko masani koro jolony malich mokalo e mayo jopiny ka gitiyo gi nying jokanyo mag boardno kaka yoor lombo jopiny maduaro tijego mar mondo mi giyud kaka ginyalochamo pesgi
Kanowuoyo gi jofuamb weche e boma ma Kisumu , migosi Karan nowacho ni gisegoyo ripod wachno ka obila mondo mi obila jotim nonro kaachiel gi mako onjuarigo
Bende ne osiemo jokanyo mag board mareno ma jonyalobedo ni jonigi tudruok gi onjuariago e mayo jopiny kowacho ni jomachalo kamago ndalogi mar 40 koro osechopo
Ja apiko moro ne owito ngimane e masira mar apaya mane ojuke e gweng Orongo e apaya mawuok Ahero kochimo Kisumu
Ja apiko moro ne owito ngimane kanyo kanyo ewii odhiambo makawuononi egweng ma Orongo e apaya mawuok Ahero kochimo Kisumu
Magi ne obiro mana ei juma achiel kende bang ja apiko machielo bende tho mana kamoro achiel nogono kane ogweye gi gach obila moro mane onege mana kanyo gi kanyo
Jago moro ni Sammy Bernard Oyugi mane rik janeno e masirano nowacho ni ja apikono ne rik ochimo Ahero ka gari mane otuomoreeno to ne ochimo Kisumu
Oyugi nowacho ni ja apikono ne odhi otuomo garino ma ochwe otho mana kanyo gi kanyo
Masirano ne okelo dhungruok mag geche e apayano ema bang' e obila ne jobiree ma okao ringre ja apikono otero e kar kano ringre joma otho
Nowacho ni gikwayo joka Kenya National Highway Authority mondo joyie oger ohinga mag ndara kata bumps e apayano mar konyo thiro jimbruok mag masiche mag apaya e ndarano
Kwan jogo duto man kod Covid-19 e pachoka koro kawuono ochopo jii 1,745
Kwan jii maromo 127 ma oyudi kawuononi ni jonikod tuo mar Coronavirus makoro kelo kwan jogo duto man kod midusino e pachoka chopo jii alufu 1 gi 745.
Magi ne oyangi kod jalup jatend migao mochungne yoore mag thieth e pachoka laktar Mercy Mwangangi mane owacho ni kuom jii 127go , 76 ne oyudi e boma ma Nairobi ka 19 ne oyudi e boma ma Mombasa
Kanowuoyo gi jopiny kachiel kachiel kowuok e tipo mar telebisen laktar Mwangangi bende ne olando ni nitie jii 4 moko mane otho kawuononi kod tuono
Kanisa mar ACK owuok oko mar goyo atho ne joge gi kony mag chiemo e sechegi ma Coronavirus okeloe midhiero ne ogandani
Kanisa mar Anglican Church of Kenya -ACK -bade ma diocese ma Maseno South koro jochako ayanga chenro mar pogo kony mag chiemo ne jokanyo mag kanisano mawuok e familia maonge kod yuto maber mar goyonegi atho kaluwore kod midhiero mar nok mar yuto masani okel kod midusi mar Coronavirus e pachoka
Magi ne oyangi kod Bishop mar dioceseno Charles Ong' injo mane owacho ni kanisano geto jokanyo meke ma kwangi romo 250 ma giseyango ni onge kod yuto
Kanowuoyo e kanisa margi ma Kisumu eseche mane opogoe kony mag chiemogo ne maloyo familia 144 Rev Ong' injo nowacho ni gisechoko kony mag chiemogo kowuok kuom jokanyo mag kanisano ma jonigi nyalo
Nowacho ni kanisano ne okao thuolo mar pogo kony mag chiemogo mar neno ni onge jakanyo moro amora mar kanisano mabedo maonge gi gimadi oter e dhoge
Jadolo Ong' injo nowacho ni onge kaka kanisa margino nyalo yalo injili ne joma otho kowacho ni nyaka gitem mana neno ni jokanyo mag kanisa margino obedo mangima ma kech ok onegogi eka digi yud kaka ginyaloyalonegi injili kowacho ni en tijgi neno ni jo kanisagigo ochiemo
Kanisano osechoko oduma ogunde 21 , ochele ogunde 6 , oganda ogunde 5 kuom mamoko makoro gidwa pogo jogigo mondo joyud kaka jopodhogo e udi
Kwan jii maromo 123 mane oyudi kawuononi kod midusi mar Covid-19 ma e kwan mohango bedo maduong' ie moloyo nyakane chakre
Kenya kawuono oyudo kwan maduong gi duong mapokne ka one mag jii man kod midusi mar Coronavirus ma gin jii 123 makoro kelo kwan jogo duto man kod tuo makochno e pachoka chopo jii alufu 1 gi 471
Magi ne oyangi kod jatend migao mochungne yoore mag thieth e pachoka migosi Mutahi Kagwe
Kaneowuoyo gi jopiny kachiel kachiel e tipo mar telebisen kowuok Afya House buore Nairobika Kagwe nowacho ni Nairobi emapod okao namba kod kwan maduong mag jogo man kod Covid-19 e pachoka ka iluwe gi Mombasa
Jatelono nowacho ni nitie jii 3 moko mane jotho nikech tuono makoro kelo kwan jogo duto ma josetho nikech tuono e thurka chopo jii 55
Nowacho ni kwan jii maromo 33 ne oyudi kod tuono e kar dak ma Mathare buore Nairobika
MCAs ma Homa Bay joyuak ewii chenro mag dongruok ma okuamo e Countyno
Moko kuom MCAs ma County ma Homa Bay jodhiyoe nyime gi golo ng' ur margi ewii chenro moko mag dongruok ma okuamo mane dhi muonyo omenda maromo silings million modhuro mane ochaki gi piny owacho mar County ma Homa Bayno nyakane chak loch mar devolution e hik 2013
MCAsgo mane otelnegi kod Julius Nyambok ma Homa Bay Central ward ne jogolo rang' isi mag chenro buora mag dongruok moting' o kama ikanoe remo e kar thieth ma Homa Bay County Referal Hospital , kambi mogo ma chiro Kigoti kod kar pidho jamni ma Arujo
Kanomedowuoyo ewii wachno migosi Nyambok nowacho ni chenro mag dongruokgo pok otieki kata obedo ni nitie omenda madongo dongo ma osebed ka iketo e chenrogo e hik manyonge ka hik manyonge kochakore hik 2015 kucho
Nyawadgi ma Gwasi South migosi Nicholas Ayieta bende ne oseyo piny owacho mar County ma Homa Bayno kuom tiyo marach gi omenda mane onegobed ni kelo lokruok e ngima jopiny ma County ma Homa Bay kuno
Kanomeodwuoyo ewii wachno Ayieta nowacho ni gidhi keto piny owacho mar County ma Homa Bayno e nyong' ong mondo olerne jopiny gima omiyo chenro mag dongruokgo pok otieki nyaka sani kowacho ni bunge mar County ma Homa Bayno osebedo ka puodho omenda e hik manyonge ka hik manyonge ni mondo otiek godo chenorogo to mano pok otimore nyaka sani
Kwan jii maromo alufu 1 gi 348 makoro oyangi ni jonigi Coronavirus e pachoka ei kawuononi
Kwan jii ma oyudi kod midusi mar Coronavirus ei kawuononi gin jii 62 makoro kelo kwan jogo duto man kod midusi magalagalano e pachoka chopo jii alufu 1 gi 348
Magi ne oyangi kod jalup jatend migao mochungne yoore mag thieth e pachoka laktar Rashid Aman mane owacho ni thoth jomane oyudi gi tuono ei kawuononi gin jokenya
Kanomedowuoyo ewii wachno laktar Aman nowacho ni Nairobi ema pod okao namba gi jii man kod Coronavirus e thurkka
Magi koro ne obedo e seche ma jotuo moko 3 mag Coronavirusno bende ne jochangee ma owe odhi pacho makoro kelo kwan jogo duto ma josechango ne tuono e thurka chopo jii 405
Aman bende ne ogolo siem ne jotuo mag Coronavirus ni jogigi chutho gi tim moro ma moko kuomgi josieko godo mar chiwo nonro mobam mag jomane gibedo godo gi tudruok eseche ma ipimogie ne midusi makochno
Dichuo moro ne omaki gi ketho mar kualo gige thieth ma kar thieth ma Rachuonyo Sub County Hospital
Obila ma Rachuonyo East e County ma Homa Bay ne jomako dichuo moro ma hike nie diere gi ketho mar kualo gige osiptal buora ma gin mek kar thieth ma Rachuonyo Sub County Hospital
Achijno mabende ne oyang nyinge kaka John Aggrey Odhiambo matiyo tij beto e kar thieth ma Rachuonyo Sub County Hospital kanyono ne omaki e pare egweng ma Oluti ei Kodhoch West Location
Iwacho ni Odhiambo ne okualo gige osiptal buora ka moko kuom gik mane okualo ne oyudi kod jokwath mag jamni mane jolago jamni e bungu moro man machiegni gi dalane mane jodhi ogoyo ripot ka jadoung gweng
Moko kuom gik mane oyudi ne oting' o masinde mag theatre , side mag osiptal kod sanitizers kuom mamoko
Magi ne oyangi kod jalup County Commissioner ma Rachuonyo East Sub County migosi Jack Obuo mane owacho ni achijno ne omaki bang tend osiptandno yudo muya ma alingling mowuok kuom jogweng mane jochich gi jagono
Obuo nowacho ni achijno ne oter othoro Police Post ma ogengnee ka irito tere e nyim doho e juma manyien
Obila ma Migori jopedho jii 12 moko manyocha opondo Mabera Quarantine Centre
Obila ma County ma Migori ka jotudore gi apisas mochungne yoore mag thieth sani koro jopedho jii 12 moko manyocha opondo Mabera Quarantine Centre ewii odhiambo mar tarik 21 mar dweni
Magi ne oyangi kod jatend migao mochungne yoore thieth e County ma Migori laktar Isca Oluoch mane owacho ni jomanyocha opondogo gin moko kuom jii 20 manyochane omaki tarik 19 mar dweni e magawa ma Native Gilly Hotel e County ma Migori gi ketho mar ketho chike mane oketi mag kedo gi Coronavirus moting' o chik mar curfew kod chike mag rito ler kuom mamoko
Kanomedowuoyo ewii wachno laktar Oluoch nowacho ni jii 12 go pok oyudi to gimatimore en ni gin kod nondgi ni kendo obila ka jotudore gi apisas mochungne yoore mag thieth jodhi nyime gi pedhogi
Jatugo Makaka owito ngimane
Pod en kuyo kaluwore gi thoo mar mane en jatugo mar team mar Kenya mar opich agoko kata rugby Sevens Allan Makaka ne owito ngimane e masira mar apaya.
Makaka ma bende yande gocho ne club mar Kenya Harlequins ne othoo e masira e apaya ma Mombasa road otieno ma piny orugo kawuono.
Kambi mar Royal Media Services bende nikod kuyo kaluwore gi thoo mare nimar kochakore higa 2012, osebedo ka otiyo kaka maneja mar chenro mag uso ne nyakalondo mar Hot 96.
Ramogi FM, nyakalondo mar dholuo motelo e Kenya ka. Wan gi jolendo manikod lony mar neno ni jowinjowa oyudo puonj, mor kod ng' eyo kaka dwarore
Maloyo familia 320 ma West Kochia Location e Sub County ma Rangwe e County ma Homa Bay ne pii mapong kendo mamuomore okelee midhiero kaluwore kod wach koth mapek mane ochwe kuno kod wach pong mar Nam Lolwe masani opong ma pii ochwe odonjo nyaka e miere
Familia ma piigno ohinyo ahinya gin ma Kaura Sub Location kiwacho ni pii sani opong' o miechgigo makoro ochunogi mondo gidar mondo gidhi gidak gi wedegi moko manie kuonde moko mabet ka oting' ore gi malo
Kanowuoyo ewii wachno ruoth ma West Kochia Location migosi Joshua Juma nowacho ni gwenge maromo 16 sani pii opong' o nikech wach koth machweno kod wach pong mar Nam Lolweno
Kanomedowuoyo ewii wachno migosi Juma nowacho ni udi buora sani piigno oketho kaachiel bende gi ketho cham bende e puothe ma piigno ne oywero odhigo moweyo jopur ka jodong chwata gi lwetgi nono ma cham ma digisiem e puothe koro onge
Jatelono nowacho ni wach pii mapongno ma osiko asika e egweng ma West Kochiano ikelo kod wach ohinga mane oger mag geng' o pii kata dykes ma gweng ma Nyangweso
Ne okwayo piny owacho mamalo kokalo kuom chenro mar Kimira Oluch Irrigation Project mondo jong' i anena kaka ginyalo tieko gero dykes moko mane owee nus e gweng ma Nyangweso kanyo mondo okony e tieko wach pii mapong egwengno
Mopogore gi West Kochia familia buora ma Central Kochia kod East Kochia Location bende piigno ohinyo bang aora Oluch pong ma ochwe obwaorenegi e miere ma odhi oketho mwandugi modhuro
Kwan jii ma oyudi ni jonigi midusi mar Coronavirus ei kawuononi gin jii 23 makoro kelo kwan jogo duto man kod midusino e pachoka chopo jii 672
Magi ne oyangi gi jalup jatend migao mochungne yoore mag thieth e pachoka laktar Rashid Aman mabende ne oyango ni kwan jii ariyo mamoko ne jowito ngimagi kawuononi ne tuo mar Coronavirusno makoro kelo kwan jogo duto makoro josewito ngimagi ne tuo magalagalano e thurka chopo jii 32
Bende aman nowacho ni kawuono ne giyudo kwa maduong mag jogo mane ochango ne tuono ma gin jii 32 makoro kelo kwan jogo duto ma josechango ne midusino e pachoka chopo jii 239
Jalup jatend migao mochungne somo epachoka Mumina Bonaya koro nyo ogoo dhoge piny kawacho ni kaka piny owacho pod ok ging' eyo ni skunde ibiro yao karang' o e pachoka
Kanyomedowuoyo ewii wachno Bonaya nyowacho ni mana kakane oler kod jatend migao mochungne yoore mag somo e thurka ngire George Magoha , paro mar yao school kata weyo maok oyau school ibiro siro kod ng' eyo kaka landruok mar coronavirus medo bedo e pachoka
Jatelono nyowacho ni yao school kata bedo maok oyawe biro luwore gi kaka oganda jokenya joluwo chike mane oketi gi iny owacho mag konyo kedo gi midusi mar Coronavirus kowacho ni kadipo ni oganda jokenya jobiro oluwo chike moketigo to landruok mar tuono biro dok piny kendo weche duogo e wang' e eka koro gibiro ng' iyo ka ginyalo yao skunde
Mumina nyowacho mago e kar thieth ma Siaya County Referal Hospital manyo odhi chuoye wang' e e kony manyo ogol kod mbalariany ma Jaramogi Oginga Odinga University e kedo gi midusi mar Coronavirus e County ma Siaya kuno
Nyo okwayo jonyuol mondo joyie otii kod thuoloni makoro omi jii mondo jobed pachoni e temo tayo nyithigi e yoo makare mar neno ni giluwo puonj ma imiyogi e yoor mbui
Mumina bende nyo okwayo jonyuol mondo jotemie neno ni girito nyithigigo moloyo to ma nyiri mondo kik gidonji e timbe moko ma dimi gimak iye ma oiu kata gidhi e keny ma oiu
Jatelono mabende nyo oten kod Vice Chancellor ma Mbalariany ma Jaramogi Oginga Odinga University kuno ngire Stephen Agong nyowacho ni ok digigomb neno ka nyithindo koso dok e school ka oyau skunde nikech wach iye ma oiu kod keny ma oiu
Mbalarianyno nyo ogolo sabunde mag pii mag lwoko lwedo kata sanitizers , yedhe mikuoyo mag geng' o landruok mar tuo mar Coronavirusno kod tangi mag pii ma duto nengogi romo silings alufu 200 ne piny owacho ma County ma Siaya
Obila ma Mombasa koro jochako apedha mar jatuo moro mar Coronavirus manyo oringo e kar dak ma Old Town Mombasa kuno bang piny owacho keto chik makumo donjo kod wuok e kar dagno
Komiti mochungne kedo gi midusino e County ma Mombasa kuno motelne kod governor mar Countyno migosi Ali Hassan Joho ne jowacho ni jatuono en achiel kuom jii 5 manyo jopondo kawuok e kar dak ma Old Townno ka machielo kuomgi to nyo oyudi ka otho e kama nyo odhi butoe gi jowetege mamoko 3 manyo ochwe omaki
Joho nowacho ni jii adekgo ma gin miyo achiel gi chuo ariyo sani ogengnegi e kar thieth ma oketgi e ward margi yoorgi ne tuo mar Coronavirus
Governor ma Kisumu ngire Anyang Nyong' o koro wacho ni pinje mag Africa ma Ugwe ma nie aluora mar Nam Lolwe koro chuno ni nyaka jobed kod romo mana mapiyo mar lalruok ewii pong mar Nam Lolweno
Kanyomedowuoyo ewii wachno ngire Nyong' o nyowacho ni jotend pinje 3 ma gin Kenya ,Uganda gi Tanzania jonegobed ni joromo ewii wachno
Nyong' o nyowacho ni wach pong mar Nam Lolweno osemiyo aore opong mokalo kanyo ogolo rang' isi mar aora Nyando manyowacho ni opong ma oholo ma odonjo e miere kendo pod dhi nyime gi kelo midhiero mapek ne oganda ma odak e aluora mar aorano
Kanyowuoyo eseche manyo ochiwoe kony chiemo ne jomane pii mapong kendo mamuomore odaro egwenge mag Nyando , Nyakach kod Muhoroni jatelono nyowacho ni County mareno sani nigi chenro maduong mar ng' iyo kaka ginyalo chiwo kony mag chiemo ne jogo duto mane piigno odaro e miere
Nyowacho ni chenro mag pogo chiemono biro dhi nyime moloyo to e tero chiemo ne jogo ma ojot e kembe jot mane oketgie bang piigno riembogi e miechgi kowacho ni piny owacho mar county mareno pod dhi nyime gi solo chiemogo kuom jo samaria mang' uon kod bede migepe mopogore opogore mag piny owacho
Jaod bura ma Kuria East migosi Marwa Kitayama odokne piny owacho mar Jubilee ewii lweny ma piny owachono oseketo mar kedo kod midusi mar Coronavirus ka okwedo dhok manyocha ogol kod jaod bura Junet Mohamed mane wacho ni piny owacho mar Jubilee pok oketo okenge motegno mag rakruok gi tuono
Kanyomedowuoyo ewii wachno Kitayama nyowacho ni piny owacho mar Jubilee osebedo ka siro lwenj kedo gi tuo mar Coronavirusno kochakore e kor gwenge ka osiro piny owacho mag Counties e lwenyno nyaka chop malo -mano e piny owacho mamalo kanyowacho ni seyo manyocha wuok kuom migosi Junetgo onge tiegi kata matin
Nyowacho ni piny owacho mar Jubiieeno osebedo ka miyo jii gige lwoko lwedo e Counties duto mathurka kowacho ni kata mana wabunge bende osemii gige lwoko lwedo mondo mi jodhi opog jopiny egwenge ma giwuokie
Jatelono nyowacho ni ok onyal bedo gimaber kata matin ka inyaloruako siasa e lwenj kedo kod tuo mar covid-19no kowacho ni jotelo duto mane oyier jonegobed ni jonyuako lwedo lwenj kedo gi tuono
To kumachielo bende Kitayama nyo okwayo oganda duto ma County ma Migori mondo joyie oluu chike mane oketi gi piny owacho mag kedo gi tuono kowacho ni lwenj kedo gi midusino ok onegobed ni iweyone mana piny owacho kende
Jii 17 moko manyocha rik jobedo machiegni gi jii 2 moko manyocha oyudi ni jonigi midusi mar Coronavirus e County ma Migori ne opon kod apisas mochungne yoore mag thieth ma odhi ogengnegi e kuonde ma igeng' onee jii ne tuono mabende idendo gi dho ngere ni quarantine centres
Jogo ne oluu gi apisasgo ebwo chenro mag luwo joma obedo machiegni gi joma nigi tuo makochno midendo gi dho jowagunda ni contact tracing ma odhi opon gi e kuonde mane gintierego kaeto odhi olornegi mondo yud kaka inyalo pimogi mar yango kagin kod tuo mar coronavirusno kata ooyo
Magi ne oyangi kod jatend migao mochungne yoore mag thieth e County ma Migori kuno laktar Isca Oluoch mane owacho jii 17go mane oting' o ja apiko moro mane oting' o achiel kuom joma nyocha oyudi gi tuo mar Coronavirusno kod familia mekgi ne ondhi ma oter odhi ogengnegi e kuonde ma igeng' onee jii michichgo ne tuo magalagalano
Kanomedowuoyo ewii wachno laktar Oluoch nowacho ni jomane oyudi ni ne obedo machiegni gi jomane tuogo ne oseter Mabera Quarantine Centre kapod gidhi nyime gi luwo jomamoko ma dinyochabed machiegni gi jomane tuogo
Nowacho ni gidwa luwo jogo duto madinebed machiegni gi jomane tuogo ma gilornegi mondo kik gimed keto ngima oganda kamarach mar gamo tuono
Laktar Isca bende ne okwayo ng' ata ng' ata mane nyalobedo machiegni kod jii 2 mane oyudi gi Coronavirusgo mondo joyie ochiure kendgi mondo odhi opimgi ne tuono kowacho ni jopiny nyaka koro jowuog oko mar kedo gi tuono eka ginyalobiro loyo lwenj kedo gi midusino
Nowacho ni jopiny nyaka to joluu mana chike mane oketi gi piny owacho mag kedo gi tuono kaka lwoko lwedo gi sabun , bedo mogwechore gi nyawadu kuom mamoko
Jaod bura ma Bondo migosi Gideon Ochanda kawuono ne okwayo piny owacho mondo oket chenro mar pogo chiemo manyalo konyo jogo ma pii mapong kendo mamuomore okelo kuomgi midhiero kaachiel gi konyo jogo ma tuoche bende okelo kuomgi midhiero
Kanomedowuoyo ewii wachno migosi Ochanda nowacho ni duarore ni piny owacho obed kod chiemo ma gikano ma oket mana mag konyo jogo ma pii mapong kendo mamuomore odaro e miere
Nowacho ni sitoo mag chiemo ma piny owacho nigo gie sechegi gin mana manyalo konyo kama tin kende maok nyal konyo jopiny e kinde ma midhiero ma pii mapong kendo mamuomoreno odaro oganda e miere
Jatelono nowacho ni duarore ni piny owacho obed kod sitoo moro mar chiemo mopogore gi sito mapile mar chiemo ma gin godo mondo mi sitoo machielo mar chiemono obed mana mar konyo oganda e kinde midhiero
Migosi Ochanda mane rik wuoyo e kar chung od buche ma Bondo nowacho ni ma piny owacho nigo sani ok nyal pidho jii kuom kinde malach kowacho ni mano ema omiyo duarore ni piny owacho obed kod sitoo mamoko mag itimo mano
Kwan jii maromo 45 ma oyudi ei kawuononi ni jonigi midusi mar Coronavirus makoro kelo kwan jogo ma oyudi ni jonigi tuono e pachoka chopo jii 535
Magi ne oyangi gi jatend migao mochungne yoore mag thieth e pachoka migosi Mutahi Kagwe
Kanowuoyo gi jopiny kachiel kachiel e tipo mar telebisen kowuok Afya House buore Nairobika migosi Kagwe bende nowacho ni nitie jii 9 manyochane ithiedho ne tuo mar Coronaviirusno mane ochango ei kawuononi ma owe odhi pacho makoro kelo kwan jogo ma osechango ne midusi makochno e thurka chopo jii 182
Kanomedowuoyo ewii wachno migosi Kagwe nowacho ni kuonde ma oseyudie jii mang' eny moloyo gi tuono e pachoka gin kar dak ma Eastleigh e boma ma Nairobi , Kawangware bende Nairobi kod Old Town e boma ma Mombasa kowacho ni mago e kuonde dak makoro gidwamenyoe moloyo e pachoka mar neno kaka digichungi medruok mar tuono kuondego
Ei thuolo mar dwee achiel ma osekalo, jii 237 e pachoka osewito ngimagi nikech midhiero mar oula.
Ma en nonro ma ochiwu gi jatend migao mar loch gwenge migosi Eugine Wamalwa ma wacho ni mohewo jii alufu 161 bende pii oula osedaro e miechgi.
Migosi Wamalwa wacho ni piny owacho oseoro kweth mar apisas ma ochung' ne chenro mar pogo chiemo ne familia ma ochando kaluowre gi oulano.
bende siem ogol ne jogo ma nigi timbe mag kwalo mwandu mag jopiny e kuodne ma oula okwakogo to kod jogo ma lal gi kony ma itero n jopiny.
Ewii wach onogo, director mar bad migao ma koro chal mar lwasi Stela Aora okoo ni koth pod biro dhii nyime gi kwee ei thuolo mar ndalo 7 ma biro mano ka chwee nyaka e dier dweni. Mikayi aora okone jokenya mondo mii jobed akicha to ahinya e kuonde ma pii oula thoro muomoe.
Duol mawinjo ng' ur mawuok e duonde buche ochungo winjruok e kind duond bura mar Jubilee gi duond bura mar KANU kuom kinde nyaka chop kuku komiti maduong'  mar tend Jubilee mangima rom ma gol ng' eto mare ka bende winjruogno nyalo bedo kata ooyo.
Seneta Susan Kihika manyo ogol e lemo mar jagoo oporo e loo jogo mathoth e senate, odhi e nyim duolno en kanyakla gi jotelo mamoko dhii pedho ng' ur margi kagiwacho ni winjruok manyo oketi e kind duond buche 2go ok oluwore gi dwaro mar chik.
Ng' ur makamano ne ochwal koda ka gi ja od bura Caleb Kositany ma en jalup jagoro maduong'  mar Jubilee, Benjamin Washiali ma en jagoo oporo e loo jogo mathoth e od bura ma malo kod migosi Albert Mutahi.
Rumbi mar lit gi kuyo sani okwako gweng ma Kokara ei Sub Location Masala , Rarieda e county ma siaya bang tho wuok e lweny mane obedo e kind owete moko 2
Iwacho ni jii ariyogo ma gin owete ne jochuanyore ma ochako lweny mapek e kindgi ma oweyo ka ochiel kuomgi otho to machielo hinyruok marach mokalo
Magi ne oyangi gi jatend obila ma Sub County ma Rarieda migosi Thomas Ototo mane owacho ni jago mane othono mane oyango nyinge ni Stephen Otieno mabende japuony ma Dagamoyo Primary School ne otho bang lweny mager mane obedo e kinde gi owadgi matin miluongo ni Calvin Odhiambo mabende japuony Bar Chando Secondary School
Kanomedowuoyo ewii wachno migosi Ototo nowacho owete ariyogo ne jochwanyore ma tho owuokie ka machielo mane ohinyoreno to ne oring godo e kar thieth ma Bondo Sub County Hospital mar timone thieth
Jatend obilano ne ong' iso Radio Ramogi ni ringre jago mane othono ne oyudi ka oliero e tol e ode ka obila josechako timo nonro ewii wachno mar ng' eyo kaka dine jagono yudi ka oliero e tol nikech ne gigore ei okinyi makawuononi motelo ne weche tho mane chak betiego
Nowacho ni ringre jago mane othono ne oter e kar kano ringre joma otho ma kar thieth ma Madiany Sub County Hospital ma idhi timonee bero
Migosi Ototo ne okwayo jogweng ni jotemie bedo jogo mamanyo yoore mamuol mag tieko yuaruok manie kindgi kar bukruok gi lweny moko machalo kamago
Jii 7 jowito ngimagi e masira makoch mar apaya ma oa timore kisian e apaya mawuok Kisumu kochimo Busia
Masirano ne otimore bang lori moro mane oting' o niang ne odhi ma otuomo matatu moro aila mar Nissan kaachiel bende gi tuomo nyamburko moro mar jii giwegi
Magi oyangi gi jatend obila ma Kisumu Ranson Lolmodoni mane owacho ni gidhi nyime gi timo nonro mar yango gima dine kel masirano
Katakamano jogweng giwegi to jowacho ni lorino mane rik wuok yoo Maseno kochimo Kisumu ne obaa yoo ni emane odhi otuomoe matatu mar Nissanno mane rik ochimo yoo Busia kaachiel gi tuomo nyamburko moro mar jii giwegi bende mokelo thogego
Masirano ne okelo dhungruok mag geche e apayano ka jo samaria mang' uon kod obila ne jotemo golo jomane johinyore e masirano karingo godo e kuonde thieth
Jogweng mane jonigi mirima mager ne jotemo tiayo lorino mach to obila mane josechopo e kamane masirano otimoreeno ne jokeyogi
Kanowuoyo ewii wachno jataa tije ma kar thieth ma Jaramogi Oginga Odinga Teaching and Referal Hospital laktar peter okoth nowacho ni gisemana yudo ringre 5 kende mane oter kanyo ma gin mon 3 , rawera moro kod dichuo moro
Jii 28 ma oyudi ni jonigi tuo mar Covid-19 ei kawuononi makelo kwan jii duto man gi tuono chopo 700
Kwan jii ma oyudi ni jonigi midusi mar Coronavirus ei kawuononi gin jii 28 makoro kelo kwan jogo duto man kod tuono e pachoka chopo jii 700
Magi ne oyangi gi jalup jatend migao mochungne yoore mag thieth e pachoka laktar Rashid Aman
Kanowuoyo gi jopiny kachiel kachiel kowuok e tipo mar telebisen laktar Aman bende nowacho ni kwand jii maromo 12 ne ochango kawuono ne tuo mar Coronavirusno makoro kelo kwan jogo duto mosechango ne tuo makochno chopo jii 251
Kanomedowuoyo ewii wachno jatelono nowacho ni nitie ng' at achiel mane otho kawuono gi tuo mar Covid-19no makoro kelo kwan jogo ma josetho gi midusino e thurka chopo jii 33
Bende ne olero ni kuom jii 28 go 10 ne oyudi e County ma Mombasa , 9 e County ma kajiado, 7 e County ma Nairobi kod 2 e County ma Wajir
Oganda jokenya joyango tuo mar Coronavirus kaka midhiero maduong mogore kuom piny Kenya
Oganda jokenya joyango tuo mar Coronavirus kaka midhiero maduong' ie gi duong mapokne ka one ma omako piny Kenya ma onegobed piny owacho keto nyime moloyo e rakruok godo maloyo gimoro amora
Maendi en kaluwore gi nonro manyocha otim kod Infotrack nok mar chiemo , onge mag tije ,bedo kod kuonde thieth maok oromo , ngima matek tweta kod nengo somo masani koro odhi malo e moko kuom midhieche ma jokenya neno ni kelonegi pek mokalo
Mamoko gin yoore mag wuoth mapod richo e thurka , nengo chako ohala e pachoka , yoore mag arita kwee maok becho e pachoka , masiche mabiro apoya mathoro gore kuom jii e thukra , mibadhi kod weche mag tiyo gi yedhe mamerojii kod kong' o ma imadho asasa e moko kuom sida ma jokenya jokalee
Kambi mar Infotrackno nyochane okao pach jii gana 1 gi 203 e nonro mane gitimo e kind tarik 28 mar dwe mar 5 kod tarik 2 mar dwe mar 6 higani e Counties 24 kuom Counties 47 mapachoka
Bishop mar ACK ma Bondo koro duaro ni puonj jopiny ewii chike mane piny owacho oketo mag kedo gi Covid-19
Bishop mar kanisa mar ACK bade ma diocese ma Bondo ngire David Kodia koro wacho ni oganda jokenya onegobed ni imiyo puonj ewii chike ma oketi gi piny owacho mag geng' o landruok mar tuo mar Coronavirus mondi kapok obi okau okang mar yao kanise e thurka
Kanomedowuoyo ewii wachno Bishop Kodia nowacho ni duarore mondo mi opuonj oganda jokenya ewii chikego mondo mi ging' e ber mar rito chikego esechegi ma piny owacho temo ng' iyoe yoore ma inyalo yao godo kanise mapachoka e yoo moro maok dikel landruok mar midusi mar Coronavirusno
Jadolono mane rik wuoyo apise mar diocese ma boma ma Bondo nowacho ni piny owacho duarore mondo obed motang mokalo mar neno ni giketo chike moko mabiro konyo e thiro landruok mar tuo magalagalano kata ka obedo ni gibiro ng' ado mondo mi giyau kanise
Familia ma kwangi ohewo alufu 1 pii oula osedaro e sub county ma Ugenya e county ma Siaya.
Ma bang'  aora Nzoia pong'  ma omuomo kaluowre gi koth ma osebedo ka chwee Siaya gi aluorage.
Jalup Komishona morito sub county ma Ugenya Pamela Otieno, okoo ni gwenge ma midhierono ohinyo ahinya gin kaka locations ma West Ugenya gi East Ugenya kama puothe bende pii okethoe cham.
Okoo ni moko kuom familia ma pii odarogo ojot e skund sekondar ma siginga ka mamoko odak kod anyuondgi mamoko.
Jalup gavana mar county ma Kisumu, migosi Mathew Owili wacho ni giseyango ni luoro osedonjo ne jopiny ne wach midhsui mar coronavirus moko ma koro ok dwa dhii e osiptend eyudo thieth kata ka gituo
Dr. Owili wacho ni osiptende pod oyawu ne jopiny mar yudo thieth nimar nitie tuoche ma pod sando jopiny ma ok owinjore wee ma ok odhiedhgi kata odoko ni sani mahino nenore kagima oketi e tuo mar covid 19.
Riwiruok mar piny mangima ma rango weche mag thieth kod ngima oganda who ochiwo siem ne pinje ni midhusi mar Coronavirus chalo ma pod nyalo medo chwere kapok otieke.
Jataa tije ka who Dr. Tedros Adhanom Gebreyesus wacho ni thoth pinje sani pok ochopo e ng' iend lwenj kedo gi midhusino ka pinje mathoth owacho ni koreka chako ii gi lwenyno.
Dr. Tedros okwayo jotelo mag pinje mondo mii otim ikruok moromo kendo medo rido okenge mag rakruok gi midhusino ma sani gikore ni nyalo biro gwaro kapok okedgo moloo.
Od bura mar county ma Homabay opuodho nyinge jogo ma nyocha nme owal ne lemo mar jokanyo mag board ma ochung' ;ne jotich piny owacho Public Service Board.
Jii ma yande nyingegi ochwal gi gavana mar countyno Cyprian Awiti kendo manyo opuodhi gi od burano gi kanyakla kod
Dr Lawrence Kotieng ma yande en jatend migao mar thieth e countyno, Elijah Ondondi kodo to kod Sarah Owino.
Jii 3go koro owinjore ocham muma mar apis mondo mii gichak chenro maggi ka maduong'  gi e thuolni en ndiko jochiwu thieth ma owinjore okony e lwenj kedo gi midhusi mar Coronavirus.
Odiechieng'  ma kawuono jokristo e piny mangima dhialo kaka tich 5 maler mar pasaka kata ‘Good Friday'  ka ma wang' ni tumore e yoo ma kende nimar onge chokruok e thoth pinje mani e bwoo pinyka, onge lamo mag ii kanisni, onge nyasi mag mor ma kaka osebedo katimore higni mosekalo.
maa en pasaka ma odonjo e kinde ma piny mangima ni e chuny midhiero kaluwore gi landruok mar midhusi mar Coronavirus.
Odiechieng'  ma kawuono ema joyie mag kristo joparoe kaka ne ogur Yesu
Ng' ur moko owuok e od bura mar county ma omabay kaluowre gi lokruoge manyo otim ne lemo mopogore opogore mag telo e od burano.
MCA ma Kanyadoto ward Walter Were Muok manyo omaa lemo mar jetend kweth mathoth e od burano nyoro, ywak ni yierruok ne obedo kendo nitie gwenge ma ok omii thuolo mar telo. 
Lemo mar jatend kweth mathoth ne omii MCA ma Kanyaluo ward Jeff Ongoro ka lemo mar spika ne omii MCA ma Kabondo West migosi Godfrey Anyango ma ongere kaka Goody Goody. 
Ka mago duto gin MCAs mawuok e gwenge mag Rachuonyo.
Familia ma kwangi ok tin ne 20 e location ma Wang' chieng e county ma Homabay koro nigi achiedh nade ahinya to ne gwenge mani e dhoo wath ma Chuowe kama pii omol mochopo e miere kaluowre gi pong'  mar Nam Lolwe.
Jolupo gi jo ohala mamoko mani e dhoo wath ma Chuowe koro nigi luoro mokalo kaluwore gi midhierono.
Ruoth ma wang' chieng'  location Peter Agunga yango pii nam lolwe ne ochako medore juma mokalo kendo ochungo chenro mamoko mani e aluorano.
Bende ojiwo familia mani e dhoo wath mondo mii jochak manyo kuonde ma nikare.
Gavanas mag counties mag luo Nyanza iseyo ni oseweyo kawo ting'  maggi kakowinjore to kar mano ni giketo mahino e chenro magg bbi madhi nyime e pachoka.
Seneta ma Homabay migosi Moses Kajwang'  wacho ni gavanas oserem chopo kare singop maggi ka e kindeni gidhi nyime gi yuoro e romo mag BBI.
Migosi Kajwang'  manyo loso e county ma Kisumu, okoo ni midhiero ma okwako counties ema owinjore jotend county joket e mahino e kindeni.
Doho ma Kisumu kawuono owito oko bura mane omakne seneta ma Kisumu Fred Outa, mane en jalup gavana ma Kisumu Ruth Odinga, MCA ma Kondele Ward Joachim Oketch kod achije mamoko 2 ne wach mar ni ne girocho chenro mag apisas mag duol matayo yiero IEBC e kinde mane inuoyo yiero mar jatend piny kenya e dwee mar 10 higa 2018.
Doho ma Kisumu okawo okang'  makamano bang'  jomin buche were kod burano wira ni jotim neno maromo 9 duto mane igeno ni biro timo neno ne oduogo otamore timo neno.
Bad migao ma rito lee mag bunge KWS okoo ni jopiny nyaka bed gi horuok e thuolo magidhi nyime gi luwo chude ne jogo ma omonji gi lee mag bunge.
Jalup apisa maduong'  e rito lee mag bunge e county ma Kisumu gi Siaya Joseph Nyingesa wacho ni chenro mar chudono nyalo bedo ni gwaro to kata kamano piny owacho to gikone nyaka chudi.
Jadolo Muheria mar Catholic okwayo kuonde lamo duto mapachoka mondo joyie oluu chike duto mane oketi mag kedo gi Covid-19
Jakom komiti mar jotend dinde mane ochuogi mag rango kaka kuonde lamo chopo chike mag kedo gi Coronavirus kapok oyau kuonde lamogo , jadolo mar kanisa mar Catholic mapachoka Anthony Muheria koro kwayo jotend dinde duto mathurka mondo jotemie neno ni chike ma oketi mag kedo gi Coronavirusgo dhano oluwo e kuonde lamogo kaka duarore
Kanomedowuoyo ewii wachno jadolo Muheria mabende e jatend diocese mar Catholic ma gwenge mag Nyeri ne owacho ni en gima ochuno mondo jolemo duto joluu chike moketi gi sirikalgo mondo okonygi e geng' o gamo midusi mar Covid-19no
Magi ne owacho ni esechegi makoro ne iyawoe kanise mapachoka ei kawuononi
To kumachielo bende jadolo Muheria bende ne okwayo jolemo duto mathurka mondo joket lamo ewii tuo mar Coronavirusni mondo mi Nyasaye orie bade kendo golo tuono e kind oganda – ma ochwe odhi chutho
Kanise ma County ma Kisumu ne oyepo ei odiechieng makoro ne oyawie kanise e thurkani
Kanise ma County ma Kisumu kawuono ne jonie odiechieng mar ariyo mar yuoro e weche mag alam bang yepo mag kanise e pachoka
Nonro mane otim gi Radio Ramogi ne oyango ni jolemo ne joyuoro e alam e kanise buora kaka kanisa mar Catholic , Anglican kod Deliverence Church kuom mamoko
Arch Bishop Joel Ofuna mar kanisa mar Ruwe Holy Ghost Church of East Africa ne oyango ni ne gichopo chike duto mane migao mochungne yoore mag thieth e pachoka ne duaro ni giluu mar neno ni jolemo mane odhi kuno ok jonyal gamo tuo mar Coronavirus
Kanomedowuoyo ewii wachno Bishop Ofuna nowacho ni giduaro temo neno ni onge ng' ata ng' ata magamo tuono e kuonde mag lamogo
Kanowuoyo gi Radio Ramogi , jadolono katakamano nowacho ni pod nitie kanise modhuro mapod nigi sida mar ng' iewo rapim liet mar del mabende ong' ere gi dho ngere kaka thermo gun ma iwacho ni nengone nimalo
Katakamano ne owacho ni kanise duaroee mondo jotemie luwo tir chike duto mane oketi gi piny owacho mag rakruok gi tuono
Midhiero mag kanisni
Jotelo mag county ma Siaya ojiwu mondo mii josir kanisni kendo neno ni gibedo gi nyalo mar yawo chenro mag alam kagiluwore gi okenge ma oketi mag geng' o landruok mar midhusi mar coronavirus.
MCA ma ward ma Usonga e kar chung od bura ma Alego Usonga migosi Silvestre Madialo wacho ni nitie kanisni ma dhii rem yawo chenro mag alam nimar gionge kod nyalo mar chopo dwaro ma piny owacho oketo
Kwan jii maromo 688 ne oyudi ei kawuononi ni nigi Coronavirus e pachoka
Kwan jii maromo 688 mane oyudi kawuononi ni nikod tuo mar Coronavirus makoro kelo kwan duto mag jogo man kod midusi magalagalano e pachoka chopo jii alufu 12 gi 750
Magi ne oyangi gi jatend migao mochungne yoore mag thieth e pachoka migosi Mutahi Kagwe mane owacho ni kuom jii 688 go ng' ama hike ne tin mogik ne en nyathi moro ma ja dweche 7 ka mane hike duong mogik ne ja higni 95
Kanowuoyo gi jopiny kachiel kachiel e tipo mar telebisen kowuok e County ma Embu migosi Kagwe bende ne oyango ni jii 3 moko ne tuono olal gi ngimagi kawuononi makoro ne kelo kwan jogo duto ma tuono osenego e pachoka chopo jii 225 kod bende lero ni nitie jii 457 mane ochango ma owe odhi pacho ei kawuononi makoro kelo kwan jogo duto ma osechango e thurka chopo jii alufu 4 gi 440
Katakamano ne odhi nyime gi kwayo oganda jokenya duto mondo joyie okau lwenj kedo gi tuo mar Covid-19no ka margi giwegi maok weye ne mana piny owacho kende
DICHUO ODERE KA POLIS BANG'  NEGO WUON MARE
Dichuo moro ma ja higni 41 ma nyocha omaki kuom nego wuongi  ka gilaro wach  bando, okaw ngimane e cell mar obila. 
OCPD ma Ikolomani Joseph Chesire, oyango wachno kolero ni Raytone Luhombo mawuok e gweng ma Matundu  yoo Kakamega, nodere  kotiyo gi sati manorwako e cell mar tesend obila ma Malinya , kama osebed kolorne nyaka noneg wuon mare ma ja higni 68 no alfred isutsi.
Joyuak noyudo osechako chenro mar iko jaduongno kawuono e seche manokelnegi wach ni rawuoyino bende odere.
Riuruok mar bisobe mag oganda jokopere koro dhi nyime gi kedo gi tuo mar kahera e County ma Kisumu
Riuruok mar bisobe mag oganda jokopere mong' ere kaka Kenye Conference of Catholic Bishops kokalo kuom chenro manyochane gichako mar kedo kod landruok mar tuo mar kahera mong' ere kaka Komesha TB Program sani jodhi nyime gi puonjo jopiny e County ma Kisumu ewii wach dhi e pim mar ng' eyo chal mari ne tuo mar kaherano
Maendi koro ne gichako kaluwore kod wach kwan matin mag jii mawuok oko mar dhi e kuonde thieth nikech giluoro wach tuo mar Coronavirus masani koro landore ka maa tiang e piny Kenyani
Kanowuoyo e Sub County ma Nyakach laktar Sam Oduor Muga maen manager mar chenro mar Komesha TB no mabende osir gi USaid nowacho ni githiedho tuo mar kaherano nono maonge chudo e osiptende mag misen ka gisiro chenro mag thieth nonogo
Zipporrah Orucho maen Coordinator mar weche mag kedo gi tuo mar kaherano e Sub County ma Nyakach kuno nowacho ni gikedo mar golo luoro ma dhano nigo e weche mag thieth mar tuo mar kaherano kaachiel gi golo akwede moko ma dhano jokwedogo joma giwinjo ni nigi tuo mar kaherano
George Oliech maen jatij kar thieth ma Nyabondo Mission Hospital nowacho ni osebedo ka otiyo tij wuoyo gi jogweng mondo joyie odhi e pim mar kahera mondo mi ging' e chal margi koluwore gi tuono kanowacho ni tuo mar kahera en tuo migamo gie yamo ma kaok ong' i wachne maber to yot mondo mi oket ngima oganda kamarach
SENETA SAKAJA ORAMO NI NE OK OMAKE
Senator ma Nairobi Johnson Sakaja koro okwedo lipode ni nomake  monindo e tesend obila ma Kilimani otieno mokalo.
 Kokalo e mbui mare mar twitter,  Sakaja wacho ni jok ma lando meko mare onego ochiw namba mar OB manondikne kobila kaka yoo mar bedo gi adiera e wi meko mare.
Kata kamano andike mare e mbui mar twitter omedo mana jimbo wach ka jokenya mathoth medo kwede  kuom rocho chike mag curfew  moketi gi piny owacho  to en e jakom mar kamati mar senate e wi midhusi mar corona.
OPAMO DWARO RATIRO MARGI
Piny owacho mag Counties okwa mondo oket thenge kwan omenda moro mar konyo opamo mae Counties go ma sani kaloe kinde matek mokalo kaluwore gi midhiero mokel gi mucoh mar midhusi mar corona.
Riwruok moro ni sauti ya wanawake bade ma ka nam chumbi kokalo kuok jakomgi Dorcas Jibran, owacho ni andwayogo ok nyal yudo kaka chiemo wira ni chike moketi gi piny owacho oridore negi mokalo.
Nowacho ni counties onego omigi kony mar yudo kaka ginyalo medo dago ngima maber.
LADY MAUREEN POK OIKI
Ringre jangolo mar ohangla lady Maureen pod ni e alak  mar sikul ma Kopanga kama jopiny pod nene ringre kapok okowe kar yueyo mare mogik. 
Motelo noseter ringre pacho mak mana ni johera mage noyudho ringre motero e sikund primar ma Kopanga kama jopiny nene e yor kwe.
Kata kamano jopiny ok odewo wach mdhusi mar Corona wira ni dhano odhugni malich mokalo e kama inene ringre jangolono.
DOHO MA KISUMU OPUODHO OMBARA
Go ma Kisumo owacho ni City manager Doris Ombara ne ok otimo keth moro amora kaluwore gi okang mare mar  muko chiro ma kibuye e okang mar bero chirono.
 Jangad bura wacho ni winjruok ne obedo kendo jo ohalago nodar modhi kamachielo  mane gidhi use ka girito tiek gedo mar chirono.
Doho wacho ni Ombara kuom mano ne ok obalo gi chik mar doho.
OLORNE RINGRE WUODGI NIKECH GOWI MADUONG' .
Familia moro e gweng ma Malela ei West Kabuoch  location e Sub County ma Ndhiwa sani jokwayo kony mondo mi giyud ringre wuodgi moselorne kuom kinde buora e kar kano ringruok moro ma eldoret e wi bill mar siling 759,000
Anyuolano wacho ni wuodgi ma ja higni 44 no osebet e osiptal ma Eldoretno kuom jumbe ariyo kane en gi Cancer mar remo ema kaeto bangé nowito ngimane.
Weg osiptal mar jii giwegino olero ni ok ginyal chiwo ringre jalo nyaka chul bill go duto.
Ng' ur e od bura ma Homabay
MCA ma Kanyadoto ward Walter Were Muok manyo omaa lemo mar jetend kweth mathoth e od burano nyoro, ywak ni yierruok ne obedo kendo nitie gwenge ma ok omii thuolo mar telo.
Lemo mar jatend kweth mathoth ne omii MCA ma Kanyaluo ward Jeff Ongoro ka lemo mar spika ne omii MCA ma Kabondo West migosi Godfrey Anyango ma ongere kaka Goody Goody.
Jatuo maja piny China oketi e ward e kar kende e hopspital ma Agakhan hospital Kisumu kaluwore gio luoro marni onyalo bedogi midhusi mar Corona Virus
Ja Chinano matiyo e kambi magero apaya e boma ma Ugunja county ma Siaya wachore ni nyoro oter e kar thiethno otieno manyoro gi miyo moro kendo esache mane irwake ei od thieth to ne orwakne leuni mag arita ma pononi ne onyalo bedogi midhusino to ne ok onyal landore kuom jok mamoko
Laktere wachoni jatuono ne okuong othiedhi gi tuo mar pneumonia ka katakamno ne oduog okete ei ward maentie kar kende kama osekawie ranyisi mar timo pim kendo yango kadiponi onyalo bedogi midhusi mar Coronano kata ooyo.
Katakamano kane odwar pache ewi wachni to directa mochungne chenro mag thieth e kar thieth ma Aghakan Dr. Patrick Eshiwani ne okoni ne entie e romo moro kendo ne ok oduogo oyua tol machiwo ler ewi wachno
Jagoro maduong mar duond bura mar Jubilee Raphael Tuju ne oter gi ndege nyaka epinje maoko dhi yudo thieth moyiedhi kaluwore gi masira mar apaya mane ojuke e apaya maduong mawuok Nairobika nyaka Nakuru.
Duond bura mar Jubilee e ote makende ne ute fuambo gi keyo kokalo kuom directa mochungne yore tudruok Albert Nemusi, wachoni familia mar tuju ema okawo okang'  mar tere e pinje maoko bang lalruok giu laktare mane thiedhe e pachoka
Tuju kaluwore gi memusi nyo osegol e kar thieth mar jotuo mangimagi nitie kama rach kendoni nyo osepiele e ward mapile kaluwore gi kaka ngimane nyo osechako bedogi lokruok
Tuju ne oromo gi masira mar apaya makamano tarik 12 dweni kane oriko entie e safar kane odhi e hiiko mar ker mar 2 mapachoka jaduong Daniel Arap Moi Kabarak.
Kaluwore gi ripord obila nyamburko mar tuju ne otuomore gi matatu mane temo kalo nyamburko mamoko e apayano ka tije manyocha ne Tuju timo e duond bura mar jubilee itimo gi apisa maduong james waweru makonyore gi apisas mamoko nyaka chop Tuju bii duogi kowuok e hospital.
Manyaloromo familia 10 sani jodong maonge kuma chuoyee wigi bang mach maratipo wang' o utegi e dho wath ma Sena Beach , Mfang' ano East location , Suba North e County ma Homa Bay
Majno nyo owang' o udigi ei otieno mane piny oruugo kawuononi
Majno mabende nyo omuoch kar saa adek mar otieno mane piny oruugo kawuononi ne owang' o udi 6 mag apanga ma odong mana mirni olilo nyaka mwandu mane nie igi duto bende
Kanowuoyo ewii wachno jatend obila ma County ma Homa Bay Esther Seroney nowacho ni majno nyo omuoch e achiel kuom udigo ni ema kaeto nyo olandoree ma odhi e udi mamoko ma owang' o duto gi mwandu e igi ma oweyo weg udigo ka jodong chwata gi lwetgi nono makata gima digiwachi ni gidonggo onge
Kanomedowuoyo ewii wachno Seroney nowacho ni majno ne owang' o udigo kod mwandu duto manyo nie igi makoro nyo ochuno weg udigo mondo jonind oko e koyo
Obila mawuok e tesend obila ma Sena Patrol Base mane joringo odhi e kama nyo masirano otimoreeno nyo jotemo konyo e nego majno ka jotenore kod jopiny to katakamano nyo nego majno otamore nikech nyo oselandore ma omako udigo duto
Jatend obilano nowacho ni gisechako timo nonro mar yango gima dinyo kel majno
Katakamano onge ng' ata ng' ata manyo ohinyore kata tho e masirano
Obila e kaunti ma Mombasa pedho achije moko angwen  mane omonjo wuon duka moro e gweng ma Chaani eodbura ma Changamwe Mombasa kuma ne gikwale kwan omwom mapok oyangi eotieno mane piny ruugo kawuono.
Kaneoyango wachnoendo komanda mar obila ma Changamwe Ali Ndiema wacho achijego mane jomanore gi musdhola ne jotingore e apiko achiel esche mag monjno mane gitimo kar saa angwen motieno.
Wachore ni achijego ne owuodho musdhola to kae to gichikone wuon dukane kagike ni oywa dhot kuna ne gidonje kae to gichoko pesa duto mane giyudo.
Ne ochuno jonjorego muocho magina ariyo e kor yamo kakoro giwuok mar keyo moko kuom jopiny mane oseyuoro modino negi bang winjo nduru mar wuon dukanoendo makatakamano ne otony maonge hinyruok.
Jochiwu thieth e osiptal ma mine ma pumwani jong' anyo tich kagibandho chudo mar osara ma giywak ni pok ochulgi kuom dweche 4.
Ma ok tin ne jochiwu thieth 70 ma ondiki e yor kojolo kata contract odagi donjo e tich kendo gibago ng' anyo kagikoo ne jatend osiptandno Geoffrey Mosira ochulgi osara ma osekunore kochakore dwee mar 11 higa mokalo.
Peter Mwangi gi Judith Adongo ma otelo ne kweth jochiwu thieth ma ng' anyogo ywakni gikadhe midhiero mathoth e osiptandno ma Pumwani.
Sakaja ochung'  tenge
Seneta mar county ma Nairobi migosi Johnson Sakaja ochung'  tenge gi lemo mare kaka jakanyo kendo jakom mar komiti ma kene mar od bura mar senate ma nyocha omii ting'  mar konyo e ng' iyo yore mag geng' o landruok mar midhusi mar coronavirus.
Migosi Sakaja okawo okang'  makama bang'  kanyo omake ni oketho chik ma tamo oganda bedo oko kochakore saa adek mar otieno nyaka saa apar mar kogwen.
Obila manyo achich mar nek Sinderma
Obila pedho jago ma jahigni 23 mane ochuo kod pala monego nyako ma jahigni 15 e gweng'  ma Sinderma e sub county ma Gem e county ma Siaya.
Fredrick Onyango akula ne oringo molal bang'  nego nyakono ma ripot yango ni osebedogo e osiep kaka jaherane kata odoko ni jonyuol nyakono nyocha ok orwako herano ma bende en ataro mar chik.
Ruoth ma Central Gem location Barrack Oloo oyango ni achijno nyocha koka owuok e jela ma siaya kame ne ogeng' ne gi ketho mar ketho ratiro mar nyakono e yoor hera.
Lisasi omako japiny Rangwe
Jago moro ma hike ni e diere itimone thieth e osiptal bang'  kanyo obila ochiele gi magina kane obila rakore gi jopiny e sach apedha mar jous changaa e kar centre ma Nyamira Ndogo e location ma Gem Central e sub county ma Rangwe e county ma Homabay.
Samuel Ongoro ne lisasi omako e yoor buoth kane gitemo geng'o ne obila kik maki miyo moro gi achije mamoko ma itudo gi ketho mar uso changÁa.
Komanda mar obila ma Rangwe Jane Sang oyango wachno.
Obila ma Awendo sub county e county ma Migori nono wach thoo mar miyo moro ma jahigni 35 mane othoo bang'  kanyo obambe gi achije moko machiegni kod aora moro mani kilomita machuok kowuok e kar chiro ma Ranen.
Komanda maar obila ma Awendo sub county Mary Musyoka wacho ni miyono ma nyinge ok nyal hel e yamo, ne owito ngimane kaluowre gi hinyruok mane oyudo bang'  bembono. Ne orik itemo reso ngimane e osiptal ma st. Josephs Omboo Mission mani Migori.
Ne okwanye manichegni gi aorano miluongo ni jwelu kane pache olal kendo ne oonge kod teko bang'  tim ma kochno.
Ripot yango ni miyono ma odak e ot mokombo e kar centrer ma Ranen nyocha owuok e ode okinyi mar chieng'  tich 5 mokalo to ne ok ochak odok ema okinyi mar chieng'  ngeso oyude kosebambe.
Komanda mar obilano okoo ni obila oselimo kama ne timno otimore kendo choko neno ma gidhi tiyogo e nonro ka kata kamano nyaka sani pod ok gimako ngÁto angÁta.
Miyo obambi ma othoo Awendo
Doho ogolo singo ne jo Siaya
Bad migao mar doho bade ma siaya osingo ne oganda jo county ma siaya ni gichiwore mar neno ni ratiro oyudore ne jii duto ma oketh ratiro margi.
Jayal bura mar doho ma Siaya Roseline Aburili wacho ni gin kod singo mar tiyo ne ogand duto ma onge akweda.
Bende osingo ni gibedo akicha mar neno ni ok gidonjre e weche mag mibadhi e kinde magidhi nyime gi chneo mag yalo buche mag jopiny.
ne oloso kane gibago romo gi jopiny e boma ma siaya kama bende ne ochiwo geno ne jogo ma yuto maggi ni piny ni kik luor tero buchegi e doho nimar doho pod biro konyogi
Masich ot ma Tassia osenego jii 5
Kwan jii ma oseyangi ni owito ngimagi bang' od orofa nyo oruombore piny e kar dak ma Tassia, Embakasi e buore Nairobi ochopo jii 5.
Jalup komishona morito sub county ma Embakassi james wanyoike wacho ni nyako ma jahigni 15 manyo oresi nyoro owito ngimane ka yudo thieth e osiptal ma Kenyatta.
Wanyoike wacho ni nyaka sani jii 33 oseresi ka jii mamoko 26 pod ok oyudi bang'  od orofa auchielno ne oruombore piny okinyi ma nyoro.
Olero ni jii 18 kuom jogo manyo ogol ka ngima ne oringgo e osiptal ma Mama Lucy ka jii 16 ne oseyienegi dok pacho ka mamoko 2 to pod ithiedho. chenro mar menyo pod dhii nyime.
Wanyoike olero ni nyaka sani pok oyangore hie ni gi jii adi manyo ni e od orofano.
Midhiero mar oula Muhoroni
Midhiero mar ouola odaro familia mathoth e mieregi e gwenge ma Achuodho gi Kasese mani Ombei e sub county ma Muhoroni ka sani familiago ojot e kar jot moket tenge ma Achuodho
aora ma Ang' wecha nyo opong'  moo otieno ma piny orugo nyoro kendo lak nyaka e miere.
Maneja mar CDF ma Muhoroni sospeter ngere mane olimo gwengego, okoo ni dwarore ni piny owacho ma kisumu orure ma piyo e reso ngima oganda ma midhiero mar oula ojuko.
Familiago modak kanyo bende joywak ne piny owacho ma Kisumu kanyakla kod mcas mag gwengego.
Paro mar dwaro reso joma nigi ng'ol
Ja od bura mogwel ne chung' ne jogo ma ni kod ng'ol mikayi Denitah Ghati ochwalo paro mar twak e od bura ma odwaro ni piny owacho onee ni joma odak gi ngo'l oketnegi machiegni kodgi gigo ma gikonyore e yoregi.
mikayi ghati wacho ni osebedo matek ne joma nigi ng'ol ma chuno ni nyaka chan safar marabora nyaka e buore Nairobi biro manyo masinde magitiyogo. ewii mano okoo ni piny owacho nyalo chuogo centres moyiedhi e kar chung'  od bura ma ka kar chung' od bera ma joma nigi ng'ol ringo yudo gigo ma piny owacho konyogigo machalo ndigni, ludhe magisirorego e kind mamoko.
Mikayi Dennitah Ghati bende okone piny owacho mar county ma migori to kod counties mamoko ma thurka onee ni jogo mani kod ng'ol oket negi omenda moromo e kinde ma igoro bajet mar county.
Miyo majahigni 23 omaki kane otemo uso nyathine mawuoyi majahigni 5, Anduro Village, Siaya county
Miyo moro majahigni 23 olorne e tesend obila ama Siaya bang kane omake kane otemo uso nyathi mawuoyi maja higni 5.
 Sharom Achieng ne omake e gwnge mag Anduro Nyandiwa sub location bang kane weche owuok ni ne ojuke kotemo uso nyathine mawuoyino gi nengo mar siling milion 2.
Kaluwore gi jalup ruoth morito gwengno migosi Joseph Aloo, miyono ne oyudi kane otemo uso nyathino ne miyo machielo mabende oseyangi ni Ireen matiyo kaka chukdar e boma ma Siaya. 
Ne okone Radio Ramogi ni achijno osebed kiwinjo kowacho kaka rito nyathino ojonye bang kane dichuo mane omiye iich bole piny ni pangla gi nyathino kendo lal mana miru
Jalup ruothno ma ema ne oyango adiera mar wachno, ne odhi nyime gi leroni wachno ne oduog ogoo mana lipode kendo gi janyiewo maen Ireen onogo ma chalo ni ne oduogo obedogi too moko nekech Shaaron en jathi kiich mosebedo kodak mana gi dan mare kendo nyuom bende pok nonyuome. 
Miyono giesani olorne e tesend obila ma Siaya kuno ka nonro matut bende osechaki ewi wachni
Sekondar osekayo machiegni
Jopuonjre ma nyocha otimo penj margi mar klass 8 KCPE ma higani kawuono chako ng'eyo skunde sekondr ma oluonggie. 
Migao mar somo chako gi jopuonjrego ma nyocha oyudo marks 400 kadhi nyime e penjno.
Jopuonjrego dhii donjo e skunde 135 ma dongo mago ma ong'ere kaka national skuls. 
Chenrono owinjore orum chieng'  tich 4 jumani.
Jopuonjre ma kwangi ohewo milion 1 nyocha otimo penjno ka sani thoth jopuonjre biro donjo e skunde mag county kod mag sub county.
kochakore kiny idhi chak riedo jopuonjre madhi donjo e skunde madito mag county ma ongÉre kaka extra county schools kaeto mago mag sub county bende. 
Kenya sani nikod skunde madito mag county miluongo ni extra county 734 ka mamoko mag county gin 1412 nitie skunde mag sub county maromo 6451 ka mago mag jii giwegi gin 1164.
Migao mar somo bende oseyango ni nitie skunde 35 mag jopuonjre mani kod dwaro ma kende ka ranyisi ng'ol; ka skundego nyalo kawo jopuonjre 1500.
Oula ywero Nyando
Familia buora onge kuonde jot sani e sub county ma Nyando kaluowre gi oula ma nyo omuomo e gwenge mag nyando kuno bang'  koth mapek ma dhii nyime gi chwee e county ma Kisumu.
Apisas mag Kenya Redcross joyango ni ni gwenge ma midhiero mar oula nyo ojuko oriiwo koda ka Ogenya ,Kabonyo , to kod Kanyagwal e kind mamoko. gisani chuno mondo mii jo familia ma kwangi ok tin ne 28 jomany jot e kar skul ma Ogenya primary.
Midhiero mar oulano bende omiyo kata mana chope mani nyando kundo pii omuomoe kendo keto ngima oganda kamarach mar gamo tuche.
E gwenge mg Nyamasao mani ombaka, familia ma kwangi dirom 45 oringo ojot mana e skund primar ma Nyamasao
Laktere ma Kisumu ochungo ngányo margi mane onego chakre chuny otieno makawuono
Riwruok mar lakteche bade ma Nyanza ochungo nganyo margi manonego chakre chuny otieno makawuono bang chopo e winjruok gi piny owacho e county ma Kisumu.
Kane oloso gi nyakalondo mar Ramogi, jakom riuruok laktechego -The Kenya Medical Practitioners, Pharmacists and Dentists Union bade ma Nyanza lakktar Kevin Osuri wacho ni gichopoe winjruok kod tend county ma Kisumu kotenore gi kaka ibiro ketoe tim winjruogno ka koro lakteche maloyo 250 ok bi dhi e nganyo moro amora. 
Odhi nyime gileroni kwe mowuok e county ma Kisumu kuno ma ibiro telonegi gi jagoro mar county kod jatend migao mochungne yore thieth e countyno jobiro bedo gi romo mar keto lalruok makende kochokare chieng wuok tich mabiro.
Lakteche go ne obuogo chako nganyo makamano kaluwore gi ngúr monyauando wach chualogi e lemo mamalo, chudo mekgi kod weche mag arita mag thieth kata insurance kuom mamoko mano makoro gisechopo e winjruok kod piny owacho mar county ma Kisumu kaka ibiro keto e tim.
Dichuo majahigni 60 ogoyo yuore manyamin chiege monego Ochieng'a sub location, Rarieda
Jodak ma ochieng'o sub location ei Rarieda sub county ne kawuono dhoogi omoko nono bang kane jago moro majahigni 60 ne otuch ogoyo yuore manyim chiege majahigni 25 motho kaluwore gi weche moko mamako mana dhok nono.
Elija Agutu ogutu wachore ni ne ogoyo yuoreno manyinge Susan Awino Omollo mochwe otho mano tok fwenyoni yuareno ne chano tedo e gwengno.
 Kaluwore gi jalup ruoth mae aluorano migosi Peter Odongo, achijno wachore ni nyo oyudo muya maling ling mag ni Awino mosebedo kodak e dalane kanyo kuom jumbe 2 kende ne chano kend gi wuod libamba margi
Ne okone nyakalondo mar Ramogi ni Agutu nyo osetemo gi yore tee mar kwero yuoreno mondomi kik otem ni otedo e dalano to kaka weche ne chalo, en ni nyadendi makoro onindono ne chalo mawach kenyno nyocha ne osedonjo e wiye kendo ne orito mana odiechiengno mondomi ne ochopi okau osikene odhi ka tedo e dalano
Katakamano jalup ruothno ne odhi nyime giwachoni weche nyo oduogo obedo marach mana tok kane Agutu oyudo ka yuoreno ne oriko loso gi dichuo makoro ne dwa kendeno e sime kendo kanyo ema ne otuch opodho mana kuom nyakono gi agwecho kod adhong malich miwuoro kendo nege mana gi kanyo kanyo.
Bangé to wachore ni dichuogno ne oduog olokore gi jaode Eunice Agutu mabende ne ogoyo mohinyo marach mokalo kane otiyo gi gimoro madik ka iwachoni gino bende ne otiyogo e goyo yuoreno.
Comanda mar obila e sub county ma Rarieda migosi Thomas Sangut mane oyango wachni ne bende oleronwa ni wachno ne oduog ogoo lipode irgi kaeto ema ringre nyako majahigni 25no ne oduogo ogol moter Madiany Sub county mortuary kakoro orito bero to nonro bende osechakore. 
Bende ne oleroni achijno ne osemaki kendo olorne e tesend obila ma Aram ka jaode mabende ne ohinyo marachno to orwaki e ward e kar thieth ma Madiany sub county.
Luoro nitiere ni jii maok tin ne 14 owito ngimagi e masira mar apaya
Luoro nitiere ni jii maok tin ne 14 owito ngimagi e masira mar apaya  maotimore kamoro ni kikopey e wanagapaya maduong ma nairobi -nakuru
kaluore od joneno masira onogo ne owuokie bang lorry moro manoyudo iriembo e  ngwe ahirititi bayo kendo  tuomo matatu to kod nyamburko mamoko e orido mochomo kikopey ka iwuok  gigil .
Weg nyamburko matiyo gi wangapaya no kwa mondo mi gibed motang e sechegi ma apisas mag obila tiyo mar golo chakla mar mtokni  go e wangapaya kedo neno ni yore wuoth odok e wange
ker Uhuru Kenyataa oaingo mar kedo gi mibadhi
ker Uhuru Kenyataa koro osingo ni piny owacho mare ok bi dok chien kata mbeko tol e weche mag kedo gi mibadhi e pachoka
ker maneloso e kinde mane oromo kod jokenya mawuok e piny Namibia midhiambo manyoro ne owacho ni jogo manie lemo madongo e pachoka ibiro mako kotenore gi mibadhi  ka oyango ni onge jok maibiro mako ka iumo jomoko e weche mag kedo gi mibadhi
Duol mar JCS ogolo paro madwani ker Uhuru Kenyatta ochuogi tribunal mabiro nono ngúr miluoyo ewi Justice Jackton B. Ojwang
Duol mochungne ndiko jong'ad buche tich e bad migao mar doho JSC wachoni giseyudo ngúr mathoth mokalo ewi jong'ad buche mag doho mamalo mogik. 
Jakom duolno maen ogai mar bad migao mar doho Justice David Maraga wachoni duolno katakamano oyiero ngúr ariyo ma achiel kuomgi en machiwo ng'ur ewiye en owuon kuom kalo katiba, kod machielo machiwo ng;ur ewi jong'ad buche moko 4 mag doho mamalo mogik magin justice Mohamed ibrahim, Justice jJackton Ojwang, Justice Smokin Wanjala kod justice Njoki Ndung' u.
Maraga bende oyangoni giseyudo ripord moyiedhi mar duolno ka koro gibiro dwani ker Uhuru Kenyatta obi ochuogi kweth tribunal moro ma ema biro nono mayangi kit ngur modonjonego jang'ad buche e doho mamalo mogik hon, ngire justice Jackton B. Ojwang
Eseche gogo duolno bende ne orango ng'ur 17 mane ochwal enyimgi mang'ur ewi jong'ad buche mopogore opogore mag doho mimake apeal kod doho mamalo, kendo tok keto lalruok maie ewigi to giyie mana gi ngúr 9 kende
Nyathi majahigni 12 ondhi gi jok mapok oyangi Rody Kopany, Homabay county
Familia moro e gwenge mag Kalanya/Kanyango sub location mano yoo Rody Kopany koro sani rumbi mar lit gi kuyo omako chunygi kaluwore gi wach ndhicho mar nyathigi mane ondhi gi jok mapok oyangi chieng jumapil godhiambo. 
Familia mar Lilian Omondi jamanyo wuodgi miluongoni Jack Ochieng Omondi majahigni 12 kendo japuonjre e skund primar ma rody kopany e cals 6, mabende nondhi gi jok mapok oyangi e centre ma Rodi Kopany kuno
Kaluwor gi min nyathino nyathigino ne rik oor Rody kuno nito katakamano neok odok pacho kaeto ema kane ochopo chieng wuok tich to ema ng'ato ne ogochonegie kadwaro ni gigol omenda maromo siling million 15 ni mondo eka giwe nyathigino thuolo.
Kumachielo migosi Kowuo kod jaode Carolyn sang jokoni ng'ato nonyisogi e sime ni gior pesano makaok kamano to kare gibiro nego nyathigino. 
migosi kowuo oyuago kweth moro masani owachno oonore e county ma homabay kuno majo ndhiyo nyithi jii kaeto gichako kwayo pesa madongo kamano kowachoni ngimagi nitie kama rach kaluwore gi ni nitie jok mosebedo kaluwogi kuom juma achiel koro. 
Apisa maduong mochungne bad migao mar okwach kich e county ma Homabay migosi Joseph Turko oyango adiera mar wachno koleroni gisechako timo nonro ewi wachno.
Chero mapile mag somo e skund primar ma Otangre e ward ma Kibwayi dhiwa sub county osebedo matek e thulo mar jumbe adek mokalo
Ma en bang yano mager ne muko tado mar klesse auchiel kotingo nyaka mano mar apisi maduong e skund no mano maoseweyo ka jopuonjre somo e buo yien
Kaluore kod japuonj maduong e skund no migosi Daniel Seka maromo nyithindo 250 osebedo ka somo e tie yien bang yamo mapek ne muko tado mag Klesse ka klesse matadogi ne omukore otingo classa chiel nyaka auchiel.
Japuonj maduong no kor kwayo kony kowuok kuom piny owacho mamalo kod mano mar county mondo okony e gedo mar clesse go ka owacho ni temo mare mar yudo omenda kowuok e cdf mar kar chung od bura ma ndhiwa osego lwanda kinde mathoth
mca ma gwenge go migoi Richard ogindo e kinde maneochwalo mabede 40 ne skund no ne okwayo migao maochugne midhiero ma apoya e county mondo oyie oret mapiyo mar konyo skund  No gero clesse go to kod apisi
Pau ndeke ma kisumu international airport olor
Pau ndeke ma kisumu international airport olor kaka achiel kuom chiwo thuolo mag medo bero pau ndekeno gi duol mochungne pau ndeke e pachoka kata kenya airports authority.
odiechieng makawuono pau ndekeno biro dong kolor odiechieng mangima ka gaedo mar medo yaro kama ndeke ringoeno kata mongéreni runway biro dhi nyime nyaka tarik 28 dwe mar 3 higani. 
e thuolono duto kama ndeke ringoeno biro bedo ka tiyo mana kochakore saa 12 gi dakika 45 mar okinyi nyaka saa 1 ma midhiambo.
jowuoth machano wuoth kokalo e pau ndeke ma kisumu international airportno ijiwo mondomi otudre gi kambi ndeke magichano wuothogo ne ler mathoth
Achije 9 michichgo e wach kuong gi angénge e mbalarieny ma Maseno omaki. 
Achijego mane omaki gi apisas mag bad migao mar okwach kich koro ibiro chwal enyim doho ka obi osetieki timo nonro
Achijego magin Patrick Okanda, peter sande, Obed Panyako, Peter Obed, David Ndegu, Samuel Kuya, Stephen Oloo kod Nahashon Arena. 
Obila joyangoni oyud kuomgi akota nag nyasore, ojalo, musumeno kod kombe machaloni negikwalo ma ogenni tiyogo enyim doho kaka neno
Katakamano apedha pod dhin nyime mar manyo achije mamoko ma iwachoni ne oringo olal eseche mag apedha makamano
Jii 3 kech ochako onego Baringo county, oketo kwanno nyaka jii 7 manyaka sani osetho nekech wach kech
Jii 3 moko kendo ochako oyangi ni owito ngimagi kaluwore gi kech maliyo kadhano momonjo county ma Baringo kendo kwanno koro oketo kwand jok mosewito ngimagi kono kaluwore gi wach kech onyono 7 nyaka sani. J
ogo oyangi ni owito ngimagi e wars ma Kositei ribikwo Tiaty.
Jii 4 mane jowito ngimagi motelo kanyo ne wuok e ward mar Silale. 
Kaluwore gi telo mae aluorano, familia buora onge gi chiemo, kendo ni jogo manyalo yudo chiemo wuotho nyaka e kuionde maboyo mokalo mondo eka giyudi chiemo ka jok moko bende bedo ndalo buora kapok oyudo kata gima degidir e bund iigi
Jodak makono koro sieyo telo mae countyno kuom bedoni gisiko giriambo ni onge kech makecho kuno to jii to wito ngimagi piiny maruu nekech wach kech
Jolupo ma Migori joduaro ni Ker Uhuru kiny owuo e wii wach midhiero ma gikalee e Nam Lolwe
Jolupo ma County ma Migori koro joduaro ni Ker Uhuru Kenyatta obi owuo e wach arita kwee  ma osebedo ka rach mokalo e Nam Lolwe  e limbe mare ma odhi timo Kisumu
Jolupogo mane otelnegi kod jakom machon mar dho wath ma Sori Migosi Barmrich Okoth ne jowacho ni osebed ka isandogi malit mokalo kendo imakogi e kinde ka kinde gi obila
Migosi okoth nowacho ni chandruok ma gisebedo ka gikalee ngény mokalo  kendo gin gik ma gisekalee  aming'a kanowacho ni kinde koro osechopo ma onegobed ni iloyo godo wachgino chutho
Nowacho ni piny owacho koro onegobed ni wuok oko mana motegno mar lando ni koro gichiwore gi yoore duto mag tieko wach weche mag arita marach e Nam Lolweno e limbe mare ma obiro dhi timo Kisumuno
Jatelono ne owacho ni wach laro kieo kata tong mag nam pod en gimatek mokalo e Nam Lolwe kuno ma onegobed ni Ker wuoyee gi pinje ma libamba kaka Uganda kod Tanzania
Jolupogo bende joduaro ni Ker okonygi yudo  chich rech kanegiwacho ni osebedo ka chunogi mondo  gius rech e nengo manyap machalo mana gima giwito nikech gionge gi chich rech ma digi usie rechgigo gi nengo mowinjore
Migosi okoth wacho sekta mar rech osebed ka ojwang kuom kinde malach kowacho ni koro duarore mondo piny owacho ochak paro kaka ginyaloting'o sektano malo mar mondo mi okony dhoudi ma jolupo e thurka
Raila owuoyo ewii tho mane jii othogo kod geno mapod nitie e chopo e piny Canaan
Ogai mar NASA Migosi Raila Odinga, wacho ni nee ochuno ni obed piny gi jatend piny owacho Uhuru Kenyatta mondo mii gipoor wach nikech Kenya nee osekayo kama tek.
Migosi Odinga wacho ni jokenya nee medo mana lalo ngimagi nikech chung'  chungo mar siasa ma tok yiero, wach manee omiyo oneno en owuon kaachiel gi Migosi Kenyatta mondo gigol Kenya e lweny kendo jii obed piny olalre, okang'  maema iluongo ni Building Bridges Initiative.
Kochiwo ranyisi mar kwan dhano manee onegi odichieng'  manee oaa America oduogo pachoka, Migosi Odinga okoni ratiro mag jomanee olalo ngimagi e kinde lueny ma tok yiero, ibiro chopo e yoo makare e bwoo chenro mar Building Bridgesno, masani ochiwo thuolo mar lalruok maok mana lueny mosemiyo oganda olalo ngimagi mathoth mokalo.
Migosi Odinga wacho ni katodoko ni jokenya pok ochopo kuma nee wuodh ochako kochiko, geno nitie ni gikone kokalo e bwoo chenro mar Building Bridges ni, jokenya biro yudo ratiro margi.
Miyo moro ong'adne buch twech mar higni 10 gi doho ma Rongo
Miyo moro majahigni 26 ong'adne twech higni 10 bang kane doho ma rongo oyude gi ketho mar rocho ratiro mar nyathi moro mawuoyi e kar dak ma Mbwa Kali ei Rongo sub county Migori county
Nyakono manyinge Terry Anne Usenge ne ong'adne burano kamano tok kane oyude gi ketho mar rocho ratiro mar nyathino kiringruok . 
E ngÉto mare mane ogolo e doho ma rongo kuno jang'ad buche Charles Kamau ne oleroni achijno ne oyudi gi ketho makamano bang kane doho ofwenyoni notimo timno ne nyathino e kiosko mare manitie e boma ma rongo tarik 13 dwe mar 9 higani
Justice Kamau ne odhi nyime gi leroni jogo duto ma doho biro yudo gi ketho mar bembo kata rocho ratiro e yoo moro amora ne nyithindo to ibiro kawonegi ondamo mager mar chik mabiro bedo puonj ne jok mamoko.
Entie gi ndalo 14 mar mako apeal ewi ng'etono .
 Juma mokalo jang'ad buche e doho mamalo ma Migori Anthony Murima ne okoni doho koro sani biro chako tero buche mago motenore gi bembo kod gik machalo kamago mapiyo piyo mar nenoni jogo mirocho ratiro margi oyudo ratichgi e sama owinjre
Kenya osidho siling manyien makoro ok bii bedogi pichni jotelo, obiro bedogi pichni mag lee
Ker Uhuru Kenyatta ne kawuono osidho ayanga siling manyien mar kenyaka ma koro ochako tiyo ayanga e thurka kawuononi kaluwore gi dwach katiba mane opuodhi e higa mar 2010 ka jopiny ne nitie gi paro mogopogore opogore ewi pesano makoro onge gi picha mar jotelo ma thurka to nitie mana gi kido mar lee mopogore opgoore. 
Kane oloso ekine mane osidho ayanga pesano e bengi maduong ma thurka ker Kenyatta ne okoni silingno en mano majogo maok nyal neno biro bedogo gi yot mar tiyogo
Ker Kenyatta bende ne okawo thuolo mar nyiso benge mae pachoka mondomi ochiuie hola ne jo ohala matindo tindo kod mago mae diere mar mondomi gimed bero ohelnigi e yoo makare. 
To korka kore gavana mar bengi mar central Patrick Njoroge to okoni siling manyienno nyo osegoo chapa nyaka e gaset mar piny owacho nikendo ochako tiyo kawuononi
Magi timore eseche ma riurwok makedone ratiro mar jonyiewo to kwedo pesano kaging'urni ne ok onyuandi pach jopiny ekinde mane iyiero sura manyien mar pesa kenyano. 
Siling achiel koro biro bedogi kido mar tiga eka siling 5 to biro bedogi kido mar omuga kaeto siling 10 to biro bedogi kido mar sibuor kaeto siling 20 to biro bedogi kido mar liech
Migao mar yore somo ok oikore ne chako ayanga chenro manyien mar somo mar 2-6-6-3
Migao mar yore somo ok oikore ne chako ayanga chenro manyien mar somo monego bedni chakore january higa mar 2019. 
Jatend migao mochungne yore somo amina mohamed katakamano wachoni lalruok makende gi joket mwandu e sectani dhi nyime.
Amina wachoni chunoni nyaka gikuong gineni gimoro amora nikare kod nyaka ginneni jopuonj nitie moromo moseyudo tiegruok ewi chenro manyien mar somono, buge bende nyaka ginenni nitie kapok chenro manyien mar somono ochakore. 
Ne odhi nyime giwachoni paro makamano negichopoe bang koloi wachno matut.
Piny owacho chano chako chenro manyien mar somo kata curriculum mong'ereni 2-6-6-3 kendo obiro kawo kar chenro mar 8-4-4. 
Tielo mokuongo mar chnerono nonyuando skunde 470
Joyuak moting'o nyaka jotend kanise otomo ng' wech e liel moro yoo Kakrao, Migori county
Ne ochuno joyuak mane ochopo e liel moro e gwenge mag Kakrao Migori county mondomi ne otomo ng' wech kendo omany kaka neginyalo reso ngimagi bang kane tulo omuoch e liendno kane moko kuom familiano ochako kuoth makoni koda kocha ewi wach dichuo mane oyudi kotho kaeto ringre nojuang yoo Mbita juma achiel mosekalo ka nochuno rowere mane nitie e liendno mondomi ne otim iiko mare maonge jotend kanise mane owuok tienda gima achamo atuoni molal nono
Wede jalno manyinge oseyangi ni Julius Odhiambo ne oriko timo nende ekinde ma jogo mabende chalo magin wedene moa komachielo ne ochako mana gore gii jii mane loso ekinde ma jogo ne timo neno.
Jaduong gweng Joseph Otieno ne oleroni gwenyruok ne omuoch ekind familia mar jal mane iikono kod mago mag jaode machalo ne nitie gi riporde mopogore ewi thone kani gisebedo kagisiemore kaluowre gi tho mare. 
bende ne oleroni lwasi mar tulo nyocha nochak nee kata kapok nyocha nokel ringre e pacho ne iiko
Ikruok ne limbe mar Ker Kenyatta e county ma Siaya gi Kisumu
Jotelo mawuok e gwenge mag nyanza dhii nyime gi hiko oganda ne limbe ma ker uhuru kenyatta dhii timo e county ma kisumu gi county ma siaya chieng'  tich 4 gi tich 5 ei jumani.
ogai mar odm migosi Raila Amollo Odinga nie opara ma nyime e timo hikruok makamano, ka mano en limbe ma dhii nyiedho e lela chiwruok margi mar tiyo kanyakla bang'  kane gimosore
jalup ker ma piny afrika ma milambo migosi David Mabuza bende igeno ni dhii yuoro e limbeno. ripot yango ni Mabuza biro lwar achiel ka achiel e alap mar ndeke ma kisumu, mano madhi ndiko historia kaka ndege mokwongo lwar kisumu kowuok e piny ma oko.
Kotenore gi limbe mar ker kenyatta kanyakla kod weche ma otenore gi dongruok mar oganda luo, migosi Raila amollo odinga dhii bedo e twak mar ohigla e nyakalondo mar ramogi otieno ma kawuono kochakore saa ang' wen e wang' e.
twagno bende dhii bironi achiel ka achiel e viusasa.
Rowere e County ma Homabay Okwayo kony mar yudo lesen mag tich e wangapaya
kweth moro mar rowere e county ma Homabay koro kwayo  jood bura  e gwenge go mondo mii ochwalie chenro mar  keto omenda moko tenge kowuok kuom omenda  mag cdf mar konyo joboda boda e yudo lesen to kod obok moko mag tiyogo e wagapaya kowuok e skunde mag tiegruok mag riembo nyamburko kod apiko.
kotelnegi kod migosi Robert Ouko ne giwacho ni thoth joriemb apiko e gwenge go pok ochikore tir gi chike mag apaya mago manogol kod migao mar wuoth to kod arita kwe maiye kaluore kod rem e yor omenda mar yudo obok madwarore
Ne owacho ni kinde mane ochiw  mar chikruok gi chike go mag michuki  kayo ka rumo  ka  okwayo jotelo mondo mii okony rowere kaluore ni thoth gi biro wito tich  maosebedo ka miyogi yuto.
Apisas 5 mag dero mar national cereals and produce board owe thuolo gi rambun mar obila
Apisas 5 mag dero mar national cereals and produce board manyo omaki kisumu gi eldoret odiochieng ma  nyoro ne weche mag mibadhi, owe thulo gi rambun mar obila maromo sillings gana 100 ngato ka ngato
ma en bang jatend duol onogo makedo gi mibadhi e gwenge mag nyanza migosi ignatius wekesa ne yango ni jangad buche maneonego winj burano ne onge machiegni  ka katakamano ibiro chwalogi e nyim doho tarik 13 dweni  ma en chieng tich angwen jumani.
apisas mag ncpbd go kanyakla kod jii moko 2 nyo omaki odhiambo ma nyorono gi okwach kich mag duol makedo gi mibadhi ethics and anti-corruption commission.
kagin kamoting'o willy kosgei ma en maneja mar dero mar ncpb bade ma kisumu, jalupne jeremiah omwayi, maneja mar dero ma eldoret renson korir, apisa ma ochung' ne dero mar ward ma soi thomas sang, kanyakla kod jamak pesa ka ncpb ma kisumu laban michira.
dero mar ncpb osebed ka imenyo kaluowre gi wach mar mibadhi ma okwako chnero mag nyiewo mar oduma ma iwacho ni ne otim e yo ma ok oluwore gi chik kendo omenda ma kore lach olal.
Kwayo mar kwe e tong mar Kisumu gi Nandi county
Gavana e county ma Nandi migosi Stephen Sang koro okwayo migepe mag arita kwe e tong ma Kisumu  kod Nandi county mondo mii okag jogo makwalo jamni e gwenge go kaka jomaundu ,
Migosi Sang wacho ni timbe mag kwalo jamni oseweyo ka oganda owito ngimagi kendo ok onego mak mayot kaka pogruok e kind oganda
Ne owacho ni kwe to kod dak e achiel e tong onogo oseroch kod jokuo dhok  ka okwayo apisas mond okawie okenge mager kendo mako maok gideo jiimakama maosekelo remo marach e king jodake tong onogo
Kaneoloso kod jofwambo e boma mar Kisumu e romo mar arita kwe bang nek mar jataa chenro e puodho e tongo onogo,gavana sang ne okwayo riwruok makende e kelo kwe e kind oganda modake tong no
Ne owacho ni serikand counties ariyogi tiyo kanyakla ka okwayo josiasa mondo olos e dhok achiel mar nyayo kendo yudo kwe mosiko e tong mar counties gi
Ng' anyo Kibos
Jopiny e gwenge mag Kibos kawuono jowuok oko kendo bago nga' nyo e kar kambi mar sukari mar Kibos kagiywak ni obila odagi mako achich ma gitudo gi ketho mar tuomo gi nyamburko kendo nego jii 3 chieng;'  ngeso otieno.
Jong' anyogo wacho ni ne gineno nyamburkono kendo yango ni en mar weg kambi ma Kibos ma nyaka sani pok omaki gi obila.
Jii 3go ma nyocha otuom kani ewii apiko, nyocha othoo kanyo kanyo
NYONG'O OYUAGO MKAPA
Gavana ma Kisumu ngire Anyang'   Nyong'o, ooro ote mage mag lit kod kuyo ne  jo Tanzania  kaluwore gi tho mar ker machon Benjamin Mkapa.
 Nyongo wacho ni noyudo gi buok maduong wcah tho mar Mkapa.
Nowacho ni mkapa ne en jathek mar adiera kendo ni kik telo manobedo godo ok yot yudo e kind jotelo mag Africa.
Nyong' o wacho ni jokenya biro medo paro lwedo ma Mkapa nochiw e thek ma hik 2007  manoduoko kwe e Kenya tok tulo.
Nolero ni Mkapa ema nopako dongruok mane dhi nyime kisumo gino manomiyo jatelo ma chon ma Kenya manosenindo Daniel Arap Moi oting'o malo Kisumu nyaka e ranginy mar boma  maduong kata City.
JOTELO MA NYAKACH NGU'R.
Jotelo mawuok e Sub County ma Nyakach sani koro penjore gimomiyo sub countino ne ok onywaki e buo chenro  mar kazi mtaani ma sani odonjo e tielo mar ariyo.  
Chenro ma kamano sani dhi nyime e sub counties 3 ma Kisumo ma gin Kisumu East, Kisumu West, kod Kisumu central kendo rowere maromo 7000 ichulo.
Kotelnegi kod MCA ma West Nyakach Gard Olima, sani koro gidwaro ni County Commissiner ma Kisumu susan waweru  mondo oler anena yoo manotii godo e yango kuonde ma tijego nitere.
Olima wacho ni rowere ma Nyakach bende winjo mapek mokalo kaluwore gi midhiero mokel kod korona  kendo ne onge tiende weyogi oko.
Nowacho ni gin kaka jotelo ma nyakach, gineno ni otug kodgi  kowacho ni nok mar tije e bombe inyalo pimo gi mago mae kor gwenge.
JOK MIKAW LOPEGI NE GEDO MAR SOIN DAM IDHI CHULO
Jaod bura ma Muhoroni James Onyango Koyoo owacho ni jii ma ibiro daro mondo ochiw thuolo ne gedo mar yao mar koru soin , joseyiere gi jogedogo kendo koro chenro ma kamano nyalo chakore
Koyoo wacho ni dondi dondi ma pod nyucha nitie oselosi kendo sani koro ikruok duto oseketi kare mar chako chenrono.
Ekamodhur mag lope idhi kaw mar gero yaono ealuora ma Koriu kendo duol mochungne lope e thurka National Lands Comission, sani dhi nyime gin ono kaka gichi chulo jopiny mibiro kawo lopegi,
Koyoo wacho ni chenro ma kamano madhi muonyo siling billion 25 dhi loko e okang ma malo ngima jodak ma koru kod aluora mare.
MANE EN JATEND TANZANIA MKAPA OTHO
Mane en jatend piny Tanzania manosedhi e yueyo Benjamin William Mkapa oninde bade. 
Kanoyango wach ma kamano otieno ma piny oruu godo kawuono, jatend pinyno John Pombe Magufuli, nowacho ni jatelo mar adek mar pinyno  nowito ngimane e kar thieth moro e boma ma Dar es Salaam  kama norwake koyudo thieth.
Kokalo e mbui mare mar twitter, Magufuli  oyuago  Mkapa  kowacho ni obiro pare kaka jalo manohero pinye kendo manoluoro Nyasaye  kendo manotiyo matek ne gero uchumi ma Tanzania.
Senators ne jochak ochwalo tuak margi ewii pogo pesa ne Counties nyaka e juma manyien
Senators mapachoka ne jochak ochweyo kendo maok jotuak ewii wach yoo ma onegobed ni ipogo godo pesa ne Counties mathurka
Spika mar bunge mar senate migosi Kenneth Lusaka ne ochwalo nyime romo mag bunge mar senateno nyaka chieng tich 2 mar juma manyien
Magi ne otimo kata obedo ni senators Johnson Sakaja, Stewart Madzayo kuom mamoko ne josingo biro wito oko tuak ma gibirobedo godo e juma manyienno
Kwan jii maromo 796 mane oyudi ni nigi Covid-19 ei kawuononi
Kwan jii mane oyudi ni nikod tuo mar Coronavirus ei kawuononi gin jii 796 makoro kelo kwan jogo duto man kod midusi makochno e pachoka ei kawuononi chopo jii alufu 15 gi 601
Magi ne oyangi gi jalup jatend migao mochungne yoore mag thieth e thurka laktar Mercy Mwangangi mane owacho ni kwan mar jii 796 no ne oyudi kuom kwan jii maromo alufu 6 gi 754 mane opim tok seche 24 mokalo
Jatelono bende ne oyango ni Nairobi emapod nigi kwan maduong mag joma nigi tuono magin jii 539 kaachiel gi lero ni nitie jii 3 moko mane tuono onego ei kawuononi
Magawa ma Blue Ridge Hotel manie boma ma Mbita owacho ni jago manyo oyudi ni nigi Covid-19 cha ok en jatijgi moyangi
Tend magawa ma Blue Ridge Hotel manie boma ma Mbita e Sub County ma Suba North e County ma Homa Bay koro jowacho ni dichuo moro ma ja higni 29 mane oyudi ni nikod midusi mar Coronavirus ok en jatich moyangi mar magawano kakane bad migao mochungne yoor thieth e County ma Homa Bay kuno ne rik olando
Maendi koro ne wuok bang weche yangore ni achiel kuom jotij magawano nyo oyudi nyoro ni nikod tuo mar Coronavirus bang pim manyocha otim kod komiti mochungne kedo gi tuo mar Coronavirusno e County ma Homa Bay kuno -pim manyocha otim chieng wuok tich
Kanowuoyo ewii wachno jataa tije e magawa ma Blue Ridge Hotelno Hellen Oido nowacho ni gisebedo ka gikao jotich manyien ka gihikore godo ne yepo mar magawano bang lor mane olor godo magawa mapachoka nikech wach landruok mar tuo mar Covid-19 kowacho ni kakoro nyochane jatend piny Kenya migosi Uhuru Kenyatta ne oyao magawa mathurka kendo mondo jotii e bwo chike mager manyochane oketinegi to nyochane gineno ni gikau jii manyien emane gikawoe jagono ni to ne pok ondike ayanga gi magawano kaka jatich
Kanomedowuoyo ewii wachno mikai Oido nowacho ni magawa margino ok osebedo katiyo nikech pod ne gitemo mondo gichop chike mane oketigo mondo ekane giyepi ema koro nyochane gikawoe thuolo mar luongo apisas mochungne yoore thieth e County ma Homa Bay kuno chieng wuok tich mondo ne jobi opim jotijgi machon kod mane gikao manyien go mane jooro kwayo ni ne duaro tich kargi kanyo-mane odhi opim ne tuo mar Coronavirusno
Kwan jii moyudi ni nikod tuo mar Coronavirus ei kawuononi gin jii 637
Kwan jii ma oyudi kod tuo mar Coronavirus ei kawuononi gin 637 makoro kelo kwan jogo duto man kod tuo magalagalano e pachoka chopo jii alufu 14 gi 805
Magi ne oyangi kod jalup jatend migao mochungne yoore mag thieth e pachoka laktar Rashid Aman
Kanowuoyo gi jopiny kachiel kachiel e tipo mar telebisen kowuok Afya House e boma ma Nairobika laktar Aman bende ne oyango ni nitie jii 10 mane tuono olal gi ngimagi ei kawuononi makoro kelo kwan jogo duto ma tuono osenego e thurka chopo jii 260
Aman bende nowacho ni County ma Nairobi emapod ne okao namba kuom bedo kod kwan maduong mag joma nigi midusi mar Covid-19no mane gin jii 342
Bende ne oyangi ni nitie jii 499 mane ochango ei kawuononi ma owe odhi pacho kowacho ni kuom jogo, 403 ne gin jogo manyocha tuo to ne yudo thieth gie utegi mong' ere gi dho ngere kaka Home Based Care
Maraga oyudo fuong' ruok
Doho mar nyithindo owito oko bura ma yande ochwal miyo moro ma nyinge Mary Kwamboka ka ywak ni ogai mar bad migao mar doho justice David Maraga odagi kawo ting'  mar nyathi ma owacho ni ne ginyuolo kode.
Jayal bura Gerald Gitonga okoo ni burano ne onge kod mise motegno kaka ne ochwale e doho.
Okil kamaloka Danstan Omari ma yalo e loo migosi David Maraga okoo ni bura ma nyocha miyono odhi mako e doho en ma miriambo nimar migosi maraga ok ong' eyo kata mana miyono.
Mary Kwamboka yande okelo koko e kar aluora maar log tich mar bad migao mar doho ne wach onogo ma bende okinde mag Maraga ne okee kode ni otemo chuogo weche mag mirimabo.
Jii adek mawuok e familia achiel polo onego
Jii 3 moko ma oting'o nyithindo 2  mawuok e familia achiel ne jotho kanyo kanyo ka mamoko 3 to rem nego bang polo gogi e gwenge mag Achudinet ei Teso North
Kane oyango aidera mar wachno  jatend obila ma County ma Busia  Wambua Katithi nowacho ni masirano mane otimore kar saa  2 mar otieno mane piny oruugo kawuononi ne okelo tho mar nyimine 2 gi owadgi
Jo familia achiel mane jothogo gin ja higni 9, ja higni 14 kod ja higni 20
Wambua nowacho ni jomanne johinyorego to ne oringgo e kar thieth ma kocholia
Ng'anyo mar nurses mane ochan timo wuok tich koro ochwal nyime
Riuruok mar Nurses mapachoka koro jochwalo nyime  ngányo margi mane onegobed ni chakore ayanga kiny wuok tich
Riuruogno ne okao okang machalo kamano mar mondo mi gimi duol mochungne osach jotij piny owacho -Salaries and Remuneration Commission thuolo maber mar chopo dwach winjruok manegibedo godo kodgi mar medogi osara
Kanowuoyo e boma ma Kakamega , jagoro maduong ma riuruogno migosi Seth Panyako nowacho ni ngányno koro gibirobago tarik 5 mar dwe mar 2 higa manyien
Bende riuruok mar nursesno ne duaro ni piny owacho owuo board mar NHIF kaluwore kod wach mibadhi ma okwako boardno
Meko mar apisas maka NHIF kod KPC ma weche mibadhi mako
Jotelo moko 3 mag kambi mar Kenya Pipeline manyo omaki nyoro nyo oter e apis obila mag okwach kich e apaya ma Kiambu Road buore Nairobika manyo odaye dhogi ne weche mag mibadhi ma makogi
Jotelo manyo omakigo oting'o jataa tije ka kambi mar Kenya Pipelineno migosi Joe Sang , karan mare Gloria Khafafa  kod Vincecent Cheruiyot matiyo e bad migao mochungne ngíewo ka Kenya Pipeline kanyo
To kumachielo bende apisas mamoko 7 ma jotiyo e board mochungne insurance mar thieth  ka NHIF bende nyo omaki
Apisas abiryogo  nyo omaki kaluwore kod wach kuo mar omenda e boardno
Apisas abiryogo  gin Mudzo Nzili mawuok e county ma Kwale ,Yussuf Ibrahiim , Simeon Kirgoty , Ruth Sudoi , Gilbert Kamau , Irene Rono kod Robert Mureithi
Pes bursary ma County ma Homa Bay koro oyudo mijing'o
Bunge mar County ma Homa Bay koro otimo lokruok ne chike matayo weche mag chiwo bursary mag somo mongere kaka Education Bursary Fund Ammendment bill 2018 mabiro konyo neno ni jogo ma odak gi ng'ol bende onyuandi e komiti mochungne bursary  kod konyo neno ni bursaryno ipogo e yoo mowinjore maonge mibadhi moro amora
Kanyowuoyo ewii wachno jakom komiti mochungne yoore mag somo migosi James Okeyo nyowacho ni okang ma gikao mar timo lokruok ne chikego biro  neno ni komiti mochungne bursaryno oting'o girube duto mondo eka koro  bursaryno inyalo pogo ne nyiithindo duto maonge gi nyalo mawuok e wards 40 duto ma Homa Bay kuno
To bende kanyowuoyo ewii wach achiel nogono MCA ma Kabondo East  migosi Ochieng nyowacho ni komiti mar bunge mar County mochungne weche mag somo oseiko  yoore mabecho ka jomakore gi bad migao mochungne somo e County ma Homa Bay kuno mar neno ni jokanyo manyien mag komiti mar bursaryno jotayo chenro mag pogo pes bursaryno  e yoo mowinjore
Nyo oyango ni wards 40 mag County ma Homa Baygo oketnegi  omenda maromo silings million 2.5 mar hik manyonge mar 2018/2019  kowuok e silings million 1.5 mane entieree e budget mokalo mar neno ni nyithindo duto maonge gi nyalo joyudo pes bursaryno
MCAno nyowacho ni form mag bursaryno birobedo  eskunde duto mag piny owacho e Countyno mangima mar mondo mi ochiu thuolo mayot ne jopuonjre maonge gi nyalo e yudo formsgo ka obi oyau school e dwe mar 1 mar higa manyien mar oro kwayo mar yudo bursaryno
Odinga seyo MCAs kuom chamo pes jopiny
Jatend duond bura mar ODM migosi Raila Amolo Odinga kawuono oseyo malit mokalo MCAS kuom tiyo marach gi omenda jopiny moketi mag weche dongruok
Kanomedowuoyo ewii wachno migosi Raila nowacho ni tend  loch gwenge kata devolution ne okel e Pachoka mar konyo neno ni mwandu duto mapachoka ipogo marom ne gwenge duto mathurka
Nowacho ni en hawi marach ni thoth pesa ma imiyo counties mag tayo weche mag dongruok ok dhi e weche mag dongruokgo
Migosi Raila nowacho ni MCAS  osebedo ka kuodo wii jii gi lweny ma gisiko godo e kinde ka kinde kar tiyone jopiny mane oyierogi
Nowacho ni gima MCAS  ongéyo en mana ngíyo rode moko ma ginyalochamo godo pes county kar tiyone jopiny
Kanowuoyo Kisumu migosi Raila nowacho ni MCA  mag counties ma Kisumu, Homa Bay, Nairobi  kod Kakamega gin jogo ma jowuok oko mar nego devolution chutho mar neno ni devolution ok okelo ber moro amora e thurka
Nowacho ni winjruok margi mongére kaka Building Bridges Initiative sani luorore e tung Kenya mangima ka choko pach jopiny ewii kaka inyalotieko weche mag jotelo chamo pes jopinygo
Chike mar apaya ibiro rido e gwenge ma nyanza e nyasi mar christmas
Apisa mag obila mag wangapaya koro omi chik mar chwalo nyime kendo rido chike mag wangapaya e kinde nyasi mar christmas e counties 6  mag nyanza
kamishna mar apisas e gwenge go  migosi Moffat Kingi wacho ni yore duto madongo to kod matindo e counties ma Kisumu Kisii Nyamira Homabay Siaya to kod Migori ibiro chwale apisas mag obila mar neno ni chike mag wangapaya oluu kaka dwarore
ne owacho ni giseketo okenge to kod chenmro makare mar chiwo kum ne jogo mabiro ketho chike mag apaya
migosi kingi wacho ni kata e kor gwenge bende apisas biro bedo mar neno ninjo apiko ochikore tir gi chike ma apaya ka okang makama en mar duoko piny masiche mag apaya mano maweyo ka thoth oganda wito ngimagi .
migosi kingi ne owaco ni weg nyamburko matingo jowuoth e kinde nyasi mar christamas nyaka bed kod obok madwarore mar chwalo jowuoth e pachoka
Raila okwayo jodak owuog oko kendo ruako ker kenyataa
Ogai mar nasa Raila Amolo Odinga koro okwayo jodak  e county ma kisumu mondo mii oikore mar rwako ker Kenyataa e kinde ma obiro wendo bomano machiegni e dwe marapar gariyo limbeno  mokuongo mar ker kenyataa chakre yiero ma higa mokalo to kod tok mosruok e kindgi dwe mar adek higani
migosi Odinga maneloso e boma ma kisumu odiochieng makawuono ne owacho kinde ochopo mar riwruok kendo keto tenge pogruok e kind oganda  ka iriwo  oganda jokenya mano maomiyo ne okao okang mag romo gi ker kenyataa kend singo tiyo kanyakla mar riwo oganda bang mosruok e kindgi
Ne bende oyango mago ma winjruok e kinde to kod ker Kenyataa geto mar chopo e pachoka mar neno ni jokenya oriwore kedno obedo e achiel mano mani e buo chenro mar building initiatives ma duol manochuogi osechako limo gwenge ma pachoka mar yudo dho oganda e wi chenro makama mar jotelo ariyogi
kwayo makama ne oganda jo county ma kisumu biro ndalo machuok kende bang senator ma Kisumu migosi Fred Outa bende ne kwayo jodak mond owuog kar rombgi kendo rwako jotelo ariyogi
Media Council of Kenya chano bago lalruok e kind obila gi jofuamb weche
Duol matayo ute fwambo mapachoka mabende ongére kaka The Media Council of Kenya koro jochano bago lalruok makende e kind apisas mag obila kod ute fwambo mathurka  kaka yoo mar neno ni winjruok maber  obedo e kind kweth ariyogo mar  neno ni ginyalotiyo kanyakla
Kanowuoyo ewii wachno jalup jataa tije e duondno migosi Victor Bwire nowacho ni okang makama ochope bang weche yangore ni okak maduong  medore  e kind jofwambo to kod apisas mag obila
Migosi Bwire nowacho ni e kinde mokalogi  jofwambo osebed ka imonjo kod obila ka mamoko to otam katamana etimo tijegi gi obila mabende osekelo winjruok mararacha mokalo e kind jofuamb weche gi obila kakoro gidwaro bago lalruok makende e kind kweth ariyogo mar kelogi kanyakla e yoore mag tich
Jatelono mane loso e boma ma Siaya e romo mane obedo godo gi jofuamb weche ne owacho ni lalruok machalo kamano birochakore e higa manyien
Ne okwayo duol onogo matayo tije apisas e pachoka mondo oket apisi ma jofwambo  nyalo yudo e weche magidwaro e par obila duto ma pachoka mabirochiwo thuolo mar timo  tijegi e yoo man thuolo
Jodolo ma Kisumu jogolo pachgi ewii limbe ma Ker Uhuru dhi timo Kisumu
Jodolo ma Kisumu koro jokwayo jopiny mondo jobi owuog oko kar rombgi e juma manyien ma igeno ni Ker Uhuru Kenyatta biro dhi sidhoe ayanga chenro moro mar yoore thieth  mongére kaka The Universal Health Coverage e boma ma Kisumu kuno
Kanowuoyo ewii wachno jakom riuruok kanise ma Nyanza Arch Bishop Ogonyo Ngede nowacho ni gwenge mag Nyanza sani joneno ber mosruok ma Ker Uhuru ne jomosore godo gi ogai mar NASA migosi Raila Amolo Odinga esechegi mabende igenoe ni ker biro wendo nyaka Bondo Sub County bende
To kumachielo bende jaod bura migosi Martin Owino kawuono ogoo dhoge piny ka opako okang ma Ker Uhuru kenyatta okao mar keto yoore mag thieth nyime moloyo e agenda meke mag dongruok mongére kaka Big 4 Agenda
Kanowuoyo gi Radio Ramogi migosi Owino nowacho ni kaka jakanyo mar komiti mar od bura mochungne weche mag thieth e County ma Mgori kod Homa Bay omor mokalo gi okang ma Ker Uhuru okao mar duaro dongo yoore mag thieth e pachoka to moloyo to egwenge mag Luo Nyanza kuom chiuruok mar duaro dhi wendo boma ma Kisumu dhi yao ayanga chenro moro mar thieth motisi ni The Universal Health Coverage kowacho ni piny ma dhano ngimae e piny manyalobedo kod dongruok mowinjore
Bende jatelono nowacho ni osiro ogai mar NASA migosi Raila Amolo Odinga kuom ruako Ker Uhuru Kisumu tarik 13 mar dweni ma odhi yawoe ayanga chenro mar thiethno gi nyasi tee mane otiso ni mar Luo Nation
Khalwale dwaro mondo oriemb Raila Odinga e duond bura mar ODM
Senator machon mar county ma Kakamega migosi Boni Khalwale koro kwayo jood bura mag ODM mondo mii oriemb ogai mar nasa raila amolo odinga e duond burano.
ma en bang kamati ma ochungne chike to kod kum e duond bur mar odm ne golo paro mar dwaro riembo jaod bura ma malindi mikayi Aisha Jumwa kod jaod bura ma Msambweni Suleiman Dori kaluore kod weche mag rem luwo chike mag ODM kendo bedo gi tok teko
kaluore kod khalwale migosi Odinga oseriwore kod Ker Kenyatta mano mawuok e duond bura mar jubilee kendo singo tiyo kode kanyakla omiyo en bende onego kao ne ondamo mag chiik.
jood bura ariyogi kaachiel kod mcas abiriyo igeno mar molo enyim kamatai matayo duond bura mar odm e kenya mangima mar  chiwo dhog gi to kod ngeyo okang mogik mibiro kaonegi
ODM OKWEDO WINJRUOK GI WIPER
Duond bura mar ODM okwedo mokalo wach moro ni nitie winjruok moro malingling mar dhi e yiero kaka twech achiel gi duond buch WIPER.
Maeri en bang'  Kalonzo Musyoka ma en jatend wiper, e twak moro mar oboke ma pacho kae   wacho ni giseketo kogno e winjruok en kod Raila Odinga e wi yiero mabiro.
ODM kata kamano okwedo wach ma kamano ka giwacho ni winjruok ma kamano pok nobedo.
 Jagoro maduong mar odm Edwin Sifuna,  olero na Kalonzo, Mudavadi kod Wetangula ema ne jopodho NASA bang panjo ne nyasi mag sidho Raila Odinga kaka jatend oganda.
BISOBE MAKPERE PUONJO WACH PIMO KAHERA
Riwruok mar bisobe makopere  kokalo kuom chenro mar komesha tuberclosis, dhi nyime gi puonjo jodak ma Kisumo  e wi dwaro mar dhi e pim mar tuo kaherano.  
Kweth ma kamano notero kampen ma kamano e boma ma awasi  kama nopuonj jo ohala ber mar dhi e pim e osiptal.
Coordinator mar tuo kahera e county ma kisumo timothy malika, owacho ni maromo jii 2500 sani dhi nyime gi yudo thieth mar tuo  kahera e countino.
Nowacho nithiedho kahera en nono ka okwayo jopiny ni kik luor dhi e pim ma kamano.
ONDIEK ONEGO JAMNI OCHIKO
Jopith jamni e gwenge 2 ma south Kanyabala  Sub location  e boma ma Homabay, jokwano lal  bang'  ondiek moro monjo kendo nego jambgi ochiko otieno mokalo.
Jopinygo wacho ni ondiegno osebed ka ineo e aluorano kendo ni mae ok e thuolo mokuongo monege jamni.
Gikwayo jorit lee mag bunge ni ,ondo okonygi kapok okelo tho  mar dhano.
JII 960 OYUDO KORONA
Kwan mar jii moyudo midhusi mar corona e buo seche 24 mokalo gin 960. Maeri en kwan mowuok kuom kwan jii 8,261  manopim e buo thuolo ma kamano.
Bad migao mar thieth olero ni mano koro kelo kwan jii moseyudo tuono chopo 17,603 .
 E ote  mane oor ne ute fwambo, bad migao mar thieth olero ni jii 169 owe thuolo odok pacho bang chango . 
Gi e kindeno jotuo mok 2 owito ngimagi gi tuo makochno. 
Maeri koro kelo kwan jok ma osewito ngimagi chopo 280.
Jo Kakrao yuak ni MCA margi ojuang' o weche mag dongruok ma gwenggi
Jo Kakrao Ward Sub County ma Suna East e County ma Migori sani koro joseyo malit mokalo piny owacho mar County margino kod jotelo mane oyier gwenggi kuno kuom jwang' ogi kagiwacho gwengegigo osebedo ka odong chien e weche mag oongruok kuom higni modhuro
Jo gwenggo mane otelnegi kod migosi Paul Otieno ne jowacho ni osebed mana ka iketogi mana gi singo modhuro gi jotelogo mabende ok chopi
Kanomedowuoyo ewii wachno migosi Otieno nowacho ni giduaro ni wach ndara maricho makono ng' ii kaachiel gi ng' iyo wach taya mag chiche makono kod wach pur ndawa masani koro odok chieng kuno bende ng' ii
Jogwenggo joowacho ni gisetemo golo yuak margi ewii gik ma giduaro ni ng' iigo ne MCA margi migosi George Owiti to MCAno osebedo ka okao mamalo gi ma piny omuno maok oduar katamana wuoyo ewii wachno
Kwan jii maromo million 16 gi alufu 48 gi 101 ma oyudi kawuononi ni nikod Covid-19 e bwo piny mangima
Kwan jogo man kod midusi mar Coronavirus e bwo piny mangima koro en million 16 gi alufu 48 gi 101 ka kwan jogo ma tuono osenego e bwo piny mangima gin jii alufu 644 gi 679
Bende ripot mane wayudo wacho ni kwan jogo ma tuono ne omako ma othiedhi ma ochango ma owe odhi pacho e bwo piny mangima gin jii million 9 gi alufu 808 gi 404
Piny America ema okao namba achiel kuom pinje duto e bwo piny mangima kuom pinje ma tuono osenegoe jii mang' enyie moloyo ma gin jii alufu 148 gi 848 ka namba ariyo e piny Brazil ma osenegoe jii alufu 85 gi 385 ka namba 3 en India ma oseneoge jii alufu 31 gi 406
JONEKO GI KORONA MOMBASA
Esechegi ma oganda duto jotemo kawo okange mag ritore mondo mi kik gigam midhusi mar Korona, ngima jotuo mapachgi ogwenyore to chutho mago madangni e chuny boma ma Mombasa josebedo ekind akuru ga sumbi mar gamo tuonoendo nimar onge okange magikawo mar temo ritore kaluwore gi pachgi maok nikare.
Kaluwore gi mano mikayi Amina Abdala maen jatend riwruog mine midendo ni Mombasa Women network ne ochako chenro mar choko jotuogoeko mondo mi oketgi kamoro thenge kuma gin bende inyalo pimgi midhuso mar corona mondo mi ochiwnegi thieth mowinjore.
JAL MANE WANg'o MAKAA OTHO KILAWE
Jal moro ma ja higni 40 owito ngimane bang ng' ielore kowuok e  wi gode ma gwassi e sub location ma Malongo  e sub county ma Suba South e seche manyoringo kopanjo ne apisa marito bunge manyogoo apedha mar jok ma wang'o makaa e bungego.
Jaloero mane oyudo ilao gi apisa marito bunge nokier molwar koridore e gode ma gwassi kanyo ema kaeto nowito ngimane.
Miyo moro achiel mane gin godo to kata kamano nomaki.
KWAN JOK MA MANYO THIETH ODOK PINY MIGORI
Kwan mar jii madhi e ute mag thieth manyo thieth e County ma Migori odok piny mokalo nyaka ne midhusi mar corona muoji e thurka. 
Maeri en kaluwore g apisa moro mar thieth e countino James Oguk.
Oguk wacho ni gisefwenyo ni jii sani thoro mana ng' iew yien e kuonde uso yedhe  ka mamoko to limo nyamrerwa mae kor gwenge ka gimanyo thieth.
Oguk wacho ni jii mathoth sani paro ni laktere odich ahinya gi wach midhusi mar corona moloyo tuoche mamoko gino mowacho ni ok adier.
DOHO MA MOMBASA OCHAKO WINJO BUCHE AYANGA
Doho ma Mombasa kawuono ochako ayanga chenro mage mag winjo buche bang kanyocha olore kaluwore gi kwan mathoth mag jogo matiyo e doho kanyo manyocha oyangi ni neogamo midhusi mar Corona.
Doho no ne ochak olor kata bang ogai mar Doho e pachoka David Maraga chiwo thuolo mondo mi oyaw kuondego bang yangore ni jii 11 matiyo e doho kanyo monywando okinde kod apisas mag doho ne jogamo midhusi noendo.
KARAN MANYIEN MA NAIROBI OCHAMO MUMA.
Edward Gichana osechamo muma kaka karan manyien mar od bura ma Nairobi . 
Nyasi ma kamano notelie kkod spika Beatrivce Elachi mana odiechieng achiel tok kanyo opuodh nyinge  gi od burano e romo manyokelo fwere, ka koro nenore ni lweny manyien nyalo biro muoch e assembly ma Nairobi.
Motelo odiechieng ma kawuono,  yuaruok nomuoch bang'  spika Elachi nodagi yango Jacob Ngwele kaka karan mar od Burano. 
Ngwele osebedo oko mar apisi chakre dwe mar 11 higa mokalo  tok ka Elachi nondiko ne EACC ni noyiere e yoo maok ni kare.
Japuonjre ma jahigni 17 manetimo penj mar KCSE ongielo orengo
Japuonjre ma jahigni 17 manetimo penj maduong mar kcse e skund sekondar ma DC mixed e gwenge ma Randung ,Gem west location e constituency ma Rangwe ongielo orengo
Japuonjreno ne owito ngimane okinyi makawuono e kar thieth ma Homabay County Teaching and Referal Hospital kamosebedo ka oyudo thieth chakre chieng tich abich .
japuonjreno ma oyangi kaka Javan Onyango ne oyudo hinyruok e bund iy e kinde maneotugo kod jowetene opira e pap mar skundno .
Ruoth ma gwenge go Joel Otieno yango ni ne ogweye e iye kuom hawi marach gi japuonjre machielo e kinde manegitugo opira bang penj ma tich abich kendo ring kode e kar thieth ma rodi kopany kama bange ne ochwale e kar thieth ma homabay county teaching and referal hospital  ma Ongieloe orengo.
Jalup county commisioner ma sub county ma Rangwe Elvis Kolum kaneyango wachni owachoni ne ochwale e kar thieth ma homabay county Referal Hospital ne thieth makende kama ne ongielo orengo.
ka giesani ringre osechwal e kar kano ringruok ma Homabay kairito timone bero.
Oppositon pod ochung kar tiende
senator ma Siaya James Orengo koro owuok oko kendo wacho ni oposition ma thur ka pod otegno kendo ochung kar tiende
ne  okwedo weche moko maosebedo ka liekore ni oposition ma thurka orumo kaluowore kod mosruok maneobedo e kiind jatend kweth makwedo piny owacho Raila Amolo Odinga  kor ker Uhuru Kenyatta.
Orengo ma en jatend kweth manok e od buch senate wacho ni chenro mar riwo oganda maneochak kod jotelo ariyogo ok onego okaw kaka mar riwruok e kind piny owacho kod opposition ne loso e yik moro e gwenge ma masiri ramunde ugenya constituency kama ne okwayo ker kenyataa mondo orid okanda e kedo kod mibadhi e pachoka .
ne opuoyo Ker Kenyatta kuom okenge  ma piny owacho mare osekao mar kedo gi mibadhi ka okwaye mondo otime ma ok odewo ngato angata.
Senator orengo ne oten  kod jaod bura ma Rarieda migosi Otiende Amolo to kod migosi Elisha Odhiambo .
jotelogi ne  ohum kod kwan jopiny china ma osemedore e pachoka ka okwayo piny wacho mondo ongi matut wachni kotenore kod uchumi ma pachoka
Riurwog nurses mapachoka buogo luongo ngányo ekind thuolo mar ndalo 21 kaok ochop dwachgi
Riwruog nurses e pachoka ochiwo notis mar 21 ne piny owacho ma malo gi piny owacho mag counties mondomi gikete tim winjruok mane giketoe e kokgi mar dok etich maka okotimore gibiro bago nganyo.
Jagoro maduong mar riwruogno Seth Panyako ne okoni winjruok mar dok etich ne nitiere e ogorimiti mane gichue kokgi 2 dwee mar 11 higa mokalo.
Migosi Panyako ne okoni notis mane gichiwono chako tiyo tarik 19 dweeni mar 11 kadiponi winjruogno mane obedo ekindgi tarik 2 dwee mar 11 2017 ok oketi etim kakane owinjore gitim kochaokre tarik 1 dwee mar 7 higani.
Nurses go joo dwaroni omedgi omenda ma balang mar silings sh. 5000 kuom lep gi mag tich kod omenda ma balang mar sh.3000 ne jopuonjre e hikgi mokwuongo.
Kane giloso gi jofwambo eboma ma Kisumu riwruogno seyo moko kuom piny owacho mag counties ma jo tiyo kanyakla kod mane en jakom margi John Bii e mayo riwruogno omenda mathoth ka gityo kod aguche maok opuodhi e yor chudo manyasani mar IFMIS.
Doho oweyo thuolo gavana Obado gi rambun
Gavana ma Migori migosi Okoth Obado nyalo buonjo bang doho ma Kibra weye thuolo gi rambun mar silings gana 500 .
Jangad buche edoho ma Kibra  Joyce Gandani ne okoni onge neno moromo mane ochiw gi jomin wach eloo piny manyalo miyo mmed gengne migosi Obado kuom thuolo mar jumbe 2 kaka ne gidwaro..
Gavana Obado ne odonjne kod ketho mar bedo kod bunde 8 maok opuodhi gi chik .
Bunde 5 ne oyudie eode ma Lavingtone ka 3 ne oyudi  eode ma Migori ethuolo mane apisas mag okwach kich mawuok ka duol makedo gi mibadhi EACC ne joo timo nonro  ewi mibadhii mar silings bilion 2 mawachore ne otii godo eyoo marach ecountyno.
Mcas moko mawuok e county assembly ma Homabay dhii bedo erumend kuom jumbe 2
Mcas mawuok ecounty assembly ma Homabay mane ochwal enyim doho maKisumu kendo odonjnegi kod ketho mar monjo spika mar county assemblyno mikayi Elizabeth Ayoo joo dhii bedo erumend ma Kodiaga kuom jumbe ariyo ka nonro dhii nyime.
Jangad buche edoho ma Kisumu Rose Ndombi ne owachoni weyo thuolo Mcas go kaka ne okinde mayalo ne joo dwaro ne nyalo rocho chenro mar timo nonro ewii ketho mane odonjnegi godo.
Mcas gin Evans Marieba, ma Gwasi North ,Phelimon Onditi (Kagan), Dan Were (Kakelo Kokwanyo) Paul Wamunga (North Karachuonyo ward),  kod Mca ma Wang' chieng ward Peter Kaula.
Motelone mano Mcas go ne joo ochiwore ne obila mag okwach kich bang'  yudo maling ling ni obila ne manyogi ewii wach monjo spika ma Homabay bange to ne ochwal gi enim doho.
Obila ma Bondo okwedo weche moko ni gikao asoya eseche ma gitimo apedha eapaya
Obila e subcounty ma Bondo okwedo weche moko mawuok kuom jotelo ni gitiyo kod thuolo mar apedha madhii nyime eapaya ekawo asoya kuom weg matatu kod jo bodaboda.
OCPD  ma Bondo Harriet Kinya,ne okoni gisebedo kagitimo apedha kendo gimako mana weg matatu gi jo bodaboda maok luw chikego mane ochak ket etim.
Odiechieng manyoro moko kuom jo boda boda gi jotelo mawuok siaya kotelnegi kod mca ma ogwel ecounty assembly ma Siaya Tabu Osewe ne oseyo apisas mag obila kane gikoni gisebedo ka  gisando weg matatu ka gikawo asoya kuomgi.
Mikayi Kinya ne oyangoni apise  oyawu thuolo ne ngat moro amora mankod ngur machal gi mago kane oleroni apisas mage okoyiene sando kendo kawo asoya kuom weg matatu gi jo boada boda.
Kane omedo loso ewii wachno mikayi Harriet  ne okoni joo go mapod okluw chikego mag apaya ibiro maki machwal enyim doho kendo donjnegi kod keth mar rem luwo chike mag apaya.
MCAs 9 ma Homabay ni e lwet obila
MCAs mamoko 7 mag county ma Homabay jochopo gin giwegi e nyim obila mag okwach kich e boma ma Kisumu okinyi ma kawuono ewii wach monj ma nyocha omonjgo spika ma homabay mikayi Elizabeth Ayoo.
Maa en bang'  ka MCAs 2 manyo omaki Homabay bende ne oseter e Kisumu kuno kendo ogeng' negi e tesend obila ma Kisumu; mano MCA ma Kanyidoto Walter Were Muok ma en jatend kweth mathoth e od bura ma Homabay kod MCA ma Central Karachuonyo Julius Gaya.
MCAs ma ochopo e nyim obila gin giwegi kawuono gin kanyakla kod mano ma Gwasi North Evans Marieba, Phelimon Onditi (Kagan), Dan Were (Kakelo Kokwanyo) Paul Wamunga (North Karachuonyo Ward), Geoffrey Guma Anyango( Kabondo West),Paul Adika (Lambwe Ward) kod MCA ma Wang' chieng ward Peter Kaula.
MCAs jodhi kobila bang'  yudo uma ni obila ne manyogi ewii wach monjo spika ma Homabay.
Ringre ja sekondar pod imanyo
Chenro mar menyo dhii nyime ne ringre japuonjre ma klass 11 manyo olwar e dhoo wath ma Bongu Beach e Central Karungu location, mano e Sub County ma Nyatike e County ma Migori.
Briton Mike Odhiambo nyo okier molwar e pii odhiambo ma nyoro kanyo otemo gamo besen moro manyo oriko dhii gi pii.
Ruoth ma Central Karungu Isaac Bungu okwayo piny owacho ma Migori kod apisas mag Kenya Redcross mondo jokony e chenro mar manyo ringre rawerano.
Jokue moko 2 ojuki rando gi diel mane gikwalo e chula Nyakagere, Seme sub county
Obila ei egweng ma Kombe Seme subcounty joo ogengene achije moko 2 ma mane omaki rando gi diel mane gikualo e chula ma Nyakagere.
Achije 2 go majohigni 43 gi 48 nyoo okwalo dielno manyuok edala mama pamela atieno odindo ei chula ma Nyakagere mayudore enam lolwe kar saa 10 ma kogwen.
Jalup ruoth ma East Othany subalocation migosi Caleb Apondi okuon ne okoni achijego ne omanyo yie mane gikuang godo gi diendno nyaka eloo motuo kamne ginnyalo yudoe chiro
Migosi Apondi ne okoni achije 2go magin George Opiyo kod Charles Odhiambo ne omaki bang kane jopiny ogoyo milome ne obila ma ema ne omakogi ma ogengnegi etesend obila ma Kombewa ka ibiro chwalgi enyim doho ma maseno odiechieng ma kiny.
Jago ma jahigni 41 ne omaki ka okwalo weyni mag keyo teko stima Ugenya
Obila ne ogengone jago moro ma jahigni 41 e tesend obila ma Ukwala bang kane omake ka okwalo weyni mag keyo teko stima egweng ma Ligega Ugenya sub-county
Daniel Okoth Ochieng ne nyoo omaki kod jopiny kane ongado weyni mag stima e transformer machiegni gi skund sekondar ma Ugenya.
Jalup ruoth ma Ligega sub-location migosi Johannes Ngesa Odundo, ne oyango wach makamano kane okoni ripodno nyoo ochoppone kowuok jopiny .
Migosi Odundo ne okone nyakalondo mar Ramogi ni achijno bende ne omaki gi misip ma ityiogodo e idhoo yien mar stima, kachiel gi apiko mane otiyo godo kowuok dalagi egweng mag Got Nanga kod Weyni mane osengado 
Ne okoni achijno ibiro chwal enyim doho ka gisetieko timo nonro margi ewii wachno.
OBILA NONO NEK JAPUONJ HOMABAY
Obila ma county ma Homabay pedho achich ma itudo gi nek mar japuonj moro ma jahigni 34 manyo onegi e gweng’ ma Nyakongo mani e sub location ma Kanyirima e ei West Kagan e sub county ma rangwee.
Mosenindo japuonj phelix castro nyigilo, ma en japuonj skund primar ma rota e county ma kisumu, ne othoo kanyo orik itimone thieth e osiptal ma ndiru kaaluowre gi rem manyo oyudo bang’ ka achijno nyo ochuioye gi pala e agoge.
Ruoth ma West Kagan location Kennedy Okoko okoo ni achich manyo ochuo japuonjno gi pala en jagweng’no ma ong’ee, to ni nyo omonje e kar saa ariyo gi nus mar Otieno.
JOWUOTH ODIWO MIGORI TOK OBILA CHAKO APEDHA
Miche gi miche mag jowuoth jodiwo e tesend obila ma Migori tok ka obila nomako bus mathoth kod nyamburko matingo jowuoth 14 buora  wira ni ne gionge gi certificate mayienegi dhi e wuoth ma kamano kendo ni ne ok giluwore gi chike mag gayo landruok korona.
Apedha ma kamano nochakore apoya nono kendo derepe mag gachego nochwal e nyim doho mogogi fwai.
Maeri nonywako jowuoth manowuok Migori kochomo Nairob kod mamoko manochomo Migori kowuok buore.
Japuonj onegi Rangwe
Obila ma county ma Homabay pedho achich ma itudo gi nek mar japuonj moro ma jahigni 34 manyo onegi e gweng’ ma Nyakongo mani e sub location ma Kanyirima e ei west Kagan e sub county ma Rangwe.
Ruoth ma west Kagan location kennedy okoko okoo ni achich manyo ochuo japupnjno gi pala en jagweng’no ma ong’ee, to ni nyo omonje e kar saa ariyo gi nus mar otieno.
Masira manyo oyude kanyo orik odok pacho kowuok luora. oyangore ni japuonj monegino nyo othoo e gop ja apiko manyo orik oting’neo nimar jaa apikono ema anyo orik ochwanyore gi achijno e seche mag odiechieng’ ma kaeto achijno okiye e ndara mohiche ka en kod jawuoth ma e sechego ema nyo onegi bang’ wuok apiko hie ringo.
UHURU ODAGI LORO PINY
Gi e kindeno jatend Kenya odagi pach jok ma nyucha sunde mondo olor kendo tong mar countoes mamoko kaka yoo mar gayo landruok corona.
Nowacho ni loro tong onge gi pek malich kowacho ni gima duong en ni jii oritre giwegi.
Bende npako piny owacho mag counties ma josebedo ka orido chike mag gayo tuoni kopako gavana ma countiesgo kuom tich maler.
NYITHINDO DHI E KENY MOMONDO KURIA
Apisa mochungne nyithindo e sub county ma kuria west james omondi, ohum nono gi kwan ma malo mar nyithnido madhi e keny momondo e aluorano koseyo jonyuol kuom jwang’o nyithindo.
Apisano wacho ni moko kuom nyithindo dhi kapok ochopo higni madwarore komedo ni kaka piny owacho jonyuol maok orito nyithindo ma kamago kata ok ogoo liport ibiro donjonegi.
UHURU OSIEMO JOOD BURA MAKETHO CHIKE
Jatend piny Kenya Uhuru Kenyatta omedo thuolo mar chopo chik ma tamo jii bedo oko gotieno ata curfew gi ndalo mamoko 30. 
maeri en e okang mar medo gayo landruok midhusi mar corona.
uhuru nokwayo obila ni mondo one ni chik ma kama oluw maonge dok chien. 
Jatend Kenya owacho mago bang moko kuom jopiny yuak ni jotelo moyier ema ni e ongála ma mbele e rocho chike m,a kamago ka koro ochiko obila ni mondo obi omak nyuaka josiasa mak odew lemo ma gimako.
DUKA MAR USO GIGE SITIMA OWANG’ KISUMO
Duka moro maouso gige sitima nowang molokore mirni e aluora ma YMCA mokiewo gi Oile park e boma ma Kisumo.
 Dukano mongere kaka Modern electronics nowang marach e masirano manotimore kar saa abich odiechieng.
apisa mag simo mach ma county ma Kisumo notemo simo maano to kata kamano nmedo landore manochuno ma gikwayo konyo kowuok kuom josim mach ma alak mar ndeke ma Kisumo.
 jopiny noseyo josim mach mag counties kuom deko chopo e kar masirano.
komishna ma Nyanza James Kianda mane en achiel kuom apisa mag piny owacho manochopo kanyono, noyuago ikruok maok ni kare mar kedo gi masiche ma kamago e boma ma Kisumo.
nowacho ni masinde mag simomach ma county ma Kisumo ok nyal kedo g mach mager ka ma kawuonono kokwayogi ni mondo gingiew masinde mag simo mach ma nyasani.
ACHIC MAR BEMBO OWE GI BOND SIAYA.
Jal moro ma ja higni 27,  nochopi e nyim doho ma Siaya kawuono gi keth mar njawo nyathi ma nyako ma ja higni 8  e gweng ma Uradi, Mur Ng’iya sub location  e County ma Siaya.
Gabriel Oduor Oyuga nochopi e nyim jang’ad bura  James Ongóndo  kama nodonjne ni tarik 27 December higa mokalo, ne orocho ratiro mar nyathino kongéyo.
Keth mar ariyo en ni e odiechieng achiel ono, nomulo nyathino marach mobalo gi chike ma thurka.
Jangad bura nochiko ni mondo oweye gi bond mar siling 200,000 gi jachung ma rom kamano kendo ni burano ibiro winjo tarik 17 dwe marochiko higani.
Jomin buche oyango ni gibiro chwalo joneno 5 e burano kod laktar manothiedhi nyakono.
JO MOMBASA NIGI GENO E WI OHALA
Jogo matiyo e gache mating’o jowuoth Mombasa koro ni kod geno ni kwan jowuoth kidek medore nimar thoth jowuoth nyocha oluor ni jatend piny Kenya ne kidek chako keto kum mar wuoth e pachoka.
Jo ohalago katakamano koro kwayo piny owacho mondo ni e thuolo mabiro gigol oko chik makumo wuodh otieno, kagikoni wuodh odiochieng osebedo karocho chenro mag jowuoth madhi kuonde maboyo kowuok mombasa.
OSECHAK PUODHO MATATU MATING’OJOWUOTH MIGORI
En fuongruok ne weg matatu ma Awendo ma ok osebedo ka tiyo kuom kinde buora kuom rem bedo gi puoth mayienegi tingo jowuoth e ndara bang bad migao mar thieth kod apisa mag obula chako timo nonro mar puodho jok mowinjore dhi nyime gi tije.
Chenro ma kamano nochakore kawuono migori primary school kendo joriemb matatu maloyo 100 noyuoro mondo mi omigi puoth mowinjore mondo gidogi e ndara.
Jakom riwruok weg matatu e aluorano George Rarieda nowacho ni gin gi yie  ni gachegi duto biro dok e ndara bang yudo certificate madwarore.
Nokwayo NTSA mondo ombek chung margi e wi badges manyien ma sani oket chik ni nyaka bedie eka nyamburko odogi e ndara.
DOHO OCHUNGO GEDO MA CHIRO RANGWE
Doho ma Homabay nochungo gedo mar chiro ma Rangwe mitayo kod aguch NGAAF kuom rem luwo chike mooketi mag gedo.
Maeri enb bang kweth moko adek makedo ne ratiro mawuok Homabay  dhi e doho  ka gidwaro ni mondo ochung contractor manomi tich ma kamano  nikech ne ok okaw pach jopiny.
Kweth adekgo mongere kaka Sego  Public Litigation forum motelne kod Micheal Kojo, Interface Community Help Desk motelne kod Evance Otieno kaachiel gi  Walter Opiyo mar Homa-bay bunge la wenye nchi , nodhi e  doho  nyoro mar dwaro chik mar chungo gedo ma kamano  ka giwcaho ni ne onge kata puoth manowuok ka NEMA kaachiel gi bad migao mar apida.
ABUOG ROMBE MOSETIYO OK WIT MABER
Mask mosetiyo imedo nee kokere e kuonde mopogore e thurka gino ma medo kelo luoro mar medo landruok midhusi mar Korona  kaachiel gi medo chido aluora.
Bad migao mar thieth okwayo  jopiny ni mondo jone ni giwitogi  kuonde nowiwnjore bang tiyo kodgi. 
Jalup jatend migao mar thieth Dr. Rashid Aman,  siemo ni tuoni inyalo med lando gi mast mosetiyogo e ranginy ma malo.
Magi eki timore e seche ma jii mamoko 605 noyudi gi tuono e buo seche 24 mokalo.
 Maero koro okelo kwan jok manig tuoni e pavcho kae chopo 23,202
JARIEMB LORY OTONY E LAK THO
Dereba moro mar lorry otony e lak tho odhiambo ma kawuono bang gachego bagni moweyo yoo ojola e wang apaya ma kisumu kochomo busia.
Kaluwore gi liport mar obila, jariembono ma nyinge Geoffrey Muchiri, ma ja higni 45, ngimane ok ni marach ahinya.
Lorino noting’o ogunde 130 mag bando kowuok uganda  e seche ma masirano notimore.
Maeri en mana kinde machuok tok ka lorry mar tingo moo nongielore mana e aluorano
NYAKO MA JA KLAS 7 ORESI KARIWO ARUS
Nyako ma ja class 7 , ja higni 16 e Sub County ma Kuria West, oresi e seche manoriwo arus ka wuon mare monyuole ema nobedo jadolo mane riwe arus gi rawera ma ja higni 23.
 Obila nogogi gono ka nyasi ma kamano ne dhi nykme ka wachore ni wuon wuoyi nosepuodho kenya ma kamano. 
Obila wacho ni ibiro chopo jalo e nyim doho.
JOTHEITH MA HOMABAY JOCHAKO NG’ANYO
Chenro mag thieth e kuonde mirite jotuo mag korona  kod chenro mag thieth mangima e county ma Homabay ongíkore bang jothieth chako ng’anyo margi kawuono e wi osara mar dwe mar 6  gi mar 7 ma giwacho ni pok ochulgi.
Jothiethgo wacho bende ni gitiyo e lwasi maok ber mar tich ka giwacho ni ok ginidog e tich nyaka chop dwarogi duto.
 Jakom kmpdu bade ma nyanza dr kevin osuri,  olero ni ok ginidog e tich nyaka chop chulgi kendo ni nganyo ma kamano oluwore gi chik.
Jagoro mar KMPDU ma kono Dr Lameck Omweri,  dwaro ni mondo oduok bad migao mar thieth mangima ne piny owacho ma malo  nikech piny owacho ma county ma Homabay ok osebedo kadhi kodgi maber.
JO MOMBASA OKWA MONDO OTANG’ NE KORONA
Jodak e kaunti ma Mombasa okwa mondo mi kik jochak nyiso mor kaluworegi kwan ma piny mag jogo milando ni gamo midhusi mar corona ei kauntino, nimar samples mikawo kuom jopiny sani nipiny kipimo kod mano mane ikawo e kinde mosekalo.
Magi ne owacho kabende apisas mag thieth e kaunti ma Mombasa sani koro chich ni kwan jogo magamo midhusi mar corona Mombasa kidek gik e ng’iende ekind dweni mar aboro kod ochiko kaluwore gi kwan welo ma igeno ni biro yuoro e boma ma mombasa.
JODONG LUO DWA KONYO E GAYO IYE MOHIW
Jotelo mag duol mar jodong oganda luo sani koro kwayo piny owacho mondo onywakgi e chenro mar konyo duoko chien wach gamo iye mohiw e kind rowere ma raga e thurka ma sani itudo gi bedo pacho alanda kaluwore gi wcah midhusi mar Korona.
KODO WINJRUOK MAR SENATORS HINYO COUNTIES
Koso winjruok e kind Senatas ma thurka e wi kaka owinjore opog omenda madhi e Counties osemiyo Counties mathoth okoso pesa mag tayo chenro maggi kaachiel bende gi deko chulo jotich osara.
Jatend migao mar omenda Ukur Yattani kiny nobed gi romo gi jokanyo magin kaachiel gi Senators , jotend Gavanas, kod kamati mochungne pok omenda  mar temo manyo duoko e wi yuaruok ma kamano.
Maeri timore e sechegi ma riwruok makedo ne ajuoke ma thurka buogo bago nganyo  tich abich mabironi kaponi Senate ok bi winjore e wi yoo miibiro pogie omendago ne counties.
OBILA OMAKO OGUNDE 4 MAG NJAGA RANGWE
Obila e Sub County ma Rangwe omako ogunde 4 mag nyasore ma nengone mar chiro nyalo romo siling 400,000 koting’ e apiko moko ariyo  ewang’ apaya ma Yimbo kochomo Olare. 
Apisago mane oyudo malingling koa kuom jopiny noketo obadho ma gimako jok manotingo nyasorego.
Kaluwore gi komanda mar obila ma sub county ma Rangwe Jane Sang,  joriemb nowuok Rodi kopany kagichomo olare . 
Nolero ni jii ariyogo nojwang’o apikegigo  ma gidonjo e bungu bang neno obilago
Nowacho ni apiko ariyogo gi njaga manomaki noter e tesend obila ,a rangwe  e sechegi mobila djhi nyime gi manyo weg mwandugo.
JO MITUMBA YUAK NE PINY OWACHO
Jo ohala mauso lep mitumba e thurka sani koro seyo bad migao mochungne ohala kod kembe  kuom rem goyo chapa chike monego oluw kapok oyiene ngato tayo ohala ma kamano.
Riwruok jo ohala ma kamago kotelnegi kod Teresia Njenga,  wacho ni jatend piny kenya nogolo chik  mondo mi giyaw ohala ma kamano to lwetgi pod omoko wira ni bad migao mochungne chenro ma kamano e buo jatend migao Betty Maina pok ochiwo ler kaka wachno onego obedi.
Giwacho ni manyalo romo jo ohala tara 2 sani kuomgi omok e rot e pacho kae mangima.
ANYUOLA KAJEMBE YUAK NE KAGWE
Anywola mar mosenindo Ramadhan Seif Kajembe koro jobwono mar donjone jatend migao mar thieth migosi Mutahi Kagwe magitwoni ne ochiwo ote maok gimor godo kata matin, bang wacho ni wuod Kajembe ema ne okelo tuo ne mingi kod wuongi magiduto giwito ngimagi.
Anywola no bende oseyo Gavana ma Nairobi Mike Sonko kod jatend migao mar somo George Magoha kuom jiwo wach makamano kagitwoni wuod kajembe ne otamore dhi e quarantine mochwe ochiwo tuono ne jonywolne.
KAMBI REGO NIANG MA SONY OYUDO LAL
Kambi rego niang ma Sony osewito  maromo acre 15 mag niang e masiche mopogore opogore mag mach ka mano koro oseweyo kambino gi lal maduong mokalo.
Jataa tije ka kambino Stephen Ligawa,  owacho ni giwito niang mathoth e sechegi ma kambino temo chung e tiende kendo.
JASAMARIA MANG’UON OLOSO NDARA NDHIWA
Jopur mag niang ma Ndhiwa ma chenro maggi mag pur oseyudo dok chien kaluwore gi rach mag apaya ma kono, joyudo fuongruok  bang japiny moro mochiwore nojok ochako loso ndara ma kamano  mar jiwo pur niang e aluorano.
Contractorno ma nyinge Johnson Oduru, nowacho ni nokaw okang ma kamano mar reso jopur matero niang e kambi mar sukari industries manitiere Ndhiwa.
KALAPAPLA MAR MUTAHI KAGWE ODAGI MOR
Nochuno jatend migao mar thieth Mutahi Kagwe ni mondo oduog Nairobi kowuok Kericho gi yor ndara bang ndek kalapapla manotere Kericho tamore mor e seche manoikore mar duogo buore.
Kagwe noyudo osedonjo ei ndegeno eka jariemb ndege notemo tielo  mangeny  mit nodagi mor chutho.
Kagwe nojok otiyo manan gi nyamburko mare e wuodhe mar duogo Nairobi tok twak gi jopiny e wi wach midhusi mar corona e thurka, twak manobiro achiel kachiel kowuok Kericho.
Nochako gi timo limbe e kar jotuo mohewre ma Kericho kama bange nolimo laboratories ma Waltereed  kama ipime samples mag corona. 
Kagwe nowuotho gi gavana ma Kericho Paul Chepkwony, kod apisa mathoth mag bag migao mar thieth.
JOTHIETH MA SIAYA JOCHAKO NG’ANYO
Maloyo nurses  480 kod clinical officers e county ma siaya jochako ng’anyo  ka giyuak ne deko piny owacho ma county ma sisys medogi lemo kaka winjruok nobedo.
Kaluwore gi jagoro mar kenya national unio of nurses bade ma siaya  sylvester ngánda,  nganyo ma kamano manochaklore okinyi ma kawuuono biro dhi nyime nyaka chop dwaro margi.
Ne giwacho ni karan ma county m,a siaya joseph ogutu nondikonegi jumamos mokalo mak mana ni obokeno ne ok onywako dwaro manoyudo gilose tic abich kokalo e romo manotim e yor lonny ma nyasani mar zoom.
JATEND MIGAO MAGOHA LOSO E WI YEPO MAR SIKUNDE
Jatend migao mar somo ngire George Magoha, onyiero jogo ma sundo piny owacho mondo oyaw sikunde ni johore mos  kendo ni piny owacho nono mos kaka tuo makochni medo landore eka gibiro ngeyo ka ibiro yawo sikunde e dwe mar 1 higa manyien.
JOK MODAK GI NG’oL SUBA NORTH YUAK
Jogo modak gi ng’ol e Sub County ma Suba North  jodwaro ni mondo piny owacho ma malo kod mago mag counties obed gi chenro moyiedhi mar neno ni gin bende giyudo sir mowinjore  e seche mikonyo oganda kaluwore gi ngaji mokel gi midhusi mar corona.
Ne giwacho ni jok modak gi ng’ol ojwang mokalo e buo chenro  madhi nyime sani mar pogo chiemo kod gik mamoko aok chiemo.
Jakom Suba North constituency disability forum mr. James Oloo Masiga , wacho ni gisebedo gi kinde matek mokalo  e seche mipogo jok ma ngáw wira ni ok ginyal chopo kuonde ma jii larore ka manyo chiemo mag kony.
JATEND MIGAO KAGWE NG’UR
Jatend migao  mar thieth Mutahi Kagwe owacho ni nitie moko kuom laktache mag ute thieth mag jii giwegi machiw obok ma bandia ne anyuola ma joggi otho gi corona mar nyiso ni ok githo gi ruono.
Kagwe wacho ni laktachego timo kamano mar mondo mi anyuola ma kamago odhi nyime gi iko e yoo ma pile mopogore gi kaka iiko jok ma onindo kaluwre gi corona.
Kagwe nowacho ni jok ma timo kamano keto ngima jokenya e kind akuru gasumbi
GAYO YE MOMONDO
Min od ogai mar ODM Raila Odinga mikayi Idda Odinga ochako chenro makende mar  kampen mar dweche adek mar kedo gi gamo remo momondo e kind nyithindo ma nyiri  e county ma Siaya.  
Kokalo kuom Idda Odinga trust,  nyithindo ma kamago ibiro romogo kaachiel kod jonyuol keto puonjogi e yre ma ginyalo geng’o godo gamo iye momondo.
Kaluwore gi jawach e loo Idda Odinga Trust migosi Odhiambo Otieno, campen ma kamano  ochaki kaluwore gi kwan  ma malo mag nyithindo ma gamo remo e aluorano kama nyaka sani nyithindo ma nyiri ma raga maromo 390,000 osegamo remo e buo dweche 6 kende
JII 3 OTHO E MASIRA
Jii adek nyotho kanyo kanyo e masira mar apiko gi nyamburko manyotimore Ligega e wang apaya ma Kisumu kochomo busia otieno mokalo.
Jii adekgo manyo otingore e apiko nyotuom gi chien gi nyamburko matin manyochomo Kisumo manyo ringo ngwe airititi .
Komanda mar obila ma county ma Siaya francis kooli, owcho ni dereba mar nyamburko matinno nyohinyore kendo nyothiedhe Sega mission hospital ka ringre jii adekgo to noter e kar kano ringruok ma ambira. Garino kod apikono nyoter e tesend obila ma ugunja.
KAJEMBE OIKI KAWUONO
Mane en jaod bura ma changamwe Ramadhan Kajembe oseiki e pare ma kwa she manitiere Mikindani e kar chung od bura ma Jomvu Mombasa kawuono. 
Kajembe nyowito ngimane nyoro bang bedo e od thieth mar jotuo mohewre  e kar thieth ma Pandya kuom jumbe ariyo.
Kajembe inyalo par kaka jasiasa mane nigi chung motegno e kedo ne jopiny to moloyo mago mawuok yoo nam chumbi.
Jotelo mathoth ma pacho kae oseoro ote maggi mag lit kod kuyo kaluworre gi tho mar jatelono.
YIERO MAG GOR MAHIA KINY DHI NYIME
Yier mar club mar Gor Mahia kiny nodhi nyime maonge dok chien. 
Jagoro mar board mochungne yiero Kennedy Mbara owacho ni duko manyowuok e doho nyoro ok ochungo yierono mak mana ni nyowacho ni kapo obi ofweny ni yiero ok otimore maber to inyaloo bi ruche bang’e.
Maeri an bang apisa moko dhi e doho dhi kwedo yiero mar Gor mochan timore kiny.
DCC MA MUHORONI OSIEMO OGANDA
Jalup County Komishna ma Muhoroni Eric Wanyonyi, owacho ni onge ng’ama ibiro konyo e yoo moro amora e apisi mar piny owacho kaok orwako mask.
Wanyonyi wacho ni gisefwenyo ni thoth oganda ok osebedo ka rwako maskgo kowacho ni gidwa chako apedha mar mako jogo maok rwak mask go ma ibiro chwalo e doho.
Nolero bende ni ginono mos jogo mabuono chike moketi mag chokruok kaachiel gi mag liete  kowacho ni sani tuoni landore e kor gwenge maok ginyal ling’ ka gineno ka oganda ketho chike moketi mag gayo tuono.
JAKOM KNUT RONGO YUAK E WI MIBADHI
Jakom KNUT bade ma Rongo Samwel Omwaga,  dwaro ni duol makedo gi mibadhi EACC kod okwach kich ni mondo onon matut wach mnada ma sani igoyo kata iusogo gache mag piny owacho ma County ma Migori kowacho ni chenro  ma kamano itimo mobalo gi chike.
Omwaga wacho ni gima timore sani en mana chopo chik mak mana ni gachego noseusi ne jii chon kendo wegi rito mana kawgi.
Nowacho ni moko kuom gechego bende oketi e nengo mapiny miwuoro mar neno ni jii migeto oyudogi  ka jok mane nigi omenda ma malo to owe oko. 
Omwaga bende nokwayo Senator Ochilo Ayako  mondo okony jo Migori nono  wach uso ma kamano ma iwacho ni nosechan jok mane dhi yudo nyamburkogo.
Korka kore, jatelo mochungne tudruok e apisi Gavana Nicholas Anyor,  nokwedo wach ma kamano  kowacho ni chenro ma kamano idhi tim kaluwore gi chike.
"OD BUCH SENATE KINY NOROM KENDO E WI WACH POK OMENDA MAG COUNTIES.
"
KUOM THUOLO MAR OCHIKO OD BUCH SENATE KINY NOROM MAR TEMO MANYO WINJRUOK E YOO MAKARE MIBIRO TIYO GODO E POGO OMENDA MADHI E COUNTIES. 
ROMO MA KAMANO KINY NOTIMRE E KINDENI MA MOK KUOM SENATORS WACHO NI IBUOGOGI MONDO MI GIGOL PARO KALUWORE GI DWARO MAR PINY OWACHO. 
SENATOR MA ELGEIYO MARAKWET KIPCHUMBA MURKOMEN, WACHO NI SAMORO KA WINJRUOK OK OYUDORE TO BIRO CHUNO NI MONDO OCHAK OCHWAL MBELE TWAK MA KAMANO.
SENATORS MALUNGORE NI TEAM KENYA TO SEYO JAGOOO OPORO MAR KWETH MATHOTH IRUNGU KANGATA MA GIWACHO NI NIGI DWARO MAR CHWALO KENDO TWAK MA KAMANO NYIME.
JO PAU NYUKA DWARO OLALO
JODAK MA PAU NYUKA EI KAKRAO WARD E SUB COUNTY MA SUNA EAST DWARO NI PINY OWACHO MA COUNTY MA MIGORI MONDO OGERNEGI OLALO MABIRO RINGO E WI AORA NYASARARA MONDO MI OTIEK MIDHIERO MA NYITHINDO MASOMO NYIKENDO PRIMARY SCHOOL THORO KALE E KINDE KOTH.
KOTELNEGI KOD ISMAIL AKEDE, JOPUONJRE MA NYIKENDO PRIMARY MANIE BATH AORANO KOMACHIELO THORO BEDO GI MDHIERO KA GIWACHO NI GISEGOO LIPORT MA KAMANO TIELO MANG’ENY KENDO NI LIPORT MARGI SEBEDO KA LWAR MANA E IT MODINO.
DICHUO MORO YUAGO RATIRO MVITA
DICHUO MORO MANTIE E KAR DAK MONGOHORE MA AMAZON EOD BURA MVITA MOMBASA KORO YWAGO RATICHE BANG OBILA WEYO THUOLO JARIEMBO MORO MANYOCHA OGWEYO MONEGO NYATHINE MAJAHIGNI APAR JUMBE ARIYO MOSEKALO.
WUON NYATHINO KONI NYAKA SANI POK GIWINJO WACH MORO AMORO KUWUOK KUOM OBILA KATA JAGO MANYOCHA ONEKONO, KA EN BENDE POD RINGERE NYATHINE POD OKWAMO E MORTUARY MAONGE KAKA OTER DALA ODHI OYIKI.
JAL MAONONEG NYATHINE ODAK GI LUORO
PINY OWACHO OLERO NI GISETIMO MATHOTH NE JOTHIETH
BAD MIGAO MAR THIETH OWACHO NI MOKO KUOM NG'uR MA LAKTACHE MA COUNTY MA NAIROBI NYOGOLO KANYO GICHIWO NOTICE MAR CHAKO NGANY GIN GIGO MA PINY OWACHO DHI NYIME GI LOSO MA BENDE MOKO KUOMGI OSELOSI.
JALUP JATEND MIGAO MAR THIETH DR MERCY MWANGANGI OLERO NI BAD MIGAONO OSEGOO OKANG E NENO NI GICHOPO YUAK MAG JOTHIETH MA THURKA.
E TWAK MA PILE KA PILE GI UTE FWAMBO MAR CHIWO LER E WI MIDHUSI MAR CORONA, DR MWANGANGI  NYOWACHO NI LAKTACHE DUTO MMA COUNTY MA NAIROBI NOSECHUL MBALANG MAGGI MOTUDORE GI WCAH MIDHUSI MAR KORONA.
OKWACH KICH OTHO E AORA KIPKELION
NYO EN LIT KOD KUYO YOO KIPKELION BANG APISA MORO MAR OKWACH KICH MA KIPKELION KOD MIYO MORO THO E PII ODHIAMBO MA NYORO BANG OHULA YUEROGI.
MCA MA KIPKELION ANTHONY RUTO, OYANGO NI JATEND OKWACH KICHNO MANOCHUNG’NE KIPKELION, NYOTHO E SECHE MA NYAMBURKO MARE MATIN MANYOTINGE KOD NYANO  NYO OHULA OYUAYO KANYO GITEMO NG'aDO NDARA MANYO PII OPONG'o EMA NYO OYUA GARINO NYAKA EI AORA.
UHURU OKWEDORE E WACH SENATE
JATEND PINY KENYA UHURU KENYATTA ONYISO JOKENYA NI KIK SEYE KALUWORE GI WACH YUARUOK MOMOKO E OD BUCH SENATE E WI PK MAR OMENDA MADHI E COUNTIES. 
KENYATTA MANE LOSO E KAR ROMO MA KICCOLERO NI OGANDA MANIE COUNTIES MA PACHO KAE NYAKA YUD RATIRO MARGI KOWACHO NI WACH OMENDA MADHI E COUNTIES OK NI E BUOYE KENDO NI KAMATI MOYIEDHI NITIERE MANONO WACH OMENDA MA KAMAGO
UHURU NONYISO JOKENYA NI OBIRO WEYO RAPAR KALUWORE GHI MAGO MA OSETIMO MAOK NI GOYO KOKO KONI GI KOCHA. NOMEDO LERO NI JOKENYA MANIGI KENYA E CHUNYGI NYAKA KONYE MANA GERO PINYNO KAR PINGO GIMORO AMORA
"DIRECTOR MAR NYITHINDO KISUMO SEYO JONYUOL
"
DIRECTOR MOCHUNGNE WECHE NYITHINDO E COUNTY MA KISUMU HUMPHREY WANDEO, OKWAYO JONYUOL MONDO JOBEDI E ONG'aLA MA MBELE MAR BERO KINDE MABIRO MAG NYITHINDGI TO MOLOYO E KINDENI MA JII NI E YUEYO MOKEL GI MIDHIERO MAR TUO CORONA.
WANDEO WACHO NI EN GIMA LIT NI CHIEGNI JUMA KA JUMA, NYITHINDO MA HIKGI NI PINY IMAKO GOBILA E BOMA MA KISUMO KA GIN E BUDHO E KUONDE TOO NGONA. 
NOLERO NI MANO EN RANYISI NI THOTH JONYUOL OJWANG'o NYTHINDGI KWCAO NI LWENY MAG GENGO IYE MOHIW SANI INYALO MANA LOO KA JONYUO, OTIYO KANYAKLA GI SIRKAL.
WANDEO WCAHO NI PINY OWACHO OK NYAL BEDO MACHIEGNI SECHE TEE E RANGO WUODH NYITHINDO KOKWAYO JONYUOL MONDO JOTIM MA GINYALO E KONYO NGIMA MAR KINDE MABIRO MAR NYITHINDGI.
OBILA OMAKO JAL MANE DWA IKO WUODE KA NGIMA
APISA MAG ARITA E SUB COUNTY MA AWENDO, JONONO JAL MORO MA JA HIGNI 30 MANYOCHA OTEMO IKO WUODE MA JA HIGNI 2 KANGIMA E GWENG MA WAWARE SOUTH SUB LOCATION KANOWACHO NI MIN ODE NONYUOLO NYATHINO OKO MAR KENYA.
JALO KATA KAMANO NODOK OKWAYO WERUOK KOWACHO NI JACHIEN EMA NODONJO E CHUNYE.
CHI LIEL OCHIWO YUAK KODWARO RATIRO.
CHI LIEL MORO MA WUON PARGI NYUCHA OWITO NGIMANE KA NG'aDO OLALO MA AORA AWACH MATUDO NORTH KOD SOUTH SEME, SANI KORO DWARO RATIRO.
JUDITH ADHIAMBO OTIENO WACHO N WUON PARGI MOSENINDO MIGOSI SAMSON OBADHA, NYOCHA OKIER MOLWAR EI AORANO KALUWORE GI CHAL MARACH MAR OLALONO KA KORO OSEYO PINY OWACHO KUOM MASIRANO.
ADHIAMBO MA WUON PARGI IDHI KOW E KAR YUEYO MARE MOGIK TICH 4 JUMANI, WACHO NI GIDONG MARACH MOKALO WIRA NI OBADHA E KENDE MANE PIDHO FAMILIANO. nOKWAYO JOTELO MOYIER NI JONE NI OTIMO MA GINYALO MONDO NGIMA MACHIELO KIK LAL E AORANO.
JUMA MOKALO JOTELO MA ALUORANO KOTELNEGI KOD MCA MA NORTH SEME JAMES DIANG'a NE JOYUAK MOKALO KA GIWACHO NI OLALONO MIGERO KOD KENYA KENYA RURAL ROADS AUTHORITY EN OTEGO MAR THO KENDO NI ONEGO OTIMIE GIMORO MAPIYO.
"BACHE 15 OMAA LESES NAIROBI
"
MANYALO ROMO BACHE 15 OSEMAA LESES MAG TICH E SUB COUNTY MA EMBAKASI E COUNTY MA NAIROBI. 
KALUWORE GI JALUP COUNTY KOMISHNA MA EMBAKASI GITHINJI MURUNGI, OKANG MA KAMAE NE GICHOPE BANG TIMO APEDHA MAGER KA GIKONYORE GI APISA MAG ARITA.
MURUNGI OLERO NI POD GIDHI NYIME GI APEDHA MA KAMANO KA OLERO NI GIBIRO MAYO BACHE MAMOKO E ALUORA MA KAYOLE GI UMOJA LESES NIMAR MOKO KUOM BACHEGO POD IUSE KONG'o E KINDENI KATA KOBEDO NI PINY OWACHO NOGOLO CHIK MAR LOROGI.
MIGAO MAR THIETH WACHO NI KORONA POD NITIE
BAD MIGAO MAR THIETH OWACHO NI PINY POD CHON WACHO NI MIDHUSI MAR KORONA OSENYAGI E PACHO KA KA GIKONE JOPINY MONDO JODHI NYIME LUWORE GI CHIKE MAG PINY OWACHO MAG GAYO LANDRUOK MAR TUONO.
JALUP JATEND MIGAO MAR THIETH DR RASHID AMAN, OWACHO NI KINDE MA IBIRO WACHO NI TUONO ODOK PINY EN MANA KINDE MA KWAN JOK MIRWAKO E UTE MAG THIETH DHI DOK PINY KOD BENDE DOK CHIEN E KWAN JOK MATHO GI TUONO.
JATAA TIJE MA KOJOLO E BAD MIGAO MAR THIETH DR FRANCIS KURIA KORKA KORE TO WACHO NI NITIE DWARO MAR MEDO LUWO CHIKE MAG GAYO LANDRUOK TUONO TO MOLOYO MANO MAR RWAKO MASK KOD BENDE LOGO E KINDE KA KINDE.
RUTO GI RAILA OKWEDO MEKO MAR SENATORS
JALUP JATEND PINY KENYA WILLIAM RUTO KOD OGAI MAR ODM RAILA ODINGA , JOKWEDO MOKALO MEKO MAR SENATORS ADEK MA NYOTIMORE E THURKA MA BENDE NE GETO MONOGI CHOPO RATIRO MARGI.
E OTE ARIYO MOPOGORE NE UTE MAG FWAMBO, JOTELO ARIYOGO WACHO NI MANO EN DUOKO CHINE DEMOKRASIA MAR KENYA KENDO ROCHO RATIRO MAG JOTELOGO.
KATA KAMANO SENATOR MA KAKAMEGA CLEOPAS MALALA MANYOMAKI MOTER E RTESEND OBILA MA MUMIAS, NODOK OWE THUOLO KA JOHERA MAGE NONYISO MIRIMA KANE GIDWA NGEYO GIMA OMIYO NYOMAKE.
NG’ANYO MAPEK NOKWAKO LWASI MA MUMIAS GINO MANOCHUNO OBILA TIYO GI IRO MALIUNGO WANG’ MAR KEYO JONG'aNYOGO MA BENDE NOWE MAK OYAWNE BURA MORO AMORA BANG APISI MAR JAMIN WACH MADUOG WITO OKO BURA MANE RIP IDWA DONJONEGO.
OD BUCH SENATE KINY NOROM KENDO E WI WACH POK OMENDA MAG COUNTIES.
KUOM THUOLO MAR OCHIKO OD BUCH SENATE KINY NOROM MAR TEMO MANYO WINJRUOK E YOO MAKARE MIBIRO TIYO GODO E POGO OMENDA MADHI E COUNTIES.
ROMO MA KAMANO KINY NOTIMRE E KINDENI MA MOK KUOM SENATORS WACHO NI IBUOGOGI MONDO MI GIGOL PARO KALUWORE GI DWARO MAR PINY OWACHO.
Jolupo ma Muhurubay e Sub County ma Nyatike e County ma Migori koro joduaro ni piny owacho osiek kod yoore moko mabecho mag tieko lweny mabedo e kind lee mag nam kod oganda ma odak e dho wedhe ma Muhurubay kuno
Jolupogo mane otelnegi kod jakom dho wedhe ma Muhurubay Ward migosi Odhiambo Nyakiaro ne jowacho ni jolupo mang’eny nyaka gi jogweng osehiny marach mokalo ka moko bende osekata negi gi leego moting’o rewe kod nyenge kuom mamoko
Kanomedowuoyo ewii wachno migosi Odhiambo nowacho ni leego pod keto ngima oganda kamarach kane okwayo mondo piny owacho osiek kod yoore mabecho mag tieko lwenje mabedo e kind dhano gi leego
Bende ne okwayo Kenya Wildlife Services mondo jotemie ruyo chulo familia ma jogi ne leego ohinyo mapok joyudo chudo mekgi nyaka sani kowacho ni nitie bende familia moko mane ochuno mondo jogoo harambee mag thiedho jogi ma leego ne ohinyo
Odhiambo ne owacho ni familia mar nyako moro mane rao ohinyo Muhurubay kuno dweche buora mokalo ne ochuno mondo ne jo tim harambee mar yudo pesa mag chulo bill mar osiptal kowacho ni thieth machalo kamago onegobed ni piny owacho ema chung’ee
Oganda ma County ma Nyamira jonigi to kod chanjo mar corona mane omolo e pachoka
Kwan maduong mag oganda ma County ma Nyamira kawuono ne jogoo dhogi piny kagiwacho ni ok gihikore kata matin mar mondo mi timnegi chanjo mar corona kod yadh chanjo manyo ochopo e pachoka ei otieno mane piny oruugo kawuononi
Kanegiwuoyo gi Radio Ramogi oganda ma County ma Nyamirago ne jowacho ni gibiroduaro mondo apisas madito ei piny owacho ema kuong timnegi chanjono mondi kapok chanjono ochopo kuom raia ni eka gibed gi chanjono gi adiera
Piny owacho koro hikore ne chiwo chanjo mar corona
Donjo mar chanjo mar corona e pachoka igeno ni biro konyo ahinya e jiwo lwenj kedo gi midusi mar corona e thurka ka thoth oganda jokenya bende pod jonigi paro mokikore kod chanjono
Jatend migao mochungne yoore thieth migosi Mutahi Kagwe ne osingone oganda jokenya duto ni giduto gibiro yudo chanjono ni to ibiromana miye joma oyie maok chunee ng’ato
Katakamano jopiny kod riuruok mar kanise mapachoka -the National Council of Churches of Kenya ne josegolo kwayo ni temie neno ni chanjono ichiwo e yoo man thuolo kod mar ratiro maok mbalie jomoko
chanjo mar corona biro molo e pachoka e lap ndeke ma Jomo kenyataa saa Auchiel mar Otieno
Jatend piny Kenya Uhuru Kenyataa jalupne William Ruto migosi Raila Amolo Odinga to kod jatend migao mar thieth Mutahi Kagwe ibiro miyo chanjo ayanga e nyim oganda kotenore gi midhusi mar corona e kar thieth ma Kenyataa National Hospital tich abich jumani.
ma timore e seche ma saa auchiel otieno ma kawuono chanjo mar corona biro molo e pachoka e lap ndeke ma Jomo kenyataa ka ibiro kano gi e kamoket tenge
Owete ariyo onegore e gwenge ma Wangaya Muhoroni Sub County
Gweng ma Kaniga Makome ei Wangaya sub county ma Muhoroni nigi kuyo bang tho mar owete ariyo mago manotho bang dhao mapek manobedo e kind gi
Joseph Othoro ma jahigni 37 kod Kennedy Otieno 36 ne ongielo orengo bang negi bedo kod dhao mapek ka gitiyo gi opanga kata beti e kinde kedo no otieno manyoro
Kaluore kod jalup ruoth ma wangaya 2 sub location Teressa Akinyi manoyango wachni oyango ni odiochieng motelo ne nyoro joute gi mago jood owete gi ne obedo kod dhao mano manokelo ywarruok e kind owetegi
Kenndy ne ongielo orengo ka ichwale e kar thieth ma Ahero sub county ka ringre ni e kar kano ringruok ma kuno ka Joseph wito ngimane e kar thieth ma Jaramogi Oginga Odinga Teaching and Referal Hospital Kisumu kama ringre okan e kar kano ringruok e kar thieth noero
Dayo kaachiel gi wuode kod nyakware omak bang daro chi liel e dalane ka gilaro loo
Apisas mag obila e gwenge ma Ratta e Sub County ma Seme omako dayo kaacheil gi wuode to kod nyakwaro mago maotud gi temo riembo e dalane chi liel mano manonindo e koyo otieno manyoro kaluore gi ywaruok mar loo.
Ma en bang mama ni moyang kaka Margaret Achieng kaacheil kod kweth makedo ne ratich oganda e gwnege go ne molo e par obila ma Ratta mago manodhi nyime gi mako jii adek gi e dala no
kaluore kod Margaret Achieng ywaruuok ne ochakore tok jaode ne ngielo orengo ka imaye opande mar jaode to kod obok ne mar tho.
Kanoyango wachni jalup ruoth ei North Ratta sub location migosi Boniface Owuor wacho ni wachno osechwal ne apisas kendo gibiro neno ni mama no oyudo ratiro mare
Jii 152 oyud kod midhusi mar corona ,Jii adek owito ngimagi e buo seche 24 mokadho
Jii 152 oyud kod midhusi mar corona e buo seche 24 mokadho kuom jii 2213 manopimMa koro kelo kwan jogo moseyud gi midhusi ni nyaka 106,125
Kaluore kod Migao mar thieth jii mamoko 39 ne ochango mano makelo kwan jogo maosechango nyaka 86,717 ,Kata kamano jii 3 ne owito ngimagi mano makelo kwan jogo mosewito ngimagi nyaka 1,859
Chanjo mar midhusi mar corona ibiro chako chiwo e pachoka kochakore tich angwen jumani
Ma en kaluore kod migao mar thieth ma oyango ni chanjo go biro molo e pachoka chieng tich ariyo otieno kama jatend migao mar thieth Mutahi Kagwe biro yao ayanga tiyo kod chanjo go tich angwen jumani
Kaluore kod laktar Collins Tabu mabende en jatend bad migao maotenore gi chanjo e pachoka jii maromo million 1.2 ibiro miyo chanjo e tiielo mokuongo
Jochiw thieth ema biro bedo mokuongo yudo chanjo no ka kapok omigi chanjo nyaka gi bi gindikre kendo keto kokgi mar yie yudo chanjo no
Migosi Raila kawuono omedo yango ni en mana BBI emabirokonyo e kelo lokruok ne oganda jokenya
Ogai mar ODM migosi Raila Amolo Odinga kawuono koro ne omedo yangone oganda jokenya ni en mana loko katiba kokalo kuom paro mar chik mar BBI ema birokelonegi lokruok ma gisebedo ka gigombo aming’a e ngimagi
Kanowuoyo e iko mar min governor ma Bungoma e County ma Bungoma kuno migosi Raila nowacho ni bang bunge mag Counties mapachoka kalo paro mar chik mar BBIno koro giduaro ni tim mapiyo mar neno ni dhano jodhi e referendum kendo loko katibano mondo mi koro chike ma obi olokigo obi ochak tiyo mar konyo oganda e thurka
Onge japuonjre moro amora ma ja klas 8 kod klas 12 e kar dak ma Kibra maok bi timo penj
Tend loch nanga ma Sub County ma Kibra e boma ma Nairobi kawuono ne okwedo malit mokalo paro moko manyochane chako betie ni nyithindo moko mane omuki skunde mane gisomee e kar dak ma Kibra kuno jonyalobiro chweyo maok otimo penj mar class 8 kod class 12 kanegiwacho ni jopuonjre duto ma onegobed ni timo penjgo e thurka biro timo penjgo maonge ma ibiro weyo oko
Magi ne oyangi kod jalup County Commissioner ma Sub County ma kibra kuno migosi Gideon Ombongi mane owacho ni jopuonjre duto ma jo class 12 gi class 8 mane skundegi omukigo ne odar ka itero e centres mamoko man machiegni kodgi makoro gibiro dhi timoe penj
E higa mokalo kambi mar Kenya Railways ne omuko gedo buora kama bende ne gimukoe skunde buora nyaka kanisni
Bende Ombongi ne ogolo siem mager ne joma pod dwa dok e kuonde mane omukie udigo ni ibiro kaonegi ondamo mager mokalo mar kum kowacho ni katamana udi mane omukigo ne omuki kuondego nikech ne ogergi kuondego e tok chik
Joma idhikao dhi somo puonj mag puonjo e skunde primary koro idhikao gi grade C
Kochakore dwe mar 5 mar higani jogo ma ibiro kao mondo jodhi osom weche mag puonj mag puonjo e skunde primary ibiro kawo gi grade mar C ma gidhi somogo diploma e weche mag puonjgo
Katakamano jogo mawuok e gwenge ma ongoro mapachoka to jowacho ni dhi e tiegruok gi grade mar C no nyalobiro tamogi nikech thothgi ok nyal bi yudo grade mar C no mayot
Riuruok mar jopuonj madongo mag skunde primary-KEPSHA ne oramo ni kadipo ni iduoko grade piny ma ikawogo jii e kuonde tiegruok mag jopuony primarygo to nyaka duoke piny mana egwenge duto mapachoka maok ni gwenge moko ema iduokonegi grade no piny to moko to grade no bedo ‘C’ ma iwachono
Kete Kembe E Lwet Jopiny Nyaka Dhi Nyime
Moko Kuom Jopur Manie Buo Kenya National Federation Of Sugarcane Farmers Bade Ma Muhoroni Jokwedo Paro Mar Kamati Mar Senate E Wi Pur Mar Dwaro Chako Mnayien Chenro Chenro Mar Dwaro Chiwo E Lwet Jii Giwegi Kuom Thuolo Moyiedhi Kembe Abich Mag Rego Niang Mag Opiny Owacho.
Jopurgo Wacho Ni Chenro Ma Kamano Nosechaklore Kendo Onge Dok Chien Ka Gichich Ni Moko Kuo M Gavanas Nigi Maling Ling E Wi Kembego.
Jo Kisumu Manyatta Dwaro Ni Mondo Onon Jok Makaw Namba Opande
Jodak Ma Kona Mbaya Ei Manyatta Sani Ngur Mokalo Kaluwore Gi Jweth Moro Mosebedo Ka Luorore E Aluorano Ka Wacho Ni Gindiko Nying Jii Mondo Joyud Chiemb Kony.
Jodak Ma Kono Wachpo Ni Gichichi Ni Gitie Gia Dh Nyime Mopgogore Gi Wach Chiemb Kony Nimar Gipenj Jii Nyaka Namba Margi Mar Kipande.
Grace Atieno Ma En Ja Ohala Ei Manyatta Wacho Ni Jotelo Mag Arita Ei Manyatta Kanyo Onego Owuog Oko Mondo Orang Ane Ler Mar Kweth Ma Kamano.
Alex Omondo Manoloso Gi Radio Ramogi Wacho Ni Gin Gi Luoro Nimar Jii Mathoth Ni Kech Kendo Nyalo Chiw Kipandegi Mayot.
Obila Ariyo Omaki Bang Chuo Jomath Moko Gi Pala
Apisa 2 Mag Obila E County Ma Nakuru Olornegi E Tesend Obilama Njabini Bang Chuoyo Gi Pala Chuo Moko Ariyo E Bar Moro Kama Nyoyudo Gikuote Andiwo.
Wachore Ni Yuaruok Nomuoch E Kind Ogul Mama Kod Jomath Mamokgo E Seche Manyo Ochuogi Gi Pala Ka Achiel Nyochuo E Bund Iye To Machielo Ochuo Ng'Ut Lwete.
Jatend Obila Ma Kinangop Benjamin Ong'Ombe Oyango Wcah Meko Mar Obilago Ka Gilero Ni Ibiro Chopogi Emnyim Doho Ka Nonro Oserumo.
Japuony moro ma Senye Primary School sani ogengne e tesend obila gi ketho mar nego dichuo moro ma ja higni 35
Japuony moro ma Senye Primary School e gweng Kibro e Muhuru Central Location , e Sub County ma Nyatike e County ma Migori sani koro ogengne e tesend obila gi ketho mar nego dichuo moro ma ja higni 35 mane oyang nyinge kaka Bob Otieno
Magi ne oyangi gi jatend obila ma Sub County ma Nyatike mikai Stela Too mane owacho ni japuonyno mabende ogengne e tesend obila ma Macalder Police Post osebedo ka odak e ot achiel gi jago ma iwacho ni ne onegono -wach makoro miyo en ema obedo kaka achich e nek mane obetieno
Kanomedowuoyo ewii wachno mikai Too nowacho ni japuonyno en mana achich kanowacho ni obila pod jotimo nonro mar yango gima dinyo bed ni otimore kapok nekno ne obetie kaachiel gi yango joma dinebed ni jonego jagono
Jatend obilano nowacho ni ringre jagono ne nigi adhonde buora matut machalo ni jagono ne ochuo gi gimoro ma dhoge bith
Kanowuoyo gi Radio Ramogi jaduong gweng ma Kibro kuno migosi Hassan Gombania nowacho ni jago mane onegino kod japuonyno josebedo ka odak e ot achiel kuom kinde malach
Nowacho ni ne giyudo ringre dichuono ka oriere e dier ot ei okinyi makawuononi
Ringre jagono ne oseter e kar kano ringre joma otho ma kar thieth ma Migori Level Four Hospital esechegi ma obila bende pod jodhiye nyime gi nonroni
Jago moro omaki ne ketho mar bambo mingi ma bathe
Jago moro ma jahigni 29 omaki gi joket arita ne ketho mar bambo mingi ma bathe ma jahigni 53 e gweng’ ma Kagombe mani Rachuonyo North e county ma Homabay.
Achijno ma nyinge Washington Otieno omaki gi jalup ruoth ma gweng’no Johnson Osumba ma otere nyaka e tesend obila bang’ ketho ma yangore ni nyo otimo otieno ma yoro.
Nonro ma oiwu yango ni nyo okuongo omonjo mingino kendo buoge kod opanga ma kaeto obambe.
Gisani ogeng’ne e tesend obila ma Kendu Bay ka nonro dhii nyime.
Chenro mag thieth koro osechako dok e wang’e mos mos Migori Level Four Hospital
Chenro mag thieth koro ne ochako dok e wang’e mos mos e kar thieth ma Migori Level Four Hospital bang lakteche mag County ma Migori kuno ma josebedo e ng’anyo kuom maloyo dweche 10 dok e tich ndalo 2 mokalo
Nonro mane otim gi Radio Ramogi ne oyango ni tije buora ne osechako dok e wang’e e osiptandno ka jotuo buora bende ne one ka dhi e osiptandno dhi manyo thieth
Kanowuoyo gi gi Radio Ramogi jatend migao mochungne yoore mag thieth e County ma Migori kuno migosi Kephas Nyamita nowacho ni chenro mag thieth ne chako duogo e wang’e mos mos nikech lakteche ma jonie tich pod nok
Kanomedowuoyo ewii wachno migosi Nyamita nowacho ni gisewuoyo kod jotend bede migepe mopogore opogore mag osiptandno mondo jotemie neno ni thieth odok e wang’e kapod girito nurses,clinical officers kod jothieth mag laboratory mondo jodog e tich
Namba lope iketo e chike manyasani
Migao ma ochung’ne lope ma pachoka osechako chenro mar daro ‘title deeds’ mag lope kigolo e rijista ma nene kendo irwako e rijista manyien manyasani ma osir gi chike mag loo mane okadhi e higa 2012.
Migao mar lope osingo ni onge ng’ata ng’ata ma dhii wito lope  kata odoko ni lokruok makamano dhii nyime
Pii taka orocho chenro Kisumu Girls
Tend skund nyiri mar Kisumu Girls okone kambi ma keyo pii (KIWASCO) mono oruwre ma piyo e loso hoto-goro mar pii taka ma ne obarore kendo keyo pii mochido e skundno.
Chenro mag wuoth ma donjo kata wuok e skundno obedo matek chakre nyoro manyo pii mochidono ochako kere.
Board mar skundno ma Kisumu Girls okoo ni chenro mag somo ok nyal dhii nyime makare ka ok olosi midhierono.
Ochuno mondo mii jogo ma donjo e skundno otii mana kod apiko eka gichop ei skul.
Thoo mar ja od bura machon Zablon Olang’
Oganda dhii nyime gi ywago mosenindo Zablon Owigo Olang’ mane en ja od bura ma Ndhiwa e kinde mokalo.
Gavana mar county ma Migori e ote mare, opuoyo mosenindo Olang kaka jal mane konyo e chiwo paro ma liwu mag dongo county ma Migori.
Ja od bura machon ma Rongo migosi Dalmas Otieno ma bende sani en komishona mar duol machano osara mag jotich e pachoka SRC, bende opuoyo mosenindo olang.
Mosenindo zablon olang ne ongielo orengo odiechieng ma nyoro ka en jahigni 81.
Ne obedo ja od bura ma ndhiwa e kind higa 1979 nyaka 83.
Piny owacho ogolo omenda maromo siling million 10 ne skunde
Piny owacho koro ogolo omenda maromo silings million 10 ne skunde mane okethi gi pii mapong kendo mamuomore mar konyo e chenro mag gedo mag skundego
Magi ne oyangi kod jatend migao mochungne yoore mag somo e pachoka ngire George Magoha mabende nowacho ni lipiago biro konyo e chenro mag daro skundego e kuonde mane ogergiego ka idhi gerogi kuonde mamoko makoro oula ok nyal chendee
Kanowuoyo e skund primary ma Ombaka e Sub County ma Nyando e County ma Kisumu ngire Magoha nowacho ni piny owacho ne ogolo pesago ne skunde ma County ma Kisumu kod County ma Baringo mar konyo e chako weche mag gedo mag skunde mane pii oketho e Countiesgo
Jatend migaono bende nowacho ni omor gi kwan mag jopuonjre mane jogoyo ripot e skunde nyakane yau skunde chieng wuok tich kanowacho ni kwanno duong maber kabende ne okwayo ruodhi mondo jodhi nyime gi pedho jopuonjre mapok jodhi e school mondo mi gine ni jopuonjrego jodhi e school
Katakamano ngire Magoha ne ogolo siem mager ne jopuonje madongo mag skunde mag primary ni kik gitem riembo nyithindo e school ne school fees
Piny owacho mamalo chano tiego jo ohala
Piny owacho mamalo kokalo kuom bad migao mochungne riuruok pinje Africa ma Ugwe san koro osechako tiego jo ohala modak e Counties manie tong mag pinje Africa ma Ugwego kaka yoore ting’o malo weche mag ohala e kind pinjego
Oseyudi ni rem bedo kod ng’eyo ewii weche mag ohala ema osebedo obadho maduong mokalo ewii dongruok mag ohala migoyo e tong mag pinje Africa ma Ugwego moting’o rocho yoore mag ohala kuom jo ohala ma piny Kenyaka modak e Counties manie tong pinjego -wach mabende koro ne omiyo piny owacho mamalo ochako chenro mag tiego jo ohala e weche mag ohalago mar tieko chutho wach rem bedo kod ng’eyo e weche mag ohalago
Magi ne oyangi kod jagoro mongirore e migao mochungne riuruok mar pinje Africa ma Ugweno Kevit Desai mabende ne oromne e limbe mare mane otimo e County ma Homa Bay gi jalup governor mar County ma Homa Bay kuno migosi Hamilton Orata
Kanowuoyo e romo mane obedo godo gi jotelo ma County ma Homa Bay kuno Desai nowacho ni gigeto tiego jo ohala modhuro e County ma Homa Bay kuno mondo jobed kod lony mowinjore e weche mag ohala
Jatelono nowacho ni piny owacho ochiwore gi yoore duto mag tieko chutho rem bedo kod rieko e wii weche mag ohalano mar konyo neno ni jo ohala ma Kenya koro jonyalo donjo e weche mag ohala gi mijing’o
To bende kanowuoyo e romo achiel nogono jalup govenor ma Homa Bay migosi Hamilton O rata nowacho ni bad migao mochungne weche mag ohala e piny owacho mar County ma Homa Bay kuno biro dhi nyime gi tiego jo ohala modhuro e weche mag ohala ma mariwa ma oriwo pinjego
Orata nowacho ni gie sechegi gidhi nyime kod lalruok gi piny owacho mamalo mondo mi ogerie kar ohala moro maduong e boma ma Mbita mar konyo jiwo weche mag ohala e kind County ma Homa Bay gi pinje ma libamba mag pinje Africa ma Ugwe
Clinical officers jowacho ni gidok e ng’anyo margi e dier otieno makawuononi
Riuruok mar clinical officers mapachoka kawuono koro olando ni gidhi dok e ng’anyo margi kochakore saa auchiel mar otieno makawuononi bang rumb seche 48 mane gimiyo riuruok mar governors mathurka mondo ne joloo godo dwachgi
Kanegiwuoyo ewii wachno jotend riuruogno ma gin jagoro George Gibore kod jakom Peterson Wachira ne jowacho ni riuruok mar governorsno oserem chopo dwach winjruok mane gichopee kodgi ewii kakane onegobed ni gidok e tich mabende ong’ere gi dho ngere ni Return to Work Formula mabende ne oketie kogno tarik achiel mar dweni
Kanomedowuoyo ewii wachno migosi Gibore nowacho ni riuruok mar governorsno onge kod chuny mar bero sekta mar thieth e pachoka ni nikech moko kuom governors koro osebukore gi tim moro mar riembo jothieth e tich kaachiel gi buogo moko mapok jodok e tich bende
Negiwacho ni ng’anyo masanini biro dhi nyime nyakachop chieng ma riuruok mar governorsno obiro obedo ni ohikore mar keto koke e winjruogno mabende oting’o thuond weche 17 ma giduaro ni lonegi
Nyathi skul obambi kaeto onegi
Obila ma Sub county ma Bondo timo nonro ewii nek mar japuonjre ma ja klass 10 ma ringre ne okwany e gweng’ ma Abom mani e sub location ma Ajigo.
Ringre japuonjreno ma en jahigni 20 ma nyocha somo e skund sekondar ma Kamnara Mixed ne okwany e puodho moro mana bang’ ka nyo oselal kowuok e ot mosebedo koninde e dalagi.
Jalup ruoth ma Ajigo Emily Awimbo chiwo lerno.
Ruto kawuono ne odhi nyime gi kidho BBI
Jalup jatend piny Kenya laktar William Ruto kawuono ne odhi nyime gi kidho BBI kane owacho ni BBI ok en gima ochuno ahinya e piny Kenyaka gie sechegi
Kanomedowuoyo ewii wachno laktar Ruto nowacho gima ochuno e piny Kenyaka gie sechegi ma onegobed ni jotelo ma Kenyaka joketoe maino margi en wach dongruok kanowacho ni dongruok ema onegobed ni iketo nyime moloyo e pachoka gie sechegi maok wach BBIno
Kanowuoyo e County ma Embu kucho laktar Ruto nowacho ni nikech gombo nitie mar chiero ochumi mapachoka bang tuo mar Corona ketho ochumi ma piny Kenyaka onegobed ni jotelo mathurka joketo maino margi e weche mag dongruok kende gie sechegi maok dich gi goyo campaign ne BBI
Kanowuoyo e kanisa mar Moore Catholic Church Kairuri Parish mabende ne odhi yuagoe familia mar jatend oganda jokopere mapachoka Cardinal John Njue kuom tho mar nyamin Njue nogono laktar Ruto nowacho ni wach sieko mar BBIno osemono piny owacho mar Jubilee e timo chenro meke mag dongruok ne jopiny kabende ne osingo ne oganda ma Embu kuno ni piny owacho ohikore mar biro tieko wach gedo mag apaya makono
Jopur niang dwaro ni mondo kembe marego niang ochulgi omenda ma wuok kuom molases
Jagoro mar riuruok jopur niang migosi Ezra Okoth Olodi dwaro ni kembe marego niang ochul jopur go mwandu mamoko mabende wuok kuom niang kaka molasses kod mamoko.
Okoth wacho ni kembe marego niang loso omenda mathoth kuom mwandu mamaoko mabende wuoke niang mabende on’gere kaka by products.
Okoth wacho ni jopur bende onego oyud ber kowuok kuom mwandugo.
chenro mar dwaro loko pend chike ma pachoka okao okang achiel nyime bang counties mohewo 24 kadho paro mar chik mar bbi 
Koro en ayanga ni chenro mar dwaro loko pend chike ma pachoka okao okang achiel nyime bang counties mohewo 24 kadho paro mar chik mar bbi
Odiochineg ma kawuono counties 26  ne okadho paro ongo mar chik kaka ne igeno ka jogo masiro paro Onogo mar chik wacho ni mano nyiso ni chenro mar loko pend chike ma pachoka biro yudo sir kowuok kuom oganda jokenya .
Giesani wenge koro ochom ne od bura maamalo to kod mano mar senate mar twak e wii paro onogo kapok gibiro gichwale ne duol matayo weche yiero to kod tomg e pachoka iebc mar bago ombulu mago mar referendum.
Japuonj moro madichuo mapuonjo  St Pius Uriri boys sec  school  e subcounty ma  Uriri olalo ngimane e masira mar apaya
Japuonj moro madichuo mapuonjo  St Pius Uriri boys sec  school  e subcounty ma  Uriri olalo ngimane e masira mar apaya  mane ojuko lory mar tipa mar kambi jochina matimo gedo mar apaya kod apiko  ecenter mar Garage mantie Ururi e apaya maduong mar Migori Rongo.
Comanda mar obila  esub county ma Uriri Peter Njoroge owacho ni japuonj no maja igni 40 ne riembo apikone kadhi school  emane lory mar tipano otuome gi  yoka toke ma otho kanyo gi kanyo kendo ringre noter  e kar kano ringre ma Migori level 4 hospital
Njoroge owacho ni jopiny mane igi owang ne dwa wan’go lorry mar tipano kata kamano obila ne ogen’gogi.
BBI ochomo ng’iende
Geno mar jogo ma siro paro mar chik mar BBI kawuono ni kuom ute bura ma ikore mar dhii goyo ombulu mar yie kata kwedo parono odiechieng’ ma kawuono.
Nyaka sani ute bura mag counties 12 osekadho paro mar chikno ka kwan ma dwarore mondo mii puodhe ne dhii e ombulu mar paro en ute bura mag counties 24.
Counties ma ute bura maggi igeno ni dhii tiekore gi wach bbi kawuono oriwo koda ka county ma Migori, county ma Nyamira, Mombasa, Kilifi, Nakuru, Nyeri, Embu, Kirinyaga, Makueni, Machakos, Kitui, Isiolo, Garissa, kod Taita-Taveta.
Raila ogolo siem ewii keto chik makumo tiyo gi dhok mar hustler
Ogai mar ODM migosi Raila Amolo Odinga ogolo siem ewii mar kumo tiyo gi dhok moro ni hustler manyochane jalup jatend piny Kenya laktar William Ruto ochako kaka ngero mare mar campaign e thurka kowacho ni keto chik makumo tiyo gi dhok machalo kamano romre gi ketho ratich oganda mar wacho dwachgi e pachoka
Kanomedowuoyo ewii wachno migosi Raila nowacho ni kata obedo ni kit siasa ailano sigande ok osebedo ka ber ahinya e pachoka kamano to nowacho ni paro kumo tiyo gi dhok moro ni hustler e campainno en gino manyaloketho weche mag demokrasia ma piny Kenyaka kod bende ketho thuolo ma onegobed ni imiyo oganda mar wacho pachgi kagin thuolo
Paro nyochane osebedo e thurka mar kalo chik moro mane birokumo tiyo gi dhokno kendo keto fuai maduong ne joma oyud katiyo gi dhok mar hustlerno kata tweyogi mondo gidhi gicham oganda iye
Doho ma Rongo on’gadone jago moro maike niediere buch twech mar igni 5 kod keth mar bambo rawera moro manyako maja igni 13
Doho ma Rongo  on’gado ne jago moro ma ike nie diere  buch twech mar igni 5 bang yie kod  keth mar bambo rawera moro  manyako maja igni 13.
Evance Onyango mane otere nyim  jan’gad  buche  Rymond  Lan’gat ne oyie ni ne otimo keth maka mano kendo ne ong'adne buch twech mar igni 5.
Onyango ne oketho chik mar  Sexual offences act  2006, kare no 3.
Onyango ne oketho chikno  ekind tarik 10 dwe mar achiel igani  gi tarik 19 dwe mar achiel igani egweng ma Nyarombo , Dede location Awendo sub county  kendo ne omake tarik 19 mar dwe mar achiel , kabende ne otere edoho mokuongo tarik 22 dwe mar achiel igani.
Doho ma malo ma Kisumo ogolo chik mondo piny owacho ma county ma Kisumo ochul Speaker machon mar countyno Ann Adul sh million 5.2
Doho mamalo ma Kisumo ogolo chik ne piny  owacho mar County ma Kisumo mondo mi ochul  Speaker machon mar county assembly ma Kisumono   Anne Adul omenda maromo million 5.2  kuom thuolo mar dweche ariyo.
Justice Stephen Radido  ne ochuno  clerk mar assembly Owen Ojuok, county secretary Geoffrey Kigochi  kod jatend migao mar omenda   George Okong’go mondo jondik piny ni gibiro timo chudo maka mano ekidienje ariyo kata two installments.
Piny owacho mar countyno osingo ni biro timo chudo ne Speaker machon no omenda maromo million 2.5 kochopo tarik 3 dwe mar adek  igani kendo omenda modon’g million 2.9 ibiro chulo tarik 19 mar dwe mar 4 igani. 
Justice Radido  omedo ni burano ibiro winjo kendo tarik 21 mar dwe mar 4 mar rango kabende singo go ochopi.
Okil mar Adul ne otero bura edoho tarik 4 dwe mar 8 iga mokalo mar donjone jii adek go kaluore kod tamruok luwo chik doho mane doho ogolo mondo mi ne chul Ann Adul  kaluore kod kaka ne odhiche oko ekom mar Speaker mar county assembly no eiga mar 2014.
Chudo mar spika machon ma Kisumu pod okwamo
Karan mar od bura ma Kisumu owen ojuok to kod jatend migao mar omenda e countnyno ongo george okongo, to kod jagoro mar county Geoffrey Kigochi igeno e doho kawuono mondo mii gidhi gichiwu ler mar gimomiyo giserem chulo omenda maromo silingis milion 5.2 ne spika machon ma Kisumu Anne Adul.
Jayal bura mar doho ma Kisumu ma winjo buche mag jotich stephen radido ogolo chik ne apisas 3go mondo mii jochop e nyim doho kawuono.
Doho dwaro ni giluok nyinggi mar gimomiyo ok nyal kawnegi okang’ mar chik kuom rem luwo chik mane doho osegolo ni chul mikayi Anne Adul.
"Ruodhi gi jolupgi ecounty ma Siaya omi siem mondo owe tudore kod wede mamoko mar mayo mond liete gi nyithi kiye mwandu
"
Ruodhi gi jolupgi ecounty ma siaya omi siem mager kaluore kod tim moro mar timo tudruok mar mayo mond liete gi nyithi kiye mwandu ma owenegi.
Jalup County  Commissioner ma Siaya Enock Nyarango owacho ni giseyudo  buche moko ma ruodhi gi jolupgi tudore kod wede moko mar mayo mond liete gi nyithi kiye mwandu ma owenegi.
Migosi  Nyarango  mane owacho magi esach romo mar rango arita kwe mane otimore e apise mag IEBC  ma Siaya owacho ni tend nango ma osebedo katimo tim maka mano mondo owe mapiyo piyo.
Pidhuru Rech Matindo Miuso Ne Jopith
Jopur Kod Jopith Ma Siaya Okwa Mondo Jone Ni Ochako Pith Mar Rech Matindo Miuso Ne Jopith Mar Neno Ni Nwengo Margi Omedore 
Kaluwore Gi Dwaro Ma Jatend Migao Mar Pur E Cou Nty Ma Siaya Dr. Elizabeth Odhiambo, Owacho Ni Bedo Ni Nitie Cages Mohingo 2,000 E Aluorano, Dwaro Mar Rech Matindo Mipidh Koro Ni Malo Mokalo.
Nomedo Ni Kwan Jopur Kod Jopith Ma Snai Uso Rech Matindo Pod Ni Piny Ka Kuom Mano Dwaro Nitiere Mar Neno Ni Omed Kwanno
Jaod Bura Ochanda Obalo E Wach Kombe Miloso Ne Sikunde
Jaod Bura Ma Boindo Guideon Ochanda Koro Wcaho Ni Piny Owacho Nonego Omi Thuolo Mokuongo Gigo Mochuno E Wach  Gayo Landruok Korona Kar Ne Giket Thenge Siling Billion 1.9 Mar Loso Kombe Ne Sikunde. 
George Amolo Nigi Mathoth
Chenro Mag Wuoth Ma Donjo Kata Wuok E Skundno Obedo Matek Chakre Nyoro Manyo Pii Mochidono Ochako Kere. 
Kuonde Somo Ma Malo Pok Oikore Ne Yepo–Magoha Olero
Mana Coleges Adek Kende Mapuonjo Tije Mag Lwedo Ema Oseikore Ne Yepo Kendo . Adekgo Gin Nyeri Nyeri National Polytechnic, Rift Valley Technical Training Institute Kod The Eldoret Polytechnic.
Kaluwore Gi Jatend Migao Mar Somo Ngire George Magoha, Manotimo Limbe Mar Nono Chal Mar Ikruok E Kar Tiegruok Ma Nyeri, Nowacho Ni Ata Malo 40 Mar Kuonde Tiegruok Mapuonjo Tije Lwedogo Osegik Chopo E Ranginy Midwaro Mar Yepo Kendo.
Kata Kaman Magoha Nowacho Ni Sikunde Mag Primar Kod Mag Secondar Ikruok Mar Yepo Margi Pod Ni Mabor.
Magoha Nowacho Ni Pod Obiro Medo Timo Limbe E Kuonde Tiegruok E Sechegi Ma Piny Owacho Medo Timo Ikruok Mar Yepo Mar Sikunde Ma Thurka.
Jodolo Matindo Okwa Mondo Osum Paro Kuom Madongo
Esecheegi Ma Piny Owacho Pod Oketo Kum Magengo Ne Jodongo Dhi E Ute Mag Alam  Mar Gayogi Mondo Mi Kik Gigam Midhusi Mar Corona, Luoro Nitiere Ni Moko Kuom Ute Mag Alam Kidek Podho Kaluwore Gi Telo Mag Ojende.
Kaluworegi Mano Ojende Masani Okawo Telo Mag Kanisni Koro Ijiwo Mondo Ni Jobed Kasumo Pach Jodongo Mosebedo Katayo Chenro Mag Alam To Katakamano Sani Koro Olornegi Oko Mar Kanisni.
Jothieth Medo Yudo Corona Kendo Giyuak
E Sechegi A Midhusi Mar Corona Medo Maa Landore E Pacho Kae, Kwan Jothieth Ma Medo Yudo Tuono Bende Medo Mana Idho. Nyaka Sani Kwan Jothieth Maromo 1,437 Oseyudo Tuono.
E Dweni Mar 10 Kende Jothieth 217 Osegamo Tuo Makochno Ka Thothgi Medo Yuak Ne Lwasi Marach Mar Tich. 0
Jagoro Mar Riwruok Laktache Dr Chibanzi Mwachonda Nyisowa Gimomiyo Tuo Ma Kamano Medo Landore E Kind Jothieth.
Mwachonda Wacho Ni Okang A Koro Jothieth 18 Osetho Gi Korona Rocho Mokalo Chenro Mag Thieth Kowacho Ni Kata Kobedo Ni Jothieth Ochiwore Mokalo, Kata Mana Mbalang Mimiyogi Mbende Onge.
George Gibore Mochungne Jothieth Kata Clinicians Wacho Ni Chakruok Mar Tielo Mar Ariyo Mar Corona Medo Kelo Luoro Mokalo E Kind Oganda.
Miyo Moro Odere Alego Bang Pesane Gwenyore
Jodak Ma Lwala Village E Kar Chung Od Bura Ma Alego Usonga, Nochiew Gi Buok Okinyi Ma Kawuono Bang Yudo Ringre Miyo Ma Ja Higni 51 Ka Dangni E Tat Ode Ka Ichich Ni Nokaw Ngimane Owuon.
Jared Juma Noyude Ringre Jaode Margret Atineo Koliero Ka Thol Bende Norido Ng'Ute
Kaluwore Gi Wedene, Miyono Iwacho Ni Pesa Maromo Sh 20,000 Mag Chama Nyogwenyorene En Kaka Jakeno Gino Mane Nalo Miyo Okaw Ngimane
Iwacho Ni Motelo Ne Mano Nyoyuak Ni Nokano Siling 40,000 Mag Chama To Ema Bange Nofweny Ni 20,000 Onge
Ringre Noter Siaya County Referal Hospital Mortuary
Jok Manodar Kowuok Kibuye Yuak 
Kuppet Dwaro Lwasi Maber Ne Jopuonj
Jagoro Mar Kuppet Bade Ma Kisumu Zablon Awange, Sani Dwaro Ni Piny Owacho Mondo Oket Lwasi Maber Ne Jopuonj Motelo Ne Yepo Mar Sikunde Mochan Timore Januar Higa Manyien.
Awange Wacho Ni Yepo Ma Alunde Ma Sani Osechakoreni Ni Kod Achiedhnade Mathoth Mokalo. Nowacho Ne Piny Owacho Ni Nyaka Gine Ni Jopuonj Nigi Gige Geng’Ruok Mortomo Kata Ppes Ma Rangniny Gi Ni Malo.
Kanoloso E Boma Ma Kisumo, Awange Kata Kamano Nowacho Ni Gionge Gi Wach Gi Kalendar Manyien Mar Somono Kowacho Ni Jopuonj Ma Hikgi Okalo 58 Ok Onego Ochun Dhi E Sikul Nimar Moko Kuomgi Nyaka Sani Ichuno Mondo Jotii Ka Gin E Sikul Kar Tiyo Ka Gin Pacho.
Luoro Nitie Mombasa Kaluwore Gi Ngányo Mag Jothieth
Luoro Nitiere Ni Oganda Mathoth Kidek Wito Ngimagi Mombasa To Chutho Esechegi Ma Jotuo Corona Korona Medore E Pachoka Kaluwore Gi Nganyo Mar Nurses Masani Odonjo Odiochienge Mar Adek.
Kamati Mae Senate Dayop Dho Jok Manoloko Gi Kemsa
Kamati Mar Od Bura  Mar Senate E Wi Thieth Isechako Nono Kembe Manochiwo Mwandu Mag Gengruok Ne Midhusi Mar Corona  Ma Giyudo Billion Modhuro Mag Omenda.
Jataa Tije Maduong Ka Andelica Medical Nicholas Matu Nowacho E Sama Nidayo Dhoge Gi Kamatino Motelne Kod Seneta Ma Tranzoia  Michael Mbito Ni Nondiko Ne Kemsa Ni Nodwa Chwalo Gige Thiethgo Kata Kobedo Ni Kemsa Ne Pok Olando Tender Ma Kamano.
Nolero Ni Kemsa Noyiene Ka Bang Mano Ne Gichako Winjore E Wi Nengo  Mag Ngiewo Ppes Go. Mopogore Gi Angelica Medical , Kembe Mamoko Ma Idayo Dhogi Manoyudo Billion Modhuro Mag Omenda E Mibadhi Ma Ka Kemsa Go Gin Kaachiel Kod
Jabodaboda Odere Nikech Gowi
Rowere 21 Omaki Bungoma Ka Toyo Ngona
Anyuola Moro Migori Dwaro Ratiro Ne Nyargi Mnaobambi
Okwach Kich Nono Kendo Manyien Tulo Ma Tok Yiero
Matiangí Wacho Ni Kenya Osegoyo Okang
Mudavadi Dwaro Referendum Monywako Jokenya
Jatend Duond Bura Mar Anc Musalia Mudavadi Okwayo Moganda Jo Masai  Mondo Jomed Riwore E Twech Achiel  E Sechegi Ma Kenya Ochomo Yiero Ma Higa 2022. Mudavadi Ma Bende Nyowacho Ni En Gi Miluma Mar Bedo Jatend Piny Kenya E Yiero Maduong Mar Higa 2022, Nokwayo Oganda Jo Masai Ni Mondo Jobi Osire Lwedo E Kinde Yiero.
Nowacho Ni Kapo Oyier, Obiro Tiyo Gi Thuolo Ma Kamano E Chiero Ochumi Mar Kenya.  Mudavadi Nowacho Ni Gi Sani Osiro Okang Mar Jatend Kenya Uhuru Kenyatta E Lweny Mar Kedo Gi Mibadhi Kopako Duol Mar Kedo Gi Mibadhi Kuom Okenge Mosegoyo E Lweny Ma Kamano.
Mudavadi Nowacho Ni Okang Ma Sani Kenya Ochomo Mar Dwaro Loko Katiba Ok Onego Bed Ni En Mano Ma Kelo Ber Ne Jii Manok Kowacho Ni Onego Obed Ni En Makelo Chiko Ma Biro Dewo Jii Duto Machal
Magoha Owach Ni Sikunde Koro Ok Yaw
Atend Migao Mar Somo Ngire George Magoha, Owacho Ni Jopuonjre Mani Pacho Biro Medo Bedo Pacho Nyaka Chop Kama Piny Owacho Biro Lando Yepo Ar Sikunde. Kanoloso Bang Tim Limbe E Sikund Primar Ma Dr Muthiora Yoo Dagoreti, Magoha Nowacho Ni Yepo Kamor Ok Bi Timore Machiegni Kaluwpore Fg Medruok Mar Midhusi Mar Corona E Pacho Kae.
Nokwayo Sikunde Machiwo Puonj Mag 8-4-4 Mondo Jone Ni Oluwore Gi Chike Moket Mag Gayo Korona Kowacho Ni Ibiro Kawo Ondamo Ne Ngato Angata Mabiro Yawo Sikul Motelo Ne Lemndo Moyiedhi Mar Yepo.
Gi E Kindeno, Magoha Owacho Ni Apis A Mawuok E Bad Migao Mar Somo Kod Mano Mar Arita Mochuungne Loso Kombe Mag Sikunde Onego One Ni Kombe Kata Desk Ma Kamago Ochopo E Ranginy Ma Dwarore.
Maeri Ne Bang Yangore Ni Desk Moter E Sikund Dr Muthiorano Ok Ochopo E Ranginy Ma Kare.
Owng’ Nede Mag Lupo
Jakom Dho Wedhe Duto Ma Pacho Kae Bmus Tom Guda, Opako Mokalo Okang Mokaw Gi Kenya Coast Guards  Mar Wang'O Gige Lupo Maok Oupdhi Ma Yande Ne Jolupo Moko Tiyo Godo E Nam Lolwe Ma Nengogi Romo Siling Millin 4
Nedego Gimn Mago Manomaki Enam Lolwe  Kendo Nyowanggi Mana E Dho Lwangni Beach  Kisumo.
Guda Wacho Ni Kata Kobedo Ni En Gima Lit Neno Kaka Gogo Miluwogo Rech Wang, Thoth Gige Liupo Maok Opuodhigo Ema Osebedo Ka Kelo Idhiero Mathoth E Nam.
Nowacho Ni Oseyangore Ni Rech Kwanne Dok Piny E Nam Lolwe  Kaluwore Ni Jolupo Mathoth Sani Pod Nego Redch Matindo.
Jo Kisumo Onyis Mondo Otii Gi Chenro Mar Piny Owacho Maber
County Commissioner Ma Kisumo Josephine Ouko, Dwaro Ni Jodak Ma Countino Mkondo Kaw Thuolo Makende Mag Chenro Mag Dongruok Mag Piny Owacho Ma Malo Mondo Gidongrego.
Ouko Wacho Ni Dho Wath Manyien Migerono Kod Gach Reru Kod Uhuru Market Midwa Chuogi E Aluorano Onego Obed Mago Manyalo Konyo Jodak Ma Kono Dongore.
Nowacho Ni Maloyo Rowere 7000 Sani Chamo Olemnmo Mag Piny Owcahom A Malo Kokalo Kuom Chenro Mar Kazi Mtaani.
Kanoloso E Sach Ynyasi Mar Odiechieng Mar Yango Thuondi Mongere Kaka Mashujaa Day, Ouko Nowcaho Ne Jdak Ma Kono Ni Mondo Jomed Luwo Chike Mag Gayo Landruok Mar Corona.
Obuila Ma Nyakach Manyo Jokuoye Mag Laptop
Obila E Sub County Ma Nyakach Jochako Apedha Mar Manyo Jonjore Moko Manokwaelo E Sikund Primar Ma Nyabola Ei Nyalunya Location Kama Ne Gikwale Laptops 15
Jatend Obila Ma Su County Ma Nyakach Jonathan Koech, Wacho Ni Jokuoyeg Nodonjo E Apisi Mar Japuonj Maduong Mar Sikundno Gi E Wi Tado Kama Bange Ne Gituro Dhoot Gi Iye.
Noilero Ni Ne Gitweyo Chukdar Mar Sikundno Bang Goye Radar Eka Bange Ne Gidonjo Ma Gikwelo.
Nolero Ni Mopogore Gi Laptopgo, Ne Gikwalo Opich Adhula Kod Waya Mar Jwayo Sikundno. Barack Randa Ma En Japuonj Maduong Mar Sikundno Wacho Ni Ne Gitero Chukdar E Osiptal Kama Nothiedhe Ka Koro Sani Betka Odhi Maber.
Nolero Ni Sani Koro Gido6 Mane Giyudo Kowuok Kuom Piny Owacho.Ng Mana Gi Laptops 21 E Kind
Jachung Odm Msambweni Opuodhi Gi Iebc
Jachung’ Mar Duond Bura Maar Odm Migosi Omari Boga Osepuodhi Gi Duol Matayo Chenro Mag Yiero E Pachoka Iebc Ne Dhii Laro Kom Kar Chung’ Od Bura Ma Msambweni E County Ma Kwale; E Yiero Ma Adundo Ma Idhi Bagi Tarik 15 Dwee Mar 12 Higani.
Migosi Boga Ma Oloso Bang’ Iebc Puodhe Ne Dhii E Yierono, Okoo Ni En Kod Geno Mar Yudo Komno Mane Odong’ Nono Bang’ Thoo Mr Migosi Suleiman Dori.
Ne Otene Gi Gavana Ma Mombasa Ali Hassan Joho E Kind Jotelo Mamoko.
Migosi Omarboga Dhii Peim Gi Jochung’ Mamoko Moriwo Koda Ka Migosi Feisal Abdallah Ma Ochung’ Ma Onge Duond Bura, Kanyakla Kodd Jachung’ Sharlet Mariam
Jachung’ Mar Wiper Shehe Mahmoud Kod Hamisi Mwakaonje Mar United Green Movement Igeno Ni Idhi Puodhi Gi Iebc Bang’E.
Kenyatta Kwayo Jokenya Mondo Joyie Lokruok Katiba
Jatend Piny Kenya Uhuru Kenyatta Okwayo Oganda Jokenya Mondo Joyiere E Wach Loko Katiba Kokalo E Ombulu Mar Referendum E Buo Chenro Mar Bbi Mar Kedo Gi Moko Kuom Achiedhnade Ma Osebedo Ka Okwako Jokenya.
Uhuru Wacho Ni Siasa Mapogo Jokenya E Kinde Yiero Ok Owinjorte Kowacho Ni Mano Osebedo Ma Duoko Chien Diongruok Mag Kenya.
Kanonenore Ka Ngáma Duuoko Jalupne William Ruto, Uhuru Nowacho Ni Gima Lokruok Mar Katibano Geto Kelo En Riwo Wi Oganda Jokenya.
Ogai Mar Odm Raila Odinga Korka Kore Owacho Ni Giikore Dok E Pap Goo Kampen Ne Bbi Kowacho Ni Ne Gin Mana E Yueyo Kaluwore Gi Wach Korona Manomuoch E Pacho Kae.
Kuom Thuolo Machielo Raila Nowacho Ni Wach Loko Katiba Ok Nokethi Kata Nade.
Riwruoge Mag Oganda Dwani Okaw Pach Jopiny
Riwruoge Mag Oganda E County Ma Migori Kotelnegi Kod Bettyy Okero Jongur E Wi Ranginy Ma Piny Ma Inywakogo Jopiny E Chenro Mag Dongruok Kokalo Kuom Kaw Pach Oganda  Nyaka Ne  Yud Ranyisi Mokuongo Mar Corona E Countino.
Kaluwore Gi Mikai Okero, Kwan Mar Jii Mimiyo Thuolo Tin Mokalo Ka Mano Ok Nyis Picha Moyiedhi Mar Nywako Pach Jopiny E Countino.
Okero Wacho Ni Wach Midhusi Mar Corona Rocho Chenro Mag Romo Madimii  Jopiny Bedie Romo Mag Dongruok.
Gi E Kindeno Mikai Okero Wacho Ni Okwayo Riwruoge Mag Oganda E County Ma Migori  Mondo Owuog Oko Opuonj Jopiny E Wi Wach Bbi.
Nolero Ni Jokenya Mathoth Kod Jo Migori Pok Ongeyo Matut Mahgo Manie Liport Mar Bbi.
Ringre Ngáto Achiel Manotho E Nam Lolwe Oyudi, Pod Imanyo Ochiko
Ringre Achiel Kuom Jok Manogado Pii E Masira Makoch Mar Nam Lolwe Otieno Mokalo E Dho Wath Ma Honge E Sub County Ma Bondo Oyudi. Ringre Noyudi E Sach Menyo Mosebedo Kadh Nyime Manotelnegi Kod Apisa Mag Kra , Kenya Coast Guard Services Kod Telo Mag Dho Wedhe Ma Aluorano.
Jok Modak Gi Ng'Ol Muhoroni Siro Mlwedo Bbi
Jogo Modak Gi Ng’Ol E Sub County Ma Muhoroni, Jolero Ni Gisiro Wach Bbi. Isaya Ambuso Ma En Achiel Kuom Jok Modak Gi Ng'Ol E Aluorano, Wacho Ni Bedo Ni Bbi En Olemo Mar Mosruok
Ambuso Wacho Ni Ne Gichandore Mokalo E Kinde Machon  Ma Lweny Ne Muoch Tok Yiero  Kendo Ok Digiher Ni Gima Kamano Onuore.
Ambuso Wacho Ni Moko Kuom Ngol Mane Giyude Ne Kinde Tulo Ma Tok Yiero, To Moloyo Moko Manochiel Gi Magina Gobila  Kowacho Ni Mago E Moko Kuom Gigo Momiyo Gidwaro Kwe.
Kanyoloso E Boma Ma Kisumo, Ambuso Nyowacho Ni Girito Gi Siso Chenro Mar Choko Sei Ma Bende Pod Nyochwal Mbele.
Thuondi Mag Luo Oyangi
E Seche Mane Ihingo Odiechieng Mar Rwedhi Ma Pacho Kae Kata Mashujaa, Moko Kuom Oganda Luo Ma Osebedo Ka Otimore Maber E Sector Mopogore Opogore Noyangi Kaka Mashujaa. 
E Sector Mar Ngolo, Jawer Mar Ahuma Mar Wende Mag Pako Nyasaye Christine Otieno Mongere Gi Wer Mar Oloyo Lweny, En Achiel Kuom Jok Manoyangi E Sach Nyasi Ma Kamano. Christine Otieno Wuok E Countyt Ma Migori
E Higa 2013, Noyudo Mich Mar Groove Awards Kuom Wende Maniluongo Ni Sonko Wa Masonko.
Jangolo Mar Benga Princess Jully Bende Noyudo Yang Ma Kamano Ka En Bende Owuok E County Ma Migori. July Nomi Nying Mar Angera Ni Mbilia Bel Kendo Nongere Kuom Wer Mar Dunia Mbaya.
Pius Ochieng Ma Bende Wuok E County Ma Migorti Manochungne Kenya E Olympic Ma Higa 1984 E Tuke Mag Jing'O Del Kata Body Building Bende Ne Mich Ma Kamano O Oweyo Oko
Shakil Ok Dwar Laro Kom Gavana
Jaod Bura Ma Kisumu East Shakil Shabir, Kawuono Owacho Ni Oonge Gi Dwaro Mar Laro Kom Gavana E Yiero Maduong Mabiro. Shakil Wacho Ni Jdak Ma Kisumo Osetimone Nguono Kuom Yiere Didek Ka Kuom Mano Oonge Gi Miluma Mar Dhi E Lemo Ma Mbele Mak Mana Ni Obiro Laro Kendo Kom Od Bura Ma Kkisumu East.
Kanoloso E Alak Ma Jaramogi Oginga Odinga Sports Ground, Shakil Nowacho Ne Piny Owacho Ma County Ma Kisumu Ni Mondo Ochuog Hembko Mag Rwedhi Mag Onagi E Alak Achiel Ono Mondo Obed Kaka Rapar.
Osiem Jok Ma Miyo Nyithindo Iye
Maloyo Nyithindo Ma Nyiri 1,200 Ogamo Remo E County Ma Migori E Buo Thuolo Mar Dwweche Adek Mokalo. County Commissuioner Ma Migori Boaz Cherutich Osiemo Mokalo Jok Ma Iyo Nyithindo Ma Kamago Iye Kokonegi Ni Ndalogi Ikwano Akwana.
Jatelono Bende Okwayo Jonyuol Ni Mondo Jorit Maber Nyithindgi Kaka Yooo Mar Neno Ni Ngimagi Ma Kinde Mabiro Ok Okethore
Jodak Ma Ogilo Ei Nyando Yuago Chal Marach Mar Olalo Ogilo
Bad Migao Mar Apida E County Ma Kisumo Ikwayo Mondo Onon Anena Tich Matiyore E Gedo Mar Olalo Ma Ogilo Manitiere Nyando A Osebed Midhiero Ne Jopiny.
Kotelnegi Kod Jaduong Miruka Maseo, Jopinygo Wacho Ni Olalono Okethore Mokalo Kendo Ni Jok Ma Ngáde Keto Mana Ngimagi E Kind Akuru Gasumbi.
Maseo Wcho Ni Giserado Gi Gavana Anyang Nyongo E Wi Wach Ma Kamano Manosingonegi Ni Ibiro Loso Olalono Ka Kata Kamano Owacho Ni Nyaka Kanyo, Contractor Mane Loso Olalono
Maloyo Sikunde 176 Nigi Midhiero
Maloyo Sikunde 176 Mag Jii Giwegi E Kuonde Dak Mongohore Ma Kibra  Kod Langata, Ni E Mudho Kotudore Gi Wach Yepo Mar Sikunde Kaluwore Gi Chike Manyien Ma Sani Oketi Gi Piny Owacho  Kaka Yoo Mar Kedo Gi Landruok Midhusi Mar Corona.
Kaluwore Gi Jakom Riwruok Sikundego Charles Ochiel,  Sikundego Osekonyo Mokalo E Dongruok Mag Sikunde Ma Thurka. Eric Owenga Ketowa E Ler.
Jii233,000 Osewito Tijegi Nyaka Ne Korona Chakre
Kwan Jii Mohing 233,000 Nowito  Tijegi E Buo Dwevhe Auchil Mokalo Nyaka Ne Tuo Makoch Mar Corona Nynyre E Pacho Kae. Maeri En Kaluwore Gi Jatend Migao Mar Leba Simon Chelugui
Kanoloso Gi Radio Ramogi, Chelugui Nowacho Ni Okenge Mowinjore Ibiro Kawo Mar Neno Ni Jok Manowito Tijegio Oyudi Kendo.
Nowacho Ni En Gi Geno Ni Sector Mar Limbe Kod Mamoko Manondiki Jii Mathoth Biro Chier Mapiyo Kaponi Kaka Landruok Mar Tuono Osechako Dok Piny E Thurkaeni Nyalo Dhi Nhyime
Nokwayo Kembe Ma Bende Nosengado Osach Jotich Kod Mago Manochungo Jii E Tich Ni Mondo Ondik Jotijgo Kendo Kowacho Ni  Gimany Yore Mamoko Manyalo Yawo Thuolo Mar Tije
Nodagi Ndiko Duond Buch Tangatanga
Jandik Duond Buche Mag Siasa E Thurka Wacho Ni Nodagi Ndiko Duond Bura Mar Tanga Tanga Nikech Nying Chamano Galagala Kendo Ni Kendo Kaluwore Gi Chike, Ne Ok Onyal Ndiko Chamanao Kaok Ne Olok Nyingno.
Bende Olero Ni Nodagi Ndiko Duond Bura Mar Coast Pekee Nikech Pend Chik Namba Aboro Otweyo Lwete E Ndiko Duond Bura Motenore E Aluora Achiel Kowacho Ni Nyaka Duond Bura Bed Mano Ma Onywako Kenya Mangima.
Nokwayo Josiasa Mageto Ndiko Duond Buche Mag Siasa Ni Mondo Josom Chike Matayo Ndikruok Ma Kamano Maok Ni Ngato Bet To Chuogo Nyik Maok Onyiso Achiel Mar Jokenya.
Nowacho Ni Bende Duond Buche Madwa Dhi E Yiero E Twech Achiel Nyaka Los Manifesto Achiel Ma Gin Duto Gidhi Luwo.
Miyo Moro Oroch Ratiro Mare Mmbasa
Miyo Moro Manyocha Chuore Ogoyo Momuko Lake E Kar Dak Mongohore Ma Kidogo Basie Eod Bura Ma Nyali Mombasa Koro Kwayo Piny Owacho Mondo Mi Ojole Mondo Mi Kaw Okang Ne Chuoreno.
Magi Ne Owacho Bang Ringo Kendo Nindo Eko E Thuolonmar Ndalo Abich Gi Nyathine Matin Majadweche Adek Mokoni Chuore No Majakongo Ne Dwaro Deyo.
Nga’To Odere Bang Nyuomo Chiege Tamore
Jal Moro Ma Ja Higni 36 Bang Omin Mare Tame Uso Bath Lopgi Manyodwa Uso Mondo Mi Oyud Omenda Mar Dhi Nyuo,O Chiege E Gweng Ma Chiga, Ei Kanyach Kachar Location E Sub County Ma Homabay Town.
Mosenindo Moseyangi Kaka Peter Otieno Nodere Gi Tond Tuoro E Yadh Mawembe Moro E Dlagi Kanyo Bang Omin Mare Tamore Winjo Kwayo Mare. Ruoth Ma Kono Bernard Omuga, Nlero Ni Mosenindo Nosewinbjore Gi Min Mare Ni Mondo Ous Bath Lopno Mondo Mi Onyuom Jaode Bang Kaoche Sunde Mondo Onyuom Nyakono Manosebedo Godo Higni 10.
Omuga Wach Ni Jalo Jaode Nowuok Odok Thurgi Gi Nyindo Adek To Kanoduogo To Nyowacho Ni Jonyuolne Dwaro Ni Mondo Onyuome Mapiyo , Okang Manomiyo Mosenindo Oloso Gi Min Mare Opogne Bath Loo Mondo Ousi Onyuom Godo Jaodeno.
Ruodhno Wacho Ni Jalo Noseyudo Jangiewo Manyobirogo Dala Nyoro Ema Kaetpo Owadgi Noriembo Jangiewono Gino Manimiyo Jalo Ojok Okaw Ngimane.
Motelo Ne Dere, Jal Nyodhi Ir Min Mare Gi Ichwang Kokonegi Ni Oweyo Negi Lopno Gidagie. Ringre Noter Homabay Mortuary.
Mcas Ma Migori Ojok Gi Omamba
Mana Odiechieng Achiel Kende Tok Kanyoduok Mca Ma North Kanyamkago Kaka Jalup Spika Mar Od Bura Ma Migori, , Kweth Ariyo Magin Kaachiel Gi County Assembly Ma Migori Kod Migori County Assembly Public Service Board  Jiodhi E Doho Mar Mako Appeal E Wi Ngeto Mar Dohop Ma Yalo Weche Jotich Manoyiene Omamba Ni Mondo Oduoki Kaka Jalip Spika. George Juma Nighi Ler Matut.
Rowere Ongányo Mombasa
Rowere Mohewo 200 Jobago Nganyo Eod Bura Ma Changamwe Mombasa Gisundo Piny Owacho Mondo Mi Ochulgi Pesa Bang Tiyo E Chenro Mar Kazi Mtaani E Thuolo Mohewo Dweche Ariyo To Katakamano Pok Ochulgi.
Rowerego Koni Okange Duto Magisekawo Mar Wuotho E Paise Mag Piny Owacho Ewi Wach Pesano Osebedo Kagore E Lwanda Omiyo Gingado Mar Chiwo Ywakgi E Yor Bago Nganyo.
Jaod Bura Ma Suna West Dwaro Nonro E Wi Nek
Jaod Bura Ma Suna West Peter Masara Okwayo Piny Owacho Mondo Ochul Jok Manohinyore E Btulo Manomoch E Kind Obila Kod Kweth Mobalo Mar Legio Maria E Log Tich Magod Kwero Manoweyo Ka Jii 8 Owito Ngimagi.
Masara Dwaro Ni Bad Migao Mar Arita Mondo Oler Anena Gima Nokelo Lweny Ma Kamano  Kodwaro Ni Jatend Migao Mar Arita Fredmatiangi Oler Anena Ni Noro Osechopo Kama Nad Kaachiel Gi Ondamo Mibiro Kawoni Apisa Manochiwo Lwedo E Nek Ma Kamano.
Wakeini Dwani Owuo Od Bura
Wakeini Ma Jokedo  Ne Ratyiro Mag Oganda Jokwayo Jatend Piny Kenya Uhuru Kenyatta Mondo Mi Ofunj Bunge Mana Kaka Ogai Mar Doho Justice David Maraga Nyongado Ne Paro.
Kotelnegi Kod Esther Achieng Mar Kenya Female Advisory Organization (Kefeado) ,  Okang Mar Jood Bura Rem Chopo Chik  Maloso Korka Kit Chwech En Rocho Katiba Kendo Ni Mano Koro Omiyo Nyaka Funj Mara Od Bura.
Achieng Wacho Ni Katiba Ma Higa 2010 Jood Bura Osebetie E Hignigi Duto Kowacho Ni Kenyatta Onge Gi Okang Machielo Monyalo Kawo Mak Mana Funjo Od Bura.
Nowacho Ni Ka Kenyatta Orem Funjo Od Bura To Mano Biro Nyiso Ni Kenya Itayo Maok Oluwore Gi Katiba
Anne Nderitu opuodhi
Jood bura jopuodho mikayi Anne Nderitu kaka jatend duol mandiko duond buche mano ma dhoo ngere luongo ni Registrar of Political Parties.
Komiti mar od bura ma malo ma ochung’ne ng’iyo weche mag chike kod ratiro, opuodho welo mar anne nderitu ma nyocha owal gi jatend piny kenya migosi Uhuru Kenyatta.
Nderitu ma osebedo kani e lemono e yor kojolo, koro kawo kar lucy ndung’u ma yande ni e lemono.
Komitino ma jakom mare en migosi Kigano Muturi, bende opuodho welo mar Ali Abdullahi kod Florence Tabu kaka jolup Anne Nderitu.
Wan gi jolendo manikod lony mar neno ni jowinjowa oyudo puonj, mor kod ng’eyo kaka dwarore