diff --git "a/README.md" "b/README.md"
--- "a/README.md"
+++ "b/README.md"
@@ -5,417 +5,469 @@ language:
 - hy
 dataset_info:
   features:
-  - name: ՄԱՍՆ ԱՌԱՋԻՆ Արբատի ամենամեծ շենքը Նիկոլսկի և Դենեժնի նրբանցքների արանքում
-      էր, հիմա դրանք կոչվում են Պլոտնիկով նրբանցք և Վեսնինի փողոց։ Ութհարկանի երեք
-      շենք սեղմ շարքով հաջորդում էին միմյանց, առաջինի ճակատը ջնարակած սալիկներով էր
-      երեսպատված։ Ցուցանակներ էին կախված` «Ցանցկեն կար», «Կակազության բուժում», «Վեներական
-      և միզասեռական հիվանդություններ» Ցածրակամար, անկյունները երկաթյա բարակ շերտերով
-      պատված բաց մուտքերը միացնում էին մթին, խորն ընկած երկու բակերը։ Սաշա Պանկրատովը
-      ելավ տնից ու թեքվեց ձախ`դեպի Սմոլենսկայա հրապարակ։ Արբատսկի Արս» կինոթատրոնի
-      մոտ արդեն զույգ-զույգ զբոսնում էին արբատցի և դորոգոմիլովցի, նաև Պլյուշչիխայում
-      ապրող աղջիկներ, վերարկուների օձիքներն անփութորեն բարձրացրած, շրթունքները ներկած,
-      արտևանունքները կորացրած, աչքերը`սպասողական, գույնզգույն գլխաշորերը վզներին փաթաթած`արբատյան
-      աշնանային շքեղությունն էր դա։ Սեանսը վերջացել էր, հանդիսականներին դուրս էին
-      թողնում բակի կողմից, բազմությունը փողոց էր հորդում նեղ դարպասից, այդտեղ էլ խռնված
-      էին մի խումբ պատանյակներ`այս տեղերի մշտական տերուտնօրենները։ Արբատն ավարտում
-      էր իր օրը։ Երթևեկելի մասն ասֆալտած, բայց դեռ տրամվայի գծերի արանքում քարաշար
-      սալարկի վրայով, հին կառքերը շրջանցելով, անցնում էին սովետական առաջին «ԳԱԶ» և
-      «ԱՄՕ» ավտոմեքենաները։ Տրամվայները պարկից դուրս էին գալիս մեկ, երբեմն էլ երկու
-      կցավագոններով. խոշոր քաղաքի փոխադրական պետքերը հոգալու ապարդյուն մի փորձ։ Իսկ
-      գետնի տակ մետրոյի առաջին հերթն էին կառուցում, և Սմոլենսկայա հրապարակում հորատանցքի
-      վրա փայտաշեն աշտարակ էր կանգնած։ Կատյան Սաշային էր սպասում Դևիչյե պոլեում, «Կաուչուկ»
-      գործարանի ակումբի մոտ, խոշոր այտոսկրերով, մոխրագույն աչքերով, տափաստանաբնակ
-      աղջիկ էր, գյուղական հաստ բրդի թելից գործած սվիտերով։ Գինու հոտ էր փչում բերանից։
-      Աղջկերքի հետ կարմիր գինի խմեցինք։ Քեզ համար տոն-բան չկա՞։ Ի՞նչ տոն։ Ինչ տոն
-      Աստվածածին։ Ա՜ Ա» ու`ասել էի Ո՞ւր ենք գնալու։ Ուր Ընկերուհուս մոտ։ Ի՞նչ առնեմ։
-      Ուտելիք կա։ Օղի առ։ Բոլշոյ Սավվինսկի նրբանցքով, բանվորական հին կացարանների մոտով,
-      որտեղից հարբած գոռոցներ, աններդաշնակ երգի, հարմոնի և պատեֆոնի ձայներ էին գալիս,
-      ապա ֆաբրիկայի փայտյա ցանկապատերի նեղլիկ արանքներով նրանք իջան գետի ափ։ Ձախ կողմում
-      Սվերդլովի և Լիվերսի ֆաբրիկաների լայն լուսամուտներն էին, աջ կողմում`Մոսկվա գետը,
-      դիմացը`Նովոդևիչյե մենաստանի պարիսպը, օղակաձև երկաթուղու կամուրջի մետաղյա հեծաններր,
-      ավելի հեռվում`ճահիճներ ու մարգագետիններ, Կոչկին և Լուժնիկին… Ո՞ւր ես տանում
-      ինձ, հարցրեց Սաշան։ Ուր, ուր… Արի, ճամփա գնացողը կարճ ու երկար չի նայի։ Սաշան
-      ձեռքը գցեց Կատյայի ուսով, աղջիկը փորձեց տղայի ձեռքն իջեցնել։ Կդիմանաս։ Սաշան
-      ավելի պինդ սեղմեց Կատյայի ուսը։ Կռիվ մի արա։ Քառահարկ, անսվաղ շենքը մեկուսի
-      էր կանգնած։ Նրանք անցան թույլ լուսավորված, երկու կողմերում անվերջա��ալի դռներով,
-      երկար միջանցքով։ Վերջին դռան մոտ Կատյան ասաց. Մարուսյայի մոտ իր ընկերը պիտի
-      լինի Բան չհարցնես։ Բազմոցի վրա, երեսը պատին արած մի տղամարդ էր քնած, պատուհանի
-      մոտ տասը-տասնմեկ տարեկան տղա և աղջիկ էին նստած, շրջվեցին դեպի դուռը, բարևեցին
-      Կատյային։ Սենյակի անկյունում, լվացարանի մոտ, խոհանոցային սեղանի կողքին կանգնած
-      կինն աման էր լվանում։ Կատյայից բավական մեծ էր, բարի և սիրունիկ դեմք ուներ`Մարուսյան
-      էր։ Շատ սպասեցինք, կարծեցինք էլ չեք գա, ասաց նա, ձեռքերը սրբելով, գոգնոցն արձակելով,
-      կարծեցինք, քեֆ եք անում մի տեղ։ Վասիլի Պետրովիչ, վեր կացեք, հյուրեր են եկել։
-      Պառկածը վեր կացավ`նիհար, խոժոռադեմ մարդ էր, ցանցառ մազերը սղալեց, դեմքն ափով
-      շփեց քունը վանելու համար։ Վերնաշապկի օձիքը ճմրթված էր, փողկապի հանգույցն իջեցրած։
-      Թխածս չորացավ, Մարուսյան սրբիչը վերցրեց տարեկանի ալյուրից թխված բլիթների վրայից։
-      Էս սոյայով է, էս`կարտոֆիլով, էս մեկն էլ`կաղամբով։ Տոմա, պնակները բեր։ Աղջնակը
-      սեղանին ափսեներ դրեց։ Կատյան հանեց ժակետը, դանակ ու պատառաքաղ վերցրեց պահարանից,
-      սեղանն իսկույն գցեց, գիտեր, ինչը որտեղ է, երևում էր, որ առաջին անգամ չէ այստեղ։
-      Սենյակը հավաքիր, հրամայեց Մարուսյային։ Ճաշից հետո քնեցինք-մնացինք, արդարանում
-      էր Մարուսյան, աթոռների վրայից հավաքելով հագուստը։ Երեխեքն էլ թուղթ-մուղթ են
-      կտրատել։ Վիտյա, թղթերը հավաքիր։ Տղան, հատակի վրա չոքեչոք, թղթի կտորներն էր հավաքում։
-      Վասիլի Պետրովիչը լվացվեց, փողկապը ձգեց։ Մարուսյան մեկական կտոր կտրեց բոլոր թխվածքներից
-      ու դրեց պատուհանին։ Կերեք։ Վասիլի Պետրովիչը օղի լցրեց բաժակների մեջ։ Տոններդ
-      շնորհավոր։ Սեղանի տակ հանդիպենք, Սաշայից բացի, բոլորին նայեց Կատյան։ Առաջին
-      անգամ էր տղային բերել իր ծանոթների մոտ, այստեղ օղի էր խմում, իսկ Սաշայի հետ
-      միայն կարմիր գինի էր խմում։ Էս սև աչքերով տղին որտեղի՞ց ես գտել, զվարթ ասաց
-      Մարուսյան, գլխով անելով Սաշայի կողմը։ Սև աչքերով ու խուճուճ մազերով, քթի տակ
-      ծիծաղեց Կատյան։ Ջահել ժամանակ մազերը խուճուճ են լինում, տարիքն առնելուց`թափվում,
-      հայտարարեց Վասիլի Պետրովիչը և շիշը նորից ձեռքն առավ։ Հիմա նա խոժոռադեմ չէր թվում
-      Սաշային, խոսելաձևի մեջ ծանոթությունն ամրապնդելու ցանկություն կար։ Եվ Մարուսյան
-      նրանց էր նայում սիրալիր, հասկացողի հայացքով։ Սաշային դուր էր գալիս Մարուսյայի
-      հովանավորությունը, դուր էր գալիս ծայրամասային այդ տունը, պատից այն կողմ հնչող
-      երգն ու հարմոնի նվագը։ Ի՞նչի բան չեք ուտում, հարցրեց Մարուսյան։ Շնորհակալ եմ,
-      ուտում եմ, համեղ է։ Թխելու բան լիներ, ավելի լավերը կթխեի`թթխմորի եղածն ինչ է,
-      չկա։ Ապրի Վասիլի Պետրովիչը, բերեց։ Վասիլի Պետրովիչն ինչ-որ լուրջ բան ասաց թթխմորի
-      մասին։ Երեխաներն էլի ուզեցին։ Մարուսյան նորից մեկական կտոր տվեց նրանց։ Մենակ
-      հո ձեզ համար չե՞մ թխել։ Ձեր քեֆն արեցիք-պրծաք, լվացվեք։ Վերցրեց նրանց անկողիններն
-      ու սենյակից տարավ դուրս`հարևանուհու մոտ։ Երեխաները գնացին քնելու։ Վասիլի Պետրովիչն
-      էլ պատրաստվեց գնալ։ Մարուսյան ուղեկցելու ելավ, Կատյային ասելով. Մաքուր սավան
-      պահարանից կվերցնես։ Այդ մարդը նրա ինչի՞ն է պետք, հարցրեց Սաշան, երբ դուռը փակվեց
-      Մարուսյայի ետևից։ Սեփական մարդն ալիմենտից փախել է, գտնել չի լինում, իսկ ապրել
-      պե՞տք է։ Երեխաների աչքի առա՞ջ։ Սոված նստեն`ավելի՞ լավ է։ Ծեր է։ Մարուսյան էլ
-      ջահել չի։ Իսկ ինչո՞ւ չի ամուսնանում։ Կատյան հոնքերի տակից նրան նայեց։ Դո՞ւ ինչի
-      չես պսակվում հետս։ Պսակվե՞լ ես ուզում։ Պսակվել ես ուզում Լավ, արի պառկենք։ Սա
-      էլ էր անսովոր։ Ամեն անգամ Սաշան ստիպված էր լինում տիրել նրան, կարծես առաջին
-      անգամ էին հանդիպում, իսկ այսօր ինքն անկողին գցեց, հանվեց։ Միայն ասաց. Լույսը
-      հանգցրու։ Հետո մատներով խաղում էր նրա մազերի հետ… Ուժեղ տղա ես, աղջիկները վայ
-      թե սիրում են քեզ, մենակ անզգույշ ես, կռացավ տղայի վրա, նայեց աչքերի մեջ, սև
-      աչքերով մի ճստիկ բերեմ քեզ համար, չե՞ս վախենա։ Վաղ թե ուշ`լինելու էր։ Է ինչ,
-      աբորտ կաներ, երեխան ոչ Սաշային էր պետք, ոչ`նրան։ Հղի՞ ես։ Կատյան գլուխը դրեց
-      նրա ուսին, սեղմվեց ամբողջ մարմնով, կարծես պաշտպանություն էր որոնում իր կյանքի
-      դժվարություններից ու ձախորդություններից։ Ի՞նչ գիտե ինքը Կատյայի մասին։ Որտե՞ղ
-      է ապրում։ Հորաքրոջ մո՞տ։ Հանրակացարանո՞ւմ։ Անկյո՞ւն է վարձում։ Աբո՞րտ։ Ի՞նչ
-      պիտի ասի տանը, ի՞նչ բյուլետեն պիտի ներկայացնի աշխատանքի վայրում։ Իսկ եթե ուշացրե՞լ
-      է։ Ի՞նչ է անելու երեխան գրկին։ Եթե հղիացել ես, ծննդաբերիր, կամուսնանանք։ Առանց
-      գլուխը բարձրացնելու, Կատյան հարցրեց. Անունն ի՞նչ ենք դնելու։ Կդնենք, ժամանակ
-      շատ կա։ Կատյան նորից ծիծաղեց, ետ քաշվեց։ Ոչ դու կպսակվես, ոչ էլ ես քեզ կառնեմ։
-      Քանի՞ տարեկան ես։ Քսաներկո՞ւ։ Ես որ ես եմ, էլի քեզնից մեծ եմ։ Դու`կրթված, իսկ
-      ե՞ս։ Վեց դասարան… Կպսակվեմ, մենակ թե քեզ հետ չէ։ Իսկ ո՞ւմ հետ։ Հետաքրքիր է։
-      Հետաքրքիր է… Մեր գյուղացի մի տղա կա։ Որտե՞ղ է։ Որտեղ է… Ուրալում, կգա ու ինձ
-      կտանի։ Ի՞նչ գործի է։ Ինչ գործի է… Մեխանիկ։ Վաղո՞ւց ես ճանաչում։ Չասի՞`մեր գյուղացի
-      է։ Իսկ ինչո՞ւ մինչև հիմա չի ամուսնացել հետդ։ Ման գալուց չի կշտացել, չի պսակվել։
-      Իսկ հիմա կշտացե՞լ է։ Հիմա արդեն երեսուն տարեկան է։ Գիտե՞ս, ինչ կնանիք է ունեցել
-      Սիրո՞ւմ ես նրան։ Հա, սիրում եմ։ Իսկ ինձ հե՞տ ինչու ես հանդիպում։ Հանդիպում…
-      Ես էլ եմ ուզում կյանք անեմ։ Միլիցիայի պես հարցաքննում ես, հանգիստ թող։ Իսկ ե՞րբ
-      է գալու։ Վաղը։ Ու էլ չե՞նք հանդիպի։ Հարսանիքիս կանչե՞մ… Աժդահա մարդ է, մի հատ
-      որ տվեց, շունչդ կփչես։ Կտեսնենք։ Պահ, պահ… Բայց հղի ես, չէ՞։ Ո՞վ ասաց։ Դու։
-      Ես բան էլ չեմ ասել։ Ինքդ ես հնարել։ Դուռը կամացուկ թակեցին։ Կատյան բացեց, Մարուսյան
-      ներս եկավ, նորից պառկեց։ Ճամփու դրեցի, Մարուսյան լույսը վառեց, թեյ կխմե՞ք, Սաշան
-      ձեռքը մեկնեց`շալվարը վերցնելու։ Ինչի՞, ասաց Մարուսյան։ Մի անհանգստանաք։ Ամաչկոտ
-      է, քթի տակ ծիծաղեց Կատյան, ամաչում է, որ հետս ման է գալիս, ուզում է պսակվի։
-      Պսակվելն էլ է հեշտ, ասաց Մարուսյան, բաժանվելն էլ։ Մնացած օղին Սաշան լցրեց բաժակի
-      մեջ, խմեց, մի կտոր բլիթ կերավ։ Ընդհանրապես, շնորհակալ պետք է լիներ Կատյայից,
-      որ ամեն ինչ բարեհաջող վերջացավ։ Հավանաբար, այդ մեխանիկն իսկապես գոյություն ունի,
-      բայց ըստ էության, խնդիրը նա չէ։ Բանն այն է, որ Կատյան նորից հոգու հետ խաղում
-      է, իսկ ինքը թթվել է հիմարի պես։ Սաշան վեր կացավ։ Ո՞ւր ես գնում, հարցրեց Կատյան։
-      Տուն։ Ինչի՞, անհանգստացավ Մարուսյան, գիշերր կմնաք, առավոտը կգնաք, հարևաններիս
-      մոտ կմնամ, ոչ ոքի չեք խանգարի։ Պիտի գնամ։ Կատյան խոժոռ էր նայում։ Ճամփան կգտնե՞ս։
-      Չեմ մոլորվի։ Կատյան հպվեց նրան. Մնա։ Գնամ։ Հաջողություն։ Բայց և այնպես, լավ
-      աղջիկ է։ Ինչ խոսք`ափսոս։ Եվ եթե էլ չզանգահարեց, երբեք չեն հանդիպի, հասցեն չգիտի,
-      Կատյան չի տալիս` «Հորաքույրս կջղայնանա», նույնիսկ չի ասում, թե որ ֆաբրիկայում
-      է աշխատում` «Կցցվես մուտքի առաջ»։ Մինչ այդ մեկ-մեկ զանգահարում էր Սաշային ավտոմատից,
-      գնում էին կինո կամ զբոսայգի, հետո մտնում Նեսկուչնի պուրակի խորքերը։ Լուսնի լույսի
-      տակ սպիտակին էին տալիս պարուսինե շեզլոնգները, Կատյան երեսը թեքում էր, «Մտքովդ
-      ի՜նչ է անցնում… «Ի՛ նչ ես կպել…»։ Իսկ հետո սեղմվում էր իրեն, շրթունքները`չոր,
-      քամահար, փշփշոտ մատներով խաղում էր տղայի մազերի հետ։ Առաջին անգամ քեզ գնչուի
-      տեղ դրեցի։ Մեր գյուղի մոտ գնչուներ կային… քեզ պես սև էին։ Մենակ թե մաշկդ փափուկ
-      է։ Ամռանը, երբ մայրը գնում էր քրոջ ամառանոցը, Կատյան գալիս էր Սաշայի մոտ`բարկացած
-      աչքերով, ամաչում էր մուտքի առաջ նստած կանանցից. «Աչքները չռում են վրաս։ Կյանքում
-      էլ չեմ գա»։ Զանգահարելիս սովորաբար լռում էր, հետո կախում խոսափողը, նորից զանգահարում…
-      Կատյա, դո՞ւ ես։ Հա, ես եմ… Իսկ ինչո՞ւ չես պատասխանում… Ես զանգ չեմ տվել… Հանդիպե՞նք։
-      Էդ որտե՞ղ հանդիպենք… Այգու մո՞տ։ Բան գտավ… Կգաս Դեվիչկա։ Վեցի՞ն, յոթի՞ն։ Վեցին
-      վազեցի, չէ մի… Այս ամենը Սաշան հիշում էր հիմա, սպասում նրա զանգին։ Հաջորդ օրն
-      ինստիտուտից շուտ ուզեց տուն գնալ`մեկ էլ տեսար, զանգահարեց։ Բայց մնաց`հոկտեմբերյան
-      տոնի առթիվ պատի թերթը սարքելու։ Իսկ հետո նրան կանչեցին կուսբյուրոյի նիստի։ Դռան
-      մոտ ազատ տեղ չկար։ Սաշան խցկվեց աթոռների միացրած շարքերի արանքով, դիպչելով կիպ-կիպ
-      նստած, մարդկանց, կուսբյուրոյի քարտուղար Բաուլինի դժգոհ հայացքի տակ։ Շիկահեր,
-      պնդակազմ մարդ էր, հասարակ, համառ դեմքով, սատինե շեղօձիք, կապույտ, երկու սպիտակ
-      կոճակով կարճ վզին կոճկած վերնաշապկի տակից լայն կուրծքը դուրս ցցած։ Հետևելով,
-      թե Սաշան ինչպես նստեց անկյունում, Բաուլինը նորից դարձավ Կռիվոռուչկոյին։ Այդ
-      դո՞ւք եք խափանել հանրակացարանի շինարարությունը, Կռիվոռուչկո։ Օբյեկտիվ պատճառները
-      ոչ ոքի չեն հետաքրքրում։ Ֆոնդերը փոխանցվել են հարվածային շինարարությունների՞ն։
-      Դուք պատասխանատու եք ոչ թե Մագնիտկայի, այլ ինստիտուտի համար։ Ինչո՞ւ չեն զգուշացրել,
-      որ ժամկետները ռեալ չեն։ Ա՛ հ, ժամկետները ռեալ են… Ինչո՞ւ չեն կատարվել։ Քսան
-      տարի կուսակցության շարքերո՞ւմ եք… Նախկին ծառայությունների համար գլուխ ենք խոնարհում,
-      իսկ սխալների համար պիտի խփենք։ Բաուլինի տոնը զարմացրեց Սաշային։ Դիրեկտորի տեղակա��
-      Կռիվոռուչկոյից ուսանողները վախենում էին։ Ինստիտուտում խոսում էին նրա զինվորական
-      հռչակավոր կենսագրության մասին. մինչև հիմա գիմնաստյորկա էր հագնում, գալիֆե և
-      սապոգ։ Կորամեջք, երկար ու մռայլ քթով, աչքերի տակ կախ տոպրակներով այդ մարդը երբեք
-      և ոչ մեկի հետ խոսքի չէր բռնվում, նույնիսկ բարևելիս բավարարվում էր միայն գլխի
-      շարժումով։ Կռիվոռուչկոն ձեռքով հենվել էր աթոռի թիկնակին, Սաշան տեսավ, թե ինչպես
-      են դողում նրա մատները։ Մշտապես այնքան ահեղատեսք մարդու թուլությունը խղճալի էր։
-      Բայց շինանյութ իսկապես չէին տվել շինարարության համար, իսկ հիմա ոչ ոք չի ուզում
-      մտածել այդ մասին։ Միայն Յանսոնը`Սաշայենց ֆակուլտետի դեկանը, անդրդվելի մի լատվիացի,
-      դիմելով ինստիտուտի դիրեկտոր Գլինսկայային, հաշտվողաբար ասաց. Գուցե նորի՞ց ժամկետ
-      տանք։ Ինչ ժամկետ, չարագույժ բարեհոգությամբ հարցրեց Բաուլինը։ Գլինսկայան լուռ
-      էր։ Նստած էր նեղացած մարդու տեսքով, որին ահա այդպիսի անպիտան տեղակալ են շնորհել։
-      Վեր կացավ ասպիրանտ Լոզգաչևը`բարձրահասակ ու վայելչագեղ, ձեռքերը տարածեց դերասանավարի։
-      Մի՞թե բահերն էլ են Մագնիտկա ուղարկել։ Ուսանողները մատներո՞վ էին փորում սառած
-      հողը։ Ահա, նստած է խմբի կոմերիտական կազմակերպիչը, թող ասի, թե ինչպես էին աշխատում
-      առանց բահերի։ Բաուլինը հետաքրքրությամբ նայեց Սաշային։ Սաշան վեր կացավ։ Մենք
-      առանց բահ չենք աշխատել։ Մի անգամ է պահեստը փակ եղել։ Հետո պահեստապետը եկավ ու
-      բահերը տվեց։ Երկա՞ր սպասեցիք, գլուխը չբարձրացնելով, հարցրեց Կռիվոռուչկոն։ Տասը
-      րոպե։ Լոզգաչևը, որ անհաջող էր վկայակոչել Սաշային, կշտամբանքով օրորեց գլուխը,
-      կարծես ոչ քե ինքն էր սխալվել, այլ Սաշան։ Ամեն ինչ բարեհաջո՞ղ վերջացավ, քմծիծաղ
-      տվեց Բաուլինը։ Բարեհաջող, պատասխանեց Սաշան։ Իսկ ինչքա՞ն աշխատեցիք, ինչքա՞ն պարապ
-      մնացիք։ Չէ՞ որ շինանյութ չկար։ Որտեղի՞ց գիտես։ Բոլորն էլ գիտեն։ Իզուր ես փաստաբանություն
-      անում, Պանկրատով, խստորեն ասաց Բաուլինը, անտեղի։ Աշխատելով չնայել Կռիվոռուչկոյին,
-      բյուրոյի անդամները քվեարկեցին`նրան կուսակցությունից վտարելու համար։ Ձեռնպահ
-      մնաց միայն Յանսոնը։ Ավելի կորամեջք դարձած Կռիվոռուչկոն դուրս եկավ սենյակից։
-      Ստացվել է դոցենտ Ազիզյանի դիմումը, հայտարարեց Բաուլինը և նայեց Սաշային, կարծես
-      հարց տալով, հիմա՞ ինչ կասես, Պանկրատով։ Սաշայենց խմբում Ազիզյանը սոցիալիստական
-      հաշվառման հիմունքներ էր դասավանդում։ Սակայն խոսում էր ոչ թե հաշվառման, ոչ նույնիսկ
-      հիմունքների մասին, այլ նրանց, ովքեր այդ հիմունքներն աղավաղում են։ Սաշան ուղղակի
-      ասել էր, որ չէր խանգարի իրենց պատկերացում տալ ինքնին հաշվապահության մասին։ Գանգրամազ
-      Ազիզյանը`խորամանկ մի ստահակ, ընդամենը ծիծաղել էր։ Իսկ հիմա մեղադրել էր Սաշային,
-      որ վերջինն հանդես է եկել հաշվառման մասին գիտության մարքսիստական հիմնավորման
-      դեմ։ Այդպիսի բան եղե՞լ է, Բաուլինը Սաշային էր նայում երկնագույն, պաղ աչքերով։
-      Ես չեմ ասել, թե տեսություն պետք չէ։ Ասել եմ, որ հաշվապահական գիտելիքներ չենք
-      ստացել։ Գիտության կուսակցականությունը քեզ չի՞ հետաքրքրում։ Հետաքրքրում է։ Կոնկրետ
-      գիտելիքները`նույնպես։ Կուսակցականության և կոնկրետության մեջ տարբերությո՞ւն կա։
-      Նորից վեր կացավ Լոզգաչևը։ Գիտեք ինչ, ընկերներ… Երբ բացահայտորեն գիտության ապաքաղաքականություն
-      են քարոզում… Եվ հետո`Պանկրատովը փորձեց կուսակցական բյուրոյի վզին փաթաթել իր
-      հատուկ կարծիքը Կռիվոռուչկոյի մասին, ուսանողական լայն զանգվածների ներկայացուցիչ
-      ձևացրեց իրեն։ Պանկրատով, իսկ ո՞ւմ եք դուք այստեղ ներկայացնում, ի դեպ։ Յանսոնը
-      նստած էր մռայլված, հաստլիկ մատներով կտկտացնում էր ցմփոր պայուսակը։ [...] Գլինսկայան
-      դարձավ Բաուլինին։ Գուցե կոմերիտական կազմակերպությա՞նը հանձնենք… Նրա ձայնի մեջ
-      մեծավորական հոգնածություն կար. հարցը մանր է, ուսանողի անձնավորությունը`աննշմար։
-      Լոզգաչևը նայեց Բաուլինին, նրան թվաց, թե վերջինս դժգոհ պիտի լիներ Գլինսկայայի
-      առաջարկից։ Կուսակցական բյուրոն չպետք է շեղվի… Այս անզգույշ խոսքն ամեն ինչ վճռեց։
-      Ոչ ոք չի շեղվում, խոժոռվեց Բաուլինը։ Բայց կարգ գոյություն ունի։ Թող կոմսոմոլը
-      քննարկի։ Տեսնենք, թե ինչպիսին է նրա քաղաքական հասունությունը։ Կախիչից կաշվե
-      դարչնագույն վերարկու էր կախված… Քեռի Մա՜րկը։ Մա՞ն ես գալիս… Սաշան համբուրեց
-      քեռու խնամքով սափրված այտը։ Մարկից ծխամորճի ընտիր ծխախոտի, նուրբ օդըկոլոնի հոտ
-      էր գալիս, «ամուրի մարդու տնական հոտ»` ինչպես մայրն էր ասում։ Իր երեսունհինգ
-      տարիներից ավելի մեծ էր թվում Մարկը`լիքը-լիքը, զվարթաբարո, ճաղատացող քեռի էր։
-      Եվ միայն ակնոցի դեղնավուն ապակիների տակից նայող սուր աչքերն էին մատնում արդյունաբերության
-      հրամանատարներից մեկի, համարյա առասպելական այդ մարդու երկաթյա կամքը, որ առասպելական
-      էր Արևելքում իր վիթխարի շինարարության պես. Սովետական Միության մետալուրգիական
-      նոր բազան էր կառուցում նա, թշնամու ավիացիայի համար անմատչելի, պրոլետարական տերության
-      ստրատեգիական թիկունքը։ Կարծում էի, չեմ տեսնի քեզ, մի տեղ մնացած կլինես։ Սաշան
-      միշտ տանն է գիշերում, ասաց մայրը։ Սեղանին պորտվեյն էր դրված, վարդագույն երշիկ,
-      շպրոտ, «թրքական չորահաց»` Մարկը միշտ բերում էր այդ ամենը։ [...] Մոր ավանդական
-      թխվածքն էլ էր սեղանին, ըստ երևույթին, Մարկը զգուշացրել էր, որ գալու է։ Երկա՞ր
-      ժամանակով ես եկել, հարցրեց Սաշան։ Այսօր եմ եկել, վաղը գնալու եմ։ Նրան Ստալինն
-      է կանչել, ասաց մայրը։ Նա հպարտանում էր իր եղբորով, հպարտանում էր տղայով. հպարտանալու
-      ուրիշ ոչինչ չուներ`ամուսնուց լքված, միայնակ կին էր, փոքրամարմին, գիրուկ, դեռևս
-      գեղեցիկ, ճերմակ դեմքով, խիտ ու գանգուր ճերմակած մազերով։ Մարկը ձեռքը պարզեց
-      բազմոցին դրված կապոցին։ Բաց արա։ Սոֆյա Ալեքսանդրովնան փորձեց արձակել հանգույցը։
-      Սաշան դանակով կտրեց քուղը։ Քրոջ համար Մարկը վերարկուի կտոր էր բերել և նուրբ
-      բրդյա գլխաշոր։ Սաշայի համար`մուգ կապույտ բոստոնից կոստյում։ Թեթևակի ճմրթված
-      պիջակը շատ լավ նստեց տղայի վրա։ Վրայով է կարված, հավանություն տվեց Սոֆյա Ալեքսանդրովնան,
-      շնորհակալ եմ, Մարկ, հագնելու բան չուներ բոլորովին։ Սաշան հաճույքով իրեն էր նայում
-      հայելու մեջ։ Մարկը միշտ պետքական բան է նվիրում։ Փոքր ժամանակ իրեն տարել էր կոշկակարի
-      մոտ, որը տղայի համար քրոմե երկարաճիտք սապոգներ էր կարել, այն ժամանակ ոչ ոք այդպիսի
-      սապոգ չուներ, ոչ բակում, ոչ դպրոցում, շատ էր հպարտանում իր ունեցածով և մինչև
-      հիմա հիշում էր դրանց հոտը, հիշում էր նաև կաշվի և կուպրի սուր հոտը կոշկակարի
-      խցիկում։ Այդ երեկո Մարկին մի քանի անգամ հեռախոսի մոտ կանչեցին։ Թավ, տիրական
-      ձայնով նա հրամաններ էր տալիս ֆոնդերի, լիմիտների, էշելոնների մասին, նախազգուշացնում
-      էր, որ գիշերելու է Արբատում, և կարգադրեց առավոտյան ժամը ութին մեքենա ուղարկել։
-      Ետ գալով սենյակ, Մարկը շեղակի նայեց շշին։ Օհո՜։ Խմիր, իմ ընկեր, քանի լիքն է
-      գավը, կյանքի դառնությունը քամուն տանք, երգեց Սաշան քեռու սիրած երգը, որ հենց
-      նրանից էր լսել դեռևս փոքր հասակում։ Վանենք, իմ ընկեր, վանենք մեր հոգսերը, քանի
-      կանք, միացավ Մարկը, այսպե՞ս էր։ Ճիշտ այդպես։ Սաշան նորից երգեց. Վաղը գուցե հենց
-      այս ժամին Այստեղ գա ուժը Չեկայի, Գուցե նաև հենց այս պահին Մենք վերջը տանք Կոլչակի
-      Ձայն և լսողություն մորից էր ժառանգել, ժամանակին Սոֆյա Ալեքսանդրովնային հրավիրում
-      էին երգելու ռադիոյով, բայց հայրը չթողեց։ Վաղը գուցե հենց այս ժամին Մեր ընկերները
-      գան, Գուցե նաև հենց այս պահին Մեր համազարկը տան Լավ երգ է, ասաց Մարկը։ Միայն
-      թե վատ եք երգում, նկատեց Սոֆյա Ալեքսանդրովնան, կույրերի երգչախմբի պես։ Կույրերի
-      զույգի, ծիծաղեց Մարկը։ Նրա անկողինը բազմոցին գցեցին, Սաշան պառկեց պարուսինե
-      տապճակի վրա։ Մարկը հանեց պիջակը, տաբատակալները, վերնաշապիկը և, մնալով օձիքին
-      ու թևքերին երկնագույն երիզներով շապկով, գնաց լողասենյակ։ Ձեռքերը գլխատակին դրած,
-      Սաշան պառկած նրան էր սպասում։ Նիստից հետո, աստիճաններով իջնելիս, Յանսոնը թփթփացրել
-      էր իր ուսին։ Բարեսիրտ ու քաջալերիչ այդ միակ ժեստն ընդամենն ընդգծեց այն դատարկությունը,
-      որ զգում էր Սաշան։ Մյուսները ձևացրեցին, թե շտապում են. որը`տուն, որը`ճաշարան։
-      Տրամվայի կանգառ տանող ճանապարհին, քանդքնդված արվարձանի կեղտոտ սալարկի վրայով
-      մարդատար սև մեքենա անցավ։ Գլինսկայան նստած էր առջևում, գլուխը շրջած ինչ-որ բան
-      էր ասում ետևում նստածներին։ Եվ այն, թե ինչպես էին խոսում ու ինչպես սլացան իր
-      կողքով, չնկատելով ու չմտածելով իր մասին, դատարկության, անարդարացի լքվածության
-      զգացում հարուցեց կրկին։ Սաշան Գլինսկայային ճանաչում էր դեռևս դպրոցից, տեսնում
-      էր ծնողական կոմիտեի նիստերին, նրա տղան`Յանը, իրենց դասարանում էր. մռայլ, սակավախոս,
-      միայն ալպինիզմով հետաքրքրվող տղա էր։ Գլինսկայան Կոմինտեռնի աշխատակցի կին էր,
-      լեհական առոգանությունը նրա անվերապահ կարծիքներին անբնականության երանգ էր հաղորդում։
-      Այդուհանդերձ, թվում էր, թե նա չպետք է լռեր բյուրոյի ժամանակ, հանրակացարանների
-      խնդրում պակաս պատասխանատու չէ, քան Կոիվոռուչկոն։ Բայց լռեց։ Մարկը ետ եկավ`լվացված,
-      թարմ, պայուսակից հանեց օդըկոլոնը, շփվեց, պառկեց բազմոցին, շուռումուռ եկավ հարմար
-      տեղավորվելով, ակնոցը հանեց և կարճատես աչքերով դնելու տեղ փնտրեց։ Որոշ ժամանակ
-      լուռ պառկած էին, հետո Սաշան հարցրեց. Ստալինն ինչո՞ւ է քեզ կանչել։ Ինձ Ստալինը
-      չի կանչել, ինձ կանչել են, որ հայտնեն նրա ցուցումը։ Ասում են, նա կարճահասակ է։
-      Իմ ու քո նման։ Բայց ամբիոնի վրա բարձրահասակ է թվում։ Այո։ Երբ նրա հիսնամյակն
-      էր, ասաց Սաշան, ինձ դուր չեկավ նրա պատասխանը ողջույնների առթիվ, այսպիսի մի բան
-      ասաց, թե «ինձ կուսակցությունն է ծնել, ըստ պատկերի յուրում»։ Իմաստն այն է, որ
-      ողջույնները վերաբերում են կուսակցությանը, և ոչ թե անձամբ իրեն։ Ճի՞շտ է, Լենինը
-      գրել է, որ Ստալինը կոպիտ է և կողմնակալ։ Որտեղի՞ց գիտես։ Ինչ նշանակություն ունի…
-      Գիտեմ։ Չէ՞ որ գրել է։ Այդ հատկանիշները զուտ անձնական են, ասաց Մարկը, դրանք չեն
-      գլխավորը։ Գլխավորը քաղաքական գիծն է։ Մի՞թե դրանք կարելի է բաժանել, առարկեց Սաշան,
-      այդ պահին հիշելով Բաուլինին և Լոզգաչևին։ Կասկածո՞ւմ ես դրանում։ Կարծես`չեմ մտածել։
-      ՉԷ որ ես էլ եմ Ստալինին կողմ։ Բայց կուզեի ավելի քիչ լիներ փառաբանությունը`ականջ
-      է սղոցում։ Անհասկանալին դեռևս ոչ ճիշտը չէ, պատասխանեց Մարկը, հավատա կուսակցությանը,
-      նրա իմաստնությանը։ Խիստ ժամանակներ են սկսվում։ Սաշան քթի տակ ծիծաղեց։ Այսօր
-      մաշկիս վրա եմ զգացել։ Նա պատմեց կուսբյուրոյի նիստի մասին։ Հաշվապահությո՞ւն։
-      Դա՞ է այն սկզբունքային հարցը, որով պետք է… Գիտես ինչ։ Սկզբունքային հարցին կարող
-      ես սպասել ամբողջ կյանքիդ ընթացքում Լսարանում վիճաբանելն անտակտություն է։ Ինձ
-      մեղադրում են ոչ թե անտակտության, այլ ապաքաղաքականության մեջ։ Եվ պահանջում են,
-      որ ես դա ընդունեմ, հասկանո՞ւմ ես։ Եթե սխալվել ես, կարելի է և ընդունել։ Այդ մեկը
-      չեն տեսնի։ Ի՞նչն ընդունեմ։ Կեղծիք է։ Ձեր դիրեկտորն էլի Գլինսկայա՞ն է։ Այո։ Ներկա՞
-      էր բյուրոյին։ Ներկա էր։ 2. Մարկ Ալեքսանդրովիչը վարորդին կարգադրեց առաջ անցնել,
-      իսկ ինքը ոտքով գնաց։ Աշնան թափանցիկ առավոտ էր, առույգացնող ու չափավոր ցուրտ։
-      Աշխատանքի էին շտապում ծառայողները, կանանց աղմկոտ հերթը խռնվել էր հացի խանութի,
-      տղամարդկանց լուռ հերթը`ծխախոտի կրպակի մոտ։ Մարկ Ալեքսանդրովիչը Սոնյային միշտ
-      տարբերում էր իր մյուս քույրերից, սիրում ու խղճում էր նրան, առանձնապես անօգնական`հիմա,
-      երբ հեռացել էր ամուսինը, Սաշային էլ էր սիրում։ Ի՞նչ են կպել տղայից։ Չէ որ ազնվորեն
-      է ասել, բայց հոգին ոտնակոխ են անում, պահանջում զղջալ չարածի համար։ Ինքն էլ համոզեց
-      Սաշային`զղջալ։ Մարկ Ալեքսանդրովիչը հատեց Արբատսկայա հրապարակը և քայլեց Վոզդվիժենկայով,
-      ուր անսպասելի խաղաղ էր և ամայի եռուզեռով լի Արբատից հետո։ Միայն բազմամարդ հերթ
-      էր սպասում Զինառի խանութի բացվելուն և ավելի սակավամարդ հերթը սեղմվել էր Կալինինի
-      ընդունարանի պատին։ Մարկ Ալեքսանդրովիչը նստեց իրեն սպասող մեքենան և Մոխովայա
-      փողոցով, Օխոտնի ռյադով, Տեատրալնայա և Լուբյանսկայա հրապարակներով գնաց Նոգինի
-      հրապարակ, ուր նախկին Արհեստագործական վարչության վիթխարի, հինգհարկանի մոխրագույն,
-      երկար միջանցքներով ու անհամար սենյ��կներով շենքում տեղավորված էր Ծանր արդյունաբերության
-      ժողովրդական կոմիսարիատը։ Երկրի բոլոր ծայրերից հազարավոր մարդիկ էին գալիս այս
-      շենքը, այստեղ էր ամեն ինչ վճռվում, պլանավորվում, հաստատվում։ Ինչպես միշտ, Ժողկոմատում
-      իր շրջագայությունը Մարկ Ալեքսանդրովիչը սկսեց ոչ թե գլխավոր վարչությունների պետերից,
-      այլ բաժիններից ու սեկտորներից։ Եվ այն, որ Ռյազանովը`աշխարհում խոշորադույն շինարարության
-      ղեկավարը, Օրջոնիկիձեի սիրելին, նախ շարքային աշխատողների մոտ էր գալիս, հաճելի
-      էր նրանց համար. հաշվի է նստում իրենց հետ, հասկանում է իրենց ուժը, ապարատի ուժը։
-      Ու նրանք հաճույքով զբաղվում էին նրա գործերով, վճռում այնպես, ինչպես պահանջում
-      էին գործարանի`հնգամյակի զարդ ու պարծանքի շահերը, այսինքն այնպես, ինչպես կամենում
-      էր Մարկ Ալեքսանդրովիչը։ Բաժիններում շրջելուց հետո նա բարձրացավ երկրորդ հարկ,
-      անցավ մի քանի միջանցքներով, նորից բարձրացավ սանդուղքով, իջավ մեկ ուրիշով և հայտնվեց
-      շենքի խաղաղ, սակավամարդ թևում, ուր ժողկոմի և նրա տեղակալների աշխատասենյակներն
-      էին։ Գորգապատ ընդունարանում, հեռախոսներով ծանրաբեռնված սեղանների մոտ նստած էին
-      քարտուղարուհիները։ Նրանք ճանաչում էին Ռյազանովին, և առանց զգուշացնելու, նա մտավ
-      Բուդյագինի մոտ։ Կուսակցության Կենտկոմի անդամ, դեռևս աքսորավայրից Ստալինին ծանոթ
-      Բուդյագինին մի քանի ամիս առաջ ետ էին կանչել արտասահմանից։ Եվրոպական խոշորագույն
-      տերություններից մեկի նախկին դեսպանին նշանակել էին ժողկոմի տեղակալ։ Խոսում էին,
-      որ դիվանագիտական աշխատանքից նրան ետ կանչելը պատահական չէ, Բուդյագինից դժգոհ
-      էին։ Սակայն Բուդյագինի չորչորուկ, սևաբեղ դեմքին, թավ հոնքերի տակ նրա մոխրագույն
-      աչքերի մեջ ոչինչ կարդալ չէր լինի։ Այդ բանվոր մտավորականները, որոնք զինվորական
-      կոմիսարի շինելը դիվանագիտական ֆրակով, գավչեկայի նախագահի կաշվե բաճկոնը տրեստների
-      դիրեկտորների կոստյումով էին փոխարինել, Մարկ Ալեքսանդրովիչի համար միշտ էլ մարմնավորում
-      էին Հեղափոխության ահեղ ոգին, Դիկտատուրայի ամենակործան ուժը։ Խոսքը չորրորդ դոմնայի
-      մասին էր։ Դոմնան պիտի վառեին կուսակցության Տասնյոթերորդ համագումարի նախօրեին,
-      հինգ և ոչ թե ութ ամիս անց, ինչպես նախատեսված էր պլանով։ Այն, որ տնտեսական նպատակահարմարությունը
-      զոհաբերվում է քաղաքական անհրաժեշտությանը, հասկանում էին թե՛ Մարկ Ալեքսանդրովիչը,
-      թե՛ Բուդյագինը։ Սակայն դա էր Ստալինի կամքը։ Երբ ամեն ինչի մասին պայմանավորվեցին,
-      Մարկ Ալեքսանդրովիչը հարցրեց. Դուք ճանաչո՞ւմ եք Սաշա Պանկրատովին, իմ ազգականն
-      է, ձեր աղջկա հետ մի դպրոցում է սովորել։ Ճանաչում եմ, Բուդյագինի դեմքը վերստին
-      անթափանց դարձավ։ Մի փուչ պատմության մեջ է ընկել Մարկ Ալեքսանդրովիչը գործի էությունը
-      պատմեց Բուդյագինին։ [...] Պատկերացնում եք`հաշվապահության ապաքաղաքականություն։
-      Նրանց դիրեկտորը Գլինսկայան է, ես չեմ ճանաչում, դուք գիտեք նրան։ Եթե ձեզ համար
-      դժվար չէ, խոսեք հետը։ Ափսոս է տղան, կհետապնդեն։ Ես կարող եմ դիմել Չեռնյակին,
-      բայց չէի ուզենա շրջկոմ հասցնել։ Չեռնյակն արդեն քարտուղար չէ, ասաց Բուդյագինը։
-      Ինչպե՞ս։ Այդպես Ո՞ւր ենք հասնելու մենք։ Բուդյագինն ուսերը թոթվեց։ Համագումարը
-      հունվարին է առանց որևէ դադարի շարունակեց. փառավոր տղա է Սաշան, մեր տանը լինում
-      է։ Տարօրինակ է, ինձ ոչինչ չի ասել։ Օգնություն խնդրողներից չէ։ Գլինսկայան ի վիճակի՞
-      է ինչ-որ բան անել, երկմտեց Բուդյագինը։ Չգիտեմ։ Բայց չեմ թողնի տղային հոշոտեն։
-      Չի կարելի խեղել երեխաներին, նոր-նոր են սկսում ապրել։ Նման բան հիմա միայն քո
-      ազգականի հետ չի կատարվում, ասաց Բուդյագինը։ Մարկ Ալեքսանդրովիչն իջավ վարսավիրանոց,
-      մազերը կտրեց և սափրվեց`ինչ երբեք չէր անում այստեղ։ Եվ զղջաց. վարսավիրն օդըկոլոն
-      ցողեց, որի բարկ հոտը դուր չեկավ։ Օտար, օծանելիքի կպչուն հոտի տհաճ այդ զգացումով
-      մտավ կոլեգիայի անդամներին սպասարկող ճաշարանը։ Բուֆետապանուհին դիմեց նրան. Ընկեր
-      Ռյազանով, խնդրեցին անցնեք ընկեր Սյոմուշկինի մոտ։ Նա վեր բարձրացավ։ Անատոլի Սյոմուշկինը`Օրջոնիկիձեի
-      քարտուղարը, չոր-չոր բարևեց, դժկամությունն արտահայտելով, որ հարկ եղած րոպեին
-      Մարկ Ալեքսանդրովիչն իր տրամադրության տակ չէր։ Սյոմուշկինը բոլորին «դու» ով էր
-      դիմում, ոչ ոքի չէր հավանում, Սերգոյից բացի, ու նրանից պակաս չէին վախենում, քան
-      Սերգոյից։ Քաղաքացիական պատերազմի ժամանակ նրա համհարզն էր, քսանմեկ թվականից`քարտուղարը
-      թե՛ Անդրկովկասում, թե՛ ԿՎՀ-ԲԳՏ-ում, թե՛ այստեղ`Ծանր արդյունաբերության ժողկոմատում։
-      Դեմքի`անկրկնելի նշանակալից ու նախկին դժգոհ արտահայտությամբ Սյոմուշկինը հավաքեց
-      հեռախոսի համարը Ընկեր Ռյազանովը հեռախոսի մոտ է… Եվ լսափողը հանձնեց Մարկ Ալեքսանդրովիչին։
-      Ժամը չորսին նրան սպասում են Կրեմլում Մարկ Ալեքսանդրովիչը կռահում էր, որ հենց
-      դրա համար էլ իրեն կանչել են։ Սակայն վերադարձի տոմսն իրեն հանձնել էին արդեն,
-      և վճռել էր, որ հանդիպումը հետաձգվում է։ Իսկ հիմա`քառասուն րոպե հետո Ստալինի
-      մոտ պիտի լիներ։ Մյուս հեռախոսով Սյոմուշկինը կապվեց Բոբրինսկի քիմկոմբինատի հետ,
-      այնտեղից պատասխանեցին, որ Գրիգորի Կոնստանտինովիչր շինհրապարակում է։ Բայց Սյոմուշկինը
-      շարունակում էր զանգահարել, սպասեցնում Մարկ Ալեքսանդրովիչին, ենթադրելով, որ ավելի
-      լավ է ուշանալ Ստալինի մոտ, քան ներկայանալ`առանց Օրջոնիկիձեի ցուցումները ստանալու։
-      Բայց Մարկ Ալեքսանդրովիչն այդպես չգտավ։ Սյոմուշկինն ընդամենը շփվում էր`բարձր
-      մակարդակով, իսկ ինքը գործում էր`նույն մակարդակով։ Եվ Սյոմուշկինի քարտուղարական
-      ջանադրությունը չպետք է խանգարեր իրեն։ Նա հանգիստ էր և անդրդվելի։ Խանգարում էր
-      միայն օտար, վարսավիրանոցային հոտը։ Անհեթեթ բան կլիներ Կրեմլ, Ստալինին ներկայանալ
-      այդ թարմաշունչ տեսքով։ Նորից մտավ վարսավիրանոց, լվաց դեմքը և գլուխը։ Հաճախորդին
-      բազկաթոռին նստած թողնելով, վարսավիրը կանգնած էր նրա առաջ, սրբիչը ձեռքին։ Բարեհոգի
-      այն Մարկ Ալեքսանդրովիչը, որը կես ժամ առաջ կատակում էր նրա հետ`ճաղատացող տղամարդկանց
-      վերաբերյալ, արդեն չկար։ Տիրական դեմքը, հատկապես հիմա, երբ ակնոցր հանել էր, անողոք
-      էր թ��ում։ Տրոիցկիյե դարպասի մոտ Մարկ Ալեքսանդրովիչը փոքր պատուհանից ներս պարզեց
-      կուսակցական տոմսը։ Ակնատը փակվեց, ապա նորից բացվեց, ապակու ետևից երևաց զինվորականի
-      ուրվագիծը, որը կռացավ, և Մարկ Ալեքսանդրովիչը նոր միայն զննեց դեմքը։ Զենք ունե՞ք։
-      Ոչ։ Ի՞նչ կա պայուսակի մեջ։ Մարկ Ալեքսանդրովիչը բարձրացրեց պայուսակը, բացեց։
-      Հերթապահը վերադարձրեց կուստոմսը`անցաթուղթը մեջն էր։ Հատուկ մուտքի դռան մոտ հրացանակիր
-      երկու զինվոր էին կանգնած։ Զննելով կուստոմսի լուսանկարը, պահակապետը ուշադիր-պաշտոնական
-      հայացքը սահեցրեց նրա դեմքի վրայով։ Մարկ Ալեքսանդրովիչը հանվեց փոքր հանդերձարանում
-      ու բարձրացավ երրորդ հարկ։ Աշխատասենյակի դռան մոտ քաղաքացիական հագուստով մի մարդ
-      նորից ստուգեց նրա փաստաթղթերը։ Աշխատանքային մեծ սենյակում, սեղանի մոտ նստած
-      էր Պոսկրեբիշևը։ Մարկ Ալեքսանդրովիչն առաջին անգամ էր տեսնում նրան և մտածեց, թե
-      ինչ կոպիտ, անդուր դեմք ունի։ Ռյազանովը հայտնեց իր ով լինելը։ Պոսկրեբիշևը նրան
-      առաջնորդեց հաջորդ սենյակը`ընդունարանն էր, մատնացույց արեց բազմոցը, ինքը մտավ
-      առանձնասենյակ, դուռն ամուր փակելով ետևից։ Ապա ետ եկավ։ Ընկեր Ստալինը սպասում
-      է ձեզ։ Ստալինի ընդարձակ աշխատասենյակը ձգված էր երկարությամբ։ Ձախ կողմում, պատից
-      կախված էր ՍՍՀՄ հսկայական քարտեզը։ Աջ կողմում`պատուհանների արանքներում, գրապահարաններն
-      էին, դռան մոտի անկյունում, պատվանդանի վրա խոշոր գլոբուս կար, դիմացի անկյունում
-      գրասեղանը և բազկաթոռը։ Սենյակի մեջտեղում կանաչ մահուդով ծածկված երկար սեղանն
-      էր և աթոռներ։ Ստալինը գնում-գալիս էր աշխատասենյակում և կանգ առավ, երբ բացվեց
-      դուռը։ Գորշ կանաչ, համարյա դարչնագույն կտորից ֆրենչ էր հագինը, նույն կտորից
-      շալվար`փողքերը սապոգների մեջ մտցրած։ Միջահասակից ցածր էր թվում, պնդակազմ էր,
-      թեթևակի չեչոտ, քիչ մոնղոլանման աչքերով։ Նեղ ճակատից վեր խիտ մազերը ճերմակել
-      էին սկսել։ Ստալինը մի քանի թեթև, զսպանակվող քայլ արեց Մարկ Ալեքսանդրովիչին ընդառաջ
-      և պարզեց ձեռքը`սովորական, քաղաքավարի, սակայն գիտակցելով այդ ձեռքսեղմումի նշանակությունը։
-      Հետո սեղանի մոտից երկու աթոռ քաշեց, նստեցին։ Մարկ Ալեքսանդրովիչը շատ մոտիկից
-      տեսավ Ստալինի աչքերը`բաց խաժ էին, կենդանի, անգամ զվարթ թվացին նրան։ Մարկ Ալեքսանդրովիչը
-      զեկույցը սկսեց շինարարության ընդհանուր նկարագրությունից։ Ստալինն անմիջապես ընդհատեց
-      նրան. Ընկեր Ռյազանով, ժամանակ մի կորցրեք։ Կենտրոնական կոմիտեն և նրա քարտուղարը
-      գիտեն, թե որտեղ է շինարարությունը և ինչի համար է շինարարությունը։ Նա խոսում
-      էր վրացական զգալի առոգանությամբ։ Եվ, ինչպես համոզվեց Մարկ Ալեքսանդրովիչը, քաջատեղյակ
-      էր գործի ընթացքին։ Կոմերիտականները փախչո՞ւմ են։ Այո։ Ուրեմն, մոբիլիզացրեցինք,
-      որ փախչեն։ Ինչքա՞ն են փախել։ Ութսուներկու հոգի։ Ստալինի հայացքը դարձավ ծակող,
-      քննող… Ցույց տվեք տեղեկանքը։ Մարկ Ալեքսանդրովիչը պայուսակից հանեց բանվորական
-      ուժի շարժման աղյուսակը, ցույց տվեց հարկավոր սյունակը։ Ինչո՞ւ եք ինքներդ ձեզ
-      զրպարտում, ընկեր Ռյազանով։ Եթե որևէ գործարանից ընդամենը ութսուներկու հոգի փախած
-      լինեին, գործարանի դիրեկտորն իրեն հերոս կզգար։ Նա ժպտաց։ Աչքերի պոչերին հստակ
-      գծագրվեց կնճիռների ցանցը։ Մարկ Ալեքսանդրովիչը բողոքեց սարքավորումներ մատակարարող
-      գործարանից։ Ստալինը հարցրեց, թե ով է այդ գործարանի դիրեկտորը։ Ազգանունը լսելուց
-      հետո ասաց. Խելոք մարդ չէ, ամեն ինչ կտապալի։ Նրա աչքերը հանկարծ դեղնավուն դարձան,
-      ծանր, վագրային, բիբերի մեջ չարություն ցոլաց այն մարդու նկատմամբ, որին Մարկ Ալեքսանդրովիչը
-      գիտեր որպես լավ աշխատողի`ընկած դժվարին պայմանների մեջ։ Ռյազանովն անցավ ամենանուրբ
-      հարցին`մարտենյան երկրորդ արտադրամասի շինարարությանը։ Մի տարվա ընթացքում կկառուցե՞ք։
-      Ոչ, ընկեր Ստալին։ Ինչո՞ւ։ Ես տեխնիկական բախտախնդիր չեմ։ Եվ տեղնուտեղը վախեցավ
-      իր ասածից։ Ստալինն ուշադիր նրան էր նայում։ Աչքերը նորից դեղնավուն դարձան, ծանրացան,
-      հոնքերից մեկը բարձրացել էր համարյա ուղղաձիգ։ Դանդաղ, բառերը ձգելով, արտասանեց.
-      Ուրեմն, Կենտկոմը`տեխնիկական բախտախնդիրնե՞ր են։ Ես այդպես չարտահայտվեցի, ներեցեք։
-      Նկատի ունեի հետևյալը Մարկ Ալեքսանդրովիչը մանրամասն ու համոզիչ զեկուցեց, թե ինչու
-      մարտենյան արտադրամասի երկրորդ հերթը չի կարելի ավարտել հաջորդ տարի։ Ստալինն ուշադիր
-      լսում էր, բռունցքի մեջ սեղմած ծխամորճով ձախ ձեռքը կրծքին սեղմած. թվում էր, այդ
-      ձեռքը վատ է ծալվում։ Դուք ազնվորեն ասացիք։ Մեզ հարկավոր չեն այնպիսի կոմունիստներ,
-      որոնք ինչ ասես կխոստանան։ Մեզ հարկավոր են նրանք, ովքեր ճշմարտությունն են ասում։
-      Ստալինը սա ասաց առանց ժպտալու, շատ նշանակալի, սույն խոսքերը նախատեսված էին ամբողջ
-      երկրի համար։ Մարկ Ալեքսանդրովիչն ուզում էր շարունակել զեկույցը, բայց Ստալինը
-      ձեռքը դիպցրեց նրա բազկին. Ես ձեզ լսեցի, հիմա դուք ինձ լսեք։ Նա սկսեց խոսել մետալուրգիայի
-      մասին, Արևելքի մասին, երկրորդ հնգամյակի մասին, երկրի պաշտպանության մասին։ Խոսում
-      էր դանդաղ, հստակ, մեղմ ու խուլ ձայնով, պարզորոշ, ասես թելադրում էր մեքենագրուհուն,
-      ամենքին հայտնի բաներ էր ասում, սակայն հիմա, նրա բերանից, այդ ամենը թվում էր
-      նոր և առանձնապես ծանրակշիռ։ Բայց չորրորդ դոմնայի մասին չհիշատակեց, կարծես չկամենալով
-      Մարկ Ալեքսանդրովիչին դրդել առարկությունների, որոնք պիտի չընդուներ, որոնք միայն
-      կվնասեին Ռյազանովին։ Դուք ե՞րբ եք մեկնում, հարցրեց Ստալինը, ոտքի ելնելով։ Այսօր,
-      Մարկ Ալեքսանդրովիչը նույնպես վեր կացավ։ Հետաձգեք երկու օրով, եթե հնարավոր է,
-      կարծում եմ, ընկերների համար հետաքրքիր կլինի ձեզ լսել Քաղբյուրոյում։ Անհարմարության
-      և տագնապի զգացողությունը, որ Մարկ Ալեքսանդրովիչն ուներ Ստալինի հետ խոսակցության
-      ընթացքում, տեղի տվեց, մնաց լոկ զգացողությունն այն մեծ բանի, ինչին հպվել էր։
-      Աննախադեպ շինարարությունը, որ ինքն էր ղեկավարում, երկաթյա կամք էր պահանջում։
-      Եթե նրանից վեր չլիներ Ստալինի երկաթյա կամքը, նա չէր կարող դրսևորել իրեն։ Խիստ
-      էր այդ կամքը։ Ի՞նչ արած։ Պատմական շրջադարձերը բարեգթությամբ չեն իրականանում։
-      Ժողկոմատում գիտեին Ստալինի հետ Մարկ Ալեքսանդրովիչի խոսակցության մասին, և իրավասու
-      մարդիկ արդեն պատրաստում էին Քաղբյուրոյի որոշման նախագիծը։ Երեկոյան և գիշերը
-      աշխատելու մնացին նրանք, ովքեր կարող էին պետք գալ. գլխավոր վարչության աշխատակիցները,
-      մեքենագրուհիները, հերթապահ բուֆետապանուհին։ Կոլեգիայի անդամները, որոնց ստորագրությունն
-      էր պահանջվում որոշման նախագծի վրա, Ժողկոմատ կներկայանան առաջին իսկ զանգից հետո,
-      և փաստաթղթերն առավոտյան հատուկ մեկը կհասցնի Կենտկոմ։ Մարկ Ալեքսանդրովիչից ոչ
-      ոք չէր հարցնում, թե ինչ ասաց Ստալինը։ Վերապատմելիս ինչ-որ բան կարող է աղավաղվել։
-      Ստալինն ինքն է ասում ժողովրդին այն, ինչ հարկ է համարում։ Մարկ Ալեքսանդրովիչը
-      ժամկետները, օբյեկտներն էր ասում`հենց դա էլ Ստալինի կամքն էր։ Գլխավորն այն էր,
-      որ մարտենյան երկրորդ արտադրամասի շինարարությունն ավարտելու ժամկետը հետաձգված
-      է մեկ տարով։ Դա կանխագուշակում էր նոր, ռեալիստական մոտեցում`երկրորդ հնգամյակի
-      պլանը կազմելիս. մետաղն
+  - name: >-
+      ՄԱՍՆ ԱՌԱՋԻՆ Արբատի ամենամեծ շենքը Նիկոլսկի և Դենեժնի նրբանցքների արանքում
+      էր, հիմա դրանք կոչվում են Պլոտնիկով նրբանցք և Վեսնինի փողոց։ Ութհարկանի
+      երեք շենք սեղմ շարքով հաջորդում էին միմյանց, առաջինի ճակատը ջնարակած
+      սալիկներով էր երեսպատված։ Ցուցանակներ էին կախված` «Ցանցկեն կար»,
+      «Կակազության բուժում», «Վեներական և միզասեռական հիվանդություններ»
+      Ցածրակամար, անկյունները երկաթյա բարակ շերտերով պատված բաց մուտքերը
+      միացնում էին մթին, խորն ընկած երկու բակերը։ Սաշա Պանկրատովը ելավ տնից ու
+      թեքվեց ձախ`դեպի Սմոլենսկայա հրապարակ։ Արբատսկի Արս» կինոթատրոնի մոտ արդեն
+      զույգ-զույգ զբոսնում էին արբատցի և դորոգոմիլովցի, նաև Պլյուշչիխայում ապրող
+      աղջիկներ, վերարկուների օձիքներն անփութորեն բարձրացրած, շրթունքները ներկած,
+      արտևանունքները կորացրած, աչքերը`սպասողական, գույնզգույն գլխաշորերը վզներին
+      փաթաթած`արբատյան աշնանային շքեղությունն էր դա։ Սեանսը վերջացել էր,
+      հանդիսականներին դուրս էին թողնում բակի կողմից, բազմությունը փողոց էր
+      հորդում նեղ դարպասից, այդտեղ էլ խռնված էին մի խումբ պատանյակներ`այս տեղերի
+      մշտական տերուտնօրենները։ Արբատն ավարտում էր իր օրը։ Երթևեկելի մասն
+      ասֆալտած, բայց դեռ տրամվայի գծերի արանքում քարաշար սալարկի վրայով, հին
+      կառքերը շրջանցելով, անցնում էին սովետական առաջին «ԳԱԶ» և «ԱՄՕ»
+      ավտոմեքենաները։ Տրամվայները պարկից դուրս էին գալիս մեկ, երբեմն էլ երկու
+      կցավագոններով. խոշոր քաղաքի փոխադրական պետքերը հոգալու ապարդյուն մի փորձ։
+      Իսկ գետնի տակ մետրոյի առաջին հերթն էին կառուցում, և Սմոլենսկայա
+      հրապարակում հորատանցքի վրա փայտաշեն աշտարակ էր կանգնած։ Կատյան Սաշային էր
+      սպասում Դևիչյե պոլեում, «Կաուչուկ» գործարանի ակումբի մոտ, խոշոր
+      այտոսկրերով, մոխրագույն աչքերով, տափաստանաբնակ աղջիկ էր, գյուղական հաստ
+      բրդի թելից գործած սվիտերով։ Գինու հոտ էր փչում բերանից։ Աղջկերքի հետ
+      կարմիր գինի խմեցինք։ Քեզ համար տոն-բան չկա՞։ Ի՞նչ տոն։ Ինչ տոն Աստվածածին։
+      Ա՜ Ա» ու`ասել էի Ո՞ւր ենք գնալու։ Ուր Ընկերուհուս մոտ։ Ի՞նչ առնեմ։ Ուտելիք
+      կա։ Օղի առ։ Բոլշոյ Սավվինսկի նրբանցքով, բանվորական հին կացարանների մոտով,
+      որտեղից հարբած գոռոցներ, աններդաշնակ երգի, հարմոնի և պատեֆոնի ձայներ էին
+      գալիս, ապա ֆաբրիկայի փայտյա ցանկապատերի նեղլիկ արանքներով նրանք իջան գետի
+      ափ։ Ձախ կողմում Սվերդլովի և Լիվերսի ֆաբրիկաների լայն լուսամուտներն էին, աջ
+      կողմում`Մոսկվա գետը, դիմացը`Նովոդևիչյե մենաստանի պարիսպը, օղակաձև
+      երկաթուղու կամուրջի մետաղյա հեծաններր, ավելի հեռվում`ճահիճներ ու
+      մարգագետիններ, Կոչկին և Լուժնիկին… Ո՞ւր ես տանում ինձ, հարցրեց Սաշան։ Ուր,
+      ուր… Արի, ճամփա գնացողը կարճ ու երկար չի նայի։ Սաշան ձեռքը գցեց Կատյայի
+      ուսով, աղջիկը փորձեց տղայի ձեռքն իջեցնել։ Կդիմանաս։ Սաշան ավելի պինդ
+      սեղմեց Կատյայի ուսը։ Կռիվ մի արա։ Քառահարկ, անսվաղ շենքը մեկուսի էր
+      կանգնած։ Նրանք անցան թույլ լուսավորված, երկու կողմերում անվերջանալի
+      դռներով, երկար միջանցքով։ Վերջին դռան մոտ Կատյան ասաց. Մարուսյայի մոտ իր
+      ընկերը պիտի լինի Բան չհարցնես։ Բազմոցի վրա, երեսը պատին արած մի տղամարդ էր
+      քնած, պատուհանի մոտ տասը-տասնմեկ տարեկան տղա և աղջիկ էին նստած, շրջվեցին
+      դեպի դուռը, բարևեցին Կատյային։ Սենյակի անկյունում, լվացարանի մոտ,
+      խոհանոցային սեղանի կողքին կանգնած կինն աման էր լվանում։ Կատյայից բավական
+      մեծ էր, բարի և սիրունիկ դեմք ուներ`Մարուսյան էր։ Շատ սպասեցինք, կարծեցինք
+      էլ չեք գա, ասաց նա, ձեռքերը սրբելով, գոգնոցն արձակելով, կարծեցինք, քեֆ եք
+      անում մի տեղ։ Վասիլի Պետրովիչ, վեր կացեք, հյուրեր են եկել։ Պառկածը վեր
+      կացավ`նիհար, խոժոռադեմ մարդ էր, ցանցառ մազերը սղալեց, դեմքն ափով շփեց
+      քունը վանելու համար։ Վերնաշապկի օձիքը ճմրթված էր, փողկապի հանգույցն
+      իջեցրած։ Թխածս չորացավ, Մարուսյան սրբիչը վերցրեց տարեկանի ալյուրից թխված
+      բլիթների վրայից։ Էս սոյայով է, էս`կարտոֆիլով, էս մեկն էլ`կաղամբով։ Տոմա,
+      պնակները բեր։ Աղջնակը սեղանին ափսեներ դրեց։ Կատյան հանեց ժակետը, դանակ ու
+      պատառաքաղ վերցրեց պահարանից, սեղանն իսկույն գցեց, գիտեր, ինչը որտեղ է,
+      երևում էր, որ առաջին անգամ չէ այստեղ։ Սենյակը հավաքիր, հրամայեց
+      Մարուսյային։ Ճաշից հետո քնեցինք-մնացինք, արդարանում էր Մարուսյան, աթոռների
+      վրայից հավաքելով հագուստը։ Երեխեքն էլ թուղթ-մուղթ են կտրատել։ Վիտյա,
+      թղթերը հավաքիր։ Տղան, հատակի վրա չոքեչոք, թղթի կտորներն էր հավաքում։
+      Վասիլի Պետրովիչը լվացվեց, փողկապը ձգեց։ Մարուսյան մեկական կտոր կտրեց բոլոր
+      թխվածքներից ու դրեց պատուհանին։ Կերեք։ Վասիլի Պետրովիչը օղի լցրեց
+      բաժակների մեջ։ Տոններդ շնորհավոր։ Սեղանի տակ հանդիպենք, Սաշայից բացի,
+      բոլորին նայեց Կատյան։ Առաջին անգամ էր տղային բերել իր ծանոթների մոտ,
+      այստեղ օղի էր խմում, իսկ Սաշայի հետ միայն կարմիր գինի էր խմում։ Էս սև
+      աչքերով տղին որտեղի՞ց ես գտել, զվարթ ասաց Մարուսյան, գլխով անելով Սաշայի
+      կողմը։ Սև աչքերով ու խուճուճ մազերով, քթի տակ ծիծաղեց Կատյան։ Ջահել
+      ժամանակ մազերը խուճուճ են լինում, տարիքն առնելուց`թափվում, հայտարարեց
+      Վասիլի Պետրովիչը և շիշը նորից ձեռքն առավ։ Հիմա նա խոժոռադեմ չէր թվում
+      Սաշային, խոսելաձևի մեջ ծանոթությունն ամրապնդելու ցանկություն կար։ Եվ
+      Մարուսյան նրանց էր նայում սիրալիր, հասկացողի հայացքով։ Սաշային դուր էր
+      գալիս Մարուսյայի հովանավորությունը, դուր էր գալիս ծայրամասային այդ տունը,
+      պատից այն կողմ հնչող երգն ու հարմոնի նվագը։ Ի՞նչի բան չեք ուտում, հարցրեց
+      Մարուսյան։ Շնորհակալ եմ, ուտում եմ, համեղ է։ Թխելու բան լիներ, ավելի
+      լավերը կթխեի`թթխմորի եղածն ինչ է, չկա։ Ապրի Վասիլի Պետրովիչը, բերեց։
+      Վասիլի Պետրովիչն ինչ-որ լուրջ բան ասաց թթխմորի մասին։ Երեխաներն էլի
+      ուզեցին։ Մարուսյան նորից մեկական կտոր տվեց նրանց։ Մենակ հո ձեզ համար չե՞մ
+      թխել։ Ձեր քեֆն արեցիք-պրծաք, լվացվեք։ Վերցրեց նրանց անկողիններն ու
+      սենյակից տարավ դուրս`հարևանուհու մոտ։ Երեխաները գնացին քնելու։ Վասիլի
+      Պետրովիչն էլ պատրաստվեց գնալ։ Մարուսյան ուղեկցելու ելավ, Կատյային ասելով.
+      Մաքուր սավան պահարանից կվերցնես։ Այդ մարդը նրա ինչի՞ն է պետք, հարցրեց
+      Սաշան, երբ դուռը փակվեց Մարուսյայի ետևից։ Սեփական մարդն ալիմենտից փախել է,
+      գտնել չի լինում, իսկ ապրել պե՞տք է։ Երեխաների աչքի առա՞ջ։ Սոված
+      նստեն`ավելի՞ լավ է։ Ծեր է։ Մարուսյան էլ ջահել չի։ Իսկ ինչո՞ւ չի
+      ամուսնանում։ Կատյան հոնքերի տակից նրան նայեց։ Դո՞ւ ինչի չես պսակվում հետս։
+      Պսակվե՞լ ես ուզում։ Պսակվել ես ուզում Լավ, արի պառկենք։ Սա էլ էր անսովոր։
+      Ամեն անգամ Սաշան ստիպված էր լինում տիրել նրան, կարծես առաջին անգամ էին
+      հանդիպում, իսկ այսօր ինքն անկողին գցեց, հանվեց։ Միայն ասաց. Լույսը
+      հանգցրու։ Հետո մատներով խաղում էր նրա մազերի հետ… Ուժեղ տղա ես, աղջիկները
+      վայ թե սիրում են քեզ, մենակ անզգույշ ես, կռացավ տղայի վրա, նայեց աչքերի
+      մեջ, սև աչքերով մի ճստիկ բերեմ քեզ համար, չե՞ս վախենա։ Վաղ թե ուշ`լինելու
+      էր։ Է ինչ, աբորտ կաներ, երեխան ոչ Սաշային էր պետք, ոչ`նրան։ Հղի՞ ես։
+      Կատյան գլուխը դրեց նրա ուսին, սեղմվեց ամբողջ մարմնով, կարծես
+      պաշտպանություն էր որոնում իր կյանքի դժվարություններից ու
+      ձախորդություններից։ Ի՞նչ գիտե ինքը Կատյայի մասին։ Որտե՞ղ է ապրում։
+      Հորաքրոջ մո՞տ։ Հանրակացարանո՞ւմ։ Անկյո՞ւն է վարձում։ Աբո՞րտ։ Ի՞նչ պիտի ասի
+      տանը, ի՞նչ բյուլետեն պիտի ներկայացնի աշխատանքի վայրում։ Իսկ եթե ուշացրե՞լ
+      է։ Ի՞նչ է անելու երեխան գրկին։ Եթե հղիացել ես, ծննդաբերիր, կամուսնանանք։
+      Առանց գլուխը բարձրացնելու, Կատյան հարցրեց. Անունն ի՞նչ ենք դնելու։ Կդնենք,
+      ժամանակ շատ կա։ Կատյան նորից ծիծաղեց, ետ քաշվեց։ Ոչ դու կպսակվես, ոչ էլ ես
+      քեզ կառնեմ։ Քանի՞ տարեկան ես։ Քսաներկո՞ւ։ Ես որ ես եմ, էլի քեզնից մեծ եմ։
+      Դու`կրթված, իսկ ե՞ս։ Վեց դասարան… Կպսակվեմ, մենակ թե քեզ հետ չէ։ Իսկ ո՞ւմ
+      հետ։ Հետաքրքիր է։ Հետաքրքիր է… Մեր գյուղացի մի տղա կա։ Որտե՞ղ է։ Որտեղ է…
+      Ուրալում, կգա ու ինձ կտանի։ Ի՞նչ գործի է։ Ինչ գործի է… Մեխանիկ։ Վաղո՞ւց ես
+      ճանաչում։ Չասի՞`մեր գյուղացի է։ Իսկ ինչո՞ւ մինչև հիմա չի ամուսնացել հետդ։
+      Ման գալուց չի կշտացել, չի պսակվել։ Իսկ հիմա կշտացե՞լ է։ Հիմա արդեն երեսուն
+      տարեկան է։ Գիտե՞ս, ինչ կնանիք է ունեցել Սիրո՞ւմ ես նրան։ Հա, սիրում եմ։
+      Իսկ ինձ հե՞տ ինչու ես հանդիպում։ Հանդիպում… Ես էլ եմ ուզում կյանք անեմ։
+      Միլիցիայի պես հարցաքննում ես, հանգիստ թող։ Իսկ ե՞րբ է գալու։ Վաղը։ Ու էլ
+      չե՞նք հանդիպի։ Հարսանիքիս կանչե՞մ… Աժդահա մարդ է, մի հատ որ տվեց, շունչդ
+      կփչես։ Կտեսնենք։ Պահ, պահ… Բայց հղի ես, չէ՞։ Ո՞վ ասաց։ Դու։ Ես բան էլ չեմ
+      ասել։ Ինքդ ես հնարել։ Դուռը կամացուկ թակեցին։ Կատյան բացեց, Մարուսյան ներս
+      եկավ, նորից պառկեց։ Ճամփու դրեցի, Մարուսյան լույսը վառեց, թեյ կխմե՞ք,
+      Սաշան ձեռքը մեկնեց`շալվարը վերցնելու։ Ինչի՞, ասաց Մարուսյան։ Մի
+      անհանգստանաք։ Ամաչկոտ է, քթի տակ ծիծաղեց Կատյան, ամաչում է, որ հետս ման է
+      գալիս, ուզում է պսակվի։ Պսակվելն էլ է հեշտ, ասաց Մարուսյան, բաժանվելն էլ։
+      Մնացած օղին Սաշան լցրեց բաժակի մեջ, խմեց, մի կտոր բլիթ կերավ։ Ընդհանրապես,
+      շնորհակալ պետք է լիներ Կատյայից, որ ամեն ինչ բարեհաջող վերջացավ։
+      Հավանաբար, այդ մեխանիկն իսկապես գոյություն ունի, բայց ըստ էության, խնդիրը
+      նա չէ։ Բանն այն է, որ Կատյան նորից հոգու հետ խաղում է, իսկ ինքը թթվել է
+      հիմարի պես։ Սաշան վեր կացավ։ Ո՞ւր ես գնում, հարցրեց Կատյան։ Տուն։ Ինչի՞,
+      անհանգստացավ Մարուսյան, գիշերր կմնաք, առավոտը կգնաք, հարևաններիս մոտ
+      կմնամ, ոչ ոքի չեք խանգարի։ Պիտի գնամ։ Կատյան խոժոռ էր նայում։ Ճամփան
+      կգտնե՞ս։ Չեմ մոլորվի։ Կատյան հպվեց նրան. Մնա։ Գնամ։ Հաջողություն։ Բայց և
+      այնպես, լավ աղջիկ է։ Ինչ խոսք`ափսոս։ Եվ եթե էլ չզանգահարեց, երբեք չեն
+      հանդիպի, հասցեն չգիտի, Կատյան չի տալիս` «Հորաքույրս կջղայնանա», նույնիսկ
+      չի ասում, թե որ ֆաբրիկայում է աշխատում` «Կցցվես մուտքի առաջ»։ Մինչ այդ
+      մեկ-մեկ զանգահարում էր Սաշային ավտոմատից, գնում էին կինո կամ զբոսայգի,
+      հետո մտնում Նեսկուչնի պուրակի խորքերը։ Լուսնի լույսի տակ սպիտակին էին
+      տալիս պարուսինե շեզլոնգները, Կատյան երեսը թեքում էր, «Մտքովդ ի՜նչ է
+      անցնում… «Ի՛ նչ ես կպել…»։ Իսկ հետո սեղմվում էր իրեն, շրթունքները`չոր,
+      քամահար, փշփշոտ մատներով խաղում էր տղայի մազերի հետ։ Առաջին անգամ քեզ
+      գնչուի տեղ դրեցի։ Մեր գյուղի մոտ գնչուներ կային… քեզ պես սև էին։ Մենակ թե
+      մաշկդ փափուկ է։ Ամռանը, երբ մայրը գնում էր քրոջ ամառանոցը, Կատյան գալիս էր
+      Սաշայի մոտ`բարկացած աչքերով, ամաչում էր մուտքի առաջ նստած կանանցից.
+      «Աչքները չռում են վրաս։ Կյանքում էլ չեմ գա»։ Զանգահարելիս սովորաբար լռում
+      էր, հետո կախում խոսափողը, նորից զանգահարում… Կատյա, դո՞ւ ես։ Հա, ես եմ…
+      Իսկ ինչո՞ւ չես պատասխանում… Ես զանգ չեմ տվել… Հանդիպե՞նք։ Էդ որտե՞ղ
+      հանդիպենք… Այգու մո՞տ։ Բան գտավ… Կգաս Դեվիչկա։ Վեցի՞ն, յոթի՞ն։ Վեցին
+      վազեցի, չէ մի… Այս ամենը Սաշան հիշում էր հիմա, սպասում նրա զանգին։ Հաջորդ
+      օրն ինստիտուտից շուտ ուզեց տուն գնալ`մեկ էլ տեսար, զանգահարեց։ Բայց
+      մնաց`հոկտեմբերյան տոնի առթիվ պատի թերթը սարքելու։ Իսկ հետո նրան կանչեցին
+      կուսբյուրոյի նիստի։ Դռան մոտ ազատ տեղ չկար։ Սաշան խցկվեց աթոռների միացրած
+      շարքերի արանքով, դիպչելով կիպ-կիպ նստած, մարդկանց, կուսբյուրոյի քարտուղար
+      Բաուլինի դժգոհ հայացքի տակ։ Շիկահեր, պնդակազմ մարդ էր, հասարակ, համառ
+      դեմքով, սատինե շեղօձիք, կապույտ, երկու սպիտակ կոճակով կարճ վզին կոճկած
+      վերնաշապկի տակից լայն կուրծքը դուրս ցցած։ Հետևելով, թե Սաշան ինչպես նստեց
+      անկյունում, Բաուլինը նորից դարձավ Կռիվոռուչկոյին։ Այդ դո՞ւք եք խափանել
+      հանրակացարանի շինարարությունը, Կռիվոռուչկո։ Օբյեկտիվ պատճառները ոչ ոքի չեն
+      հետաքրքրում։ Ֆոնդերը փոխանցվել են հարվածային շինարարությունների՞ն։ Դուք
+      պատասխանատու եք ոչ թե Մագնիտկայի, այլ ինստիտուտի համար։ Ինչո՞ւ չեն
+      զգուշացրել, որ ժամկետները ռեալ չեն։ Ա՛ հ, ժամկետները ռեալ են… Ինչո՞ւ չեն
+      կատարվել։ Քսան տարի կուսակցության շարքերո՞ւմ եք… Նախկին ծառայությունների
+      համար գլուխ ենք խոնարհում, իսկ սխալների համար պիտի խփենք։ Բաուլինի տոնը
+      զարմացրեց Սաշային։ Դիրեկտորի տեղակալ Կռիվոռուչկոյից ուսանողները վախենում
+      էին։ Ինստիտուտում խոսում էին նրա զինվորական հռչակավոր կենսագրության մասին.
+      մինչև հիմա գիմնաստյորկա էր հագնում, գալիֆե և սապոգ։ Կորամեջք, երկար ու
+      մռայլ քթով, աչքերի տակ կախ տոպրակներով այդ մարդը երբեք և ոչ մեկի հետ խոսքի
+      չէր բռնվում, նույնիսկ բարևելիս բավարարվում էր միայն գլխի շարժումով։
+      Կռիվոռուչկոն ձեռքով հենվել էր աթոռի թիկնակին, Սաշան տեսավ, թե ինչպես են
+      դողում նրա մատները։ Մշտապես այնքան ահեղատեսք մարդու թուլությունը խղճալի
+      էր։ Բայց շինանյութ իսկապես չէին տվել շինարարության համար, իսկ հիմա ոչ ոք
+      չի ուզում մտածել այդ մասին։ Միայն Յանսոնը`Սաշայենց ֆակուլտետի դեկանը,
+      անդրդվելի մի լատվիացի, դիմելով ինստիտուտի դիրեկտոր Գլինսկայային,
+      հաշտվողաբար ասաց. Գուցե նորի՞ց ժամկետ տանք։ Ինչ ժամկետ, չարագույժ
+      բարեհոգությամբ հարցրեց Բաուլինը։ Գլինսկայան լուռ էր։ Նստած էր նեղացած
+      մարդու տեսքով, որին ահա այդպիսի անպիտան տեղակալ են շնորհել։ Վեր կացավ
+      ասպիրանտ Լոզգաչևը`բարձրահասակ ու վայելչագեղ, ձեռքերը տարածեց դերասանավարի։
+      Մի՞թե բահերն էլ են Մագնիտկա ուղարկել։ Ուսանողները մատներո՞վ էին փորում
+      սառած հողը։ Ահա, նստած է խմբի կոմերիտական կազմակերպիչը, թող ասի, թե ինչպես
+      էին աշխատում առանց բահերի։ Բաուլինը հետաքրքրությամբ նայեց Սաշային։ Սաշան
+      վեր կացավ։ Մենք առանց բահ չենք աշխատել։ Մի անգամ է պահեստը փակ եղել։ Հետո
+      պահեստապետը եկավ ու բահերը տվեց։ Երկա՞ր սպասեցիք, գլուխը չբարձրացնելով,
+      հարցրեց Կռիվոռուչկոն։ Տասը րոպե։ Լոզգաչևը, որ անհաջող էր վկայակոչել
+      Սաշային, կշտամբանքով օրորեց գլուխը, կարծես ոչ քե ինքն էր սխալվել, այլ
+      Սաշան։ Ամեն ինչ բարեհաջո՞ղ վերջացավ, քմծիծաղ տվեց Բաուլինը։ Բարեհաջող,
+      պատասխանեց Սաշան։ Իսկ ինչքա՞ն աշխատեցիք, ինչքա՞ն պարապ մնացիք։ Չէ՞ որ
+      շինանյութ չկար։ Որտեղի՞ց գիտես։ Բոլորն էլ գիտեն։ Իզուր ես փաստաբանություն
+      անում, Պանկրատով, խստորեն ասաց Բաուլինը, անտեղի։ Աշխատելով չնայել
+      Կռիվոռուչկոյին, բյուրոյի անդամները քվեարկեցին`նրան կուսակցությունից
+      վտարելու համար։ Ձեռնպահ մնաց միայն Յանսոնը։ Ավելի կորամեջք դարձած
+      Կռիվոռուչկոն դուրս եկավ սենյակից։ Ստացվել է դոցենտ Ազիզյանի դիմումը,
+      հայտարարեց Բաուլինը և նայեց Սաշային, կարծես հարց տալով, հիմա՞ ինչ կասես,
+      Պանկրատով։ Սաշայենց խմբում Ազիզյանը սոցիալիստական հաշվառման հիմունքներ էր
+      դասավանդում։ Սակայն խոսում էր ոչ թե հաշվառման, ոչ նույնիսկ հիմունքների
+      մասին, այլ նրանց, ովքեր այդ հիմունքներն աղավաղում են։ Սաշան ուղղակի ասել
+      էր, որ չէր խանգարի իրենց պատկերացում տալ ինքնին հաշվապահության մասին։
+      Գանգրամազ Ազիզյանը`խորամանկ մի ստահակ, ընդամենը ծիծաղել էր։ Իսկ հիմա
+      մեղադրել էր Սաշային, որ վերջինն հանդես է եկել հաշվառման մասին գիտության
+      մարքսիստական հիմնավորման դեմ։ Այդպիսի բան եղե՞լ է, Բաուլինը Սաշային էր
+      նայում երկնագույն, պաղ աչքերով։ Ես չեմ ասել, թե տեսություն պետք չէ։ Ասել
+      եմ, որ հաշվապահական գիտելիքներ չենք ստացել։ Գիտության կուսակցականությունը
+      քեզ չի՞ հետաքրքրում։ Հետաքրքրում է։ Կոնկրետ գիտելիքները`նույնպես։
+      Կուսակցականության և կոնկրետության մեջ տարբերությո՞ւն կա։ Նորից վեր կացավ
+      Լոզգաչևը։ Գիտեք ինչ, ընկերներ… Երբ բացահայտորեն գիտության
+      ապաքաղաքականություն են քարոզում… Եվ հետո`Պանկրատովը փորձեց կուսակցական
+      բյուրոյի վզին փաթաթել իր հատուկ կարծիքը Կռիվոռուչկոյի մասին, ուսանողական
+      լայն զանգվածների ներկայացուցիչ ձևացրեց իրեն։ Պանկրատով, իսկ ո՞ւմ եք դուք
+      այստեղ ներկայացնում, ի դեպ։ Յանսոնը նստած էր մռայլված, հաստլիկ մատներով
+      կտկտացնում էր ցմփոր պայուսակը։ [...] Գլինսկայան դարձավ Բաուլինին։ Գուցե
+      կոմերիտական կազմակերպությա՞նը հանձնենք… Նրա ձայնի մեջ մեծավորական
+      հոգնածություն կար. հարցը մանր է, ուսանողի անձնավորությունը`աննշմար։
+      Լոզգաչևը նայեց Բաուլինին, նրան թվաց, թե վերջինս դժգոհ պիտի լիներ
+      Գլինսկայայի առաջարկից։ Կուսակցական բյուրոն չպետք է շեղվի… Այս անզգույշ
+      խոսքն ամեն ինչ վճռեց։ Ոչ ոք չի շեղվում, խոժոռվեց Բաուլինը։ Բայց կարգ
+      գոյություն ունի։ Թող կոմսոմոլը քննարկի։ Տեսնենք, թե ինչպիսին է նրա
+      քաղաքական հասունությունը։ Կախիչից կաշվե դարչնագույն վերարկու էր կախված…
+      Քեռի Մա՜րկը։ Մա՞ն ես գալիս… Սաշան համբուրեց քեռու խնամքով սափրված այտը։
+      Մարկից ծխամորճի ընտիր ծխախոտի, նուրբ օդըկոլոնի հոտ էր գալիս, «ամուրի
+      մարդու տնական հոտ»` ինչպես մայրն էր ասում։ Իր երեսունհինգ տարիներից ավելի
+      մեծ էր թվում Մարկը`լիքը-լիքը, զվարթաբարո, ճաղատացող քեռի էր։ Եվ միայն
+      ակնոցի դեղնավուն ապակիների տակից նայող սուր աչքերն էին մատնում
+      արդյունաբերության հրամանատարներից մեկի, համարյա առասպելական այդ մարդու
+      երկաթյա կամքը, որ առասպելական էր Արևելքում իր վիթխարի շինարարության պես.
+      Սովետական Միության մետալուրգիական նոր բազան էր կառուցում նա, թշնամու
+      ավիացիայի համար անմատչելի, պրոլետարական տերության ստրատեգիական թիկո��նքը։
+      Կարծում էի, չեմ տեսնի քեզ, մի տեղ մնացած կլինես։ Սաշան միշտ տանն է
+      գիշերում, ասաց մայրը։ Սեղանին պորտվեյն էր դրված, վարդագույն երշիկ, շպրոտ,
+      «թրքական չորահաց»` Մարկը միշտ բերում էր այդ ամենը։ [...] Մոր ավանդական
+      թխվածքն էլ էր սեղանին, ըստ երևույթին, Մարկը զգուշացրել էր, որ գալու է։
+      Երկա՞ր ժամանակով ես եկել, հարցրեց Սաշան։ Այսօր եմ եկել, վաղը գնալու եմ։
+      Նրան Ստալինն է կանչել, ասաց մայրը։ Նա հպարտանում էր իր եղբորով, հպարտանում
+      էր տղայով. հպարտանալու ուրիշ ոչինչ չուներ`ամուսնուց լքված, միայնակ կին էր,
+      փոքրամարմին, գիրուկ, դեռևս գեղեցիկ, ճերմակ դեմքով, խիտ ու գանգուր ճերմակած
+      մազերով։ Մարկը ձեռքը պարզեց բազմոցին դրված կապոցին։ Բաց արա։ Սոֆյա
+      Ալեքսանդրովնան փորձեց արձակել հանգույցը։ Սաշան դանակով կտրեց քուղը։ Քրոջ
+      համար Մարկը վերարկուի կտոր էր բերել և նուրբ բրդյա գլխաշոր։ Սաշայի
+      համար`մուգ կապույտ բոստոնից կոստյում։ Թեթևակի ճմրթված պիջակը շատ լավ նստեց
+      տղայի վրա։ Վրայով է կարված, հավանություն տվեց Սոֆյա Ալեքսանդրովնան,
+      շնորհակալ եմ, Մարկ, հագնելու բան չուներ բոլորովին։ Սաշան հաճույքով իրեն էր
+      նայում հայելու մեջ։ Մարկը միշտ պետքական բան է նվիրում։ Փոքր ժամանակ իրեն
+      տարել էր կոշկակարի մոտ, որը տղայի համար քրոմե երկարաճիտք սապոգներ էր
+      կարել, այն ժամանակ ոչ ոք այդպիսի սապոգ չուներ, ոչ բակում, ոչ դպրոցում, շատ
+      էր հպարտանում իր ունեցածով և մինչև հիմա հիշում էր դրանց հոտը, հիշում էր
+      նաև կաշվի և կուպրի սուր հոտը կոշկակարի խցիկում։ Այդ երեկո Մարկին մի քանի
+      անգամ հեռախոսի մոտ կանչեցին։ Թավ, տիրական ձայնով նա հրամաններ էր տալիս
+      ֆոնդերի, լիմիտների, էշելոնների մասին, նախազգուշացնում էր, որ գիշերելու է
+      Արբատում, և կարգադրեց առավոտյան ժամը ութին մեքենա ուղարկել։ Ետ գալով
+      սենյակ, Մարկը շեղակի նայեց շշին։ Օհո՜։ Խմիր, իմ ընկեր, քանի լիքն է գավը,
+      կյանքի դառնությունը քամուն տանք, երգեց Սաշան քեռու սիրած երգը, որ հենց
+      նրանից էր լսել դեռևս փոքր հասակում։ Վանենք, իմ ընկեր, վանենք մեր հոգսերը,
+      քանի կանք, միացավ Մարկը, այսպե՞ս էր։ Ճիշտ այդպես։ Սաշան նորից երգեց. Վաղը
+      գուցե հենց այս ժամին Այստեղ գա ուժը Չեկայի, Գուցե նաև հենց այս պահին Մենք
+      վերջը տանք Կոլչակի Ձայն և լսողություն մորից էր ժառանգել, ժամանակին Սոֆյա
+      Ալեքսանդրովնային հրավիրում էին երգելու ռադիոյով, բայց հայրը չթողեց։ Վաղը
+      գուցե հենց այս ժամին Մեր ընկերները գան, Գուցե նաև հենց այս պահին Մեր
+      համազարկը տան Լավ երգ է, ասաց Մարկը։ Միայն թե վատ եք երգում, նկատեց Սոֆյա
+      Ալեքսանդրովնան, կույրերի երգչախմբի պես։ Կույրերի զույգի, ծիծաղեց Մարկը։
+      Նրա անկողինը բազմոցին գցեցին, Սաշան պառկեց պարուսինե տապճակի վրա։ Մարկը
+      հանեց պիջակը, տաբատակալները, վերնաշապիկը և, մնալով օձիքին ու թևքերին
+      երկնագույն երիզներով շապկով, գնաց լողասենյակ։ Ձեռքերը գլխատակին դրած,
+      Սաշան պառկած նրան էր սպասում։ Նիստից հետո, աստիճաններով իջնելիս, Յանսոնը
+      թփթփացրել էր իր ուսին։ Բարեսիրտ ու քաջալերիչ այդ միակ ժեստն ընդամենն
+      ըն��գծեց այն դատարկությունը, որ զգում էր Սաշան։ Մյուսները ձևացրեցին, թե
+      շտապում են. որը`տուն, որը`ճաշարան։ Տրամվայի կանգառ տանող ճանապարհին,
+      քանդքնդված արվարձանի կեղտոտ սալարկի վրայով մարդատար սև մեքենա անցավ։
+      Գլինսկայան նստած էր առջևում, գլուխը շրջած ինչ-որ բան էր ասում ետևում
+      նստածներին։ Եվ այն, թե ինչպես էին խոսում ու ինչպես սլացան իր կողքով,
+      չնկատելով ու չմտածելով իր մասին, դատարկության, անարդարացի լքվածության
+      զգացում հարուցեց կրկին։ Սաշան Գլինսկայային ճանաչում էր դեռևս դպրոցից,
+      տեսնում էր ծնողական կոմիտեի նիստերին, նրա տղան`Յանը, իրենց դասարանում էր.
+      մռայլ, սակավախոս, միայն ալպինիզմով հետաքրքրվող տղա էր։ Գլինսկայան
+      Կոմինտեռնի աշխատակցի կին էր, լեհական առոգանությունը նրա անվերապահ
+      կարծիքներին անբնականության երանգ էր հաղորդում։ Այդուհանդերձ, թվում էր, թե
+      նա չպետք է լռեր բյուրոյի ժամանակ, հանրակացարանների խնդրում պակաս
+      պատասխանատու չէ, քան Կոիվոռուչկոն։ Բայց լռեց։ Մարկը ետ եկավ`լվացված, թարմ,
+      պայուսակից հանեց օդըկոլոնը, շփվեց, պառկեց բազմոցին, շուռումուռ եկավ հարմար
+      տեղավորվելով, ակնոցը հանեց և կարճատես աչքերով դնելու տեղ փնտրեց։ Որոշ
+      ժամանակ լուռ պառկած էին, հետո Սաշան հարցրեց. Ստալինն ինչո՞ւ է քեզ կանչել։
+      Ինձ Ստալինը չի կանչել, ինձ կանչել են, որ հայտնեն նրա ցուցումը։ Ասում են,
+      նա կարճահասակ է։ Իմ ու քո նման։ Բայց ամբիոնի վրա բարձրահասակ է թվում։ Այո։
+      Երբ նրա հիսնամյակն էր, ասաց Սաշան, ինձ դուր չեկավ նրա պատասխանը
+      ողջույնների առթիվ, այսպիսի մի բան ասաց, թե «ինձ կուսակցությունն է ծնել,
+      ըստ պատկերի յուրում»։ Իմաստն այն է, որ ողջույնները վերաբերում են
+      կուսակցությանը, և ոչ թե անձամբ իրեն։ Ճի՞շտ է, Լենինը գրել է, որ Ստալինը
+      կոպիտ է և կողմնակալ։ Որտեղի՞ց գիտես։ Ինչ նշանակություն ունի… Գիտեմ։ Չէ՞ որ
+      գրել է։ Այդ հատկանիշները զուտ անձնական են, ասաց Մարկը, դրանք չեն գլխավորը։
+      Գլխավորը քաղաքական գիծն է։ Մի՞թե դրանք կարելի է բաժանել, առարկեց Սաշան,
+      այդ պահին հիշելով Բաուլինին և Լոզգաչևին։ Կասկածո՞ւմ ես դրանում։ Կարծես`չեմ
+      մտածել։ ՉԷ որ ես էլ եմ Ստալինին կողմ։ Բայց կուզեի ավելի քիչ լիներ
+      փառաբանությունը`ականջ է սղոցում։ Անհասկանալին դեռևս ոչ ճիշտը չէ,
+      պատասխանեց Մարկը, հավատա կուսակցությանը, նրա իմաստնությանը։ Խիստ
+      ժամանակներ են սկսվում։ Սաշան քթի տակ ծիծաղեց։ Այսօր մաշկիս վրա եմ զգացել։
+      Նա պատմեց կուսբյուրոյի նիստի մասին։ Հաշվապահությո՞ւն։ Դա՞ է այն
+      սկզբունքային հարցը, որով պետք է… Գիտես ինչ։ Սկզբունքային հարցին կարող ես
+      սպասել ամբողջ կյանքիդ ընթացքում Լսարանում վիճաբանելն անտակտություն է։ Ինձ
+      մեղադրում են ոչ թե անտակտության, այլ ապաքաղաքականության մեջ։ Եվ պահանջում
+      են, որ ես դա ընդունեմ, հասկանո՞ւմ ես։ Եթե սխալվել ես, կարելի է և ընդունել։
+      Այդ մեկը չեն տեսնի։ Ի՞նչն ընդունեմ։ Կեղծիք է։ Ձեր դիրեկտորն էլի
+      Գլինսկայա՞ն է։ Այո։ Ներկա՞ էր բյուրոյին։ Ներկա էր։ 2. Մարկ Ալեքսանդրովիչը
+      վարորդին կարգադրեց առաջ անցնել, իսկ ինքը ոտքով գնաց։ Աշնան թափանցիկ առավոտ
+      էր, առույգացնող ու չափավոր ցուրտ։ Աշխատանքի էին շտապում ծառայողները,
+      կանանց աղմկոտ հերթը խռնվել էր հացի խանութի, տղամարդկանց լուռ հերթը`ծխախոտի
+      կրպակի մոտ։ Մարկ Ալեքսանդրովիչը Սոնյային միշտ տարբերում էր իր մյուս
+      քույրերից, սիրում ու խղճում էր նրան, առանձնապես անօգնական`հիմա, երբ
+      հեռացել էր ամուսինը, Սաշային էլ էր սիրում։ Ի՞նչ են կպել տղայից։ Չէ որ
+      ազնվորեն է ասել, բայց հոգին ոտնակոխ են անում, պահանջում զղջալ չարածի
+      համար։ Ինքն էլ համոզեց Սաշային`զղջալ։ Մարկ Ալեքսանդրովիչը հատեց Արբատսկայա
+      հրապարակը և քայլեց Վոզդվիժենկայով, ուր անսպասելի խաղաղ էր և ամայի
+      եռուզեռով լի Արբատից հետո։ Միայն բազմամարդ հերթ էր սպասում Զինառի խանութի
+      բացվելուն և ավելի սակավամարդ հերթը սեղմվել էր Կալինինի ընդունարանի պատին։
+      Մարկ Ալեքսանդրովիչը նստեց իրեն սպասող մեքենան և Մոխովայա փողոցով, Օխոտնի
+      ռյադով, Տեատրալնայա և Լուբյանսկայա հրապարակներով գնաց Նոգինի հրապարակ, ուր
+      նախկին Արհեստագործական վարչության վիթխարի, հինգհարկանի մոխրագույն, երկար
+      միջանցքներով ու անհամար սենյակներով շենքում տեղավորված էր Ծանր
+      արդյունաբերության ժողովրդական կոմիսարիատը։ Երկրի բոլոր ծայրերից հազարավոր
+      մարդիկ էին գալիս այս շենքը, այստեղ էր ամեն ինչ վճռվում, պլանավորվում,
+      հաստատվում։ Ինչպես միշտ, Ժողկոմատում իր շրջագայությունը Մարկ
+      Ալեքսանդրովիչը սկսեց ոչ թե գլխավոր վարչությունների պետերից, այլ բաժիններից
+      ու սեկտորներից։ Եվ այն, որ Ռյազանովը`աշխարհում խոշորադույն շինարարության
+      ղեկավարը, Օրջոնիկիձեի սիրելին, նախ շարքային աշխատողների մոտ էր գալիս,
+      հաճելի էր նրանց համար. հաշվի է նստում իրենց հետ, հասկանում է իրենց ուժը,
+      ապարատի ուժը։ Ու նրանք հաճույքով զբաղվում էին նրա գործերով, վճռում այնպես,
+      ինչպես պահանջում էին գործարանի`հնգամյակի զարդ ու պարծանքի շահերը, այսինքն
+      այնպես, ինչպես կամենում էր Մարկ Ալեքսանդրովիչը։ Բաժիններում շրջելուց հետո
+      նա բարձրացավ երկրորդ հարկ, անցավ մի քանի միջանցքներով, նորից բարձրացավ
+      սանդուղքով, իջավ մեկ ուրիշով և հայտնվեց շենքի խաղաղ, սակավամարդ թևում, ուր
+      ժողկոմի և նրա տեղակալների աշխատասենյակներն էին։ Գորգապատ ընդունարանում,
+      հեռախոսներով ծանրաբեռնված սեղանների մոտ նստած էին քարտուղարուհիները։ Նրանք
+      ճանաչում էին Ռյազանովին, և առանց զգուշացնելու, նա մտավ Բուդյագինի մոտ։
+      Կուսակցության Կենտկոմի անդամ, դեռևս աքսորավայրից Ստալինին ծանոթ
+      Բուդյագինին մի քանի ամիս առաջ ետ էին կանչել արտասահմանից։ Եվրոպական
+      խոշորագույն տերություններից մեկի նախկին դեսպանին նշանակել էին ժողկոմի
+      տեղակալ։ Խոսում էին, որ դիվանագիտական աշխատանքից նրան ետ կանչելը պատահական
+      չէ, Բուդյագինից դժգոհ էին։ Սակայն Բուդյագինի չորչորուկ, սևաբեղ դեմքին, թավ
+      հոնքերի տակ նրա մոխրագույն աչքերի մեջ ոչինչ կարդալ չէր լինի։ Այդ բանվոր
+      մտավորականները, որոնք զինվորական կոմիսարի շինելը դիվանագիտական ֆրակով,
+      գավչեկայի նախագահի կաշվե բաճկոն�� տրեստների դիրեկտորների կոստյումով էին
+      փոխարինել, Մարկ Ալեքսանդրովիչի համար միշտ էլ մարմնավորում էին
+      Հեղափոխության ահեղ ոգին, Դիկտատուրայի ամենակործան ուժը։ Խոսքը չորրորդ
+      դոմնայի մասին էր։ Դոմնան պիտի վառեին կուսակցության Տասնյոթերորդ
+      համագումարի նախօրեին, հինգ և ոչ թե ութ ամիս անց, ինչպես նախատեսված էր
+      պլանով։ Այն, որ տնտեսական նպատակահարմարությունը զոհաբերվում է քաղաքական
+      անհրաժեշտությանը, հասկանում էին թե՛ Մարկ Ալեքսանդրովիչը, թե՛ Բուդյագինը։
+      Սակայն դա էր Ստալինի կամքը։ Երբ ամեն ինչի մասին պայմանավորվեցին, Մարկ
+      Ալեքսանդրովիչը հարցրեց. Դուք ճանաչո՞ւմ եք Սաշա Պանկրատովին, իմ ազգականն է,
+      ձեր աղջկա հետ մի դպրոցում է սովորել։ Ճանաչում եմ, Բուդյագինի դեմքը վերստին
+      անթափանց դարձավ։ Մի փուչ պատմության մեջ է ընկել Մարկ Ալեքսանդրովիչը գործի
+      էությունը պատմեց Բուդյագինին։ [...] Պատկերացնում եք`հաշվապահության
+      ապաքաղաքականություն։ Նրանց դիրեկտորը Գլինսկայան է, ես չեմ ճանաչում, դուք
+      գիտեք նրան։ Եթե ձեզ համար դժվար չէ, խոսեք հետը։ Ափսոս է տղան, կհետապնդեն։
+      Ես կարող եմ դիմել Չեռնյակին, բայց չէի ուզենա շրջկոմ հասցնել։ Չեռնյակն
+      արդեն քարտուղար չէ, ասաց Բուդյագինը։ Ինչպե՞ս։ Այդպես Ո՞ւր ենք հասնելու
+      մենք։ Բուդյագինն ուսերը թոթվեց։ Համագումարը հունվարին է առանց որևէ դադարի
+      շարունակեց. փառավոր տղա է Սաշան, մեր տանը լինում է։ Տարօրինակ է, ինձ ոչինչ
+      չի ասել։ Օգնություն խնդրողներից չէ։ Գլինսկայան ի վիճակի՞ է ինչ-որ բան
+      անել, երկմտեց Բուդյագինը։ Չգիտեմ։ Բայց չեմ թողնի տղային հոշոտեն։ Չի կարելի
+      խեղել երեխաներին, նոր-նոր են սկսում ապրել։ Նման բան հիմա միայն քո ազգականի
+      հետ չի կատարվում, ասաց Բուդյագինը։ Մարկ Ալեքսանդրովիչն իջավ վարսավիրանոց,
+      մազերը կտրեց և սափրվեց`ինչ երբեք չէր անում այստեղ։ Եվ զղջաց. վարսավիրն
+      օդըկոլոն ցողեց, որի բարկ հոտը դուր չեկավ։ Օտար, օծանելիքի կպչուն հոտի տհաճ
+      այդ զգացումով մտավ կոլեգիայի անդամներին սպասարկող ճաշարանը։
+      Բուֆետապանուհին դիմեց նրան. Ընկեր Ռյազանով, խնդրեցին անցնեք ընկեր
+      Սյոմուշկինի մոտ։ Նա վեր բարձրացավ։ Անատոլի Սյոմուշկինը`Օրջոնիկիձեի
+      քարտուղարը, չոր-չոր բարևեց, դժկամությունն արտահայտելով, որ հարկ եղած
+      րոպեին Մարկ Ալեքսանդրովիչն իր տրամադրության տակ չէր։ Սյոմուշկինը բոլորին
+      «դու» ով էր դիմում, ոչ ոքի չէր հավանում, Սերգոյից բացի, ու նրանից պակաս
+      չէին վախենում, քան Սերգոյից։ Քաղաքացիական պատերազմի ժամանակ նրա համհարզն
+      էր, քսանմեկ թվականից`քարտուղարը թե՛ Անդրկովկասում, թե՛ ԿՎՀ-ԲԳՏ-ում, թե՛
+      այստեղ`Ծանր արդյունաբերության ժողկոմատում։ Դեմքի`անկրկնելի նշանակալից ու
+      նախկին դժգոհ արտահայտությամբ Սյոմուշկինը հավաքեց հեռախոսի համարը Ընկեր
+      Ռյազանովը հեռախոսի մոտ է… Եվ լսափողը հանձնեց Մարկ Ալեքսանդրովիչին։ Ժամը
+      չորսին նրան սպասում են Կրեմլում Մարկ Ալեքսանդրովիչը կռահում էր, որ հենց
+      դրա համար էլ իրեն կանչել են։ Սակայն վերադարձի տոմսն իրեն հանձնել էին
+      արդեն, և վճռել էր, որ հանդիպումը հետաձգվու�� է։ Իսկ հիմա`քառասուն րոպե հետո
+      Ստալինի մոտ պիտի լիներ։ Մյուս հեռախոսով Սյոմուշկինը կապվեց Բոբրինսկի
+      քիմկոմբինատի հետ, այնտեղից պատասխանեցին, որ Գրիգորի Կոնստանտինովիչր
+      շինհրապարակում է։ Բայց Սյոմուշկինը շարունակում էր զանգահարել, սպասեցնում
+      Մարկ Ալեքսանդրովիչին, ենթադրելով, որ ավելի լավ է ուշանալ Ստալինի մոտ, քան
+      ներկայանալ`առանց Օրջոնիկիձեի ցուցումները ստանալու։ Բայց Մարկ
+      Ալեքսանդրովիչն այդպես չգտավ։ Սյոմուշկինն ընդամենը շփվում էր`բարձր
+      մակարդակով, իսկ ինքը գործում էր`նույն մակարդակով։ Եվ Սյոմուշկինի
+      քարտուղարական ջանադրությունը չպետք է խանգարեր իրեն։ Նա հանգիստ էր և
+      անդրդվելի։ Խանգարում էր միայն օտար, վարսավիրանոցային հոտը։ Անհեթեթ բան
+      կլիներ Կրեմլ, Ստալինին ներկայանալ այդ թարմաշունչ տեսքով։ Նորից մտավ
+      վարսավիրանոց, լվաց դեմքը և գլուխը։ Հաճախորդին բազկաթոռին նստած թողնելով,
+      վարսավիրը կանգնած էր նրա առաջ, սրբիչը ձեռքին։ Բարեհոգի այն Մարկ
+      Ալեքսանդրովիչը, որը կես ժամ առաջ կատակում էր նրա հետ`ճաղատացող տղամարդկանց
+      վերաբերյալ, արդեն չկար։ Տիրական դեմքը, հատկապես հիմա, երբ ակնոցր հանել էր,
+      անողոք էր թվում։ Տրոիցկիյե դարպասի մոտ Մարկ Ալեքսանդրովիչը փոքր պատուհանից
+      ներս պարզեց կուսակցական տոմսը։ Ակնատը փակվեց, ապա նորից բացվեց, ապակու
+      ետևից երևաց զինվորականի ուրվագիծը, որը կռացավ, և Մարկ Ալեքսանդրովիչը նոր
+      միայն զննեց դեմքը։ Զենք ունե՞ք։ Ոչ։ Ի՞նչ կա պայուսակի մեջ։ Մարկ
+      Ալեքսանդրովիչը բարձրացրեց պայուսակը, բացեց։ Հերթապահը վերադարձրեց
+      կուստոմսը`անցաթուղթը մեջն էր։ Հատուկ մուտքի դռան մոտ հրացանակիր երկու
+      զինվոր էին կանգնած։ Զննելով կուստոմսի լուսանկարը, պահակապետը
+      ուշադիր-պաշտոնական հայացքը սահեցրեց նրա դեմքի վրայով։ Մարկ Ալեքսանդրովիչը
+      հանվեց փոքր հանդերձարանում ու բարձրացավ երրորդ հարկ։ Աշխատասենյակի դռան
+      մոտ քաղաքացիական հագուստով մի մարդ նորից ստուգեց նրա փաստաթղթերը։
+      Աշխատանքային մեծ սենյակում, սեղանի մոտ նստած էր Պոսկրեբիշևը։ Մարկ
+      Ալեքսանդրովիչն առաջին անգամ էր տեսնում նրան և մտածեց, թե ինչ կոպիտ, անդուր
+      դեմք ունի։ Ռյազանովը հայտնեց իր ով լինելը։ Պոսկրեբիշևը նրան առաջնորդեց
+      հաջորդ սենյակը`ընդունարանն էր, մատնացույց արեց բազմոցը, ինքը մտավ
+      առանձնասենյակ, դուռն ամուր փակելով ետևից։ Ապա ետ եկավ։ Ընկեր Ստալինը
+      սպասում է ձեզ։ Ստալինի ընդարձակ աշխատասենյակը ձգված էր երկարությամբ։ Ձախ
+      կողմում, պատից կախված էր ՍՍՀՄ հսկայական քարտեզը։ Աջ կողմում`պատուհանների
+      արանքներում, գրապահարաններն էին, դռան մոտի անկյունում, պատվանդանի վրա
+      խոշոր գլոբուս կար, դիմացի անկյունում գրասեղանը և բազկաթոռը։ Սենյակի
+      մեջտեղում կանաչ մահուդով ծածկված երկար սեղանն էր և աթոռներ։ Ստալինը
+      գնում-գալիս էր աշխատասենյակում և կանգ առավ, երբ բացվեց դուռը։ Գորշ կանաչ,
+      համարյա դարչնագույն կտորից ֆրենչ էր հագինը, նույն կտորից շալվար`փողքերը
+      սապոգների մեջ մտցրած։ Միջահասակից ցածր էր թվում, պնդակազմ էր, թեթևակի
+      չեչոտ, քիչ մոնղոլանման աչքերով։ Նեղ ճակատից վեր խիտ մազերը ճերմակել էին
+      սկսել։ Ստալինը մի քանի թեթև, զսպանակվող քայլ արեց Մարկ Ալեքսանդրովիչին
+      ընդառաջ և պարզեց ձեռքը`սովորական, քաղաքավարի, սակայն գիտակցելով այդ
+      ձեռքսեղմումի նշանակությունը։ Հետո սեղանի մոտից երկու աթոռ քաշեց, նստեցին։
+      Մարկ Ալեքսանդրովիչը շատ մոտիկից տեսավ Ստալինի աչքերը`բաց խաժ էին, կենդանի,
+      անգամ զվարթ թվացին նրան։ Մարկ Ալեքսանդրովիչը զեկույցը սկսեց շինարարության
+      ընդհանուր նկարագրությունից։ Ստալինն անմիջապես ընդհատեց նրան. Ընկեր
+      Ռյազանով, ժամանակ մի կորցրեք։ Կենտրոնական կոմիտեն և նրա քարտուղարը գիտեն,
+      թե որտեղ է շինարարությունը և ինչի համար է շինարարությունը։ Նա խոսում էր
+      վրացական զգալի առոգանությամբ։ Եվ, ինչպես համոզվեց Մարկ Ալեքսանդրովիչը,
+      քաջատեղյակ էր գործի ընթացքին։ Կոմերիտականները փախչո՞ւմ են։ Այո։ Ուրեմն,
+      մոբիլիզացրեցինք, որ փախչեն։ Ինչքա՞ն են փախել։ Ութսուներկու հոգի։ Ստալինի
+      հայացքը դարձավ ծակող, քննող… Ցույց տվեք տեղեկանքը։ Մարկ Ալեքսանդրովիչը
+      պայուսակից հանեց բանվորական ուժի շարժման աղյուսակը, ցույց տվեց հարկավոր
+      սյունակը։ Ինչո՞ւ եք ինքներդ ձեզ զրպարտում, ընկեր Ռյազանով։ Եթե որևէ
+      գործարանից ընդամենը ութսուներկու հոգի փախած լինեին, գործարանի դիրեկտորն
+      իրեն հերոս կզգար։ Նա ժպտաց։ Աչքերի պոչերին հստակ գծագրվեց կնճիռների ցանցը։
+      Մարկ Ալեքսանդրովիչը բողոքեց սարքավորումներ մատակարարող գործարանից։ Ստալինը
+      հարցրեց, թե ով է այդ գործարանի դիրեկտորը։ Ազգանունը լսելուց հետո ասաց.
+      Խելոք մարդ չէ, ամեն ինչ կտապալի։ Նրա աչքերը հանկարծ դեղնավուն դարձան,
+      ծանր, վագրային, բիբերի մեջ չարություն ցոլաց այն մարդու նկատմամբ, որին Մարկ
+      Ալեքսանդրովիչը գիտեր որպես լավ աշխատողի`ընկած դժվարին պայմանների մեջ։
+      Ռյազանովն անցավ ամենանուրբ հարցին`մարտենյան երկրորդ արտադրամասի
+      շինարարությանը։ Մի տարվա ընթացքում կկառուցե՞ք։ Ոչ, ընկեր Ստալին։ Ինչո՞ւ։
+      Ես տեխնիկական բախտախնդիր չեմ։ Եվ տեղնուտեղը վախեցավ իր ասածից։ Ստալինն
+      ուշադիր նրան էր նայում։ Աչքերը նորից դեղնավուն դարձան, ծանրացան, հոնքերից
+      մեկը բարձրացել էր համարյա ուղղաձիգ։ Դանդաղ, բառերը ձգելով, արտասանեց.
+      Ուրեմն, Կենտկոմը`տեխնիկական բախտախնդիրնե՞ր են։ Ես այդպես չարտահայտվեցի,
+      ներեցեք։ Նկատի ունեի հետևյալը Մարկ Ալեքսանդրովիչը մանրամասն ու համոզիչ
+      զեկուցեց, թե ինչու մարտենյան արտադրամասի երկրորդ հերթը չի կարելի ավարտել
+      հաջորդ տարի։ Ստալինն ուշադիր լսում էր, բռունցքի մեջ սեղմած ծխամորճով ձախ
+      ձեռքը կրծքին սեղմած. թվում էր, այդ ձեռքը վատ է ծալվում։ Դուք ազնվորեն
+      ասացիք։ Մեզ հարկավոր չեն այնպիսի կոմունիստներ, որոնք ինչ ասես կխոստանան։
+      Մեզ հարկավոր են նրանք, ովքեր ճշմարտությունն են ասում։ Ստալինը սա ասաց
+      առանց ժպտալու, շատ նշանակալի, սույն խոսքերը նախատեսված էին ամբողջ երկրի
+      համար։ Մարկ Ալեքսանդրովիչն ուզում էր շարունակել զեկույցը, բայց Ստալինը
+      ձեռքը դիպցրեց նրա բազկին. Ես ձեզ լսեցի, հիմա դուք ինձ լսեք։ Նա սկսեց խոսել
+      մետալուրգիայի մասին, Արևելքի մասին, երկրորդ հնգամյակի մասին, երկրի
+      պաշտպանության մասին։ Խոսում էր դանդաղ, հստակ, մեղմ ու խուլ ձայնով,
+      պարզորոշ, ասես թելադրում էր մեքենագրուհուն, ամենքին հայտնի բաներ էր ասում,
+      սակայն հիմա, նրա բերանից, այդ ամենը թվում էր նոր և առանձնապես ծանրակշիռ։
+      Բայց չորրորդ դոմնայի մասին չհիշատակեց, կարծես չկամենալով Մարկ
+      Ալեքսանդրովիչին դրդել առարկությունների, որոնք պիտի չընդուներ, որոնք միայն
+      կվնասեին Ռյազանովին։ Դուք ե՞րբ եք մեկնում, հարցրեց Ստալինը, ոտքի ելնելով։
+      Այսօր, Մարկ Ալեքսանդրովիչը նույնպես վեր կացավ։ Հետաձգեք երկու օրով, եթե
+      հնարավոր է, կարծում եմ, ընկերների համար հետաքրքիր կլինի ձեզ լսել
+      Քաղբյուրոյում։ Անհարմարության և տագնապի զգացողությունը, որ Մարկ
+      Ալեքսանդրովիչն ուներ Ստալինի հետ խոսակցության ընթացքում, տեղի տվեց, մնաց
+      լոկ զգացողությունն այն մեծ բանի, ինչին հպվել էր։ Աննախադեպ
+      շինարարությունը, որ ինքն էր ղեկավարում, երկաթյա կամք էր պահանջում։ Եթե
+      նրանից վեր չլիներ Ստալինի երկաթյա կամքը, նա չէր կարող դրսևորել իրեն։ Խիստ
+      էր այդ կամքը։ Ի՞նչ արած։ Պատմական շրջադարձերը բարեգթությամբ չեն
+      իրականանում։ Ժողկոմատում գիտեին Ստալինի հետ Մարկ Ալեքսանդրովիչի
+      խոսակցության մասին, և իրավասու մարդիկ արդեն պատրաստում էին Քաղբյուրոյի
+      որոշման նախագիծը։ Երեկոյան և գիշերը աշխատելու մնացին նրանք, ովքեր կարող
+      էին պետք գալ. գլխավոր վարչության աշխատակիցները, մեքենագրուհիները, հերթապահ
+      բուֆետապանուհին։ Կոլեգիայի անդամները, որոնց ստորագրությունն էր պահանջվում
+      որոշման նախագծի վրա, Ժողկոմատ կներկայանան առաջին իսկ զանգից հետո, և
+      փաստաթղթերն առավոտյան հատուկ մեկը կհասցնի Կենտկոմ։ Մարկ Ալեքսանդրովիչից ոչ
+      ոք չէր հարցնում, թե ինչ ասաց Ստալինը։ Վերապատմելիս ինչ-որ բան կարող է
+      աղավաղվել։ Ստալինն ինքն է ասում ժողովրդին այն, ինչ հարկ է համարում։ Մարկ
+      Ալեքսանդրովիչը ժամկետները, օբյեկտներն էր ասում`հենց դա էլ Ստալինի կամքն
+      էր։ Գլխավորն այն էր, որ մարտենյան երկրորդ արտադրամասի շինարարությունն
+      ավարտելու ժամկետը հետաձգված է մեկ տարով։ Դա կանխագուշակում էր նոր,
+      ռեալիստական մոտեցում`երկրորդ հնգամյակի պլանը կազմելիս. մետաղն
     dtype: string
   splits:
   - name: train
@@ -423,4 +475,8 @@ dataset_info:
     num_examples: 27
   download_size: 1413391
   dataset_size: 1525824
+size_categories:
+- 100K<n<1M
 ---
+
+0.7M tokens
\ No newline at end of file