id
stringlengths
3
7
url
stringlengths
34
127
title
stringlengths
3
79
text
stringlengths
10
29.2k
"4"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Makreel"
"Makreel"
"At makreel (Scomber scombrus) lewet bi a k\u00fcst an as en swaremfask.\n\nBeskriiwang \nMakreelen wurd 30 bit 50 cm lung an k\u00f6n 17 juar ual wurd. Jo freed plankton an faskaier faan a hiarang.\n\nFerwis efter b\u00fctjen \n\nPerciformes"
"5"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Maledive"
"Maledive"
"Da Maledive bile en ail\u00f6njegrupe, j\u00fc bestoont \u00fct 1190 koralenail\u00f6nje, grupiird \u00f6nj 26 atole \u00f6nj e Indisch Ootse\u00e5\u00e5n, s\u00f6\u00f6dweestlik foon Indien. Da ail\u00f6nje lade ferstraild ouer en fl\u00e4che foon moin\u00e4i 90.000 km\u00b2, ouers j\u00fc hiil l\u00f6njouerfl\u00e4che as bloot 298 km\u00b2. D\u00e5t grutste ail\u00f6nj as 5 km\u00b2 grut \u00e4n d\u00e5t jeeft bloot n\u00fc\u00fcgen, da gruter san as 2 km\u00b2. Foon da ail\u00f6nje san 200 bebooged \u00e4n nuch 88 san bloot turistegebiite.\n\nHistoori \nJ\u00fc histoori foon da jarste beboogere as ai bek\u00e5nd, ouers hu arkeoloogische fanste wise deeraw haane, d\u00e5t da Maledive \u00e5l s\u00fcw\u00e5t 5000 iirnge bebooged san. Ouers ouer kw\u00e4le seede for was, d\u00e5t j\u00fc kolonisasjoon foon e Maledive jarst s\u00fcw\u00e5t 500 iirngne for krast schaid as. Sunt d\u00e5t jarst iirhunert for krast wjarn da buddhistisch, ouers 1154 bekiirde di j\u00fctidlik kining ham tu e islam. D\u00e5t l\u00f6nj as di grutste diil foon sin histoori \u00fcnoufhingi wjarn, ma \u00fctn\u00e5\u00e5me foon bloot \u00e4nkelte perioode, weerfoon en 17-iirich portugiisisch ouerhiirsching \u00f6nj et 16. iirhinert j\u00fc l\u00e5ngst as. Maenouder regiirden deer 84 sultane. \u00d6nj d\u00e5t iir 1887 k\u00f6men da Maledive uner britische schirmhiirschap, ouers da brite bem\u00f6iten ham ai am j\u00fc banere politiik.\n\nPolitiik\nDa Maledive wjarn foon 1982 tu 2016 \u00e4n sunt 2020 lasmoot foon d\u00e5t Commonwealth of Nations."
"6"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Malmuk"
"Malmuk"
"A Mal(e)muk, stormf\u00f6\u00f6gel (Fulmarus glacialis) as en siaf\u00f6gel uun det famile Procellariidae.\n\nBilen\n\nFerwisang efter b\u00fctjen \n\nF\u00f6gler"
"7"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Malm%C3%B6"
"Malm\u00f6"
"Malm\u00f6 as en st\u00e4\u00e4 \u00f6nj d\u00e5t s\u00f6\u00f6dweesten foon Sw\u00e4rik. Deer booge amenbai 312.994 manschne (31/12.2013). D\u00e5t as j\u00fc grutst st\u00e4\u00e4 foon Sk\u00e5ne \u00e4n ju treedgrutst st\u00e4\u00e4 foon Sweeden.\n\nJ\u00fc \u00d6resund bru ferbint Malm\u00f6 ma Kopenhuuwen.\n\nSt\u00e4\u00e4 \u00f6nj Sk\u00e5ne"
"8"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Malta"
"Malta"
"Malta, \u00e5mtlik e R\u00e4publiik Malta (aw Maltesisch: Repubblika ta' Malta; aw Aingelsch: Republic of Malta) as en l\u00f6nj \u00f6nj Euroopa. Et l\u00f6nj l\u00e4it \u00f6nj e Madl\u00f6njsiie, twasche Itaalien \u00e4nt norden foon Aafrika. Et heet 417.432 manschne (2011). E hoodst\u00e4\u00e4 foont l\u00f6nj as Valletta.\n\nGeografii\nEt l\u00f6nj bestoont \u00fct trii ail\u00f6nje: Malta, Gozo \u00e4n Komino.\n\nIndiiling foon Ferwalting\nEt l\u00f6nj heet 5 regione:\n \u010aentrali\n G\u0127awdex\n Nofsinhar\n Tramuntana\n Xlokk\n\nPolitiik\nMalta as sunt 1964 lasmoot foon d\u00e5t Commonwealth of Nations.\n\nKw\u00e4le"
"10"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Manerh%C3%A4ide"
"Manerh\u00e4ide"
"\u00c5s Manerh\u00e4ide (de. Minderheiten) betiiknet huum grupe, da \u00f6nj en was gemiinschap ai di grutste diilj \u00fctm\u00e5\u00e5ge. Di m\u00e5\u00e5st \u00e5lgemiine f\u00e5l sun spr\u00e4kemanerh\u00e4ide \u00f6nj stoote. \n\n\u00d6nj Tj\u00fcschl\u00f6nj san aw e sid bai da Frasche, da Sorbe, da Sinti \u00e4n Roma \u00e4n da D\u00e5nsche g\u00f6djk\u00e5nd. Deerbai jeeft d\u00e5t matiinjs unerschiisinge: Da Frasche \u00e4n da Sorbe jeeft d\u00e5t bloot \u00f6nj Tj\u00fcschl\u00f6nj, da Sinti \u00e4n Roma san manerh\u00e4ide \u00f6nj m\u00f6re stoote \u00e4n da D\u00e5nsche san m\u00f6rt\u00e5l \u00f6nj D\u00e5nmark. Deertu booge da Sinti \u00e4n Roma d\u00f6\u00f6r d\u00e5t g\u00e5ns l\u00f6nj \u00e4n da oudere m\u00f6r \u00f6nj wase gebiite.\n\n\u00c5le europ\u00e4ische manerh\u00e4ide eefter e spr\u00e4ke \n\u2022 \u00c5landsweede\n\u2022 Albaner\n\u2022 Aostadool\n\u2022 Arabe\n\u2022 Aragon\n\u2022 Armenier\n\u2022 Arumane\n\u2022 Asturien\n\u2022 Azores\n\u2022 Baske\n\u2022 Bosnier\n\u2022 Bretone\n\u2022 Bulgare\n\u2022 Bunjevci (Bunyevtsi) \u00f6nj Serbien\n\u2022 Cornwall\n\u2022 Cs\u00e1ng\u00f3\n\u2022 D\u00e5nsche\n\u2022 Tj\u00fcsche\n\u2022 Elsas\n\u2022 Este\n\u2022 F\u00e4r\u00f6er-Ail\u00f6nje\n\u2022 Finne \n\u2022 Flandern\n\u2022 Frasche\n\u2022 Friaul\n\u2022 Gagausien\n\u2022 Galicien\n\u2022 Graub\u00fcnden\n\u2022 Griiche\n\u2022 Ingermanl\u00f6nj\n\u2022 Italien\n\u2022 Jenisken\n\u2022 Kanarische Ail\u00f6nje\n\u2022 Karelier\n\u2022 Kaschubien\n\u2022 Katalonien\n\u2022 Korsika\n\u2022 Kosovo (Albaner)\n\u2022 Krim\n\u2022 Kroate\n\u2022 Kurde\n\u2022 Ladiner\n\u2022 Lettone\n\u2022 Lipowener\n\u2022 Litauen\n\u2022 Livonien\n\u2022 Lothringen\n\u2022 Ludier\n\u2022 Luxemb\u00f6rjere\n\u2022 Madeira\n\u2022 Makedonien\n\u2022 Man (Ail\u00f6nj)\n\u2022 Mirandien\n\u2022 M\u00f3cheno\n\u2022 Morawien\n\u2022 Mordwiine\n\u2022 Okzitanien\n\u2022 Pl\u00e5\u00e5ttj\u00fcsche\n\u2022 Polen\n\u2022 Pomake \n\u2022 Proische\n\u2022 Rum\u00e4ne\n\u2022 Russe \n\u2022 Rusyn\n\u2022 Sami (Lapl\u00f6nj)\n\u2022 Sardinien\n\u2022 Savoyen\n\u2022 Schlesien\n\u2022 Schonen\n\u2022 Schotl\u00f6nj\n\u2022 Sweden\n\u2022 Serben\n\u2022 Seto\n\u2022 Sinti \u00e4n Roma\n\u2022 Slowake\n\u2022 Slowene\n\u2022 Sorbe - Wende\n\u2022 Suudtiroler\n\u2022 Tatare \n\u2022 Transdniestr\n\u2022 Tscheche\n\u2022 T\u00fcrke \n\u2022 Ukrainer\n\u2022 Ungarn\n\u2022 V\u00f5ro\n\u2022 Wales\n\u2022 Wallonien\n\u2022 Walser\n\u2022 Wietrusse \n\u2022 Wepse \n\u2022 Wote \n\u2022 Yiddish / Jiddisk\n\u2022 Zimbere\n\nB\u00fcte Europa \nUk b\u00fcte Europa jeeft d\u00e5t foole manerh\u00e4ide: we t\u00e5nke bloot \u00f6nj da Indioaner \u00f6nj Ameerika \u00e4n da uur\u00f6njboogere (Aborigines) foon Australien \u00e4n s\u00fc oofding da Indigene f\u00f6ljke.\n\nDa europ\u00e4ische manerh\u00e4idsspr\u00e4ke \n Weest-Frasch\n Nordfriisk\n Seelterfrasch\n Sorbisch\n Manx\n Schottisch G\u00e4lisch\n Walisisch\n Kornisch\n Samisch\n Bretonisch\n Katalanisch\n Baskisch\n Retoromanisch\n Ladinisch\n Kaschubisch\n Arum\u00e4nisch\n Livisch\n\nL\u00f6k uk bai \n Oudere laitje Wikipedie\n R\u00fc\u00fcdj list foon betr\u00fcwede spr\u00e4ke\n List foon manerh\u00e4ide\n Minderheitensprachen in Europa am Beispiel von Deutschland, Spanien und Lettland\n eurominority\n\nSotsiologii\nSpr\u00e4kewaasenschap"
"11"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Mannheim"
"Mannheim"
"Mannheim as en krisfri st\u00e4\u00e4 \u00f6nj d\u00e5t tj\u00fcsch bundesl\u00f6nj Baden-W\u00fcrtemb\u00e4rj. E st\u00e4\u00e4 l\u00e4it \u00f6njt nordweesten foont bundesl\u00f6nj, \u00f6nj di Karlsruhe Regiiringsdistrikt. J\u00fc st\u00e4\u00e4 heet 310.658 inboogere (2019).\n\nKw\u00e4le\n\nSt\u00e4\u00e4 \u00f6nj Baden-W\u00fcrtemb\u00e4rj"
"12"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Manx"
"Manx"
"Manx as en keltischen spr\u00e4ke, du sn\u00e5\u00e5ked w\u00e5rt aw d\u00e5t ail\u00f6nj Man twasche Grut-Britanjen \u00e4n Irl\u00f6nj. D\u00e5t hiitj, di leeste spreeger - Ned Maddrell - st\u00f6rw 1974.\nOuers eeftert san da dan begand, di spr\u00e4ke wider tu l\u00e4\u00e4went tu brangen. Foole manschne liire dideere as tweeden spr\u00e4ke \u00e4n deer w\u00e5rde wider bjarne aw Manx apt\u00e4\u00e4gen. Diling sn\u00e5\u00e5ke 56 manschne Manx as mamenspr\u00e4ke \u00e4n 1689 as tweede spr\u00e4ke\n\nD\u00e5t Manx hiirt ma d\u00e5t Irisch \u00e4n d\u00e5t schotisch G\u00e4\u00e4lisch tu da Goidelische spr\u00e4ke \u00e4n as als\u00fc hiilj unlik ma d\u00e5t Waliisisch. Deertu as di spr\u00e4ke f\u00e5li beinflused foon d\u00e5t \u00dc\u00fcljnordisch, ouerd\u00e5t da wikinger deer siidelden.\n\nD\u00e5t ail\u00f6nj Man seelew as 572 km2 grut (als\u00fc en treedep\u00e5rt foon e kris Nordfaschl\u00f6nj) \u00e4n heet 80.000 inboogere. D\u00e5t hiirt matiinjs uner j\u00fcu \u00e4nglisch kr\u00f6\u00f6n \u00e4n hiirt deerd\u00f6\u00f6r ai tu d\u00e5t Feriind Kiningrik \u00e4n uk ai tu j\u00fc Europ\u00e4isch Unjoon.\n\nEn biispel foon e spr\u00e4ke: \nmanx Moghrey mie 'gouen mjarn'\nirisch Maidin mhaith\nschotisch Madainn mhath\n\nLinke \n J\u00fc Manx spr\u00e4keliir foon 1854.\n Lerne ... Manx.\n Manx G\u00e4\u00e4lisch feriin.\n Manx Wikipedia. Ma n\u00fc (Sept.'07) 283 artiikle nuch latjer as \u00fc\u00fcs friisk Wikipedia, m\u00e5n duch \u00e4cht g\u00f6djk\u00e5nd, dan iir begand.\n 24.11.09: ja heewe har \u00e4cht m\u00e5\u00e5ged ma n\u00fc 2939 fule artiikle!\n\nSpr\u00e4ke\nKeltisk spriaken"
"13"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Mars"
"Mars"
"Mars (s\u00fcmbool: ) as j\u00fc fiird planeet eefter Merkurius, Fenus \u00e4n j\u00fc jard. Mars as huulew s\u00fc grut as j\u00fc jard \u00e4n heet en teen atmosfiir \u00e4n et jeeft is aw da biise marspoole.\n\n\u00c4inschape \nMars heet en teen atmosfiir. J\u00fcheer atmosfiir bestoont for 95% \u00fct kooledioxid \u00e4n en lait \u00fct stikstuf, argoon, s\u00f6rstuf, \u00e4n oudere best\u00e5nddiile. Et jeeft \u00fcnlike s\u00e4songe (isbiling aw da nord- \u00e4n s\u00f6\u00f6dpoole). \n Umluupboon: iinj iir \u00e4n 322 deege.\n Oufst\u00e5nd bit j\u00fc san: 227,92 milion km.\n D\u00f6\u00f6rsnit temperatuur: Amenbai \u221255\u00a0\u00b0C, am di \u00e4kwatoor koon et likew\u00e4lj 20\u00a0\u00b0C w\u00e5rde.\n \u00c4kwatoord\u00f6\u00f6rsnit: 6.794 km.\n Rotasjoonperioode: 24 st\u00fcne \u00e4n 37 minuute.\n\nMoune\nMars heet tw\u00e4\u00e4r moune: Phobos \u00e4n Deimos.\n\nForsching \nDa ameerikaanisch Viking-sonde k\u00f6\u00f6n niinj organisch laawen eefterwise. \u00d6nj 1996/97 l\u00f6njiet j\u00fc sonde 'Mars Pathfinder' aw Mars. Sunt 1997 kjart j\u00fc sonde 'Mars Global Surveyor' trinam Mars. \u00d6nj 2002 w\u00f6rd w\u00e5\u00e5der f\u00fcnen b\u00fcte da biise poole foon Mars.\n\nKiik uk deer \n\nPlaneet"
"15"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Martin"
"Martin"
"En st\u00e4\u00e4 \u00f6nj ju Slowak\u00e4i.\n En noome.\n Martin Flor."
"16"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Martin%20%28Slowak%C3%A4i%29"
"Martin (Slowak\u00e4i)"
"Martin unti Tur\u010diansky Sv\u00e4t\u00fd Martin as en st\u00e4\u00e4 \u00f6nj e Regjoon \u017dilina \u00f6nj j\u00fc Slowak\u00e4i. E st\u00e4\u00e4 l\u00e4it \u00f6nt weesten foon e regjoon. Deer booge 52.520 manschne (2021). D\u00e5t gebiit foon Martin as 67,74 km\u00b2. J\u00fc inboogert\u00e4chte as 871 manschne pro km\u00b2. J\u00fc pustliidjt\u00e5l as 036 01, di forwoolnumer as 421-43 \u00e4n d\u00e5t kfz-k\u00e5ntiiken as MT.\n\nKw\u00e4le\n\nSt\u00e4\u00e4 \u00f6nj e Slowak\u00e4i"
"18"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Maryland"
"Maryland"
"Maryland [\u02c8m\u025br\u0259l\u0259nd] as en diiljstoot foon da Feriind Stoote. E diiljstoot l\u00e4it \u00f6nj't \u00e5\u00e5sten foon't l\u00f6nj. D\u00e5t heet 6.045.680 manschne (2019). E hoodst\u00e4\u00e4 foon e diiljstoot as Annapolis.\n\nGeografii\nE Appalachen lade \u00f6nj't weesten foon e diiljstoot. Et \u00e5\u00e5sten foon Maryland l\u00e4it aw d\u00e5t Delmarva Huulewail\u00f6nj.\n\nSt\u00e4\u00e4se\nDa tiin grutst st\u00e4\u00e4se \u00f6nj e diiljstoot san:\n\nCounties \nMaryland heet 24 counties:\nKiik uk deer: List foon counties \u00f6nj Maryland\n\nKw\u00e4le"
"19"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Massachusetts"
"Massachusetts"
"Massachusetts [\u02ccm\u00e6s\u0259\u02c8t\u0283u\u02d0s\u026ats] as en diiljstoot foon da Feriind Stoote. E diiljstoot l\u00e4it \u00f6nj't nord\u00e5\u00e5sten foon't l\u00f6nj. D\u00e5t heet 6.892.503 manschne (2019). E hoodst\u00e4\u00e4 foon e diiljstoot as Boston.\n\nGeografii\nMassachusetts as diilj foon Nai-\u00c4ngl\u00f6nj. E Appalachen lade \u00f6nj't weesten foon e diiljstoot.\n\nSt\u00e4\u00e4se\nDa tiin grutst st\u00e4\u00e4se \u00f6nj e diiljstoot san:\n\nIndiiling foon Ferwalting\nMassachusetts heet 14 counties:\n\nBile\n\nKiik uk deer \n Marion MA\n\nKw\u00e4le"
"20"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Matematiik"
"Matematiik"
"J\u00fc matematiik as j\u00fc liir foon da t\u00e5le en forme. J\u00fc matematiik \u00e5rbet - ouder as F\u00fcsiik en Kemii - deduktiiw en koon deeram uk tu da gaisti waasenschape r\u00e4\u00e4gnet w\u00e5rde.\n\nFeeg uun a matematiik \n\n Algebra\n Liknang\n Binomisk formeln\n Lineaar algebra\n Aritmeetik\n Taalenteorii\n Infiniteesimaalreegnang\n Diferentiaalreegnang\n Integraalreegnang\n Geometrii\n Vektorreegnang\n Sk\u00f6\u00f6lenteorii\n Sk\u00f6\u00f6l\n Mengdeliar\n Statistik\n Trigonometrii\n Topologii\n\nLuke uk diar"
"22"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Meew"
"Meew"
"At meew (Larus canus) hiart tu at f\u00f6gelfamile faan a kuben (Laridae) an as 43 cm grat.\n\nN\u00f6\u00f6mer\n\n\u00dctjsen \nEn \u00fctjwoksen meew liket at triituankub, woort 43 cm grat an h\u00f6r j\u00fcgen sp\u00e4\u00e4n 120 cm. Meewen weeg 300 bit 550 g, a feedern san witj, boowen \u00fc\u00fcb a j\u00fcgen gr\u00e4. A spasen faan a j\u00fcgen san suart an witj, a n\u00e4\u00e4b an a bian greeng\u00fc\u00fcl. Jongf\u00f6gler s\u00e4 iarst efter trii juar so \u00fctj. Mantjin an wiifkin k\u00f6nst d\u00fc faan't \u00fctjsen ei \u00fctjen\u00f6\u00f6der hual. Meewen wurd b\u00f6\u00f6s ual; det \u00e4\u00e4lst meew, wat am f\u00fcnjen h\u00e4\u00e4, wiar 33 juar ual. Normool as wel so am 20 juar.\n\nLeewent \n\nEfter trii juar began meewen tu br\u00e4\u00e4ten, det br\u00e4\u00e4ttidj as faan Mei bit J\u00fc\u00fcle. Lefst br\u00e4\u00e4t meewen uun koloniin uun a naite faan't weeder. A nees haa miast trii aier an lei 5 bit 20 m \u00fctjen\u00f6\u00f6der. Bias aalernf\u00f6gler br\u00e4\u00e4t a aier 23 bit 28 daar loong, bit a j\u00f6\u00f6nkin ufkem. Efter sjauer bit fiiw weg k\u00f6n's fl\u00e4.\n\nMeewen lewe miast bi a k\u00fcst, knaap ans uk uun't banlun. D\u00fc fanjst jo f\u00f6\u00f6raal uun Nuurd- an Madeleuroopa. Enkelten auerwontre uun't banlun of waanre tu S\u00fc\u00fcdeuroopa.\n\nFreeden \nMeewen freed f\u00f6\u00f6raal fask. B\u00fctj det mei's oober uk wirmer, insekten an uffaal. J\u00fcst so \u00fcs a suarthoodet kuben sj\u00fck's uk uun't granthool of \u00fc\u00fcb \u00e4\u00e4kern ales, wat's freed k\u00f6n.\n\nLuke uk diar\n\nFutnuuuten \n\nF\u00f6gler"
"23"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Meklenborj-Forpommern"
"Meklenborj-Forpommern"
"Meklenb\u00f6rj-Forpommern as en bundesl\u00f6nj foon Tj\u00fcschl\u00f6nj. Et bundesl\u00f6nj l\u00e4it \u00f6njt nord\u00e5\u00e5asten foont l\u00f6nj. \u00d6nj\u2019t norden l\u00e4it et \u00c5\u00e5stsiie, \u00f6nj\u2019t \u00e5\u00e5sten Poolen, \u00f6nj\u2019t s\u00f6\u00f6den Brandenb\u00f6rj, \u00f6nj\u2019t s\u00f6\u00f6dweesten Niidersaksen \u00e4n \u00f6nj\u2019t nordweesten Slaswik-Holstiinj. Et heet 1.609.675 manschne (2018). E hoodst\u00e4\u00e4 foont bundesl\u00f6nj as Schwerin.\n\nGeografii\n\nSt\u00e4\u00e4se\nSt\u00e4\u00e4se \u00f6nj Meklenb\u00f6rj-Forpommern ma moor as 100.000 inboogere:\n Rostock\n\nIndiiling foon Ferw\u00e5lting\nMeklenb\u00f6rj-Forpommern heet seeks krise \u00e4n tou krisfri st\u00e4\u00e4se.\n\n \nBundesl\u00f6nj \u00f6nj Tj\u00fcschl\u00f6nj"
"24"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Merkurius"
"Merkurius"
"Merkurius (s\u00fcmbool: ) stound am tachsten bi j\u00fc san. Sunt Pluto sin statuus as planeet ferl\u00e4\u00e4sen heet, as Merkurius di m\u00e5\u00e5st latj planeet foon \u00fcs sans\u00fcsteem. D\u00f6\u00f6r sin umluupbaan foon 58 deege jeeft et en grut temperatuurferscheel twasche dai \u00e4n n\u00e5cht, amenbai 500\u00a0\u00b0C. Bisuner stark as d\u00e5t magnetische f\u00e4lj aw Merkurius. Merkurius heet n\u00e5\u00e5n moune.\n\nUners\u00e4k \n 1974/75: Mariner 10\n 2004-2008: Messenger\n 2011: BepiColombo\n\nKiik uk deer \n\nPlaneet"
"25"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Michigan"
"Michigan"
"Michigan [\u02c8m\u026a\u0283\u026a\u0261\u0259n] as en diiljstoot foon da Feriind Stoote. E diiljstoot l\u00e4it \u00f6nj't norden foon't l\u00f6nj. D\u00e5t heet 9.986.857 manschne (2019). E hoodst\u00e4\u00e4 foon e diiljstoot as Lansing.\n\nGeografii\nE diiljstoot as d\u00f6\u00f6r de Michigan Siie \u00f6nj tou diile diiljd. Di Boower Siie l\u00e4it \u00f6nj't norden \u00e4n di Huron Siie l\u00e4it \u00f6nj't \u00e5\u00e5sten.\n\nSt\u00e4\u00e4se\nDa tiin grutst st\u00e4\u00e4se \u00f6nj e diiljstoot san:\n\nCounties \nMichigan heet 83 counties:\nKiik uk deer: List foon counties \u00f6nj Michigan\n\nKw\u00e4le"
"28"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Minnesota"
"Minnesota"
"Minnesota [\u02ccm\u026an\u026a\u02c8so\u028at\u0259] as en diiljstoot foon da Feriind Stoote. E diiljstoot l\u00e4it \u00f6nj't norden foon't l\u00f6nj. D\u00e5t heet 5.639.632 manschne (2019). E hoodst\u00e4\u00e4 foon e diiljstoot as Saint Paul.\n\nGeografii\nDi Boower Siie l\u00e4it \u00f6nj't nord\u00e5\u00e5sten foon e diiljstoot.\n\nSt\u00e4\u00e4se\nDa tiin grutst st\u00e4\u00e4se \u00f6nj e diiljstoot san:\n\nCounties \nMinnesota heet 87 counties:\nKiik uk deer: List foon counties \u00f6nj Minnesota\n\nKw\u00e4le"
"29"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Mississippi%20%28stoot%29"
"Mississippi (stoot)"
"Mississipi [\u02ccm\u026as\u026a\u02c8s\u026api] as en diiljstoot foon da Feriind Stoote. E diiljstoot l\u00e4it \u00f6nj't s\u00f6\u00f6den foon't l\u00f6nj. D\u00e5t heet 2.976.149 manschne (2019). E hoodst\u00e4\u00e4 foon e diiljstoot as Jackson.\n\nGeografii\n\nSt\u00e4\u00e4se\nDa tiin grutst st\u00e4\u00e4se \u00f6nj e diiljstoot san:\n\nCounties \nMississippi heet 82 counties:\nKiik uk deer: List foon counties \u00f6nj Mississippi\n\nKw\u00e4le"
"30"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Missouri"
"Missouri"
"Missouri ([m\u026a\u02c8z\u025c\u02d0ri] of [m\u026a\u02c8z\u025c\u02d0r\u0259]) as en diiljstoot foon da Feriind Stoote. E diiljstoot l\u00e4it \u00f6nj e mal foon't l\u00f6nj. D\u00e5t heet 6.137.428 manschne (2019). E hoodst\u00e4\u00e4 foon e diiljstoot as Jefferson City.\n\nGeografii\nDe Mississippi Struum as f\u00f6r't miast at uastgrens faan a bundesstoot.\n\nSt\u00e4\u00e4se\nDa tiin grutst st\u00e4\u00e4se \u00f6nj e diiljstoot san:\n\nCounties \nMissouri heet 114 counties: \nKiik uk deer: List foon counties \u00f6nj Missouri\n\nKw\u00e4le"
"31"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Mitochondriol%20DNA"
"Mitochondriol DNA"
"J\u00fc mitochondrjool DNA unti mtDNA as en latj ringformi DNA, j\u00fc har ai \u00f6nj e ts\u00e4lk\u00e4rn befant, ouers \u00f6nj da mitochondrie, da latje insluse deerb\u00fcte. Da mitochondrie \u00f6njth\u00fc\u00fclje uk en \u00e4ine t\u00fc\u00fcp ribosoome. D\u00e5t jeeft hunerte foon mitochondrie pro ts\u00e4le \u00e4n da \u00f6njth\u00fc\u00fclje arken foole tsirkulaare kromosoome. Da \u00f6njth\u00fc\u00fclje \u00e5le daseelwie geene, ouers san ai \u00e5ltens id\u00e4ntisch: isodisomie hiitj s\u00fcfoole, \u00e5s d\u00e5t \u00e5le molek\u00fc\u00fcle foon en ts\u00e4le identisch san, heterodisomie hiitj, d\u00e5t da ai identisch san. J\u00fc d\u00f6\u00f6weltstr\u00e4ngi mtDNA bai e mansche \u00f6njth\u00e5lt 37 geene: 22 kodiire tu tRNA, 2 tu ribosomaal-RNA \u00e4n da ouer 13 tu oiwiitje. D\u00e5t mitochondrion kodiirt ai fulst\u00e4ni for sin \u00e4ine oiwiitje: hu funksjoone san \u00f6nj e luup foon da generasjoone foon d\u00e5t nukleaar DNA ouern\u00fcmen w\u00f6rden. Da oiwiitjprodukte foon da geene h\u00e4\u00e4we dan en ap\u00e5rdi translokasjoonssekw\u00e4ns, weerd\u00f6\u00f6r da eefter da mitochondrie transportiird w\u00e5rde schan.\n\nFeriirwing\n\nJ\u00fc mitochondrjool DNA fer\u00e5rewt gew\u00f6\u00f6nlik bloot ouer di w\u00fcflike liinje \u00e4n gungt \u00e5ls\u00fc ai ouer ma sp\u00e4rma unti bloosemstoof. Da mitochondrie foon e moonlike s\u00e4djts\u00e4le fane jam \u00f6nj e stjart, di bai e befruchting m\u00e5\u00e5st ai \u00f6nj e oits\u00e4le kamt. Deer san ouers w\u00e4lj \u00e4nkelte biispele foon ouerdreeging foon mitochondrjool DNA foon di taatje beschraawen w\u00f6rden.\n\nJ\u00fc keer foon feriirwing d\u00f6\u00f6r e meem (maternaal feriirwing) foon mtDNA w\u00e5rt \u00f6njwiind \u00f6nj e geenografii am e ferbriidjing foon \u00fc\u00fcs for\u00e5lerne (unti eentlik \u00fc\u00fcs \u2018formeeme\u2019) \u00f6nj e forhistoori tu kartiiren. Wichti deerbai as, d\u00e5t d\u00e5t mtDNA ham ouer da generasjoone ai kiirt, \u00fctn\u00fcmen wan deer en mutasjoon aptreet, j\u00fc dan foon s\u00fc\u2019n \u2018stammeem\u2019 \u00e5s jare karakteristiik tu \u00e5l jare eefterkaamen wider j\u00e4\u00e4wen w\u00e5rt. S\u00fc kamt huum tu en hypothetisch \u2018Eva\u2019, foon huum \u00e5le manschne aw e wr\u00e5l aw iinje oufst\u00e5me schan. J\u00fc schal dan \u00fct Aafrika kiimen weese, s\u00fcw\u00e5t 140.000 bit 200.000 iirnge sunt. J\u00fc dootiiring hinget deerbai ordi ouf foon da taksiiringe foon e frekw\u00e4ns, weerma tuf\u00e4lie mutasjoone \u00f6nj e mitochondrjool DNA aptreese.\nUk bai e koortiiring foon j\u00fc migrasjoon foon e steeliik eefter d\u00e5t norden eefter d\u00e4t leest istid\u00e5ler k\u00f6\u00f6 mtDNA br\u00fckt w\u00e5rde.\n\nJ\u00fc mitochondrjool DNA \u00e4n da Friiske\nUners\u00e4kinge ma mtDNA san uk d\u00e4nj w\u00f6rden am e oufst\u00e5ming foon da Friiske tu studiiren. Deerbai w\u00f6rden \u00e5s proobe manschlike h\u00e5\u00e5re ma r\u00f6tj br\u00fckt. Da hiilj latje batjene DNA da huum so f\u00e4it, w\u00e5rde bit d\u00e5t miljoonef\u00e5che fergruted d\u00f6\u00f6r polimeraase-k\u00e4\u00e4tereaksjoon (PCR), s\u00fc d\u00e5t huum d\u00e5t wider uners\u00e4ke koon.\nTouhuupe w\u00f6rden prooben foon 123 manschne \u00fct nordweest-Tj\u00fcschl\u00f6nj unersoocht, deerfoon 28 foon friisk jurtkamst (3 saaterfriisk, 4 weestfriisk, ouers nordfr\u00e4isk (13 aw Feer), 40 nordweesttj\u00fcsch, 19 \u00e5\u00e5sttj\u00fcsch, 16 d\u00e5nsch. D\u00e5t m\u00e5\u00e5st apf\u00e5lend wus, d\u00e5t da (Nord)Friiske en grutere unerschiis twasche manschne apwiseden \u00e5s da oudere. D\u00e5t k\u00f6\u00f6 deerma tuhuupehinge, d\u00e5t Nordfriisl\u00f6nj (\u00fct m\u00f6re diile) foon d\u00e5t weesten jurt kolonisiird w\u00f6rden as. \nFor d\u00e5t Saaterl\u00f6nj feel ap, d\u00e5t da trii proobe b\u00e5l glik wjarn. \u00c5\u00e5n foon da ferfootere ferteelde bai e pr\u00e4sentasjoon, d\u00e5t da \u00e5le \u00fct d\u00e5t norden (Struukelje) k\u00f6men. Deeraw w\u00f6rd ham haanewised aw d\u00e5t oufriwen foon da famiilienbiinje ma d\u00e5t \u00e5\u00e5stfriiske (n\u00fc pl\u00e5\u00e5ttj\u00fcsch sn\u00e5\u00e5kende) Tjootern (Detern) eefter ju iinjreformasjoon.\n\nKrunkh\u00e4ide\nEn mitochondrjoole feriirwing as karakteristisch for wase krunkh\u00e4ide, ouerd\u00e5t da bloot ouer e meem wider j\u00e4\u00e4wen w\u00e5rde koone: d\u00e5t bjarn f\u00e4it \u00e5l d\u00e5t sytoplasma foon e meem, \u00e4n deer\u00f6nj fine har da mitochondrie. Suk krunkh\u00e4ide kaame foole for \u00f6nj diile foon e kroop (br\u00e4\u00e4gen, hart, uugne, \u00e4sw.), da foole energii br\u00fcke, deer d\u00e5t mtDNA j\u00fc oomek\u00e4\u00e4t \u00f6nj e ts\u00e4le fers\u00f6rjet.\n\nLiteratuur \n Chen, X.J. & Butow, R.A. (2005): The organization and inheritance of the mitochondrial genome. In: Nat. Rev. Genet. 6(11):815-825. .\n Richards MB, Forster P, Tetzner S, Hedges R, Sykes BC (1995) Mitochondrial DNA and the Frisians. In: Faltings V, Nielsen, Walker A (eds) North-Western European Language Evolution, Suppl vol 12, University of Odense, pp 141-163 \n Bryan Sykes: Die sieben T\u00f6chter Evas. L\u00fcbbe, 2001, \n J\u00fcrgen Groth: Das Mitochondriengenom. In: Meine Molek\u00fcle, Deine Molek\u00fcle. Von der molekularen Individualit\u00e4t. Berlin, 2009 (Online-Buch)\n\nFerbiendengen \n MITOMAP - Human Mitochondrial Genome Database\n mtDB - Human Mitochondrial Genome Database\n MitoP2 - Mitochondrial Proteome Database\n EMPOP - Mitochondrial DNA Control Region Database\n\nDNA\nDNA"
"32"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Moers"
"Moers"
"Moers as en st\u00e4\u00e4 \u00f6nj d\u00e5t tj\u00fcsch bundesl\u00f6nj Nordrhin-Weestf\u00e5\u00e5len. J\u00fc st\u00e4\u00e4 heet 107.180 inboogere (2006).\n\nSt\u00e4\u00e4 \u00f6nj Nordrhin-Weestf\u00e5\u00e5len"
"33"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Momme%20Andresen"
"Momme Andresen"
"Dr. Momme Andresen (Tul\u00e4id di 17. Oktober 1857 \u00f6nj Risem, st\u00f6rwen di 12. Januar 1951 \u00f6nj K\u00f6nigsteinhof bai Doogebel) wus en tj\u00fcschen keemiker.\n\n\u00c5rbe \nHi wus bait gr\u00fcnleeden foon e firma Agfa ma deerbai. Hi heet 1888 d\u00e5t p-Aminophenol r\u00fctf\u00fcnen, wat as entwikler for e suurt-wit fotografii inseet w\u00f6rden as. Agfa heet d\u00e5t produkt 1891 uner di noome Rodinal patentiird.\n\nOuers wat \nHi heet uk en dacht aw frasch schraawen:\n\nKiik uk deer \n \n Hans-Otto Meier, Fritz Schlie\u00dfmann: Der K\u00f6nigsteinhof. Die Geschichte einer bedeutenden Hofstelle. Das Lebenswerk des Dr. Momme Andresen, Pionier der Photographie. Nordfriesischer Heimatverein Dageb\u00fcll e. V., 1998.\n Koord foon e K\u00f6nigsteinhof\n\nAndresen"
"34"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Montana"
"Montana"
"Montana [m\u0252n\u02c8t\u00e6n\u0259] as en diiljstoot foon da Feriind Stoote. E diiljstoot l\u00e4it \u00f6nj't norden foon't l\u00f6nj. \u00d6njt norden l\u00e4it Kanada, \u00f6njt \u00e5\u00e5sten North Dakota, \u00f6njt s\u00f6\u00f6d\u00e5\u00e5sten South Dakota, \u00f6njt s\u00f6\u00f6den Wyoming \u00e4n \u00f6njt s\u00f6\u00f6dweesten \u00e4n weesten Idaho. D\u00e5t heet 1.068.778 manschne (2019). E hoodst\u00e4\u00e4 foon e diiljstoot as Helena.\n\nGeografii\nMontana as di fiirdgrutste diiljstoot \u00f6nj da Feriind Stoote.\n\nE Rocky Mountains lade \u00f6nj't weesten foon e diiljstoot. \u00d6nj e Rocky Mountains l\u00e4it di huuchste punkt uun e bundesstoot, di Granite Peak, wat 3904 m huuch as. \n\nE Great Plains lade \u00f6nj't \u00e5\u00e5sten.\n\nSt\u00e4\u00e4se\nDa tiin grutste st\u00e4\u00e4se \u00f6nj e diiljstoot san:\n\nCounties \nMontana heet 56 counties:\nKiik uk deer: List foon counties \u00f6nj Montana\n\nHistoore\nFor 1803 wus di Montana foon diling diilj foon j\u00fc fr\u00e5nsch kolonii Louisiana. Dan w\u00f6rd et kolonii tu da Feriind Stoote ferk\u00e5\u00e5ft. Twasche 1804 \u00e4n 1864 wus et diilj foon \u00fcnlike teritoorie:\n\n 1804-1805 diilj foon di Louisiana Distrikt.\n 1805-1812 diilj foon d\u00e5t Louisiana Teritoorium.\n 1812-1821 diilj foon d\u00e5t Missouri Teritoorium\n 1821-1854 diilj foon en \u00fcnorganisiired teritoorium.\n 1854-1861 diilj foon d\u00e5t Nebraska-Teritoorium.\n 1861-1863 diilj foon d\u00e5t Dakota-Teritoorium. \n\n1864 w\u00f6rd Montana sin \u00e4in teritoorium. Di 8. \u00f6nj e mistmoune 1889 w\u00f6rd et teritoorium di 41. bundesstoot foon da Feriind Stoote.\n\nKw\u00e4le"
"35"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Montfort"
"Montfort"
"Montfort (Limburgsk: Mofert) as en st\u00e4\u00e4 \u00f6nj da Nederl\u00f6nje. J\u00fc st\u00e4\u00e4 heet 3.150 inboogere (2006).\n\nSt\u00e4\u00e4 \u00f6nj da Nederl\u00f6nje"
"36"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Moore"
"Moore"
"Da moore (f-\u00f6. huarmer an elken) (Mustelidae) san en famiili foon da ruuwdiirte (Carnivora). Wan huum bloot da res\u00e4nte Taxa be\u00e5chtet, jeeft d\u00e5t (da stjunkdiirte, da eefter en genetisch uners\u00e4king en \u00e4in famiili san, mateeld) 6 unerfamiilie, 25 sliike \u00e4n 67 oorte \u00f6nj j\u00fcdeer famiili. Wat huum s\u00fc norm\u00e5\u00e5l uner \"moor\" ferstoont, san oorte as di buummoor (Martes martes), di stiinjmoor (Martes foina), di alk (Mustela putorius) unti d\u00e5t waasel (Mustela nivalis). Oueers di d\u00e5ks (Meles meles) \u00e4n di \u00e5ter hiire uk deertu.\n\nHistoori \n Moore jeeft d\u00e5t sunt d\u00e5t eeotseen, d\u00e5t for 55,8 miljoone iirnge begand \u00e4n for 33,9 miljoone iirnge forbai wus. J\u00fctid wjarn ja bloot \u00f6nj Euroopa, ouers as in d\u00e5t ooligotseen (d\u00e5t for 33,9 miljoone iirnge begind \u00e4n for 23,03 miljoone iirnge forbai wus) Euroopa \u00e4n Aasien ham d\u00f6\u00f6r geograafische \u00e4nringe (as j\u00fc wr\u00e5ldiiljdraft \u00e4n for\u00e5lem \u00e4nringe foon e heefsp\u00e4\u00e4gel) ferk\u00e5\u00e5welden, kiimen ja uk eefter Aasien \u00e4n Nord-Ameerikaa. \u00d6nj d\u00e5t pliiotseen (for 1,8 bit 5,3 miljoone iirnge, as \u00fc\u00fcs for\u00e5lerner \u00fct e sliik Australopithecus s\u00fc \u00fcts\u00e5chen) k\u00f6men da moore eefter Afrikaa. \u00d6nj d\u00e5t l\u00e4\u00e4se pliiotseen, as j\u00fc l\u00f6njbru foon Panama Nord- \u00e4n S\u00f6\u00f6d-Ameerikaa ferb\u00fcn, k\u00f6men ja uk eefter S\u00f6\u00f6dameerika. Heer as n\u00fc en koord. Euroopa, as d\u00e5t \u00f6nj d\u00e5t eeotseen \u00fcts\u00e5ch, as giilj \u00e4n heet en A. \u00d6nj d\u00e5t Euroopa foon d\u00e5t eeotseen laaweden da jarste Moore. Da suurte piile wise, h\u00fc da moore ham \u00f6nj d\u00e5t ooligotseen \u00fctbriidjen, di lj\u00e5cht-weene piil, h\u00fc \u00f6nj d\u00e5t pliiotseen, \u00e4n e junk-weene piil, h\u00fc \u00f6nj d\u00e5t l\u00e4\u00e4se pliiotseen. Di laawensr\u00fcm foon da moore diling as gjarsgr\u00e4in, \u00e4n d\u00e5t giilje gebiit hiit (b\u00fcte da gebiite weer diling heef as) uk nuch deertu. N B bedj\u00fcset, d\u00e5t deer hiilj was en l\u00f6nj-bru wus, unti wan d\u00e5t en B* as, d\u00e5t der \u00e5ltens nuch iinj as.\n\nKoord\n\nUnerfamilie \n Mustelinae\n Lutrinae\n\nHaanewisinge \n\nRuuwdiarten"
"37"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Moosbel"
"Moosbel"
"\u00d6njt gemiindegebiit foon Moosbel san der greewf\u00e4lje \u00fct e brongsetid, dan jaift et deer nuch hu h\u00fcnengreewe \u00fct e stiinjtid. E sch\u00f6rk \u00f6nj R\u00fcllschau w\u00f6rd \u00f6njt 13. iirhunert aw en forkrastliken kultst\u00e4\u00e4 b\u00e4ged. iir 1779 di turm riised w\u00f6rd st\u00f6\u00f6 di hooltene klookenturm aw e ouder sid foon e stroote. R\u00fcllschau w\u00f6rd am 1430 d\u00e5t jarst tooch as Rolschouw (Wald des Wolfes) n\u00e5md. Moosbel w\u00f6rd 1445 d\u00e5t jarst tooch as Masbul (Siedlung am Moor) n\u00e5md. Di diling nuch luupene krouf Neukrug w\u00f6rd 1752 gr\u00fcnl\u00e4id, d\u00e5t geb\u00fc\u00fcde foon diling w\u00f6rd 1911 riised. 1881 as \u00f6nj Moosbel en boonhuf b\u00e4ged w\u00f6rden, wat 1980 wider stall\u00e4id w\u00f6rden as.\n\nKreis Schleswig-Flensborag"
"38"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Moskau"
"Moskau"
"Moskau as j\u00fc hoodst\u00e4\u00e4 foon Rusl\u00f6nj. Deer booge 12.432.531 mansche (2019).\n\nGeografii\n\nIindiiling foon Ferw\u00e5lting\nE st\u00e4\u00e4 heet 12 distrikte:\n\nS\u00fcsterst\u00e4\u00e4se\n\nKiik uk deer\n di Moskau Kreeml\n\nKw\u00e4le"
"39"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Moune"
"Moune"
"En moune (astronoomisch s\u00fcmbool: ) as en \u00f6nj ferh\u00fc\u00fclj latjere hamelkroop, di ham am en grutere planeet drait.\n\n\u00dc\u00fcs moune \n\u00dc\u00fcs wr\u00e5\u00e5l heet man \u00e5\u00e5n trabaant, j\u00fc ma ham sin grute iiresw\u00e5nring am e san m\u00e5\u00e5get. \u00c4n aw j\u00fcdeer w\u00e5nring drait e moune ham uk nuch am e wr\u00e5l \u00f6nj n\u00fc\u00fcgen\u00e4ntwinti deege \u00e4n tweelwen st\u00fcne. Da oudere planeete heewe m\u00f6re moune. S\u00fc di Juupit\u00e4r ma fjouer, di Saturn ma oocht \u00e4n Uraanus ma seeks moune. \n\nH\u00fc pr\u00e5chtful da korte, trii bit fiiw st\u00fcne lunge n\u00e5chte w\u00e4lj wjarn, wan we da deer belaawe k\u00f6\u00f6n! Wan we ap e Saturn boogeden, k\u00f6\u00f6n we d\u00e5t schouspal ma da oocht moune bel\u00f6ke. Niinj iinjsist junk n\u00e5cht. J\u00fc iinj moune gungt ap \u00e4n j\u00fc ouer gungt uner. \u00c5ltens san w\u00e4lj fjouer latje \u00e4n grute tu siien.\n\nWe m\u00f6nje n\u00fc schucht ma \u00fcs iinj moune tufreese weese. Naimoune, jarste fiirndiilj, fulmoune \u00e4n leeste fiirndiilj; d\u00e5t jeeft oufw\u00e4ksling nooch. Da Ameerikaaner sn\u00e5\u00e5ke foon junk \u00e4n lacht moune.\n\nWan we aw e moune wjarn \u00e4n foon deer\u00fct \u00fcs wr\u00e5l bel\u00f6ke k\u00f6\u00f6n, h\u00fc grut moost \u00fcs wr\u00e5l \u00fctsiinj, ouerd\u00e5t ja duch f\u00fcfti tooche gruter as \u00e5s e moune. J\u00fc moune as foon \u00fcs bloot 385.000 kilomeeter w\u00e5ch, \u00e4n j\u00fc wr\u00e5l moost \u00fcs foon deer uk f\u00fcfti tooche gruter \u00fctsiinj as e moune, deerfor foole gruter as e san.\n\nSii uk \n Moune \u00f6nj't iir\n Neimuun\n Moundi\n\nHaanewise eefter b\u00fcten \n Google Moon\n\nAstronomii"
"40"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Kalendermoune"
"Kalendermoune"
"Fering\nEn kalendermuun as en ianhaid faan tidj an en dial faan en juar.\n\nMooring\nEn kalendermoune as en inh\u00e4id foon tid \u00e4n en diilj foon en iir\n\nNoome \nFering : A muuner an juarstidjen uun't juar het:\nHalunder : De Muunten en Djoarstid\u2019n uun \u2019t Djooar hit:\nHaliifreesk : E m\u00f6\u00f6ne \u00e4n iirstide \u00f6\u00f6n't iir hiate:\nMooring : Da moune \u00e4n iirstide \u00f6njt iir hiitje:\n\u00d6\u00f6mrang : A muuner an juarstidjen uun't juar het:\nS\u00f6l'ring : Di Muunen en Jaarestiren \u00f6n't Jaar jit:\n\nSii uk \n Moune\n Kalender\n\nMoune\nKalender"
"41"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Muasem"
"Muasem"
"\n\nMuasem (dt. Morsum) es en T\u0113rp \u00fcp Uast-S\u00f6l\u2019. Hat liit \u00f6n en Hii\u0111-L\u00f6nskep, wat deling t\u00f6 di Nationalpark Schleswig-Holsteinisches Wattenmeer jert. \n\nMuasem es dit jerst T\u0113rp hur di Toch henkumt, aur di Hindenburg-Dam.\n\nMuasem Lir \nMuasem heer uk en gurt Masi M\u0113skl\u00f6n, en \u00f6n di Soowentiger Jaaren es diar jit fuul Molk, Iartaaplern esf. fan Muasem kemen.\n\nFuul Buuren haa man \u0101phualen, aurdat di Bundeswehr gur Aarber fuar jam \u00f6nber. \n\nT\u00f6hop me \"Gardinen iin \u00f6n di Buusem\" (Gardinen im Kuhstall), dit Ombechning fan di Buusem t\u00f6 R\u00fcm fuar di Baarilir, wiar dit iinfacher Aarber en muar Jil.\n\nMasi fan des Lir heer ja Kraam n\u00fc forkoopet en sen hent\u00f6't Fastl\u00f6n gingen.\n\nAaftinoch haa ja dat maaket, aurdat jen fan di Jungen di \u00fc\u0111er ek \u00fctbitaali ken, wan di Aalern ek muar diar sen.\n\nMasi Lir sen fan aural \u00fcp't Fastl\u00f6n kemen, aurdat di \u00f6n Muasem uuni wel. Dit sen sa fuul wesen, dat di leest Lir wat ark Dai S\u00f6lring snaket, twungen wiar, muar en muar D\u00fctsk t\u00f6 snaki.\n\nSa jeft dit \u00f6n Muasem deling \"Mooderspraaklers\" fan aur soowentig Jaaren, wat bluat jit D\u00fctsk snaki.\n\nS\u00f6l heer man en rocht aktiif Foriining. Hat es fuar des Lir en rocht \"Sysiphus-Aarber\" en bring di Jungen fan di Lir, wat twuntig Jaaren fuaroff t\u00f6 S\u00f6l kemen sen, en bet wat S\u00f6lring bi.\n\nHat sjocht \u00fct, \u00fcs wan fuul fan des Lir ee\u0111er di Wert luki, wat iin \u00f6n san ual Kultuur t\u00f6 finj es.\n\nDiili fan Muasem\n\nEn \"Rundfaart\"\n\nDiil I: Rochts om \nMuasem es ombi tri Kilometers lung (Fan Weesten t\u00f6 Uasten)en ombi tau Kilometers br\u0113r.\n\n\"Gurtmuasem\" es di Diil, hur em iin \u00f6n't T\u0113rp k\u00f6\u00f6rt, wan em fan \u0100richsem kumt. \n\nHat es t\u00f6hopkemen fan \"Klaampsh\u00f6rn\", \"Skelingh\u00f6rn\" en dit ual Gurtmuasem.\n\nWan em \u00fcp di T\u0113rpstig f\u00f6rterk\u00f6\u00f6rt, da kumt achter ombi jen Kilometer di \"Hof-Galerie\", wat jer en Hotel wesen es hur di Jungen t\u00f6 Pi\u0111ersdai wiar en hur uk Ringruar wesen es. \n\nDiar giar Gurtmuasem laangsem t\u00f6jen, en da kumt em hent\u00f6 \"Litjmuasem\". Achter di H\u00fc\u00fcsinger fan Litjmuasem kumt en gurt Golfplaats, wat al t\u00f6 \"N\u00f6si\" jert, di N\u00f6\u00f6s fan S\u00f6l \u00f6n Uasten.\n\nGurtmuasem, Litjmuasem en N\u00f6si gung bit hent\u00f6 di Nuurderkant, wat hent\u00f6 Uasten dit Klef uur. Di Klef jert t\u00f6 N\u00f6si.\n\nWan em ek hent\u00f6 N\u00f6si wel, ken em bi dit Jen fan Litjmuasem rochts om k\u00f6\u00f6r, hok hunert Meters hent\u00f6 di Dik en da we\u0111er rochts, sa dat em t\u00f6beek t\u00f6 Weesten k\u00f6\u00f6rt.\n\nSa kumt em hent\u00f6 \"Uasterjen\". Dit sen hok langi Straaten, wat \u00fcp di S\u00fc\u0111ersiir achter di Dik langs gung. \n\nAchter ombi en Kilometer kumt em aur di S\u0113rkwai, en diar bigent \"Wal\". Wal heer uk tau Diilen, Liiger Wal en Hooger Wal. \n\nWan em langsen f\u00f6rter hent\u00f6 Weesten k\u00f6\u00f6rt, kumt em d\u00f6\u00f6r en mal gurt Meesk-L\u00f6nskep we\u0111er hent\u00f6 \u0100richsem.\n\nMesken es em n\u00fc uk warem uuren, wan em me Rad k\u00f6\u00f6rt es. \n\nDa ken em \u00f6n't Weesterjen fan Muasem lefts om k\u00f6\u00f6r. Bi di Dik es en Baaristair me Str\u00f6nkoreven t\u00f6 finj.\n\nDiil II: Lefts om \n\nIk sen diar jit ek t\u00f6 kemen. Wet D\u00dc dit ek skriif?\n\nLuki uk jir \nTeenkstairen \u00f6n Muasem\nBiike \u00f6n Muasem 2008, Klaus Mungard.\nHistoori en Straatnaamen.\nDi Friisen fan Muasem\n\u00dc\u0111er T\u0113rper \u00fcp S\u00f6l\n\nMuasem"
"43"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Musiik"
"Musiik"
"Musiik as en abstrakte kunst j\u00fc har befooted ma kl\u00e5ng. Musiik w\u00e5rt m\u00e5\u00e5ged d\u00f6\u00f6r iinj ooder m\u00f6r musiikinstrum\u00e4nte unti reese.\n\n Barok Musiik\n Johann Sebastian Bach\n Nikolaus Bruhns\n Henry Purcell\n Klassisch Musiik\n Ludwig van Beethoven\n Wolfgang Amadeus Mozart\n Rockmusiik\n Popmusiik\n Jazz\n Joe Locke\n Tineke Postma\n Lenard Streicher\n Rapmusiik\n Wr\u00e5\u00e5lmusiik\n Lembek\n Norma Schulz\n D\u00fctsk Slaager\n Hans Bradtke\n\nInstrum\u00e4nte \n Gitari\n Fijool\n Kora\n Floit\n\nSii uk \n Nordfrasch musiik\n Daans\n\nKiik uk deer \n Wat en Leedji fortelt (Tjabelst\u00fcnj)"
"44"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/M%C3%A5%C3%A5lerkunst"
"M\u00e5\u00e5lerkunst"
"M\u00e5\u00e5lerkunst as j\u00fc kunst bile tu m\u00e5\u00e5gen aw sluchte gr\u00fcne: papiir, lanen, pl\u00e5nke, stiinj, metal.\n\nM\u00e5\u00e5lere\n\nKiik uk deer"
"45"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/M%C3%B6nchengladbach"
"M\u00f6nchengladbach"
"M\u00f6nchengladbach as en krisfri st\u00e4\u00e4 \u00f6nj d\u00e5t tj\u00fcsch bundesl\u00f6nj Nordrhin-Weestf\u00e5\u00e5len, \u00f6nj di D\u00fcsseldorf Regiiringsdistrikt. J\u00fc st\u00e4\u00e4 heet 260.951 inboogere (2006).\n\nSt\u00e4\u00e4 \u00f6nj Nordrhin-Weestf\u00e5\u00e5len"
"46"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/M%C3%B6sk"
"M\u00f6sk"
"At m\u00f6sk ( m\u00f6sk) (Charadrius alexandrinus) as en t\u00fc\u00fcter \u00fctj at f\u00f6gelkategorii faan a kuben an waadf\u00f6gler.\n\nBilen\n\nLuke uk diar \n\nF\u00f6gler"
"47"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/M%C3%B6tjstande"
"M\u00f6tjstande"
"M\u00f6tjstande san b\u00e4gelem\u00e4nte ma en wase elektrische M\u00f6tjstand. Da jeeft d\u00e5t \u00f6nj ferschilie sliike.\n\nKoolem\u00f6tjstande \n\n\u00d6nj e el\u00e4ktroonik ben\u00fcsie we oofding materjoole ma en wase m\u00f6tjstand. Deer k\u00f6\u00f6n we nat\u00f6rlik l\u00e5mpe for nj\u00fcte, ouers da heewe ai s\u00fc\u2019n lung laawensduur. B\u00fcted\u00e5t t\u00f6r uk oofding ai s\u00fc foole l\u00e5\u00e5sting deer\u00f6nj.\n\nDeeram nj\u00fcte we \"koolem\u00f6tjstande\", d\u00e5t san latje keramische r\u00f6\u00f6re ma en teen l\u00e5\u00e5ge koole deeraw. Aw biise iinje sat en metalen h\u00f6iken, d\u00e5t j\u00fc koolel\u00e5\u00e5ge kontaktiirt. \u00d6nj da h\u00f6ikene san dan weere swaised am di m\u00f6tjstand \u00f6njtusliten. Oofding sat en spir\u00e5\u00e5lformi furi \u00f6nj e koole am di m\u00f6tjstand huuger tu m\u00e5\u00e5gen.\n\nDa koolem\u00f6tjstande w\u00e5rde gew\u00f6\u00f6nlik nj\u00fcted \u00f6nj wjarte twasche 10 O \u00e4n 1 miljoon O (uk w\u00e4lj n\u00e5\u00e5md megohm \u00e4n \u00f6njj\u00e5\u00e5wen ma MO). \u00d6nj s\u00fc\u2019n m\u00f6tjstand m\u00f6tj ai tufoole l\u00e5\u00e5sting ron \u00f6nj, dan ouers w\u00e5rt hi hiitj \u00e4n gungt hier \u00f6njst\u00f6\u00f6g. Da grutste koolem\u00f6tjstande m\u00f6nje moin\u00e4i tou watt heewe \u00e4n dan jeeft et latjere foon 1 W, 1/2 W, 1/4 W, 1/8 W, 1/16 W. Di grutelse foon s\u00fc\u2019n m\u00f6tjstand heet \u00e5ls\u00fc ninte tu douen ma din m\u00f6tjstandswjart.\n\nOudere m\u00f6tjstande \n\nSchal m\u00f6r l\u00e5\u00e5sting \u00f6nj en motjstand rin \u00f6nj, dan w\u00e5rde tr\u00e4djm\u00f6tjstande nj\u00fcsed. D\u00e5t san latje keraamische r\u00f6\u00f6re weer metaltr\u00e4dj aw wikled as, moi \u00f6nj spir\u00e5\u00e5lform \u00e4n suner ham seelew tu ber\u00e5\u00e5ren. Ouer di tr\u00e4dj sat dan wi en hiitj-bestandi lakiiring haane. G\u00e5ns grute koone w\u00e4lj 100 watt fer\u00e5rbe.\n\nKoolem\u00f6tjstande \u00e4nre w\u00e4lj iinjsen en lait jarde wjart. Deeram san da ai g\u00e5\u00e5slik for m\u00e4tjaperoote. Dan w\u00e5rde tr\u00e4djm\u00f6tjstande nj\u00fcsed, ouers uk w\u00e4lj metalfilm-m\u00f6tjstande. D\u00e5t san \u00e5l wi latje keraamische r\u00f6\u00f6re, ouers n\u00fc ma en metall\u00e5\u00e5ge deeraw d\u00e5mped. Suk m\u00f6tjstande w\u00e5rde uk w\u00e4lj nj\u00fcsed \u00f6nj ferstarkere, ouerd\u00e5t ja maner geroisch jeewe.\n\nEn ap\u00e5rtie m\u00f6tjstand as di draim\u00f6tjstand unti potentiom\u00e4tjer, di bestoont \u00fct en trine boon ma koole unti tr\u00e4dj, weer en kontakt ouer haane l\u00e5pt. Aw j\u00fc wise koon di m\u00f6tjstand \u00f6njstald w\u00e5rde. En \u00d6njwiinjing as d\u00e5t r\u00e4iglen foon e l\u00fcdstarke.\n\nElektrisiteet\nT\u00e4chnik"
"48"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/M%C3%BClheim%20an%20der%20Ruhr"
"M\u00fclheim an der Ruhr"
"M\u00fclheim an der Ruhr as en krisfri st\u00e4\u00e4 \u00f6nj d\u00e5t tj\u00fcsch bundesl\u00f6nj Nordrhin-Weestf\u00e5\u00e5len, \u00f6nj di D\u00fcsseldorf Regiiringsdistrikt. J\u00fc st\u00e4\u00e4 heet 170.632 inboogere (2019).\n\nKw\u00e4le\n\nSt\u00e4\u00e4 \u00f6nj Nordrhin-Weestf\u00e5\u00e5len"
"49"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/M%C3%BCnchen"
"M\u00fcnchen"
"M\u00fcnchen as en krisfri st\u00e4\u00e4 \u00f6nj d\u00e5t tj\u00fcsch bundesl\u00f6nj Bayern. Deer booge amenbai 1.350.000 manschne (2007). \u00d6nj e agglomerasjoon booge ungef\u00e4\u00e4r 2,6 milion (2009). D\u00e5t as j\u00fc tweelftgrutste st\u00e4\u00e4 foon j\u00fc Europ\u00e4ische Union. M\u00fcnchen as bek\u00e5nd um sin Oktoberfest.\n\nHistoori \n \u00d6nj 1158 w\u00f6rd j\u00fc st\u00e4\u00e4 M\u00fcnchen gr\u00fcnl\u00e4id.\n 1923: Putsch foon Adolf Hitler.\n 1972: Olympische Spaale.\n\nNailikh\u00e4ide \n Allianz Arena\n Schloss Nymphenb\u00f6rj\n Marienpl\u00e5ts\n Olympiapark\n Olympiat\u00f6rn\n Theatinersch\u00f6rk\n Theresienwiese\n W\u00fcstesch\u00f6rk\n\nSt\u00e4\u00e4 \u00f6nj Bayern"
"50"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/M%C3%BCnster"
"M\u00fcnster"
"M\u00fcnster as en krisfri st\u00e4\u00e4 \u00f6nj d\u00e5t tj\u00fcsch bundesl\u00f6nj Nordrhin-Weestf\u00e5\u00e5len, \u00f6nj di M\u00fcnster Regiiringsdistrikt. J\u00fc st\u00e4\u00e4 heet 272.106 inboogere (2006).\n\nSt\u00e4\u00e4 \u00f6nj Nordrhin-Weestf\u00e5\u00e5len"
"51"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/M%C3%BCsen"
"M\u00fcsen"
"A m\u00fcsen (Muridae) san det gratst famile faan tetjdiarten (Mammalia) uun det order faan a gnaudiarten (Rodentia) m\u00e4 750 slacher.\n\nOnerfamilin \nDeomyinae \u2013 Gerbillinae \u2013 Leimacomyinae \u2013 Lophiomyinae \u2013 Murinae\n\nEnkelt slacher \n Murinae\n Echt m\u00fcsen (Mus)\n H\u00fcsm\u00fcs (Mus musculus)\n Rooten (Rattus)\n H\u00fcsroot (Rattus rattus)\n Waanerroot (Rattus norvegicus)\n\nFerwisang efter b\u00fctjen \n\nGnaudiarten"
"52"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/M%C3%BCsensiif"
"M\u00fcsensiif"
"A m\u00fcsensiif ( m\u00fcsetiif) (Buteo buteo) as en f\u00f6gel \u00fctj at famile faan a hanj\u00fcgern (Accipitridae).\n\nBilen\n\nBeskriiwang \nEn ualf\u00f6gel waarskauet.\n\nFerwisang efter b\u00fctjen \n\nF\u00f6gler"
"53"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/M%C3%BC%C3%BCrfink"
"M\u00fc\u00fcrfink"
"A m\u00fc\u00fcrfink (uk: bl\u00e4 tualagbitjer) (Cyanistes caeruleus, iar Parus caeruleus) as en f\u00f6gel \u00fctj at famile Paridae.\n\nBilen\n\nFerwisang efter b\u00fctjen \n\nF\u00f6gler"
"54"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Naachtigal"
"Naachtigal"
"At naachtigal ( n\u00e5chtigal) (Luscinia megarhynchos) as en sjongf\u00f6gel \u00fctj at fleegensnaperfamile Muscicapidae.\n\nBeskriiwang\n\nBilen\n\nFerwisang efter b\u00fctjen \n\nF\u00f6gler"
"55"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Naachtswaalk"
"Naachtswaalk"
"At Naachtswaalk, n\u00e5chtswulken, h\u00fcseg\u00fcger (Caprimulgus europaeus) as en f\u00f6gelslach uun't famile faan a Naachtswaalken (Caprimulgidae).\n\nBilen\n\nFerwisang efter b\u00fctjen \n\nF\u00f6gler"
"56"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Naarersaksen"
"Naarersaksen"
"Naarersaksen (Seelterfrasch: L\u00e4ichsaksen) as en diiljstoot \u00f6njt nordweesten foon Tj\u00fcschl\u00f6nj. Deer booge 7.982.448 manschne (2018). E hoodst\u00e4\u00e4 foont bundesl\u00f6nj as Hannover.\n\nGeografii\n\nSt\u00e4\u00e4se\nDa tiin grutst st\u00e4\u00e4se \u00f6njt l\u00f6nj san:\n\nKw\u00e4le\n\nNaarersaksen\nBundesl\u00f6nj \u00f6nj Tj\u00fcschl\u00f6nj"
"57"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Naibel"
"Naibel"
"Naibel (ap Tj\u00fcsch: Nieb\u00fcll; ap D\u00e5nsch: Nib\u00f8l) as en st\u00e4\u00e4 \u00e4n gemiine \u00f6nj Nordfraschl\u00f6nj. D\u00e5t hiirt tut \u00c5mt S\u00f6\u00f6dtuner.\n\nGeografii \nDi Gr\u00e4ine K\u00fcstw\u00e4i m\u00e5\u00e5get diilj foon e \u00e5\u00e5stgr\u00e4nse foon e st\u00e4\u00e4.\n\nSt\u00e4\u00e4diile foon Naibel:\n Deesbel (ap Tj\u00fcsch: Deezb\u00fcll, ap D\u00e5nsch: Dedsb\u00f8l)\n Deesbel-Borj (ap Tj\u00fcsch:Deezb\u00fcll-Burg, ap D\u00e5nsch: Dedsb\u00f8l-Borg)\n Lungstuft (ap Tj\u00fcsch \u00e4n D\u00e5nsch: Langstoft) \n \u00dclbel (ap Tj\u00fcsch: Uhleb\u00fcll, ap D\u00e5nsch: Ulleb\u00f8l)\n G\u00e5\u00e5s (ap Tj\u00fcsch: Gath, ap D\u00e5nsch: Gade)\n Teegelwang (ap Tj\u00fcsch: Tegelwang, ap D\u00e5nsch: Tegelvang)\n\nHistoori \nNaibel w\u00e5rt d\u00e5t jarst tooch \u00f6njt iir 1436 n\u00e5md, iirtids uner di noome Nubul. Bit tu e \u00f6njf\u00e5ng foont 20.iirhunert wus Naibel m\u00f6r unti maner en toorp. Ouers dan m\u00f6r \u00e4n m\u00f6r tu en ferkiirsknooteprak tu da ail\u00f6nje \u00e4n h\u00e5lie.\n\n1887 k\u00f6m e marschboon, wat Naibel ma Hamborj ferb\u00fcn \u00e4n s\u00fc k\u00f6men uk m\u00f6r kuupmansmansche eefter Naibel. Di Hindenborjdoom k\u00f6m 1927, wat et ail\u00f6nj Sal ma e boon ferbant. \u00d6njt iir 1920 w\u00f6rd Naibel tu e Krisst\u00e4\u00e4 foon S\u00f6\u00f6dt\u00f6nder. Dan di 1. Januar 1960 w\u00f6rd Naibel en rucht st\u00e4\u00e4. 1970 wus Naibel niin krisst\u00e4\u00e4 m\u00f6r amd\u00e5t da krise S\u00f6\u00f6dt\u00f6nder, \u00c4\u00e4derst\u00e4\u00e4 \u00e4n H\u00fcsem tuhuupe l\u00e4id w\u00f6rden tu e Kris Nordfraschl\u00f6nj, s\u00fc as et diling nuch as. Di 1. \u00f6nj e Ismoune 2008 w\u00f6rd e gemiine diilj foont \u00c5mt S\u00f6\u00f6dtuner.\n\nSt\u00e4\u00e4partnerschap:\n Malmesbury, \u00c4ngl\u00f6nj, Grutbritanien, sunt 1976.\n Ploty, Poolen, Prowins Weestpomern, sunt 1997\n\nBile\n\nKultuur\n St\u00e4\u00e4bibleteek, Hoodstroote.\n\nPers\u00f6\u00f6nlikh\u00e4ide\n Momme Andresen (1857\u20131951) ging tu sch\u00f6lj \u00f6nj Naibel.\n Carl Ludwig Jessen (1833\u20131917) foon Deesbel.\n Carsta L\u00f6ck (1902\u20131993)\n Bernd Raffelh\u00fcschen (* 1957)\n Johann Jannsen (1814-1865), schriwster, foon Deesbel.\n Hans Andreas Carstensen (1852-1917), schriwster.\n\nPolitiik\nE gemiine heet 19 sate \u00f6nj\u2019t gemiinefertreesing.\n\nKiik uk deer \n \n Stadtverwaltung Nieb\u00fcll\n www.amt-suedtondern.de\n \u00f6njt Nordfriesland Lexikon foon't NFI\n\nRefer\u00e4ntse \n\nB\u00f6\u00f6kinghiird"
"58"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Naatrium"
"Naatrium"
"{{Infobox Chemisches Element \u00f6\u00f6mrang\n\n| Name = Naatrium\n| Symbol = Na\n| Ordnungszahl = 11\n| Serie = Am\n| Gruppe = 1\n| Periode = 3\n| Block = s\n\n| Hauptquelle =\n| CAS = 7440-23-5\n| Aussehen = salwern witj\n| Massenanteil = 2,64 %\n\n| Atommasse = 22,98976928(2)\n| Atomradius = 180\n| AtomradiusBerechnet = 190\n| KovalenterRadius = 154\n| VanDerWaalsRadius = 227\n| Elektronenkonfiguration = [Ne] 3s1\n| Austrittsarbeit = 2,75 eV\n| Ionisierungsenergie_1 = 495,8\n\n| Aggregatzustand = fest\n| Magnetismus = paramagneetisk (\u03a7m = 8,5 \u00b7 10\u22126)\n| Modifikationen = \n| Kristallstruktur = kuubisk\n| Dichte = 0,968\u00a0g/cm3 (20 \u00b0C)<ref name=\"Greenwood\">N. N. Greenwood, A. Earnshaw: Chemie der Elemente. 1. Auflage. VCH, Weinheim 1988, \n\nNaatrium as en cheemisk element m\u00e4 det tiaken\u00a0Na an det atoomnumer\u00a011. Hat as en alkaalimetal. Det wichtagst ferbinjang as saalt (Naatriumkloriid).\n\nBilen\n\nWichtag ferbinjangen \n NaCl Naatriumkloriid (Saalt)\n Na2CO3 Naatriumkarbonaat (Sooda, E500)\n Na2SO4 Naatriumsulfaat (Glaubersaalt)\n NaHCO3 Naatriumh\u00fcdrogeenkarbonaat (Naatron, E500ii)\n NaOH Naatriumh\u00fcdroksiid (Siapenstian, E524)\n\nLuke uk diar\n\nFutnuuten"
"59"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Nat%C3%BC%C3%BCrelk%20taal"
"Nat\u00fc\u00fcrelk taal"
"A nat\u00fc\u00fcrelk taalen (mengde ) san jodiaren taalen, diar d\u00fc uft\u00e4\u00e4l k\u00f6nst: 1(ian), 2(tau), 3(trii) an so widjer. Det gongt so widjer saner aanj, at jaft nian gratst taal. Enkelten t\u00e4\u00e4l uk noch at 0 (nol) tu a nat\u00fc\u00fcrelk taalen.\n\nBetiaknang \nAt formeltiaken f\u00f6r a nat\u00fc\u00fcrelk taalen\n\nDiartu hiar a positiif hial taalen\n\nEnkelten t\u00e4\u00e4l diar uk at 0 noch tu, do san't aler hial taalen, diar ei negatiif san\n0\n\nPeano-Aksiomen \n\nA matematikers Gieuseppe Peano an Richard Dedekind haa a nat\u00fc\u00fcrelk taalen so definiaret:\n\n 0 as en nat\u00fc\u00fcrelk taal.\n Tu arke nat\u00fc\u00fcrelk taal jaft at genau \u00e4\u00e4n efterfulger , an di as uk en nat\u00fc\u00fcrelk taal.\n Nian nat\u00fc\u00fcrelk taal h\u00e4\u00e4 \u00fcs efterfulger det 0.\n Arke nat\u00fc\u00fcrelk taal as efterfulger faan ei muar \u00fcs ian nat\u00fc\u00fcrelk taal.\n Faan aler taalmengden , huar\n - det taal 0 an \n - m\u00e4 arke nat\u00fc\u00fcrelk taal uk imer di efterfulger \n uun f\u00f6\u00f6rkomt, as det mengde faan a nat\u00fc\u00fcrelk taalen det letjst.\n\nDet leetst aksiom as det Induksjuunsaksiom, diar baut en bewismetoode uun a matematiik \u00fc\u00fcb ap. Uun a formelspriak het jo Peano-Aksiomen so:\n\nTuupt\u00e4\u00e4len an moolnemen \n\nA Peano-Aksiomen san a gr\u00fcnjlaag f\u00f6r't reegnin uun .\n\n Bispal: 17 + 0 = 17\n Bispal : 12 + (13 + 1) = (12 + 13) + 1 , det ment 12 + 14 = 25 + 1\nan do\n Bispal: 17 * 0 = 0\n Bispal 3 * (4 + 1) = 3 * 4 + 3, det ment 3 * 5 = 12 + 3\n\nSodenang brangt det induksjuunsaksiom det seekerhaid, dat bi't reegnin aleewen weder nat\u00fc\u00fcrelk taalen \u00fctjkem.\n\nLuke uk diar\n\nFerwisang efter b\u00fctjen \nGieuseppe Peano\n\nTaal"
"195"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Nebraska"
"Nebraska"
"Nebraska [n\u0259\u02c8br\u00e6sk\u0259] as en diiljstoot foon da Feriind Stoote. E diiljstoot l\u00e4it \u00f6nj e mal foon't l\u00f6nj. D\u00e5t heet 1.934.408 manschne (2019). E hoodst\u00e4\u00e4 foon e diiljstoot as Lincoln.\n\nGeografii\nE diiljstoot l\u00e4it \u00f6nj e Great Plains.\n\nSt\u00e4\u00e4se\nDa tiin grutst st\u00e4\u00e4se \u00f6nj e diiljstoot san:\n\nCounties \nNebraska heet 93 counties:\nKiik uk deer: List foon counties \u00f6nj Nebraska\n\nKw\u00e4le"
"196"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Nederl%C3%B6nje"
"Nederl\u00f6nje"
"Da Nederl\u00f6nje (de. Niederlande, wfr. Nederl\u00e2n, nl. Nederland) as en l\u00f6nj \u00f6nj Weest-Euroopa. J\u00fc hoodst\u00e4\u00e4 as Amsterdam \u00e4n j\u00fc kining foon d\u00e5t kiningrik as sunt 2013 Willem-Alexander. Minister-pr\u00e4sident as sunt 2010 Mark Rutte.\n\nGeografii \n\nDi huuchste b\u00e4rj foon d\u00e5t l\u00f6nj as di Vaalserb\u00e4rj (323 m). Da grutste struume foon da Nederl\u00f6nje san j\u00fc Maas, di Rhin, j\u00fc Schelde, ju Waal \u00e4n j\u00fc IJssel.\n\nDa Nederl\u00f6nje w\u00e5rde begr\u00e4nsed foon:\n j\u00fc Weestsiie \u00f6nj d\u00e5t norden \u00e4n weesten,\n Tj\u00fcschl\u00f6nj \u00f6nj d\u00e5t \u00e5\u00e5sten,\n Belgien \u00f6nj d\u00e5t s\u00f6\u00f6den.\n\nHistoori \nSunt 1581 bilede Hol\u00f6nj tuhuupe ma (Weest-) Fraschl\u00f6nj (Frysl\u00e2n), Groningen, Siil\u00f6nj, Utrecht, Gelderl\u00f6nj \u00e4n Overijssel j\u00fc f\u00f6der\u00e5\u00e5l republiik foon da soowen prowintse (da Nederl\u00f6nje). Da oudere - Drente \u00f6nj d\u00e5t \u00e5\u00e5sten \u00e4n Nord-Braband \u00e4n Limborj \u00f6nj d\u00e5t s\u00f6\u00f6den, hingeden deer en lait \u00e5s \u00e4induum bai.\n\n\u00d6nj d\u00e5t soowent\u00e4inst iirhunert k\u00f6m j\u00fc republiik d\u00f6\u00f6r hoonel tu en grut rikduum \u00e4n wus deerd\u00f6\u00f6r aw en was tid j\u00fc jarst grutm\u00e5cht foon e wr\u00e5\u00e5l, j\u00fc grute koloniie h\u00e4i \u00f6nj \u00c5\u00e5st-Indien \u00e4n latjere \u00f6nj Afrikaa un Ameerika (New York wus gr\u00fcnl\u00e4id \u00e5s Nai Amsterdam). J\u00fc republiik w\u00f6rd ferw\u00e5lted foon en st\u00e4\u00e4deh\u00fc\u00fcljer (stadhouder), di foon da provintse kiisd w\u00f6rd. D\u00e5t wus dan \u00e5ltens en prins foon Oranien.\n\n\u00d6nj d\u00e5t oocht\u00e4inst iirhunert wus d\u00e5t \u00e5les forbai \u00e4n w\u00f6rd d\u00e5t \u00e5ltens m\u00f6r tu en latj l\u00f6nj, d\u00e5t tuleest 1795 foon da Fr\u00e5nsche \u00e4roobred w\u00f6rd. Deer wus d\u00e5t forbai ma f\u00f6deralismus \u00e4n \u00e5le prowintse w\u00f6rden uner Den Haag broocht. S\u00fc ferl\u00fc\u00fcs Weestfraschl\u00f6nj dan sin frih\u00e4id. Hol\u00f6nj w\u00f6rd uk nuch \u00f6nj tou diile kliiwed (Nord- \u00e4n S\u00f6\u00f6dhol\u00f6nj) \u00e4n s\u00fc j\u00e4if d\u00e5t eeftert alwen provintse.\n\n\u00c5s 1813 da Fr\u00e5nsche foon di alians sloin w\u00f6rden wjarn, k\u00f6m di leeste st\u00e4\u00e4deh\u00fc\u00fcljer wi \u00e4n w\u00f6rd 1815 tu kining \u00fctbiiljked. Man di f\u00f6deralismus k\u00f6m ai wi \u00e4n ouers \u00e5s \u00f6nj Tj\u00fcschl\u00f6nj \u00e4n da m\u00e5\u00e5ste oudere l\u00f6nje h\u00e4\u00e4we prowintse \u00e4n gemiinde b\u00e5l ninte tu seeden. Da m\u00f6nje uk b\u00e5l niinj \u00e4ine st\u00fc\u00fcre h\u00e4\u00e4we.\n\nJarst 1985 k\u00f6m j\u00fc tweelewte prowints Flevol\u00f6nj deertu, j\u00fc bestoont \u00fct diile foon di \u00f6njdikede S\u00f6\u00f6dersiie twasche Hol\u00f6nj \u00e4n Weestfraschl\u00f6nj.\n\nProwintse\n\nSt\u00e4\u00e4se \n Amsterdam\n Montfort\n\n\u00d6konomii \nD\u00e5t Brutoinl\u00f6njsprodukt pro hood wus $39.000 \u00f6nj 2007. \u00d6nj 2007 wus 2% foon e hiilj \u00f6konomii loonbedrif, 24,4% industrii \u00e4n 73,6% tiinjste.\n\nSii uk \n BES ail\u00f6nje"
"197"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Neebel"
"Neebel"
"Neebel as en saarep an ian faan trii gemeenen \u00fc\u00fcb det nuurdfresk eilun Oomram.\n\nBilen\n\nSaarpen \n Neebel m\u00e4 Waasterhias\n S\u00f6ssaarep\n Stianood\n\nAt belukin w\u00e4\u00e4rs \n St. Clemens sark\n Ialt\u00fcrn Oomram\n\nNaibern\n\nLuke uk diar \n \n Seenksteeden faan Neebel\n\nFerwisang efter b\u00fctjen\n\nFutnuuten \n\nOomram"
"199"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Neon"
"Neon"
"Neon (eegentelk: neoon, faan ) as en cheemisk element m\u00e4 det ufk\u00f6rtang Ne an det atoomnumer 10. Hat as en eedelgas.\n\nBilen\n\nLuke uk diar\n\nFutnuuten"
"200"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Neptunus"
"Neptunus"
"Neptunus (s\u00fcmbool: ) as en isplaneet. D\u00e5t as di oochst planeet foon d\u00e5t sans\u00fcsteem. Di planeet heet 14 moune.\n\nBloot \u00f6nj d\u00e5t iir 1989 as r\u00fcmsonde Voyager 2 l\u00e5ngs di planeet kiimen.\n\nMoune \nNeptunus heet 14 moune, da grutste san Triton (I), Proteus (VIII) \u00e4n Nereide (II). Da oudere 11 san d\u00fctlik latjer.\n\nDa n\u00e4iste eeder e grutelse san Larissa (VII), Galatea (VI) \u00e4n Despina (V). Da latjere hiitje Thalassa (IV), Naiade (III), Neso (XIII), Halimede (IX), Sao (XI), Laomedeia (XII) \u00e4n Psamathe (X). Di fjourtiinjste \u00e4n latjste moune heet nuch niin noome, da waasenschapsmanschne seede S/2004 N 1 (XIV).\n\nKiik uk deer \n\nPlaneet"
"201"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Neuss"
"Neuss"
"Neuss as en st\u00e4\u00e4 \u00f6nj d\u00e5t tj\u00fcsch bundesl\u00f6nj Nordrhin-Weestf\u00e5\u00e5len. J\u00fc st\u00e4\u00e4 heet 151.626 inboogere (2006).\n\nSt\u00e4\u00e4 \u00f6nj Nordrhin-Weestf\u00e5\u00e5len"
"202"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Nevada"
"Nevada"
"Nevada (\u00dctspr\u00e4ke aw Aingelsch: [n\u026a\u02c8v\u00e6d\u0259], aw Spaanisch: [ne\u02c8\u03b2a\u00f0a]) as en diiljstoot foon da Feriind Stoote. E diiljstoot l\u00e4it \u00f6nj't weesten foon't l\u00f6nj. D\u00e5t heet 3.080.156 manschne (2019). E hoodst\u00e4\u00e4 foon e diiljstoot as Carson City.\n\nGeografii\nNevada as di soowentgrutste diiljstoot \u00f6nj da Feriind Stoote. D\u00e5t as en kink maner as Tj\u00fcschl\u00f6nj.\n\nSt\u00e4\u00e4se\nDa tiin grutst st\u00e4\u00e4se \u00f6nj e diiljstoot san:\n\nIndiiling foon Ferwalting\nNevada heet iinj autonoom st\u00e4\u00e4 (Carson City) \u00e4n 16 counties:\n\nBile\n\nKw\u00e4le"
"203"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/New%20Hampshire"
"New Hampshire"
"New Hampshire [nu\u02d0\u02c8h\u00e6mp\u0283\u025a] as en diiljstoot foon da Feriind Stoote. E diiljstoot l\u00e4it \u00f6nj't nord\u00e5\u00e5sten foon't l\u00f6nj. D\u00e5t heet 1.359.711 manschne (2019). E hoodst\u00e4\u00e4 foon e diiljstoot as Concord.\n\nGeografii\nNew Hampshire as diilj foon Nai-\u00c4ngl\u00f6nj. E Appalachen lade \u00f6nj't weesten foon e diiljstoot.\n\nSt\u00e4\u00e4se\nDa tiin grutst st\u00e4\u00e4se \u00f6nj e diiljstoot san:\n\nIndiiling foon Ferwalting\nNew Hampshire heet 10 counties:\n\nPolitiik\n\u00d6nj New Hampshire stime e gemiine Dixville Notch, Hart's Location \u00e4n Millsfield e d\u00e4i foon e wool am madn\u00e5cht (wat as New Hampshire Midnight Votes bek\u00e5nd as) \u00f6nj forwoole \u00e4n \u00e5lgemiin woole foon e poliitisch part\u00e4ie \u00f6nj e diiljstoot. D\u00e5theer traditschoon beganed, ouerd\u00e5t e boon\u00e5rbedmanschne \u00f6nj e gemiine \u00f6nj e norm\u00e5\u00e5l oufstimingsst\u00fcne \u00e5rbe moost. Dixville Notch heet et traditschoon sunt 1960, Hart's Location sunt 1996 (uk foon 1948 tu 1964) \u00e4n Millsfield sunt 2016.\n\n2020:\n Dixville Notch: Joe Biden - 5; Donald Trump - 0.\n Millsfield: Donald Trump - 16; Joe Biden - 5.\n Hart's Location: ouer d\u00e5t COVID-19 pandemii n\u00e5n wool am madn\u00e5cht.\n\nBile\n\nKiik uk deer\n\nKw\u00e4le"
"204"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/New%20Jersey"
"New Jersey"
"New Jersey [nu\u02d0\u02c8d\u0292\u025dzi] as en diiljstoot foon da Feriind Stoote. E diiljstoot l\u00e4it \u00f6nj't \u00e5\u00e5sten foon't l\u00f6nj. D\u00e5t heet 8.882.190 manschne (2019). E hoodst\u00e4\u00e4 foon e diiljstoot as Trenton.\n\nGeografii\n\nSt\u00e4\u00e4se\nDa tiin grutst st\u00e4\u00e4se \u00f6nj e diiljstoot san:\n\nIndiiling foon Ferwalting\nNew Jersey heet 21 counties:\n\nBile\n\nKw\u00e4le"
"205"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/New%20Mexico"
"New Mexico"
"New Mexico [nu \u02c8m\u025bk.si.ko\u028a] as en diiljstoot foon da Feriind Stoote. E diiljstoot l\u00e4it \u00f6nj't s\u00f6\u00f6dweesten foon't l\u00f6nj. D\u00e5t heet 2.096.829 manschne (2019). E hoodst\u00e4\u00e4 foon e diiljstoot as Santa Fe.\n\nGeografii\nNew Mexico as di f\u00fcftgrutste diiljstoot \u00f6nj da Feriind Stoote. \n\nE Rocky Mountains lade \u00f6nj't nordweesten foon e diiljstoot. E Great Plains lade \u00f6nj't \u00e5\u00e5sten.\n\nSt\u00e4\u00e4se\nDa tiin grutst st\u00e4\u00e4se \u00f6nj e diiljstoot san:\n\nCounties \nNew Mexico heet 33 counties:\nKiik uk deer: List foon counties \u00f6nj New Mexico\n\nBile\n\nKw\u00e4le"
"206"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/New%20York"
"New York"
"New York [nu \u02c8j\u0254\u0279k] as en diiljstoot foon da Feriind Stoote. E diiljstoot l\u00e4it \u00f6nj't nord\u00e5\u00e5sten foon't l\u00f6nj. D\u00e5t heet 19.453.561 manschne (2019). E hoodst\u00e4\u00e4 foon e diiljstoot as New York City.\n\nGeografii\nD\u00e5t grutst ail\u00f6nj \u00f6nj New York as Long Island (\u201eLung Ail\u00f6nj\u201c).\n\nSt\u00e4\u00e4se\nDa tiin grutst st\u00e4\u00e4se \u00f6nj e diiljstoot san:\n\nCounties \nDe stoot New York heet 62 counties:\nKiik uk deer: List foon counties \u00f6nj New York\n\nKiik uk deer \n New York City\n New York County\n\nKw\u00e4le"
"207"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Nikosia"
"Nikosia"
"Nikosia (aw Griichisch: \u039b\u03b5\u03c5\u03ba\u03c9\u03c3\u03af\u03b1 Lefkos\u00eda [lefko\u02c8si.a]; aw T\u00fcrkisch: Lefko\u015fa [lef\u02c8ko\u0283a]) as j\u00fc hoodst\u00e4\u00e4 foon Zypern. Deer booge 55.014 manschne (2011).\n\nKw\u00e4le\n\nSt\u00e4\u00e4 \u00f6nj Zypern"
"208"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Albrecht%20Johannsen"
"Albrecht Johannsen"
"Nis Albrecht Johannsen di jungere(* 11. Marts 1888 \u00f6nj Deesbel; \u2020 di 15. August 1967 uk \u00f6nj Deesbel) wus sch\u00f6ljm\u00e4ister \u00e4n tuleest sch\u00f6ljr\u00e4dj.\n\nSchrafte \nAs schriwster heet hi ham for\u00e5lem d\u00f6\u00f6r sin d\u00e4chtesoomlinge en noome m\u00e5\u00e5ged. 1928 k\u00f6m \"\u00dct min Schatull\" her\u00fct. As et \u00fctferk\u00e5\u00e5ft wus, f\u00fclid 1956 \"Beerid\". Hi n\u00fcm da dachte foon \"\u00dct min Schatull\" ma ap \u00e4n f\u00e4iged deer maning naie dachte haanetu. Hi heet maning frasche dachte m\u00e5\u00e5ged sunt 1928, s\u00fc uk \u00fc\u00fcs frasch h\u00fcmne:\n\nG\u00f6lj - r\u00fc\u00fcdj - ween\n\nVideo \nEn Video me Skeltern fan dit Jaaresraakin 2013 fan di Nuur\u0111friisk Foriining. \nDit Leedji uur fan di Mef\u00f6ligers s\u00fcngen. (1:15 min).\n\nOudere dachte\n\nSii uk \n Nis Albrecht Johannsen (di \u00e5lere)\n G\u00f6lj R\u00fc\u00fcdj Ween (Nordfriisk Instituut; PDF)\n\nJohannsen"
"209"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Nis%20Albrecht%20Johannsen"
"Nis Albrecht Johannsen"
"Nis Albrecht Johannsen di \u00e5lere (* 11.03.1855 \u00f6nj Klookris; \u2020 07.02.1935 \u00f6nj Flansborj), wus di hiimstounsdachter foon e Moore.\n\nL\u00e4\u00e4went\nTul\u00e4id \u00f6nj en latj t\u00e5\u00e5geh\u00fcs \u00f6nj Klookris di 11.03.1855, w\u00fcks hi ap uner luuder frasche manschne. San taatje wus schr\u00fc\u00fcdjer, ouers hi uuged di samer uk ma la \u00e4n glou. Di latje Nis muurst \u00e5l as junge foon n\u00fc\u00fcgen iir \u00fct tu j\u00f6rdern \u00f6nj e Koornkuuch. H\u00fc d\u00e5t laawen ham deer for da jungens oufspaaled, heet hi \u00fcs aw\u00e4\u00e4drie smuk ferteeld \u00f6nj \"\u00dct min j\u00f6rdertid\".\n\nMa tratain (13) iir w\u00f6rd Nis ploufjunge bai en b\u00f6re \u00e4n fertiind ham 12 doolere \u00f6nj e hiile samer. Da broocht hi ma tuh\u00fcs tu sin mam. Hu samere wus hi nuch bai e b\u00f6re, ouers ma seekstain (16) f\u00e5ngd hi \u00f6nj \u00e4n liird tu sch\u00f6ljm\u00e4ister. Jarst wus hi en iir \u00f6nj Troolebel, weer't ham ai b\u00e4isti gefeel. D\u00e5t, wat ham deer bin w\u00f6rd, wus uk m\u00e5n wat gr\u00e5mlik: 24 doolere l\u00fc\u00fcnj fort hiilj iir \u00e4n e koost \u00e4n et sl\u00e4ipen b\u00e5l heer b\u00e5l deer bai da \u00e5lerne foon da bjarne. As hi d\u00e5t iir luklik am h\u00e4i, k\u00f6m'r haane tu di d\u00fcchtie liirer Ernst Kaper \u00f6nj Lonham (En \u00e5te tu di b\u00f6rgerm\u00e4ister foon K\u00f8benhavn, Dr. Kaper.) Bai ham heet hi en b\u00e4rj liird \u00e4n k\u00f6\u00f6 foon deer awt seminoor gunge. Dan k\u00f6m hi 2 iir eefter Weester-Snootebel. As hi dan nuch wi en iir eefter Klasbel k\u00f6m, befraid hi ham ma en frasch foomen, Metha L\u00fctzen foon Naibel. J\u00fc san 55 iir luklik befraid w\u00e4\u00e4n. 1885 f\u00fcng hi en f\u00e5\u00e5st st\u00e4\u00e4 as sch\u00f6ljm\u00e4ister \u00e4n k\u00fcster \u00f6nj Deesbel, \u00e4n heer bliif hi 24 iir, bit hi ham 1904 tu rou seet. Sin leeste iirnge heet hi \u00f6nj Flansborj ferlaawed, ouers hi heet \u00f6nj j\u00fc tid nuch fliitji for Fraschl\u00f6nj uuged.\n\nW\u00e4rke\nDi \"\u00fc\u00fclje\" N.A. Johannsen, s\u00fc as hi oofting n\u00e5md w\u00f6rd, wus en ourem\u00e4tje gouen sch\u00f6ljm\u00e4ister. San grutste tiinjst for Fraschl\u00f6nj lait ouers duch \u00f6nj \u00e5\u00e5l d\u00e5t, wat hi \u00fcs aw frasch apschraawen heet. Hi schriif teooterst\u00f6\u00f6gne (D\u00e5t beest as freese \u00f6njt h\u00fcs, Twari hoode), dachte (Am eenmen bai e w\u00e4ile), t\u00e4\u00e4le \u00e4n sunge (Di sp\u00e5nker) aw frasch. Hi heet uk baloode aw frasch ouerseet, s\u00fc as Pider L\u00fcng, \nNis Randers, Hertjes spuing, Di h\u00e5limoon \u00e4n sin boose, Mattenw\u00e4\u00e4rw. D\u00e5t m\u00e5\u00e5st, wat hi schriif, broocht d\u00e5t Lunhamer - \u00e4n aw\u00e4\u00e4drie d\u00e5t Naiblinger blees, \u00e4n d\u00e5t w\u00f6rd h\u00e5l l\u00e4\u00e4sen. \n\nHu foon sin l\u00e5ngere t\u00e4\u00e4le san: - \n D\u00f6\u00f6welt koost\n D\u00e5t j\u00f6rr h\u00fcss: en t\u00e4l \u00fct j\u00fc tidd von de 30ijrije krigg, ma frask urde verteeld (1926)\n Ap\u00e4tj \u00e4n dil\u00e4tj\n En paaslik sp\u00e5n: En lewensbill, ma frask urde tiknet (1924)\n N\u00e4ibersbjarne\n \u00dct baj e weijle: En stock \u00fct Najtorps \u00fclj tidd (1926)\n J\u00fc fomen von e mauringer hij: En t\u00e4l \u00fct Noordfraschl\u00f6njs ur\u00fclje dege (1928)\n J\u00fc r\u00e4js eefter Holl\u00f6nj: ma frasch urde verteeld eefter Fr. Reuter (1930)\n Leen-katreen\n Gau n\u00e4jberschapp: En schocht verteeling \u00fct d\u00e4jk b\u00f6rred\u00fcnjs (1930)\n Rungholts unnergong (1927)\n Sw\u00e5\u00e5re tide\n br\u00e4\u00e4gen harte\n J\u00fc grut amroding\n R\u00fcm hart: En verteeling \u00fct vergengen tidd (1925)\n Sosselsw\u00e4jerw\n Kl\u00e5r kimming: En lewensbill von de beeste mon \u00f6nj frasche l\u00f6nje (1928)\n\nSin biise teooterst\u00f6\u00f6gne: Twari hoode \u00e4n Di teemoon \u00e4n da teew\u00fcste san oofting apfjard w\u00f6rden \u00e4n h\u00e4\u00e4we gruten \u00f6njkl\u00e5ng f\u00fcnen.\n\nN.A. Johannsen schriif \u00f6nj sin t\u00e4\u00e4le \u00e4n dachte am d\u00e5t iinjf\u00e5ch \u00e4n d\u00e4ik laawen foon iirtids. \u00dc\u00fcsen hiimstounsdachter st\u00f6rw 07.02.1935 \u00f6nj Flansborj kn\u00e5\u00e5p 80 iir \u00fc\u00fclj. Aw san greeftstiinj st\u00f6nje sin \u00e4ine uurde:\n\nWat g\u00f6dj wus, m\u00e4i feriirwe,\nwat hiinj wus, m\u00e4i ferdiirwe.\n\nSii uk \n Nis Albrecht Johannsen d.j.\n\nLinke \n Nis Albrecht Johannsen d. J. (1888-1967) und Nis Albrecht Johannsen d. \u00c4. (1855-1935) (Nordfriisk Instituut)\n\nJohannsen"
"211"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Nitra"
"Nitra"
"Nitra as e hoodst\u00e4\u00e4 foon \u00f6nj e Regjoon Nitra \u00f6nj j\u00fc Slowak\u00e4i. Deer booge 78.489 manschne (2021). D\u00e5t gebiit foon Nitra as 100,48 km\u00b2. J\u00fc inboogert\u00e4chte as 844 manschne pro km\u00b2. J\u00fc pustliidjt\u00e5l as 949 01, di forwoolnumer as 421-37 \u00e4n d\u00e5t kfz-k\u00e5ntiiken as NR.\n\nKw\u00e4le\n\nSt\u00e4\u00e4 \u00f6nj e Slowak\u00e4i"
"212"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Njiblem"
"Njiblem"
"Njiblem (\u00fc\u00fcb Tjiisk: Nieblum, \u00fc\u00fcb Deensk: Niblum) as en taarep an gliktidjig en gemeend \u00fc\u00fcb Feer. Tu't gemeend Njiblem hiart uk at taarep Guating. Uun Njiblem st\u00e4\u00e4nt det sark St. Johannis. Uun det gemeend Njiblem wene 563 lidj (2016).\n\nHistoore\nSant 2007 hiart Njiblem tu det nei-gr\u00fcnjlaanjen Amt Feer-Oomrem.\n\nBef\u00f6lkring\nEfter en schetsing 2016 wiar 563 lidj uun Njiblem. Diarfaan wiar 274 maaner an 289 w\u00fcfen. Efter det folksteeling 2011 wiar det tutool bef\u00f6lkring faan't gemeend 625.\n\nPolitiik\n\nTaarepsfertreeding\nAt gemeend hee nj\u00fc\u00fcgen saten uun't gemeendfertreeding. Faan d\u00f6n nj\u00fc\u00fcgen lidj uun a gemeendfertreeding wiar efter at wool 2008 seeks faan a Nieblumer W\u00e4hlergemeinschaft (NWG) an trii faan a CDU. Bi a komunaalwoolen uun Sleeswich-Holstian 2018 woon det NWG al nj\u00fc\u00fcgen saten..\n\nB\u00fcrgerm\u00e4\u00e4ster\n Friedrich Riewerts\n\nFerwising efter b\u00fctjen \n Gemeinde Nieblum\n\nLuke uk diar\n\nPers\u00f6\u00f6nelkhaiden\n Arfst Arfsten (1812-1899)\n\nFutnuuten \n\nNjiblem"
"213"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Noome"
"Noome"
"Frasche st\u00e4\u00e4snoome\n Frasche noome aw boonhufschilde\n\nNordfriisk"
"214"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Noopruusen"
"Noopruusen"
"Noopruusen (Hieracium) san en plaantensk\u00f6\u00f6l m\u00e4 muar \u00fcs 2.200 slacher. Jo hiar tu't famile faan a Kurewbloosen (Asteraceae).\n\nBilen\n\nLuke uk diar \n\nAsteraceae"
"215"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Noordstr%C3%B6%C3%B6n%20%28gemiinde%29"
"Noordstr\u00f6\u00f6n (gemiinde)"
"Noordstr\u00f6\u00f6n as en gemiinde aw d\u00e5t (huulew-)ail\u00f6nj Noordstr\u00f6\u00f6n \u00f6nj e kris Nordfraschl\u00f6nj.\n\nManschne \nAndreas Busch\nLudwig Ingwer Nommensen\nAnton Heimreich\n\nBile\n\nRefer\u00e4ntse\n\nKiik uk bai \n Latj Moos\n Elisabeth-Sophien-Kuuch\n Noordstr\u00f6\u00f6n\n \u00f6njt Nordfriesland Datenbank foont NFI\n\nH\u00e5lie\nNuurdstrun"
"216"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Noorsaarep"
"Noorsaarep"
"Noorsaarep as en saarep an ian faan trii gemeenen \u00fc\u00fcb det nuurdfresk eilun Oomram.\n\nBilen\n\nLuke uk diar \n\n Seenksteeden faan Noorsaarep\n\nFerwisang efter b\u00fctjen \n Nuurdaanj Miad uun't Nordfriesland Lexikon faan't NFI\n\nFutnuuten \n\nNoorsaarep"
"217"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Nordfrasch%20musiik"
"Nordfrasch musiik"
"List foon Nordfrasch musiik:\n\n Da \u00c5ntretem\u00e5ntre\n Ella Quedens\n Fiede Kay\n Frasche Loosche\n Feer Ladies\n Godewind\n Hannes Wader\n Henner Krogh\n Kal\u00fc\u00fcn\n Kl\u00e5ngspal\n Knut Kiesewetter\n Lembek\n Norma\n Skalnastal\n Stanfour\n J\u00fcrgen Borstelmann\n Da S\u00e4kstante"
"218"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Nordfraschl%C3%B6nj"
"Nordfraschl\u00f6nj"
"Nord-Fraschl\u00f6nj (tj\u00fcsch: Nordfriesland; d\u00e5nsch: Nordfrisland) as ma Weest-Fraschl\u00f6nj, prowints Groningen \u00e4n \u00c5\u00e5st-Fraschl\u00f6nj en diilj foon Fraschl\u00f6nj. Nordfraschl\u00f6nj as uk en kris foon Slaswik-Holstiinj (Tj\u00fcschl\u00f6nj).\n\nDa grutste st\u00e4\u00e4se san H\u00fcsem, Naibel, Br\u00e4ist \u00e4n Leek. \u00c5\u00e5l da st\u00e4\u00e4se \u00e4n gemiinde koost d\u00fc heer fine.\n\nH\u00e5lil\u00f6nj hiirt kultuur\u00e4l uk bai Nord-Fraschl\u00f6nj ouerd\u00e5t di nordfrasche spr\u00e4ke deer sn\u00e5\u00e5ked w\u00e5rt.\n\nDa oudere ail\u00f6nje \u00e4n gebiite foon Nord-Fraschl\u00f6nj san Sal, Oomram, Feer, e Halie, P\u00e4lweerm, Noordstr\u00f6\u00f6n, Wiringhiird, B\u00f6\u00f6kinghiird, E Gooshiirde, Karhiird \u00e4n \u00c4\u00e4derst\u00e4\u00e4.\n\nPersoone \n\n Theodor Mommsen - liirer \u00e4n prof\u00e4sor\n Friedrich Paulsen - filosoof \u00e4n peedagoog\n Theodor Storm - schriwster\n Ferdinand T\u00f6nnies - sosjoloog \u00e4n \u00f6konoom\n\nSii uk \n Histoori foon Nordfraschl\u00f6nj\n Kris Nordfraschl\u00f6nj\n\nLiteratuur \n Inga Werth: Nordfraschl\u00f6nj aw Frasch. 2017. Nordfriisk Instituut, Br\u00e4ist .\n\n \nTj\u00fcschl\u00f6nj"
"221"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Nordfrasch"
"Nordfrasch"
"Nordfrasch (\u201eNordfriisk\u201c) as iinj foon e trii frasche spr\u00e4ke. Sn\u00e5\u00e5ked w\u00e5rt Nordfrasch foon s\u00fcwat 5.000 bit 8.000 manschne \u00f6nj e kris Nordfraschl\u00f6nj. \u00d6nj e naie tid j\u00e4if d\u00e5t tiin dialekte foont Nordfrasch. S\u00e4\u00e4ker iinj deerfoon \u2013 d\u00e5t S\u00f6\u00f6dergooshiirder \u2013 as \u00e5l d\u00fc\u00fcs blaawen. D\u00e5t Nordfriisk as d\u00f6\u00f6r e Europ\u00e4isch Charta for regionaal- unti manerh\u00e4idespr\u00e4ke as manerhaidespr\u00e4ke \u00f6nj Tj\u00fcschl\u00f6nj g\u00f6djk\u00e5nd.\n\nNoome \nBai e noome koone jam siinj, d\u00e5t arke spr\u00e4kewis har \u00e4in noome fort Friisk heet unti s\u00fcg\u00e5\u00e5r, as e ail\u00f6njspr\u00e4kewise, har seelew goorai Friisk n\u00e5\u00e5mt. Deeram w\u00e5rt d\u00e5t kunstuurd Friisk for \u00e5le tuhuupe br\u00fckt. Diheere Noome w\u00e5rt uk \u00e5ltens bai ofisj\u00e4le noomen, s\u00e5\u00e5ge unti \u00f6njgel\u00e4\u00e4genh\u00e4ide br\u00fckt: Friisk Foriining, Friisk Ges\u00e4ts unti Nordfriisk Instituut.\n\n\u00d6nj e \u00fcnlike dial\u00e4kte jeeft et \u00fcnlike noomen for j\u00fc nordfrasche spr\u00e4ke. Da H\u00e5lifrasche seede \"freesk\", da Mooringer seede \"frasch\" \u00e4n aw F\u00e4\u00e4r seede da manschne \"fresk\". M\u00e5\u00e5st br\u00fcke da manschne aw da ail\u00f6nje s\u00f6lring, fering, \u00f6\u00f6mrang unti halunder, wan ja jare \u00e4ine spr\u00e4ke miinjd as.\n\nKlassifikasjoon \n\u00dct d\u00e5t \u00fc\u00fcjlfrasche heewe jam d\u00e5t saaterfrasche, d\u00e5t weestfrasche \u00e4n d\u00e5t nordfrasche \u00f6njtwikled. Da bile tuhuupe j\u00fc frasche spr\u00e4kefloose. Di naiste fr\u00fcn tu da frasche spr\u00e4ken is j\u00fc ainglische spr\u00e4ke. J\u00fc ainglische spr\u00e4ke \u00e4n da frasche spr\u00e4ken heere tu e ainglisch-frasche spr\u00e4kefamiili, anglofrasch \u00e4n j\u00fc nordsiiegerm\u00e5\u00e5nsche spr\u00e4kefamiili. D\u00e5t anglofrasche w\u00e5rt uk w\u00e4lj nordweestgerm\u00e5\u00e5nsch n\u00e5md, \u00e4n bilet en unerspr\u00e4kefloose bane da germ\u00e5\u00e5nsche spr\u00e4ken. Wilems w\u00e5rde uk plattj\u00fcsch \u00e4n naaserl\u00f6njsch tu j\u00fc nordsiiegerm\u00e5\u00e5nsche spr\u00e4kefamiili r\u00e4\u00e4gnet, ouers daheere spr\u00e4ken heewe da nordsiiegerm\u00e5\u00e5nsche k\u00e5ntiiken m\u00e5\u00e5st slan \u00e4n heewe daheere k\u00e5ntiikne uler \u00f6njtwikled.\n\nSpr\u00e4kewise \n\nEt jaft tou grut spr\u00e4kefloosen \u00f6nj e nordfrasche spr\u00e4ke. D\u00e5t san Ail\u00f6njfrasch \u00e4n F\u00e5\u00e5stew\u00e5lfrasch. Maenouder jeeft et tiin \u00fcnlike spr\u00e4kewise. Da san:\n\n Ail\u00f6njfrasch\n S\u00f6lring\n Fering \u00e4n \u00d6\u00f6mrang\n Halunder\n F\u00e5\u00e5stew\u00e5lfrasch\n Wiringhiirder Freesk\n Karhiirder Fr\u00e4isch\n B\u00f6kinghiirder/Mooringer Frasch \n Noordergooshiirder Fr\u00e4isch\n Middelgooshiirder Freesch\n S\u00f6\u00f6dergooshiirder Freesch\n H\u00e5lifreesk\n\nDaheere tou floosen koone jam ai rucht ferst\u00f6nje. Gr\u00fcn deerfor as j\u00fc kolonisasjoon foon Nordfraschl\u00f6nj. Da ail\u00f6nje wjarn touhunert iir eeder besiidelt as di f\u00e5\u00e5stew\u00e5l. Man uk twasche da \u00fcnlike dial\u00e4kte jeeft et grut fersch\u00e4\u00e4le, for\u00e5lem bai da ail\u00f6njdial\u00e4kte.\n\nJ\u00fc \u00f6njtwikling foont S\u00f6lring wus tu baispal rucht ouders \u00e4n s\u00fcd\u00e4nji diling ai s\u00fc g\u00f6dj tu ferst\u00f6njen for da oudere fraschsn\u00e5\u00e5kere foon e oudere ail\u00f6nje. Da fraschsn\u00e5\u00e5kere foon F\u00e4\u00e4r un Oomram h\u00e4in w\u00e4lj kontakt maenouder, ouerd\u00e5t da ail\u00f6nje ai s\u00fc wid wach foon enouder lade \u00e4n huum bai eebe eeftert ouder ail\u00f6nj lupe koon. S\u00fcd\u00e4nji san daheere dial\u00e4kte ai s\u00fc ap\u00e5rti. Deeram w\u00e5rt Ferrring-\u00d6\u00f6mrang m\u00e5\u00e5st as iinj dial\u00e4kt s\u00e4nj. Di nordfrasche spr\u00e4ke foon H\u00e5lil\u00f6nj heet m\u00f6r gemiinsom ma Ferrring-\u00d6\u00f6mrang as ma S\u00f6lring.\n\nD\u00f6\u00f6r da unerschiise twasche da spr\u00e4kewise br\u00fckten da Nordfrasche oofting plattj\u00fcsch am maenouder tu sn\u00e5\u00e5ken. Aw e f\u00e5\u00e5stew\u00e5l wjarn da unerschiise ai s\u00fcu grut, man uk deer wus plattj\u00fcsch j\u00fc kommunikasjoonsspr\u00e4ke. Plattj\u00fcsch w\u00e5rt diling m\u00e5\u00e5st foon da \u00fc\u00fclj manschne br\u00fckt, da junge manschne br\u00fcke m\u00e5\u00e5st huuchtj\u00fcsch.\n\nFerglik foon e spr\u00e4kewise bai hu uurde\n\nUnerschiisinge \nH\u00fc hu foon da spr\u00e4kwise ham ferh\u00fc\u00fclje, koon huum siinj \u00f6nj e tab\u00e4le bai Friiske spr\u00e4ke. \nHeer jeeft et nuch hu ap\u00e5rtie unerschiisinge:\n\n\u00b9 Tr\u00fcse jeeft d\u00e5t w\u00e4lj ai aw d\u00e5t f\u00e4lse-ail\u00f6nj\n\nHistoori \nDa nordfrasche Ail\u00f6nje w\u00f6rden amenbai d\u00e5t iir 800 foon Frasche besiidelt, da foon e suudelke Nordsiiek\u00fcst kiimen san. M\u00f6\u00f6lik boogeden da frasche \u00f6nj j\u00fcheere tid (unti m\u00f6\u00f6lik deerfor \u00e5l) \u00e5l awt H\u00e5lil\u00f6nj. Foon 689 bit tuu 785 w\u00f6rden da frasche gebiite foon krastelke Franken inn\u00fcmen, \u00e4n m\u00f6\u00f6lik san daheere Frasche deeram wacht\u00e4\u00e4gen, ouerd\u00e5t ja j\u00fc krastelke religjoon ai \u00f6njnaame w\u00e4ljt. Wat diling di f\u00e5\u00e5stew\u00e5l foon Nordfraschl\u00f6nj as, w\u00f6rd am d\u00e5t iir 1100 foon Frasche bebooged. Weer da Frasche foon e nordfrasche ail\u00f6nje jurt san as for spr\u00e4kewaasenschapsm\u00e5\u00e5ns ai kl\u00e5\u00e5r, ouerd\u00e5t j\u00fc frasche spr\u00e4ke \u00f6nj j\u00fcheere tid noch niinj d\u00fctlike dial\u00e4ktfersch\u00e4\u00e4le h\u00e4i. Ouers huum gungt deerfoon \u00fctj d\u00e5t da Frasche foon e f\u00e5\u00e5stew\u00e5l, \u00fctj d\u00e5t Groningerl\u00f6nj \u00e4n \u00c5\u00e5st-Fraschl\u00f6nj \u00f6njkiimen san. \n\n\u00d6njt madel\u00e5ler w\u00f6rd Nordfraschl\u00f6nj foon trat\u00e4in hiirde ferw\u00e5ltet. \u00d6nj e hiirde k\u00f6\u00f6n da Frasche jamseelew ferw\u00e5lte, \u00e4n di d\u00e5nsche influs \u00f6njt gebiit wus ai s\u00fc grut, weerd\u00f6\u00f6r da Frasche teemlik \u00e4instandi laweden. 1344 wunen da D\u00e5nschne j\u00fc Sl\u00e5cht bai Langsundtoft iinj da Nordfrasche, \u00e4n s\u00fcd\u00e4nji slan da Frasche jare ai oufh\u00e4ngi posisjoon \u00f6nj Nordfraschl\u00f6nj.\n\nD\u00f6\u00f6r stormfl\u00f6dj \u00f6nj e iirnge 1362 \u00e4n 1634 k\u00f6m en grut diilj foon Nordfraschl\u00f6nj uner w\u00e5\u00e5der. Bai e stormfl\u00f6dj foon 1362 fersw\u00fcn j\u00fc grut huuwenst\u00e4\u00e4 Rungholt, tu j\u00fcdeer tid d\u00e5t waasenschalik \u00e4n politiische s\u00e4ntrum foon Nordfraschl\u00f6nj, uner da woogen foon e siie. D\u00f6\u00f6r d\u00e5t huuch w\u00e5\u00e5der \u00f6njt iir 1634 w\u00f6rd Str\u00f6nj, d\u00e5t grutste \u00e4n rikste ail\u00f6nj foon Nordfraschl\u00f6nj, wachspald. Str\u00f6nj wus uk en huuchb\u00f6rj foon e nordfrasche spr\u00e4ke, \u00e4n diheere oufsl\u00e5ch foon e spr\u00e4ke wus en grut ferl\u00fcst. M\u00e5\u00e5st triifiiring foont f\u00f6lkj - amenbai seeksduusend manschne - k\u00f6m bait huuch w\u00e5\u00e5der amt laawen. Da manschne, huum j\u00fc huuch w\u00e5\u00e5der foon Stround ouerlaawed h\u00e4in, w\u00e4ljt ai moor tub\u00e4\u00e4g. Ouers da sch\u00f6ljt duch tub\u00e4\u00e4g amt l\u00f6nj intudiken. S\u00fc \u00f6njtstiinjen da ail\u00f6nje P\u00e4lweerm \u00e4n Nordstr\u00f6nj, wat eentlik latj ouerblaawens san foon \u00dcljstr\u00f6nj. D\u00e5t \u00f6njtiinj foon manschne \u00fctj da s\u00f6\u00f6derlike Neederl\u00f6nje h\u00e4i uk en grut infl\u00fcs aw da ail\u00f6njspr\u00e4ken, d\u00e5t Nordfrasche fersw\u00fcn deerd\u00f6\u00f6r foon P\u00e4lweerm \u00e4n Nordstr\u00f6nj.\n\nDi \u00e5ldst ouerl\u00e4\u00e4werde takste \u00f6nj e nordfrasche spr\u00e4ke is j\u00fc ballade A bai a redder (deer doonse en rider), s\u00e5cht \u00fctj d\u00e5t 15. iirhunert, \u00e4n weerfoon di schriwer ai bek\u00e5nd as. J\u00fc ballade heet maning argaiske \u00fctdruke, \u00e4n diling koon huum j\u00fc \u00fclj ballade ai m\u00f6r rucht ouerseete. D\u00e5t liid as \u00f6nj \u00fcnlike wariante ouerl\u00e4\u00e4werd \u00e4n w\u00f6rd jarst \u00f6njt 19. iirhunnert \u00fctd\u00e4nj. Apf\u00e5lend bai da eedere takste as j\u00fc doominants foon takste foont ferl\u00e4\u00e4sene ail\u00f6nj Str\u00f6nj. \u00dctj d\u00e5t 16. iirhunert is en spotliid, d\u00e5t nordstr\u00f6njer liid foon Hans Tadesens Hammel, \u00e4n \u00fctj e tid am 1600 as en str\u00f6njer kategismus ouerl\u00e4\u00e4werd, j\u00fc uk \u00f6nj \u00e5\u00e5stf\u00e4\u00e4rer spr\u00e4ke ouerseet w\u00f6rden as. Da schriwere foon da biise takste san ai bek\u00e5nd. Eeeftert huuch w\u00e5\u00e5der foon Str\u00f6nj san nuch tou liide apschraawen, en miren-s\u00f6ngh (en mjarneliid) \u00e4n en een-s\u00f6ngh (en eenliid), da foon da str\u00f6njer preester \u00e4n kroonist Anton Heimreich 1662 apschraawen w\u00f6rden san. D\u00e5t san tiikne deerfor, d\u00e5t et w\u00e5rschiinjlik nuch maning takste ferl\u00e4\u00e4sen g\u00e4ngen san. Da ouerl\u00e4\u00e4werde takste san duch w\u00e5t besuners, da j\u00fc nordfrasche spr\u00e4ke m\u00e5\u00e5st ai s\u00fc fool schraawen w\u00f6rden as. Wane da Noudfrasche schraawen, dan m\u00e5\u00e5st \u00f6nj e plattj\u00fcsche, huuchtj\u00fcsche unti d\u00e5nsche spr\u00e4ke.\n\nJarst \u00f6njt 19. iirhunert, j\u00fc tid foon e romantiik, w\u00f6rd d\u00e5t ouers. D\u00f6\u00f6r j\u00fc romantiik f\u00fcngen da manschne intr\u00e4se for jare \u00e4in spr\u00e4ke. D\u00e5t begin foon j\u00fc nordfrasche literatuur markiirt et w\u00e4rk foon schriwer \u00e4n siimoon Jap Peter Hansen. S\u00fc as en kameedi \u00f6nj S\u00f6l'ring, d\u00e5t dial\u00e4kt foon Sal, ma as tiitel Di S\u00f6l\u2019ring Pir\u2019rersdei. Hansen wus uk di schriwer foon e iinjsist lung rom\u00e5\u00e5n, j\u00fc iinjsen \u00f6nj e nordfrasche spr\u00e4ke schraawen w\u00f6rden as. Di lekkelk Stj\u00fc\u00fcrman (Di luklik stj\u00f6rmoon) kaam 1833 tu sch\u00fcns, \u00e4n wus uk d\u00e5t jarste nordfrasche b\u00f6k d\u00e5t prante w\u00f6rden as.\n\n\u00d6nj e tweed haleft foont 19. iirhunert f\u00fcng d\u00e5t nordfrasche as kultuurspr\u00e4ke en nai geestdraft, ouerd\u00e5t da kontakte tu da oudere fraschl\u00f6nje m\u00e5\u00e5ged w\u00f6rden. Deer w\u00f6rd m\u00f6r \u00e4n m\u00f6r ouer j\u00fc frasche floose sn\u00e5\u00e5ked \u00e4n uur frasch unerrucht \u00e4n frasch literatuur. Jarst \u00f6nj 1924 f\u00fcng d\u00e5t nordfrasche en latj pl\u00e5ts \u00f6njt sch\u00f6lj, wat al rucht eeder wus, wane huum d\u00e5t ma da oudere weesteurop\u00e4ische spr\u00e4kemanderh\u00e4ide ferglikt. Di gr\u00fbn deerfor wus di ferl\u00e4\u00e4sen Jarsten Wr\u00e5\u00e5lskrich for da Tj\u00fcsche \u00e4n tu gliker tid di infl\u00fcs foon e d\u00e5nsche manerh\u00e4id \u00f6nj S\u00f6\u00f6d-Slaswik. Duch h\u00e4i j\u00fc frasche spr\u00e4ke en p\u00e5\u00e5r grut praktische \u00e4n finansj\u00e4le behaneringe, ouerd\u00e5t da fersch\u00e4\u00e4le twasche da dial\u00e4kte s\u00fc grut wjarn \u00e4n d\u00f6\u00f6r et breegen foon en stand\u00e5\u00e5rdspr\u00e4ke sch\u00f6lj enarken sin \u00e4in liirmadele \u00f6njtwikle. S\u00fc wus tu baispal d\u00e5t jarste nordfrasche sch\u00f6ljb\u00f6k, d\u00e5t S\u00f6l'ring Leesbok, en leesb\u00f6k \u00f6njt dial\u00e4kt foon S\u00f6l/Sylt, \u00e4n w\u00f6rd 1909 publisiirt. D\u00e5t tweed nordfrasche sch\u00f6ljleesb\u00f6k, \u00f6njt dial\u00e4kt foon F\u00e4\u00e4r \u00e4n Oomram, d\u00e5t Ferreng-\u00d6mreng Lesbuck, w\u00f6rd 1925 \u00fctjd\u00e4nj. Deereefter k\u00f6m d\u00e5t Frasch Leseb\u00f6ck, for en p\u00e5\u00e5r f\u00e5\u00e5stew\u00e5ldial\u00e4kte, \u00e4n w\u00f6rd 1926 \u00fctjd\u00e4nj. En leesb\u00f6k fort dial\u00e4kt foon H\u00e5lil\u00f6nj, ma di tiitel Van Boppen en Bedeelen, kamt jarst \u00f6njt iir 1937 tu sch\u00fcns.\n\nBai e woole foon 1933 f\u00fcng j\u00fc NSDAP \u00f6nj Nordfraschl\u00f6nj 73,5 % \u00f6nj S\u00f6\u00f6dtuner, 68,5 % \u00f6nj H\u00fcsem \u00e4n 53,3 % \u00f6nj \u00c4\u00e4derst\u00e4\u00e4. Et jaft ai foole Nordfrasche, da iinj Adolf Hitler \u00e4n san NSDAP wjarn, duch ainkelte manschne san d\u00fctlik iinj. \u00c5n foon da bek\u00e5ndste iinjstridere wus Jens Emil Mungard, di grutste dachter \u00fctj e histoori foont ail\u00f6nj Sal. Hi wus fort apnaamen foon Nordfraschl\u00f6nj \u00f6nj D\u00e4nemark, \u00e4n m\u00e5\u00e5get kl\u00e5\u00e5r d\u00e5t j\u00fc frasche \u00e4n tj\u00fcsche kultuur ai tuhuupe hiirden \u00e4n ark for ham seelew st\u00f6nj. 1940 st\u00f6rw hi \u00f6njt KZ-Sachsenhausen. \u00d6nj e nazitid w\u00f6rd j\u00fc nordfrasche spr\u00e4ke \u00e4n kultuur ai foon e nazis stiped. 1938 w\u00f6rd d\u00e5t frasch unerrucht foon e nazis ferbin, as di Tweed Wr\u00e5\u00e5lskrich began, wus deer for e nordfrasche spr\u00e4ke \u00e4n kultuur garn\u00e5\u00e5n pl\u00e5ts m\u00f6r. S\u00fc f\u00fcng di b\u00e5\u00e5s foon e Foriining for nationale Friiske, Johannes Oldsen, en publikasjoonsferbood \u00e4n l\u00e4\u00e4ser uk h\u00fcsarrest.\n\nEefter di Tweed Wr\u00e5\u00e5lskrich w\u00f6rd Nordfraschl\u00f6nj, j\u00fcst as oudere diile foon Weest-Tj\u00fcschl\u00f6nj, d\u00e5t nai boogst\u00e4\u00e4 for tj\u00fcsche fl\u00fcchtlinge \u00fctj da \u00e5\u00e5stgebiite Pommern, Posen, Silezien, Weest- \u00e4n \u00c5\u00e5st-Proisen. Da m\u00e5\u00e5st nai beboogere foon Nordfraschl\u00f6nj liirden j\u00fc nordfrasche spr\u00e4ke ai, s\u00fcd\u00e4nje w\u00f6rd d\u00e5t nordfrasche sw\u00e5ker. D\u00e5t nordfrasche dial\u00e4kt foon H\u00e5lil\u00f6nj w\u00f6rd d\u00f6\u00f6r di krich \u00e4n j\u00fc eeftertid rucht sw\u00e5\u00e5r tub\u00e4\u00e4gseet. D\u00f6\u00f6r di marinehuuwen awt ail\u00f6nj, weerfoon da beboogere \u00f6nj e krichstid al fool tu ferdauen h\u00e4in, nuumen foon da alliirten di beslit amt ail\u00f6nj am diseelew gr\u00fcn ma eksplosiiwe spr\u00e4nge tu leten, deerma da tj\u00fcsche d\u00e5t ail\u00f6nj ai wider as krichshuuwen br\u00fcke k\u00f6\u00f6n. Di ploon g\u00e4ng riin \u00e4n \u00e5\u00e5l, ouers da h\u00e5lil\u00f6njere da aw e f\u00e5\u00e5stew\u00e5l wjarn, muursten jarst \u00f6njt iir 1952 eeftert ail\u00f6nj tub\u00e4\u00e4g. Deer wjarn uk foole fl\u00fcchtlinge \u00fctj da \u00e5\u00e5stgebiite bai, \u00e4n d\u00e5t fr\u00e5md f\u00f6lkj wus \u00f6nj e s\u00fcstiger iirnge \u00e5l en grut m\u00f6rh\u00e4id awt ail\u00f6nj.\n\nEn ouder probleem for da nordfrasche ambisjone wus d\u00e5t striderai twasche di Foriining for nationale Friiske \u00e4n di Nordfriesischer Verein. Di strid wus eeftern Jarst Wr\u00e5\u00e5lskrich \u00f6njf\u00e5ngd \u00e4n d\u00f6\u00f6r di Tweed Wr\u00e5\u00e5lskrich wus j\u00fc situasjoon ai feranerd. Jarst \u00f6njt iir 1965 w\u00f6rd d\u00e5t Nordfriisk Instituut apruchtet, weer da biise organisasjoone tuhuupe \u00e5rbeden. Wat d\u00e5t frasch unerrucht \u00f6njgungt, wus d\u00e5t \u00e4ttern Tweed Wr\u00e5\u00e5lskrich jarst sani, d\u00e5t weer apbagen foont l\u00f6nj \u00e4n da fl\u00fcchtlenge \u00fctj e \u00e5\u00e5stgebiite wjarn jarst n\u00fcsi. Duch w\u00f6rd 1947 \u00f6njt unerrucht foon Slaswik-Holstiinj nordfrasch as woolfeek tul\u00e4tj. Jarst \u00f6nj e f\u00fcftiger iirnge wus d\u00e5t nordfrasche, for\u00e5lem aw da ail\u00f6nje, as sch\u00f6ljfeek infjard.\n\nStandardspr\u00e4ke \n\u00dct et nordfrasch heet jam nuch niinj standardspr\u00e4ke \u00e4ntwikkelje k\u00f6\u00f6t. D\u00e5t as stuur amd\u00e5t da fersch\u00e4\u00e4le twasche da dial\u00e4kte, besuners twasche f\u00e5\u00e5stew\u00e5\u00e5l- \u00e4n ail\u00f6njnordfrasch, ouers uk twasche daheere floosen, teemlik grut san: Hu waasenschapm\u00e5\u00e5ns sn\u00e5\u00e5ke s\u00fcg\u00e5r foon m\u00f6rere \u00e4instandi spr\u00e4ken. \n\nD\u00f6\u00f6r tuhuupe\u00e5rbe \u00f6nj e leeste d\u00f6rti iirnge san deer ouers en p\u00e5\u00e5r gr\u00fcnr\u00e4igele for e schriwwis f\u00e4\u00e4stlaid. S\u00fc w\u00e5rde \u00f6nj e noudfr\u00e4iske spr\u00e4ke l\u00fcde ma diakritisch tiikne br\u00fckt (\"\u00e4\", \"\u00e5\", \"\u00f6\", \"\u00fc\") \u00e4n da l\u00e5nge l\u00fcde w\u00e5rde \u00f6njdj\u00fcset d\u00f6\u00f6r d\u00f6\u00f6welschriwing foon da b\u00f6kst\u00e4\u00e4winge (\"aa\", \"\u00e4\u00e4\", \"\u00e5\u00e5\", \"ee\", \"ii\", \"oo\", \"\u00f6\u00f6\", \"uu\", \"\u00fc\u00fc\"). \u00c4n j\u00fc d\u00fc\u00fctske grutschriwing, d\u00e5t br\u00fck am bai da substantiiwe di jarsten b\u00f6kst\u00e4\u00e4 grut tu schriwen, w\u00e4d \u00f6nj e m\u00e5\u00e5ste nordfrasche dial\u00e4kte ai m\u00f6r br\u00fckt. \n\nDa unerschiise foon e nordfrasche l\u00fcde as amenbai d\u00e5tseelwe as j\u00fc \u00f6njt\u00e5l foon seelterfrasche l\u00fcde. Man j\u00fc ruchtschriwing heet dahiire l\u00fcde ouern\u00fcmen \u00fct d\u00e5t tj\u00fcsche \u00e4n d\u00e5nsche. \u00dct d\u00e5t tj\u00fcsche kaame da b\u00f6kst\u00e4\u00e4winge \u00e4, \u00f6 \u00e4n \u00fc \u00e4n \u00fct d\u00e5t d\u00e5nschekamt di b\u00f6kst\u00e4\u00e4 \u00e5.\n\nSn\u00e5\u00e5ker\u00f6njt\u00e5l \nJ\u00fc \u00f6njt\u00e5l foon sn\u00e5\u00e5kere schal twasche da 8.000 \u00e4n 10.000 weese. Daheere \u00f6nt\u00e5le doue j\u00fc loonsregiiring foon Slaswik-Holstiinj \u00e4n \u00fcnlike frasche spr\u00e4keorganisasjoone. Da spr\u00e4kem\u00e5\u00e5ns t\u00e5nke d\u00e5t j\u00fc \u00f6njt\u00e5l foon sn\u00e5\u00e5kere l\u00e4iger is, Nils \u00c5rhammar j\u00e4if \u00f6njt iir 2007 en taksiiring foon amenbai 5.000 sn\u00e5\u00e5kere \u00f6nj Nordfraschl\u00f6nj \u00e4n nuch 1.500 bit 2.000 deerb\u00fcte.\n\nDiling heewe d\u00e5t Ferring-\u00d6\u00f6mrang aw e ail\u00f6nje F\u00e4\u00e4r \u00e4n Oomram \u00e4n d\u00e5t Mooringer awt nordlik f\u00e5\u00e5stew\u00e5l relatiiv nuch ordi wat sn\u00e5\u00e5kere. Foon da 11.000 inboogere foon F\u00e4\u00e4r \u00e4n Oomram koone 3.500 manschne nordfrasch sn\u00e5\u00e5ke. Aw Westerl\u00f6nj-F\u00e4\u00e4r koon j\u00fc m\u00f6rhaid foont f\u00f6ljk frasch sn\u00e5\u00e5ke, awt \u00e5\u00e5sterlike diilj foont ail\u00f6nj sn\u00e5\u00e5ket j\u00fc m\u00f6rhaid tj\u00fcsch unti pl\u00e5\u00e5ttj\u00fcsch. Ap Oomram w\u00e5rt b\u00fcte d\u00e5t toorp Wittd\u00fcn nuch foole frasch sn\u00e5\u00e5ked. D\u00e5t mooringer frasch w\u00e5rt \u00f6nj e toorpe am di Risemer moure sn\u00e5\u00e5ked. Da ouer nordfrasche spr\u00e4kwisen san for en diilj foon uutstierwen betr\u00fcwed, for \u00e5lem d\u00e5t karhiirder frasch, madel-goeshiirder \u00e4n d\u00e5t h\u00e5lifrasche.\n\nIirtids wus d\u00e5t nordfrasche spr\u00e4kegebiit nuch foole gratter, ouers eefter iirunerte as d\u00e5t gebiit litjer w\u00f6rden, for en grut diilj d\u00f6\u00f6r d\u00e5t apmarschiiren foont pl\u00e5\u00e5ttj\u00fcsche \u00e4n l\u00e4\u00e4ser d\u00f6\u00f6r d\u00e5t tj\u00fcsche. Bit \u00f6njt 17. iirhunert sn\u00e5\u00e5keden da manschne awt Eiderst\u00e4dter huulewail\u00f6nj nuch frasch, ouers d\u00e5t gebiit as diling diilj foon di loonkris Nordfraschl\u00f6nj. Uk aw d\u00e5t ail\u00f6nj Str\u00f6\u00f6n w\u00f6rd bit di Burchardiifl\u00f6dj \u00f6njt iir 1634 frasch sn\u00e5\u00e5ked. Maning frasche st\u00f6rwen unti san l\u00e4\u00e4ser fleetet, deerfor kiimen ouers foole inwanerer \u00fct da Neederl\u00f6nje \u00e4n d\u00e5t frasche st\u00f6rw \u00fct. Awt ail\u00f6nj P\u00e4lweerm sn\u00e5\u00e5keden da inboogere bit \u00f6njt 18. iirhunert frasch, bit di inboogerstruktuur jam deer uk anerde. Ap en 10. Oktober 1981 st\u00f6rw uk di leeste sn\u00e5\u00e5ker foont S\u00f6\u00f6der-Goeshiirder. \n\n\u00d6nj e mal foont 19. iirhunert sn\u00e5\u00e5keden nuch 30.000 manschne nordfrasch, for \u00e5lem \u00f6nj e nordlike toorpe \u00e4n ail\u00f6nje wus d\u00e5t en m\u00f6rh\u00e4id foont f\u00f6ljk. \u00d6njt interbellum wus j\u00fc \u00f6njt\u00e5l foon nordfraschsn\u00e5\u00e5kere nuch amenbai 15.000. D\u00e5t wus daach en treedendiilj foon j\u00fc nordfrasche f\u00f6ljk \u00e4n \u00f6nj bestimte toorpe \u00f6njt norden h\u00e4in da nordfraschsn\u00e5\u00e5kere \u00e5ltens nuch en m\u00f6rhaid. \n\nDiling as d\u00e5t nordfrasche as manerh\u00e4idspr\u00e4ke \u00f6njk\u00e5nd. S\u00fc jeeft d\u00e5t tu baispal j\u00fc Europ\u00e4isch Charta for Regjon\u00e5\u00e5l - unti Manerh\u00e4idspr\u00e4ken. 2004 w\u00f6rd foon e loond\u00e4i foon Slaswik-Holstiinj d\u00e5t Friisk Ges\u00e4ts beslin, weer bestimte spr\u00e4keruchte \u00f6nj st\u00f6nje, \u00e4n wat da \u00e5mte m\u00e5\u00e5ge koone \u00e4n m\u00e5\u00e5ge schale. Et jeeft uk frasche sch\u00f6lj \u00f6nj Nordfraschl\u00f6nj s\u00fc as j\u00fc \u00d6\u00f6mrang Skuul (gr\u00fcn, hood- \u00e4n re\u00e5\u00e5lsch\u00f6lj), \u00e4n aw e f\u00e5\u00e5stew\u00e5l jeeft et \u00f6nj Risem j\u00fc Risem Sch\u00f6lj (d\u00e5nsch: Risum Skole) en n d\u00e5nsch-frasche gr\u00fcnsch\u00f6lj. Wat d\u00e5t mooringer frasch \u00e4n fering-\u00f6\u00f6mrang \u00f6njgungt jeeft et uk optimistische tiikne for j\u00fc tukamst, s\u00fc schale da junge manschne diling m\u00f6r frasch sn\u00e5\u00e5ke as j\u00fc leeste generasjoon.\n\nJ\u00fc nordfrasche spr\u00e4ke \u00f6nj e praksis\n\nRuchtr\u00e4iglike \u00f6njk\u00e5ning foon e nordfrasche spr\u00e4ke \nD\u00e5t nordfrasche heet bai da komun\u00e5\u00e5l\u00e5mte niinj juristische status. Ja m\u00f6itje d\u00e5t nordfrasche ai br\u00fcke \u00f6nj ofitsj\u00e4le dokum\u00e4nte. Wan da manschne nordfrasch for har Kommunikation ma da \u00e5mte br\u00fcke, dan \u00e5ltens m\u00fcndlik. \u00d6nj \u00e5n f\u00e5l w\u00f6rd d\u00e5t nordfrasche foon \u00e5n ruchter tuleet for en feriinstatuut, ouers jarst sch\u00e4\u00e4t di feriin en tj\u00fcsche ouerseetinge jeewe. Wat toorp- \u00e4n st\u00e4\u00e4noomen \u00f6njgungt jeeft et s\u00e4tj 1998 twanespr\u00e4ki schilde, \u00e4n d\u00e5t jeeft nordfrasche strootnoomen. For \u00e5lem nordfrasche noomen for da h\u00fcsinge san aw da ail\u00f6nje rucht beliift. \u00d6njt gr\u00fcnges\u00e4ts foon Slaswik-Holstiinj (artiikel 5) foon 1990 w\u00e5rde da ruchte foon e d\u00e5nsche \u00e4n nordfrasche manerh\u00e4id garantiirt. Am 11. now\u00e4mber 2004 w\u00f6rd d\u00f6\u00f6r di loond\u00e4i foon Slaswik-Holstiinj d\u00e5t ges\u00e4ts for j\u00fc nordfrasche spr\u00e4ke, ma di noomen \u2018Friisk Ges\u00e4ts\u2019, weerd\u00f6\u00f6r da Nordfrasche m\u00f6r spr\u00e4keruchte f\u00fcngen. S\u00e4tj 1988 jeeft et d\u00e5t Gremium f\u00fcr Fragen der friesischen Bev\u00f6lkerungsgruppe im Lande Schleswig-Holstein \u00e4n s\u00e4tj 1991 w\u00e5rt \u00f6nj e finansj\u00e4le h\u00fcsh\u00fc\u00fcljing foon Slaswik-Holstiinj uk giilj reserwiird am e nordfrasche spr\u00e4ke \u00e4n kultuur tu stipen. Bait Bundesministerium des Innern (BMI) jeeft et en Beratender Ausschuss f\u00fcr Fragen der friesischien Volksgruppe in Deutschland beim Bundesministerium des Innern, ma fertr\u00e4\u00e4ser foon e Frasche R\u00e4idj, Friisk Foriining, Nordfriesischer Verein, Seelter Buund, Nordfriisk Instituut, da l\u00f6nje Needersaksen \u00e4n Slaswik-Holstiinj, \u00e4n \u00e5n fertr\u00e4\u00e4ser foont BMI. J\u00fc nordfrasche spr\u00e4ke stoont s\u00e4tj d\u00e5t iir 1999 uner sch\u00f6\u00f6l foon e Europ\u00e4isch Charta for Regjon\u00e5\u00e5l - unti Manerh\u00e4idspr\u00e4ken, tuhuupe ma d\u00e5t seelterfrasche, pl\u00e5\u00e5ttj\u00fcsch, d\u00e5nsch, sorbisch \u00e4n da spr\u00e4ken foon e Sinti \u00e4n Roma. Da nordfrasche manerh\u00e4id stoont uk, j\u00fcst as j\u00fc \u00e5\u00e5stfrasche manerh\u00e4id (ma da Seelterfrasche), uner sch\u00f6\u00f6l foont r\u00e5\u00e5moueriinjskaamen tu en sch\u00f6\u00f6l foon nasjon\u00e5\u00e5le manerh\u00e4ide, weerfoon j\u00fc spr\u00e4ke en grut diilj amnaamd.\n\nOrganisasjoone for j\u00fc nordfrasche Sproake \n\nD\u00e5t jeeft tou nordfrasche organisasjoone, da irtids oofting strid h\u00e4in, wat niinj positive \u00fctwirking h\u00e4i aw e nordfrasche spr\u00e4ke. Di Nordfrasche Feriin (Nordfriesischer Verein) kaam tust\u00e5nde \u00f6nj e kaisertid as feriin for Nordfrasche, da jamseelwi as tj\u00fcsche s\u00e4nj. D\u00e5t wus en d\u00fctlik fersch\u00e4\u00e4l ma da lasmoote foon e Friisk Foriining, da jam as nasjon\u00e5\u00e5l manerh\u00e4id ma \u00e4ine Kultuur \u00e4n spr\u00e4ke s\u00e4nj. Di Friisk Foriining str\u00e4\u00e4wet \u00e5\u00e5l s\u00e4tj da 1920er iirnge for m\u00f6r \u00f6njk\u00e5ning foon da Nordfrasche as nasjon\u00e5\u00e5le manerh\u00e4id. S\u00e4tj d\u00e5t iir 1964 \u00e5rbe da biise organisasjoone tuhuupe \u00f6njt Nordfriisk Instituut. Da Nordfrasche Feriin, Friisk Foriining \u00e4n Nordfriisk Instituut \u00e5rbe tuhuupe \u00f6nj en Frasche R\u00e4dj Seksjoon Nord. J\u00fc gemiinde H\u00e5lil\u00f6nj, Heimatbund der Landschaft Eiderstedt e.V \u00e4n di \u00d6\u00f6mrang Ferian san deer uk \u00f6nj fertr\u00e4\u00e4sen. Oudere nordfrasche organisasjoone, da ai tu e Frasche R\u00e4dj Seksjoon Nord hiie, san di S\u00f6lring Foriining \u00e4n j\u00fc Ferring Stiftung. Di Frasche R\u00e4dj heet n\u00e4ist j\u00fc Seksjoon Nord en Seksjoon Aast for \u00c5\u00e5stfraschl\u00f6nj (ma Seelterl\u00f6nj) \u00e4n Seksjoon Weest for j\u00fc prowints Frysl\u00e2n \u00f6nj e Neederl\u00f6nje. S\u00e4tj oktoober 2010 jeeft et \u00f6nj Br\u00e4ist d\u00e5t Friisk H\u00fcs weer di Friisk Foriining, Nordfriesischer Verein \u00e4n di Frasche R\u00e4dj Seksjoon Nord fertr\u00e4\u00e4sen san.\n\nNordfrasch \u00f6nj e medien \n\nJ\u00fc positsjoon foon d\u00e5t nordfrasche \u00f6nj e medien as ai s\u00fc grut. Wilems jeeft et nordfrasche artiikle \u00f6nj e regjon\u00e5\u00e5le tj\u00fcsche bleese, s\u00fc as d\u00e5t Nordfriesland Tageblatt, j\u00fc Sylter Rundschau \u00e4n di Inselbote. Uk \u00f6nj en Flensborg Avis, j\u00fc blees foon j\u00fc d\u00e5nsche manerh\u00e4id, w\u00e5rt wilems \u00e5n artiikel \u00f6nj e nordfrasche spr\u00e4ke publisiirt. J\u00fc \u00f6njt\u00e5l foon nordfrasche artiikle lait bai da bleese Nordfriesland \u00e4n di Helgol\u00e4nder, da ark fiiringsiir tu sch\u00fcns kaame, lait amenbai twasche 10 bit 15 %. Foon 1967 bit 1988 w\u00f6rd Frisica Nova publisiirt as tidschraft for da junge manschne \u00e4n wus for amenbai for die haleft aw frasch. Bai NDR (Norddeutscher Rundfunk) as arken waag en nordfrasche siinjinge, j\u00fc amenbai trii minuute duurt. J\u00fc NDR s\u00e5nt \u00f6nj hiilj Nord-Tj\u00fcschl\u00f6nj, foon di neederl\u00f6njsche bit tu di poolsche gr\u00e4nse, \u00e4n deeram as j\u00fc latj intr\u00e4se foon j\u00fcheere funkstasjoon ai s\u00fc hiilj fr\u00e5md. D\u00e5t Nais foon diling as foon moundi bit fraidi aw da funkstasjoone Antenna Sylt \u00e4n Friisk Funk tu heeren. Friisk Funk as arken d\u00e4i iinj st\u00fcn lung tu hiiren awt Offener Kanal Schleswig-Holstein (Westk\u00fcste). TV aw nordfrasch jeeft et nuch ai.\n\nNordfrasch \u00f6nj e schoule \n\u00d6njt sch\u00f6ljiir 2013/14 w\u00f6rd j\u00fc nordfrasche spr\u00e4ke br\u00fckt \u00f6nj 16 bjarnet\u00f6\u00f6ninge. Tuhuupe liirden 757 bjarne frasch \u00f6nj 14 gr\u00fcnschoule. Eeftert gr\u00fcnsch\u00f6lj jeeft et fraschunerrucht \u00f6nj e Arbeitsgemeinschaft bai e s\u00e4kund\u00e5\u00e5rtrees I \u00e4n \u00f6nj kurse \u00f6nj e s\u00e4kund\u00e5\u00e5rtrees II. Wat da g\u00fcmnaasien \u00f6njgungt w\u00e5rt d\u00e5t nordfrasche bloot \u00f6nj Wik aw F\u00e4\u00e4r jeewen. Deer absolviirten 2012 for d\u00e5t jarst tooch tou sch\u00f6ljbjarne en m\u00fcndlik fraschpr\u00e4iwe for d\u00e5t abituur. S\u00e4tj da 1990er iirnge w\u00e5rt uk fersoocht, d\u00e5t nordfrasche m\u00f6r \u00e4n m\u00f6r \u00f6nj e bjarnet\u00f6\u00f6ninge tu br\u00fcken, am deer j\u00fc spr\u00e4ke \u00e5\u00e5l tu rewitalisiiren, ouerd\u00e5t j\u00fc ouders foon uutstierwen betr\u00fcwed as. \u00d6nj e uniwersit\u00e4\u00e4te \u00f6nj Flensborj \u00e4n Kil w\u00e5rde \u00fctbilinge \u00e4n kurse m\u00e5\u00e5ged. \u00d6nj Flensborj jeeft et \u00fctbilinge \u00e4n kurse for sch\u00f6ljliirere \u00f6nj e gr\u00fcnsch\u00f6lj \u00e4n da s\u00e4kund\u00e5\u00e5rtr\u00e4\u00e4se. \u00d6nj Kil koon me frisistik studiren as hood- unti baifeek studiiren. \u00dcnlike schoule, da fraschunerrucht m\u00e5\u00e5ge, heewe n\u00fc \u00e5n fraschen noomen s\u00fc as Eilun Feer Skuul aw F\u00e4\u00e4r, j\u00fc \u00d6\u00f6mrang Skuul aw Oomram \u00e4n j\u00fc d\u00e5nsch-frasche Risem Sch\u00f6lj \u00f6nj Risem-Lunham. \u00d6nj e f\u00f6ljkhuchschoule \u00e4n foon e Friisk Foriining \u00e4n Nordfriesischer Verein w\u00e5rde kurse m\u00e5\u00e5ged, weer\u00f6nj et ark iir amenbai hunert diiljnaamer jeeft.\n\nNordfrasch \u00f6nj e sch\u00f6rke \n\u00d6nj da sch\u00f6rke w\u00e5rt d\u00e5t nordfrasche samtids br\u00fckt. Et jeeft ai foole preester da nordfrasch sn\u00e5\u00e5ke. S\u00e4tj 1955 san da ewangeliie foon Markus \u00e4n Matth\u00e4us aw frasch ouerseet \u00e4n \u00f6njt iir 2000 kaam d\u00e5t jarste nordfrasche liidb\u00f6k tu sch\u00fcns, weerfoon di titel wus Loow n\u00fc e Hiire. Deer\u00f6nj w\u00f6rd fiiw iirnge \u00e5rbe \u00e4n heet 260 liide \u00e4n salme, b\u00e4\u00e4si \u00e4n liturgiie.\n\nSii uk \n Nordfriisk\n Spr\u00e4k\u00fctb\u00e4g\n Friiske spr\u00e4ke\n Ernst L\u00f6fstedt\n Nordfriisk Instituut\n\nFerwisinge eeder b\u00fcte \n En latj t\u00e4kst \u00f6nj m\u00f6re spr\u00e4kewise\n \u00dc\u00fcsen Fider \u00f6nj \u00e5\u00e5l da spr\u00e4kewise (archive.org)\n\nSuuse \n\nSpr\u00e4ke\nFriiske spr\u00e4ke"
"225"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Nordfriisk%20literatuur"
"Nordfriisk literatuur"
"Wat tu nuurdfriisk literat\u00fc\u00fcr reegent wurd skal of k\u00f6n, as ei so klaar. Was literat\u00fc\u00fcr, wat uun en spriikwiis faan't nuurdfriisk skrewen\nas. Ober uk, wat faan nuurdfriisken uun Nuurdfriisklun skrewen wurden as \u00fc\u00fcb plaattjiisk, huuchtjiisk of deensk of uun \u00f6ler spriiken.\nFerlicht uk algemian teksten, wat faan lidj \u00fctj Nuurdfriisklun skrewen wurden san. Ferlicht uk literat\u00fc\u00fcr, wat uun Nuurdfriisklun spelet of ham\ndiar\u00fc\u00fcb ianerleih\u00fc betjocht. Auersaatingen \u00fctj \u00f6ler spriiken tu't nuurdfriisk spriik skal ham uk noch beaachte.\n\n\u00dc\u00fcs skraftspriik san a nuurdfriisk spriikwiisen jong an diaram jaft det en literat\u00fc\u00fcr noch ei loong. Oober diarf\u00f6\u00f6r, det det man so letjet Nuurdfriisken an sof\u00f6\u00f6l spriikwiisen jaft, jaft det dach temelk f\u00f6l fertelingen, teaaterstaken, staken \u00fc\u00fcb riimen an so widjer.\n\nHistoorie \nDet \u00e4lst auerl\u00f6\u00f6wert tekster \u00fc\u00fcb nuurdfriisk san auersaatingen faan Martin Luther san Kleiner Katechismus faan de tidj am 1600.\nPeter Michael Clemens (1804-1870) \u00fctj Muasem hee det Nei Testam\u00e4nt an a Psalmen uun't s\u00f6lring auersaat. \u00dc\u00fcs iarst dr\u00fckt buk uun en nuurdfriisk spriikwiis kaam 1809 uun Flensborig det kameedi Der Geitzhals auf der Insel Silt \u00fctj. \nDet wiar skrewen faan Jap Peter Hansen (1767-1855). ...\n\nBispalen faan staken \u00fc\u00fcb nuurdfriisk \n G\u00f6lj, r\u00fc\u00fcdj, ween (mooring)\n Hans Tadesens\n Yn Miren=S\u00f6ngh\n Di sp\u00e5nker faan Nis Albrecht Johannsen (mooring)\n \u00dc\u00fcs S\u00f6l'ring L\u00f6n' (s\u00f6l'ring)\n\nSkriiwers \u00e4fter spriiken\n\nS\u00f6lring \n Jap Peter Hansen (1767-1855)\n Christian Peter Hansen (1803-1879)\n Peter Michael Clemens (1804\u20131870)\n Nann Peter Mungard (1849-1935)\n C. P. Christiansen (1855-1922) \n Jens Emil Mungard (1885-1940)\n\n\u00d6\u00f6mrang \n Lorenz Friedrich Mechlenburg (1799-1875)\n Christian Johansen (1820-1871)\n Arthur Kruse (1893-1968)\n Thea Andresen\n Annegret Lutz\n Jens Quedens (* 1945)\n Jarich Hoekstra (* 1956)\n Antje Tadsen\n\nFering \n Arfst Jens Arfsten (1812-1899)\n Simon Reinhard Bohn (1834-1879)\n Stine Andresen (1849\u20131927)\n Otto Bremer (1862-1936)\n Lorenz Conrad Peters (1885-1949)\n Reinhard Arfsten (1897-1971)\n Karen Heide Ebert (1945-2016)\n Ellin Nickelsen (* 1956)\n Antje Arfsten (* 1969)\n\nHalifreesk \n Bandix Friedrich Bonken (= B\u00f6le Bonken 1839-1926)\n\nMooring \n Bende Bendsen (1787 - 1875)\n Johann Jannsen (1814 - 1885)\n Emil Hansen (1875 - 1955)\n Katharine Ingwersen (1879 - 1968)\n Albrecht Johannsen (1888 - 1967)\n Nis Albrecht Johannsen (1855 - 1935)\n Johannes Petersen (1909 - 1992)\n\nWiringhiirder \n Peter Jensen (1861\u20131939)\n Broder Clausen (1900\u20131962)\n\nKarhiirder \n Moritz Momme Nissen (1822-1902)\n\nGooshiirder \n Johannes Hansen (1854-1877)\n Johannes Petersen (1909-1992)\n\nHalunder \n Hans Frank Heikens (1780-1862)\n P. A. Oelrichs (1781-1869)\n Heinrich Claassen ~ 1910\n James Kr\u00fcss (1926-1997)\n\nPlaattjiisk \n Ingeborg Andresen (1878-1955)\n\nHuuchtjiisk \n Harro Harring (1798-1870)\n Knut Jungbohn Clement (1803-1873)\n Theodor Storm (1817-1888)\n Detlev von Liliencron (1844-1909)\n Stine Andresen (1849\u20131927)\n Margarete B\u00f6hme (1867-1939)\n Thusnelda Kuehl (1872-1935)\n Ingeborg Andresen (1878-1955)\n James Kr\u00fcss (1926-1997)\n D\u00f6rte Hansen (*1964)\n\nDeensk\n\nIngelsk \n Caroline Marsh (1816-1901)\n\nLuke uk diar \n\n Artikel faan Thomas Steensen: Zwei Jahrhunderte nordfriesischer Literatur"
"226"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Nordrhin-Weestf%C3%A5%C3%A5len"
"Nordrhin-Weestf\u00e5\u00e5len"
"Nordrhin-Weestf\u00e5\u00e5len as en bundesl\u00f6nj foon Tj\u00fcschl\u00f6nj. Et bundesl\u00f6nj l\u00e4it \u00f6njt weesten foont l\u00f6nj. Et heet 17.932.651 manschne (2018). E hoodst\u00e4\u00e4 foont bundesl\u00f6nj as D\u00fcsseldorf.\n\nGeografii\n\nSt\u00e4\u00e4se \nDa tiin grutste st\u00e4\u00e4se \u00f6nj e diiljstoot san:\n\nOudere st\u00e4\u00e4se \u00f6nj Nordrhein-Weestfalen ma moor as 100.000 inboogere:\n\nM\u00f6r st\u00e4\u00e4se:\nHemer\nIserlohn\n\nIndiiling foon Ferw\u00e5lting\nNordrhin-Weestf\u00e5\u00e5len heet 5 regiiringsdistrikte ma 22 krisfrie st\u00e4\u00e4se, 30 l\u00f6njkrise \u00e4n iinj st\u00e4\u00e4region (Aachen St\u00e4\u00e4region).\n\nDa fiiw Regiiringsdistrikte san Arnsberg (aw e koord ruchts g\u00f6\u00f6l), Detmold (gr\u00e4in), D\u00fcsseldorf (br\u00fcn), K\u00f6ln (figel\u00e4tj) \u00e4n M\u00fcnster (r\u00fc\u00fcdj).\n\nKw\u00e4le\n\nKiik uk deer \n Metropoolregiuun Rhein-Ruhr\n\n \nBundesl\u00f6nj \u00f6nj Tj\u00fcschl\u00f6nj"
"227"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/North%20Carolina"
"North Carolina"
"North Carolina [\u02ccn\u0254\u0279\u03b8 k\u025b\u0279\u0259\u02c8la\u026an\u0259] as en diiljstoot foon da Feriind Stoote. E diiljstoot l\u00e4it \u00f6nj't s\u00f6\u00f6d\u00e5\u00e5sten foon't l\u00f6nj. D\u00e5t heet 10.488.084 manschne (2019). E hoodst\u00e4\u00e4 foon e diiljstoot as Raleigh.\n\nGeografii\nE Appalachen lade \u00f6nj't weesten foon e diiljstoot.\n\nSt\u00e4\u00e4se\nDa tiin grutst st\u00e4\u00e4se \u00f6nj e diiljstoot san:\n\nCounties \nNorth Carolina heet 100 counties:\nKiik uk deer: List foon counties \u00f6nj North Carolina\n\nBile\n\nKw\u00e4le"
"228"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/North%20Dakota"
"North Dakota"
"North Dakota [\u02c8n\u0254\u0279\u03b8 d\u0259\u02c8ko\u028a.t\u0259] as en diiljstoot foon da Feriind Stoote. E diiljstoot l\u00e4it \u00f6nj't norden foon't l\u00f6nj. D\u00e5t heet 762.062 manschne (2019). E hoodst\u00e4\u00e4 foon e diiljstoot as Bismarck.\n\nGeografii\n\n\u00d6nj't weesten foon e diiljstoot san da Great Plains \u00e4n e Badlands. \u00d6nj diheere geegend lade e White Butte, di huuchst b\u00e4rj \u00f6nj e diiljstoot, \u00e4n di Theodore-Roosevelt-Natsionalpark. Di Missouri Struum l\u00e5pt d\u00f6\u00f6r't weesten foon North Dakota.\n\nSt\u00e4\u00e4se\nDa tiin grutst st\u00e4\u00e4se \u00f6nj e diiljstoot san:\n\nCounties \nNorth Dakota heet 53 counties:\nKiik uk deer: List foon counties \u00f6nj North Dakota\n\nKw\u00e4le"
"229"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Norweegen"
"Norweegen"
"Norweegen as en l\u00f6nj \u00f6nj Euroopa. J\u00fc hoodst\u00e4\u00e4 as Oslo. Deer booge 5.367.580 mansche (1.1.2020).\n\nGeografii\n\nSt\u00e4\u00e4se\nDa tiin grutst st\u00e4\u00e4se \u00f6njt l\u00f6nj san:\n\nFutnuuten"
"230"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Nuku%20Hiva"
"Nuku Hiva"
"Nuku Hiva as en ose\u00e5\u00e5nisch ail\u00f6nj \u00f6nj e Grut Ose\u00e5\u00e5n \u00e4n as diilj foon Marquesas-ail\u00f6nje (Fr\u00e5nsch Polynesien). D\u00e5t as d\u00e5t grutst ail\u00f6nj foon di arkipel. Iir wus d\u00e5t ail\u00f6nj uk bek\u00e5nd as \u00cele Marchand un Madison Island.\n\nGrutelse \nD\u00e5t ail\u00f6nj m\u00e4tj 17 bai 25 km \u00e4n heet en ouerfl\u00e4che 339 km\u00b2 (en lait m\u00f6r \u00e5s al da nordfriiske ail\u00f6nje tuhuupe), weeraw 2789 manschne booge (2007). Haudt\u00e4\u00e4rp is Taiohae.\nDi huuchste punt foon d\u00e5tdeer ail\u00f6nj lait aw 1224 m \u00e4n hiitj Tekao.\n\nSpr\u00e4ke \nDi spr\u00e4ke as Nord-Marquesisch, weerbai d\u00e5t Taipi-Marquesisch wilems as en ap\u00e5rdien spr\u00e4ke betr\u00e5chtied w\u00e5rt. D\u00e5t w\u00e5rt sn\u00e5\u00e5ked \u00f6nj da doole \u00f6nj d\u00e5t \u00e5\u00e5sten, j\u00fc \u00fc\u00fclj prowints Tai Pi, weer Herman Melville l\u00f6njied, j\u00fc\u00fcst as da Fr\u00e5nsche deer kiimen, weerouer hi sin jarst b\u00f6k schriif.\n\nLinks \n http://www.tahiti-tourisme.de/articles.php?id=748\n http://www.sailblogs.com/member/helloworld/?xjMsgID=90138\n http://www.solagracia.eu/index.php/nuku-hiva-marquesas/\n\nFr\u00e5nsch Polynesien"
"231"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/N%C3%BCrnberg"
"N\u00fcrnberg"
"N\u00fcrnberg as en krisfri st\u00e4\u00e4 \u00f6nj d\u00e5t tj\u00fcsch bundesl\u00f6nj Bayern. J\u00fc st\u00e4\u00e4 heet 500.855 inboogere (2006).\n\nSt\u00e4\u00e4 \u00f6nj Bayern"
"232"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Oberhausen"
"Oberhausen"
"Oberhausen as en krisfri st\u00e4\u00e4 \u00f6nj d\u00e5t tj\u00fcsch bundesl\u00f6nj Nordrhin-Weestf\u00e5\u00e5len, \u00f6nj di D\u00fcsseldorf Regiiringsdistrikt. J\u00fc st\u00e4\u00e4 heet 218.181 inboogere (2006).\n\nSt\u00e4\u00e4 \u00f6nj Nordrhin-Weestf\u00e5\u00e5len"
"233"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Ocke%20Nerong"
"Ocke Nerong"
"Ocke Nerong wurd a 28. August 1852 uun Wraksem b\u00e4\u00e4ren. San aatj, de farwer uun \u00d6\u00f6wnem an Wraksem wiar, leet ham skuulm\u00e4\u00e4ster wurd. So kaam hi efter Aalkersem. Diar hee hi ham \u00fc\u00fcs kroonist en n\u00f6\u00f6m maaget.\n\nOcke Nerong st\u00f6\u00f6gelt uun ale \"Inselarchive\", an feraal uk uun a sarken an a pastorate. Diar lai d\u00f6n ual sarkenbuken, aaremliisten an n\u00f6\u00f6merr\u00e4en faan sarkenstj\u00fc\u00fcr. Diaruun foon hi det, wat f\u00f6r sin werkin faan bed\u00fc\u00fcding wiar, an uun det werk hed hi fermaak. \n\nDet buk \"Die Insel F\u00f6hr\" as wel at bed\u00fc\u00fcdenst an at bek\u00e4\u00e4ndst faan ham. Leedherhen kaam det letjer Buk \"F\u00f6hr einst und jetzt\" \u00fctj, wat f\u00f6r a Baadelidj an a Feringen uun a freem toocht wiar.\n\nD\u00f6r sin baantje \u00fc\u00fcs skuulm\u00e4\u00e4ster kaam hi f\u00f6l m\u00e4 pr\u00e4stern tup an auer hi det \u00fc\u00fcs kroonist miast m\u00e4 sarken tu dun hed hed, skreew hi det buk \"Die Kirchh\u00f6fe F\u00f6hrs\". En buk \"Das Dorf Wrixum\" skreew hi. Diar wiar hi b\u00e4\u00e4ren en grat wurden, an det taarep lai ham nai. Ocke Nerong bleew ai ei \u00fc\u00fcs skuulm\u00e4\u00e4ster uun Aalkersem. Hi toog efter Dollerup uun Angeln. Diar hee hi sin letst buk \"Die Chronik der Familie Flor\" skrewen. Uun en ual buk hed hi f\u00fcnjen, dat hi an al a Flors faan Oomrem an Feer faan de pr\u00e4ster Martin Flor ufstamet. Hi stoorew 1909 uun Flensborig, an hi as \u00fc\u00fcb Bualigsem sarkhoof begreewen.\n\n\u00dctj \"Mamenspriik\"\n\nNerong\nNerong"
"234"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Offenbach%20am%20Main"
"Offenbach am Main"
"Offenbach am Main as en krisfri st\u00e4\u00e4 \u00f6nj d\u00e5t tj\u00fcsch bundesl\u00f6nj Hessen. J\u00fc st\u00e4\u00e4 heet 117.564 inboogere (2006).\n\nKw\u00e4le\n\nSt\u00e4\u00e4 \u00f6nj Hessen"
"235"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Ohio"
"Ohio"
"Ohio [o\u028a\u02c8ha\u026ao\u028a] as en diiljstoot foon da Feriind Stoote. E diiljstoot l\u00e4it \u00f6nj't \u00e5\u00e5sten foon't l\u00f6nj. D\u00e5t heet 11.689.100 manschne (2019). E hoodst\u00e4\u00e4 foon e diiljstoot as Columbus.\n\nGeografii\n\nSt\u00e4\u00e4se\nDa tiin grutst st\u00e4\u00e4se \u00f6nj e diiljstoot san:\n\nCounties \nOhio heet 88 counties:\nKiik uk deer: List foon counties \u00f6nj Ohio\n\nKw\u00e4le"
"236"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Oklahoma"
"Oklahoma"
"Oklahoma [\u02cco\u028akl\u0259\u02c8ho\u028am\u0259] as en diiljstoot foon da Feriind Stoote. E diiljstoot l\u00e4it \u00f6nj e mal foon't l\u00f6nj. D\u00e5t hee 3.956.971 manschne (2019). E hoodst\u00e4\u00e4 foon e diiljstoot as Oklahoma City.\n\nGeografii\nEt m\u00e5\u00e5st foon e diiljstoot l\u00e4it \u00f6nj e Great Plains.\n\nSt\u00e4\u00e4se\nDa tiin grutst st\u00e4\u00e4se \u00f6nj e diiljstoot san:\n\nCounties \nOklahoma heet 77 counties:\nKiik uk deer: List foon counties \u00f6nj Oklahoma\n\nKw\u00e4le"
"237"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Oldenb%C3%B6rj"
"Oldenb\u00f6rj"
"Oldenb\u00f6rj (Seelterfrasch: Ooldenbuurich) as en krisfri st\u00e4\u00e4 \u00f6nj e tj\u00fcsche diiljstoot Naarersaksen. Deer booge 160.279 manschne (2008).\n\nSt\u00e4\u00e4 \u00f6nj Naarersaksen"
"238"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Olersem"
"Olersem"
"\n\nOlersem (\u00fc\u00fcb Tjiisk: Oldsum) as en taarep an gliktidjig en gemeend \u00fc\u00fcb Feer. At gemeend (ham k\u00f6n uk Lungtaarep sai) best\u00e4\u00e4nt \u00fctj d\u00f6n taarpen Olersem, Klantem an Taftem. Olersem hiart tu det sarkspal St. Laurentii. Uun a gemeend wene sowat 600 lidj.\n\nBiljen\n\nHistoore\nOlersem wurd tu't iarst feer uun't 15. juarhunert \u00fc\u00fcs Ulnersum neemd. \n\n\u00dc\u00fcs dial faan Waasterlun Feer hiart Olersem, Klantem an Taftem direkt tut K\u00f6ningrik Denemark an ei tut Hertoochdoom Sleeswich. Iarst efter a ferlust faan Denemark faan Sleeswich kaam d\u00f6nheer steeden 1864 tu Sleeswich-Holstian. At gemeend Olersem ferlus S\u00f6leraanj, wat en nei gemeend wurd. Sant detdiar tidj hee Olersem uun a s\u00fc\u00fcd faan S\u00f6leraanj en \u00fcnbewenet ekslaaf (amanbi 122 hektaar).\n\nSant 2007 hiart Olersem tu det nei-gr\u00fcnjlaanjen Amt Feer-Oomrem.\n\nBef\u00f6lkring\nEfter en schetsing 2016 wiar 508 lidj uun Olersem. Diarfaan wiar 233 maaner an 275 w\u00fcfen. Efter det folksteeling 2011 wiar det tutool bef\u00f6lkring faan't gemeend 567.\n\nPolitiik\n\nTaarepsfertreeding\nAt gemeend hee nj\u00fc\u00fcgen saten uun't gemeendfertreeding. Faan d\u00f6n nj\u00fc\u00fcgen lidj uun a taarepsfertreeding wiar efter at wool 2008 aacht faan a Oldsumer W\u00e4hlergemeinschaft (OWG), een sits hee a SPD. Fan d\u00f6n nj\u00fc\u00fcgen saten uun det gemeendfertreeding hee det OWG sant det komunaalwoolen uun Sleeswich-Holstian aacht saten. En widjer sat h\u00e4\u00e4lt en enkeltbewerewer.\n\nB\u00fcrgerm\u00e4\u00e4stern\n ?-2018: Jens Pedersen\n 2018-: Hark Riewerts\n\nPers\u00f6\u00f6nelkhaiden \n Matthias Petersen, di \"Lokelk Matias\"\n Oluf Braren, mooler\n Friede Springer, onernemerin\n Ellin Nickelsen, skriiwer an skuulm\u00e4\u00e4ster\n\nFerwising efter b\u00fctjen \n\n Gemeinde Oldsum\n F\u00f6gelkui\n\nFutnuuten \n\nFeer"
"239"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Oluf%20Braren/fe"
"Oluf Braren/fe"
"Oluf Braren (* 25. Febrewoore 1787 uun Olersem; \u2020 22. Maarts 1839 uun Taftem) as a bek\u00e4\u00e4ndst konstmooler faan Feer an sin biljen wurd ei bluat \u00fc\u00fcb\u2019t eilun uun iaren h\u00e4\u00e4len. Hi hed ham salew at moolin bibroocht an hed fermaak diaruun, \u00fc\u00fcb sin biljen fering lidj an leewent tu wisin.\n\nLeewent \nOluf Braren wurd 1787 uun Olersem \u00fc\u00fcb Feer b\u00e4\u00e4ren. San aatj wiar diar smas an b\u00fc\u00fcr. Hi wul hal haa, det Oluf efter sin skuultidj uun a smasliar ging, oober Oluf wul leewer skuulm\u00e4\u00e4ster wurd an so kaam at uk.\nHi wiar noch nian 20 juar ual, \u00fc\u00fcs\u2019r sin iarst skuulm\u00e4\u00e4stersteed \u00fc\u00fcb Sal fing. Diar liard'r uk sin w\u00fcf Meete Wilhelms \u00fctj Archsem keenen. Jo freid di 25. September 1808, an h\u00f6g juaren leeder ging det paar turag tu \u00d6dersem \u00fc\u00fcb Feer. Diar ded Oluf iarst uun Madlem onerracht an k\u00fcd do bi\u2019t skuul uun \u00d6dersem uunkem. Oluf as m\u00e4 sin Meete ei lokelk wurden. Hat hed ei so\u2019n grat hood \u00fc\u00fcs hi an diar kaam uk nian jongen.\n\nUun Ing Peter Matzen, wat bi ham tu skuul weesen wiar, foon Oluf en w\u00fcf, wat ham fersted. Hat kaam faan Hedeh\u00fcsem an hed en bruler Peter Nahmen, wat uk konstmooler wiar. Dediar bruler hee sogoor bi de bek\u00e4\u00e4nd mooler Wilhelm Tischbein uun Eutin liard, huar Oluf ham uk ens besoocht. De iinfl\u00f6\u00f6d faan Tischbein as uk bi Braren tu k\u00e4\u00e4nen. Oluf hee sin w\u00fcf ei ferleet, oober hi wiar m\u00e4 Ing auer juaren so nai ferb\u00fcnjen, det hat tau jongen faan ham fing. Auer detdiar dun skul\u2019r efter twaalew juar sin baantje uun \u00d6dersem apjiiw an en ring betaalet steed uun Taftem uunnem, huar'r 1839 uun aaremmud stoorew.\n\nWerk \nDet sin biljen an sin konst noch rocht tu iaren kaam, hee hi ei muar belewet an felicht uk ei m\u00e4 reegend. Oluf hee nemelk f\u00f6r ham salew an sin aanjen moolet. At san d\u00f6rtig biljen faan ham bek\u00e4\u00e4nd, huarfaan spiitigerwiis a besten 1980 bi en ial uun't Altonaer museeum apbraand. Diartu hiard uk det bilj, wat'r faan Ing an sin tau jongen Gardina an Peter Matthias moolet (rochts boowen).\n\nTu sin biljen teel:\n Selbstbildnis, +- 1820 \n Helena, 1820er juaren \n Portr\u00e4t Oluf Oken, 1820er juaren \n Jong G\u00f6ntje Braren, 1820er juaren \n F\u00f6hrer Braut, +- 1830 \n Haustrauung auf F\u00f6hr (ei klaar), +- 1830\n Ing Peter Matzen mit Kindern, +- 1820\n\nLiterat\u00fc\u00fcr \n Wilhelm Niemeyer: Oluf Braren, Der Maler von F\u00f6hr 1787-1839; Furche-Verlag Berlin \n Ernst Schlee: Der Maler Oluf Braren 1787-1839; Husum Druck- und Verlagsgesellschaft Husum 1986\n\nLuke uk diar\n\nFerwisang efter b\u00fctjen \n Beskriiwing faan Oluf Braren san likstian.\n Slesvigland 02/1984 (me Bilen)\n\nBraren"
"241"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Onondaga"
"Onondaga"
"Da Onondaga san \u00e5\u00e5n foon da fiiw stame foon da Irokese. Jare tradisjon\u00e4le hiimstoun as j\u00fc Onondaga County, New York, am Syracuse haane. Ouerd\u00e5t ja made twasche da oudre stame boogeden, k\u00f6men da Irokese \u00e5ltens bai da Onondaga tuhuupe, lik diling jare tradisjon\u00e4le b\u00e5\u00e5se.\n\nHistoori \n\u00d6nj e ameerikaanisch frih\u00e4idskrich (1775\u20131783) wjarn da Onondaga tujarst naitrool, ouers l\u00e4\u00e4ser striidjen da ma da ouer Irokese iinj da Feriinde Stoote ma da \u00c4ngl\u00f6njere, eefter en amerikaanische \u00f6njgrip aw jare wichtiste toorp, di 20. april 1779. Foole Onondaga gingen deeram eefter Six Nations reservoot, Ontario/Kanada, eefterd\u00e5t da Feriinde Stoote \u00fcnoufhingi w\u00f6rden wjarn. Da, da \u00f6nj New York bliiwen (diling 1.475 manschne), san uner j\u00fc regiiring foon tradisjon\u00e4le b\u00e5\u00e5se, da ben\u00e5\u00e5md w\u00e5rde foon da clan-mame, \u00e5ls\u00fc ai w\u00e4\u00e4ld w\u00e5rde.\n\nDi 11. m\u00e4rts 2005 m\u00e4ldede j\u00fc Onondaga Nation, d\u00e5t ja \u00f6njspruch m\u00e5\u00e5ge aw ouer 7500 km2 l\u00f6nj foon jare for\u00e5lerne am Syracuse haane. Ja hoowe s\u00fc m\u00f6r influs tu fouen bai d\u00e5t \u00f6koloogisch widerm\u00e5\u00e5gen foon d\u00e5t Gebiit.\n\nDi spr\u00e4ke \nDi Onondaga spr\u00e4ke w\u00e5rt diling nuch sn\u00e5\u00e5ked foon s\u00fcwat 100 manschne \u00f6nj Ontario \u00e4n weestlik New York. Foole bjarne w\u00f6rden ai m\u00f6r \u00f6nj e spr\u00e4ke apt\u00e4\u00e4gen, ouerd\u00e5t ja \u00fctl\u00e5\u00e5ked w\u00f6rden, ouers n\u00fc w\u00e5rt j\u00fc \u00f6nj da schoule unerruchtet.\nD\u00e5t as apf\u00e5lend, d\u00e5t ja j\u00fcst \u00e4iwen as \u00f6nj Saterl\u00f6nj \u00f6nj da bjarnet\u00f6\u00f6ninge \u00f6njf\u00e5ngd san. \n\nH\u00fc suken spr\u00e4ke \u00f6njenouder sat, koon huum en lait oufleese \u00fct da f\u00fcliene biispelseetiinge. Deerbai as ? en klik \u00f6nj e str\u00e5\u00e5s, stalt \u00e5ls\u00fc niinj fr\u00e5\u00e5g deer.\n y\u00e1 te?eth\u00e9?tha? - J\u00fc haut ai.\n y\u00e1 te?ethe?th\u00e1kwa? - J\u00fc haude gew\u00f6\u00f6nlik ai.\n y\u00e1 te?ethe?t\u00e1hne? - J\u00fc wal ai haue.\n y\u00e1 te?akoth\u00e9?tih - J\u00fc haude ai.\n y\u00e1 thayeth\u00e9?tha - J\u00fc sch\u00f6lj ai haue.\n\n\u00c4n: kanon\u00f3? kanatow\u00e1:neh - New York as en grut st\u00e4\u00e4.\n\nSii uk \n Hopi\n Indioaner\n\nFerbininge eefter b\u00fcte \n Kood foon d\u00e4t Onondaga reservoot, s\u00f6\u00f6derlik foon Syracuse.\n J\u00fc \u00e4ine sid foon j\u00fc Onondaga nasjoon.\n Heer koost De Onondaga hiire!\n Onondaga language.\n Onondaga reservoat.\n Six Nations, Ontario.\n Chafe, Wallace L. A semantically based sketch of Onondaga. Baltimore: Waverly Press, 1970.\n Ferglikene uurdelist foon irokesische spr\u00e4ke\n The Six Nations of the Iroquois.\n Spr\u00e4kkoord\n\nSpr\u00e4ke"
"242"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Ood"
"Ood"
"\n\nOod as a nuurdelk \u00e4\u00e4g faan't eilun Oomram an leit diarm\u00e4 uun't nuurduasten faan Noorsaarep.\n\nBeskriiwang \n\nHat as sowat 2 km lung an man 150 bit 200 m briad. Hat as en rian d\u00fcnerlunskap an st\u00e4\u00e4nt daalang oner nat\u00fc\u00fcrsk\u00fcl. Al sant 1936 komert a Ferian Jordsand ham diaram, dat d\u00fc\u00fcsenen faan siaf\u00f6gler diar br\u00e4\u00e4t k\u00f6n. Diaram mut waanerslidj diar uk ei sw\u00e4\u00e4rs troch luup, jo skel bi weederskaant loongs.\n\nAm dat Ood bi sturemfluden ei faan Noorsaarep ufsk\u00e4\u00e4ren woort, san tau diker baud wurden.\n\nBilen\n\nLuke uk diar \n Ferian Jordsand\n\nFerwisang efter b\u00fctjen \nBeskriiwang \u00fc\u00fcb huuchsjiisk faan a ferian Jordsand\n\nOomram\nNatuur"
"244"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Oomram"
"Oomram"
"\n\nOomram as en nuurdfresk eilun. Hat leit uun't s\u00fc\u00fcden faan Sal an uun't waasten faan Fer an hiart tu't Amt Feer-Oomram uun a kreis Nuurdfresklun uun Schleswig-Holstian.\n\nGeografii an ferwaltang \nOomram as 20,46\u00a0km\u00b2 grat an sodenang at tjiinst gratst eilun uun Sjiisklun. M\u00e4 Fer an Sal hiart Oomram tu jo trii nuurdfresk geest-eilunen. Uun't uasten faan Oomram leit a waas. Jo fiiw saarpen lei tu'n gratsten dial uun't uasten faan't eilun \u2013 faan nuurd tu s\u00fc\u00fcd san det Noorsaarep, Neebel, S\u00f6ssaarep, Stianood an Witjd\u00fcn. \u00dc\u00fcb a geest fanjst d\u00fc a tanen an a hias, jo lei \u00fcs en strimel faan nuurd tu s\u00fc\u00fcd. \n\n \n\nUun't waasten faan di strimel lei loongs at hialer eilun a d\u00fcner. Steedenwis san jo \u00e4\u00e4n kilometer briad an sowat 12 kilometer lung. Det maaget en stak faan 700 hektar. Faan waast tu uast fanjst d\u00fc prim\u00e4rd\u00fcner, witjd\u00fcner an gr\u00e4d\u00fcner. Bluas waanerd\u00fcner jaft det ei muar. A \u00f6\u00f6mrang d\u00fcner stun daalang oner nat\u00fc\u00fcrsk\u00fcl, bluas heer br\u00e4\u00e4t noch kuben an anen. Huar\u00f6\u00f6ders san a f\u00f6gler miast faan a baadelidj ferjaaget wurden. At huuchst d\u00fcn \u00fc\u00fcb Oomram as m\u00e4 32 metern A Siatler bi Noorsaarep. Efter nuurden tu luup a d\u00fcner \u00fctj tu Ood. \n\n\u00dc\u00fcb a s\u00f6der \u00e4\u00e4g leit Witjd\u00fcn, det as at jongst saarep \u00fc\u00fcb Oomram. Uun't waasten faan a d\u00fcner leit a Kniip. Hi as wel \u00e4\u00e4n faan a briadst struner uun Nuurdeuropa. Hi hiart eegentelk goorei rocht tu't eilun auer a Kniip nian gemeenlun as. Noch bit uun a s\u00f6stager juaren lai en priil tesken a Kniip an at eilun, an n\u00fc waanert hi suutjis am a nuurd.\n\nUun't nuurden faan Noorsaarep leit a maask. Uk tesken Stianood an Witjd\u00fcn leit en letj stak maasklun. Bias staken san iindiket. Bei liachweeder k\u00f6nst D\u00fc auer'n waas auer tu Fer luup. \n\n\u00dc\u00fcb Oomram wene 2.300 minsken uun trii gemeenen: Noorsaarep, Neebel an Witjd\u00fcn. S\u00f6ssaarep an Stianood hiar tu Neebel. At amt 'Fer-Oomram' sat uun A Wik \u00fc\u00fcb Fer.\n\nSaarpen \nUun't nuurden leit at bat Noorsaarep m\u00e4 a f\u00f6gelkui an di letj ialt\u00fcrn. Neebel leit bi a waas, an as daalang m\u00e4 S\u00f6ssaarep an Stianood at gratst gemeen. At belukin w\u00e4\u00e4rs san diar a St. Clemens sark, at ual \u00d6\u00f6mrang H\u00fcs, a maln an a sarkhoof m\u00e4 jo ual likstian. S\u00f6ssaarep as at \u00e4\u00e4lst saarep \u00fc\u00fcb Oomram. Heer st\u00e4\u00e4nt di grat ialt\u00fcrn. Stianood lait bi a waas an hed iarjuaren di iansagst huuwen \u00fc\u00fcb't eilun, bit uun 1890 Witjd\u00fcn en bat wurd, huar do a dampern uun \u00e4\u00e4g kaam. Witjd\u00fcn leit uun't s\u00fc\u00fcden an as m\u00e4 a baadelidj grat wurden.\n\nHistoore \n\nA iarst \u00d6\u00f6mrangen lewet uun a jonger stiantidj; faan jo h\u00e4\u00e4 Oomram a gratstiangreew areft. \u00dctj a bronsetidj an a iisentidj jaft at noch en hialer r\u00e4 gr\u00e4\u00e4fhuuger. Uun d\u00fcnem uun't waasten faan a f\u00f6gelkui san noch auerresten faan en saarep \u00fctj a iisentidj. Man of det w\u00fcrelk jo Ambroonen wiar, diar am't juar 100 f\u00f6\u00f6r a krastelk tidjreegnang (100 f.K.) tuup m\u00e4 Kimbern an Teutonen jin Rom streden haa, wat \u00fctj diheer huk kaam, di doomols noch m\u00e4 a f\u00e4\u00e4st\u00e4\u00e4g ferb\u00fcnjen wiar, diar san a geliarten ei ians auer.\n\nAuerresten \u00fctj a wikingertidj, soken \u00fcs wen- an ialsteeden san muarsis \u00fc\u00fcb Oomram f\u00fcnjen wurden. En t\u00fcrnborag \u00fctj di tidj woort uun't uasten faan Noorsaarep \u00fc\u00fcb en letjen huug fermuuden, huar daalang at wiartskaft Borag st\u00e4\u00e4nt. A Kr\u00fcmwaal as en \u00f6\u00f6derhualew kilometer lungen waal tesken S\u00f6ssaarep an Stianood, an hi as wel uk \u00fctj di tidj. \n\nUun't \u00e4\u00e4der madel\u00e4\u00e4ler kaam do a Fresken \u00fc\u00fcb't eilun. Jo lewet faan't saaltk\u00f6\u00f6gin, a b\u00fc\u00fcrerei an faskerei, an leeder uk faan a waalfang an a hanelssiafaart. Di \u00f6\u00f6mrang siamaan Hark Olufs, di 1724 uun Algerien uun slaawerei kaam, wurd diar generool, iar hi 1736 turag tu Oomram kaam. Am 1890 begand det b\u00fc\u00fcrin m\u00e4 a fr\u00e4\u00e4men, wat det eilun auer a miaten feranert h\u00e4\u00e4.\n\nUun't madel\u00e4\u00e4ler hiard Oomram tu a b\u00fctjenlunen (Uthlande), an sted oner a d\u00e4\u00e4nsk k\u00f6nang of a hertooch faan Schleswig. Efter di stridj tesken a d\u00e4\u00e4nsk k\u00f6nang an a Schauenburger groofen uun Holstian wiar Oomram tuup m\u00e4 Waasterlun-Fer en d\u00e4\u00e4nsk k\u00f6nangriksenklave an hiard ei tu't Hertoochdoom Schleswig. So ging det bit 1864.\n\nEfter a sjiisk-d\u00e4\u00e4nsk krich faaan 1864 wurd Oomram, so \u00fcs det hialer lun Schleswig, tuup faan Uastenrik an Preu\u00dfen regiaret. Efter a Sjiisk Kriich wurd Oomram Preu\u00dfen tuskrewen an faan 1867 wiar't do en dial faan det Prowins Schleswig-Holstian. Tu di tidj wiar Oomram en gemeen uun a Kreis Tondern. Efter't ufstemang faan 1920 wul a muarhaid bi Sjiisklun bliiw, man Tondern kaam tu Denemark.\n\nBit 1972 hiard Oomram tu a Kreis S\u00fcdtondern. Hi as do m\u00e4 a kreis H\u00fcsem an a kreis Eidersteed tu di nei Kreis Nuurdfresklun tuupsl\u00f6\u00f6den wurden.\n\nUun't 19. juarhunert waanert muar \u00fcs en sjuarden faan a \u00d6\u00f6mrangen \u00fctj, a miasten tu Ameerikoo. Daalang lewe muar efterkemen faan \u00d6\u00f6mrangen uun Ameerikoo \u00fcs \u00fc\u00fcb Oomram. An uk daalang noch jaft at f\u00f6l frinjskaften tesken Oomram an Ameerikoo (mend as a USA).\n\n1998 as f\u00f6l auer Oomram beracht wurden, \u00fcs det frachtskap 'Pallas' m\u00e4 en l\u00e4\u00e4s fol holt f\u00f6\u00f6r Oomram strunagd, an a waas m\u00e4 maskiinen\u00f6\u00f6le folnjokset.\n\nSpriak an kultuur \n\n\u00dc\u00fcb Oomram snaake a miasten daalang huuchsjiisk. \u00d6\u00f6mrang (at \u00f6\u00f6mrang spriak) snaaket wel noch so'n sjuarden \u00fc\u00fcb't lun. Jodiar \u00d6\u00f6mrangen snaake oober uk aaltumaal huuchsjiisk. A nuurdfresk dialekten haa grat ferskeeler. \u00d6\u00f6mrang liket at fering auer a miaten, man at salrang, wat uk tu't eilunsfresk hiart, as f\u00f6r f\u00f6len al swaar tu ferstunen. Wat naier as det halunder \u00fc\u00fcb Halaglun. F\u00f6l \u00d6\u00f6mrangen snaake uk plaatsjiisk, auer det at spriak faan a sialidj wiar an as. D\u00e4\u00e4nsk snaake man en hunfol lidj, likes dat Denemark so nai bi as. \n\nAt \u00f6\u00f6mrang (at \u00f6\u00f6mrang dracht) as suart an witj m\u00e4 f\u00f6l salwer. A \u00f6\u00f6mrang jong foomnen an w\u00fcfen dreeg det tu huuchhaiden, so \u00fcs freimaagin of tu bradlep. An at daanssk\u00f6\u00f6l drait at \u00f6\u00f6mrang hal f\u00f6r a baadelidj.\n\n\u00dc\u00fcb Oomram jaft at aparte weden. Tu Piadersinj (21. Febrewoore) woort biaket. At biak as en grat ial, wat a wonter ferjaage skal. A lidj maage en\u00f6\u00f6der jinsidjag suart m\u00e4 sut. Biakin komt faan di katuulsk Piadersdai (Petri Stuhlfeier, 22. Febrewoore) an woort uk uun \u00f6\u00f6der saarpen uun Nuurdfresklun feiert. \n\nUaljuarsinj (31. Detsember) woort hulket. Bi't hulkin luup sk\u00f6\u00f6len faan ferkl\u00e4\u00e4st jong lidj faan h\u00fcs tu h\u00fcs an am skal r\u00e4\u00e4t, hoker wel b\u00e4\u00e4ft det ferkleedang steget. A jongen fu do wat sweten an a \u00e4\u00e4leren en puns.\n\nAt hualewjonken as en draapen faan \u00e4\u00e4ler maaner, miast sialidj so am a naachtertstidj. Uun a wontertidj kaam iar f\u00f6\u00f6raal a jong gaster, wat noch ei befreid wiar tuup, am m\u00e4en\u00f6\u00f6der a nawigatjuun tu studiarin.\n<div style=\"clear:left;\" /div>\n\n\u00d6konomii \nA miasten lewe faan a baadelidj. Oomram h\u00e4\u00e4 sowat 12.000 baaden f\u00f6r fr\u00e4\u00e4men. 2005 kaam sowat 120.000 baadelidj tu Oomram an suragd f\u00f6r 1,1 miljuun auernaachtangen. Diartu kaam noch 80.000 besj\u00fcker f\u00f6r en dai. At jaft uk noch en betj b\u00fc\u00fcrerei, an \u00e4\u00e4n fasker lewet noch \u00fc\u00fcb Oomram faan a faskerei. F\u00f6l f\u00e4\u00e4nen stun fol m\u00e4 hingster, det as oober f\u00f6r priwoot.\n\nFerkiar \n \nM\u00e4't auto k\u00f6nst d\u00fc m\u00e4 a dampern faan a W.D.R. tu Oomram kem faan Doogebal auer A Wik \u00fc\u00fcb Fer of uk faan Schl\u00fcttsiel auer A Halgen, det san A Huug an A N\u00e4\u00e4s. Uun a somer keert uk noch a 'Adler Express' faan Nuurdstrun auer A Huug tu Oomram an widjer tu Sal, man hi koon nian autos m\u00e4nem. Aler dampern lei uun Witjd\u00fcn uun. Faan Doogebal d\u00fc\u00fcret det tuur sowat tau st\u00fcnj, dan an wan keer a dampern uk ans direkt an lei ei \u00fc\u00fcb Fer uun, do d\u00fc\u00fcret det sowat \u00f6\u00f6derhualew st\u00fcnj.\n\n\u00dc\u00fcb Oomram uunkimen k\u00f6nst d\u00fc at auto br\u00fck, man f\u00f6len san m\u00e4't wel onerwais. Diar san f\u00f6l welwaier. Uun arke saarep jaft at welferh\u00fc\u00fcrern f\u00f6r aal jo baadelidj, wat h\u00f6r aanj wel ei m\u00e4 haa. En bus keert arke hualew st\u00fcnj faan Witjd\u00fcn auer S\u00f6ssaarep an Neebel tu Noorsaarep an turag. Bluas tu Stianood keert n\u00e4\u00e4n bus. En hunfol taksis san diar uk noch onerwais. Faan 1893 bit 1939 j\u00e4\u00e4w't sogoor en iisenboon \u00fc\u00fcb Oomram.\n\n<div style=\"clear:left;\" /div>\n\nNatuur \nA natuur \u00fc\u00fcb Oomram woort bestemet faan det laag tesken a Nuurdsia uun't waasten an a waas uun't uasten. Grat dialen faan't lun stun oner nat\u00fc\u00fcrsk\u00fcl: A Ood an a d\u00fcner. An trinj am Oomram as a Natjunaalpark Waas.\n\nPlaanten \nAt plaantenwelt woort bestemet faan det laag bi't weeder an det skraal lun. \u00dc\u00fcb a Kniip an uun d\u00fcnem waaks halem an r\u00f6\u00f6kelbosk an en hialer r\u00e4 \u00f6\u00f6der plaanten, diar't uun a sun \u00fctjhual, soken \u00fcs d\u00fcnemeerten. Uk enkelt faan a winj gans kr\u00fcm woksen sj\u00fc\u00fcren of pualemruter fanjst d\u00fc diar. Bit uun a s\u00f6\u00f6wentager juaren j\u00e4\u00e4w't diar uk noch at d\u00fcnemfisel. \n\nUun't uasten faan a d\u00fcner lei a hias an a tanen. At hiaskr\u00fc\u00fcs bleut uun August. Heer an uun h\u00f6g d\u00fcnemd\u00e4\u00e4len fanjst d\u00fc letj muuren m\u00e4 fleegenfangern. Ensian jaft det diar ei muar.\n\nA \u00f6\u00f6mrang tanen san faan 1948 uf uun \u00fc\u00fcb a hias plaantet wurden. Diarf\u00f6\u00f6r j\u00e4\u00e4w't man letj holtangen trinj am a kuien. Daalang stun 180 hektar tanen an diarm\u00e4 h\u00e4\u00e4 Oomram a gratst uundial faan aler Nuurdsiaeilunen. D\u00fc fanjst heer f\u00f6\u00f6raal sj\u00fc\u00fcren, tanen an birkebuumer. Uuntesken waaks uun a tanen f\u00f6l plaanten, uk h\u00fcnjmotsen. \u00dc\u00fcb a geest woort noch b\u00fc\u00fcret, an \u00fc\u00fcb det skraal lun waaks bl\u00e4 huder, hongerkralen an noopruusen.\n\nUun a maask waaks muar slacher s\u00fcrg\u00e4\u00e4rs an uk pr\u00e4\u00e4stern. Det as heer a best \u00e4\u00e4kergr\u00fcnj. Uun a letj guarder \u00fc\u00fcb Oomram w\u00e4\u00e4kst ei f\u00f6l saner ged. Jo stookruusen, wat d\u00fc diar s\u00e4 k\u00f6nst, br\u00fck oober ei f\u00f6l.\n\n\u00dc\u00fcb't oon w\u00e4\u00e4kst uk weder bluas det, wat saaltweeder ufkoon: halagruus, s\u00fcdjen, r\u00f6lken an oong\u00e4\u00e4rs.\n\nDiarten \n\nUk a \u00f6\u00f6mrang tiirwelt woort faan det laag uun a Nuurdsia bestemet. Sodenang lewe heer miast letjer diarten, soken \u00fcs haasen, m\u00fcsen, iigler an fladerm\u00fcsen. Uun't 12. juarhunert san a kaninen \u00fc\u00fcb Oomram \u00fctjsaat wurden, am's tu jaagin. Uk en foos as ans \u00fctjsaat wurden, wat f\u00f6l f\u00f6gler freeden h\u00e4\u00e4. Man jo efterkemen san aaltumaal jaaget wurden. Trinj am Oomram an \u00fc\u00fcb a suner lewe tau slacher selger an maarswin. Uun a wonter komt det ans f\u00f6\u00f6r, dat en jongen selag faan Jongnaamen \u00fc\u00fcb a Kniip speeld woort an diar tetjet woort.\n\nA gratst rikdom fanjst d\u00fc uun a f\u00f6gelwelt. Oomram hiart tu a wichtagst br\u00e4\u00e4tplaatsen f\u00f6r siaf\u00f6gler. Heer br\u00e4\u00e4t eiderges, liiwen, baraganen, bakern, muar slacher faan kuben, meewen an hiarangskuben, an noch f\u00f6l muar slacher br\u00e4\u00e4t bi strun, uun d\u00fcnem an bi a waas. Wan a f\u00f6gler waanre, kem's tu Oomram tu freeden, an do jaft at diar st\u00f6nerken, grolterges an groonken. Uun a saarpen jaft det uk en hialer r\u00e4 sjongf\u00f6gler. Diartu kem fasaanen, wat uk tu jaagin tu Oomram broocht wurden san.\n\nUk eerdgl\u00fcpern an hobelfasker k\u00f6nst d\u00fc \u00fc\u00fcb Oomram finj. Do jaft at f\u00f6l slacher insekten, koonkern an flenerken. \n\nUun a waas trinj am Oomram jaft at f\u00f6l slacher fask, soken \u00fcs at skol, a hiarang of at makreel. Aal jo diarten uun a waas koon am goorei apt\u00e4\u00e4l - am man enkelten tu n\u00e4\u00e4men: a kraaben, a sneken an a soongreewlang. Fasket wurd jo f\u00f6\u00f6raal a poren, wat do \u00fcs 'kraaben' ferk\u00e4\u00e4ft wurd an a heesen, diar \u00fc\u00fcb heesrager waaks. A leetst juaren haa a uastrangen auerhun nimen.\n\nPers\u00f6\u00f6nelkhaiden \n Thea Andresen\n Hark Bohm (* 1939)\n B\u00f6le Bonken (1839\u20131926)\n Knut Jungbohn Clement (1803\u20131873)\n Martin Flor (1597\u20131686)\n Lutz G\u00f6rgens (* 1951)\n Hans Jaenisch (1907\u20131989)\n Christian Johansen (1820\u20131871)\n Arthur Kruse (1893\u20131968)\n Hark Martinen (1934\u20132016)\n Lorenz Friedrich Mechlenburg (1799\u20131875)\n Hark Olufs (1708\u20131754)\n Carsten P\u00f6rksen (* 1944)\n Georg Quedens (* 1934)\n Jens Quedens\n Otfried Schwarz (* 1942)\n\nLiterat\u00fc\u00fcr \n Georg Quedens, Hans Hingst, Gerhard St\u00fcck, Ommo Wilts: Amrum. Landschaft, Geschichte, Natur. Verlag Jens Quedens, Amrum 1991, .\n Georg Quedens: Amrum. Breklumer Verlag, Breklum 2004, .\n Georg Quedens: Insel unter weitem Himmel. 3. Auflage, Breklumer Verlag, Breklum 2004, .\n Georg Quedens: Das Seebad Amrum. \u201e... und bef\u00fcrchten den Verderb der guten hiesigen Sitten ...\u201c. Ver\u00e4nderte Neuauflage. Verlag Jens Quedens, Amrum 2006, .\n\nLuke uk diar \n\n Oomram (Gemeen)\n\nFerwisang efter b\u00fctjen \n\n Entstehungsgeschichte der Insel Amrum (huuchschiisk)\n \u201eGud dai\u201c \u2013 \u00d6\u00f6mrang-Friesisch-Kurs f\u00fcr Anf\u00e4nger\n Struatenn\u00f6\u00f6mer \u00fc\u00fcb onlinestreet.de\n\nKwelen"
"264"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Oon"
"Oon"
"At oon ( aagetanjruad, Ingi) woort uk heller of groden n\u00e4\u00e4md. Det as det lun, wat tidjwiis noch bi huuchweeder faan saaltweeder auerspeeld woort. Sodenang as't di auergung faan f\u00e4\u00e4st lun tu a waas.\n\nF\u00f6\u00f6rkemen \nOonlun jaft at uun arke weltdial, huar at sia suutjis tu't lun uunsticht. Uun a troopen waaks diar mangroowen.\n\nNat\u00fc\u00fcr \n\u00dc\u00fcb't oon k\u00f6n bluat sok diarten an plaanten lewe, diar saaltweeder ferdreeg k\u00f6n. Uun \u00fc\u00fcs breetjin fanjt am rosken, r\u00f6lken an oong\u00e4\u00e4rs an a soongreewlang.\n\nFerwis efter b\u00fctjen \n\nOon"
"265"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Oong%C3%A4%C3%A4rs%20%28slach%29"
"Oong\u00e4\u00e4rs (slach)"
"Oong\u00e4\u00e4rs (Aagetanjruadsg\u00e4\u00e4s) of uk echt oong\u00e4\u00e4rs (Puccinellia maritima) hiart tu at plaantenfamile swetg\u00e4\u00e4rs (Poaceae).\n\nFerwisang efter b\u00fctjen \n\nPoaceae"
"266"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Optik"
"Optik"
"A Optik (faan ualgreks optik\u00f3s 'hiart tu't s\u00e4n') as en dialf\u00e4\u00e4k faan a F\u00fcsiik. Hat befaadet ham m\u00e4't laacht, an h\u00fc det ham ferh\u00e4\u00e4lt. \n\nM\u00e4 laacht men wi normoolerwiis di dial faan't elektromagneetisk spektrum, diar wi s\u00e4 k\u00f6n. Det san strualen m\u00e4 waagenlengdin faan 380\u00a0nm bit 780\u00a0nm (of uk frekwensen faan 790\u00a0THz bit 385\u00a0THz). Uun a f\u00fcsiik woort det en betj widjer faadet an gongt hen tu infraruad an ultraviolet strualen an uk noch diar auer henwech.\n\nAt Optik as en dial faan optisk aperooten \u00fcs kiikern of knipsern. Det san sleeben glees. Hoker bralen maaget, as en optiker.\n\nEnkelt artiikler tu optik \n Breegtaal\n Laacht\n Laachtm\u00e4\u00e4cht\n Laachtstruum\n Kl\u00f6\u00f6ren\n\nLuke uk dar"
"267"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Oregon"
"Oregon"
"Oregon [\u02c8\u0252r(\u026a)\u0261\u0259n] as en diiljstoot foon da Feriind Stoote. E diiljstoot l\u00e4it \u00f6nj't nordweesten foon't l\u00f6nj. D\u00e5t heet 4.217.737 manschne (2019). E hoodst\u00e4\u00e4 foon e diiljstoot as Salem.\n\nGeografii\nOregon as di n\u00fc\u00fcgentgrutste diiljstoot \u00f6nj da Feriind Stoote.\n\nSt\u00e4\u00e4se\nDa tiin grutst st\u00e4\u00e4se \u00f6nj e diiljstoot san:\n\nCounties \nOregon heet 36 counties:\nKiik uk deer: List foon counties \u00f6nj Oregon\n\nKw\u00e4le"
"268"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Ose%C3%A5%C3%A5nien"
"Ose\u00e5\u00e5nien"
"Ose\u00e5\u00e5nien as di kollektiiwe noome for en grut t\u00e5l ail\u00f6nje \u00f6nj e Grut Ose\u00e5\u00e5n. M\u00e5\u00e5st w\u00e5rt j\u00fc regjoon etnologisch \u00f6nj tra grute ail\u00f6njegrupe \u00f6njdiiljd:\n Polynesien\n Melanesien\n Mikronesien\n\n\u00d6nj e braader perspektiiwe w\u00e5rde uk Nai-Seel\u00f6nj, Nai-Guinea un Australien deertu r\u00e4\u00e4gend. Hu sn\u00e5\u00e5ke dan foon n kontin\u00e4nt Ose\u00e5\u00e5nien, wat foon oudere as f\u00e4\u00e4gel\u00e5fti betr\u00e5chtied w\u00e5rt, deer da bloot di kontin\u00e4nt Australien akseptiire.\n\nD\u00e5t probleem lait \u00f6nj e definisjoon. Ham k\u00f6nj \u00f6njniime, d\u00e5t Ose\u00e5\u00e5nien en wr\u00e5\u00e5ldiilj for ham seelew as, wan uk d\u00fctlik n\u00e5\u00e5n kontin\u00e4nt. Da Moluke \u00e4n Sulawesi san tau ail\u00f6njegrupe, da ai diilj wjarn foon di kontin\u00e4nt Asien uner d\u00e5t leest is-tid\u00e5ler, as e w\u00e5\u00e5derst\u00e5nd foon d\u00e5t heef foole l\u00e4iger wus. Deeram koone da uk tu da grutere australide ail\u00f6nje r\u00e4\u00e4gend w\u00e5rde.\n\nDeer as uk sn\u00e5\u00e5ked w\u00f6rden foon tou ail\u00f6nje, weerfoon ai s\u00e4\u00e4ker as weer da w\u00f6rklik best\u00f6nje. D\u00e5t san Maria Theresa \u00e4n Ernest-Legouv\u00e9 aw ambai 35\u030aSB 150\u030aWL. Da ail\u00f6nje sch\u00f6nj 1843 \u00e4n 1902 s\u00e4nj weese, man san uler f\u00fcnen w\u00f6rden.\n\nSii uk \n Nuku Hiva\n Poosche-ail\u00f6nj\n\nFerwising eeder b\u00fcte"
"269"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Oslo"
"Oslo"
"Oslo as j\u00fc hoodst\u00e4\u00e4 \u00e4n uk en prowins (fylke) foon Norwegen. Deer booge 1.019.513 mansche (2019). D\u00e5t as uk iinj foon e hoodst\u00e4\u00e4se foon e Viken Prowins, uk wan et niinj diilj foon e prowins as.\n\nGeografii\n\nIndiiling foon Ferwalting\nE st\u00e4\u00e4 heet 15 st\u00e4\u00e4diile (bydeler):\n Alna\n Bjerke\n Frogner\n Gamle Oslo\n Grorud\n Gr\u00fcnerl\u00f8kka\n Nordre Aker\n Nordstrand\n Sagene\n St. Hanshaugen\n Stovner\n S\u00f8ndre Nordstrand\n Ullern\n Vestre Aker\n \u00d8stensj\u00f8\n\nSii uk\n Hoodst\u00e4\u00e4se \u00f6nj Euroopa aw Mooring: Bern, Bratislava, Budapest, Bukarest, Dublin, Helsinki, Kopenhuuwen, Lisabon, Ljubljana, London, Luxemborj, Oslo, Prag, Reykjavik, Riga, Sofia, Stockholm, Tallinn, Valletta, Warschau, Wien.\n\nKw\u00e4le\n\nHoodst\u00e4\u00e4 \u00f6nj Euroopa\nSt\u00e4\u00e4 \u00f6nj Norweegen"
"270"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Osnabr%C3%BCck"
"Osnabr\u00fcck"
"Osnabr\u00fcck as en krisfri st\u00e4\u00e4 \u00f6nj d\u00e5t tj\u00fcsch bundesl\u00f6nj Naarersaksen. J\u00fc st\u00e4\u00e4 heet 163.020 inboogere (2006).\n\nSt\u00e4\u00e4 \u00f6nj Naarersaksen"
"271"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Paderborn"
"Paderborn"
"Paderborn as en st\u00e4\u00e4 \u00f6nj d\u00e5t tj\u00fcsch bundesl\u00f6nj Nordrhin-Weestf\u00e5\u00e5len. J\u00fc st\u00e4\u00e4 heet 144.258 inboogere (2006).\n\nSt\u00e4\u00e4 \u00f6nj Nordrhin-Weestf\u00e5\u00e5len"
"273"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Peder"
"Peder"
"A peder ( burepiker, burebaker) (Carduelis carduelis) as en sjongf\u00f6gel \u00fctj at finkenfamile (Fringillidae).\n\nFerwisang efter b\u00fctjen \n\nF\u00f6gler"
"274"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Pennsylvania"
"Pennsylvania"
"Pennsylvania ([\u02ccp\u025bns\u0259l\u02c8ve\u026ani\u0259]; aw Pennsilwaanisch: Pennsilfaani) as en diiljstoot foon da Feriind Stoote. E diiljstoot l\u00e4it \u00f6nj't nord\u00e5\u00e5sten foon't l\u00f6nj. D\u00e5t heet 12.801.989 manschne (2019). E hoodst\u00e4\u00e4 foon e diiljstoot as Harrisburg.\n\nGeografii \nE diiljstoot l\u00e4it \u00f6nj e Appalachen.\n\nSt\u00e4\u00e4se\nDa tiin grutst st\u00e4\u00e4se \u00f6nj e diiljstoot san:\n\nIndiiling foon Ferwalting\nPennsylvania heet 67 counties (iinjt\u00e5l: county):\nKiik uk deer: List foon counties \u00f6nj Pennsylvania\n\nKw\u00e4le"